การเพาะเหดชนดตางๆ

ภาคเหนอ

ศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงชมชนบานหนองกลา บานเลขท 163 หม 14 ต าบลหนองกลา อ าเภอบางระก า จงหวดพษณโลก

การเพาะเหดในขอนไม เหดขอนขาว เหดบด เหดหหน

วสดอปกรณ

(1) เชอเหดเปนกอนใชเชอเหดขอนขาว เหดบด เหดหหน (กอนเชอขเลอย) หรอหวเชอในขวด (2) ขอนไมตดสดๆ เชน ไมมะมวง ไมรง ตดไวไมเกน 5 วน (ไมมะมวงดทสด) (3) สวาน สว อปกรณทใชเจาะรได หรอใชเหลกปะเกน 4 หน เจาะกได

วธท า/ขนตอน (1) เอาเชอเหดทเปนเชอมา (เชอเหดขอนขาว เหดบด เหดหหน) (2) ตดไมสด ๆ ขนาดพอประมาณ ใหพอเคลอนยายงาย (1.20 เมตร) (3) เจาะร 4 - 5 หน เจาะลก 5 ซม. หางกน 1 คบ เจาะเปนแถวสลบฟนปลา (4) ใสเชอเหดทเปนเชอเมลด ขาวฟาง แลวยดดวยเชอขเลอย (5) ปดรดวยกงไมเลกทพอดกบรทเจาะ ตอกลงใหแนนๆ เพราะเชอเหดเดนดมาก (6) น าขอนไมไปเกบไวในรวมหรอใตตนไม รดอาทตยละครง เกบไว 2 เดอน (7) ครบ 2 เดอน แลวน าขอนไมไปตากแดด 7 วน แลวแชไว 1 วน 1 คน จงเอาขนไวใตรมไม (8) น าเอาเขาเปดดอก โดยวางพงราว ใหทอนไมเอยงประมาณ 70 องศา (ไมมโรงเรอนใหใชผาพลาสตกคลมไว) (9) เหดจะทยอยออกดอกมาเรอยๆ จนกวาขอนไมจะผพง (10) ถาใหด ควรมโรงเรอนทมงดวยพลาสตกใส (ถาโรงเรอนวางเหดขอนอากาศอบอาวจะออกดอกดมาก) และมซาแลนคลมดานบน แลวลดน าใหมความชน วนละ 3 ครง

(11) หากไมมเวลา (ขเกยจ) ใสเชอในขอนไมเสรจกทงขอนไมอยในรมไวเลย เมอฝน

ตกหรอฤดกาลทเหดออกดอก เหดกออกตามธรรมชาต เหดในขอนจะออกดอกดมาก

วธใช/ประโยชน เหดเปนอาหารทใหคณคาทางโภชนาการสง สามารถเพาะไวรบประทานเองในครวเรอน หรอหมบาน ชมชน และเปนอาชพได

การเพาะเหดนางรม นางฟา หรอเหดถง

วสดอปกรณ (1) ขเลอยยางพารา 100 กโลกรม (2) ร าหยาบ 5 กโลกรม (3) ร าละเอยด 5 กโลกรม (4) แปงขาวโพด 2 กโลกรม (5) ปนขาว หรอ โรโดไมท 3 กโลกรม

วธท า/ขนตอน น าสวนประกอบทกอยางผสมกนรดดวยน ามความชน 60 - 80 เปอรเซนต หมกไว 1 คน อดใสถงเอาไปนงฆาเชอทงไวใหเยน แลวหยอดหวเชอเหดทตองการเกบไวทโรงพกเชอ 1 เดอน เอาไปเปดดอกไดถาใหน ามากเกนไป เหดจะไมคอยเกด เพราะหนาเหดฉ าน าเกนไป ระวงไมใหเหดโดนลมพดแรง เพราะเหดทเกดใหมจะแหงแลวไมเจรญเตบโต

วธใช/ประโยชน เหดเปนอาหารทใหคณคาทางโภชนาการสง สามารถเพาะไวรบประทานเองในครวเรอน หรอหมบาน ชมชน และเปนอาชพได

ศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงบานทาปาเปา ตงอยเลขท 48 หมท 6 บานทาปาเปา ต าบลทาปลาดก อ าเภอแมทา จงหวดล าพน

เหดนางรม

เหดนางรม เปนเหดทนยมบรโภคกน ลกษณะคลายเหดมะมวงหรอเหดขอนขาวทเกดในธรรมชาตตามตนไมทเนาเปอยผพง ซงมกเกบออนๆ มาบรโภคในชวงฤดฝน แตเหดนางรมสามารถเพาะเพอท าใหเกดดอกไดตลอดป

ขนตอนการเพาะเหดนางรม 1. การแยกเนอเยอใหบรสทธ 2. การท าหวเชอ 3. การเพาะ 4. การท าใหเกดดอก

วสดทใช วสดทใชพบวาวสดแทบทกชนดน ามาใชได เชน ฟางขาว ผกตบชวา ตนขาวโพด ซงขาวโพด ขเลอย ขยมะพราว ชานออย

การหมกวสดทจะใชเพาะเหดนางรม การหมกวสดทยอยงายสลายเรว เชน ขาวฟาง ผกตบชวา ใบกลวย ซงมสตร ดงน วสดแหงสบ 100 กโลกรม ปยแอมโมเนยซลเฟต หรอปยยเรย 1-2 กโลกรม ปนขาว 1-2 กโลกรม ดเกลอ 0.1 กโลกรม ร าออน 3 กโลกรม ยปซม 2 กโลกรม

วธการหมก 1. น าวสดแหงมาสบใหละเอยด ชบน าหวานปยใหทวแลวเหยยบอดใหแนน คลมดวยพลาสตกไว 3 วน 2. ท าการกลบกองใสปนขาวใหทวแลวท าเปนกองรปสามเหลยม คลมดวยพลาสตกทงไว 3 วน 3. ท าการกลบกองใสดเกลอคลกเคลาใหทว เปดฝาพลาสตก เพอใหกลนของแอมโมเนยระเหย ทงไว 1 วน 4. วสดหมกน าไปใชไดโดยผสมกบยปซมและร าออน วสดหมกตองไมเปยกหรอแหงเกนไป

ลกษณะของปยทด 1. ไมมกลนแอมโมเนยหรอกลนเหมน 2. มกลนหอมคลายกลนเหด 3. รวมซยไมจบเปนกลมกอน 4. ความชนประมาณ 60-70% หรอถาน ามาบบดจะไมมน าเลดออกมาจากงามมอ 5. สคอนขางคล า แตไมควรออกด า วสดทยอยสลายตวยาก เชน ขเลอย ขยมะพราว ซงขาวโพด อาจท าการหมกเชนเดยวกนได แตโดยทวไปถาเปนขเลอยจะนยมใชขเลอยไมเนอออน เชน ไมยางพารา อาจไมตองหมกกได สามารถน ามาใชไดเลยโดยมสตร ดงน ขเลอยไมยางพารา 100 กโลกรม ร าออน 5 กโลกรม ดเกลอ 0.1 กโลกรม ยปซม 2 กโลกรม ปนขาว 1 กโลกรม น า 60 - 70 กโลกรม น าวสดทงหมดมาผสมคลกเคลากน ปจจบนบางแหลงวสดบางชนด เชน ขเลอยหาไดยาก จงไดมการใชฟางหมก ผสมขเลอยไมยางพาราในอตราสวน 1 : 2 พบวา สามารถใหผลผลตทดกวาฟางหมกอยางเดยวหรอขเลอยอยางเดยว

ขนตอนการเพาะ 1. การคลกเคลาปย 2. การบรรจวสดลงในถง ซงมอปกรณดงน คอ ถงพลาสตกทนรอนขนาด 7x11 นว หรอ 8x12 นว คอขวดพลาสตก ส าลเพาะเหด กระดาษ และยางรด

วธการบรรจ 1. น าวสดมาบรรจในถงพลาสตกประมาณ 8 ขด - 1 กโลกรม ขณะบรรจควรกดใหแนนพอสมควร 2. รวบปากถงใสคอขวดดงถงใหตง โดยใชมอดงปากถงพลาสตกตามแนวตงแลวพาดคลมคอขวดอกครงหนง รดดวยยาง 3. ใชไมปลายแหลมเจาะรใหลกเกอบถงกนถง 4. อดจกส าลหมกระดาษรดดวยยาง 5. การนงฆาเชอ โดยใชความรอนทไดน าเดอดนาน 1-2 ชวโมง ซงอาจจะใชถงน ามน 200 ลตร ทเรยกวาหมอนงลกทงกได โดยมวธใช คอ กอนใชตองบรอบๆ ถงดานในดวย กระดาษถงปย เสรจแลวใสน าสงประมาณ 1 ฝามอ แลวจงบรรจกอนเชอลงไปใชเวลา 1 - 2 ชวโมง นบจากไอน าเดอด 6. การเขยเชอ ควรใชหวเชอทเพงเจรญเตมขวด และสถานทเขยเชออาจจะเปนตเขยเชอหรอเปนสถานททลมสงบกได แตควรท าความสะอาดพนกอน เชน ใชครอกซ หรอแอลกอฮอลเชดถ

การเปดดอก เพยงเอาส าลและคอขวดออกเทานน (ท าปากถงใหเหมอนเดม) หรอตดพลาสตกสวนทเปนคอขวดทง หรออาจจะใชวธกรดขางถงกได

การวางกอนเชอ อาจจะวางแบบนอนหรอตงกได แตนยมวางแบบนอน เนองจากสามารถวางซอนกนไดเปนการประหยดพนท

การดแลรกษา การรดน า ควรใชเครองฉดชนดพนฝอยฉด จ านวนครงในการฉดขนอยกบความชนในบรรยากาศรอบขาง โดยถอหลก “รดน าใหนอยแตบอยครง” ควรรดน าในขนาดทท าใหผวหนาของกอนเชอชนกพอ อยาใหมน าขงในกอนเชอเพราะกอนเชอจะเนา

การเกบผลผลต หลงจากเปดถงรดน าแลวประมาณ 1 อาทตย ดอกเหดจะเรมเกดขน ดอกเหดนางรมเปนเหดทเจรญเรวประมาณ 3 - 4 วน กสามารถเกบผลผลตได โดยดอกเหดทจะเกบไดขอบดอกจะคลออกและบานเตมท

วธการเกบ ใชมอรวบกานดอกเหด แลวดงออกมาเบาๆ ไมควรใหมเศษเหดตดอยทกอนเชอ เพราะจะท าใหกอนเชอเนาได หลงจากนนควรเกบดอกเหดในทมอากาศเยน ถาเกบไวในตเยนควรใสในถงพลาสตก เปาอากาศเขาถงแลวจงเกบไว

จ านวนครงของผลผลตทเกบได หลงจากเกบดอกเหดชดแรกแลว ดแลรกษาตอไปอกประมาณ 10 วน กจะเกดดอกเหดชดท 2 เราสามารถเกบผลผลตไดประมาณ 4 - 6 ครง โดยไดน าหนกประมาณ 3 ขด/ถง

ลกษณะกอนเชอทใหผลผลตจนหมด มลกษณะเนา เมอใชมอบบดจะเละ เมอถงระยะนท าใหน ากอนเชอทงหมดออกจากโรงเรอน ท าความสะอาดโรงเรอนดวยปนขาวผสมจนส สวนกอนเชอทหมดอายใหแกะออกจากถงพลาสตกแลวขยทบใหละเอยดน าไปใชเปนปยหมกตอไป ไมควรทงกอนเชอใหหมกหมมเพราะจะท าใหเกดไรระบาด

ปญหาทอาจเกดขนในการเพาะเหดนางรม 1. เสนใยไมเจรญเตบโตอาจมสาเหตจากหวเชอเหดไมบรสทธเชอจลนทรยอนปน ปยหมกมสารพษทเปนอนตรายตอเหด เชน มกลนแอมโมเนย ปยหมกแฉะเกนไป หรอแหงเกนไป 2. เสนใยเดนบางมาก อาจเกดจากวสดเพาะมอาหารนอยเกนไป ใชวสดทเหดนางรมเจรญไมได เชน ขเลอยไมสกเปนตน 3. เสนไยเหดเดนแลวหยดเดนมสาเหตมาจากปยหมกกอนถงเปยกแฉะ มไรกดกนเสนใยเหด 4. เปดถงออกดอกชา มสาเหตมาจาก ดอกเหดเกดขนมาดอกเลก ๆ 5. ดอกเหดเฉา มสาเหตมาจากมหนอนเจรญภายในกอนเชอ มสาเหตมาจากดอกเหดมอาการผดปกต เชน ดอกเหดเปนกรวยรดขนคลายปากแตร กานดอกยาวมสาเหตมาจาก อากาศถายเทไมด มคารบอนไดออกไซดสะสมอยในโรงเรอนมาก

6. เกบผลผลตไดไมกครงกหมด มสาเหตมาจากอาหารทใชเพาะมนอย การเสรมอาหารร า ถกท าลายดวยเชอโรค ถกท าลายดวยแมลงหรอไร วธเขย - เขยาหวเชอใหเมลดพชแตกกระจาย - ถอดจกส าลออก ลนไฟปากขวดเลกนอย - ใชมออกขางหนงเปดจกส าลออกจากปากถงกอนเชอ แลวเทหวเชอลงไปประมาณ 10 - 20 เมลด รบปดจกส าลทนท (หวเชอ 1 ขวด เขยไดประมาณ 50 - 60 ถง) การบมเชอ น าถงกอนเชอไปเกบไวในหองมด หรอหองปกตกได เกบไวประมาณ 21 - 30 วน เสนไยกจะเจรญเตมถงพรอมทจะน าไปเปดออกได การท าใหเกดดอก 1. โรงเรอน ควรเปนโรงเรอนทสามารถเกบรกษาความชนได มอากาศถายเทไดบาง โดยมชองระบายอากาศ ภายในอาจบดวยผาพลาสตก ส าหรบขนาดของโรงเรอนขนอยกบความตองการ 2. ชนวางกอนเชอ อาจจะท าใหเหมอนกบชนวางของ วางเปนชน ๆ แตละชนหางกน 40 - 50 เซนตเมตร 3. อปกรณการใหน า

ศนยเครอขายปราชญชาวบานเครอขายกลมเกษตรอนทรยต าบลปาไผ ทอย 41/2 หม 9 หมบานหวยแหนพฒนา ต าบลปาไผ อ าเภอล จงหวดล าพน

การเพาะเหดนางฟา

วสดอปกรณ (1) ขเลอยยางพาราหรอขเลอยไมเนอออน เชน ไมมะมวง ไมงว นอกจากนนยงใชฟางขาวกได (2) ถงพลาสตกชนดรอน ขนาด 7*3 นวหรอ 6.5 * 2.5 (3) คอพลาสตกหรอจะใชไมไผ ทอพวซขนาดนวตดแทนกได (4) ยางรด ส าล กระดาษ (5) เชอเหด 1 ขวด (6) หมอนงลกทง สวนผสมของกอนเชอเหดโดยทวไป - ขเลอยไมยางพารา 100 กโลกรม - ร าละเอยด 5 กโลกรม - ดเกลอ 0.2 กโลกรม - ปนขาว 1 กโลกรม - น าตาลทรายแดง 1 กโลกรม - น า 50 ลตร การบรรจกอนเชอในถงพลาสตก (1) คลกสวนผสมใหเขากนใหความชนประมาณ 50 - 60 % (2) น าสวนผสมไปบรรจถงพลาสตกประมาณถงละ 1 กโลกรม อดใหแนนดวยขวด (3) จากนนใสคอขวดและอดปากขวดดวยส าลใชกระดาษหมอกชนหนงใชยางรดใหแนน (4) น าไปนงดวยหมอนงลกทงนาน 2 ชม. (5) พกกอนเชอใหเยนลงในพนทสะอาด

ภาคกลาง ศนยกสกรรมธรรมชาตสองสลง เลขท 322/1 หม 8 ต าบลสองสลง อ าเภอแกลง จงหวดระยอง

เหดนางฟา เหดนางรม เหดนางฟาภฐาน เหดนางรมฮงการ เหดขอนขาว และเหดหอม

การเพาะเหดก าลงเปนทนยม เนองจากการเพาะเหดสามารถทจะท าใหภายในครอบครวมอาหารทมคณคา มความปลอดภยจากสารเคม การเพาะเหดสามารถเพาะส าหรบการบรโภคในครวเรอน หรอสามารถพฒนาการเพาะเหดใหเปนอาชพหลก มรายไดเลยงครอบครวไดเปนอยางด ในภาวะเศรษฐกจทเปนอยน การเพาะเหดนนเปนการน าวสดทเหลอใชทางการเกษตรหลายชนด เชน ฟางขาว เปลอกมนส าปะหลง ทะลายปาลม ขเลอย เปลอกถว หรอกระทงวสดทมในธรรมชาต ไดแก หญาชนดตาง ๆ ใชเปนวสดเพาะใหเหมาะสมกบทองถน เพอเปนการลดตนทน ชวยอนรกษทรพยากรธรรมชาต และท าใหคนมงานท าอยางตอเนอง ทงนศนยเครอขายปราชญชาวบานมองคความรในการเพาะเหด โดยมรายละเอยด ดงน

วสดอปกรณ ส าหรบเพาะเหดนางฟา เหดนางรม เหดนางฟาภฐาน เหดนางรมฮงการ เหดขอนขาว และเหดหอม 1) ถงพลาสตก 7 x 2 นว 2) คอขวดพลาสตกทนความรอน 3) ส าลอตสาหกรรม 4) กระดาษหนงสอพมพ (ตดเปนรปสเหลยมชนเลก ๆ) 5) ยางรด 6) เชอเหด 7) ขเลอย 100 กโลกรม 8) ร าละเอยด 4 - 5 กโลกรม 9) ปนขาว 2 กโลกรม 10) ดเกลอ 2 ขด 11) ยเรย 2 ขด 12) ยปซม 1 กโลกรม

ขนตอนการท ากอนเหด 1) น าขเลอย 100กโลกรม มาคดหรอรอนเอาเศษไมออก(ขเลอยไมเนอออน เชน ไมยางพารา เปนตน) 2) เอาร าละเอยด ปนขาว ยปซมโรยในกองขเลอยแลวคลกใหเขากนจนทว 3) เอาดเกลอกบยเรยละลายในน า 1 บว แลวรดลงในกองขเลอยคลกเคลาใหเขากนจนทว 4) เอาน ารดในกองขเลอยคลกใหเขากน จากนนเอามอก าขเลอยดใหแนน แลวแบมอออก หากขเลอยเปนกอนคอยๆแตกออกทหลงกใชได แตถากอนแตกทนทแสดงวาความชนนอยไปใหรดน าเพมอก 5) เอาขเลอยทผสมแลวกรอกใสถง เอามอตอกกอนขเลอยใหแนนพอประมาณอยาใหแนนเกนไป เสนใยเหดจะเจรญยาก หากหลวมเกนไปเสนใยเหดจะไมแขงแรง 6) เอากอนเหดใสคอขวด เอาส าลอด จากนนใชกระดาษหนงสอพมพทเตรยมไว หมจกส าลใหมด เอายางรดใหแนน 7) เอากอนเหดไปนง โดยใชถงขนาด 200 ลตร นงประมาณ 2 ชวโมง 8) เมอนงเสรจแลว น ากอนเหดมาวางไวใหเยน 9) น าเชอเหดทเตรยมไว มากรอกใสถงกอนเหดประมาณ 20 - 30 เมลดขาวฟาง (ตองเคาะใหรอนกอนกรอกลงใสถง) หากตองการเพาะเหดชนดใดกใสเชอเหดชนดนน ๆ ลงในถง ซงสามารถหาซอไดตามรานทขายเชอเหด 10) น ากอนทใสเชอเหดแลวไปบม หรอวางในทลมโกรกสะอาด ไมโดนน า บมไวประมาณ 1 เดอน เชอจะเดนเตมกอน บางชนด 2 เดอน กม 11) น ากอนทเชอเดนเตมทแลวไปเปดดอกในท ๆ อากาศปลอดโปรง ไมโดนแสงแดด หรอท าเปนโรงเรอนกได โดยวางเปนแผงใหซอน ๆ กน แลวรดน าเชา เทยง เยน เหดจะออกดอกภายใน 7 - 10 วน หากชวงอากาศรอนมากใหรดน า 4 - 5 ครง ฤดฝนใหรดน าเชาและเยน ฤดหนาวใหรดเชาและเทยง ขอส าคญไมไหน าเขาในคอขวดของถง

การเกบดอก ควรเกบดกทมขนาดโตเตมท โดยการสงเกตหมวกของดอกเหดมลกษณะบาน เวลาเกบดอกเหดควรเปนเวลาบายใกลเยน เพราะอณหภมภายนอกกบภายในโรงเรอนใกลเคยงกนท าใหไมกระทบตอการเกดดอกของรนตอไป

สวนของโรงเรอน ตองท าความสะอาดโรงเรอน กวาดใยแมงมม และฉดน าสมควนไม เดอนละ 1 ครง จะท าใหโรงเรอนสะอาด ไมเกดโรคและแมลงท าลายกอนเหด

ส าหรบกอนเหดเกา กสามารถน าไปเพาะเหดฟางไดอก หรอน าไปเปนปยกบตนไมกได

ศนยเรยนรพฒนาทดนตามแนวเศรษฐกจพอเพยง เลขท 16/1 หมท 2 ต าบลบางนางล อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม

เหดภฐาน ความเปนมา เหดน ามาปรงอาหารสามารถบ าบดรกษาโรคไดใชชอตางกนในแตละประเทศ เหดภฐาน แหลงผลตอยในประเทศจน เหดยานาก แหลงผลตอยในประเทศญปน สวนเหดฟาง เหดโคน มแหลงผลตอยในประเทศไทย ชาวบานนยมมาปรงอาหารทใหคณคาทางอาหาร และบ าบดรกษาโรคได วสดอปกรณ 1 ขเลอย 2 ร าขาว 3 ปนขาว 4 ดเกลอ 5 แปง (ขาวเจา ขาวเหนยว) 6 ขาวโพดปน 7 ถงขนาด 6 x ½ นว 8 ปลอก วธท า/ขนตอน 1. น าสวนผสม ถงพลาสตก กอนมาผง 3 ชม. ไฟ 90 องศา ปลอยใหเยนแลวออกมาพกแลวเตมหวเชอตามตองการวาจะท าเหดอะไร 2. การเพาะควรวางไวในโรงเรอนทอากาศถายเทไดด หามน าน ามาลด ประมาณ 1 เดอน เหดจะเรมออกดอก ประโยชน 1. ใชประกอบอาหาร 2. ใชเปนสมนไพรรกษาโรคได 3. สรางรายได

ศนยศรยวง ตงอยเลขท 91/1 หมท 7 ต าบลราษฎรนยม อ าเภอไทรนอย จงหวดนนทบร

การเพาะเหดฟางในตะกรา

ความเปนมา “ เหดฟาง” พชอาหารโปรตนททกคนนยมบรโภคน เปนพชชนดหนงทใหผลผลตเรวคอ ภายใน 2 สปดาหเทานน มวธการเพาะหลายวธ เชน เพาะแบบกองเตย เพาะแบบกองสง เพาะในโรงเรอนและการเพาะเหดฟางในตะกลา วสด อปกรณ - ตะกลาพลาสตกสงประมาณ 1 ฟต ตาหางประมาณ 1 ตารางนว - เชอเหดฟาง - ขเลอย - อาหารเสรม (มลสตวผสมร า อตรา 1:1) - แปงขาวสาล ขนตอนการเพาะ เรมจากน าขเลอยมาใสในตะกลาพลาสตกสงประมาณ 2 - 3 นว ใชมอหรอไมกดใหแนน จากนน น าเอาอาหารเสรมโรยชดดานในของตะกลาเปนวงกลม กวางประมาณ 1 ฝามอ ซงใชประมาณ 1 ลตรตอชน แลวน าเชอเหดฟางออกจากถง น าไปคลกกบแปงขาวสาล พอตดผวนอก เพอเปนอาหารเสรมระยะแรกทชวยกระตนใหเชอเหดเจรญไดด แลวโรยทบอาหารเสรมอกชนหนง ท าเปนชน ๆ ลกษณะนจนเตมตะกราพลาสตก รดน าใหชม (หากกอนเชอเหดทน ามาเพาะยงชมอยกไมตองรดน า แตหากแหงกรดน าใหชม) จากนนควบคมอณหภมใหเหมาะสมส าหรบการเกดดอกเหด โดยการปดโรงเรอนใหมดชด เชน ดานลางควรใชอฐทบผาพลาสตกไว เพอปองกนพลาสตกเปดออก ภายในโรงเรอนควรตดเทอรโมมเตอร ส าหรบวดอณหภมในชวงวนท 1 ถง 4 วนแรกตองควบคมอณหภมในกระโจมหรอในโรงเรอน ใหอยในระดบ 37 - 40 องศาเซลเซยส หากอณหภมสงเกนไปใหเปดชองระบายอากาศดานบนของโรงเรอนออกโดยใชวสดพรางแสงคลมหรอรดน ารอบ ๆ โรงเรอนเมอครบก าหนด 4 วน แลวใหเปดผาพลาสตกหรอประตโรงเรอนอยางนอย 2-3 ชวโมง เพอใหมการถายเทอากาศ (ออกซเจน) เพอใหเสนใยเหดฟางสรางจดก าหนดออก ถาวสดแหงเกนไป รดน าหรอทเรยกวาการ ตดใยเหดในระหวาง วนท 5 - 8 ตองควบคมอณหภมภายในโรงเรอนใหอยระหวาง 28 - 32 องศาเซลเซยส ซงในชวงนจะมการรวมตวของเสนใยเปนดอกเลก ๆ จ านวนมาก เมออายได 9 - 12 วน กเกบดอกเหดได

ประโยชน เหดเปนอาหารทมโปรตนสงชนดหนง ไวรบประทานในครวเรอนทงสดและปลอดภย ลดความยงยากในการสรางโรงเรอน โดยการใชตะกราแทน

ตนทนการเพาะเหดฟางในตะกรา / ตะกรา ผลผลตการเพาะเหดในตะกรา 0.5 - 1 กโลกรม / ตะกรา ราคากโลกรมละ 50 บาท

วสด ราคา (บาท) - ตะกรา - เชอเหด - ขเลอย - อาหารเสรม / แปงขาวสาล

35 6

3 3

ศนยเรยนรกสกรรมธรรมชาตสระยายโสมสพรรณบร ตงอยเลขท 9 หม 8 ต าบลสระยายโสม อ าเภออทอง จงหวดสพรรณบร

การเพาะเหดในถงพลาสตก

การเพาะเหดในถงพลาสตก วธนสามารถเพาะไดหลายชนด เชน เหดหอม เหดนางฟา เหดหหน เหดเปาฮอ เหดนางรม เหดยานาง เหดขอนขาว เหดกระดาง ฯลฯ การเพาะเหดดวยวธนพอสรปขนตอนไดดงตอไปน 1. การผลตแมเชอ (Mothernycelime) ไดจากการแยกเนอเยอบรสทธ 2. การผลตหวเชอ (Motherspawer) เปนการเพมเสนใยบรสทธในเมลดขาวฟาง (หวเชอขาวฟาง) 3. การผลตถงเชอเหด (Bag Calture) เปนการเลยงเสนใยเหดบนวสดเพาะในถงพลาสตก (กอนเชอ) โดยขนตอนท 1 และ 2 คอนขางยงยากสลบซบซอน การลงทนสง และตองใชผช านาญการจรงๆ ใน 2 ขนนจะไมกลาวถง ขอขามมาขนตอนท 3 และการท าใหเกดดอกเลย

การผลตกอนเชอการท าใหเกดดอกและเกบผลผลต โดยทวไปจะใชวสดเหลอใชทางการเกษตร เชนขเลอยไมยางพารา ขเลอยเบญจพรรณ ฟางขาว ชานออย ฯลฯ มาใชเปนวสดเพาะเหดในถงพลาสตก ซงตองใชวสดอปกรณดงตอไปน วสดเพาะถงพลาสตกทนรอน ขนาด 6 ½” X 12 ½ “ คอขวดพลาสตก ส าล ยางรด กระดาษหนงสอพมพ หมอนงเชอเหด หวเชอเหด โรงบมเสนใย และโรงเรอนเปดดอก” การเตรยมวสดเพาะจากขเลอยไมยางพารา ซงเปนสตรมาตรฐานกบ

การเพาะเหด 1 ขเลอยไมยางพาราแหง 100 กโลกรม 2 ร าละเอยด 5 กโลกรม 3 ปนขาว 1 กโลกรม 4 ยบซม 1 กโลกรม 5 ดเกลอ 0.2 กโลกรม

ปรบความชนในวสดเพาะประมาณ 60 - 65 เปอรเซนต น าสวนผสมดงกลาวขางตนผสมกนใหเขากนดวยมอหรอเครองผสม แลวปรบความชนประมาณ 60-65 % โดยการเตมน าเขาไปพอประมาณ ใชมอก าขเลอยขนมาบบใหแนน สงเกตถามน าซมทงามมอแสดงวาเปยกไป(ใหเตมขเลอยแหง) ถาไมมน าซมใหแบมออกขเลอยจะรวมตวกนเปนกอนแลวแตกออก 2-3 สวน ถอวาใชได(ความชน 60-65 %) แตถาแบมอแลวขเลอยไมรวมตวกนเปนกอนแสดงวาแหงไปใหเตมน า เมอผสมคลกเคลากนดแลว ใหบรรจขเลอยลงถงพลาสตกทนรอน น าหนกบรรจ 8 - 10 ขด กดและทบใหแนนพอประมาณ 2 ใน 3 ของถง ใสคอขวด รดดวยหนงยาง จกส าล น าไปนงฆาเชอท 100 Cใชเวลา 2 ชวโมง น าถงมาพกใหเยนฯในทสะอาดตอเชอตามทตองการ โดยเขยาเชอทเตมขวดใหมๆ ใหเมลดขางฟางรวม แลวเปดส าล ตอเชอเหดลงตรงคอขวด ประมาณ 10 - 20 เมลด ปดส าล (เชอ 1 ขวดตอใสถงไดประมาณ 40 ถง) น าถงเชอเหดไปบมไวในทสะอาดมการถายเทอากาศสะดวกในอณหภมหอง จนกวาเสนใยจะเตมถง ซงแตกตางกนไปขนกบชนดของเหด (ดตาราง) เมอเสนใยเหดเจรญเตมถงแลว กคดเฉพาะทไมมการปนเปอน มาเปดในโรงเรอนเปดดอกเหด เพอเกดดอกตอไปภายในโรงเรอนทสะอาด มการถายเทอากาศด มแสงสวางพอสมควร และสามารถเกบความชนไดด พอสมควร(ความชนสมพทธภายในโรงเรอนประมาณ 70% ขนไป) ส าหรบเหดนางรม นางฟา เปาฮอ ยานาง จะเปดถงเหดโดยเอาหนงยาง + ส าลออก แลวถอดคอขวดออก น ากอนไปเรยงซอนกน จะใชไมไผตว A ชนพลาสตก หรอวธอนๆทจะสามารถวางถงในแนวนอนซอนกนไปเอาปากถงหนออกมาดานนอกเพอใหออกดอกไดกใชได ท าการรดน าโดยสเปรยน าเปนฝอยพนในโรงเรอนใหไดความชน 70% วนละ 2 - 6 ครง ขนอยกบสภาพอากาศ ระวงอยางใหน าเขาปากถง ถาน าขงในถงกอนเชอถงจะเนาและเสยเรว (อาจมราแทรกได) ท าใหเกบผลผลตไดนอย หลงจากเรมใหน าประมาณ 1 - 14 วน ดอกเหดเลกๆ จะเกดและเกบผลผลตได จะชาหรอเรวขนอยกบชนดของเหด (ดตาราง) ส าหรบเหดหหน เมอเสนใยเดนเตมถงแลว กใหดงส าลรดถงพลาสตกขน ถอดคอขวดออกพบถงพลาสตกท าเปนจก รดหนงยาง แลวเอามดคมๆ กรด 3 - 4 แนวๆ ละ 3 บง จากนนกน าไปแขวนตงกบพน หรอผกเชอกหอยภายในโรงเปดดอก ประมาณ 5 - 7 วน กเรมท าการรดน ารกษาความชน 80 - 90% จากนนประมาณ 5 - 7 วน กจะเหนดอกเลกๆ และจากนนอก 5 - 10 วน กจะเกบดอกเหดได (ดตาราง)

ส าหรบเหดขอนขาว ขอนด า เหดกระดาง เมอเสนใยเดนเตมถงแลว กใหเอามดคมๆ กรดพลาสตก ตรงบาถงออกใหหมดน าไปวางซอนตงแบบเดยวกบเหดกลมนางฟา รดน ารกษาความชนได 70% การดแลเหมอนเหดนางรม นางฟา หลงจากเปดถงกอนจะคอยๆเปลยนเปนสน าตาลมากขน การเกดดอกใกลเคยงกบเหดนางรม (ดตาราง) ส าหรบเหดหอม หลงจากเสนใยเดนเตมถงแลว ตองทงไว 1 - 2 เดอน เพอรอใหเสนใยรดตวเปลยนเปนสน าตาลประมาณ 50% ของกอน กจะน าไปกรดพลาสตกออกใหเหลอสวนกนถงประมาณ 1 - 2 นว เมอกอนสมผสอากาศจะคอยๆเปลยนเปนสน าตาลมากขน และถาอณหภม 25 C ความชนเหมาะสม 70 - 80% ดอกเหดหอมจะเกดขน ประมาณ 7 - 10 วน กจะเกบผลผลตได หลงจากเกบรนแรกไปแลว กอนจะพกตวประมาณ 15 - 20 วน กใหท าการกระตนโดยแชน าเยน หรอน าแขงโปะ หลงจากนนประมาณ 7 - 10 วนกจะใหผลผลต หลงจากใหผลผลตแลวกท าการพกกอนและกระตนเหมอนเดม ผลผลตรนท 1 - 2 ดอกจะไมคอยสมบรณ แตหลงจากรนท 3 แลวดอกจะสมบรณ

มหาวชชาลยภมปญญาทองถนสมทรสงคราม เลขท 9/3 หมท 4 ต าบลบางพรม อ าเภอบางคนท จงหวดสมทรสงคราม

การเพาะเหดโอง/การเพาะเหดจากวสดเหลอทงในชมชน ความเปนมา

เรมมาจากโครงการคลนกเกษตรเคลอนท หมท 4 วดแกนจนทร ต าบลบางพรม อ าเภอบางคนท จงหวดสมทรสงคราม มกจกรรมหลายอยางทเกษตรกรเขารบบรการจากหนวยงานสงกด กระทรวงเกษตรและสหกรณ มการจ าหนายสนคาการเกษตร กลมแมบานเกษตรกร มโรงเพาะเหดแบบประหยดตนทนต าตนแบบ โดยขอซอกอนเชอเหด จ านวน 10 กอน เพอทจะเพาะไวกนในครวเรอน จงไดเกดแนวคดทจะท าการเพาะเหดในราคาถกและประหยดมากกวาน โดยทไมตองสรางโรงเรอน ท าใหสนเปลอง ขาพเจาเดนหาวสดทจะน ามาท าโรงเหดอยนานนกไมออกวาจะใชอะไรส าหรบใสเพาะเหด เลยเหนโองใสน าทใชเกบน าไมได จงน ามาใชเพาะเหด และใหชอใหมวา “เหดโอง” วธคด 1. ลดตนทนไมตองสรางโรงเรอน 2. ประหยดพนท 3. ใชวสดอปกรณเหลอใชในครวเรอน 4. สะดวกตอการดแลรกษา 5. เศรษฐกจแบบพอเพยง 6. ขายจ าหนายได/น ามาแปรรปน าพรกเหด ขนตอนการท า 1. น าโองน าทราว/เปนตามด เกบน าไมได รวซม มาวางนอน 2. น าไมมาวางเรยงขวางในโอง 3. น ากอนเชอเหดวางเรยงซอนบนตะแกรงไม 4. น ากระสอบปานมาเยบท าฝาเปด - ปด 5. รดน า เชา - เยน เงอนไข การน ากอนเหดวางเรยง ชนแรกควรมชองวางส าหรบเวลาทเหดออกดอกจะไมแชน า แนวทาง ตเยนทเสยทงแลว สมเลยงไก บอปนเลยงปลา โองปากตด สามารถน ามาท าภาชนะเพาะเหดได

ศนยกสกรรมธรรมชาตสองสลง ตงอยเลขท 322/1 หม 8 ต าบลสองสลง อ าเภอแกลง จงหวดระยอง

การเพาะเหด

การเพาะเหดการเพาะเหดก าลงเปนทนยม เนองจากการเพาะเหดสามารถทจะท าใหภายในครอบครวมอาหารทมคณคา มความปลอดภยจากสารเคม การเพาะเหดสามารถเพาะส าหรบการบรโภคในครวเรอน หรอสามารถพฒนาการเพาะเหดใหเปนอาชพหลก มรายไดเลยงครอบครวไดเปนอยางด ในภาวะเศรษฐกจทเปนอยน การเพาะเหดนนเปนการน าวสดทเหลอใชทางการเกษตรหลายชนด เชน ฟางขาว เปลอกมนส าปะหลง ทะลายปาลม ขเลอย เปลอกถว หรอกระทงวสดทมในธรรมชาต ไดแก หญาชนดตาง ๆ ใชเปนวสดเพาะใหเหมาะสมกบทองถน เพอเปนการลดตนทน ชวยอนรกษทรพยากรธรรมชาต และท าใหคนมงานท าอยางตอเนอง ทงนศนยเครอขายปราชญชาวบานมองคความรในการเพาะเหด โดยมรายละเอยด ดงน

วสดอปกรณ ส าหรบเพาะเหดนางฟา เหดนางรม เหดนางฟาภฐาน เหดนางรมฮงการ เหดขอนขาว และเหดหอม 1) ถงพลาสตก 7 x 2 นว 2) คอขวดพลาสตกทนความรอน 3) ส าลอตสาหกรรม 4) กระดาษหนงสอพมพ (ตดเปนรปสเหลยมชนเลก ๆ) 5) ยางรด 6) เชอเหด 7) ขเลอย 100 กโลกรม 8) ร าละเอยด 4 - 5 กโลกรม 9) ปนขาว 2 กโลกรม 10) ดเกลอ 2 ขด 11) ยเรย 2 ขด 12) ยปซม 1 กโลกรม

ขนตอนการท ากอนเหด 1) น าขเลอย 100กโลกรม มาคดหรอรอนเอาเศษไมออก(ขเลอยไมเนอออน เชน ไมยางพารา เปนตน) 2) เอาร าละเอยด ปนขาว ยปซมโรยในกองขเลอยแลวคลกใหเขากนจนทว 3) เอาดเกลอกบยเรยละลายในน า 1 บว แลวรดลงในกองขเลอยคลกเคลาใหเขากนจนทว 4) เอาน ารดในกองขเลอยคลกใหเขากน จากนนเอามอก าขเลอยดใหแนน แลวแบมอออก หากขเลอยเปนกอนคอยๆแตกออกทหลงกใชได แตถากอนแตกทนทแสดงวาความชนนอยไปใหรดน าเพมอก 5) เอาขเลอยทผสมแลวกรอกใสถง เอามอตอกกอนขเลอยใหแนนพอประมาณอยาใหแนนเกนไป เสนใยเหดจะเจรญยาก หากหลวมเกนไปเสนใยเหดจะไมแขงแรง 6) เอากอนเหดใสคอขวด เอาส าลอด จากนนใชกระดาษหนงสอพมพทเตรยมไว หมจกส าลใหมด เอายางรดใหแนน 7) เอากอนเหดไปนง โดยใชถงขนาด 200 ลตร นงประมาณ 2 ชวโมง 8) เมอนงเสรจแลว น ากอนเหดมาวางไวใหเยน 9) น าเชอเหดทเตรยมไว มากรอกใสถงกอนเหดประมาณ 20 - 30 เมลดขาวฟาง (ตองเคาะใหรอนกอนกรอกลงใสถง) หากตองการเพาะเหดชนดใดกใสเชอเหดชนดนน ๆ ลงในถง ซงสามารถหาซอไดตามรานทขายเชอเหด 10) น ากอนทใสเชอเหดแลวไปบม หรอวางในทลมโกรกสะอาด ไมโดนน า บมไวประมาณ 1 เดอน เชอจะเดนเตมกอน บางชนด 2 เดอน กม 11) น ากอนทเชอเดนเตมทแลวไปเปดดอกในท ๆ อากาศปลอดโปรง ไมโดนแสงแดด หรอท าเปนโรงเรอนกได โดยวางเปนแผงใหซอน ๆ กน แลวรดน าเชา เทยง เยน เหดจะออกดอกภายใน 7 - 10 วน หากชวงอากาศรอนมากใหรดน า 4 - 5 ครง ฤดฝนใหรดน าเชาและเยน ฤดหนาวใหรดเชาและเทยง ขอส าคญไมไหน าเขาในคอขวดของถง

การเกบดอก ควรเกบดกทมขนาดโตเตมท โดยการสงเกตหมวกของดอกเหดมลกษณะบาน เวลาเกบดอกเหดควรเปนเวลาบายใกลเยน เพราะอณหภมภายนอกกบภายในโรงเรอนใกลเคยงกนท าใหไมกระทบตอการเกดดอกของรนตอไป

สวนของโรงเรอน ตองท าความสะอาดโรงเรอน กวาดใยแมงมม และฉดน าสมควนไม เดอนละ 1 ครง จะท าใหโรงเรอนสะอาด ไมเกดโรคและแมลงท าลายกอนเหด

ส าหรบกอนเหดเกา กสามารถน าไปเพาะเหดฟางไดอก หรอน าไปเปนปยกบตนไมกได การปลกปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง เปนการพงพาอาศย การรกษาสมดลทางธรรมชาต การผสมผสานพชพนธเพอการเกอหนนซงกนและกน ไดแก 1) ปาส าหรบใชสอย (ใชสรางบาน) เชน ตะเคยน สก ประด ชงชน ตะแบก ฯลฯ 2) ปาส าหรบเปนไมผล (ใชกน) เชน มะมวง มะขาม มงคด ลองกอง ทเรยน ผกหวาน ผกแวน กลวย แค ขเหลก ฯลฯ 3) ปาส าหรบเปนเชอเพลง (ใชงาน) ไผ ขอย สะเดา ไมท าฟน ไมท าถาน ฯลฯ นอกจากประโยชน 3 อยางนแลว การปลกปานเปนการเกอกลและอ านวยประโยชนในการอนรกษดนและน า และคงความชมชนไว เปนผลพลอยได

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ศนยกสกรรมธรรมชาตกาฬสนธ จงหวดกาฬสนธ เลขท109 หมท 10 ต าบลธญญา อ าเภอ กมลาไสย

จงหวดกาฬสนธ

การเพาะเหดขอนมะมวง อปกรณ 1 เลอย 2 สวานขนาด 4 - 6 หน 3 มด 4 กะละมง 5 ฝาเบยรหรอวตถอนทสามารถปดได

วสด 1 ขอนมะมวงขนาดเสนผาศนยกลาง 4 นวขนไป ยาว 1.20 เมตร 2 เชอเหดขอนขาวพรอมทจะเปดดอก ( 1 กอนใชไดประมาณ 15 - 20 ขอน)

วธท า 1 ตดขอนมะมวงขนาดความยาว 1.20 เมตร 2 เอาทอนมะมวงมาเจาะรดวยสวาน หางกนประมาณ 1 คบ ใหรอบขอนมะมวง 3 เอาเชอเหดขอนขาวมาขยในกะละมงใหละเอยด 4 เอาเชอเหดหยอดลงไปในรทเจาะไวใหเตม 5 ปดรดวยฝาเบยรหรอวสดอน ทงไวในทรมประมาณ 45 - 60 วน (ใหสงเกตวาไมขอนมะมวงแหงดแลวหรอยง) 6 ใหสงเกตทอนมะมวงทตดหวทายวามสขาวเตมแผลทตดหรอยง ถาเหนเตมหนาทตด แสดงวาเชอเหดเดนเตมขอนมะมวงแลว 7 น าขอนมะมวงลงแชน า 1 - 2 คน (ใหจมน า) เอาขนมาแลวเกบในทรม เอาพลาสตกคลม รดน าเชาเยนประมาณ 1 เดอน ออกดอกเกบไดประมาณ 6 - 8 เดอน หมายเหต ระยะเวลาทเหมาะสมหยอดเชอเหด เดอนมกราคม พก 2 เดอน เรมเกบ เมษายน

ศนยปราชญชาวบานพฒนาคณธรรม จงหวดกาฬสนธ 240 หม 6 บานโคกกลาง ต าบลจมจง อ าเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ

เหดตะกรา วสดอปกรณ เชอเหดฟาง ตะกราพลาสตก ฟาง

วธท า/ขนตอน น าฟางมาแชน าใหชมแลวอดลงในตะกรา เหยยบใหแนน จากนนน าเชอเหดมาโรยรอบๆบางๆ ท าอยางน 3 ชน ครอบแลวเอาฟางอดขางบนอกท จากนนคว าตะกราไว หาผาพลาสตกมาคลม ทงไว 2 - 3 วนแลวแตอากาศ เปดดวนละ 1 ครง ถาแหงเกนไป เอาน าพรมเบาๆ เกบเหดไดตงแตวนท 4 ถงวนท 8

วธใช น ามาแกง ผด ตม ตมย า ปรงอาหารไดทกชนด

ประโยชน เปนเหดปลอดสารพษ ทานไดอยางสนทใจ ประหยดคาใชจายในครวเรอน และประโยชนอนๆ

ศนยเรยนรกลมพฒนาชวตและอนรกษสงแวดลอม ตงอยเลขท 17 หม 5 บานส าราญ ต าบลหนองแคน อ าเภอปทมรตต จงหวดรอยเอด

การเพาะเหดนางฟา นางรม สวนผสมและวสดอปกรณ 1. ขเลอย 500 กโลกรม 2. หวเชอเหดนางฟา,นางรม 50 ขวด 3. ส าล 10 กโลกรม 4. ไฮโดเยนฆาเชอ 3 ขวด 5. ตะเกยง 5 อน 6. ถงพลาสตก 500 ถง 7. คอขวดพลาสตก 500 คอ 8. ถงนง 5 ถง 9. โรงพกเชอ/โรงเกบ 1 โรง 10. ร าออน 100 กโลกรม วธท า 1. น าขเลอย 3 สวน ร าออน 1 สวน น าบรสทธ 1 สวน ผสมใหเขากนพอประมาณ ความชน 40% 2. น าถงพลาสตกมาบรรจ ถงละ 1 กโลกรม ต าหรอตอกใหแนน 3. น าไปนงในอณหภม 100 องศา เพอฆาเชอ 4. แลวไปพกในโรงใหเยนและท าการเขยเชอเหดในอณหภมทเหมาะ ประมาณ 25 องศา 5. ประมาณ 20 - 30 วน เชอเหดจะเดนเตมกอน ประโยชน ไดบรโภคอาหารจากเหดอยางปลอดภยและไดโปรตนสง ลดรายจายในครวเรอน ดานอาหาร และสามารถน าสวนทเหลอหลงจากเหดหยดออกดอกไปท าเปนปยหมกชวภาพ

ศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงชมชน นายบญม ทอนมาตย ตงอยเลขท 98/1 หม 3 บานคมเหนอ ต าบลหวชาง อ าเภอจตรพกตรพมาน จงหวดรอยเอด

การเพาะเหดนางฟา – นางรม

เหดนางฟา - นางรม เปนเหดทสามารถเพาะขนไดในทกพนทของประเทศไทย เปนเหด ทเหมาะสมกบเกษตรกรมอใหม ผทสนใจในการเพาะเหดทดลองปลก เพอหาประสบการณ ขนตอนในการดแลรกษาไมยงยากมากมายนก ผบรโภคนยมน ามาประกอบอาหาร เพราะเหดนางรม เหดนางฟาราคาถก เมอเทยบกบเหดชนดอนๆ ไมวาจะเปน เหดขอนขาว เหดขอนด า เหดบด หรอเหดทขนไดเองตามธรรมชาต อกทงไมตองเสยงตอการทจะตองกนเหดมพษ ซงจะท าใหเกดอนตรายถงชวตดวย ฤดทเหมาะสมในการปลกเหดนางฟา - นางรม ฤดทเหมาะส าหรบเหดนางฟา - นางรมคอ ฤดฝน - ฤดหนาว อณหภมในการออกเพยง 28 องศาเซลเซยส กสามารถออกดอกไดด แตถาปลกในฤดรอน เหดนางฟาจะใหผลผลตลดลงเพราะอากาศรอนความชนมนอย จะท าใหเหดนางฟาฟกตว แตจะออกดอกเมออากาศเปลยนแปลง เชน ฝนตก หรอมลมหนาวพดผานเขามา ดงนนเราควรหลกเลยงทจะปลกเหดนางฟาในฤดรอน

สตรอาหารเหดนางฟา - นางรม 1. ขเลอย 100 กโลกรม 2. ร าออน 6-10 กโลกรม 3. ปนขาว 2 กโลกรม 4. ดเกลอ 3 กโลกรม 5. ภไมท 1 กโลกรม 6. น าสะอาด 70%

การผสมอาหารเหดนางฟา - นางรม น าขเลอย 100 กโลกรมมากองกบพน เกลยใหหนาประมาณ 15-20 เซนตเมตร น าสวนผสมทชงแลวคลกเคลาใหเขากน ใสน าลงไปใหพอเหมาะ ประมาณ 70% ระวงอยาใหแฉะเกนไป โดยใชมอก าขเลอยด ใหขเลอยจบกนเปนกอนได แตจะตองไมมน าไหลออกมาตามงามนวมอ และสามารถทจะเกลยใหขเลอยแตกกระจายไดโดยไมจบกนเปนกอน เพราะการผสมสตรอาหารเปยกเกนไปจะท าใหเชอเหดไมสามารถเดนไดและถาแหงเกนไปกเดนไมไดเชนกน

การอดกอนเหดนางฟา - นางรม บรรจขเลอยลงในถงพลาสตกขนาด อดใหแนนใหมน าหนก 7 ขดถง 1 กโลกรม ใสคอขวดพลาสตกดงปากถงใหแนน รดดวยสายยางสองรอบ ใสส าลปดทบดวยพลาสตกรดดวยยาง

การนงกอนเชอ การนงกอนเชอดวยเตานง ลกทงจะตองบรองขางในถงดวยกระสอบเพอกนถงพลาสตกไหมเมอมไฟลามหมอนง กนถงรองดวยตะแกรงสงประมาณ 25 เซนตเมตร ใสน าประมาณ 20 เซนตเมตร เรยงกอนเชอตามแนวตงจะไดชนละ 25 กอน ตอการนง 4 ชน จะไดกอนเชอทงหมด 100 กอนตอการนง 1 ครง นงดวยอณหภม 100 องศา ใชเวลานาน 3 - 4 ชวโมง การจบเวลาควรเรมจบเวลาเมอหมอนงเดอดเตมท โดยสงเกตจากไอน าทพงขนมาเปนเสนตรงจากรทเจาะกบผาพลาสตกทคลมปากหมอนง หลงจากนงเสรจแลวปลอยไวใหเยน แลวจงน าออกจากหมอนง น าเขาหองเขยเชอเพอรอหยดเชอ

หองหยดเชอ หองหยดเชอทเหมาะสม จะตองเปนหองทปดมดชดไมมลมพดผานเพราะลมจะเปนตวทน าเอาเชอรามาตามอากาศและตกลงในกอนเชอ ซงจะท าใหเกดการปนเปอน มเชอราและแบคทเรยซงจะท าใหกอนเชอเสยหายได

การเขยเชอเหดลงถงพลาสตก วสดในการเขยเชอ 1. ขวดหวเชอเหดทดนเตมแลว 2. ตะเกยงแอลกอฮอล 3. แอลกอฮอลจดไฟ 4. แอลกอฮอลฆาเชอ 5. ส าล 6. ไมขดไฟ 7. กระดาษหนงสอพมพตดเปนชนขนาด 4 x 4 8. ยางรด 9. เขมเขยเชอ

ขนตอนการเขยเชอ 1. ลางมอใหสะอาดดวยสบ 2. เชดมอใหสะอาดดวยแอลกอฮอลฆาเชอ 3. จดตะเกยงแอลกอฮอลดวยตะเกยงแอลกอฮอลจดไฟ 4. น าขวดเชอมาลนไฟทตะเกยงแอลกอฮอลใหทวทงขวด 5. น าขวดเชอทลนไฟแลวมาเคาะหรอยอยใหหวเชอกระจายออกจากกน 6. เปดปาดถงหยอดเมลดขาวฟาง ลงในถงพลาสตกประมาณ 25 - 30 เมลด ปดปากขวดดวยส าลทนทปดทบดวยกระดาษหนงสอพมพ 7. ในขณะทหยอดเชอ ใหขวดอยในแนวนอน หามกนปากขวดขนขางบน เพราะจะท าใหเชอราตกลงไปในขวดเชอได 8. ขวดหวเชอ 1 ขวด สามารถหยอดลงในถงเหดได 35 - 40 ถง

การบมกอนเชอเหด น ากอนเชอเหดทหยอดเชอแลวไปวางเรยงกนไวเพอบมกอน อณหภมในโรงบมกอนไมควรจะรอนมากจนเกนไป จะท าใหเหดนางฟาชงกได ในขณะทบมกอน ควรฉดพนสารไลแมลงเพอปองกนไรหรอแมลงมาเจาะเพอวางไขทปากถงเหด โดยใชสารสกดจากน าสมควนไม ใชเวลาในการบมกอนเชอประมาณ 30-35 วน กสามารถน าไปเปดออกในโรงเรอนส าหรบเปดดอกได

ลกษณะโรงเรอนเหดนางฟา ลกษณะโรงเรอนเหดนางฟา ขนาดกวาง 4 x 10 เมตร สวนหลงคาสงประมาณ 3 เมตร ดานขางสงประมาณ 1.50 เมตร หลงคามงดวยหญาคา ดานขางกนดวยแสลน 60% โครงสรางภายในท าแผงเอยงท ามม 75 องศา การสรางโรงเรอนตามแนวตะวนไมใหขวางตะวน เพอการถายเทอากาศในโรงเรอนไดด ขนาดของโรงเรอนปรบลดไดตามความเหมาะสม ถาเปนเกษตรกรมอใหม กอาจจะใชโรงเรอนขนาด 4 x 6 หรอเลกลงมาอก เชน 2 x 4 เมตร กได

การดแลรกษาและการเปดดอก หลงจากบมกอนได 30 - 35 วน แลวน ากอนเชอเขาสโรงเรอนเปดดอก แกะกระดาษทปดปากเอาส าลออก เขยเมลดขาวฟางออกใหหมดดวยหางชอน ซงเชดดวยแอลกอฮอลแลวท าความสะอาดพนโรงเรอน รดน าใหชมวนละ 3 เวลา เกดน าขงในถงกอนเหด ท าใหเกดเชอราได หลงจากรดน าได 2-3 วน ถาอณหภมพอเหมาะเหดกจะออกดอกรนแรกได

การเกบดอกเหด ใชมอกดปากถงไว อกมอหนงคอยๆ ดงดอกเหดออกจากถง อยาใหหนากอนเหดแตก และพยายามอยาใหมเศษของขาเหดปดปากถงเหด เพราะจะท าใหเกดราปดปากถงเหดกนดอกเหด รนตอไปไมใหออกดอกมาได จะสงผลใหผลผลตตกต า

การฟกตวสรางเสนใยของเหด หลงจากออกดอดไปแลว 1 รน เหดนางฟาจะฟกตวประมาณ 7-10 วน เพอสรางเสนใยใหมในการออกดอกรนตอไป หรออาจจะออกดอกไดเรวหรอชาขนอยกบสภาพอากาศ ถาอากาศพอเหมาะกจะสามารถออกดอกเหดรนทสองตอไปได แตถาอณหภมมากกวา 30 องศาเซลเซยส เหดนางฟาจะฟกตวไมออกดอก จนกวาอากาศจะเปลยนแปลง

ศนยชมชนศรโคตรบรณอโศก ตงอยเลขท 1 หมท 7 บานปากอน ต าบลศรสงคราม อ าเภอศรสงคราม จงหวดนครพนม

การเพาะเหดขอนด า

สวนประกอบ ไดแก - ขเลอยไมยางพารา 100 กโลกรม - ร าออน 8 กโลกรม - ปนขาว 2 กโลกรม - ภไมท 1 กโลกรม - ยบตซม 5 ขด - ดเกลอ 3 ขด - น าใหอตราสวนใหความชนประมาณ 60 % - อปกรณเสรม เชนถงบรรจกอน (มถงเฉพาะ) 110 ใบฝาปด 110 อน ปลอกรดปากถง 110 อน

วธท า น าสวนประกอบทกอยางมาผสมใหเขากน รดน าใหทวแลวคลกเคลาใหเขากน ใหมความชนพอเหมาะ ประมาณ 60 % น าไปกรอกใสถงทเตรยมไว อดใหแนน แลวปดฝาถงใหแนนสนท แลวน าไปนงในความรอน 100 องศา ประมาณ 4 - 5 ชวโมง ปลอยใหเยน กท าการเขยเชอเหดลงในถง พกใหเชอเดนประมาณ 30 วน แลวน าไปเปดดอก เหดจะออกดอกเปน ระยะ ประมาณ 5 - 6 เดอน

สตรการเพาะเหดภฐานด า

สวนประกอบ ไดแก - ขเลอยไมยางพารา 100 กโลกรม - ร าออน 6 กโลกรม - ปนขาว 2 กโลกรม - พไมท 1 กโลกรม - ยบตซม 5 ขด - ดเกลอ 3 ขด - น าใหอตราสวนใหความชนประมาณ 60 เปอรเซนต - อปกรณเสรม เชนถงบรรจกอน (มถงเฉพาะ) 110 ใบฝาปด 110 อน ปลอกรดปากถง 110 อน

วธท า น าสวนประกอบทกอยางมาผสมใหเขากน แลวใชรดน าใหทว ผสมคลกเคลาใหเขากน ใหความชนพอเหมาะประมาณ 60 % น าไปกรอกใสถงทเตรยมไว อดใหแนน แลวใชอปกรณเขาคอปดฝาใหแนนสนท แลวน าไปบรรจใสถงนงในความรอน 100 องศา ประมาณ 4-5 ชวโมง น าออกมาปลอยทงไวใหเยน กท าการเขยเชอเหดลงในปากถง ปดปากดวยกระดาษใชหนงยางรด แลวน าไปพกไวประมาณ 30 วน เพอใหเชอเหดเดนจนทวในถง จะสงเกตเหนวามเชอราเหดขนขาวเตมถงแลว กน าไปเปดออกในโรงเรอนทเตรยมเอาไว เหดนจะใหผลผลตด และจะเกบไดนานประมาณ 5 - 7 เดอนถาดแลท าความสะอาดไดด

ศนยเรยนรปราชญชาวบานชมชนศรษะอโศก ตงอยเลขท 335 หมท 15 ต าบลกระแซง อ าเภอกนทรลกษณ จงหวดศรสะเกษ

สตรผสมขเลอยท ากอนเชอเหด เหดบด 1. ขเลอย 100 กโลกรม 2. ดเกลอ 3 ขด 3. ยปซม 5 ขด 4. ปนขาว 1 กโลกรม 5. ภไบท 3 - 4 กโลกรม 6. ร าออน 8 กโลกรม

เหดขอนขาว 1. ขเลอย 350 กโลกรม 2. ร า 30 กโลกรม 3. ดเกลอ 7 ขด 4. ยปซม 4 กโลกรม 5. ปนขาว 4 กโลกรม 6. ภไบท 2.5 กโลกรม 7. ปลายขาว 3 กโลกรม 8. อาหารเสรม 2 กโลกรม

เหดนางฟา 1. ขเลอย 350 กโลกรม 2. ร า 30 กโลกรม 3. ปนขาว 3 กโลกรม 4. ดเกลอ 0.5 ขด 5. ยปซม 3 กโลกรม

6. ยเรย 1 กโลกรม 7. ภไบท 3 กโลกรม

8. น าตาล 2 กโลกรม 9. ปลายขาว 2 กโลกรม 10. อาหารเสรม 2 กโลกรม

เหดหหน 1. ขเลอย 350 กโลกรม 2. ร า 30 กโลกรม 3. ดเกลอ 7 ขด 4. ยปซม 4 กโลกรม 5. ปนขาว 4 กโลกรม 6. ภไบท 2 กโลกรม 7. ปลายขาว 3 กโลกรม 8. อาหารเสรม 2 กโลกรม

ศนยเรยนรเกษตรทฤษฎใหมมหาวชชาลยภมปญญาไทอสานคนถน ตงอยเลขท 142 หมท 10 บานกดซวย ต าบลค าพระ อ าเภอหวตะพาน จงหวดอ านาจเจรญ

การเพาะเหดในทอนไม

จากแนวทางการพฒนาอาชพการเพาะเหดในทอนไมทผานมา พบวาเหดแตละชนดกจะเกดดอกในทอนไมทแตกตางชนดกนออกไป เชน เหดบด จะเกดดอกไดดในไมพะยอม บาก พลวง แคน เปนตน เหดขอนขาว จะเกดดอกไดดในไมมะมวง บาก เหลอม เปนตน และส าหรบเหดหหน เกดดอกไดดในไมแค ขนน นอยหนา และไมตระกลไทร เปนตน

การเตรยมทอนไมและอปกรณ สามารถใชไดทงไมสดและไมแหง จากการศกษาพบวา ไมสดสามารถท าไดงายและสะดวกกวา สามารถใสเชอเหดไดเลย แตถาเปนไมแหงตองน าไปแชน ากอน 1-2 คน จงน ามาใสเชอเหด ฤดกาลทเหมาะสมในการตดกงไมสดมาเพาะเหดคอ ฤดใบไมรวง ตนไมจะมการสะสมอาหารทมากกวา วสดอปกรณทใช ประกอบดวย อปกรณเจาะรทอนไม คอน จกปด และเชอเหดทดมความแขงแรง

ขนาดและความยาวของไม สามารถใชไดทกขนาด แตใหค านงถงความสะดวกในการปฏบตงาน โดยปกตนยมใชไมขนาดเสนผาศนยกลาง 10-20 เซนตเมตร ยาว 1 เมตร เจาะรลก 1 นว หางกนประมาณ 1 ฝามอ หรอ 10 เซนตเมตร ใชเหลกเจาะร หรอสวานขนาด 4-5 หน หลงจากนน ใชเชอเหดทเลยงบนขเลอยหรอในเมลดขาวฟางกได ใสลงไปในรจนเตม ใชไมทสะอาดกดลงไปใหแนนพอประมาณ ปดรดวยจกไมทไดจากเหลกเจาะเปลอกออกมา หรอฝาพลาสตกส าหรบเพาะเหด ในขอนไมทมขายโดยเฉพาะ หรอใชฝาจบขวดน าอดลมหรอเบยรปดแทนกได

การพกและบมทอนเชอเหด หลงจากใสเชอเหดเรยบรอยแลวใหพกทอนเชอเพอรอให เชอเหดเจรญ เตบโตเขาไปในเนอไมมากทสด โดยวางพกในพนทสะอาด มการถายเทอากาศสะดวก ลมไมโกรก และควรมความชนพอสมควร อาจเปนใตรมไม หรอในโรงเรอนทมหลงคากนแสงแดด ทอนเชอไมควรสมผสกบดนโดยตรง ควรหาวสดรองรบ

การวาง ใหวางแบบหมอนรถไฟ โดยเอาทอนไมขนาดใหญกวาไวดานนอก ทอนเลกไว ดานใน เนองจากทอนไมเลกจะแหงเรว ในระหวางการพกทอนเชอมขอควรระวง คอ อยาใหเชอจลนทรยอนขนบนทอนเชอ เชน ราเขยว วชเหด หรอเหดทเพาะเกดดอกกอนในชวงพกทอนเชอ โดยใชมดหรอเหลกแหลมขดออกใหหมด นอกจากนขอควรระวงอกขอคอ ความชนในทอนไมหลงจากวางทอนเชอไวประมาณ 10-15 วน ใหสงเกตดความชนของทอนไม เพราะเมอเหดเจรญเขาไปในเนอไม ความชนของทอนไมจะลดลงมผลตอการเจรญของเหด ดงนนใหรดน าชวยแตไมมากเกนไปประมาณสปดาหละ 1-2 ครง จนกวาเชอจะเดนเตมทอนไม และควรกลบกองทกครงทรดน า โดยเอาทอนเชอ ทอยดานลางขนดานบน และทอนเชอทอยดานบนลงดานลาง ทอยขางนอกเขาดานใน ทอยดานในออกดานนอก เปนการกระตนใหเสนใยเหดเดนทวทอนไมไดเรวยงขน 40-60 วน เชอจะเดนเตมทอนไม

การท ากอนเชอเหดในถงพลาสตก การเพาะเหดในถงพลาสตกก าลงเปนทนยมอยางแพรหลาย เนองจากมวสดทเหลอใชจากการเกษตรมากมาย เชน ขเลอย ฟางขาว ซงขาวโพด ผกตบชวาและ เปลอกถวตางๆ เปนตน และการเพาะเหดในถงพลาสตกเปนอกอาชพหนงทสามารถยกระดบคณภาพชวตและความเปนอยเกษตรกรใหดขน สามารถน าวสดเหลอใชจากการเกษตรและอตสาหกรรมมาใชใหเกดประโยชนไดโดยน ามาเพาะเหดไดหลายชนด เชน เหดลม เปาฮอ นางฟา นางรม หหน ขอนขาว และชนดอนๆ อกมากมาย นอกจากนการเพาะเหดไมมวธทสลบซบซอน และมความตองการ ใชน านอยกวาพชผก ผลตอบแทนคอนขางสงคมคาการลงทน น ามาเปนอาชพหลกและอาชพเสรมได ในการเพาะเหดและท าใหเหดออกดอก สวนมากจะใชถงพลาสตกททนรอน วสดทใชในการเพาะขนอยกบทองทวามวสดประเภทใด ไมวาจะเปนฟางขาว ผกตบชวา ซงขาวโพด แตทนยมมากทสดคอ ขเลอยไมยางพารา เนองจากหาไดในปรมาณมากงายกวาหลาย ๆ ชนด และมคณสมบตในการยอยสลายตวเรว เหดสามารถน าไปใชในการเจรญเตบโตไดด นอกจากนการเพาะเหดในเชงเศรษฐกจยงตองเสรมดวยอาหารเสรมอกหลายชนด เชน ร า ขาวโพดปน กากถวปน ฯลฯ วสดอปกรณ (1) ถงพลาสตกทนรอนขนาด 7x11 นว หรอ 7x13 นว หรอ 9x12 นว (2) ขเลอยไมยางพาราหรอฟางสบ (3) อาหารเสรม ไดแก ร าละเอยด ขาวโพดปน กากถวเหลอง น าตาล แปงขาวเหนยวหรอแปงขาวเจา

(4) คอขวดพลาสตก (5) ดเกลอ (6) ยปซม ปนขาว (7) หมอนงฆาเชอ

สตรการท ากอนเชอเหด มความแตกตางกนแตละทองถน ทสามารถจดหาวสดไดงายแลวน ามาผสมคลกเคลากบอาหารเสรมชนดตางๆ สตรทแนะน าไดผานการทดลองแลวไดผลระดบทนาพอใจ ดงน สตรท 1 ใชไดกบเหดถงทวไป - ขเลอยไมยางพาราแหง 100 กโลกรม - ร าละเอยด 5 - 7 กโลกรม - ดเกลอ 0.2 กโลกรม - ปนขาว 1 กโลกรม - น าตาลทราย 1 - 2 กโลกรม

- น า 60 - 70 เปอรเซนต

สตรท 2 ใชไดกบเหดถงทวไป - ขเลอยไมยางพาราแหง 100 กโลกรม - ร าละเอยด 5 - 7 กโลกรม - ปนขาว 1 กโลกรม - ยปซม 2 กโลกรม - ดเกลอ 0.2 กโลกรม - ความชน 60 - 65 เปอรเซนต

การท าใหเกดดอก หลงจากเชอเดนเตมทอนไมใหน าทอนเชอไปแชน าทงไว 24-48 ชวโมง ถาแชใน น าเยนอณหภม 15-18oC จะกระตนใหเกดดอกเรวขน โดยหาวสดทหนก ๆ มาทบน าใหจมน าไวเพอใหทอนไมดดซมน าไดเตมท จากนนใชคอนตแรง ๆ ทปลายทงสองดานของทอนไมเพอกระตนใหเนอเยอของไมขยายตว และอากาศเขาไปในเนอไมได จากนนจงน าไปวางในโรงเรอนแบบเผาขาวหลาม หากเปนเหดบด เหดขอนขาว ใหเปดดอกในโรงเรอนทรอนชน ส าหรบเหดหหน ใหเปดดอก

ในโรงเรอนทเยนชน คลมดวยผาพลาสตกหรอกระสอบปย รดน าทกวนๆ ละ 2-3 ครง ตอนเชา บาย และเยน ประมาณ 7-14 วน จะเกดตมเหดเลกๆ ขน หลงจากนนประมาณ 2-5 วน สามารถเกบดอกเหด และเกบผลผลตไปไดเรอยๆ หากสงเกตเหนวาดอกเหดเลกลงและมจ านวนนอย ใหท าการบมเชอใหม โดยเอาไปผงลมดานนอกโรงเรอนไมตองรดน า 10-15 วน จากนนน าไปแชน า ตกระตนดวยคอน แลวจงน ากลบเขาโรงเรอนเปดดอกใหม ท าเชนนเรอยๆ จนกวาทอนไมจะผหมด

สตรท 3 ใชไดกบเหดถงทวไป - ฟางขาว 100 กโลกรม - ร าละเอยด 7 กโลกรม - ปนขาว 1 กโลกรม - ดเกลอ 0.2 กโลกรม - ยเรย 0.5 กโลกรม - น าสะอาด (ความชน) 60 - 70 เปอรเซนต

สตรท 4 - ขเลอยไมเบญจพรรณ 100 กโลกรม - แอมโมเนยมซลเฟต 1 กโลกรม - ปนขาว 1 กโลกรม - ร าละเอยด 3-5 กโลกรม - น าตาลทราย 2 กโลกรม - น า 60 - 70 เปอรเซนต

ขนตอนและวธการท ากอนเชอปยหมกจากขเลอย (1) น าขเลอยมากองบนพนซเมนต ตามจ านวนทค านวณไวตามสตร หากเปนขเลอยไม เบญจพรรณ ตองท าการหมกไวกอน 1-2 เดอน ถาเปนขเลอยไมยางพารา สามารถน ามาเพาะไดเลย (2) ผสมวสดปรบระดบคาความเปนกรด-ดาง และอาหารเสรมตามสตร คลกเคลาใหเขากน (3) เตมน าลงในกองขเลอย และคลกเคลาใหความชนกระจายไดทวทกสวนของวสดผสม ปรบความชนใหได 60-70 เปอรเซนต สามารถทดสอบไดโดยใชมอก าขเลอยใหแนนไมมน าไหลออกตามงามมอ แบมอออกกอนขเลอยยงจบตวเปนกอนอยางหลวมๆ แสดงวาเปนระดบความชนทพอด

(4) น าสวนผสมปยหมกขเลอยบรรจในถงพลาสตกทนรอนขนาด 7x13 นว หรอ 9x12 นว ใหมน าหนกประมาณ 0.8 - 1 กโลกรมตอถง แลวอดใหแนนพอสมควร รวบปากถงสวมคอขวดพลาสตก พบปากถงลงมารดหนงยางใหแนน อดดวยจกส าลปดทบดวยกระดาษหรอฝาครอบพลาสตกอกครง (5) น าถงปยหมกไปนงฆาเชอ โดยหมอนงลกทงอณหภมประมาณ 80-100 oC นานประมาณ 2 - 6 ชวโมง นบจากอณหภมน าเดอดแลวปลอยทงไวใหเยน (6) น าถงปยหมกขเลอยมาใสเชอทท าจากเมลดขาวฟางถงละ 15 - 20 เมลด ระหวางใสหวเชอตองระมดระวง ควรท าในหองทสะอาด ลมไมโกรก เพอปองกนการปนเปอนจากเชอจลนทรยอนๆ (7) น ากอนเชอปยหมกไปเขาหองบมเชอ บมในหองทอณหภมหองปกต อากาศถายเทไดสะดวก ลมไมโกรก รอจนกระทงเสนใยเดนเตมถงกอนเชอ โดยทวไปเหดนางฟา เหดนางรม เหดหหน เหดขอนขาว และเหดบด ใชเวลาบมประมาณ 25-35 วน จงน ากอนเชอปยหมกไปเปดดอกตอไป

ศนยเรยนรเกษตรทฤษฎใหมมหาวชชาลยภมปญญาไทอสานคนถน ตงอยเลขท 142 หมท 10 บานกดซวย ต าบลค าพระ อ าเภอหวตะพาน จงหวดอ านาจเจรญ

การเพาะเหดฟาง ในตะกรา

การเพาะเหดฟางในตะกราสตรนพฒนาขนมาเพอปรบปรงประสทธภาพการเพาะเหดฟาง ในตะกราใหไดดอกเหดทมน าหนกมากขน คณภาพและรสชาตดขน วสดเพาะและอาหารเสรมน ามาจากวสดเหลอใชทางการเกษตรในทองถน วสดอปกรณทใชในการเพาะเหดฟางในตะกรา การเพาะเหดฟางในตะกราตองใชวสดอปกรณ ดงน (1) ตะกราพลาสตก ตะกราทรงกลม ขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 18 นว สงประมาณ 11 นว มตาหาง 1 นว มจ านวนชองเปนแถวจากลางขนบน 7 ชอง กนตะกราไมทบชวยใหระบายน าไดดและเหดสามารถออกดอกมาไดตามตาของตะกราทกดานรวมทงทางดานลาง (2) วสดเพาะ ทนยมไดแก ฟางขาว เปลอกถวเหลอง ชานออย กากเปลอกมนส าปะหลง กอนวสดทผานการเพาะเหดถงมาแลวไมมเชอราอนปนเปอน และศตรเหดท าลาย (3) อาหารเสรม เปนวสดทชวยใหเชอเหดฟางชวงแรกทใสลงวสดเพาะเจรญไดดกอนทเชอเหดฟางจะเจรญลงในวสดเพาะ อาหารเสรมตองเปนวสดทยอยไดงาย เกบความชนไดด เปนแหลงอาหารและพลงงานของเชอเหดฟาง อาหารเสรมทหาไดงายและใหผลผลตสงเชน - ผกตบชวาสดหนเปนชนเลก ๆ หนเฉยงแบบปากฉลาม ขนาด 1-2 เซนตเมตร ใชไดทงตน ใบ และราก จะใชผกตบชวาแหงกได - ไสนน กอนน ามาใชใหชบน าพอหมาด ๆ - ตนกลวย หนเปนชนเลก ๆ นอกจากนอาจใชแปงสาล ร าละเอยด หรออาหารเสรมส าเรจรปทมขายในทองตลาด อยางใดอยางหนง น ามาคลกเชอเหดฟางกอนเพาะกได (4) เชอเหดฟางทด ถาเปนแบบหวเชอถง (Spawn) 1 ถง ใชเพาะได 3 ตะกรา หรอเชอถง (อแบะ) 1 ถง ใชเพาะได 1 ตะกรา

การใชโครงไมไผทรงสมไกครอบตะกราเพาะเหดฟางทวางบนพน 4 ใบ และอกใบหนงวางกงกลางตะกรา ชนลางทง 4 ใบนน มหยวกกลวยวางรองพนของตะกราทกใบ

ขนตอนการเพาะเหดฟางในตะกรา

(1) ตะกราพลาสตก (2) เตรยมวสดเพาะจากกอนเชอเหดเกา

(5) พลาสตกคลมวสดเพาะขณะเพาะเหดฟางในตะกรา ใชพลาสตกชนดใสหรอสกได ใชพลาสตกแผนขนาดกวาง 4x4 เมตร หรอใชถงปยเยบตดตอกนเปนผนใหญกได หรอใชพลาสตกใสผนใหญขนาดยาว 4 เมตร ซงมขายในทองตลาด (6) วสดอปกรณอ านวยความสะดวกในการปฏบตการเพาะ เชน บวรดน าชนดฝอยละเอยด เกรยงไม (ส าหรบอดวสดเพาะเหด) ไมทบกอนเชอเหด มด ไมไผ แผงจาก แผงแฝก หรอแผงหญาคา หรอกระสอบปาน ใชพรางแสงแดด และปองกนลมได (7) โครงไมไผทรงสมไก (กระโจมไมไผ) จดท าเพอใชครอบตะกรากอนใชพลาสตกคลม ปกตใชไมไผสด ถาไมไผเกาจะมปญหาเชอราเขาไปเจรญบนวสดเพาะเหดฟางเสยหายได หากใชไมเกาตองทาดวยน ามนเครองใชแลวใหชม เมอใชโครงไมไผจนเกาตองน าไปตากแดด 2 วน แลวทาดวยน ามนเครองทใชแลวใหทวจะชวยแกปญหาดงกลาวได โครงไมไผนใชไมไผสดขนาดหนา 1 ซม. กวาง 2 - 3 ซม. ยาว 3 เมตร จ านวน 3 อน ดดไมใหโคงทรงสมใหฐานกวาง 1 เมตร น าไมโคงทงสามอนมาวางซอนกนและมดสวนโคงสวนทสงดวยลวด จดปลายไมทฐานทรงสมใหมระยะหางเทาๆ กน จะไดโครงสม 6 ขา หรอใชไมไผ กวาง 2 ซม. หนา 1 ซม. ยาว 4 เมตร โคงเปนวงกลม มดดวยลวด จนแนน จะไดไมคราววงกลมขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 1 เมตร น าไปสวมจากขาดานลางของโครงไมทง 6 ขา สงจากพนประมาณ 15 ซม. มดดวยลวดทจดสมผสของโครงไมกบคราวใหแนน

(3) เตรยมอาหารเสรมจากผกตบชวา (4) ใสขเลอยสงจากกนตะกรา

(5) โรยผกตบชวาเปนอาหารเสรมรอบ ๆ ตะกรา (6) ใสเชอเหดฟางทเคลาแปงสาลบนอาหารเสรม

(7) ใสขเลอยทบเชอและกดใหแนน ท าอยางนทง 2 ชน (8) ชนสดทาย ใสอาหารเสรมและเชอเหดเตมผวหนา

(9) ใสขเลอยหนา 1 นวปดหนา (10) รดน ากอนบมเสนใย

(11) ยกตะกราซอนกนเปนชน ปกไมไผเปนรปโคงรอบตะกรา หรอใชสมไกครอบ แลวคลมพลาสตกใหมด

(12) เทานกไดเหดฟางในตะกรา

กระโจมแบบตาง ๆ ส าหรบเพาะเหดฟางในตะกรา

กระโจมแบบถงด าแขวน กระโจมแบบสมไก

ตารางการดแลรกษาการเพาะเหดฟางในตะกรา

ล าดบท ระยะเวลา วธการปฏบต ขอควรระวง

1 วนท 1 - 4 1. ดแลรกษาความชนในกระโจม หรอโรงเรอนใหอยในระดบ มากกวา 80 เปอรเซนต 2. รกษาอณหภมภายในกระโจมหรอ โรงเรอนใหอยในระดบ 37-40 องศาเซลเซยส 3. ปองกนมด ปลวก และสตวเลยง เชน สนข แมว หน

1. ระวงพลาสตกทคลมกระโจมหรอคลม โรงเรอนฉกขาดหรอมเหตใหพลาสตก เปดออกจะท าใหความชนสมพทธ ภายในนนลดลง 2. ตองไมเปดกระโจมหรอโรงเรอน บอยครง 3. ระวงศตรเหดฟาง เชน มด ปลวก 4. ระวงสตวเลยง เชน แมว สนข หน

2 วนท 4 (ตอนเยน)

1. เปดพลาสตกออกทงหมด ทงไว ประมาณ 2 ชวโมง เพอใหเสนใย เหดไดรบออกซเจนอยางเพยงพอ 2. รดน าดวยบวชนดฝอยเพอตดเสน ใยและในกรณทวสดเพาะแหง 3. คลมดวยพลาสตกไวอยางเดม

1.ไมควรใหเสนใยเหดฟางถกแสงแดดมาก 2. หามใชน าทมสารคลอรน สารสมและ เกลอโดยเดดขาด รวมทงน าเสยจาก โรงงานอตสาหกรรมดวย 3. ตองพรางแสงหรอใชพลาสตกทบแสง คลม

3 วนท 5 - 8 1. รดน ารอบ ๆ กระโจมหรอ โรงเรอนใหชมชนอยเสมอ 2.รกษาอณหภมใหอยระหวาง 28-32 องศาเซลเซยส หากอณหภมสง กวานตองแกปญหาโดยการเปด ชองลมระบายอากาศ

1. ตองรกษาความชนอยางสม าเสมอ 2. ตองตรวจสอบอณหภมอยสม าเสมอ โดยเฉพาะตอนบาย 3. ถาอากาศภายในกระโจมหรอโรงเรอน รอนจดตองระบายอากาศ 4. อยาเปดพลาสตกบอยครง จะท าใหดอก เหดฝอ

4 วนท 9 - 15 1. เหดฟางจะเรมออกดอก ควรเกบ ในเวลาเชา 2. เลอกเกบเฉพาะดอกทไดขนาด 3. เกบประมาณ 2-6 ครง ผลผลต เฉลยประมาณ (ขนอยกบ วสดเพาะ)

1. เกบดอกเหดฟางดวยความระมดระวง อยาใหกระทบกระเทอนมากนก 2. เกบดวยความรวดเรว 3. เกบเฉพาะดอกเหดทไดขนาด 4. เกบเสรจแลวคลมพลาสตกไวตามเดม

ศนยกสกรรมไรสารพษ แหงประเทศไทย (สวน “สางฝน”) บานเลขท 216 หมท 11 ต าบลบง อ าเภอเมอง จงหวดอ านาจเจรญ

การเพาะเหดในขอนไม

อปกรณ 1) เชอเหด (ขอนขาว หหน เหดบด) 2) ไมทนยมใชเพาะเหด ไดแก ไมจก ไมรง ไมมะมวง เหดจะออกดอกไดด

วธท า 1) ตดไมจากตนไมสด ๆ หากตดทงไวไมควรเกน 5 วน 2) ตดเปนทอน ความยาวทอนละ 1 เมตร 3) เจาะรดวยซว (ท าดวยเหลกแปบ ตดปากเฉยง แลวลบใหคม) หรอใชสวาน 4 หน เจาะลก 2 - 3 เซนตเมตร แตละรหางกน 15 เซนตเมตร 4) ใสเชอเหดลงไปประมาณครงของรทเจาะ 5) ปดรดวยลมไม จกไมทเปนไมชนดเดยวกนกบขอน 6) น าทอนไมพกเกบไวในทรม ปลอยทงไว 2 เดอน 7) ครบ 2 เดอน น าทอนไมตากแดด 7 วนครบ 7 วน น ามาแชน า 1 คน 8) น าเขาโรงเปดดอก โดยวางพงราว ใหทอนไมเอยงประมาณ 70 องศา 9) เหดจะทยอยออกดอกมาเรอย ๆ และเกบไดนานจนขอนผ 10) ในฤดทมเหดออกดอกตามธรรมชาต เหดในขอนจะออกดอกดมาก

ศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงชมชนสวนอางแกว ตงอยเลขท 72 หมท 10 บานค ามวงไข ต าบลโนนเปอย อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร

การเพาะเหดขอนขาว เหดบด (เพาะใสทอนไม)

วสดอปกรณ 1. ทอนไมสดตดมาใหมๆ (ความยาวพอทจะยกได) 2. ฆอนไม ฆอนเหลก เหลกเจาะประมาณ 6 หน ยาว 20 เซนตเมตร สวาน 6 หน มด 3. เชอเหดทก าลงเดนเตมถง

ขนตอนการเพาะ 1. น าสวานมาเจาะรทอนไม (สวานขนาด 6 หน) ลกประมาณ 1 ขอมอ เปนแถวหางกน ประมาณ 1 คบ ตอ 1 ร ไมแตละทอนอาจจะไมเทากนบางทอนเจาะ 3 - 4 แถว แลวแตขนาดของไม ควรเปนแถวสลบฟนปลา 2. แกะเหดออกจากถง แลวหยบใสรทเจาะไวใหเตมร แลวกดใหแนน ปดดวยฝาไมทเจาะออกแลวหรอกงไมอดแทนกได

การบมเหด เมอใสเชอเหดททอนไมเรยบรอยแลว ควรเกบบมไวในทรมถามผายางคลมกจะด ไมควรตากแดดหรอตากลม บมไวประมาณ 20 วน ถาอากาศแหงควรรดน าบางประมาณสปดาหละ 1 ครง ถาจะใหดควรท าโรงเพาะเหดไวเฉพาะ และเมอบมเหดครบก าหนดแลวควรกระตนใหเกดเหดเรวขนโดยน าทอนไมมาตากแดดใหแหงประมาณ 10 - 20 วน แลวน าไปแชน าประมาณ 2 - 3 วน หาวสดทหนกทบใหจมน าเพอก าจดแมลง ปลวก ดวง และแมลงจ าพวกอนๆ อก

การดแล หลงจากน าทอนไมทเพาะเหดเกบเขาโรงเรอนแลวใหรดน าใหชมแลวปดโรงเรอนใหมดชด เพอใหอากาศรอนอบอาวประมาณ 3 - 4 วน จากนนจะเหนดอกเหดขนตามทอนไม ชดแรกจะออกดอกใหญ (ดอกอาจจะไมมมากนกในชวงแรกๆ)

หมายเหต : ถาเหดออกดอกในชดแรกแลว ทงทอนไมไวใหแหงกอน 10 - 20 วน จงน าไปแชน าประมาณ 1 วน จากนนกเกบเขาโรงเรอน 3 - 4 วน แลวจะเหนออกดอกและชดตอๆ ไป กท าเชนเดยวกน (น าทอนไมเกามารดน าแทนกได)

ศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงเพอน าไปสการพงตนเองอยางยงยน ตงอยแปลงเกษตร นายเรม ชรตน เลขท 105 หมท 17 บานโนนยาง ต าบลก าแมด อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร

การเพาะเหดในขอนไม

เหดหหน เหดบด เหดขอนขาว จดเปนเหดทมคณสมบตพเศษ คอสามารถยอยสลายพวกเซลลโลสในทอนไม ดงนนจงไดมการศกษาทดลองการเพาะเรอยมา การเพาะเหดในขอนไมนบวาเปนการเพาะทมขนตอนทงายกวาการเพาะเหดในถงพลาสตก เพราะไมตองมการบมฆาเชอทอนไม ผลผลตทไดสงพอสมควร

(1) การเลอกไมทจะน าไปเพาะ เหดหหน เหดบด เหดขอนขาว สามารถทจะเจรญเตบโตไดในไมหลายชนด ไมวาจะเปนไมเนอออนหรอไมเนอแขง ในไมเนอแขงจะตองใชระยะเวลาบมทยาวนานกวา แตโดยทวไปนยมเพาะในไมเนอออน เพราะไมเนอออนจะเจาะรงาย และเชอสามรถทจะเจรญเตบโตเขาไปไดงายกวาตวอยางเชน ไมนนทร ไมขนน ไมแค ไมมะมวง ไมยางพารา ไมจามจร ไมนน ไมสะเดา ไมทองหลาง ไมทองกวาว ไมไทรใบใหญ และไมมะกอกปา เปนตน การทเหดในทอนไมจะใหผลผลตสงหรอต าขนอยกบไมทจะน ามาเพาะ ลกษณะของไมมผลตอการเจรญเตบโตของเหด ดงนนกอนทจะลงมอเพาะเหด ควรศกษาขอมลดงตอไปน 1. อายของไมทใชเพาะ การเพาะเหดในไมทอายนอยจะใหผลผลตเรวกวาไมทอายมาก แตไมทมอายมากระยะเวลาทใชในการเกบผลผลตจะไดยาวนานกวาไมทมอายนอย อายของไมทน ามาเพาะเหดควรอยระหวาง 3-5 ป 2. ในการน าไมมาเพาะเหดควรเปนไมทตดมาใหมๆ ยงมความสดอย ควรมเปลอกทหนา ไมมยางทเปนอนตรายตอเหด แตถาเปนไมทมยางมาก เชนไมขนน ไมยางพารา ไมไทร ฯลฯ ควรตดทงไวประมาณ 1 สปดาห เพอใหยางแหง หรอเหลออยนอยจนไมเปนอนตรายตอการเจรญเตบโตของเสนใยเหด และการตดไมไมควรใหเปลอกช าหากเปลอกช าควรใชปนกนหมากทาเพอฆาเชอโรค 3. หากเลอกไดไมทตดมาเพาะเหดหหนควรตดในฤดใบไมผล เพราะเปนชวงทตนไมมการสะสมอาหารมากซงหากน ามาเพาะเหดแลวจะท าใหเชอเหดเจรญเตบโตไดอยางรวดเรวและใหผลผลตสง

(2) การเตรยมทอนไมส าหรบการเพาะเหด ควรปฏบตดงน 1. ขนาดของไม ควรเปนไมทมเสนผาศนยกลางประมาณ 10 - 20 ซม. 2. ความยาวของทอนไมโดยทว ๆไปนยมตดเปนทอนยาวประมาณ 1 เมตร

(3) การเจาะรเพาะเหดบนทอนไม โดยทวไปในการเจาะรทอนไมส าหรบใสเชอเหดนยมปฏบตกน 2 วธ การใชเหลกตอกประเกนหรอคอนเจาะส าหรบเพาะเหดหหนโดยเฉพาะ และวธการใชสวานไฟฟาขนาดดอกสวานทใชประมาณ 4-5 หน ลกประมาณ 3-5 ซ.ม. จากการสงเกต พบวา การใชเหลกตอกประเกนหรอคอนเจาะตนไม เพาะเหด โดยเฉพาะเชอเหดจะเจรญ ในทอนไมไดรวดเรวกวาการใชสวานไฟฟาเจาะ การเจาะควรเจาะเปนแถวใหรอยเจาะแตละแถวแตละรหางกนประมาณ 5-10 ซ.ม. ในการเจาะควรท าเปนแถวสลบฟนปลาเพอใหมการกระจายของหวเชอมากทสด (4) การใสหวเชอในทอนไม ส าหรบหวเชอทน ามาใสในทอนไมเพาะเหดควรเปนหวเชอทน ามาจาก ขเลอย ควรเปนหวเชอทแขงแรง ทเจรญเตบโตเตมขวดๆ โดยการใชลวดแขงๆ และสะอาดผานการฆาเชอมาแลวตหวเชอเหดทเจรญเตบโตบนขเลอยในขวดใหแตกกระจายตว ไมจบกนเปนกอนพรอมกบคอยๆ เทหวเชอขเลอยใสในรบนทอนไมทเจาะไวใหมๆ จากนนใชไมตะเกยบหรอดามแทงแกวกวนสรลนไฟฆาเชอกระทงหวเชอเหดทใสในรบนทอนไมใหแนนพอสมควร แลวอดดวยจกไมแลวใชคอนทบจกใหแนน เพอปองกนการปนเปอนหรอแมลงเขาไปท าลายหวเชอ หรออาจจะใชขผงอดทบอกครงหนงเพอปองกนน าเขาไปถกหวเชอเหด

(5) การพกหรอการบมทอนเชอ หลงจากใสหวเชอเหดลงในทอนไมเรยบรอยแลว จ าเปนตองบมเชอในทอนไมใหเชอเหดเจรญเตบโตใหเตมในทอนไมเสยกอน การบมหรอการพกทอนเชอ ใหบมในโรงเรอน ทรมไมมแสงแดดทเปนหองทสะอาดสามารถปองกนลมและฝนได การวางทอนเชอควรใชไมหรออฐบลอกวางรองพนไมใหทอนเชอสมผสกบพนโดยตรงและน าทอนไมทใสเชอมาวางนอนเหมอน การวางหมอนรถไฟ ใหแตละทอนหางกนประมาณ 1 - 2 ซม. เพอชวยใหอากาศถายเทไดสะดวก และบรเวณทอนเชอไมควรมลมโกรก เพราะจะท าใหทอนเชอสญเสยความชนซงจะท าใหการเจรญเตบโต

ของเชอไมดเทาทควร ในสปดาหแรกพยายามรกษาความชนในทอนไมไวใหมากทสด เพอเสนใยจะสามารถเจรญเตบโตไดด แตไมใชเปนการใหความชนเพมโดยการรดน า เพยงแตเปนการรกษาความชนภายในทอนไมไมใหสญเสยไปโดยเรว หลงจากบมเชอแลวประมาณ 5 - 7 วน ควรมการกลบทอนเชอเพอเปนการเปลยนต าแหนงของทอนเชอ เพราะทอนเชอทอยดานลางจะถกทบและรบน าหนกมากเกนไป ซงจะท าใหเสนใยถกบบตว และการพลกทอนเชอจะท าใหเสนใยของเหดเจรญเตบโตเตมทอนไมไดเรวขน โดยปกตการบมทอนเชอจะใชเวลาประมาณ 30 - 45 วน เสนใยเหดจะเจรญเตบโตเตมทอนไม

(6) การท าใหเกดดอก ในการท าใหเหดออกดอกนน ตองน าทอนเชอเขาในโรงเรอนเปดดอกเหด โดยมขนตอนดงน 1. โรงเรอนเปดดอกเหดจะมลกษณะเหมอนโรงเรอนเปดกอนเชอเหดโดยทวไปขนกบชนดของเหดภายในโรงเรอนเปดดอกจะมเฉพาะราวไมส าหรบพาดทอนเชอเหดให ราวไมแตละแถวหางกนประมาณ 1.5 เมตร 2. การกระตนการออกดอกของเหดในทอนไม โดยการน าทอนเชอทมเสนใยเดมเตมแลวไปแชน าทมอณหภม 15 - 18 องศาเซลเซยส นาน 12 - 20 ช.ม. เพอกระตนใหเสนใยเหดทหยดพกการเจรญเตบโต และสะสมอาหารอยตนตวขนแลวรวมตวกนเกดเปนดอกเหดไดเรว ทอนไมไดรบความชนจะท าใหเนอเยอไมออนตวลง เสนใยเหดสามารถยอยเปนอาหารไดเรวยงขน และยงเปนการท าลายแมลงศตรเหด เชน แมลง ไร มด มอด เปนตน ซงอาศยอยบนกาบไม การแชทอนไมศตรเหดเหลานกจะตายหมด หลงจากแชน าทอนเชอแลวใหใชไมคอนทบแรง ๆ บรเวณหวและทายของทอนเชอ 2 - 3 ครง เพอเปนการกระตนใหเนอเยอของไมขยายตว อากาศจะเขาไปในเนอเยอไมไดดขน หลงจากนนน าทอนเชอเขาเพาะในโรงเรอน โดยวางทอนเชอพาดราวไมคลายการเผาขามหลาม ดอกเหดจะเรมเจรญออกมา หลงจากน าทอนเชอเขาโรงเรอนแลวประมาณ 4 - 5 วน เมอดอกเหดเจรญเตบโตเตมทกสามารถเกบผลผลตได และสามารถเกบผลผลตไดเรอยๆ จนกวาทอนไมจะผหมด

(7) การใหน า ควรรดน าใหแกทอนเชออยางนอย วนละ 2 ครง ส าหรบในเวลากลางคนควรปลอยใหมการถายเทอากาศทด โดยการเปดประตโรงเรอนเพาะทอนเชอเหดไว เพอตองการออกซเจนมาชวยในการสรางดอกเหด

(8) การเกบผลผลต หลงจากน าทอนเชอทมเสนใยเจรญเตบโตเตมทแลวมาแชน าและน าเขโรงเรอนเปดดอก ประมาณ 1 - 2 สปดาห กสามารถเกบผลผลตได การเกบโดยใชมอดงเอาออกทโตเตมทแตยงไมมสปอรออกใหหมด และสามารถเกบไดเรอยๆ จนกวาขอนไมจะผหมด ซงถาหากปฏบตตามขนตอนอยางถกตองแลวไมขนาดเสนผานศนยกลาง 10 - 15 ซ.ม. ยาว 1 เมตร สามารถเกบผลผลตได 6 - 10 กโลกรม

ศนยเกษตรทฤษฎใหมเราสรางกอ สถานทตง บานเลขท 63 หม 6 ต าบลเหลาสรางถอ อ าเภอค าชะอ จงหวดมกดาหาร

การเพาะเหดฟางโดยการใชฟางขาว

วสด/อปกรณ 1) เชอเหด 2) วสดเพาะ (ยอยงาย) 3) น า 4) อณหภม (ประมาณ 35 องศาเซลเซยส) 5) อาหารเสรม 6) กลองไมส าหรบเพาะเหด 7) แผนพลาสตกขนาดใหญ

วธท า 1) น าฟางขาวแชน า 1 คน 2) น าฟางใสกลองเพาะ 3) น าอาหารเสรมวางลงบนฟางใหทว 4) น าเชอเหดวางลงบนอาหารเสรมใหทว แลวท าตงแตขอ 1 - 4 ซ าอก 2 รอบ 5) เมอเสรจชนท 3 แลว 6) น าอาหารเสรมมาวางทบชนท 3 7) น าเชอเหดมาวางแลวเอาฟางมาวางทบอกท 8) เอากลองไมไปวางคว าลงกบพน 9) เอาพลาสตกคลมทบ 10) น าฟางมาวางทบใหอยบนรอบแผนพลาสตก

วธทดสอบความชนของฟาง โดยการหยบฟางออกมาจากกอง 1 เสน บดดแลวสงเกตดงน 1) ถาพอมน าซม แสดงวาความชนก าลงพอเหมาะ 2) ถามน าหยดลงมา แสดงวาฟางแฉะเกนไป ตองเปดพลาสตกทคลมอยบนเหดออกแลวตากลมใหแหงลงเลกนอย 3) ถาไมมหยดน า แสดงวาฟางแหงเกนไป ตองเอาน ามาพรมลงไปเลกนอย

การเพาะเหดฟางโดยการใชเศษขเลอยและผกตบชวา

วสด/อปกรณ 1) เศษฟางแหง หญาคา น ามารวมกนแลวท าเปนขเลอย 2) น า 3) อณหภม 4) อาหารเสรม 5) ผกตบชวา ตนกลวยสบ 6) ตะกราพลาสตก 7) ถงพลาสตกสด า 8) เชอเหด 9) กอนเหดเกา วธท า 1) น ากอนเหดเกาใสตะกราพลาสตกประมาณ 3 นว 2) น าผกตบชวาวางไวรอบ ๆ ตะกรา ยกเวนตรงกลาง 3) ใสเชอเหดรอบ ๆ ตะกรา ยกเวนตรงกลาง เชนเดยวกนกบผกตบชวา 4) น ากอนเหดเกาวางทบลงไปอกครง 5) ท าซ า ตงแตขอ 1 - 4 จนครบ 3 ครง 6) พรมน าใหทว 7) น าใสถงพลาสตกสด า รดปากถงใหแนน 8) น าไปไวในทมด

ศนยเรยนรชมชนบานดงบง ตงอยเลขท 68 หมท 4 บานดงบง ต าบลคอนฉม อ าเภอแวงใหญ จงหวดขอนแกน

การเพาะเหดขอน

ในการท าไรนาสวนผสม เกษตรกรจะมการปลกไมผล ไมยนตน เพอสรางความรมรนใหกบพนท และมผลพลอยได คอ ไดกนผล ใชฟนเปนเชอเพลง ใบทรวงหลนเปนปย ไดไมเพอใชสอย กอสราง และเปนทพกอาศยของนก ไก โดยเฉพาะมะมวงเปนพชยอดนยมทมการปลกในทกสวน เพอกนผลดบ ผลสก กงเลก ๆ เปนฟนเผาถาน เมอมะมวงในสวนอายมากขนเปน 20-30 ป ผลผลต จะลดลงหรอทรดโทรมจะแหงตาย นอกจาก จะใชเปนฟนเผาถานเปนเชอเพลงอยางเดยว เราสามารถน ามาเพมมลคา โดยการท าใหขอนไมกลายเปนเหดขอนขาว เหดบด เพอเปนอาหารในครวเรอน ไมทน ามาท าเหดขอนขาว ใชไมมะมวงไดทกชนด ไมนน ไมเหลอม ไมรางไทร ท าเปนเหดขอนด า หรอเหดบด ถาดใหใชไมแต ไมตว ไมจก ไมกระยอม

วสดอปกรณ (1) ขอนไมทม (ไมสด ๆ) (2) กอนเชอเหดทจะท า ทเชอดนเตมถงแลวพรอมเปนดอก (3) เหลกแปบกลวง ขนาด 6-8 หน ยาวประมาณ 4-6 นว (4) คอนไมส าหรบตอกเหลก (5) เหลกกลมขนาด 3-4 หน ยาว 1 คบ

วธท า (1) ตดไมทจะน ามาเพาะใหยาวประมาณ 1 เมตร เสนผาศนยกลางประมาณ 2 นวขนไป (2) ใชเหลกกลวงตอกใหเปนร แตละรหางกน 1 คบ ทกดาน ถาเปนทอนใหญหรอ ตอไมใหตอกสลบกน (3) การตอกครงแรกใหตอกลกแคเปลอก เพอเอาเปลอกออก โดยใชเหลกกลมดนออก (4) ตอกครงท 2 ใหกนเนอไมลกประมาณ ½ -1 ขอมอ น าเชอเหดถงทจะเพาะ ยดลงในรทตอกแลว ปดดวยเปลอกไมหรอไมทตอกออก ใชคอนทบใหแนน (5) ท าจนหมดไม หรอจนพอใจ (6) ถาเชอเหดไมหมด ใหบรรจในถงพลาสตกปดปากใหสนท เกบไวในทรม ไวใชในวนถดไป

วธการดแล (1) น าขอนเหดทอดเชอแลวมาวางกองไวในทรม โดยใชไมหมอนรองดานลาง เรยงเปนชน ๆ คลมดวยพลาสตกเปดรดน าทกสปดาห ถาเปนไมแหง ไมสด ไมตองรดน า พกไว 1 เดอน (2) เมอครบ 1 เดอน เปดผาพลาสตกออก เพอใหขอนไมแหง พกไว 1 เดอน (3) เมอครบ 1 เดอน น าไปแชน า ครงละ 7 - 10 วน แลวเอาขนไวรมสระน า ตากจนแหง แลวเอาลงแชน าอก ท าสลบอยางนจนเรมเหนดอกเหด (4) น าขอนทเรมเหนดอกเหดไปตงชนไว เหดจะเกดเตมขอน จากขอนไมกลายเปนขอนเหด สามารถเกบเปนอาหารไดตลอด ประมาณ 1 - 2 ป แลวแตขนาดขอน

การเพาะเหดฟางแบบกองเตย

เหดฟาง เปนเหดทคนไทยนยมบรโภคมานาน มรสชาตด คณคาทางอาหารสงเปนอาหารพวกผก แตมคณคาสงกวาผก พบไดตามธรรมชาตขางกองฟางมความชน ปจจบนไดน ามาเพาะเพอบรโภคและจ าหนายเปนรายไดเสรม เพาะงาย ใชเศษวสดเหลอการเกษตรมาเพาะได เชน ฟางขาว กากเปลอกถว ไสนน ตนกลวย ผกตบชวา ทลายปาลม กากเปลอกมนส าปะหลง มวธการเพาะหลายแบบ เชน การเพาะแบบกองสง การเพาะแบบกองเตยประยกต การเพาะในโรงเรอน การเพาะในเขง ในทน จะแนะน าการเพาะเหดฟางแบบกองเตย โดยใชกากมนส าปะหลง และใชตอซงฟางขาว เพอเปนทางเลอกใหน าไปเพาะเปนอาหารในครวเรอน หรอเพอเปนอาชพเสรมรายไดในครวเรอนได

วสดอปกรณ (1) กากมนส าปะหลง (กากดน) (2) ไมแบบขนาด 20x40x20 ซม., 20x50x20 ซม., 20x70x20 ซม. (3) ไมโกรง (ไมไผผาซกกวาง 1 นว ยาว 1.60 เมตร) (4) บวรดน า (5) น าสะอาด ควรเปนน าสระ ไมเคมจะดทสด (6) อาหารเสรม (มลสตวแหง ร าละเอยด หรอวสดอนทหาได เชน กากไสนน จอกแหง คายขาว) (7) พลาสตกส าหรบคลมกองเหด (8) EM/น าหมกชวภาพ

(9) ปนขาว (10) ฟางส าหรบคลมกอง (11) จอบ

วธการเพาะ (1) เตรยมแปลงเพาะโดยขดตากดนยกแปลง เพอฆาเชอโรคตากทงไวประมาณ 7 วน ยอยดนใหละเอยด ขนาดแปลงกวาง 1 เมตร ยาวตามความตองการ (2) น ากากมน (กากดน) มาบรรจในไมแบบอดเปนแทงพอแนน จากนนถอดไมแบบ แลวอดแทง กากมนเรยงในแปลงทเตรยมไว หางกนแตละแทง 10-15 ซม. ถาอากาศเยนใหหางกนนอย ถาอากาศรอนใหหางกนมากขน (3) ขณะอดแทงกากมน ถาแหงใหรดน าพอชม ไมใหแทงพงแตก (4) อดแทงกากมน อยางนอยแปลงละ 20 แทง เพอใหการควบคมอณหภม ในแปลงไมใหเปลยนแปลงมากเกนไป (5) โรยอาหารเสรมระหวางชองวางของแทงกากมนบาง ๆ (6) โรยเชอเหดฟางบนอาหารเสรม โดยเชอเหดฟางตองน ามาขย ารวมกนกอน อตราการใช 1 ถง ตอ 2 ตารางเมตร (แลวแตขนาดถง) แลวรดน าใหชมทวแปลง (7) คลมดวยพลาสตกใหชดกองใชพลาสตก 1 ผน กลบชายพลาสตกดวยดนใหสนท (8) คลมดวยฟางแหง (9) ทงไวประมาณ 3-4 วน (10) เสนใยเหดจะเดนขาวฟในกอง ใหท าการตดใย โดยใชน าสะอาดผสม EM และกากน าตาลรดบาง ๆ พอเสนใยขาด (11) ขนโครงโดยใชไมไผปกโคงหางกนพอควร แลวคลมพลาสตกแบบเกยทบ 2 ผน แลวคลมดวยฟาง (12) หมนตรวจดอณหภมในกองเหด ถารอนจดใหเปดขางกองตอนเชาหรอเยน ครงละ 5-10 นาท แลวปดตามเดม (13) จากนนประมาณ 5-7 วน ดอกเหดจะโต สามารถเกบมาบรโภคและจ าหนายได (14) การเกบดอกเหด ควรเกบในชวงเชามดและเกบเมอเหดขนาดดอกตมหวแหลม จะไดน าหนกด แตถาจะเกบเพอท าปน ใหเกบดอกบานมายางไฟจะอรอย (15) จะสามารถเกบเหดไดประมาณ 3-5 วน จะหมดรนจากนนใหเปดกองรดน า พอชม ปดไวอก 5-7 วน เหดจะเกดดอกใหเกบอก 1 รน แตดอกเหดจะเกดนอย

(16) หลงเกบดอกเหดหมด น าเศษทเหลอไปหมกท าปยชวภาพตอไป หรอน าไปใสแปลงนา ไมผลแทนปยเคมได หรอถาเพาะในแปลงนาใหหยอดเมลดผก แตง ถว จะงอกงามด (17) ถาใชฟางเพาะ แนะน าใหใชตอซงฟางขาวจะใหผลผลตดกวาปลายฟาง โดยใชการถอนทงราก แตฟางทใชเพาะตองแหงสนทไมเคยผานความชนหรอโดนฝนมากอน จะเกดเชอราเพาะเหดไมขน โดยจะใชไมแบบขนาดใหญขน ลกษณะเปนสเหลยมคางหม ขนาดฐานกวาง 35-40 ซม. กวาง 25-30 ซม. สง 35-40 ซม. มความยาว 1-1.5 เมตร ขนตอนการเพาะ (17.1) แชฟางใหชมประมาณ 1 ชม. (17.2) น ามากองใสไมแบบในแปลงทขดเตรยมไว โดยวางดานโคลนฟางออกดานนอกสง 3-4 นว จากนนโรยอาหารเสรมรอบขอบไมแบบบนฟางหนากวาง 2 นว โรยเชอเหด ทขย าไวแลวบาง ๆ แลววางฟางท าชนตอไปเหมอนชนท 1 ท า 3-4 ชน ชนสดทายโรยอาหารเสรมและเชอเหดใหเตมหลงกอง (17.3) ปดดานบนดวยฟางชมหนา 1-2 นว ยายไมแบบไปท ากองตอไปหางจากกองเดม 10-15 ซม. จนเตมแปลง ควรท าอยางนอย 10 กองตอแปลง เพอใหอณหภมพอเหมาะ (17.4) คลมดวยพลาสตก คลมดวยฟางแหงตรวจดความชนในกอง ถาแหงมากใหรดน าบนดนรอบแปลง 8-10 วน จะสามารถเกบดอกเหดได การเพาะดวยฟางไมตองตดเสนใบและท าโครงไมไผ (17.5) หลงจากเกบเหดหมด ฟางกองเหดสามารถน าไปกองท าปยหมกใชบ ารงดนตอไปหรอน าไปเปนวสดเพาะเหดในถงพลาสตกตอไป

การเพาะเหดขอนไม

ศนยปราชญชาวบานปยามมง ตงอยเลขท 111/1 หม 3 บานปยามมง ต าบลปยามมง อ าเภอยะหรง จงหวดปตตาน

วสดอปกรณ 1) เหดขอนขาว หรอเหดหหนบด 2) ไมทนยมใชเพาะเหด ไดแก ไมจก ไมรง ไมมะมวง เหดจะออกดอกไดดมาก วธการ 1) ตดไมจากตนไมสดๆ หากตดทงไว ไมควรเกน 10 คน 2) ตดเปนทอน ความยาวทอนละ 1 เมตร 3) เจาะรดวยสวาน 4 หน เจาะลก 2 - 3 เซนตเมตร แตละแถวหางกน 10 เซนตเมตร แตละรในแถว หางกน 5 เซนตเมตร 4) ใสเชอเหดลงไปประมาณครงของรทเจาะ 5) ปดรดวยขผงเหลอง (เอาขผงลนไฟใหออนกอน) 6) น าทอนไมพกเกบไวในทรวม ปลอยทงไว 2 เดอน 7) ครบ 2 เดอน น าทอนไมไปแชน า 1 คน 8) เอาจอบหรอคอนเคาะหวทายทอนไม เปนการกระตน 9) น าเขาโรงเปดดอก โดยวางพงราว ใหทอนไมเอยงประมาณ 70 องศา 10) เหดจะทยอยออกดอกมาเรอยๆ และเกบไดนานจนขอนไมผ ประมาณ 2 - 3 ป 11) ถาใหด ควรมโรงเรอนทมงดวยผาพลาสตก และมซาแลนคลมดานบน แลวรดน าใหขอนไมมความชน วนละ 1 - 2 ครง 12) ในฤดทมเหดออกดอกตามธรรมชาต เหดในขอนจะออกดอกดมาก วธใช น าเหดมาเปนสวนประกอบในการปรงอาหารรบประทาน ประโยชน ไดเหดทมคณภาพปลอดสารพษรบประทาน

ภาคใต

ศนยเรยนรคณธรรมเพอเศรษฐกจพอเพยง ตงอยเลขท 77 หม 1 ต าบลบานหาร อ าเภอบางกล า จงหวดสงขลา

การเพาะเหดในถงพลาสตก

อปกรณในการเพาะเหด 1. ถงพลาสตกพบขางทนความรอน ขนาด 7x12 หรอ 6 - 1/2x13 นว 2. คอพลาสตกส าเรจรป ฝาจกประหยดส าล และส าล 3. ยางรด,แอลกอฮอลฆาเชอ และตะเกยงแอลกอฮอล 4. หวเชอในเมลดขาวฟาง 5. โรงเรอนชนบอกอนเชอ และโรงเปดดอก 6. อปกรณรดน า, หวพนฝอย, บวรดน า, สายยาง 7. พลว, เครองชงน าหนก และหมอนงไมอดความดน

สตรการเพาะเหด

1. ขเลอยไมยางพารา 100 กโลกรม

2. ร า 6 กโลกรม

3. ปนขาว 1 กโลกรม

4. แปงขาวเหนยว 5 ขด

5. ภไมทซลเฟต 5 ขด

6. ดเกลอ 2 ขด

7. ยปซม 2 ขด

8. น า 60 - 70 ลตร

วธการท ากอนขเลอย 1. ผสมขเลอย, ร า, ปนขาว, แปงขาวเหนยว, ภไมท, ยปซม ผสมคกเคลาเขาดวยกน น าดเกลอละลายน าแลวผสมกบขเลอยใหทว เตมน าลงไปใหเปนฝอย คลกเคลาใหเขากนด ตรวจสอบใหมความชนประมาณ 60 - 70 เปอรเซนต โดยการบบขเลอยใหแนนแลวคลายมอออก ขเลอยควรจบตวกนอยได แตไมชนจนมน าไหลออกมา และไมแหงจนขเลอยแตกรวนเมอคลายมอ 2. บรรจขเลอยในถงพลาสตกประมาณ 900 กรมตอถง แลวอดใหแนนพอประมาณรวบปากถง ใสคอขวดพลาสตกดงปากถงพบลง แลวปดดวยฝาจกประหยดส าล 3. น าถงอาหารซงเตรยมเรยบรอยแลว ไปเรยงในหมอนงหรอถงนง ไมอดความดน เปนเวลา 2.5 - 3 ชม. โดยนบเวลาจากน าเรมเดอดและมไอน าพงออกมาจากถงนงทเจาะรไว ครบตามเวลาเปดฝาแลวทงไวใหกอนเยน (ขณะนงไฟตองสม าเสมอ โดยมอณหภมประมาณ 90 -100๐C) 4. การหยอดหวเชอ (กอนจะน ามาใช 1 คนควรเขยาใหเมดขาวฟางกระจายออก) ลางมอดวยแอลกอฮอลฆาเชอ แลวดงจกออก รนปากขวดหวเชอทเปลวไฟเพอฆาเชอโรค เทหวเชอลงในถงอาหารประมาณถงละ 20 - 30 เมลด ปดทครอบคอขวดไวตามเดม การหยอดหวเชอตองท าในทสะอาดและไมมลมพดผาน 5. การบมกอนเชอ ใหน ากอนเหดวางบนชนในแนวตง หรอถาสะดวกจะวางในแนวนอนกได จนเสนใยเดนเตมถงใชเวลาประมาณ 4 - 6 สปดาห 6. การเปดดอก ดงฝาครอบคอขวดออกแลวน ากอนเหดซงมเสนใยเจรญเตมถงไปวางในโรงเรอนส าหรบเปดดอกโดยวางซอนกน รดน าวนละ 3 ครง โดยรดบรเวณดานบนกอนเหด โดยใหละออกน าถกดอกเหดเพยงเลกนอย และระวงน าเขาไปขงสนกอนเหดอาจท าใหกอนเนาได การรดน าควรรดบรเวณพนและรอบๆ โรงเรอนเพอเพมความชนใหกบกอนเหด 7. การเกบดอกเหดควรเกบในชวงเชามดเพราะเปนชวงทเหดโตเตมท โดยการดงชอเหดออกมาตรงๆ ถารากเหดขาดจะตองเขยรากออกมาใหหมดเพอปองกนกอนเหดเนา

ศนยศกษาและพฒนาชมชนไมเรยง ตงอยเลขท 141 หมท 2 ต าบลไมเรยง อ าเภอฉวาง จงหวดนครศรธรรมราช

การเพาะเหดหหน

สวนผสม 1. ร าแปง 20 กโลกรม 2. ปนขาว 10 กโลกรม 3. ดเกลอ 1 กโลกรม วธท า (ในการเพาะเหดหหน) 1. จดเตรยมขเลอยใหไดประมาณ 1,000 กอน 2. ใสสวนผสมดงกลาวทระบไวขางบน (ร าแปง,ปนขาว,ดเกลอ) 3. คลกเคลาใหเขากน พรอมกบคนใหเขากนอยางนอย 2 รอบ 4. บรรจใสถงใสคอมดยาง เรยงใสตะกราแลวอดดวยส าล 5. น าตะกราทบรรจกองเหด ใสในทอบไอน า (เตา) 6. คอยดแลเวลาน าเดอดประมาณ 80 องศา คอยจบเวลาไฟประมาณ 4 - 5 ชวโมง 7. น าตะกราทบรรจถงเหดออกจากเตา แลวไปเกบไวในทอากาศถายเท เพราะกอยเหดจะไดเยนเรวขน 8. เมอกอนเหดเยนไดทแลวจงท าการหยอดเชอเหด (คนทหยอดเชอเหดตองลางมอดวยแอลกอฮอรทกครงทงกอนและหลงหยอดเชอเหด) 8. เมอกอนเหดเยนไดทแลวจงท าการหยอดเชอเหด (คนทหยอดเชอเหดตองลางมอดวยแอลกอฮอรทกครงทงกอนและหลงหยอดเชอเหด) 9. หลงจากการหยอดเชอเหดแลวถงเหดตองปดดวยกระดาษ 10. ขนเขาไปเกบเรยงไวในโรงบม วธท า ขนตอนในการบมรกษากอนเหดทหยอดเชอแลว 1. กอนเหดน าไปเรยงตงไว 2. รอประมาณ 1 เดอน เชอจะเดนเตมกอนเหด 3. ในระยะเวลาทเชอเดนถงบา หามท าการโยกยายอยางเดดขาดเพราะเชอจะไมเดน

วธท า ขนตอนกรดเหด 1. พอครบ 1 เดอน ถอดคอถงส าลแคะเชอทงใหหมด 2. กรดกอนมดเปนพวงแลวแตวาสงประมาณกกอน 3. น าไปแขวนบนราวแขวนทเตรยมไว 4. หลงขากแขวนแลว รดน าใสพนใหทวถงแตอยาใหน าโดนกอนเหด 5. ระยะเวลาประมาณ 7 - 10 วน เรมโปรยละอองน าขางบน (อยาฉดน าใสกอนเหด) 6. สงเกตแผลรอยกรดวาเกดดงออกมา แลวคอยเพมน าขนตามล าดบ 7. หลงกรดแลวประมาณ 22 - 24 วน เรมเกบดอกเหดชดแรก 8. ชดตอไป 1 อาทตยเกบครง 9. หลงจากเกบดอกเหดแลว โปรยน าเบาๆพอใหเหดไดน า ยงไมตองใหมากจนเกนไป รอจนแผลทเกบไปชดแรกเรมออกดอกใหม (หมายเหตแผลทเกบดอกไปอยาใหโดนน าเขามากเพราะจะท าใหเปนราเขยว) 10. การใหน าอยางนอยวนละ 3 ครง หรอ 2 ชวโมงตอ 1 ครง