การจดการนาอยางมประสทธภาพในการผลตขาวนาชลประทาน The Efficiency of Water Use Management for Irrigated Rice Production

บทนา

พนทราบภาคกลางตอนลาง และทราบหบเขาดานตะวนตก เปนแหลงปลกขาวใหญของประเทศไทย มทตงอยในเขตนเวศเกษตรท 3 และ 4 ประกอบดวย 19 จงหวด ไดแก จงหวดนครสวรรค อทยธาน ลพบร สระบร ชยนาท นครนายก นครปฐม นนทบร ปทมธาน พระนครศรอยธยา สงหบร สพรรณบร อางทอง กาญจนบร เพชรบร ราชบร สมทรปราการ สมทรสาคร และสมทรสงคราม มพนททงหมด 43.6 ลานไร เปนพนทถอครองทาการเกษตร 21.3 ลานไร และจากสภาพพนทภาคกลางตอนลางเปนพนทลมดนเหนยวเกบกกนาไดด และเปนพนททบถมของตะกอนดนทถกพดพามาในฤดฝนทาใหดนในบรเวณนมความอดมสมบรณไปดวยธาตอาหารพช ประกอบกบภาคกลางมสภาพแวดลอมทางการเกษตรเหมาะสม มปรมาณฝนและการกระจายตวของฝนคอนขางด จงเปนพนทมศกยภาพสงในการผลตพช โดยเฉพาะขาว ซงเปนพชทมความสาคญทางเศรษฐกจ นอกจากคนไทยจะใชขาวเปนพชอาหารหลกแลว ขาวไทยยงเปนสนคาเกษตรทชาวโลกมความตองการ และเปนสนคาสงออกททารายไดใหแกประเทศไทยเปนจานวนมากมายมหาศาลเปนเวลาหลายสบปตดตอกน (สานกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 5, 2544) ระบบชลประทานเปนปจจยขนพนฐานสาคญของการผลต การพฒนาระบบโครงการชลประทานในเขตพนทราบตอนลางของภาคกลาง และภาคตะวนตก ไดเรมดาเนนการมาตงแตรชสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 5 แหงกรงรตนโกสนทร และสาเรจเรยบรอยสมบรณ เมอประมาณ 30 ปทผานมา ผลจากการดาเนนการทาใหพนทราบภาคกลางตอนลาง และทราบดานตะวนตกเปนพนทรบนาของโครงการชลประทานขนาดใหญ 2 โครงการ คอ โครงการเจาพระยาใหญ และโครงการชลประทานแมกลองใหญ นอกจากนนยงเปนพนทรบนาของโครงการชลประทานขนาดกลาง และขนาดเลก ครอบคลมพนททาการเกษตรในเขตภาคกลาง 13.0 ลานไร ซงจากผลการดาเนนการดงกลาวภายใตสภาวะแวดลอมทเหมาะสมสาหรบการผลตขาว ทาใหพนทนเปนเขตพนททานาด เกษตรกรสามารถผลตขาวสวงจรตลาดไดตลอดป นอกจากการเกษตรปลกพชและเลยงสตว ทจาเปนตองใชนาเปนจานวนมากแลว นายงมความสาคญเปนวตถดบในการอตสาหกรรม การประปา การผลตพลงงานไฟฟา รวมทงการนาไปใชไลนาเคมทลกลาเขามาในฤดแลง ปจจบนจากความเสอมโทรมของทรพยากรและสงแวดลอม ทาใหสภาพทางธรรมชาตเกดความไมสมดลย ระบบนเวศและสงแวดลอมเกดการเปลยนแปลงมปญหาขาดแคลนนาในบางพนท และในเวลาเดยวกนกลบเกดปญหาอทกภยในบางพนท ซงกอใหเกดความเดอดรอนแกเกษตรกร เกดความเสยหายตอผลผลต ดงนน การจดการทรพยากรนาใหเกดประโยชนสงสด ผใชนาทกคนตองมความสานกตระหนกและใชนาทมอยคอนขางจากดใหเกดประสทธภาพ และไดรบผลตอบแทนคมคามากทสด

2

ปราโมทย (2545) อางกระแสพระราชดารสพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ททรงพระราชทานแก นายกรฐมนตร รฐมนตร ขาราชการ และประชาชนทกหมเหลา ทมาเขาเฝาทลละอองธลพระบาทถวายพระพรในวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสตาลย สวนจตรลดา เมอวนท 4 ธนวาคม พ.ศ.2536 เกยวกบเรองนา ความตอนหนงวา “เคยพดมาหลายปแลว ในวธทจะปฏบตเพอทจะใหมทรพยากรนาทพอเพยงเหมาะสม คาวา พอเพยง กหมายความวาใหมพอในการบรโภค ในการใชนาในดานการบรโภคในบาน ทงในการใชเพอการเกษตร อตสาหกรรม กตองมพอ ถามไมพอ ทกสงทกอยางกจะชะงกลง แลวทกสงทกอยางทเราภมใจวา ประเทศเรากาวหนาเจรญกจะชะงก ไมมทางทจะมความเจรญ ถาไมมนา” จากกระแสพระราชดารสทอญเชญมาน ทรงวางนาหนกไปทเรองนาเปนสาคญ เนองจากทรงทราบถงปญหาความเดอดรอนของประชาชนสวนใหญทประกอบอาชพการเกษตร ทมกจะขาดแคลนนาเพาะปลกพชโดยเฉพาะในฤดแลง ซงเปนปญหาทเกดขนซาซาก และการแกไขกเปนเพยงการแกไขเหตการณเฉพาะหนาเปนประจาทกป และแมวาในบางพนททประสบปญหาการขาดแคลนนา จะอยในเขตสงนาชลประทาน โดยเฉพาะพนทปลกขาวทมความตองการนามากกวาพชชนดอน ๆ ในการจดการนาเพอปลกขาวนาชลประทาน เกษตรกรมความคนเคยทจะรกษาระดบนาในนาประมาณ 10-15 เซนตเมตรตลอดฤดปลก ซงการรกษาระดบนาในนามากขนาดน เกษตรกรจะตองมนาใชทานาประมาณ 1,500-2,000 ลกบาศกเมตร/ไร/ฤดปลก และปรมาณนาทสญเสยไปกเกดขนทงจากการทขาวนาไปใชในขบวนการสรางและสะสมนาหนกแหง และสญหายไปเนองจากการระเหยจากผวดน ผวนา ซมลงลก และซมดานขาง และมผ ทประเมนการสญเสยนาไปในทางทไมเกดประโยชนประมาณ 50 เปอรเซนต ของปรมาณการใชนาของขาวทงหมดตอฤดปลก (ธวชชย, 2526) ดงนน ความรในดานการจดการนาใชในนาขาวชลประทานใหเกดประสทธภาพสงสด และลดปรมาณการสญเสยนาในสวนทไมเกดประโยชน กจะชวยใหเกษตรกรเกดความรสกตระหนกตอปญหาการขาดแคลนนาในการปลกขาวทอาจเกดขน โดยเฉพาะในฤดนาปรง และ/หรอ มความประสงคตองการสงวนทรพยากรนาเพอนาไปใชในกจกรรมอน ๆ ภายในไรนาของตนเองตอไป ซงในเอกสารวชาการฉบบนจะไดกลาวถงความสาคญของทรพยากรนา ทมตอการผลตขาว วธการจดการนาอยางมประสทธภาพในนาขาว รวมทงแนวทางตาง ๆ ในการจดการนาอยางประหยดเพอการผลตขาว ซงขอมลสวนใหญเปนผลงานวจยทไดรวบรวมจากผลการวจยดานการจดการนาชลประทานอยางมประสทธภาพในสภาพนาดนเหนยวภาคกลางทดาเนนงานโดยสวนราชการทเกยวของ ซงสามารถนาขอมลรายละเอยดทมในเอกสารวชาการฉบบน ไปใชประโยชนสาหรบการปฏบตงานหรอแนะนาเกษตรกรไดเปนอยางดตอไป และผ เขยนหวงเปนอยางยงวา เอกสารวชาการ เรองการจดการนาอยางมประสทธภาพในการผลตขาวนาชลประทาน จะเปนประโยชนตอ ผอานทกทาน ทงนกวจย นกสงเสรม และผ ทมความสนใจโดยทวไป

3

บทท 1

ทรพยากรนา และการพฒนาระบบชลประทานภาคกลาง

1.1. ทรพยากรนาในประเทศไทย นาเปนทรพยากรทสาคญของมวลมนษยชาตในทก ๆ ดาน ทงดานการอปโภค บรโภค ผลต

พลงงานไฟฟา การคมนาคม การเกษตรกรรม การอตสาหกรรม และกจกรรมอน ๆ ปจจบนประชากรเพมขน ทาใหทรพยากรนาไมเพยงพอตอความตองการของมนษย ดงนน จงมความจาเปนทจะตองเรงรบหาแนวทางการพฒนาแหลงนา เพอสงวนรกษาทรพยากรนา ทเรมจะมปญหาขาดแคลนใหอยในระดบทเพยงพอสาหรบกจกรรมตาง ๆ ในการดารงชพของมนษยตามทกลาวมาแลว

แหลงของทรพยากรนาในประเทศไทย มาจาก 2 แหลง คอ แหลงทรพยากรนาผวดน และแหลงทรพยากรนาบาดาล สาหรบแหลงทรพยากรนาผวดนไดรบจากนาฝน จากรายงานปรมาณนาฝนทสรป ในป พ.ศ.2540 พบวาแตละปประเทศไทยมฝนตกเฉลย 1,400 มลลเมตร หรอ 761,000 ลานลกบาศกเมตร สวนหนงสญเสยไปโดยการไหลซมและระเหย นาฝนสวนนบางสวนทไหลซมลงดนเปนประโยชนตอพนทปลกพชทอาศยนาฝน และสวนทเหลอจากการสญเสยดงกลาวจะไหลลงสแมนาลาธาร แลวไหลลงสทะเลในทสด ซงเรยกวา “นาทา” ปรมาณนาฝนหรอนาทาทเหลอจากการสญเสยเพยง 26 เปอรเซนตของนาฝนทงหมดนาทาจานวนนมมากพอทจะนาไปใชประโยชนในทก ๆ ดาน แตในความเปนจรงนาทาดงกลาว ไหลออกสทะเล ทาใหมปญหาวาปรมาณนาทถกเกบกกไวในแหลงนาตามธรรมชาตผวดนมไมเพยงพอสาหรบการเกษตรกรรมในฤดแลง มนษยจงไดใชความพยายามทจะเกบกกปรมาณนาฝนสวนนไวใหมากทสดเทาทจะมากได และใหไหลออกสทะเลนอยทสด โดยการสรางแหลงเกบกกนา บางสวนทอาจสญเสยไปไวใชในกจกรรมตาง ๆ เปนแหลงทรพยากรนาผวดนเพมขน แบงเปน 2 แหลงใหญ

แหลงทรพยากรนาธรรมชาตผวดน ไดแก แมนาลาคลอง หนองบงตาง ๆ ประเทศไทยมแมนาลาคลอง หนองบงขนาดใหญ 10,309 แหง มพนท 1.67 ลานไร แบงเปนแมนา 86 สาย มพนทผวนา 0.86 ลานไร สวนพนทหนองบงทวประเทศม 10,223 แหง มพนทผวนา 0.81 ลานไร

แหลงทรพยากรนาทไดจากการเกบกก โดยการสรางเขอน อางเกบนา และสระนาในไรนา ไพฑรย (2534) รายงานวา เขอนและอางเกบนาทวประเทศ เกบกกนาไวไดในปทมปรมาณฝนปกต 40,000 ลานลกบาศกเมตร หรอ 20 เปอรเซนตของนาในปทฝนปกต นาทาทเขอน อางเกบนา เกบกกไวไดเรยกวา “นาตนทน” และจากรายงานสรปสถานการณธรรมชาต สภาพฝน และนาทา ของกองแผนงานและโครงการพเศษ สานกงานปลดกระทรวงเกษตรและสหกรณ เมอป พ.ศ.2540 รายงานวา ภาคเหนอมเขอนและอางเกบนาใหญ 5 แหง มความจทงหมดของอางเกบนา 23,612 ลานลกบาศกเมตร และมความจนาใชงานได 10,922 ลานลกบาศกเมตร ภาคตะวนออกเฉยงเหนอมเขอนและอางเกบนา 10 แหง มความจของอางเกบนา 7,144 ลานลกบาศกเมตร และมความจนาใชงานได 4,002 ลานลกบาศกเมตร และภาคกลางมเขอนและ

4

อางเกบนา 11 แหง มความจทงหมดของอางเกบนา 28,543 ลานลกบาศกเมตร และมความจนาใชงานได 14,655 ลานลกบาศกเมตร ภาคใตมเขอนและอางเกบนา 2 แหง มความจทงหมดของอางเกบนา 7,043 ลานลกบาศกเมตร และมความจนาใชงานได 5,380 ลานลกบาศกเมตร นอกจากนยงมแหลงทรพยากรนาทเกบกกไวโดยการสรางอางเกบนาขนาดกลาง ขนาดเลก และสระเกบนาในไรนา กระจายอยทวประเทศ

ในดานแหลงทรพยากรนาบาดาล ไดมหนวยงานทงภาครฐและเอกชนขดเจาะนาบาดาลขนมาใชในกจการอปโภค บรโภค และถาบอบาดาลใดทมความสามารถสบนาขนมาใชไดเกนกวา 150 แกลลอนตอนาท แสดงวา บอบาดาลนนมศกยภาพในการนานาขนมาใชเพอการเกษตร จากรายงานของหนวยงานตางๆ ทเกยวของกบการขดเจาะนาบาดาล ทมกระจายความรบผดชอบอยหลายหนวยงานทงในระดบสวนกลางและสวนภมภาค ไดแก กรมทรพยากรธรณ กรมโยธาธการ กรป.กลาง สานกงานเรงรดพฒนาชนบท และกรมชลประทาน ใน พ.ศ.2530 มบอบาดาลทดาเนนการเสรจสนแลว 3,021 บอ ภาคกลางมมากทสด 1,460 บอ ภาคเหนอ 752 บอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 470 บอ และภาคใต 372 บอ (บญธรรม, 2532)

1.2 แหลงทรพยากรนาของภาคกลาง 1.2.1 แหลงนาธรรมชาต

ภาคกลางมลกษณะภมประเทศเปนพนทราบลมกวางใหญ ทองกระทะ ประกอบดวยแมนาสายสาคญ 8 สาย แบงออกเปน 3 สวน (ภาพท 1)

สวนท 1 เปนแหลงนาทางตอนกลาง และตะวนออก ไดแก แมนาเจาพระยา แมนานอย แมนาลพบร แมนาปาสก และแมนาทาจน ไหลจากทศเหนอ และไหลออกสทะเลทจงหวดสมทรปราการ และจงหวดสมทรสาคร

สวนท 2 เปนแหลงนาทางดานตะวนตก ไดแก แมนาแมกลอง แมนาแควใหญ และแมนาแควนอย ไหลจากทศเหนอและไหลออกสทะเลทจงหวดสมทรสงคราม

สวนท 3 เปนแหลงนาของภาคกลางตอนใต ไดแก แมนาเพชรบร และแมนาปราณบร โดยไหลจากทสงจากทศตะวนตกออกสทะเลอาวไทยทางทศตะวนออกทจงหวดเพชรบร และจงหวดประจวบครขนธ

1.2.2 แหลงนาชลประทาน ภาคกลางสวนทราบตอนลางมลกษณะเปนทลมกวางใหญ พนทคอนขางราบเรยบ เปนแหลง

ผลตอาหารเพอการบรโภคและสงออกมาทกยคทกสมย มแมนาสายสาคญ ไดแก แมนาเจาพระยา แมนาปาสก แมนาทาจน แมนาแมกลอง และแมนานอย บรเวณตอนเหนอและตะวนออกเฉยงเหนอ มโครงการชลประทานขนาดใหญในพนทหลายโครงการ คอ โครงการชลประทานเจาพระยาใหญและโครงการชลประทานแมกลองใหญ จดสรรนาใหกบพนทการเกษตร มพนทรวม 13,033,427 ไร หรอรอยละ 26.72 ของพนททงหมด (ศนยสถตการเกษตร,2544) โครงการชลประทานในภาคกลางทใหญทสดและมพนทสง

5

นามากทสด คอ โครงการชลประทานเจาพระยาใหญซงอยในความรบผดชอบของสานกงานโครงการชลประทานท 7 จงหวดชยนาท และสานกงานโครงการชลประทานท 8 จงหวดลพบร ครอบคลมเจาพระยาตอนบนและเจาพระยาตอนลาง โครงการชลประทานนประกอบดวย การสรางเขอนเจาพระยาทจงหวดชยนาท เขอนนจะผนนาเขาสคลองสงนาดานเหนอเขอนแมนาเจาพระยาสพนทเพาะปลกจากจงหวดชยนาทจรดชายฝงทะเล พนทลมเจาพระยาจงเปนพนทมความอดมสมบรณปลกขาวได 7.5 ลานไร ในฤดนาป และ 3-4 ลานไรในฤดนาปรง นอกจากนนยงชวยสงนาในพนทปลกพชฤดแลง ไมผล ไมยนตน และบอปลาไดอกเปนจานวนมาก (ภาพท 1)

โครงการพฒนาระบบชลประทานลมนาเจาพระยาใหญ โครงการชลประทานลมเจาพระยาใหญ เปนโครงการพฒนาระบบชลประทานขนาดใหญ

ครอบคลมพนท 11 จงหวดภาคกลาง คอ จงหวดนครสวรรค จงหวดชยนาท จงหวดสงหบร จงหวดลพบร จงหวดอางทอง จงหวดพระนครศรอยธยา จงหวดสระบร จงหวดปทมธาน จงหวดนนทบร จงหวดสมทรปราการ จงหวดสพรรณบร และกรงเทพมหานคร มพนทลมนา 20,125 ตารางกโลเมตร พนทโครงการ 8,060,266 ไร มปรมาณนาทาเฉลยรายป 22,015 ลานลกบาศกเมตร แมนาสายหลกคอ แมนาเจาพระยา ซงมกาเนดจากลานาสาขาในภาคเหนอ 4 สาย คอ ปง วง ยม และนาน ไหลลงมาบรรจบกนเปนแมนาเจาพระยาทจงหวดนครสวรรคและไหลลงสทลมภาคกลาง ซงมภมประเทศราบลมกวางใหญคลายทองกระทะ และจากอทธพลของระดบนาใตดน และทางออกสทะเลอาวไทยของปลายลมนามลกษณะคดเคยว การระบายนาจงเปนไปไดชา ทาใหเกดนาทวมขงในฤดฝนนานมากกวา 4 เดอน แมนาเจาพระยาไหลลงทะเลอาวไทยทจงหวดสมทรปราการ ปรมาณนาทาของลมนาเจาพระยานอกจากจะไดรบนาจากลานาสาขาตอนบนแลว ยงไดรบนาจากลมนาทาจน ลมนาสะแกกรง และลมนาปาสก กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ไดจดสรางโครงการชลประทานเจาพระยาใหญ โดยไดใชเงนกจากธนาคารโลกมาดาเนนการ โดยมวตถประสงคเพอการพฒนาการเกษตรในพนทลมนาใหไดรบผลตามความมงหมาย โดยเฉพาะอยางยงดานการปลกขาวในพนทราบทงสองฝงแมนาเจาพระยา ตงแตจงหวดชยนาทจรดชายฝงทะเล โดยสรางเขอนทดนากนแมนาเจาพระยาท ตาบลบางหลวง อาเภอสรรพยา จงหวดชยนาท เมอป พ.ศ.2500 มลกษณะเปนเขอนคอนกรตเสรมเหลกทดนาในแมนาเจาพระยา ใหมระดบสง โครงการชลประทานตอนบนสงนาชลประทานโดยอาศยความลาดเทของพนท และสงนาโดยวธสบเปนสวนนอย โครงการเจาพระยาตอนบนประกอบดวยโครงการยอยหลายโครงการ คอ โครงการพลเทพ ทาโบสถ ดอนเจดย โพธพระยา บรมธาต ชนสตร ยางมณ ผกไห บางบาล มหาราช มโนรมย ชองแค โคกกระเทยม เรงราง นครหลวง ปาสกใต สวนโครงการเจาพระยาตอนลางทไดรบการพฒนามาตงแตรชสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ รชกาลท 5 ประกอบดวย โครงการเจาเจด-บางยหน พระยาบนลอ พระพมล ภาษเจรญ รงสตเหนอ รงสตใต และคลองดาน ซงมพนทลม การสงนาเกษตรกรตองใชวธสบนาจากระบบเขาสแปลงเพาะปลก ดงนน โครงการเจาพระยาใหญจงมขอบเขตสงนากวางขวางมาก มพนทโครงการ 8.06 ลานไร

6

และมพนทชลประทาน 7.5 ลานไร (ตารางท 1) โดยแยกพนทรบนาออกเปนฝงขวาและฝงซายของแมนาเจาพระยา ดงน

พนทฝงขวาของแมนาเจาพระยา

ระบบสงนาลมแมนาสพรรณบร ดานตะวนตก มแมนาสพรรณ (ทาจน) และคลองสายมะขามเฒา-อทอง เปนคลองสงนาสายใหญ แบงยอยออกเปน 5 โครงการ คอ โครงการมะขามเฒา สามชก โพธพระยา ดอนเจดย มคลองสงนากระจายไปตามพนทตาง ๆ 108 สาย

ระบบสงนาลมแมนานอย ดานตะวนตก มพนทสงนาอยระหวางแมนาสพรรณบร และแมนาเจาพระยา โดยใชแมนานอยเปนคลองสงนา แบงยอยออกเปน 4 โครงการ คอ โครงการบรมธาต ยางมณ ผกไห เพอสงนาไปยงพนทตาง ๆ 107 สาย พรอมกบไดขดคลองเจาเจด-บางยหน จากประตระบายนาผกไห ความยาว 15 กโลเมตร เพอสงนาจากแมนานอยไปลงคลองเจาเจด มอาคารประตระบายนาสรางไวทตนคลองและปลายคลองเกบกกนาเพอการเพาะปลกไปจนถงชายทะเลดานทศใต

พนทฝงซายของแมนาเจาพระยา

ระบบสงนาคลองชยนาท-อยธยา (คลองอนศาสนนนท) ดานตะวนออก โดยสรางคลองชยนาท-อยธยา รบนาจากบรเวณหนาเขอนเจาพระยาเปนคลองสงนาสายใหญมแนวยาวไปตามพนทดอน เลยบฝงแมนาไปจนถงจงหวดพระนครศรอยธยา ความยาว 120 กโลเมตร พรอมกบสรางคลองสงนาไปตามพนทตาง ๆ อก 23 สาย

ระบบสงนาคลองชยนาท-ปาสก ดานตะวนออก โดยสรางคลองชยนาท-ปาสก รบนาจากหนาเขอนเจาพระยาทอาเภอมโนรมย จงหวดชยนาท เปนคลองสงนาสายใหญมแนวยาวไปตามพนทดอน บรรจบกบแมนา ปาสกทเหนอเขอนพระราม 6 มความยาว 13.2 กโลเมตร แบงออกเปนโครงการยอย 4 โครงการ คอ โครงการมโนรมย โคกกระเทยม ชองแค และ เรงราง มคลองสงนาไปตามพนทตาง ๆ 81 สาย

จากการทนาจากเขอนเจาพระยา สามารถระบายลงสแมนาปาสกดานเขอนพระราม 6 ได ทาใหมนาสงใหโครงการปาสกใตตลอดป และยงมเหลอมากพอทจะขยายเขตพนทสงนาออกไปไดอก กรมชลประทานจงไดสรางโครงการชลประทานนครหลวง จงหวดพระนครศรอยธยา โดยขดคลองสงนาสายใหญแยกออกจากคลองระพพฒน ซงเปนคลองสงนาของโครงการชลประทานปาสกใตประมาณกโลเมตรท 4 ไปจนถงอาเภอบางปะอน จงหวดพระนครศรอยธยา มความยาว 56 กโลเมตร พรอมกบสรางคลองซอย และแยกซอยอก 13 สาย สาหรบโครงการเชยงราก-คลองดาน มพนทโครงการดานเหนอตามแนวคลองรงสต ไดรบนาจากคลองชยนาท-ปาสก เชนเดยวกน เปนผลทาใหทงรงสต โครงการเชยงราก-คลองดาน มนาเพอการเกษตรใชอยางสมบรณ (ภาพท 2)

7

ตารางท 1 พนทโครงการชลประทานเจาพระยาใหญ

โครงการชลประทาน จงหวดเขตพนทรบนา พนทชลประทาน (ไร) พลเทพ ทาโบสถ ดอนเจดย สามชก โพธพระยา บรมธาต ชนสตร ยางมณ ผกไห บางบาล เจาเจด บางยหน พระยาบนลอ พระพมล ภาษเจรญ เขาแกว มโนรมย ชองแค โคกกระเทยม เรงราง มหาราช นครหลวง ปาสกใต (ทาหลวง) รงสตเหนอ รงสตใต คลองดาน พระองคไชยานชต เสาไห คลองเพรยว วดสงห

ชยนาท ชยนาท สพรรณบร สพรรณบร สพรรณบร อางทอง สพรรณบร ชยนาท สพรรณบร สงหบร ชยนาท สงหบร อางทอง อยธยา สพรรณบร สงหบร อางทอง อยธยา อยธยา สพรรณบร อางทอง อยธยา อยธยา สพรรณบร อยธยา นครปฐม นนทบร ปทมธาน นครปฐม นนทบร นครปฐม กรงเทพฯ สมทรสาคร นครสวรรค ชยนาท ชยนาท นครสวรรค สงหบร ลพบร สงหบร นครสวรรค ลพบร สระบร อยธยา อยธยา สระบร ชยนาท สงหบร อางทอง ลพบร อยธยา อยธยา สระบร อยธยา ปทมธาน อยธยา ปทมธาน กรงเทพฯ นครนายก ฉะเชงเทรา กรงเทพฯ สมทรปราการ ฉะเชงเทรา สมทรปราการ ฉะเชงเทรา สระบร อยธยา สระบร อยธยา ชยนาท

95,000 161,000 133,000 305,000 370,000 365,000 475,000 210,000 185,000 137,000 406,000 438,000 266,000 200,000

4,600 192,000 238,000 196,000 163,000 422,000 220,000 226,000 154,000 466,000 525,000 510,000 43,400 91,900 63,076

รวม 7,561,221

ทมา : สานกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 5 (2544)

8

โครงการพฒนาระบบชลประทานแมกลองใหญ โครงการชลประทานแมกลองใหญ เปนโครงการชลประทานทมขนาดใหญ เปนทสองรอง

จากเจาพระยาใหญ เปนโครงการชลประทานทมความสมพนธและมพนทสงนาตอเนองกบโครงการชลประทานเจาพระยาในพนทลมเจาพระยาตอนลางดานตะวนตก แมนาแมกลองมพนทลมนา 30,837 ตารางกโลเมตร (19.45 ลานไร ) ครอบคลมพนท 8 จงหวด ไดแก จงหวดกาญจนบร จงหวดราชบร จงหวดสมทรสงคราม บางสวนของจงหวดสพรรณบร จงหวดนครปฐม จงหวดสมทรสาคร จงหวดอทยธาน และจงหวดตาก มปรมาณนาทาเฉลยรายป 7,973 ลานลกบาศกเมตร แมนาแมกลองไดรบนาจากแมนาสายหลกในพนท คอ แมนาแควใหญและแมนาแควนอย ไหลลงสทะเลอาวไทยทจงหวดสมทรสงคราม มพนทชลประทาน 2.35 ลานไร (ตารางท 2 ) การพฒนาระบบชลประทานลมนาแมกลอง ระยะแรกเพอบรรเทาภยแลง นาทวม และเพอการเกษตรมการกอสรางเขอนขนหลายแหง ไดแก เขอนวชราลงกรณ ซงตอมาเปลยนชอเปนเขอนแมกลอง เปนหวงานในการสงนาเขาสระบบชลประทาน เขอนศรนครนทร เขอนทาทงนา และเขอนเขาแหลม (เขอนวชราลงกรณ) สามารถสงนาสพนททาการเกษตร และบรรเทาภาวะการขาดแคลนนาในลมนาเจาพระยาตอนลาง โดยการผนนาจากแมนาแมกลองผานคลองทาสาร-บางปลา ไปลงแมนาทาจน และสรางคลองผนนาจรเขสามพนเชอมกบคลองสองพนองไปลง แมนาทาจนเพอแกไขปญหานาเคมทปากแมนาทาจน นอกจากนนยงใชในกจการของการปะปานครหลวงอกดวย

ตารางท 2 พนทโครงการชลประทานแมกลองใหญ

โครงการ จงหวด เนอทชลประทาน

กาแพงแสน นครปฐม นครชม ราชบรฝงซาย พนมทวน บางเลน ทามะกา ราชบรฝงขวา 2 ประสทธชลการ สองพนอง ระบายนาทงแมกลอง

กาญจนบร นครปฐม ราชบร กาญจนบร นครปฐม ราชบร สมทรสาคร ราชบร นครปฐม สมทรสาคร กาญจนบร ราชบร สมทรสงคราม กาญจนบร สพรรณบร นครปฐม สพรรณบร นครปฐม กาญจนบร ราชบร ราชบร เพชรบร สมทรสงคราม ราชบร เพชรบร กาญจนบร สพรรณบร ราชบร สมทรสาคร สมทรสงคราม เพชรบร

252,800 364,222 265,000 175,900 295,800 83,800 283,800 221,500 192,200 523,220 130,100

รวม 2,355,300

ทมา : สานกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 5(2544)

9

โครงการชลประทานเขอนกระเสยว เปนเขอนดนทกอสรางกนหวยกระเสยวในเขตอาเภอดานชาง จงหวดสพรรณบร หวยกระ

เสยวมตนนาในเขตอาเภอบานไร จงหวดอทยธาน เปนเขอนกกเกบนาเพอสงใหบรเวณหวงานผนนาเขาคลองสงนาสายใหญทงฝงซายและฝงขวาครอบคลมพนทการเกษตร จงหวดสพรรณบร ดานตะวนตกประมาณ 130,000 ไร

โครงการชลประทานเขอนเพชรบร เปนเขอนทานบดนกนแมนาเพชรบร โดยมเขอนแกงกระจานเปนเขอนเกบกกนา และจายนา

ตนทนลงมาสเขอนเพชรบร เพอทดนาเขาสคลองสงนาฝงซายและฝงขวาของแมนาเพชรบร ครอบคลมพนทตลอดชายฝงทะเลตงแต อาเภอบานแหลม อาเภอเมองฯ อาเภอบานลาด อาเภอชะอา จงหวดเพชรบร และอาเภอหวหน จงหวดประจวบครขนธ พนทชลประทานประมาณ 336,000 ไร

โครงการชลประทานลมนาสะแกกรง ลมนาสะแกกรง ครอบคลมบางสวนของอาเภอคลองขลง และอาเภอขาณวรลกษณบร

จงหวดกาแพงเพชร อาเภอลาดยาว จงหวดนครสวรรค และจงหวดอทยธาน เกอบทงหมด ลานามตนกาเนดอยบรเวณเทอกเขาถนนธงชยไหลลงทางทศตะวนออกเฉยงใตมาบรรจบทางฝงขวาของแมนาเจาพระยาในอาเภอมโนรมย จงหวดชยนาท มปรมาณฝนตกเฉลยในลมนา 1,230 มลลเมตร ตอป ขาวเปนพชเศรษฐกจทสาคญ มโครงการชลประทานขนาดใหญเพยง 1 โครงการ คอโครงการชลประทานทบเสลา ครอบคลมพนท 150,000 ไร ตงอยทบานระบา ตาบลระบา อาเภอลานสก จงหวดอทยธาน มพนทรบนาอยสองฝงของลานาทบเสลา ปจจบนมปญหาขาดแลนนา เนองจากมการบกรกพนทปาตนนา ทาใหฝนตกนอย และการกอสรางฝายขนเองของชาวบานเพอกกนาทไหลผานระหวางทางจากตวเขอนถงอาคารฝายทดนา

โครงการชลประทานขนาดกลาง เปนโครงการกอสรางประตระบายนาตาง ๆ ดงน 1. โครงการประตระบายนาวงเปาและขนลาดบรบาล ทาหนาทสงนา ครอบคลมพนท 105,000 ไร และ 55,000 ไร ตามลาดบ 2. โครงการประตระบายนาคลองนาหอม ครอบคลมพนท 10,000 ไร 3. โครงการชลประทานวงรมเกลา ครอบคลมพนท 12,500 ไร 4. โครงการชลประทานคลองยาง ครอบคลมพนท 7,500 ไร พนทชลประทานโครงการขนาดกลาง ยงมปญหาเรองนาไมเพยงพอตอการเกษตรโดยเฉพาะพนททอยทายนา นอกจากนยงมโครงการชลประทานขนาดเลก จานวน 78 โครงการ ครอบคลมพนทชลประทานทงสน 308,000 ไร อยในลมนาแมวงศ 123,200 ไร ลมนาคลองโพธ 81,200 ไร และลมนาทบเสลา 81,300 ไร

โครงการพฒนาลมนาปาสกอนเนองมาจากพระราชดาร เปนโครงการพฒนาแหลงนาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯทรงมพระราชประสงค เพอเรง

แกไขปญหาการขาดแคลนนาในชวงฤดแลง และชวยบรรเทาอทกภยชวงฤดฝน ในพนทลมนาปาสก

10

ตลอดจนกรงเทพมหานครและปรมณฑล เรมกอสรางในวนท 2 ธนวาคม พ.ศ.2537 ณ ตาบลหนองบว อาเภอพฒนานคม จงหวดลพบร เปนเขอนดนสง 36.5 เมตร ยาว 4,860 เมตร เกบนาไดสงสด 960 ลานลกบาศกเมตร การกอสรางเสรจสมบรณในเดอนพฤศจกายน พ.ศ.2542 ทรงพระราชทานชอเขอนวา เขอนปาสกชลสทธ กอใหเกดประโยชน คอ

1. เปนแหลงนาเพอการอปโภคบรโภคในชวงฤดขาดแคลน ในจงหวดลพบร จงหวดสระบร และเขตกรงเทพมหานคร

2. เปนแหลงนาเพอการเกษตรในพนทชลประทานเปดใหม และเปนแหลงนาเสรม สาหรบพนทชลประทานเดม ในพนททงเจาพระยาฝงตะวนออกตอนลางประมาณ 2,200,000 ไร

3. ปองกนอทกภยในพนทลมนาปาสก พนทตอนลางของแมนาเจาพระยา รวมถง กรงเทพมหานครและปรมณฑล

4. เปนแหลงนาเพอการอตสาหกรรมในจงหวดลพบร และสระบร 5. เปนแหลงนาเพาะพนธปลา และประมงนาจดขนาดใหญ 6. เปนแหลงทองเทยว

โครงการสบนาดวยไฟฟา โครงการสบนาเพอการชลประทานโดยใชเครองสบนาบรการแกเกษตรกร และโครงการสบ

นาดวยไฟฟา โดยกรมพฒนาและสงเสรมพลงงาน สบนาจากแมนา ลาคลอง รวมทงการสบนาจากแหลงนาใตดน ทาใหมพนทสงนาในฤดแลงเพมขนจากพนทในโครงการชลประทาน ในป พ.ศ.2540/2541 จงหวดนครสวรรค จงหวดอทยธาน จงหวดลพบร จงหวดสระบร จงหวดชยนาท จงหวดนครปฐม จงหวดสพรรณบร จงหวดกาญจนบร จงหวดเพชรบร จงหวดราชบร จงหวดพระนครศรอยธยา มพนทสงนาในฤดแลงรวม 181,580 ไร (ตารางท 3)

ตารางท 3 พนทสงนาฤดแลงของโครงการสบนาดวยไฟฟาเปนรายจงหวด ปเพาะปลก พ.ศ.2536/2537-2540/2541

งหวด

2536/37 2537/38 2538/38 2539/40 2540/41 จานวน สถาน

พนท สงนา (ไร)

จานวน สถาน

พนท สงนา (ไร)

จานวน สถาน

พนท สงนา (ไร)

จานวน สถาน

พนท สงนา (ไร)

จานวน สถาน

พนท สงนา (ไร)

นครสวรรค อทยธาน ลพบร สระบร ชยนาท นครปฐม สพรรณบร กาญจนบร เพชรบร ราชบร อยธยา

15 11 2 9 3 2 3

25 2 2 -

24,530 15,480 4,210

20,410 6,050 2,910 6,320

44,350 3,900 3,210

-

23 11 5 10 3 2 3 26 2 2 1

39,130 15,480 8,110

21,910 6,050 2,910 6,320

44,350 3,900 3,210 500

23 11 5 9 3 2 4

28 3 2 1

39,130 15,480 8,110 20,410 6,050 2,910 7,820 46,250 5,100 3,210 500

26 12 6 8 8 2 4

31 3 3 1

43,430 14,080 9,110 18,910 6,860 2,910 7,820 50,150 5,100 4,210 500

31 12 8 9 8 2 4

37 3 4 2

50,430 14,080 11,110 19,910 6,860 2,910 7,820

56,650 5,100 5,210 1,500

รวม 74 131,370 88 151,870 91 154,970 104 163,080 120 181,580

ทมา : สานกงานเศรษฐกจการเกษตร (2543)

11

ภาพท 2

12

บทท 2

ความสมพนธ ดน นา พช และการจดการ

2.1 ความรเบองตนเกยวกบดน นา และ พช ดนทกชนดจะมนาเปนสวนประกอบอยเสมอ จะมมากหรอนอยขนอยกบสภาพแวดลอม และ เนอดน บางสวนของนาจะอยในรปสารประกอบเคมของดน ซงจะไมขอกลาวในทน แตจะกลาวถง นาในดนทอยในสวนทเปนชองวางของดน ซงอาจจะอยในสภาพทเปนของเหลวหรอกาซ นาในดนทมสวนสาคญตอพชมากทสด คอ นาทอยในสภาพของเหลว ซงมทมาจากนาฝนและนาชลประทาน และดนจะดดซบนาไวในชองวาง นาบางสวนไหลบาลงไปตามผวหนาดน บางสวนไหลซมลงลกในดนเกนกวารากพชจะนามาใชได นาในดนไมใชนาบรสทธ แตจะมองคประกอบทางเคมตางๆ กนตามสภาพแวดลอมดน และองคประกอบทางเคมของดน ปรมาณนาในดนขณะใดขณะหนง คอ มวลสารทหายไป เมอนาดนมาอบทระดบอณหภม 105-110 0C นาน 24-48 ชวโมง หรอจนกระทงตวอยางดนนนมนาหนกคงท

ธวชชย (2526) และ เฉลมพล (2535) ไดอรรถาธบายความสมพนธของดน นา และพช ไววา นาเปนสงทจาเปนตอการดารงชวตของสงมชวตทกชนด ไมวาสงมชวตนนจะเปนพช สตว หรอจลนทรย เหตทพชสวนใหญใชดนเปนทยดเกาะใหลาตนพชยนตนอยได ดงนน นาจงมความสาคญตอพชอยางมาก ความสาคญของนาในดนทมตอพช พอทจะกลาวถงไดดงน

พชทกชนดตองการนาจากดน เพอใชเปนองคประกอบสาคญของเซลล เพอใหเกด ความเตง

พชทกชนดตองการนาจากดน เพอใชเปนวตถดบในขบวนการสงเคราะหแสง นาในดน เปนธาตอาหารพชเพราะ ใหทงธาตไฮโดรเจน และออกซเจน และนาทพชใชในการ ดารงชพในธรรมชาต พชไดมาจากดนทงหมด

นาเปนตวทาละลายทดมาก และมบทบาทสาคญททาใหไอออนตาง ๆ ทเปนธาตอาหาร พชอยในสภาพสารละลายในดน ซงเปนสภาวะทไอออนตาง ๆ พรอมทจะนาไปใช ประโยชน และพชกจะดดไอออนเหลานไปจากดนในรปของสารละลาย

นาในดนเปนตวกลางทดในการเคลอนยายสงตาง ๆ ในธรรมชาต และมบทบาทใน การเคลอนยายไอออน และสวนประกอบอน ๆ ของดนจากทหนงไปยงอกทหนงของหนาตดดน ทงจากบรเวณทหางไกลรากพชไปยงบรเวณใกลรากพช รวมทงการเคลอนยายไอออนและสารอน ๆ จากดนเขาไปยงสวนตาง ๆ ของพช

นามความรอนจาเพาะ และความรอนแฝงทสง จงเปลยนอณหภมยาก นาจงมบทบาทในการ ปองกนสภาวะอณหภมสงหรอตาเกนไป และปองกนความผนแปรทมมากเกนไปของอณหภม ดนในรอบวน ซงอาจเปนสภาวะทไมเหมาะสมกบการเจรญเตบโตของพช

13

2.2 นาในดน ทมาของนาในดนอาจไดมาจากทางใดทางหนง หรอหลาย ๆ ทาง เชน นาฝน นาคาง หมะ นาใตดน

และนาชลประทาน นาเหลานบางสวนดนดดซบไวในชองวางของดน บางสวนไหลบาลงไปตามผวหนาดน และบางสวนไหลซมลงลกในดน นาสวนทดนดดซบไวเรยกวา capillary water สวนทซมลกลงไปในดนเรยกวา gravitational water หรอ free water นาประเภทหลงน คอ นาทอยในชองวางในดนขนาดใหญ และไหลซมลงไปใตดน ตามแรงดงดดของโลก สวนนาประเภทแรกทดนดดซบไวไดเปนนาทอยในชองวางขนาดเลก และเปนนาทพชสามารถนามาใชประโยชน (capillary water) หรอเรยกปรมาณนาทดนสามารถดดซบไวไดเตมทนวาปรมาณนาทระดบความชนชลประทาน (field capacity) หรอ นาทดนสามารถดดยดไวทความกดดน 1/3 บรรยากาศ อกนยหนงในชองวางของดนทดดซบนาไวนมแรงดงดดประมาณ 1/3 บรรยากาศ หรอมากกวาปรมาณนาทมในดนชนตาสด ซงเปนนาทพชนามาใชประโยชนไมได สงเกตวาขณะนน พชเรมแสดงอาการเหยว คอปรมาณนาทดนดดยดไวไดทความกดดน 15 บรรยากาศ (wilting point) ดงนน ปรมาณนาในดนทเปนประโยชนตอพชจรง คอ ปรมาณนาทอยระหวางแรงดงดด 1/3-15 บรรยากาศ ซงเรยกวา plant available water การหาปรมาณความชนจากดน อาจสามารถทาไดทงทางตรงคอ วธ gravimetric method และทางออม เชน การใช gypsum block , tensiometer หรอ neutron probe เปนตน 2.3 การคายระเหยนา (Evapotranspiration)

การคายระเหยนาประกอบดวยการสญเสยนาไปจากดน 2 ขบวนการ ซงเกดขนพรอม ๆ กน คอ การระเหยนาไปจากผวดน (evaporation) และการคายนาของพช (transpiration) การระเหยนาจากผวหนาดนโดยตรง และการคายนาของพชทเกดขนพรอมกนน ยากทจะบอกไดวานาทสญเสยไปจากดนเกดจากขบวนการไหนมากกวากน จงมกนยมเรยกการสญเสยนาไปจากดนทง 2 ขบวนการนวา evapotranspiration ; ET หรอการคายระเหยนา ซงบางครงเรยกวา water consumptive use of crop ซงคอปรมาณนาทตองใชในการปลกพชฤดหนง ๆ หรออาจเรยกวาการใชนาของพช crop water use การคายระเหยนาในฤดปลกหนง ๆ จะมากนอยขนอยกบภมอากาศ ปรมาณนาทพชไดรบ ชนดของพช ชนดของเนอดน ความอดมสมบรณของดน ตลอดจนการจดการดนเพอการปลกพช แตโดยปกตแลวในฤดปลกหนง ๆ คาการคายระเหยนาจะมประมาณ 0.1-1.0 เซนตเมตร/วน ปรมาณนาทพชคายออกสบรรยากาศตอ 1 ฤดปลก มปรมาณมากเมอเปรยบเทยบกบปรมาณนาทจาเปนตองใชภายในลาตนพชจรง และมผประเมนการสญเสยนาไปโดยการคายนามากกวานาทพชจาเปนตองใชถง 100 เทา และในแตละชวงการเจรญเตบโต พชจะคายนาออกไปสบรรยากาศมากนอยไมเทากน อยางไรกด การคายนาของพชในระยะใดระยะหนง มกจะมคาไมเกนคาการระเหยนาจากผวนาโดยตรงในขณะนน ชวงทพชคายนาสงสดมากกวาการเจรญเตบโตชวงอน ๆ คอ ชวงรอยตอระหวาง vegetative growth stage กบ reproductive growth stage และการระเหยนาจากผวดนเกดขนควบคไปกบการคายนาของพช โดยมคาประมาณเทา ๆ กน หรออกนย

14

หนง คาการระเหยนาจากผวดนมคาประมาณ 50 เปอรเซนต ของคาการระเหยนาจากพช และจากขอสรปดงกลาวจะเหนไดวา นาซงสญเสยไปโดยเปลาประโยชนในฤดปลกหนงมมากถง 50 เปอรเซนต ของนาทดนสามารถดดยดไวไดจากนาฝน หรอนาชลประทาน ดงนน ถาสามารถลดคาการคายระเหยนาของนาจาก ผวดน ซงไมมประโยชนตอพชลงได กเทากบทาใหนาทเปนประโยชนตอพชมมากขน โดยเฉพาะในพนททอยในเขตนาฝน หรอเขตชลประทานทมปรมาณนาใชการอยในระดบจากด การคายนาของพช นอกจากจะถกควบคมดวยตวพชเอง เชน พนทใบ โครงสรางอตราสวนระหวางราก ลาตน และใบแลว ยงขนอยกบ 2 ปจจยใหญ ๆ คอ สภาพแวดลอมของบรรยากาศเหนอดน (microclimatic factors) เชน ความชนสมพทธของบรรยากาศ ความเรวลม แสง และความเขมของแสง และอณหภมอากาศรอบ ๆ ตนพช และปจจยโดยตรงทมาจากดน (soil factors) ในสภาพทดนมนาไมจากดตอการเจรญเตบโตของพช มเพยงสภาพแวดลอมเหนอดนอยางเดยวทควบคมการคายนาของพช แตถาพชขาดนา หรอดนมนาไมเพยงพอแลว การคายนาของพชจะถกควบคมโดยทง 2 ปจจย คอ สภาพแวดลอมเหนอดนและปจจยทเกยวของกบดนโดยตรง

2.4 ความสมดลยของนาภายในตนพช

พชทกาลงเจรญเตบโตจะไมอยในสภาวะสมดลยนากบบรรยากาศรอบ ๆ ตนพช การทนาในดนถกรากดดขนสลาตนและใบได จะตองมความแตกตางระหวางสภาวะของนาในพชและในดน กลาวคอ ความเครยด (tension) ของนาในตนและใบจะตองมากกวาความเครยดของนาในดน ทานองเดยวกนการทพชคายนาสบรรยากาศกเนองจากบรรยากาศมความเครยดของนาสงกวาความเครยดของนาในตนพช ความแตกตางระหวางความเครยดของนาในตนและใบกบในบรรยากาศ มผลทาใหรากดดนาจากดน แตความแตกตางระหวางความเครยดของนาในตนและใบกบราก และระหวางรากกบดนมความสาคญนอย

การไดมาและเสยไปของนาในตนพชจะทาให turgor osmotic pressure ในตนและใบพชปรบตวอยตลอดเวลา ตวอยางเชน เรมตนจากดนชนและไมมการใหนาเพมเตมเลย ความเครยดของนาในดนกจะคอย ๆ เพมขนเรอย ๆ ปรมาณนาทรากพชดดซบไดจากดน ทาใหปรมาณนาในดนและในพชกลดนอยลง เปนสาเหตทาให turgor pressure ในเซลลพชลดลง และแสดงอาการเหยว ขณะเดยวกน osmotic pressure จะสงขน ระยะนพชจะดดนาดวยแรงดดทมากกวาเดม เพอความอยรอดโดยทความเครยดในตนและใบจะถกปรบใหสงขนโดยอตโนมต เมอความชนในดนลดลง ความเครยดทาใหตนและใบจะถกปรบใหสงขนเรอย ๆ เพอรากจะไดดดนาจากดนได และหากความชนของดนลดตาลงจนถง wilting point (ความกดดน 15 บรรยากาศ) พชกจะเหยวและตายไปเนองจากขาดนา 2.5 อทธพลของการขาดนาตอการคายนาของพช

โดยทวไปพชจะคายนาลดลงเมอรากพชไมสามารถดดซบนาจากดนไดเพยงพอกบความตองการ กรณนปากใบจะเปดแคบลง ซงทาใหการสญเสยนาไปสบรรยากาศทางปากใบโดยการ diffusion เปนไปได

15

โดยยาก อยางไรกตาม เมอพชขาดนาจนเหยวนนไมจาเปนวาการคายนาของพชจะตองหยดชะงกลง เนองจากยงคงมนาบางสวนสามารถ diffusion ผาน epidermis และ cuticle layer ของใบไดแตมปรมาณนอย ถาหากสงเกตการเปลยนแปลงของตนพชโดยเรมจากดนชน และไมมการใหนาเลย หลงจากนนตอมาเมอพบวาพชแสดงอาการเหยวในชวงใดชวงหนงเปนระยะเวลาสน ๆ และฟนตวไดในตอนกลางคน (พชไมคายนา) และถาดนยงไมไดรบนา ชวงทพชแสดงอาการเหยวกจะมากขน ๆ เรอย ๆ ตามความชนของดนทลดลงคามลาดบ จนกระทงถงจดหนง ซงพชจะเหยวตลอดไปไมฟนตวแมจะใหนาหลงจากนนกตาม ณ จดน เรยกวา จดเหยวถาวร (permanent wilting point) ความเครยดของนาในดนขณะนนพบวามความกดดน 15 บรรยากาศ

การทรากจะดดนาจากดนใหกบตนและใบเพอใชประโยชน และคายนาจากใบไดมากนอยเพยงใดขนกบความชนของดน ความยาวของรากพช ปรมาตรของดนทรากแผกระจายอย อตราการไหลของนาไปสราก ผลแตกตางระหวางความเครยดของนาในใบและดนรอบ ๆ รากพช ระยะทางจากรากถงใบ ตลอดจน permeability ของรากเองดวยอตราการไหลของนาไปยงรากในดนแหงยอมนอยกวาดนชน เพราะ capillary conductivity ของดนแหงนอยกวาดนชนมาก ในดนชนนาสวนใหญจะไหลไปยงรากโดยขบวนการ mass flow สวนดนแหง ขบวนการทสาคญทนาจะไปถงรากไดคอ diffusion ซงชามากเมอเปรยบเทยบกบขบวนการแรก อยางไรกตามขบวนการทง 2 น จะเกดขนตอเนองพรอม ๆ กนไป มากนอยแคไหนขนกบความชนของดน 2.5 อทธพลของการขาดนาตอการเจรญเตบโตของพช

การเจรญเตบโตและผลผลตพชทปลกในดนทมความอดมสมบรณสง อาจจะลดลงอยางมาก เพยงพชขาดนาเลกนอยหรอขาดนาระยะหนงของการเจรญเตบโต แตในทางตรงขาม พชทปลกในดนทมความอดมสมบรณตากวาการขาดนาเพยงเลกนอย อาจไมมผลกระทบใด ๆ เลยตอผลผลตนอกจากความอดมสมบรณของดน จะมสวนเกยวของกบความเสยหายของผลผลตเมอพชขาดนาแลว ชวงระยะการเจรญเตบโตของพชทมความออนไหว (sensitive) ตอการขาดนามากทสด คอ ชวงรอยตอระหวาง vegetative growth stage และ reproductive growth stage ดงทไดกลาวมาแลวหรอชวงทพชเรมสรางชอดอกถงผสมเกสร หากพชขาดนาในชวงนผลผลตจะลดลงอยางมาก ทงนสาเหตใหญเนองมาจากการฝอลบของเมลด หรอผสมไมตดเมลด รวมทงปรมาณนาหนกแหง (total dry matter) จะมปรมาณลดลงอยางมาก เมอเปรยบเทยบกบพชทไมขาดนาในชวงระยะเวลาวกฤตนาทมความสมพนธกบการเจรญเตบโตของพชดงกลาว

16

2.6 การตอบสนองของพชตอการไดรบนามากเกนไป การทดนมนามากเกนไปถงขนดนแฉะหรอมนาทวมขง อนเปนผลสบเนองมาจากดนมอตราการ

ระบายนาเลว มผลทาใหการเจรญเตบโตของพชทงรากและลาตนเหนอดนไมเปนไปตามปกต ทงนสาเหตใหญ ๆ เกดขนเนองจากอากาศในดนมนอย และถายเทอากาศไมดพอ ดนททาการเกษตรซงมการระบายนาดทว ๆ ไปจะมปรมาณอากาศในดน 20 เปอรเซนตโดยปรมาตร และ ประมาณ 20เปอรเซนต โดยปรมาตร อากาศในดนคอ ออกซเจน และ คารบอนไดออกไซดมประมาณ 1 เปอรเซนตโดยปรมาตร และสวนทเหลออก 79 เปอรเซนตโดยปรมาตรคอ แกสไนโตรเจน (บรรยากาศเหนอดนมองคประกอบเปนออกซเจน คารบอนไดออกไซด และไนโตรเจนประมาณ 20.96, 0.03 และ 76.0 เปอรเซนตโดยปรมาตรตามลาดบ) ดนทกาลงปลกพชอยจะมออกซเจนนอยกวาดนทปลอยทงไววางเปลา ตรงกนขามกบคารบอนไดออกไซดจะมมากในดนทกาลงปลกพช ในดนทมการระบายนาเลวหรอดนนานาขง ปรมาณออกซเจนในดนจะถกกระทบกระเทอนมากกวาคารบอนไดออกไซด คอ ออกซเจนลดลงเปนปรมาณมากกวาการเพมขนของคารบอนไดออกไซด (ในดนนาขงปรมาณออกซเจนในดนลดลง แตคารบอนไดออกไซดเพมขน) การลดลงของออกซเจนและการเพมขนของคารบอนไดออกไซด มผลทาใหความสามารถในการดดนาของรากลดลง และเมอดนมปรมาณคารบอนไดออกไซดมากขน จะทาให permeability ของรากตอนาลดนอยลง และเมอเปนเชนนกหมายถงวารากสามารถดดธาตอาหารพชตาง ๆ ทละลายมากบนาไดนอยลงตามไปดวย นอกจากนในดนทอยในสภาพนาขงหรอการระบายนาไมด (anaerobic condition) ยงกอใหเกดสารพษขนในดนอกดวย เชน ไนตรสออกไซด, มเทน และเอทธลน เปนตน

ลกษณะของพชทวไปทขาดออกซเจน หรออยในสภาพนาขง คอ ใบแสดงอาการเหลอง เนองจากขาดออกซเจนแลวอาจเปนเพราะขาดธาตไนโตรเจนอกสวนหนงดวย เพราะไนโตรเจนเกอบทงหมดทรากดดขนไปใชประโยชนในการเจรญเตบโตไดมาจากกระบวนการ mass flow ซงมนาเปนตวพา กรณนการใสป ยไนโตรเจนอาจพอชวยไดบาง และพชตางชนดกนกจะไดรบผลกระทบจากการอยในสภาพนาทวมขงไดไมเหมอนกน ตวอยางทเหนไดงายคอ ระหวางขาวโพดกบขาวฟาง ขาวฟางจะทนตอสภาพนาทวมขงไดดกวาขาวโพดมาก ในพชบางชนดทชอบการระบายนาดหากไดรบผลกระทบจากนาทวมขงในระยะออกดอกจะสงผลเสยหายอยางมากตอผลผลต หรอมความชนในดนในระดบอมตวไปดวยนาเนองจากระดบนาใตดนตนมาก ซงกรณนควรปลกพชประเภททมระบบรากตนหรอกระจายอยบนผวดน เฉลมพล (2535) ไดกลาวถงผลกระทบของความเครยดนาทมตอพชเปนไปได 2 ทาง คอ ดานการสงเคราะหแสง การเจรญเตบโตของพช และการสรางสะสมนาหนกแหงของพชทเปนผลมาจากประสทธภาพการสงเคราะหแสง ซงหากการสงเคราะหแสงมปรมาณลดลง กจะมผลตอการสรางพนทใบ คณภาพและอายของใบ การสะสมนาหนกแหงของพชลดลง สวนจะไดรบผลกระทบมากนอยเพยงใดขนกบเวลาทเกดความเครยดนา ถาเกดในชวงการเจรญเตบโตดานสบพนธ กจะสงผลกระทบอยางรนแรงและมความสมพนธรวมกนกบลกษณะการเกดความเครยดของนาและความสามารถในการปรบตวของพช

17

2.7 ประสทธภาพการใชนาของพช ประสทธภาพการใชนาของพช water use efficiency , WUE หมายถง ความสามารถของพชทจะ

ใชนาแตละหนวยในการเจรญเตบโตหรอสรางและสะสมนาหนกแหง ซงสามารถคานวณไดจากปรมาณวสดแหงทงหมดตอปรมาณการคายระเหย (ET) ตลอดฤดปลกโดยมหนวยวดเปน กรม(นาหนกแหง) / 1 หนวยปรมาตรของนาทใชไป ประสทธภาพการใชนามใชเปนเครองแสดงหรอมสวนเกยวของหรอสมพนธกบการทนทานความแหงแลง พชมประสทธภาพการใชนาสง ไมใชพชททนทานความแหงแลง แตหมายถงศกยภาพของพชทสามารถตอบสนองตอการใชนา 1 หนวยปรมาตร เพอนาไปใชสรางผลผลตนาหนกแหงไดมากกวาพชอกชนดหรออกพนธหนง แตในดานการวจยมงทจะใหไดพชทมประสทธภาพใชนาสงและใหผลผลตสง แตในดานของความตานทานแลงมกมงใหพชมชวตรอดอยไดภายใตสภาวะขาดนา และกมพชททนทานความแหงแลงหลายพชทมประสทธภาพการใชนาตา เมออยในสภาพทไมขาดนา 2.9 ความตานทานตอความแหงแลง

ความตานทานตอความแหงแลง drought resistance มความหมายทแสดงถงความสามารถของพชทสามารถมชวตอยไดภายใตสภาวะความแหงแลง ซงม 2 ลกษณะ

Drought tolerance ซงเปนลกษณะของตวพชเองทมความทนทานตอความแหงแลง ซงมคณสมบตทางสรรวทยาของพช เชน อาจมเซลลเนอเยอททนทานตอสภาวะขาดนา

Drought avoidance ซงเปนลกษณะทตวพชไมมความทนทานตอความแหงแลง แตกมชวตอยได แพรขยายพนธไดในสภาวะขาดนา เนองจากมกลไกบางอยางทสามารถหลบเลยงปองกนใหรอดพนจากสภาวะขาดนาดงกลาว ไมใหไดรบผลกระทบมากนก เชน

- มวงจรชวตสนและสนสดลงกอนฤดแลงมาถง - มระบบรากลก - ปากใบปดอยางรวดเรว ลดการคายนา - มขนทใบชวยลดการคายนา - มสารบางอยางเคลอบผวใบปองกนการสญเสยนา - มเนอเยอทสามารถสะสมนาไวในลาตนได

จะเหนไดวาพชมการปรบตวใหสามารถมชวตอยไดภายใตสภาวะแหงแลง ซงในการศกษาทางดาน drought tolerance โดยทวไปจะพจารณาความสมพนธระหวางการมชวตรอดอยกบศกยภาพของนาในใบ สวน drought avoidance จะพจารณาความสมพนธกบความชนในดน

18

2.10 การจดการดนและนา การทตองมการจดการดนและนาเพอการปลกพชเพอทจะหาวธการหลกเลยงความเสยหายทสบ

เนองมาจากการทมปรมาณนานอยหรอมากเกนไปในชวงฤดปลกโดยเนนในเขตพนทใชนาฝน ผลผลตพชมกไดรบความเสยหายจากฝนแลงหรอทงชวงและบางครงกเกดนาทวม ดงนน การจดการดนและนาในการเกษตรเขตนาฝนกคอ การอนรกษนาในดนใหไดประโยชนมากทสด และระบายนาสวนเกนออกไปจากพนท สวนการจดการดนและนาในเขตชลประทานนนจะตองคานงถงการใชนาอยางประหยดพอเหมาะ พอด กบการเจรญเตบโตของพช และจาเปนตองพจารณาถงปรมาณ และระยะเวลาการใหนาชลประทานแกพชเปนหลก ซงในแงของการอนรกษนาไวในดน เพอใหใชประโยชนไดนาน คอ การใชวสดคลมดน (mulching) และการปลกพชโดยไมไถพรวน (no tillage) ซงแมแตปลกขาวในพนทลมตาขงนาไดในปจจบน กไดหนมาสนใจในการสงวนทรพยากรนาเพอใชในกจกรรมตาง ๆ นอกเหนอจากการปลกขาวมากขน แมวาพนทนนจะอยในเขตชลประทานทประสบสภาวะเสยงตอการขาดแคลนนาคอนขางนอยกตาม

2.11 คณสมบตทางกายภาพของดนทเกยวกบการจดการนา คณสมบตทางกายภาพของดน หมายถง คณสมบตทอาจสงเกตหรอประเมนไดจากภายนอก โดย

ไมตองพจารณาสวนประกอบทางเคม และครอบคลมถงพฤตกรรมทแสดงออก เชน การดดยดนา การระบายนา และการถายเทอากาศ เปนตน ซงคณสมบตเหลานเกยวของกบการเจรญเตบโตของพชไมโดยตรงกโดยออม

เนอดน เปนสมบตทแสดงถงปรมาณอนภาคอนนทรยขนาดตาง ๆ ทประกอบขนเปนดนหรออาจกลาวไดวาเปนสมบตทแสดงความหยาบ ความละเอยดของเนอดน ซงประกอบดวย อนนทรยสารและอนทรยสารคลกเคลากนในอตราสวนตาง ๆ ตามชนดของวตถตนกาเนดดน และสภาพแวดลอม เนอดนไมมผลตอการเจรญเตบโตของพชและการใหผลผลตพช แตมอทธพลตอการดดยดนา ธาตอาหาร การแลกเปลยนกาซ และการระบายนา รวมทงสมบตทางเคม ชวภาพอนของดน ซงสมบตเหลาน จะมผลกระทบตอพชโดยตรง ดนชนดหนง ๆ จะมดนประเภทใดขนอยกบสดสวนสมพทธของปรมาณอนภาคในกลมขนาดตาง ๆ ของดนนน ๆ (กลมทราย ซลท และดนเหนยว) จากการวนจฉยประเภทเนอดนโดยใชไดอะแกรมสามเหลยมมาตรฐาน เหนไดวาเนอดนสามารถแบงออกไดเปนหลายประเภทแตเมอรวมกนแลว จะม 3 กลมหลก คอ ดนละเอยด ดนปานกลาง และดนเหนยว

เนอดนละเอยด เปนดนเหนยวยดเกาะกนเองไดด ชองวางระหวางอนภาคมขนาดเลกนาเคลอนผานไดชา แตอมนาและธาตอาหารไดด มความสมบรณสงและมขนาดเสนผาศนยกลางขนาดตากวา 0.002 มลลเมตร

19

เนอดนละเอยดปานกลาง เปนประเภทดนรวน เปนกลมอนภาคขนาดทรายทละเอยดมากแตใหญกวาขนาดดนเหนยว มเสนผาศนยกลาง 0.05-0.002 มลลเมตร การระบายนาดกวาดนทมเนอดนละเอยด

เนอดนหยาบ เปนประเภทดนทราย มการยดเกาะกนเอง หรอมอนภาคอน ๆ นอย มชองวางขนาดใหญ นาสามารถผานไดโดยสะดวก มความสามารถในการดดยดนาและแรธาตอาหารไวไดตา ความอดมสมบรณตา มเสนผาศนยกลาง อนภาค 2.00-0.05 มลลเมตร

โครงสรางของดน เปนลกษณะการจดเรยงและการเชอมยดกนเองของเมดดน ซงมทงทมโครงสราง ไมมโครงสราง และโครงสรางถกทาลาย เชน การเตรยมดนเพอทานา โดยการไถพรวน คราด ตดตอกนมาเปนระยะเวลายาวนาน สงผลใหดนอยในสภาพเหลวเละเปนตม ซงเปนสภาวะทไมเหมาะสมกบการเจรญเตบโตของพชอน การไถพรวนเปนสาเหตททาใหโครงสรางดนเสอม อนทรยวตถในดนลดลง การปรบปรงโครงสรางของดนจะชวยใหดนมชองวางมากขนโดยการปรบปรงขนาดเมดดนใหโปรงไมแนนทบ และมการเชอมโยงถงกนและกนของชองวางในดน ชวยการระบายนาและแลกเปลยนกาซใหเปนไปโดยสะดวก โดยการเพมอนทรยวตถใหดน รวมทงการไถพรวนขณะทดนมความชนเหมาะสมโดยเฉพาะในดนเนอละเอยด

ความหนาแนนของดน เปนสมบตของดนทแสดงสดสวนของดนกบปรมาตรของสารนน ๆ ซงม 2 ประเภท คอ ความหนาแนนรวมของดน (bulk density) และความหนาแนนของอนภาคของดน (particle density) การทราบคาความหนาแนนรวมของดน สามารถนาไปใชคานวณปรมาณความชนของดนนน ๆ ได

ความพรนของดน หมายถง ปรมาณชองวางในดน มหนวยเปนเปอรเซนตของปรมาตรทงหมดของดน ในสภาวะทดนมความเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพช ดนควรมความพรนประมาณ 50 เปอรเซนต โดยมชองวางขนาดเลกทกกเกบนาไดด (capillary pore) กบชองวางขนาดใหญทนาและอากาศเคลอนทผานสะดวก (non capillary pore) อยางละ 25 เปอรเซนต โดยปรมาตร (อทย, 2541)

20

บทท 3

ปรมาณนาทขาวตองการ 3.1 ความสาคญของนาตอการปลกขาว

พชแตละชนดมความตองการนาในดานการเจรญเตบโตและใหผลผลตไมเทากน แตเนองจากขาวเปนพช semi-aquatic plant จงมความตองการนามากกวาพชชนดอน (ทศนย, 2543) และสามารถเจรญเตบโตไดดในสภาพนาขง เนองจากรากขาวมคณสมบตพเศษทพชอนไมม ทสามารถทาใหบรเวณรากขาว (root rhizosphere) อยในสถาพ oxidized ได ขาวจงเปนพชเศรษฐกจชนดเดยวทสามารถขนในนาและเจรญเตบโตในทราบ (วโรจน, 2531) และขาวกมความสามารถเจรญเตบโตไดในหลายนเวศน อาท ขาวไร ขาวขนนา ขาวนาสวน (ขาวนาสวนชลประทาน และ ขาวนาสวนนานาฝน) และแตละนเวศนการปลกขาว ทมลกษณะการเจรญเตบโตตางกนกมความตองการนาไมเทากน

ดเรก ( ) กลาววา นาเปนสงทจาเปนทสดตอการเจรญเตบโตของขาวในทกระยะ โดยมบทบาทเรมตงแตการเตรยมดน การบงคบใหเมลดงอก การเจรญเตบโตแตกกอเตมทจนกระทงขาวสกแกเกบเกยวได นาเปนองคประกอบสวนใหญในตนขาว จากการศกษาปรมาณนาทมในใบขาวทมนาหนกสด 100 กรม มเพยง 12 กรม เทานนทเปนสวนวสดแหง และพบวา 88 กรมทสญหายไปคอนาหนกของนา นาจงมความสาคญตอการเพาะปลกขาวดงน

นาชวยใหดนออนนม รวนซย เพอใหงายตอการเตรยมดน และการเจรญของรากขาว

นาเปนวตถดบในการสงเคราะหแสง เพอสรางและสะสมนาหนกแหงใหเกดขน

นาเปนตวพาแรธาตไปยงสวนตางๆของตนขาวในการเปลยนแปลงขบวนการทางสรรวทยา รวมทงลาเลยงสารอาหารทขาวสรางไดจากการสงเคราะหแสงไปเกบสะสมในเมลด

นาชวยรกษาระดบอณหภมทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของขาว และไมเกดการเปลยนแปลงอณหภมภายในตนและนาในแปลงนาไดงาย

นามบทบาทในการเพมประสทธภาพการผลตขาวใหดขน อาท ชวยควบคมวชพช และเพมประสทธภาพการใสป ยเคม เปนตน

นอกจากนน ดเรก ( ) ยงไดกลาวถงความสมพนธของนาตอการเพาะปลกขาวในประเทศไทย ซงแบงออกไปไดดงน

แบงตามฤดกาลทานา คอ การทานาในฤดกาล เรยกวา ฤดนาป (พฤษภาคม-ตลาคม) การใชนาทานากจะใชนาฝนเปนหลก สวนการทานานอกฤดกาล เรยกวานาปรง (พฤศจกายน-เมษายน ) การทานากจะใชนาชลประทานหรอแหลงนาเสรม และเปนพนททอยในเขตสงนาชลประทาน

21

แบงตามวธการปลก การปลกขาวม 2 แบบ คอ ปลกเมลดโดยตรง และปลกโดยวธตกกลาแลวถอนไปปกดา ซงวธการปลกขาวทมการเตรยมดนอยางประณตจาเปนตองใชนาเปนจานวนมากในการเตรยมดนทงแปลงตกกลา แปลงปกดา หรอแปลงหวานนาตม สวนการปลกขาวแบบหวานสารวย หวานขาวแหง หรอหยอดทมการเตรยมดนไมประณตมาก กจะไมใชนาในการเตรยมดนมากนก หรอไมใชนาเลยถาเปนการเตรยมดนแหง สวนใหญเปนวธการปลกขาวนานาฝน

แบงตามลกษณะการใชนาของขาว ซงสามารถแบงออกเปน 3 ประเภท 1. ขาวไร หรอขาวนาดอน ปลกบนทดอนโดยวธหยอดหรอหวาน และใชนาจากนาฝนเพยง

อยางเดยว ปจจบนมพนทปลกนอยมาก 2. ขาวขนนา ขาวนาลก หรอขาวฟางลอย ปลกในพนทลมตาระดบนามากกวา 80 เซนตเมตร

สวนใหญปลกโดยวธการหวานสารวย หรอหวานขาวแหง และใชนาจากนาฝน มพนทปลกคอนขางนอย

3. ขาวนาสวน เปนประเภทขาวทมพนทปลกมากทสด แบงออกไปไดอก 2 ประเภท คอ ขาวนาสวนนานาฝน ทปลกในพนทลมระดบนาตากวา 60 เซนตเมตร ปลกทงวธตกกลา ปกดา และหวาน ใชนาจากนาฝน สวนอกประเภทหนง คอ ขาวนาสวนนาชลประทานทสามารถควบคมนาได สวนใหญปลกขาวโดยวธการหวานนาตมหรอหวานขาวงอก

จากการแบงประเภทขาวทง 3 ลกษณะตามทกลาวถงแลว การทานาโดยอาศยนาฝนเพยงอยางเดยวคอนขางมความเสยงสงตอการผลต และในบางปเกษตรกรอาจประสบปญหาซงเปนไปไดทงปญหาขาวขาดนาในระหวางฤดปลกเนองจากฝนตกลาหรอฝนทงชวง และปญหาฝนตกหนกระดบนาสงมากเกนไปหรอนาทวมจนทาใหเกดการสญเสยผลผลต ดงนน การปลกขาวทกประเภทในพนทอาศยนาฝนผปลกจงตองพจารณาสภาพพนท ดนฟาอากาศ วธทางเขตกรรมขาวและพนธขาวตองมความสมพนธกนเปนอยางยง เพอลดสภาวะเสยงตามทกลาวมาแลว สวนการทานาในเขตชลประทานทมปจจยขนพนฐานด ความเสยงในการผลตมนอยกวา และเปนพนททมศกยภาพในการผลตขาวสงกวานานาฝน แตในบางปทมฝนตกนอย กจะมปญหาปรมาณนาตนทนทถกเกบกกไวเหนอเขอนมตาจะมผลกระทบตอการปลกขาวในพนทรบนาชลประทานในพนทใตเขอนในปตอไปซงมผลทาใหเกษตรกรสามารถทานาไมไดเตมพนท มสภาวะเสยงตอการขาดนามากขนโดยเฉพาะการทานาในฤดนาปรงทตองอาศยนาชลประทานและปรมาณฝนใชการได (effective rain fall) มนอย 3.2 ปรมาณการใชนาของขาว (rice crop water requirement)

ปรมาณนาทขาวตองการ หรอ water consumptive use of rice crop หรอ crop water use หมายถง ปรมาณนาทขาวมความตองการใชจรงสาหรบการเจรญเตบโตและใหผลผลต โดยหลกการปรมาณนาจานวนนเปนผลรวมของการใชนาและสญเสยนา โดยการคายนาของตนขาว (transpiration ; T)

22

และการระเหยนาไปจากผวดนผวนา (evaporation; E) ซงการใชนาของขาวทงการคายนาและระเหยนาจะเกดควบคกนไปและไมสามารถจะแบงแยกไดวาเกดจากขบวนการไหนมากกวากนเทาใด แตมผประมาณวา การระเหยนาจากดนและการคายนาจากพชเกดพรอมกนและมอตราการใชนาอยในระดบใกลเคยงกน หรอประมาณ 50 เปอรเซนต จงมกนยมเรยกการใชนารวมทง 2 ขบวนการนวา การคายระเหย

(evapotranspiration; ET) ธวชชย (2526) รายงานวา การคายระเหยนาจากแปลงปลกฤดกาลหนง ๆ จะมปรมาณมากหรอนอยขนกบ ฤดกาล สภาพดนฟาอากาศ ปรมาณนา ชนดพชปลก เนอดน ความอดมสมบรณของดน และการจดการดนเพอการปลกพช แตโดยปกตการคายระเหยจะมคาเฉลยประมาณ 0.1-1.0 เซนตเมตร/วน ยงยศ (2537) ไดสรปคาปรมาณการใชนาของขาวในนาดนเหนยวภาคกลาง หรอ ET ในฤดแลงมคาเฉลยประมาณ 6.9 มลลเมตร/วน สวนในฤดฝนมคาเฉลยนอยกวาประมาณ 4.3 มลลเมตร/วน เนองจากในฤดฝนมปรมาณฝนใชการได ทขาวสามารถนาเอาไปใชประโยชนไดมากกวา และการคายระเหยเกดมากนอยไมเทากนในแตละชวงฤดปลก โดยเฉพาะชวงคาบเกยวระหวางการเจรญเตบโตทางลาตนและใบ และการเจรญเตบโตทางดานพนธ ซงตรงกบระยะขาวเรมกาเนดชอดอก (panicle initiation) จะมอตราการคายระเหยนามากทสด และถอเปนชวงระยะเวลาวกฤตทขาวขาดนาไมได และเกดผลกระทบตอผลผลตอยางรนแรงถาขาวขาดนา

ในการปลกขาวทมลกษณะนเวศนการปลกในนานาขง ยงมนาอกสวนหนงซงสญเสยไปเนองจากการซมลงลก (percolation; P) และซมดานขาง (seepage) และถอวานาสวนนเปนปรมาณการใชนาของขาวดวย การสญเสยนาจากการซมลงลกและซมดานขางมปรมาณคอนขางมาก ยงยศ (2537) สรปวาในนาดนเหนยวภาคกลางมคาการซมลงลก หรอคา P อยระหวาง 1.0-2.0 มลลเมตร/วน สวน ศจ (2537) รายงานวาจากการศกษาปรมาณการใชนาของขาวในภาคกลาง 17 จงหวด มอตราการซมลงลกและการสญหายของนานอกเหนอจากการคายระเหย มคาเฉลย 1.5 มลลเมตร/วน ดงนน ปรมาณความตองการนาของขาวจงตองรวมการสญเสยนาจากการซมลงดวย และเรยกวาเปนความตองการนาในแปลงปลก (water requirement) หรอ ET+P เทากบ ETP (ภาพท 3)

จากขอมลปรมาณการใชนาของขาวทกลาวมาแลวทงหมด ความตองการนาชลประทานในแปลงปลก จงหมายถง ปรมาณนาในแปลงหกลบปรมาณฝนใชการได โดยทวไปขาวจะมอตราการคายนาตาในชวงแรกของการปกดาเนองจากพนทใบมนอยและเพมสงขนในระยะขาวแตกกอตงทองออกดอกซงมพนทใบเพมขนและแผกางเตมท การคายนาของขาวจะลดลงเมอขาวสกแก สวนการสญเสยนาจากการระเหยจากผวดนผวนาจะเกดขนมากในระยะเรมปกดาขาวและคอย ๆ ลดลง

23

ภาพท 3 การสญเสยนาในแปลงนาขาว

24

เมอขาวมพนทใบเพมขนจนกระทงปกคลมผวดนผวนา และเพมขนอกครงหนงในระยะขาวสกแก สวนการซมลงลกจะมมากในระยะแรกของการใหนา เนองจากระดบนาใตดนอยลก และคอยลดลงหลงการขงนานานขน เนองจากในชองวางของดนมนาอยเตมหรอมลกษณะดนอมตวไปดวยนา อตราการซมลงลกจะลดลงตามลาดบจนถงแทบไมเกดขนเลยเมอขงนานานขน ในนาดนเหนยวทมระดบนาไตดนตนจะมการสญเสยนาจากการซมลงลกประมาณ 1.0-2.0 มลลเมตร/วน แตในนาดนทรายทระดบนาไตดนอยลกการสญเสยนากจะมมากขนเปน 7.0-10.0 มลลเมตร/วน และโดยทวไปในดนนาภาคกลางทมเนอดนเหนยวจะมระดบนาใตดนระหวาง 0.6-1.0 เมตร และในดนนาทมการทานาตอเนองตลอดปหรอมพนทตดรมแมนาหรอแหลงนาจะมระดบนาไตดนตนกวา 0.6 เมตร 3.3 การศกษาปรมาณการใชนาของขาว

ขอมลทจาเปนในการพฒนาระบบชลประทานและประสทธภาพการใหนาในนาขาว ปรมาณการใชนาของขาวเปนขอมลสาคญ และเกยวของสมพนธกบปรมาณนา ความถในการใหนา และวธการใหนาใหสอดคลองกบความตองการนาของขาวในแตละชวงอายการเจรญเตบโต เพอนามาใชประโยชนในการวางแผนจดการใชนาในนาอยางมประสทธภาพ ซงในการหาปรมาณการใชนาอาจทาได 2 วธการ คอ วดจากการใชนาจากขาวโดยตรง (ETP) และ จากการคานวณโดยอาศยขอมลภมอากาศ (ET p) 3.3.1 การวดปรมาณการใชนาจากขาวโดยตรง

การวดปรมาณการใชนาของขาวโดยการวดโดยตรง ทาไดหลายวธ เชนวดจากความชนดน หรอศกษาจากแปลงทดลอง แตสาหรบการปลกขาวนยมวดจากถงการใชนาของขาว (rice lysimeter) ซงออกแบบมาใชวดการใชนาของขาวโดยเฉพาะ หรอใชกบพชทเจรญเตบโตในนาขง คอนอกเหนอจากการวดคาการระเหย (E) การคายนา (T) แลว ยงสามารถวดการซมลงลกของนา (P)ในแปลงนา ซงเปนปรมาณนารวม (ETP) ทจะตองจดหาใหกบขาวดวย Rice Lysimeter เปนอปกรณทประกอบดวยถงเหลกทรงเหลยมขนาดเดยวกน 4 ถง เปนถงกนเปด 2 ถง (ถงท 1 และ 3) และถงกนปด 2 ถง (ถงท 2 และ 4) แตละแบบจะมอยถงหนงทไมปลกขาว (ไมวดการคายนา ถงท 1 และ 4 ) ถงกนเปดจะวดการซมลงลกของนา และเพอการตรวจสอบสภาพนาใตดนและปรมาณฝนทตกระหวางการวดนา (ภาพท 4 ) จงมการตดตงทอวดระดบนาใตดนและเครองวดนาฝนในบรเวณสถานทวดนาดวย ระดบนาทลดลงสามารถวดไดจาก Hook Gage ซงเมอนาคาของระดบนาทวดไดของถงวดการใชนาทแตกตางกนในการวดเพยงคาเดยวมาหกลบกจะไดองคประกอบของปรมาณนาทขาวตองการ โดยท ถงท 1 เปนถงกนเปดไมปลกขาวเพอวดคา E+P ถงท 2 เปนถงกนปดปลกขาวเพอวดคา E+T ถงท 3 เปนถงกนเปดปลกขาวเพอวดคา E+T+P และ ถงท 4 เปนถงกนปดไมปลกขาวเพอวดคา E เพยงอยางเดยว และสามารถนาคาทวดไดในแตละชวงการเจรญเตบโตของขาวเพอนามาใชคานวณปรมาณการใชนาของขาวได ดงน

25

ถงท 1 กนเปดไมปลกขาว ถงท 2 กนปดปลกขาว ถงท 3 กนเปดปลกขาว ถงท 4 กนปดไมปลกขาว

ปรมาณการใชนาของขาว E = E+P E+T E = - + - 2

P = - + - 2 E+T+P E

ภาพท 4 การวดปรมาณนาใชของขาวโดย Rice Lysimeter

ถงท 1 ถงท 2

ถงท 3 ถงท 4

2 2

4

2 4 3 1

4 3 3 2 1 4

26

คาการระเหยนา (E) (ถงท 4)

คาการคายนาของขาว (T) (คาเฉลยของผลตางระหวางถงท 2-4 และถงท 3-1)

คาการซมลงลก (P) (คาเฉลยของผลตางระหวางถงท 3-2 และ ถงท 1-4) จากรายงานผลการคนควาวจยการใชนาของขาวพนธตางๆทดาเนนการในสถานทดลองการใชนา

ชลประทานทวประเทศระหวางป พ.ศ.2518-2526 พบวา ในฤดฝนขาวจะใชนาประมาณ 4.0-6.0 มลลเมตร/วน และประมาณ 5.0-9.0 มลลเมตร/วนในฤดแลง โดยทปรมาณการใชนาในฤดแลงจะมมากกวาฤดฝน 25-30 เปอรเซนต และพนธขาวพนธผสมไมไวแสงกจะใชนาเฉลยตอวนมากกวาพนธขาวพนเมองลาตนสง เนองจากมพนทใบและวสดแหงเหนอดนมากกวา ทาใหมอตราการคายนาสงกวา และมชวงการใชนาและมอายการเกบเกยวมากกวา ( ดเรก, ยงยศ และ ลดาวลย ,2530) 3.3.2 การวดปรมาณการใชนาของพชจากขอมลภมอากาศ

สาหรบการหาปรมาณการใชนาของพชโดยการคานวณจากขอมลทางภมอากาศ เปนอกวธการหนงทสามารถนามาใชหาปรมาณการใชนาของขาวได โดยมแนวทางในการคานวณปรมาณการใชนาของพชทขนกบองคประกอบสาคญ 4 ประการคอ สภาพของดน (ความชนและสมบตทางกายภาพ) ชนดและอายพช สภาพดนฟาอากาศรอบๆตนพช (ความเขมของแสง อณหภม ความชนสมพทธ ความเรวลม) และองคประกอบอนๆ (ฤดกาลเพาะปลก การเตรยมดน วธการใหนา และความสงของนาทใหแตละครง) และผลจากการคานวณทาใหได คาปรมาณการใชนาของพชอางอง (potential evapotranspiration; ET p) การคานวณสามารถทาไดหลายวธโดยการใชสตร ซงคานวณไดตงแตอยางงายๆโดยใชขอมลสภาพอากาศ 1-2 องคประกอบไปจนถงการคานวณทใชขอมลสภาพอากาศหลายองคประกอบ ทมความยงยากซบซอน ตวอยางเชนสตรคานวณคา ET p ของ Thornthwaite, Blaney-Criddle, Jensen-Haise และ Penman สาหรบในประเทศไทยไดใหการยอมรบสตรคานวณ ET p ของ Penman เนองจากมคาละเอยด และไดรวบรวมองคประกอบทมอทธพลตอการใชนาของพชมาใชในการสรางสตรคานวณทกอยาง ดงนนสตรของ Penman จงตงอยบนพนฐานของทฤษฎซงเปนทยอมรบกนมากกวาสตรอนๆ สวนการนาคาตางๆ เหลานไปใชงานเพอหาปรมาณการใชนาของพชแตละชนด จาเปนตองมคาสมประสทธของพช (crop coefficient; Kc) อกคาหนงซงเปนคาทขนอยกบชนดของพชเพยงอยางเดยว และไมใชไดจากการทดลองวดจรงในสนาม แตไดจากการคานวณ ซงคานวณไดโดย ET/ET p ในเมอ ET และ ET p เปนคาการวดนาทไดมาจากการวดในชวงระยะเวลาเดยวกน และมองคประกอบของดนและสภาพอากาศคลายคลงกน จงขนกบชนดพชและอายพชเพยงอยางเดยว ดงนนคาทวดไดสามารถนาไปใชไดทวไปโดยไมมอทธพลของพนทเพาะปลกและสงแวดลอมรอบ ๆ ตนพชมาเกยวของ ผลกคอถาสามารถคานวณคา ET p โดยใชขอมลอากาศไดแลว ถาตองการทราบปรมาณการใชนาของพชใด กนาเอาคา Kc ของพชทตองการทราบมาเปนตวคณ กบคา ET p กจะไดปรมาณการใชนาของพชทตองการทราบ ซงไดแสดงคาการใชนาของพชอางองของพช ET p ของบางจงหวดในภาคกลางตามตารางท 4 และคาสมประสทธการใชนา (Kc) ของขาวใน

27

ตารางท 5 สาหรบผ ทมความสนใจในเรองนสามารถศกษาคนควาวธการคานวณคาปรมาณการใชนาของพชอางอง (potential evapotranspiration; ET p) ทคานวณดวยวธการตางๆตามสตรของ Penman รวมทงการคานวณคา (crop coefficient ; Kc) ไดจากรายงานของ อทย (2541) ซงกลาวถงเรองการจดการนาผวดนอยางมประสทธภาพโดยละเอยด (ภาพท 5) ตารางท 4 ตวอยางคาปรมาณการใชนาของพชอางอง (potential evapotranspiration; ET p)

มลลเมตร/เดอน บางจงหวดในภาคกลาง คานวณ จากสตรของ Penman.

สถานท มค. กพ. มค. เมย. พค. มย. กค. สค. กย. ตค. พย. ธค. นครสวรรค ลพบร สพรรณบร ปราจนบร กาญจนบร ดอนเมอง กรงเทพฯ

122 131 129 132 125 130 120

149 152 147 147 151 148 136

179 177 174 161 177 169 153

187 179 182 162 182 170 156

167 161 168 152 163 158 144

152 148 155 136 148 150 136

144 141 149 132 144 145 132

134 132 142 158 135 133 126

127 131 134 127 133 132 123

126 133 132 131 127 131 120

121 131 128 134 121 126 119

113 128 121 128 116 119 113

ตารางท 5 คาสมประสทธการใชนา (crop coefficient; Kc) ของขาว รายเดอน

เดอนท ขาวพนธพนเมอง ขาวพนธผสม 1 2 3 4 5

0.83 0.93 1.06 0.96 0.83

1.00 1.12 1.27 1.18 0.98

ทมา : ฝายวจยการใชนาชลประทาน กรมชลประทาน (2537)

28

ความตอ

งการนาขอ

งพช

(E+T

+P)

การใชน

าของพช

หรอการคายระเหย (

E+T หร

อ ET)

การระเห

ย

การค

ายนา

(T)

การซ

มลง (

P)

การวดโดย

ตรง (

ET)

คานว

ณจากขอ

มล

ภมอากาศ

ETP

X

สมปร

ะสทธ

พช (E

C)

ฝนใชการได

ประสทธภาพการชลประทาน

ภาพท

5

องคป

ระกอ

บในก

ารหา

ขอมล

ปรมาณก

ารใชน าขอ

ง

29

ตามทไดกลาวมาแลววา สภาพดนฟาอากาศทกอยาง มอทธพลตอการใชนาของพช ขณะเดยวกนกมผลตอการระเหยนาจากถาดวดการระเหยเชนเดยวกนดงนนการวดปรมาณการใชนาของพช กอาจจะเทยบหาไดจากการระเหยจากถาดระเหยอกวธหนง ซงจะทาใหได คาสมประสทธของถาดวดการระเหย หรอคา Kp ซงวดไดจากถาดระเหยแบบ American Class A pan โดยการนาคา ET/E=Kp (ปรมาณการระเหยนาจากถาดวดการระเหย มม./วน) และเมอนาคา Kp ไปคณคาการคายระเหย (ET) กจะทาใหทราบคาปรมาณการใชนาตอวนของพช และตลอดฤดปลกพชไดถาทราบอายการเกบเกยว ซงแสดงตวอยางขอมลการใชนาของขาวพนธผสมไมไวตอชวงแสงทมอายการเกบเกยวเทากนในภาคกลาง 17 จงหวด ตาม ตารางท 6

30

ตารางท 6 ขอมลการใชนาของขาวพนธผสมไมไวแสงในภาคกลาง 17 จงหวด

จงหวด

อายการเกบเกยว

ชวงการใหนา

คาการระเหยเฉลย1/

คา ET/E2/

นาใชของขาว/วน 3/

นาใชของขาว/ฤด4/

(วน) (วน) (มม.) (Kp) (มม.) มม. ลบ.ม./ไร ตาก นครสวรรค ชยนาท อทยธาน สพรรณบร ลพบร สงหบร สระบร อางทอง พระนครศรอยธยา ปทมธาน นนทบร นครปฐม ราชบร กาญจนบร เพชรบร ประจวบครขนธ

100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

86 86 86 86 86 86 86 86 86 86 86 86 86 86 86 86 86

6.3 4.7 5.0 4.8 5.3 8.5 5.4 5.1 5.3 5.2 5.2 5.2 5.4 5.1 5.8 4.9 5.1

1.30 1.30 1.30 1.30 1.30 1.30 1.30 1.30 1.30 1.30 1.30 1.30 1.30 1.30 1.30 1.30 1.30

8.2+1.5 6.1+1.5 6.5+1.5 6.2+1.5 6.9+1.5 7.5+1.5 7.0+1.5 6.6+1.5 6.9+1.5 6.8+1.5 6.8+1.5 6.8+1.5 7.0+1.5 6.6+1.5 7.5+1.5 6.4+1.5 6.6+1.5

834 654 688 662 722 774 731 697 722 714 714 714 731 697 774 679 697

1,334 1,046 1,101 1,059 1,155 1,238 1,170 1,115 1,115 1,142 1,142 1,142 1,170 1,115 1,238 1,086 1,115

เฉลย 100 86 5.3 1.30 6.9+1.5 718 1,148 ทมา : ฝายวจยการใชนาชลประทาน กรมชลประทาน (2537) 1/ คาการคายระเหยเฉลย (มม.) ฤดนาปรง ธ.ค.-พ.ค. (2504-2533) 2/ ET/E (Kp = Pan coefficient) ET= Consumptive use, E= คาการระเหยจากอางระเหยของนาแบบ Class A pan 3/ การใชนาของขาวตอวน = คาการคายระเหยเฉลย (มม.) x คา ET/E + อตราการซมลงลก 1.5 มม./วน 4/ การใชนาตลอดฤด (มม.) = จานวนวนทใหนา (วน) x การใชนาของขาวตอวน (มม.) การใชนาตลอดฤด (ลบ.ม./ไร) = การใชนาตลอดฤด (มม.) x1.6

31

บทท 4

การจดการนาในนาขาว

4.1 อทธพลการขงนาตอการเจรญเตบโตของขาว โดยหลกการ การจดการนาทมประสทธภาพแกพชคอการควบคมระดบนาหรอความชนในดน

บรเวณรากพชใหอยในระหวางความชนชลประทาน (field capacity) กบจดเหยวถาวร (permanent wilting point) ซงเปนระดบความชนทพชสามารถนาเอาไปใชประโยชนได (available water) ดงนนการใหนาครงตอไปจงเรมขนเมอพชแสดงอาการเหยวมความชนลดลงใกลจดเหยวถาวร แตจะใหนาในปรมาณมากเทาไรขนกบความสามารถในการอมนาของดน ความสามารถในการทนทานความแหงแลงของพช และสภาพดนฟาอากาศ และหลกการจดการนาแกพชโดยทวไปจะยอมใหความชนในดนลดลงประมาณ 50-75 เปอรเซนตของปรมาณความชนทพชดดเอาไปใชได (allowable soil moisture) สวนความชนทเหลอหลงจากพชดดเอาไปใชหมดแลวคอความชนทจดวกฤต (critical point) (อทย,2541)

ในดานการปลกขาวการจดการนาในนาขาวมความแตกตางไปจากพชทวไป วโรจน (2531)กลาววาขาวเปนพชทชอบขนและเจรญเตบโตในสภาพนาขง เนองจากขาวมคณลกษณะพเศษทสามารถทาใหบรเวณรากขาวอยในสภาพ oxidized โดยออกซเจนจากอากาศจะซมผานใบและลาตนสราก โดยผานทางชองวางในชนเนอเยอของ cortex หรอ lacuna ซงทาใหรากขาวไดรบปรมาณออกซเจนอยางเพยงพอ และยงสามารถสงผานรากไปยงพนทรอบรากขาว (root rhizosphere) ไดอกดวย และการจดการนาในนาขาวชลประทานทควบคมระดบนาในนาได โดยทวไปเกษตรกรมกจะรกษาระดบนา 10-15 เซนตเมตร ตลอดฤดปลก ซงในการรกษาระดบนาในนามากในระดบน เกษตรกรจะตองมนาสาหรบทานาฤดกาลหนงระหวาง 1,500-2,000 ลกบาศกเมตร/ไร ซงเปนปรมาณมากและมความผดแผกแตกตางออกไปเมอเปรยบเทยบกบปรมาณการใชนาและการจดการนาเพอการเพาะปลกพชชนดอนๆ

ทศนย (2543) กลาวถงผลของการขงนาในนามอทธพลตอความเปนประโยชนของธาตอาหารพชบางธาตเพมขน เชน ฟอสฟอรส โพแทสเซยม แคลเซยม ซลกา และเหลก แตถาดนมการไหลซมของนาด ธาตอาหารพชกจะถกชะลางการระบายนาจากแปลงกจะเกดการสญหายของธาตอาหารไปจากดน และป ยทใสลงไป อยางไรกดการระบายนาดทาใหความเขมขนของคารบอนไดออกไซด เหลก สารประกอบคารบอนบางชนด และ reducing substances ตางๆ ทเปนพษตอขาวลดลง และนาออกซเจนจากบรรยากาศเขาไปในบรเวณรากขาวเพอ oxidized สารประกอบ reducing substances เพอลดความเปนพษของสารประกอบเหลาน นอกจากนน การขงนาในนาขาวยงมอทธพลตอชนดและปรมาณวชพช สภาพแวดลอมทเหมาะสม ดนมความชน มแสงแดดเพยงพอวชพชสามารถเจรญเตบโตแขงขนกบขาวไดด โดยเฉพาะระยะแรกของการปลก การขงนาในระดบเหมาะสมชวยควบคมวชพชใหมจานวนวชพชและจากดชนดของวชพชใหมนอยลง

32

De Datta (1981) รายงานวาการปลกขาวทมนาหลอเลยงตนขาวอยางเพยงพอ เปนปจจยสาคญอยางยงตอการผลต หลายพนทในเขตรอนของเอเซยรวมทงประเทศไทย การผลตขาวในพนทดงกลาวมกประสบปญหาการขาดแคลนนาหรอมนามากเกนความจาเปนในระหวางฤดปลกซงเปนผลเนองมาจากสภาวะความแปรปรวนของฝน การจดการนาภายใตการจดการผลตทดหมายถงการจดการควบคมระดบนาในแปลงนาใหมความพอดไมมระดบสงหรอตาเกนไป โดยใชปรมาณนาทมอยางจากดใหไดรบผลประโยชนสงสดโดยเฉพาะฤดนาปรงทมประสทธภาพการผลตและตอบสนองตอการใชปจจยการผลตสงกวาฤดนาป (ทศนย,2543) 4.2 การใชนาของขาวทสมพนธกบการเจรญเตบโต

บรบรณ (2540) ไดใหรายละเอยดในเรองความสมพนธของการจดการนาตลอดชวงระยะการเจรญเตบโตของขาวมความแตกตางกน การใหนาแกขาวในบางชวงอาจมผลกระทบตอการเจรญเตบโตของขาวบางระยะ เชน การไดรบนามากเกนไปในชวงปกดาหรอหวานใหม จะทาใหขาวแตกกอนอยและมลาตนสงซงงายตอการหกลม และในทานองเดยวกนขาวจะแสดงอาการทนททขาดนาในชวงขาวเรมสรางรวงออนซงเปนระยะคาบเกยวระหวางการเจรญเตบโตทางลาตนและใบและการเจรญเตบโตทางดานพนธ และระยะออกรวงสะสมแปงในเมลดซงเปนชวงวกฤต โดยธรรมชาตขาวจะมอตราการฟนตวและทนทานจากการขาดนาในชวงระยะเวลาสนๆและฟนตวอยางรวดเรวเมอไดรบนาในชวงตอมา โดยเฉพาะในระยะแรกของการเจรญเตบโต และจะเปนไปในลกษณะตรงกนขามถาการขาดนาเกดขนในระยะขาวเรมสรางรวงออน ดอกขาวบานและภายเมลดกาลงพฒนาซงจะมผลกระทบมากทสดตอผลผลต ภายหลงขาวสะสมแปงในเมลดเตมแลวเกดผลกระทบนอยทสดและมรายงานวาขาวจะไดรบผลกระทบจากการขาดนามากทสดตงแต 20 วนกอนการออกรวง และ 10 วนหลงการออกรวงและขาวตองการนามากทสดในระยะน ดวย และมขอมลจากหลายแหลงทยนยนตรงกนวาชวงระยะเวลาวกฤตของการขาดแคลนนาและชวงเวลาทขาวตองการนามากคอชวงระยะเวลาเดยวกน

การปฏบตในการจดการนาใหสมพนธกบการเจรญเตบโตของขาว ไดแบงออกเปนระยะเวลาตางๆ ดงน

ระยะกลา หรอระยะ 7-10 วนหลงหวานขาวใหม ขาวมความตองการนาคอนขางนอย มความตองการเพอการบงคบใหเมลดงอก ซงในความเปนจรงถาเมลดถกแชนา การพฒนาของรากขาวจะมผลกระทบจากการขาดออกซเจนมากกวา แตการควบคมระดบนาในนาในระยะแรกหลงขาวงอกแลวจะมผลดและสงเสรมการใชปจจยการผลตในดานการจดการผลตดานอนๆ เชน กาจดวชพช และเพมประสทธภาพการใชป ยเคม

ระยะการเจรญเตบโตทางลาตนและใบ (เรมแตกกอ-แตกกอสงสด) ขาวทมการแตกกอมาก ถอวาเปนปจจยสาคญทนาไปสผลผลตสง หลงจากปกดาควรใหนาในแปลงอยางเพยงพอเพอชวยใหรากขาวเจรญเตบโตแผขยายทงในแนวราบและแนวดงภายหลงการพฒนาของรากในระยะ

33

กลา เพอชวยใหขาวมระบบรากแขงแรง แตกกอไดด ในแปลงนามนาคอนขางนอยการเจรญของรากในแนวดงจะมมากกวาในแปลงนาทมนามากเกนไป ทจะมผลทาใหขาวจะมลาตนสงและมอตราการแตกกอตา ใบมสซด ออนแอ ใบแปละนา หกลมไดงาย

ระยะการเจรญเตบโตทางดานพนธ (สรางรวงออน - ออกดอกและสะสมนาหนกแหงในเมลด) ระยะนเปนชวงทขาวตองการนามาก และเปนชวงวกฤตทขาวจะขาดนาไมได และเกดผลกระทบอยางรนแรงตอผลผลต เนองจากมอตราเมลดลบสงมาก (มานนา) แตถาขาวไดรบนามากเกนไปในระยะขาวตงทองตนขาวจะออนและหกลมงายซงมผลตอผลผลตเชนเดยวกนถาการหกลมนนเกดขนในชวงขาวออกดอกและเมลดกาลงพฒนา

ระยะสกแก (กอนการเกบเกยว 1-2 สปดาห) เมลดขาวเปลยนเปนสเหลอง ขาวไมตองการนา การระบายนาออกจากแปลงนากอนการเกบเกยว 10-15 วน จะชวยเรงใหขาวสกแกสมาเสมอ และพนนาแหงเหมาะสาหรบการเกบเกยวดวยเครองจกร และทาใหมอตราการสญเสยผลผลตจากการเกบเกยวลดนอยลง

ปรมาณนามขาวตองการในแตละชวงการเจรญเตบโต ทงหมด รวมทงนาทใชในการตกกลา เตรยมดน ปลกจนกระทงเกบเกยว ขนกบปจจยตางๆหลายประการ ตงแต ฤดกาลปลก ชนดของดน ความอดมสมบรณของดน ความลาดเทของพนท อตราการสญเสยนา ความลกของระดบนาใตดน พนทปลกขาว ประสทธภาพการเกบกกนา ประเภทของขาว ระยะการเจรญเตบโตของขาว วธเตรยมดน วธปลก และการระบายนา

ปรมาณนาทขาวตองการสาหรบการตกกลา มความตองการในการเตรยมแปลงกลา 150-200 มลลเมตร และ ตองการอก 250-400 มลลเมตร สาหรบการหลอเลยงกลานาน 20-30 วน (กลา 100 ตารางเมตรปกดาในพนท 1 ไร)

ปรมาณนาทตองการสาหรบเตรยมแปลงปลก มความตองการนาในการเตรยมดนประมาณ 250-350 มลลเมตร ขนกบชนดของดน ความสามารถในการอมนา และประสทธภาพในการเกบกกนา นาชวยใหดนออนตวการปฏบตงานตามขนตอนของการเตรยมดนเปนไปไดงาย

ปรมาณนาทตองการสาหรบหลอเลยงตนขาวตลอดฤดปลก ขาวทวไปทปลกในประเทศไทยจะมชวงการเจรญเตบโตประมาณตงแต 90-120 วน และลดลง 10-20 วนสาหรบขาวทมอายการเกบเกยวสน ปรมาณการใชนาขนกบระดบนาทตองการขงในนา การจดการนา ชนดของดน และการระเหยนา โดยทวไปตลอดระยะการเจรญเตบโตของขาวมความตองการนา 800-1200 มลลเมตร (6-10 มลลเมตร/วน) ปกตเกษตรกรจะขงนา 10-15 เซนตเมตร ตลอดฤดปลกถาสามารถจดการนาได

ปจจบนเกษตรกรนยมปลกขาวแบบปลกเมลดโดยตรงเพอลดเวลา แรงงาน และตนทนการผลต โดยเฉพาะพนทนาชลประทานภาคกลาง เกษตรกรจะปลกขาวแบบหวานนาตมเปนสวนใหญ ซงการปลกขาววธนไมจาเปนตองใชนาสาหรบการตกกลาและเตรยมแปลงกลา ทาใหสามารถลดปรมาณการใชนาใน

34

สวนนลงไปได 400-600 มลลเมตร ซง ยงยศ (2537) ไดใหขอมลปรมาณการใชนาของขาว (ETP) และการเตรยมแปลงปลกสาหรบพนธขาว อาย 120 วน ในนาดนเหนยว มความตองการนาประมาณ 1,075 มลลเมตร ในฤดนาปรง และ 920 มลลเมตร ในฤดนาป 4.3 วธการจดการนาและประสทธภาพการใชนาในนาขาว

อทย (2541) และ ยงยศ (2537 ) กลาววาการใหนาพชทาไดหลายวธ เชนใหนาทางผวดน ใตดน ฉดฝอย และระบบนาหยด แตผปลกจะเลอกวธการจดการนาแบบไหน หรอ อยางไร ในแตละพชกมขอทผปลกควรพจารณา และแตละวธกมขอจากดแตกตางกน เพอใหไดการจดการนาวธทเกดประสทธภาพ คมคากบการลงทนสงทสด สาหรบประเทศไทย วธการจดการนาทดและปฏบตกนมากในเขตชลประทานทควบคมนาไดคอวธการใหนาบนผวดน (surface irrigation) ซงมวธการใหนาแบงเปน 2 ลกษณะ คอ แบบทวมผวดนเปนผนใหญ (flooding) ทนยมใชกบขาวหรอพชททนทานนาทวมขง และวธการใหนาแบบทวมเฉพาะรอง (furrow) ทนยมใชกบพชไร พชผก หรอไมผล การใหนาบนผวดนมขอด คอ

สามารถใหนาแกพชในระยะสนๆ ทาใหคลองตว โดยใชเวลาเพยง 1-2 วน กรณทพชมความตองการนามากเปนพเศษ

ใชไดกบพชทกชนด ลงทนตาเนองจากนาไหลจากทสงลงทตา ไมตองอาศยเครองมออยางอนความเสยหายตอพชเกดขนไดยาก

แตพนททจดการนาแบบนตองมความราบเรยบสมาเสมอและลาดเท ขณะเดยวกนตองมแหลงนาสมบรณ บางพนทมปญหาการระบายนาและใชแรงงานในการจดการคอนขางมาก สาหรบวธการใหนาในนาขาวจะใชการใหนาแบบทวมผวดนเปนผนใหญ (flooding) ซงการใหนาแบบนยงสามารถจาแนกวธการออกไปไดอก 4 แบบคอ

ใหนาแบบทวมเปนผนยาว (grade broader) การใหนาวธนเปนการใหนาทวมผวดนในแปลงทมคนดนลอมรอบ มความลาดเทจากหวแปลงไปทายแปลง มประสทธภาพการใหนา สง 60-85 เปอรเซนต เหมาะสาหรบขาวและพชทปลกโดยไมเตรยมดน หรอปลกโดยวธหวานใชไดดกบดนทกชนดทมอตราการซาบซมนาคอนขางตา แตไมเหมาะกบดนทรายทมอตราการซาบซมนาสง และมความลาดเทไมเกน 0.5 เปอรเซนต

การใหนาทวมเปนผนราบ (level broader หรอ basin) เปนวธการใหนาทวมผวดนในแปลงปลกทราบเรยบมคนดนลอมรอบมความลาดเทเลกนอย และใชอตราการใหนาสงเพอใหทวมผวดนอยางรวดเรวในระยะเวลาสนๆ โดยเปดนาเขาในแปลงดานใดดานหนงหรอหลายดานทมความลาดเทสงกวา บางครงเรยกการใหนาวธนวาทวมเปนอาง (basin) อตราการใหนาแบบน ไมควรนอยกวา 2 เทาของคาเฉลยอตราการซาบซมนาของดน เหมาะกบดนทมอตราการซาบซมนาปานกลาง-ตา (50 มลลเมตร/ชวโมง) ใชไดดกบการใหนาพชทกชนดโดยเฉพาะขาว มประสทธภาพการใชนาสง 60-85 เปอรเซนต

35

การใหนาเปนผนตามเสนคอนทวร (contour level) วธนดดแปลงมาจากแบบทวมเปนผนราบโดยเปลยนแนวคนดนใหมาอยตามแนวเสนคอนทวร พนททเหมาะสมกบการใหนาวธนควรราบเรยบสมาเสมอมความลาดเทไมเกน 0.5 เปอรเซนต การใหนาในแปลงตองอตราสงมากกวาอตราการซาบซมนาของดน พนทดนควรเปนดนเนอละเอยดมอตราการซาบซมเฉลยไมเกน 4 มลลเมตร/วน สาหรบขาวทมนาขงตลอดเวลา

การใหนาทวมเปนแนวเสนคอนทวร (contour ditch) เปนวธการใหนาจากคตามแนวเสนขนานกบคอนทวร การใหนาทาไดโดยการปดกนคสงนาดวยฝายหรออาคารทดนาในนาใหนาในคมระดบสงขน นากจะไหลเขาแปลงตามรองเปดหรอผานทอไซฟอน การใหนาวธนเหมาะกบพชทกชนดทปลกแลวไมพรวนดน และมอตราการซาบซมนาตามความลาดเท 0.5-1.5 เปอรเซนต และจดวาเปนวธการใหนาทมประสทธภาพมากวธหนง

อยางไรกดการสงนาในแปลงนา เกษตรกรจะเลอกใชวธการใดขนกบปรมาณนา แหลงนาทม สงอานวยความสะดวกดานการชลประทาน เชน คสงนา อาคารทดนา เหมองฝายในไรนา โดยพจารณาลกษณะภมประเทศ คณสมบตการซาบซมนา เนอดน การเตรยมดน และวธการปลก รวมดวยเพอใหการใหนาเกดประสทธภาพสงและมการสญเสยนานอยทสด ในแปลงเกษตรกรทวไปทอยหางจากคสงนาชลประทานสวนใหญจะใหนาในนาขาวแบบทวมเปนอาง โดยสบเขาจากคสงนา หรอเหมองฝายทมระดบนาตากวาพนทแปลงเขาขงในแปลงนาทมคนดนลอมรอบจากดานทมความลาดเทสงกวา ดงนน การควบคมนาโดยไมเกดการรวไหลออกจากแปลงดานขางจงเปนเรองสาคญ และไมทาใหตองสบนาเขาแปลงเพอรกษาระดบนาบอยครงเกนไปเปนผลใหเสยคาใชจายในการจดการนาเพมขน สวนเกษตรกรทอยใกลคสงนาชลประทานทมระดบนาสงกวาพนท การใหนาจะใชวธการเปดเขาแปลงจากอาคารทดนาในไรนา หรอผานทอไซฟอน ซงวธการนเกษตรกรจะไดรบความสะดวกในการจดการนา เนองจากไมตองสบ ประหยดแรงงานและคาใชจายดานนามนเชอเพลง และพนททสามารถจดการนาในนาไดดมกจะอยในเขตจดรปทดนซงมเปนจานวนนอย สวนใหญจะเปนพวกแรก สาหรบการใหนาแบบทวมเฉพาะรอง (furrow) ซงเปนวธการใหนาบนผวดนอกวธหนงเปนวธการใหนาทเหมาะสาหรบใชกบการปลกพชไร พชผกหรอไมผล จงไมขอกลาวถง ณ ทน

36

บทท 5

ระบบการจดการนาในนาขาวชลประทาน

5.1 ระบบการจดการนาในนาขาว จากทเคยกลาวถงแลวในตอนตน การปลกขาวในประเทศไทยมวธการเขตกรรมปลกขาวแตกตาง

กนไปตามลกษณะการใชนาซงแบงออกไดเปน 2 นเวศน คอใชนาฝน และนาจากแหลงนาผวดนหรอชลประทาน การปลกขาวในพนทอาศยนาฝน การควบคมปรมาณนา หรอจดการนาในแปลงนาใหมความสมพนธกบชวงอายการเจรญเตบโตของขาวผปลกขาวในเขตใชนาฝนจะตองทราบและศกษาสภาพภมอากาศ ในพนทแตละแหลงปลกเปนอยางดเพอจดการปลกภายใตความสมพนธของดน นา พช เปนไปอยางใกลชดมาก เพอใหการผลตขาวประสบความสาเรจ ไดรบผลผลตตามวตถประสงคตอไป แตในบางปทเกษตรกรประสบปญหาสภาพการแปรปรวนของฝน เชนฝนตกนอยหรอมากเกนไป หรอมการกระจายตวของฝนไมสมาเสมอกอาจสงผลกระทบตอการเจรญเตบโตของขาวและมผลทาใหไดรบผลผลตตา แมแตในเขตชลประทานในบางปทมปรมาณนาตนทนนอย การผลตขาวนาปรงทอยในเขตชลประทานยอมไดรบผลกระทบ ลดดาวลย และคณะ (2544) รายงานวาปจจบนประเทศไทยมพนทปลกขาวนาชลประทานประมาณ 15 ลานไร แตมเพยง 1.5 ลานไร เทานนทมศกยภาพไดรบนาชลประทานอยางสมบรณและไมมปญหาการขาดแคลนนาในระหวางฤดปลก ดงนน นาจงเปนปจจยการผลตขาวขนพนฐานสาคญทเกษตรกรจะตองมการจดการนาสาหรบการปลกขาวในระดบเหมาะสมและมประสทธภาพซง ทศนย (2543) , ดเรก ( ) และ บรบรณ (2540) ไดกลาวถงระบบการจดการนาชลประทานในนาขาวดงน

การขงนาในนาตลอดฤดปลกระดบความลก 2.5-7.5 เซนตเมตร (shallow continuous flooding) การขงนาแบบนใชไดดกบพนธขาวทไดรบการปรบปรงใหม ผลการทดลองท IRRI พบวาการขงนาระดบตนไมทาใหผลผลตขาวแตกตางกบการขงนาในระดบสง ในชวงระยะเวลาใหนาเทาๆ กน (85-90 วน)และมประสทธภาพการใชนา 1.02 กรม/นา 1 ลตร

การขงนาในนาตลอดฤดปลกระดบความลก 15 เซนตเมตร (deep continuous flooding) การขงนาในระดบลกใหผลผลตไมแตกตางกบการขงนาระดบตน บางครงผลผลตขาวจะลดลงหากมระดบนาสงมากเกนไปสาหรบขาวบางพนธ และเหนไดชดเจนในพนธ H-4 แตไมแตกตางกนในพนธ IR8 (ตารางท 7 ) การเพมระดบนาจะมผลทาใหขาวมลาตนสงขนแตกกอลดลง ประสทธภาพการใชนามคาประมาณ 0.95 กรม/นา 1 ลตร และมปรมาณการใชนามากกวาเนองจากการซมลก ซมดานขางมากกวาการขงนาระดบตน

37

ตารางท 7 อทธพลการจดการนา ตอผลผลต (กก./ไร) ขาวพนธ IR8 และ H-4 (ฤดฝน ค.ศ.1966)

กรรมวธการจดการนา IR8 H-4 ขงนาระดบ 10 ซม. ระบายนากลางฤด ขงนาระดบ 25 ซม. ใชนาฝน

816 848 816 736

256 384 336 512

ทมา : De Datta,1981

การสงนาในนาแบบไหลผาน (continuous flowing irrigation) การใหนาแบบนมประโยชนมากในเขตรอนทอณหภมนาสง การใหนาผานแปลงตลอดเวลาชวยลดอณหภมนาและดนได ขณะเดยวกนสามารถนาวธการนไปใชในเขตหนาว แตการปลอยใหดนอยในสภาพ oxidized จะชวยเพมปรมาณออกซเจนใหแกดน และใหผลผลตขาวไมแตกตางกบการจดการนาแบบขงตลอดฤดปลก แตพบวาการจดการนาแบบนใชปรมาณนาตอฤดปลกมาก 458 เซนตเมตร และมประสทธภาพการใชนาตา 0.18 กรม/นา 1 ลตร และจากการทมการปลอยนาผานแปลงตลอดเวลาทาใหเกดการสญเสยธาตอาหารไปจากแปลงปลกโดยการชะลาง โดยเฉพาะธาตไนโตรเจนสญเสยไปถง 0.8-1.6 กโลกรม/ไร/ฤดปลก นอกจากนนสภาพเปยกสลบแหงยงสงเสรมการสญหายของไนโตรเจนโดยขบวนการ Denitrification

การใหนาแบบหมนเวยน (rotational irrigation) เปนการใหนาขาวแบบเปนรอบเวร สลบเปนชวง ๆ ระหวางนาขงกบนาแหง โดยไมจาเปนตองขงนาตลอดเวลา เหมาะสาหรบพนททมนาแตมนอย และตองการสงวนนาไวใชในกจกรรมอนในไรนา และตลอดฤดปรมาณการใชนามคอนขางตา 60-70 เซนตเมตร/ฤดปลกและมประสทธภาพการใชนาสง ผลผลตทไดรบไมแตกตางกบการขงนาตลอดฤดปลก (ตารางท 8) แตวธการนยงคงมขอจากดมาก เนองจากมปญหาวชพชรนแรง และจาเปนตองใชประสบการณในดานการจดการดน ป ยและวชพชเปนกรณพเศษ

การระบายนาออกจากนากลางฤดปลก (mid-season soil drying) การจดการนาแบบนชวยทาใหดนนาอยในสภาพ oxidized เพอประโยชนในการระบายสารพษ และคารบอนไดออกไซคทเกดขนในนาออกไป (ตารางท 9) และมผลทาใหธาตอาหารบางชนดถก oxidized ไปเปนประโยชนตอการเจรญเตบโตของขาว และนยมปฏบตในนาเขตหนาวทอตราการยอยสลายของอนทรยวตถตา

การทานานาฝน (rain fed) การจดการนาในพนทนาฝนไมสามารถทาได เนองจากการตกของฝนอยนอกเหนอการควบคม ทงระยะเวลาการตกและปรมาณการตก บางครงจงพบวามนา

38

มากเกนไปหรอนอยเกนไป การลดความเสยหายของผลผลตกรณนาฝนมนอยอาจทาไดโดยลดปรมาณการสญเสยนาจากการซมลง ไหลบา และใชพนธขาวใหมอายเหมาะสมสมพนธกบปรมาณและการกระจายตวของฝนในแตละพนท และควรมคณสมบตความตานทาน หรอทนทานความแหงแลง และอยางนอยผปลกตองรขอมลคาเฉลยยอนหลงการตกกระจายของฝนหลายๆ ป และควรรคาปรมาณการระเหยนาจากผวนา และฤดปลกขาวควรเรมในเดอนทมปรมาณนาฝนไมนอยกวานาทระเหยไปจากผวนาชวงนน สวนในกรณนาฝนมมากผปลกควรรวธการทจะระบายนาจากแปลงนาออกไปโดยเรวทสดและในพนททประสบปญหานาทวมขงจะตองเลอกพนธขาวทมคณสมบตเจรญเตบโตในสภาพนาลก หรอทนทานตอภาวะนาทวมและยดลาตนหนนาได เพอไมกอใหเกดความสญเสยตอผลผลต

ตารางท 8 อทธพลของการใหนาแบบหมนเวยนตอการเจรญเตบโตและผลผลตขาว 2 พนธ

ชวงการใหนา(วน) ความสง (ซม.) จานวนตน/กอ (ตน) นาหนกแหง (ก/กอ.) ผลผลต (กก/ไร) IR20 (116)

4 6 8

10 IR480-5-9 (121)

4 6 8

10

102 97 98 92

93 87 86 79

18 18 17 12

17 15 15 13

53 47 49 37

55 46 52 47

1,152 1,136 1,088 896

1,120 1,056 1,024 832

ตารางท 9 อทธพลการระบายนากลางฤดปลกตอการเปลยนแปลง reduction product บางชนด

reduction product สภาพการขงนา สปดาหทขงนา

4 6 8 10 12 14 Organic acid (ml/l) Reducting substances (mg/l)

ขงนา ขงนา+ระบายภายใน ขงนา ขงนา+ระบายภายใน

3.7 3.1 25 18

6.3 5.9 27 20

8.4 4.7 26 17

10.8 6.2 28 14

11.3 7.8 26 14

10.7 7.8 20 11

ทมา : ดดแปลงจาก De Datta,1981

39

5.2 ขอควรพจารณาในการใหนาในนาขาว การพจารณาสงนาในนาขาว ควรคานงถงปรมาณความตองการนาของขาวแตละพนธ โดยม

ความสมพนธกบการเจรญเตบโตและปรมาณนาทมอย ดเรก ( ) สรปวาระยะสาคญทขาวขาดนาและมผลกระทบรนแรงตอผลผลตม 2 ระยะคอ ระยะปกดาใหม ชวงขาวตงตว และระยะขาวสรางรวงออน-หลงออกดอก 15 วน อยางนอยควรใหนาใหดนมความชมชน หรออมตวดวยนา ไมเชนนนแลว เมลดขาวจะฝอลบ เนองจากการผสมเกสรไมตด ผลผลตตา (ภาพท 6) ดงนนการใหนาจงตองพจารณาสงตางๆ ตอไปน

เมอมนาพอเพยง ควรใหนาแบบขงตลอดในระดบ 3-5 เซนตเมตรในระยะปกดา-ขาวสรางรวงออน และ รกษาระดบนา 5-8 เซนตเมตร ในระยะขาวสรางรวงออน-เมลดขาวสะสมนาหนกแหงเตมเมลด (กอนเกบเกยว 15 วน )

เมอมนาแตมนอย ควรใหนาในระดบดนอมตวไปดวยนา หรอใหนาหมนเวยนเปนชวงใหผนนาแหงเปนระยะ ๆ การใหนาแบบนจะลดปรมาณการใชนาไดมาก แตเจรญเตบโตของขาวจะเปนไปโดยปกตหรอผลผลตลดลงบาง ขนกบการจดการผลตเนองจากจะมปญหาวชพชรนแรงมากขน

เมอขาดนาอยางรนแรง ในระยะแรกควรใหนานอยทสดไมใหขาวตาย แตในระยะหลงขาวสรางรวงออนใหนาในลกษณะดนชมชน แตผลผลตจะลดลงมากและมปญหาการแขงขนของวชพชและการจดการป ยเคมไมมประสทธภาพ

จากการรวบรวมผลงานคนควาวจยการใหนาของขาวแบบหมนเวยนของกรมชลประทานระหวางป พ.ศ.2518-2526 สรปไดวา การใหนาขาวไมจาเปนทจะตองรกษาระดบนาในนาตลอดเวลา การใหนาแลวปลอยใหนาแหงงวดลงโดยไมใหหนาดนแหงเกนไป (ความชนดนทเปนประโยชน 85%) แลวใหนารอบใหม ไมทาใหผลผลตขาวลดลงภายใตการจดการวชพชทดพอ และยงชวยประหยดนาใชและเวลาใหนารวมทงคาจางแรงงานไดดวย (ยงยศ และ ลดาวลย ,2530) 5.3 คาแนะนาการจดการนาชลประทานในนาขาว

สถาบนวจยขาว และ FAO (2546) ไดใหคาแนะนาเปนคมอในดานการจดการนาอยางเหมาะสมและสอดคลองกบประสทธภาพการใชปจจยการผลตขาวนาชลประทานทสวนใหญปลกขาวโดยวธการหวานนาตม โดยมสาระสาคญดงน

การจดการนาในพนทปลกขาว เปนการจดการใหสภาพพนทปลกขาวมระดบนาหรอปรมาณความชนทเหมาะสม รวมทงการแกไขปญหาทเกดจากความแปรปรวนสภาพดนฟาอากาศตามธรรมชาตในระหวางฤดปลก ทงภาวะแลง และนาทวมขง นอกจากการปรบปรงความชนในดน การจดการดานอนๆ กมสวนสาคญ และมผลชวยบรรเทาปญหาทเกดขนไดมาก

40

ภาพท

6

ปรมาณ

ความตองการนา

และวธการใหนาขาวทมอายการเก

บเกยว 120 วน

(ปลกโดยวธปกดา)

0 จานว

นวน

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

ตกกล

า ปก

ดา

เรมแต

กกอ

กาเนดช

อดอก

ออ

กดอ

เกบเกยว

ลกษณ

ะความตองการนาของขาว

เมอมนาอยางพอเพยง

ขอความปฏบตในการ ใหนา

เมอขาดแคลนนา

ตนทนท

จะสงใหบาง

เมอขาดแคลนนา

ตนทนทจะสง

อยางรนแรง

ตองการ

มากทสด

ตองการ

ตองการ

นอยมาก

ตองการมากทสด

ตองการ

ตองการเพยงเลกนอย

ตองการนอยทสด

รกษาระดบนา

3-5 ซ

ม.

ใหนาขง

ผวดนบาง

ใหนาขงหรอ

ใหดนอมตว

สง

น าให

ดนพอ

มความ

ชมช

น หร

อน านอ

ยทสด

สงนาใหดนมความอมตว

อยเสมอ

ระบายนา

หยด

ให

น า

รกษาระดบนา

5-8 ซม

. ระบายน

า

ใหนาใหดนมความอมตวอยเสมอ

สงนาใหดนมความ

อมตว

ใหนาใหดนพอมความชมชน

ใหดนชมชน

หรอหยดใหนา

หยดก

ารให

น า

หยดก

ารให

น า

ทมา

: ดเรก

ทองอราม

(

) ฝายเกษต

รชลประทาน กรมชลประทาน

8 ซม.

3 ซ

ม.

41

การปรบปรงดนดวยอนทรยวตถ หรอป ยอนทรยชนดตางๆ ชวยปรบปรงโครงสรางดนทางกายภาพใหสามารถอมนารกษาความชนไดมากขน กรณประสบภาวะแลง

ใชพนธขาวทมคณสมบตทนทานตอความแหงแลง หรอมชวตรอดไดในสภาพนาทวม

ปรบระยะเวลาปลก วธการปลก การเตรยมดนใหเหมาะสมกบสภาพพนท และสงแวดลอม

ใสป ยเคมอยางมประสทธภาพทขาวสามารถดดไปใชประโยชนในชนดนระดบลกกรณแลง หรอกระตนการเจรญเตบโตของรากใหม ฟนฟลาตนภายหลงนาทวม

ระดบนาทเหมาะสมในระยะตางๆของการเจรญเตบโตของขาวทปลกโดยวธการหวานนาตม และเปนพนททไมมปญหาการขาดแคลนนาในระหวางฤดปลก นยมรกษาระดบนาในนาแบบขงตลอดฤดปลกในระดบลก (deep continuous flooding)

ระยะกลา หลงหวานขาวระบายนาออกจากแปลงใหดนแหง เมอขาวงอกแลว 1-2 สปดาหระบายนาเขาระดบสง 3-5 เซนตเมตร ไมทวมคอขาว

ระยะขาวแตกกอ เพมระดบนาสงขน 5-10 เซนตเมตร ซงทาใหขาวสามารถแตกกอไดดและมลาตนไมสงเกนไป

ระยะขาวเรมสรางรวงออน – ออกดอก เพมระดบนาประมาณ 10-20 เซนตเมตรเนองจากระยะนเปนชวงทขาวตองการปรมาณนาใชมากกวาชวงระยะเวลาอนๆ

ระยะหลงขาวออกดอก ควรรกษาระดบนา 10-20 เซนตเมตร จนกระทงขาวออกดอกแลว 15-20 วน หลงจากนนปลอยนาแหงจากแปลงเพอเรงการสกแก และพนนาแหงสะดวกในการเกบเกยวดวยเครองจกร

5.4 การใชปจจยการผลตใหสอดคลองกบการจดการนา

การใชสารเคมปองกนกาจดวชพช 1. การควบคมวชพชกอนวชพชงอก (pre-emergence) จะตองใหนาเขาแปลงตงแตขาวเรม

ตงหนอ (12 วนหลงหวาน) รกษาระดบนาคลมผวดน แลวหวานสารเคม เหมาะกบพนททมความราบเรยบสมาเสมอ

2. การกาจดวชพชหลงวชพชงอก(post-emergence) หลงหวานขาวตองปลอยใหดนแหงสนท (15 -20วนหลงหวาน) หลงวชพชงอกแลวมใบ 2-3 ใบ ฉดพนสารเคมฆาวชพช หลงจากนน 3 วน เมอวชพชตาย เรมใหนาเขานาสง 5 เซนตเมตรและคอยๆเพมระดบนา เหมาะกบพนททเตรยมดนไมด ไมราบเรยบสมาเสมอ

การใสป ยเคม ตลอดฤดปลกใสป ยเคมในนาขาว 2-3 ครง ในระยะขาวเรมแตกกอ และระยะขาวเรมสรางรวงออน การใสป ยเคมทมประสทธภาพควรจดการนาดงน

42

1. กอนการใสป ยครงแรก (20-25 วนหลงหวาน) ควรใหนาขงในนากอนการใสป ย 3 วนเปนอยางนอย เพอใหบรเวณรอยตอระหวางดนกบนามอากาศเหลออยนอยทสด ลดการสญเสยป ยไนโตรเจนจากขบวนการทางชวภาพลงได

2. การใสป ยเคมทกครงตองลดระดบนาลงเหลอนอย 3-5 เซนตเมตร (คลมผวดน) เพอเพมประสทธภาพการใชป ย และคงรกษาระดบนาอยางนอย 7 วนแตอยาปลอยใหดนแหง หลงการใสป ยแลวจงเพมระดบนาใหสงขน

3. ตรวจดการรวซมของคนนาเพอเพมความสามารถในการเกบรกษาระดบนา 5.5 พฤตกรรมการจดการนาเพอปลกขาวนาชลประทานของเกษตรกรภาคกลาง

กรมควบคมมลพษ (2543) ไดศกษาการจดการผลตขาวนาชลประทานของเกษตรกรในเขตพนทรบนาโครงการเจาพระยาใหญดานตะวนตก (ลมนาทาจน) พนท 4 จงหวด คอ จงหวดชยนาท จงหวดสพรรณบร จงหวดนครปฐม และจงหวดสมทรสงคราม จากขอมลการสมภาษณเกษตรกรททานาชลประทานในพนทดงกลาวจานวน 400 ราย ในดานการจดการนา เนองจากพนททานาอยในเขตชลประทานสมบรณ เกษตรกรมพฤตกรรมใชนาสนเปลอง ฤดกาลผลตถกกาหนดโดยนาในคลองชลประทาน ในปหนงๆ เกษตรกรสามารถทานาไดอยางนอย 2 ครงหรอมากกวาโดยปลกขาวแบบหวานนาตมโดยใชขาวพนธผสมไมไวตอชวงแสงทมอายการเกบเกยวสนระหวาง 100-110 วน และเตรยมดนแบบหยาบๆรบเรง ซงสามารถวเคราะหการจดการนาในแตละชวงดงน

ชวงกอนการเตรยมดนครงแรก เกษตรกรทกรายเตรยมดนแบบเปยกทตองทดนาเขานาหลงการเผาฟาง กอนการเตรยมดนครงแรก เกษตรกรรอยละ 54 ขงนาไวในนาเปนเวลา 2 สปดาห รอยละ 35 ขงนาในนา 1 สปดาห และรอยละ 11 ขงนาไว 3 สปดาห แลวจงไถดะ

การแชขงนาในกระทงนากอนการคราดทาเทอก เกษตรกรรอยละ 85.25 หลงการไถดะแชขงนาในกระทงนาสง 10-15 เซนตเมตร 10.25 เปอรเซนต ของเกษตรกรขงนาในกระทงนาสง 16-20 เซนตเมตรและมเพยงรอยละ 4.50 ทขงนาในกระทงนาสงนอยกวา 10 เซนตเมตร โดยเฉลยเกษตรกรขงนาในกระทงนาสง 12.61 เซนตเมตรหลงการเตรยมดนครงแรก

หลงการหวานขาว เกษตรกรทกรายระบายนาทงจากแปลงเพอใหเมลดขาวงอกสมาเสมอ และสงนาขงแปลงหลงการฉดพนสารปองกนกาจดวชพช เกษตรกรสวนใหญ 94.25 รกษาระดบนาสง 3-5 เซนตเมตร รอยละ 5.75 รกษาระดบนา 1-2 เซนตเมตร

ในระยะขาวแตกกอ แตกกอสงสด ถงขาวเรมสกแก เกษตรกรสวนใหญรอยละ 84.5 ระบายนาเขาในแปลงสง 6-10 เซนตเมตร สวนทเหลอรอยละ 11.0 และ 4.5 ระบายนาเพมในนาสง11-20 และ 3-5 เซนตเมตร ตามลาดบ โดยเฉลยในระยะขาวแตกกอจนกระทงขาวเรมสกแก เกษตรกรรกษาระดบนาสง 9.30 เซนตเมตร ตลอดฤดปลก

ในระยะขาวสกแก เกษตรกรทกรายระบายนาทงจากแปลงถาสามารถจดการระบายนาได

43

อจฉรา และคณะ (2540) ไดศกษาขอมลการจดการนาของเกษตรกร กรณตวอยาง โดยไดศกษาและวเคราะหการจดการผลตขาวนาชลประทาน ในฤดนาปรงของเกษตรกร ชอ นายจารส กจไพบลย เกษตรกรทานาหม 1 บานไรรถ ตาบลไรรถ อาเภอดอนเจดย จงหวดสพรรณบร พบวา พนทนาของ นายจารส กจไพบลย อยในพนทสงนาของโครงการชลประทานสามชก (สามชก-ตลงชน) จดการนาในนาโดยการสบจากคสงขนขงทวมในแปลงนาทมคนนาลอมรอบเปนอาง (basin) หลงการหวานขาวแลวปลอยพนนาแหง หลงจากนน 20 วนจะสบนาเขานาและคอยๆเพมระดบนาสงมากขน โดยรกษาระดบนาคงทประมาณ 15-20 เซนตเมตร ตลอดฤดปลก และจะลดระดบนาลงบางเมอทาการใสป ยเคม และเนองดวยดนนาของนายจารส เปนดนเหนยว ลม ตลอดฤดปลก นายจารส สบนาเขานาเพอรกษาระดบนา 5 ครง ไมรวมการสบนาชวงเตรยมดน แตละครงสบนานาน 24 ชวโมง โดยพจารณาสบนาเมอระดบนาในนาแหงมาก และจะลดระดบนาลงจนแหงกอนการเกบเกยว 10-15 วน ถาทาได ซงผลการศกษาการจดการนาของ นายจารส กจไพบลย คอนขางเปนไปตามคาแนะนาเรองการจดการนาในนาขาว และไมประสบปญหาขาดแคลนนาในระหวางฤดปลก และมการประยกตการจดการนาในชวงการหวานขาวใหมทมปญหาดนไมราบเรยบสมาเสมอ และมขนตอนการเตรยมดนหยาบและรบเรงไดอยางเหมาะสม

44

บทท 6

การจดการนาอยางประหยดเพอปลกขาว

6.1 แนวทางการปลกขาวนาชลประทานโดยใชนาอยางประหยด นาชลประทานเปนปจจยขนพนฐานสาคญในการผลตขาว เพอใหผลผลตขาวของเกษตรกรม

เสถยรภาพสมาเสมอ โดยเฉพาะการผลตขาวฤดนาปรงในเขตพนทลมภาคกลาง ทมความตองการนาชลประทานเสรมเกอบทงหมด และแมวารฐบาลไดลงทนกอสรางโครงการชลประทาน พฒนาแหลงนาในพนทตางๆ เพมขน แตปรมาณนาทเกบกกไดกยงไมเพยงพอตอความตองการของเกษตรกร และมแนวโนมขาดแคลนในบางปทมสภาวะอากาศแปรปรวนปรมาณนาตนทนเกบไวไดนอย และนอกจากนนยงมความจาเปนตองใชนาไปในกจกรรมอนๆ ทนอกเหนอจากการเกษตร เชน การประปา การอตสาหกรรม การผลตไฟฟา ตลอดจนใชผลกดนนาเคมทลกลาเขามาในฤดแลง

สานกวจยและพฒนาการเกษตรเขต 5 (2544) ไดวเคราะหพนทปลกขาวนาชลประทานภาคกลาง 19 จงหวด ในปเพาะปลก พ.ศ. 2541/2542 (ภาพท 7) พบวามพนทปลกขาวนาปรงรวม 3,463,482 ไร ผลผลตเฉลย 706 กโลกรม/ไร สวนในฤดนาปมพนทนอกเขตชลประทานทอาศยนาฝนเพมขนมพนทปลกรวมเปน 9,838,317 ไร และมผลผลตเฉลย 522 กโลกรม/ไร จากขอมลดงกลาวเหนไดชดเจนวาผลผลตขาวในฤดนาปรงใหผลผลตเฉลยสงกวาฤดนาป ซงรวมพนทนอกเขตชลประทานทไมมศกยภาพ ดงนนจงอาจกลาวไดวา นาชลประทานคอปจจยสาคญสาหรบการผลตขาวภาคกลาง และเปนปจจยสาคญทกาหนดฤดกาลผลต หากเกษตรกรทเกบเกยวขาวเสรจสน และพบวามนาชลประทานในระบบมากพอ กจะทานาในฤดกาลตอเนองทนท ปจจบนเกษตรกรททานาเขตชลประทานภาคกลางจะผลตขาวไดมากกวาปละ 2 ครง บางป 3 ครง ทาใหมรอบการผลตคอนขางเรวและไมเปนฤดกาล ซงกอใหเกดปญหาหลายประการในขบวนการจดการผลตขาวนาชลประทาน รวมทงเรองการจดสรรและจดการนาชลประทาน ทไมเพยงพอตามทไดกลาวมาแลวขางตน

ลดดาวลย และคณะ (2544) กลาววาประเทศไทยมพนททอยในเขตสงนาชลประทาน 15 ลานไร แตมเพยง 1.5 ลานไรเทานนทรบนาไดด พนทสวนทเหลอมกประสบปญหาขาดแคลนนาทานาโดยเฉพาะบางปทประสบสภาวะฝนแลง กรณนรฐบาลมนโยบายแกไขปญหาโดยสงเสรมใหเกษตรกรทมปญหาขาดแคลนนาทานาปรงหนไปปลกพชอนทดแทน แตกไมคอยไดรบการตอบสนองจากเกษตรกรตอแนวทางการแกไขปญหาของรฐบาล เกษตรกรทพอจะมแหลงนาในพนทหรอไมไกลจากพนทกจะใชความพยายามทก ๆทางเพอใหไดนามาใชหลอเลยงตนขาวแมวาจะตองลงทนสงขน นอกจากนนแลว ดนนาทมสภาพเปนดนเหนยวกไมมความเหมาะสมหากจะนาไปใชประโยชนเพอปลกพชชนดอนทไมใชขาว รวมทงผลตอบแทนดานรายไดยงไมเดนชดเมอเปรยบเทยบกบการปลกขาวทเกษตรกรมความคนเคย กเปนเหตผลสาคญททาใหเกษตรกรยงคงผลตขาวนาปรงตอไป แมวาจะตองประสบสภาวะเสยงตอการขาดนาในระหวางกลางฤดปลกกตาม ดงนน การใชแนวทางการจดการนาอยางประหยดเพอการผลตขาวนาปรงจงเปนวธการหนงซง

45

อาจนามาใชสาหรบแนะนาเกษตรกรในการจดการนา โดยลดปรมาณนาใชในการผลตขาวลงอยางนอย 30 เปอรเซนต โดยหลกการลดระยะเวลาการเกบกกนาไวในกระทงนาใหเหลอนอยทสด โดยพจารณาถงความสมพนธของการใชนาและการเจรญเตบโตของขาวและใหมผลกระทบตอการเจรญเตบโตและใหผลผลตขาวนอยทสดเปนวธการทมประสทธภาพมากสาหรบการผลตขาวในเขตชลประทานทมปญหาขาดแคลนนา หรอในพนททมนาแตมนอยไดเปนอยางด 6.2 รปแบบของการจดการนาในนาขาวอยางประหยด

โดยหลกการจดการนาทวไปทกลาวถงวธการจดการนาในนาขาวซงเปนพช semi-aquatic plant จะเปนแบบขงนาตอเนอง (continuous flooding) หรอขงตลอดฤดปลกซงทาไดทงในแบบของการขงนาในระดบลก (deep continuous flooding) และระดบตนลก (shallow continuous flooding) ซงใชนาตอฤดปลกมาก (ทศนย,2543) แตวธการจดการนาทสามารถจะประหยดนาชลประทานได จะตองใชวธการขงนาแบบไมตอเนอง (intermittent flooding) หรอแบบใหนาหมนเวยนโดยการใหนาสลบนาขงกบนาแหงเปนรอบเวรลดระยะเวลาการขงนาในนา ยงยศ และ ลดาวลย (2530) รายงานวา จากการรวบรวมผลการคนควาวจยการใชนาชลประทานแบบหมนเวยนของฝายวจยการใชนา กรมชลประทาน สรปไดวา การใหนาในนาขาวไมจาเปนตองขงนาในนาตลอดเวลา โดยใหนารกษาระดบความชนทเปนประโยชน 85 % (available water) แลวใหนารอบใหมไมทาใหผลผลตขาวลดลงถามการจดการวชพชดพอ และใหคาแนะนาวาในพนททมนาแตมนอย ควรจดการนาในระดบดนอมตวดวยนา หรอใหนาสลบนาขงกบนาแหง ซงสามารถลดปรมาณนาใชลงไปไดมาก และไมมผลกระทบตอผลผลต สวนในพนททขาดนาอยางรนแรง ในระยะแรกควรใหนานอยทสดเพอไมใหขาวตาย และใหนาในระดบดนชนในระยะขาวสรางรวงออน แตผลผลตขาวจะตา สาหรบรปแบบการจดการนาอยางประหยดในลกษณะการขงนาไมตอเนองทเหมาะสมสาหรบการผลตขาวในภาคกลางทมลกษณะเนอดนเปนดนเหนยวอมนาไดดและมระดบนาไตดนคอนขางตน ควรใชรปแบบการจดการนารปแบบใดรปแบบหนงใน 2 รปแบบดงน

รปแบบท 1 การจดการนาแบบใหนาสลบนาขงกบนาแหง เปนการจดการนาโดยรกษาความชนดนในระหวางความชนในสนาม (field capacity) กบจดเหยว (wilting point) มนาอยในชองวางขนาดเลกซงเปนระดบความชนทเปนประโยชน และมสภาพ Oxidation สลบกบสภาพ Reduction แตการจดการแบบน ใชปรมาณนามากกวาการจดการนาแบบอน ๆ แตใหนาในนานอยครงกวา

รปแบบท 2 การจดการนาแบบดนอมตวดวยนา เปนแนวทางการจดการนาอยางประหยดโดยรกษาความชนดนในระดบดนอมตวไปดวยนา และมนาอยเตมในทกชองวางของดน ซงดนสามารถรกษาสภาพ Reduction ไดใกลเคยงกบการขงนาตลอดฤดปลก การจดการนาแบบน ใชปรมาณนาคอนขางนอยแตตองใหนาบอยครง

46

6.3 ปรมาณนาและวธการจดการนาอยางประหยดในฤดนาปรง สรพล และคณะ (2546) ไดดาเนนการวจยการจดการนาเพอผลตขาวนาปรงพนธผสมไมไวตอชวง

แสงทเกษตรกรนยมปลกในปจจบน อายเกบเกยวประมาณ 110 วน ดวยวธการจดการนาอยางประหยด 2 รปแบบ ตามทกลาวมาแลว ในระหวางป พ.ศ. 2544-2546 (ฤดนาปรง) ซงมวธการจดการนาในแตละรปแบบดงน

รปแบบการจดการนาแบบสลบนาขงกบนาแหง เปนการควบคมระดบนาโดยใหนาเปนรอบเวรในชวงการเจรญเตบโตทางลาตนและใบ จนกระทงขาวเรมกาเนดชอดอก ซงเปนชวงระยะเวลาวกฤตนา ควบคมนาในนาแบบขงตลอดและปลอยนาแหงจากแปลงในระยะ 10 วนกอนการเกบเกยวซงวธการนสามารถลดปรมาณการใชนาตอฤดปลกไดประมาณ 10-15 เปอรเซนต

รปแบบการจดการนาแบบดนอมตวไปดวยนา เปนการควบคมระดบนาในนาแบบขงแฉะตลอดฤดปลก โดยเรมรกษาระดบนาตงแตหลงขาวงอกแลว 20 วน จนกระทง 10 วนกอนการเกบเกยวขาว งดใหนา ซงวธการนสามารถลดปรมาณการใชนาตอฤดปลกไดประมาณ 40-48 เปอรเซนต

การวจยเพอศกษาการจดการนาอยางประหยดเพอใหสอดคลองกบสภาพทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกร ไดปรบเปลยนวธการปลกและเตรยมดนเพอใหมการประหยดนามากขน โดยใชวธการปลกเมลดโดยตรงแบบหวานขาวแหงหรอหวานขาวงอกบนดนทเตรยมแหง และปรบสภาพใหมความราบเรยบสมาเสมอ มความลาดเท 0.5-1.5 เปอรเซนตหลงหวานขาวแลวคราดกลบ การใหนาครงแรกเพอบงคบใหเมลดงอก ทกรปแบบของการจดการนาอยางประหยดดาเนนการใหนาทางผวดน (surface irrigation) บนพนทนาทมคนนาลอมรอบ (basin) ใหนาทวมผวดนจากบรเวณทมความลาดเทสงสบรเวณททมความลาดเทตากวาจนพนทถกปกคลมดวยนาทงหมด 6.4 การวดปรมาณการใชนา

อทย (2541) รายงานวาการวดปรมาณนาทใหในนาทาไดหลายวธ อาท ใชรางวดนาแบบพารแซล หรอใชฝายวดนาแบบสามเหลยม แตวธการททาไดงายคอวดปรมาณนาจากอตราการไหลของนาจากเครองสบนาหรอทอไซฟอน โดยการกาหนดเวลาใหนาผานทอสบนาหรอทอไซฟอนลงในภาชนะททราบปรมาตรจนกระทงนาเตมภาชนะวาใชเวลาเทาไร หลงจากนนเมอเราตองการทราบปรมาณนาทจะใหแกขาวกสามารถคานวณระยะเวลาใหนาได โดยมองคประกอบของขอมลทตองทราบ 2 สวนคอ ขนาดทอและความยาวของทอซงมผลตออตราการไหลของนาผานทอ โดยททอทมขนาดใหญใชเวลานอยกวาทอทมขนาดเลก และทอทมความยาวอตราการไหลของนากจะชากวาทอทสนกวา

47

6.5 ตวอยางการคานวณปรมาณนาทใหลงแปลงโดยใชเครองสบนา จากการวดนาเขาแปลงปลกขาว โดยใชทอสบนาขนาด 2 นว วดนาเขาแปลงปลกสง 5 เซนตเมตร

ในพนท 1 ไร จากการทดสอบปรมาณนาผานทอขนาดดงกลาวในภาชนะทมปรมาตร 200 ลตรใชเวลา 1 นาท 30 วนาท จะตองใหนาเปนระยะเวลาเทาไร วธคานวณ 1.คานวณหาปรมาณนาชลประทานทใหแกขาวในพนท 1 ไร = 5 ซม. = 5/100x1,600 ลบ.ม. = 80 ลบ.ม. 80 x1,000 = 80,000 ลตร

2.คานวณหาอตราการไหลของนาจากเครองสบนาขนาด 2 นว = 200/90 วนาท = 2.222 ลตร/วนาท 2.222x60 = 133.33 ลตร/นาท 3.คานวณหาระยะเวลาทใหนาแตละครง พนท 1 ไร ใหนาสง 5 ซม.ทอสบนาขนาด 2 นว = 80,000/133.33 นาท = 600 นาท

600/60 = 10 ชวโมง * ดงนนถาตองการนาลงแปลงพนท 1 ไร สง 5 ซม.โดยใชเครองสบนาขนาด 2 นวใชเวลา 10 ซม.

สาหรบการใหนาลงแปลงโดยใหนาผานทอไซฟอนกใชหลกการเดยวกนแตมองคประกอบในการคานวณเพมเตมคอจานวนทอไซฟอนทใชตอเวลาททดนาผานทอ 6.6 วธการใหนาลงในแปลงนา จากการทดลองปลกขาวนาปรงโดยวธการใชนาอยางประหยด 2 วธการ ซงดาเนนการในพนทวจยของศนยวจยขาวสพรรณบร ในระหวางฤดนาปรง พ.ศ.2544-2546 ใหนาจากพนททมความลาดเทสงจากคสงนาตามแนวเสนขอบเนน (contour ditch method) ซงเปนการใหนาทางผวดนแบบทมการควบคม โดยนาทถกสงมาจากแหลงนา ปดกนคสงนาดวยอาคารทดนาจนนาในคมระดบสงกวาพนทในกระทงนา และทดนาลงในแปลงดวยทอไซฟอนขนาดเสนผาศนยกลาง 1.5 นว ยาว 3.5 เมตร ไหลลงในแปลงจนปกคลมพนทนาทงหมดภายในระยะเวลาสน ๆ ในการใหนาครงแรกเพอบงคบใหเมลดงอก ทมสภาพดนทผานชวงระยะเวลาคาบเกยวฤดกาลตอฤดกาลอยางนอย 45 วน และเตรยมดนแหง ทง 2 วธการจดการนาดาเนนการเหมอนกนคอ ทดนาผานทอไซฟอนทมขนาดและความยาวตามทกลาวมาแลวขางตน จานวน 30 ทอ ทดนาลงในแปลงทมขนาด 5 ไร จนมระดบนาสง 5 เซนตเมตร ใชเวลา 12 ชวโมง เพอใหดนอมตวดวยนาเมลดขาวไดรบความชนทวถง ขงนาไว 1 วน แลวระบายนาทงไปจากแปลงเพอใหเมลดขาวงอกอยางสมาเสมอ จากการทดสอบการทดนาผานทอไซฟอน 1 ทอลงในภาชนะททราบปรมาตร ในระยะเวลา 1

48

ชวโมง สามารถทดนาผานทอไดปรมาณนา 1.728 ลกบาศกเมตร ดงนนถาใชทอไซฟอน 30 ทอ ระยะเวลาทดนา 12 ชวโมง ในพนท 5 ไร จนกระทงไดปรมาณนาสงจากผวดน 5 เซนตเมตร ตองใชปรมาณนาทงหมด = 1.728x30x12 ซงเทากบ 622.08 ลกบาศกเมตร/5 ไร หรอ 124.42 ลกบาศกเมตร/ไร ปรมาณนาทใหครงแรกทงหมดนอกจากชวยบงคบใหเมลดงอกแลว ยงเทากบเปนการเพมระดบความสงของระดบนาใตดนใหตนขนโดยการซาบซมลง และสวนใหญของนาจะถกระบายทงภายหลงการเกบกกนาไว 1 วนตามทกลาวถงแลว หลงจากนน 20 วน หลงขาวงอก เรมควบคมนาตามวธการใหนาอยางประหยดเพอปลกขาวนาปรงแตละสภาพ

ในสภาพการจดการนาแบบใหนาสลบนาขงกบนาแหง หลงการใหนาครงแรกแลว 20 วน หนาดนเรมมรอยแตกระแหง แตระดบนาใตดนไมลดตามากเทากบระยะกอนการใหนาครงแรก ทดนาลงแปลงครงท 2 โดยใชวธการเดม คอใหนาสง 5 เซนตเมตรจากผวดน ในพนท 5 ไร โดยทดนาผานทอไซฟอน 30 ทอ ใชเวลา 6 ชวโมง ดงนนในการใหนาครงท 2 ตองใชปรมาณนาทงหมด = 1.728x30x6 ซงเทากบ 311.04 ลกบาศกเมตร/5 ไร หรอ 62.21ลกบาศกเมตร/ไร หลงจากนน 15 วนหรอประมาณ 2 สปดาห ขาวมอาย 35 วนหลงหวาน นาในนาแหงงวดลงจนหนาดนเรมแตกระแหง ใหนาครงท 3 โดยใหนาในระดบและวธการใหนาทเคยใชในครงท 2 และเมอนาในนาแหงงวดลงในอก 15 วนตอมา ขาวเรมเขาสระยะกาเนดชอดอก (50 วนหลงหวาน) ซงเปนชวงระยะเวลาวกฤตนาเปลยนวธการใหนาเปนแบบขงตอเนองไปจนกระทง 10 วนกอนการเกบเกยว ระบายนาออกจากแปลงจนแหง โดยสรปการจดการนาแบบใหนาสลบนาขงกบนาแหง สาหรบการปลกขาวพนธผสมไมไวแสงทมอายการเกบเกยวประมาณ 110-115 วน และปลกแบบหวานขาวแหงบนดนทเตรยมแหง ในชวงการเจรญเตบโตทางลาตนและใบ (0-50 วนหลงหวานขาว) ชวงการสงนา 30-35 วน รวมการใหนาครงแรกเพอบงคบใหเมลดงอกใหนาลงแปลง 4 ครง แตละครงใชทอไซฟอน 30 ทอ ใชเวลาใหนา 30 ชวโมงไดปรมาณนา 1,555 ลกบาศกเมตร/5 ไร หรอ 311 ลกบาศกเมตร/ไร ในชวงการเจรญเตบโตทางดานพนธ (55 วนหลงหวานขาว) มชวงระยะเวลาใหนา 55-60 วน ใหนาในนาแบบขงตอเนองรกษาระดบนาความสง 5-10 เซนตเมตร(ใหนา 8 ครง) จนกระทง 10 วนกอนการเกบเกยวปลอยนาแหงจากแปลง ใชปรมาณนาประมาณ 3,360 ลกบาศกเมตร/5 ไร หรอประมาณ 672 ลกบาศกเมตร /ไร โดยคานวณจากปรมาณการใชนาของขาวพนธผสมไมไวแสงอายเกบเกยว 110 วน (ชวงการสงนา 86วน) ทปลกในนาดนเหนยวภาคกลาง จงหวดสพรรณบร ฤดนาปรงมคาเฉลย 1,155 ลกบาศกเมตร /ฤดปลก (ปรมาณนาทใชทงหมดตลอดฤดปลก /จานวนวนทตองใหนา = 1,155/86 = 13.44 ลกบาศกเมตร /ไร/ฤดปลก) ดงนนเมอรวมปรมาณการใชนาตลอดฤดปลกในสภาพทจดการนาแบบสงนาสลบนาขงกบนาแหง ใชนาทงหมด 4,915 ลกบาศกเมตร/ 5ไร หรอ 983 ลกบาศกเมตร /ไร ซงใชปรมาณนาลดลง เมอเปรยบเทยบกบการขงนาตอเนอง (ตารางท 10 ภาพท 8)

49

ภาพท 7 แผนภมการใหนาชลประทานแบบสลบนาขงกบนาแหงในนาหวานขาวแหง

(อายเกบเกยว 110 วน)

อาย (วนหลงหวาน) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110

ใหนาแบบ Intermittent irrigation ใหนาแบบขงตอเนอง รกษาระดบนาอยานอย 5 เซนตเมตร งดใหนา

หวานเมลดบนดนแหง (หวานขาวแหง 20 กก./ไร)

เรมแตกกอ กาเนดชอดอก ออกดอก สกแก

50

ตารางท 10 ปรมาณการใชนา ETP (ลบ.ม./ไร) แบบใหนาแบบสลบนาขงกบนาแหง ในสภาพนา ดนเหนยวภาคกลาง (ฤดนาปรง พ.ศ.2546)

ครงท ใหนา

จานวนทอ ไซฟอน (ทอ)

เวลาทใหนา (ชม.)

ปรมาณนาไหลผาน (ลบ.ม./ทอ/ชม.)

ปรมาณนาทงหมด

(ลบ.ม./5ไร)

ปรมาณนา/ไร ETP

(ลบ.ม./ไร)

อายขาว (วนหลงหวาน)

หมายเหต

1 2 3 4

5-12

30 30 30 30 -

12 6 6 6 -

1.728 1.728 7.728 1.728

-

622.08 311.04 311.04 311.04

3,359.62

124.42 62.21 62.21 62.21

671.92

0 20 35 50

57-90

รกษาระดบนาแบบขงตลอด 5-10 ซม.

รวมทงสน 4914.85 982.97

ทมา : สรพลและคณะ (2546) หมายเหต 1. การใหนาในระยะแรก 0-50 วนหลงหวานขาว ใหนาแบบนาขงสลบนาแหง

2.การใหนาในระยะ 57-90 วนหลงหวานขาว ใหนาแบบขงตอเนอง รกษาระดบนา 5- 10 ซม. โดยคานวณจาก ปรมาณการใชนาในนาขาวดนเหนยวภาคกลางซงมคาเฉลย 13.44 ลบ.ม./ไร/วน (ปรมาณการใชนาทงหมด 1,155 ลบ.ม./ไร / ชวงการใหนา 86 วน)

ในสภาพการจดการนาแบบรกษาความชนในระดบดนอมตวไปดวยนา หลงการใหนาครงแรกเพอบงคบใหเมลดงอกแลว 20 วน ดนมสภาพแหงหนาดนแตกระแหง ใหนาครงท 2 ทดนาลงแปลงผานทอไซฟอน 30 ทอ ในพนท 5 ไร ใชเวลา 6 ชวโมงไดปรมาณนา 311 ลกบาศกเมตร/5 ไร หรอ 62ลกบาศกเมตร/ไร (สงจากผวดน 5 เซนตเมตร) เพอใหระดบนาใตดนตนขน และมนาอยเตมทกชองวางของดน และเมอนาแหงงวดลงรกษาระดบนาในนาแบบขงแฉะโดยใหนาในแปลงอยางสมาเสมอโดยเฉลยใหนาทก 7 วน แตละครงการใหนาใชวธการเดม คอ ให นาผานทอไซฟอนจานวน 30 ทอ ใชเวลาครงละ 4 ชวโมง ในพนท 5 ไร ไดปรมาณนา 207 ลกบาศกเมตร/5 ไร หรอ 42 ลกบาศกเมตร/ไร (ระดบนาสงจากผวดน ประมาณ 2-3 เซนตเมตร) ตลอดฤดปลกใหนาลงแปลง 12 ครง ใชเวลา 58 ชวโมง รวมการใหนาครงแรก ใชนาทงสนรวม 3,007 ลกบาศกเมตร/5 ไร หรอ 601 ลกบาศกเมตร/ไร ซงใชปรมาณนาลดลง เมอเปรยบเทยบกบการขงนาตอเนองทเปนวธการจดการนาแบบปกตทเกษตรกรทวไปนยมปฏบต (ตารางท 11 ภาพท 9)

51

ภาพท 8 แผนภมการใหชลประทานแบบรกษาดนอมตวไปดวยนาในนาหวานขาวแหง

(อายเกบเกยว 110 วน)

อาย (วนหลงหวาน) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110

20 27 34 41 48 55 62 69 76 83 90 งดใหนา วนทใหนา (วงหลงหวาน)

หวานเมลดบนดนแหง (หวานขาวแหง 20 กก./ไร)

เรมแตกกอ กาเนดชอดอก ออกดอก สกแก

52

ตารางท 11 ปรมาณการใชนา (ลบ.ม./ไร) ใหนาแบบดนอมตวไปดวยนา ในสภาพนาดนเหนยว ภาคกลาง (ฤดนาปรง พ.ศ.2546)

ครงท ใหนา

จานวนทอ ไซฟอน (ทอ)

เวลาทใหนา (ชม.)

ปรมาณนาไหลผาน (ลบ.ม./ทอ/ชม.)

ปรมาณนาทงหมด

(ลบ.ม./5ไร)

ปรมาณนา/ไร ETP

(ลบ.ม./ไร)

อายขาว (วนหลงหวาน)

หมายเหต

1 2 3 4 5 6 7 8 9

10 11 12

30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30

12 6 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4

1.728 1.728 1.728 1.728 1.728 1.728 1.728 1.728 1.728 1.728 1.728 1.728

622.08 311.04 207.36 207.36 207.36 207.36 207.36 207.36 207.36 207.36 207.36 207.36

124.42 62.21 41.47 41.47 41.47 41.47 41.47 41.47 41.47 41.47 41.47 41.47

0 20 27 34 41 48 55 62 69 76 83 90

รกษาระดบนา 1-3 ซม.

รวมทงสน 3,006.72 601.33

ทมา : สรพลและคณะ (2546)

สาหรบการจดการนาแบบขงตอเนองตลอดฤดปลก ซงเปนการจดการนาแบบปกตในสภาพทมนาสมบรณเพอใชเปรยบเทยบและปลกขาวโดยวธหวานขาวงอก และมวธการจดการผลตตางๆ รวมทงดานการจดการนาแบบทเกษตรกรนยมปฏบต ซงจาเปนตองใชนามากตงแตการเตรยมดนและการรกษาระดบนา 5-10 เซนตเมตร ตลอดฤดปลก และมการลดระดบนาลงบางในชวงใสป ยเคม รกษาระดบนาในนาใหคงทอยเสมอโดยทดนาผานอาคารทดนาในนา ซงเปนทอลอดขนาดเสนผาศนยกลาง 30 นวจากคสงนาทอยขนานตามแนวเสนขอบเนน (contour lines) ลงในแปลงนาทเตรยมดนและปรบระดบราบเรยบสมาเสมอ มความลาดเท 0.5-1.5 เปอรเซนต จากการคนควาวจยของฝายเกษตรชลประทาน กรมชลประทาน ศจ (2537) ไดรายงานขอมลการใชนาสาหรบขาวพนธผสมไมไวตอชวงแสงทปลกในสภาพนาดนเหนยวภาคกลางเฉลย 17 จงหวด (ตารางท 6) มคาการคายระเหย ET เฉลย 6.9 มลลเมตร/วน และเมอรวมกบอตราการซมลงลกหรอคา P เฉลย 1.5 มลลเมตร/วน ดงนนขาวทปลกในฤดนาปรงดนเหนยวภาคกลางมคาปรมาณความตองการนาเฉลยหรอคา ETP = 8.3 มลลเมตร/วน และพนธขาวทมอายการเกบเกยว 110-115 วนจะมชวงการ.shนาประมาณ 86 วนจะใชนาทงสน 718 มลลเมตร/ไร/ฤดปลก หรอ 1,148 ลกบาศกเมตร/ไร/ฤดปลก สวนจงหวดสพรรณบร จะมคา ETP =722 มลลเมตร/ไร/ฤดปลก หรอ 1,155 ลกบาศกเมตร/ไร/ฤดปลก หรอประมาณ 13.44 ลกบาศกเมตร/ไร/วน เฉพาะชวงทมการรกษาระดบนา ซงในจงหวดอนๆในภาคกลางกมคา ETP ไมแตกตาง และในชวงหลงหวานขาวงอกใหม 20 วนแรก และในชวง 10 วนกอนการเกบเกยว จะเปนชวงทพนนาแหงและไมมการทดนาลงแปลงในระยะเวลาทง 2 ชวงดงกลาว (ภาพท 10)

53

ภาพท 9 แผนภมการใหนาชลประทานแบบขงตอเนอง สาหรบขาวนาชลประทาน

อายเกบเกยว 110 วน

อาย (วนหลงหวาน)

ทดนาเขานา ระดบ 3.5 ซม.

เพมระดบนา สงขน 5-10 ซม.

ปลอยนาแหง จากแปลง

ฉดพนสารกาจด วชพชประเภท Post-emergence

ใสป ยครงท 1 16-20-0 อตรา 30-35 กก./ไร

ใสป ยครงท 2 46-0-0 อตรา 10-15 กก./ไร

0 20 50 80 100 110

หวานขาวงอก บนดนทเตรยมเทอก (อตราเมลดพนธ 15-20 กก./ไร)

เรมแตกกอ กาเนดชอดอก ออกดอก สกแก

10.0 5.0

54

จากการเปรยบเทยบวธการจดการนาอยางประหยดทง 2 วธคอ ใหนาสลบนาขงกบนาแหง และจดการนาแบบดนอมตวไปดวยนา กบการจดการนาแบบขงตอเนองตลอดฤดปลก การจดการนาแบบใหนาสลบนาขงกบนาแหง สามารถประหยดนาได 14.89 เปอรเซนต และประหยดนาลงได 47.94 เปอรเซนต สาหรบการจดการนาแบบดนอมตวไปดวยนาเมอเปรยบเทยบกบการจดการนาแบบขงนาตอเนอง ตลอดฤดปลก เนองจากการจดการนาแบบใหนาสลบนาขงกบนาแหง ตองใหนาในขณะทดนเรมแหงหนาดนมรอยแตกระแหงระดบนาไตดนเรมลดตาลง ทาใหมอตราการซาบซมลงคอนขางมากเมอเปรยบเทยบกบการจดการนาแบบดนอมตวดวยนาทมอตราการซาบซมลงนอยกวา แตการจดการนาแบบใหนาสลบนาขงกบนาแหง จะใหนานอยครงกวาแตการใหนาแตละครงตองใชนาเปนจานวนมากและใชเวลานานกวา สวนการใหนาแบบดนอมตวไปดวยนา จะตองใหนามากครงกวาแต การใหนาแตละครงใชเวลาและปรมาณการใชนามนอยกวา

สรพล และคณะ (2546) ไดรายงานปรมาณการใชนา (ETP) ของพนธขาวนาปรง อายเกบเกยวสน 110 วน ทเกษตรกรทวไปนยมปลกในสภาพนาดนเหนยวภาคกลาง ภายใตการจดการนาอยางประหยด 2 สภาพคอ นาขงกบนาแหง และสภาพดนอมตวไปดวยนา ปลกโดยวธหวานขาวแหง อตราเมลดพนธ 20 กก./ไร เปรยบเทยบกบการจดการนาแบบตอเนองตลอดฤดปลก ซงปลกโดยวธหวานขาวงอก อตราเมลดพนธ 20 กโลกรม/ไรเชนเดยวกน ในระหวางฤดนาปรง พ.ศ.2545/2546 พบวาในดานผลผลต การจดการนาอยางประหยดทง 2 แบบใหผลผลตขาวเฉลยไมแตกตางกน (555 และ 580 กโลกรม/ไร) แตใหผลผลตลดลงประมาณ 8-12 เปอรเซนต เมอเปรยบเทยบกบการจดการนาแบบขงตลอดฤดปลก (632 กโลกรม/ไร) ขาวทปลกโดยวธหวานขาวงอกสามารถเกบเกยวไดกอนขาวทปลกโดยวธหวานขาวแหงประมาณ 3-5 วนเนองจากผานขนตอนการงอกกอนหวานลงแปลง ในดานปรมาณการใชนาการจดการนาอยางประหยดในสภาพดนอมตวไปดวยนา มปรมาณการใชนา (ETP) นอยทสด 7 ลกบาศกเมตร/ไร/วน (601 ลกบาศกเมตร/ไร/ฤดปลก) สวนการจดการนาในสภาพนาขงกบนาแหง มปรมาณการใชนา (ETP) 11 ลกบาศกเมตร/ไร/วน (983 ลกบาศกเมตร/ไร/ฤดปลก) สาหรบการจดการนาแบบขงตอเนอง มปรมาณการใชนา (ETP) 13 ลกบาศกเมตร/ไร/วน (1,155ลกบาศกเมตร/ไร/ฤดปลก) ซงประหยดการใชนาลงได 14.89 เปอรเซนตและ 47.94 เปอรเซนต สาหรบการจดการนาแบบนาขงสลบนาแหง และดนอมตวไปดวยนา ตามลาดบ (ตารางท 12) อยางไรกดการจดการนาอยางประหยดซงขงนาในนาไมตอเนอง เปนการสงเสรมใหดนอยในสภาพเปยกสลบแหงเปนระยะ ๆ ซงสภาพดงกลาวไมเอออานวยใหการใชป ยไนโตรเจนในนาขาวไดอยางมประสทธภาพและมวชพชระบาดเปนปรมาณมากโดยเฉพาะในระยะแรกของการเจรญเตบโตซงเปนสาเหตททาใหขาวทปลกภายใตการจดการนาอยางประหยดใหผลผลตคอนขางตา

55

ตารางท 12 ปรมาณการใชนาของพนธขาวนาปรงทวไป (อาย 110 วน) ทเกษตรกรนยมปลกใน ภาคกลางในสภาพทมการจดการนาอยางประหยดในนาดนเหนยวภาคกลาง (นาปรง พ.ศ.2545-2546)

วธการจดการนา ชวงการใหนา (วน)

ผลผลต (กก./ไร)

เฉลยปรมาณนา (ลบ.ม./ไร/วน)

ปรมาณนารวม (ลบ.ม./ไร)

%เพมขนลดลง

intermittent irrigation saturated soil continuous flooding

90 90 86

555 580 632

10.92 6.68 13.44

982.97 601.33 1,155.0

14.89 47.94

0

ทมา : สรพล และคณะ (2546)

56

บทท 7

การพฒนาเทคโนโลยการจดการนาอยางประหยดเพอปลกขาวในฤดนาปรง

7.1 การวจยและพฒนาเทคโนโลยการจดการนาอยางประหยดเพอปลกขาวนาปรงในนาดนเหนยวภาคกลาง

สรพลและคณะ (2546) ไดดาเนนการวจยการจดการผลตขาวนาชลประทาน ตามแนวทางการจดการนาอยางประหยดเพอปลกขาวในฤดนาปรง ในพนทวจยของศนยวจยขาวสพรรณบร อ.เมองฯ จ.สพรรณบร ซงเปนนาดนเหนยวชดสระบร (Aeric Tropaquepts ; fine clayey, mixed, non-acid, isohyperthermic) ซงใชประโยชนในดานการทานามากทสดในภาคกลาง เนอดนเปนดนเหนยว การระบายนาเลว ระดบนาใตดนคอนขางตน (0.60-1.0 เมตร) และมความอดมสมบรณในระดบปานกลาง ในระหวางฤดนาปรง พ.ศ.2544-2546 ดาเนนการทดลองโดยมวตถประสงคเพอไดชดของเทคโนโลยการจดการนาอยางประหยดเพอปลกขาวนาปรง โดยนาวธการจดการนาแบบขงนาไมตอเนอง 2 วธ คอ ใหนาสลบนาขงกบนาแหง และใหนาแบบดนอมตวไปดวยนา ซงมวธการใหนาและปรมาณนาทใชตามทไดกลาวถงโดยละเอยดแลวในบทท 6 เปรยบเทยบกบการขงนาตอเนองตลอดฤดปลก ซงการวจยดงกลาวเปนการศกษาองคประกอบของเทคโนโลยทเกยวของทงทางดานพนธขาวการใชพนธขาวและประสทธภาพของพนธขาวในการเจรญเตบโตและใหผลผลตภายใตการจดการนาดงกลาว นอกจากนนยงไดศกษาประสทธภาพการจดการปจจยการผลตอนทมอทธพลตอการใหผลผลตขาว ทงทางดานการจดการป ยเคมและการจดการวชพช และเมอไดศกษาองคประกอบของเทคโนโลย ทเกยวของในชวงระยะเวลาหนงแลว นาวธการทใหผลดจดรวมเขาเปนเทคโนโลยการจดการนาอยางประหยดทเหมาะสม ไปใชทดสอบในนาเกษตรกรตอไป 7.2 การวจยประสทธภาพของขาวพนธตางๆ ทปลกในสภาพการจดการนาอยางประหยดในฤดนา

ปรง การวจยเพอศกษาประสทธภาพของขาวพนธตางๆในดานการใหผลผลตในฤดนาปรง ภายใตการ

จดการนาอยางประหยด 2 สภาพ เปรยบเทยบกบการจดการนาแบบปกตทเกษตรกรนยมปฏบต ซงพนธขาวทนามาศกษาเหลานสวนใหญกาลงเปนทนยมของเกษตรกรใชทาพนธปลกในเขตนาชลประทานภาคกลาง และทงหมดเปนพนธขาวพนธผสมไมไวตอชวงแสง อายการเกบเกยวคอนขางสน 110-115 วน อาทเชน สพรรณบร1, สพรรณบร2, ปทมธาน1, ชยนาท1, พษณโลก2, ขาวเจาหอมสพรรณบร และ ขาวเจาหอมคลองหลวง1 นอกจากนแลวยงมสายพนธขาวดเดนของศนยวจยขาวสพรรณบรทไดรบการปรบปรงพนธใหม อก 3 สายพนธคอ SPR90033-26-3-2-3-1, SPR88096-17-3-2-1 และ SPR90008-58-1-1-3 (สพรรณบร 3) รวมทงสน 10 พนธ/สายพนธ

57

จากผลการการศกษาประสทธภาพของพนธขาวและสายพนธขาวดเดนพนธตางๆ ทปลกโดยวธหวานขาวแหงภายใตการจดการนาอยางประหยด 2 สภาพ คอ ใหนาสลบนาขงกบนาแหง และแบบดนอมตวไปดวยนา เปรยบเทยบกบการปลกขาวแบบหวานนาตมและจดการนาแบบขงตอเนอง ซงดาเนนการตอเนองในฤดนาปรง พ.ศ.2545-2546 (2 ฤดกาล) ใหผลการทดลองเปนไปในแนวทางเดยวกน คอ

ในสภาพการจดการนาแบบใหนาสลบนาขงกบนาแหง ขาวทกพนธ/สายพนธใหผลผลตขาวอยในระดบเดยวกน โดยใหผลผลตขาวเฉลยระหวาง 522-642 กโลกรม/ไร ยกเวนพนธขาวเจาหอมคลองหลวง1 ซงใหผลผลตตา (490 กโลกรม/ไร) สวนสายพนธขาว SPR88096-17-3-2-2 เปนสายพนธขาวทมศกยภาพและตอบสนองตอสภาพการจดการนาแบบใหนาแบบสลบนาขงกบนาแหง และใหผลผลตขาวเฉลยสงทสด (642 กโลกรม/ไร) เมอเปรยบเทยบกบพนธขาวและสายพนธขาวอนๆ (ตารางท 13)

ในสภาพการจดการนาแบบดนอมตวไปดวยนา ใหผลการทดลองเปนไปในลกษณะเดยวกนกบการจดการนาแบบใหนาสลบนาขงกบนาแหง โดยทขาวทกพนธ/สายพนธใหผลผลตอยในระดบเดยวกน โดยใหผลผลตขาวเฉลยอยระหวาง 534-634 กโลกรม/ไร พนธขาวทใหผลผลตคอนขางตาไดแก สพรรณบร2 และขาวเจาหอมคลองหลวง1 (534 และ 545 กโลกรม/ไร ตามลาดบ) และพนธขาวทใหผลผลตเฉลยคอนขาวสงไดแก พษณโลก2, สายพนธขาวดเดน SPR90033-26-3-2-3-1, SPR88096-17-3-2-1 และ SPR90008-58-1-1-3 (สพรรณบร 3) โดยใหผลผลตขาวเฉลย 607,598,634 และ 617 กโลกรม/ไร ตามลาดบ (ตารางท 13)

สาหรบการจดการนาแบบขงตลอดฤดปลก ซงเปนวธการจดการนาทวไปทเกษตรกรคนเคยและปฏบตในพนททมนาชลประทานสมบรณ และใชเปนกรรมวธการจดการนาเปรยบเทยบ พบวาขาวทกพนธ/สายพนธใหผลผลตขาวเฉลยจากการจดการนาวธการน สงกวาการจดการนาอยางประหยด และมคาเฉลยผลผลตขาวทกพนธ/สายพนธสงกวา 600 กโลกรม/ไร ยกเวนขาวเจาหอมสพรรณบร และ ขาวเจาหอมคลองหลวง1 ซงใหผลผลตตากวาพนธขาวและสายพนธขาวอนๆ สวนสายพนธขาวทไดรบการปรบปรงใหมคอ SPR88096-17-3-2-2 และ SPR90008-58-1-1-3 (สพรรณบร 3) ใหผลผลตขาวเฉลยสงทสด 691 และ 660 กโลกรม/ไร (ตารางท 13)

58

ตารางท 13 ผลผลต (กก./ไร) ของพนธขาวและสายพนธขาวดเดน ทปลกภายใตสภาพการจด การนาอยางประหยดในนาดนเหนยวภาคกลาง(ฤดนาปรง พ.ศ.2545-2546)

พนธ/สายพนธขาว intermittent irrigation saturated soil continuous flooding

สพรรณบร1 สพรรณบร2 ปทมธาน1 ชยนาท1 พษณโลก2 ขาวเจาหอมสพรรณบร ขาวเจาหอมคลองหลวง1 SPR90008-58-1-1-3 SPR88096-17-3-2-2 SPR90033-26-3-2-3-1

556 579 522 549 575 533 490 560 642 538

547 534 586 569 607 560 545 598 634 617

639 623 656 639 623 556 615 660 691 622

ผลผลตเฉลย 569 566 632

ทมา : สรพลและคณะ (2546) 7.3 ประสทธภาพการจดการนาและการใชนา

จากการศกษาศกยภาพในการใหผลผลตของพนธขาวและสายพนธขาวดเดนตางๆ ทปลกในสภาพการจดการนาอยางประหยดโดยวธการหวานขาวแหง เปรยบเทยบกบการปลกขาวดวยวธหวานขาวงอกและจดการนาแบบขงตลอดฤดปลก ในดานการจดการนาแตละสภาพ ขาวทกพนธ/สายพนธใหผลผลตเฉลยไมแตกตางกนจากการดาเนนงาน 2 ปททาการทดลอง โดยทในสภาพการจดการนาแบบสลบนาขงกบนาแหง ใหผลผลตขาวเฉลยทกพนธ/สายพนธ 570 กโลกรม/ไร และใหผลผลตขาวเฉลยไมแตกตางกนเมอเปรยบเทยบกบการจดการนาแบบดนอมตวไปดวยนา ซงใหผลผลตเฉลยขาวทกพนธ/สายพนธ 566 กโลกรม/ไร สวนการจดการนาแบบสลบนาขงกบนาแหง ใหผลผลตขาวเฉลยสงกวาการจดการนาอยางประหยดทง 2 วธการ โดยใหผลผลตเฉลยขาวทกพนธ/สายพนธ 632 กโลกรม/ไร จากขอมลดงกลาวจะเหนไดวาการจดการนาอยางประหยดในสภาพทมการจดการปจจยการผลตในระดบเดยวกนขาวทกพนธใหผลผลตขาวเฉลยตากวาการจดการนาแบบขงตอเนองตลอดฤดปลก โดยทการจดการนาแบบสลบนาขงกบนาแหง และแบบดนอมตวไปดวยนา ใหผลผลตเฉลยตากวาเมอเปรยบเทยบกบการจดการนาแบบขงตอเนองตลอดฤดปลก 9.81 และ 10.44 เปอรเซนตตามลาดบ (ตารางท 14) นอกจากนน พบวาการปลกขาวในสภาพการจดการนาอยางประหยดทง 2 สภาพ ทปลกโดยวธการหวานขาวแหง จะมอายการเกบเกยวขาวลาชากวาการขาวทปลกโดยวธการหวานขาวงอกในสภาพการจดการนาแบบขงตลอดฤดปลก 3-5 วน

59

เนองจากการปลกขาววธนขาวไดผานขนตอนการงอกมาแลว 2-3 วน และมการเตรยมดนกอนหวานคอนขางดทาใหขาวสามารถการเจรญเตบโตในระยะแรกเปนไปอยางรวดเรวและสมาเสมอกวาขาวทปลกโดยวธการหวานขาวแหง ตารางท 14 ประสทธภาพการจดการนาอยางประหยดตอผลผลตขาว (กก./ไร) ทมการจดการนา แตกตางกนในนาดนเหนยวภาคกลาง

การจดการนา

ผลผลตเฉลย นาปรง 2545

(กก./ไร)

ผลผลตเฉลย นาปรง 2546

(กก./ไร)

ผลผลตเฉลย (กก./ไร)

ความแตกตาง ของผลผลต

(กก./ไร)

%การลดลง ของผลผลต

(%) intermittent irrigation saturated soil continuous flooding

550 523 -1/

589 609 632

570 566 632

62 66 0

9.81 10.44

0

ทมา : สรพลและคณะ (2546)

1/ ไมไดดาเนนการในฤดนาปรง พ.ศ.2545

สาหรบในดานของประสทธภาพการใชนาของขาวพนธตางๆภายใตการจดการนาอยางประหยดใน

แตละสภาพ พบวาการปลกขาวแบบหวานขาวแหงบนดนทเตรยมแหงในสภาพทมการจดการนาอยางประหยดมชวงระยะเวลาการใหนาประมาณ 90 วน ซงมากกวาขาวทปลกโดยวธการหวานขาวงอกในสภาพทมการจดการนาแบบขงตลอดฤดปลกซงมชวงการใหนานอยกวาประมาณ 86 วน เนองจากขาวทปลกโดยวธการหวานขาวงอกบนดนทเตรยมเทอก มอตราการเจรญเตบโตไดเรวและสมาเสมอในชวงแรกของการปลก แตการปลกขาวในสภาพการจดการนาอยางประหยดใชปรมาณนานอยกวา 982.97 และ 601.33 ลกบาศกเมตร/ไร สาหรบการจดการนาแบบสลบนาขงกบนาแหง และดนอมตวไปดวยนา เรยงตามลาดบ เมอเปรยบเทยบกบการจดการนาแบบขงตอเนอง ซงมปรมาณการใชนามากกวา (1,155 ลกบาศกเมตร/ไร) และเมอพจารณาถงประสทธภาพการใชนาของการจดการนาแตละวธ โดยนาปรมาณการใชนาตลอดฤดกาลทงหมดหารดวยจานวนวนทใหนา พบวา การจดการนาแบบดนอมตวไปดวยนา ขาวทกพนธมประสทธภาพการใชนาสงสด 0.941 กโลกรมขาวเปลอก/นา 1 ลกบาศกเมตรสวนการจดการนาแบบสลบนาขงกบนาแหง ขาวทกพนธมประสทธภาพการใชนาไมแตกตางจากการจดการนาแบบดนอมตวไปดวยนา โดยมคาประสทธภาพการใชนา 0.579 และ 0.547 กโลกรมขาวเปลอก/นา 1 ลกบาศกเมตร (ตารางท 15) เนองจากผลผลตขาวมคาเฉลยตาเมอมการใชปรมาณนาคอนขางมากประสทธภาพการใชนาเฉลยขาวทกพนธ จงมคาลดลง

60

ตารางท 15 ประสทธภาพการใชนาของพนธขาวและสายพนธขาวดเดนตางๆ ทปลกในฤดนาปรงในสภาพการจดการนาอยางประหยดในนาดนเหนยวภาคกลาง

การจดการนา

ผลผลต1/

(กก./ไร)

ชวงการใหนา (วน)

ปรมาณนาใช (ลบ.ม./ไร)

เฉลยปรมาณนาใช

(ลบ.ม./ไร/วน)

ประสทธภาพการใชนา

(กก./ลบ.ม.) intermittent irrigation saturated soil continuous flooding

570 566 632

90 90 86

982.97 601.33

1,156.00

10.92 6.68 13.44

0.579 0.941 0.547

ทมา : สรพลและคณะ (2546) 1/ ผลผลตเฉลยจากฤดนาปรง 2545-2546

บรบรณ (2540) อาง De Datta (1983) รายงานวา พนธขาว IR8 ทปลกในสภาพการขงนาตงแตระดบตนถงลกปานกลาง ตนขาวจะเจรญเตบโตไดด ไมหกลม และใหผลผลตสง ขณะเดยวกนใชนาปรมาณนอยกวา 800-850 มลลเมตร(ชวงการใหนา 85-91 วน) มประสทธภาพการใชนา 1.1-1.2 กรมขาวเปลอก/ นา 1 ลตร แตเมอขงนาลกขนผลผลตขาวทไดรบตากวาขงนาระดบตนถงลกปานกลาง โดยใชปรมาณนาเพมขนเปน 1,200-1,400 มลลเมตร ประสทธภาพการใชนาของขาวลดเหลอเพยง 0.6-0.7 กรมขาวเปลอก/นา 1 ลตร และในระดบดนอมตวไปดวยนามประสทธภาพการใชนาสงสด 1.4 กรมขาวเปลอก/นา 1 ลตรและใชนาเพยง 647 มลลเมตร (ตารางท 16) ตารางท 16 ผลกระทบจากการจดการนาตอผลผลตและประสทธภาพการใชนาของขาวพนธ IR8

วธการจดการนา

ปรมาณนา ทงหมด (มม.)

ประสทธภาพการใชนา (กรม/วน)

ผลผลตขาว (กรม/วน)

ใหนาปานกลาง (7.5 ซม.) ใหนาตน (2.5 ซม.) ใหนาปานกลาง+ดนอมนา(7.5+1.0 ซม.) ดนอมนา+ใหนาปานกลางระยะ PI (1.0+7.5 ซม.) ใหนาสง(15.0 ซม.)+ระบายนาทงระยะแตกกอสงสด ดนอมนา (1.0 ซม.) ใหนาสง (15.0 ซม.) ใหนาสง (15.0 ซม.)+ระบายนาทงระยะแตกกอและระยะ PI

850 805 800 780

1,344 647

1,418 1,240

1.1 1.2 1.2 1.2 0.7 1.4 0.6 0.7

1,552 a 1,520 ab 1,504 ab 1,456 abc 1,456 abc 1,400 abc 1,424 abc

1,360 c

ทมา : บรบรณ (2540) ดดแปลงจาก De Datta,1983 : IRRI

61

อยางไรกด ประสทธภาพการใชนาของพนธขาวมใชคาทแสดงใหเหนหรอมสวนสมพนธกบการทนทานตอความแหงแลงหรอทนทานตอสภาวะเครยดนา ดงนนพนธขาวทมประสทธภาพการใชนาสงจงไมใชขาวททนทานความแหงแลง แตหมายถงศกยภาพของพนธขาวทสามารถตอบสนองตอการใหนา 1 หนวยปรมาตร เพอนาไปใชสรางผลผลตนาหนกแหงไดมากกวาหรอนอยกวาอกพนธหนง (ธวชชย,2526) ซงจากการศกษาในเรองนภายใตสภาพการจดการปรมาณนาในระดบทไมแตกตางกน พนธขาวนาปรงทเกษตรกรนยมปลกอยในปจจบนมประสทธภาพการใชนาไมแตกตางกนและสามารถนาไปใชปลกในสภาพทมนาจากดไดทกพนธจากขอสรปตามทไดกลาวมาแลว 7.4 ประสทธภาพการใชปยเคมในการผลตขาวนาปรงในสภาพทมการจดการนาอยางประหยด

การจดการนาอยางประหยดสาหรบปลกขาวนาปรง จาเปนตองใชวธการใหนาในนาแบบไมขงตอเนอง โดยหลกการลดระยะเวลาการขงนาในนาใหเหลอนอยทสด แตไมมผลกระทบตอผลผลตขาวมากนก ซงการจดนาแบบนสงเสรมใหดนนาอยในสภาพเปยกสลบแหง ซงสภาพดงกลาวกอใหเกดการเปลยนแปลงของดนนาทงสภาพทางกายภาพ เคม และชวภาพ และมผลกระทบลดทอนประสทธภาพการใชป ยเคมโดยเฉพาะป ยไนโตรเจน ทเปลยนแปลงไดงายมากในสภาพธรรมชาต และป ยไนโตรเจนกเปนธาตอาหารหลกทจาเปนตองใชในนาขาวเปนจานวนมากในแตละฤดปลก วโรจน (2531) กลาววาในการปลกขาวทมนาทวมขงไมตอเนองทดนอยในสภาพ Oxidation สลบกบสภาพ Reduction มผลกระทบมากตอความเปนประโยชนตอธาตไนโตรเจน กลาวคอ เมอดนถกนาทวมไมตอเนอง เมอดนแหงอยในสภาพ Oxidation กระบวนการเปลยนแปลงของไนโตรเจนในดนในขบวนการ mineralization จะไมยตลงท ammonification และจะเปลยนรปของไนโตรเจนจากแอมโมเนยไปเปนไนเตรท ตามขบวนการ nitrification และเมอนาทวมอกครงหนง ดนกลบมาอยในสภาพ Reduction ไนโตรเจนทอยในรปของไนเตรทไมสามารถเปลยนแปลงไปกลบเปนแอมโมเนยได เนองจากจลนทรยดนทมหนาท reduce ไนเตรทไปเปนแอมโมเนย เปนจลนทรยชนดตองการอากาศ ไนเตรทไนโตรเจนจงสญเสยไปโดยขบวนการ denitrification ในรปกาซไนโตรเจน หรอไนโตรเจนออกไซด หรอถกชะลางไปจากดน และการสญเสยไนโตรเจนในลกษณะนจะมคาสงเมอเกดขนในรอบแรกของการปลก และจะลดปรมาณการสญเสยในรอบหลงๆ และเมอเปรยบเทยบกบการขงนาตอเนอง การสญเสยแอมโมเนยในการจดการนาแบบขงไมตอเนองจะมปรมาณสงกวาการ ขงนาตอเนองหลายเทาตว นอกจากนน ในสภาพดนเปยกสลบแหงดนยงสามารถตรงฟอสฟอรสไวไดสง และปลดปลอยออกมาในสารละลายดน ขาวใชประโยชนไดนอย และในกรณดนนากรดจดอาจเกดความเปนพษของอลมเนยมและแมงกานสไดงาย ดงนนในการจดการป ยไนโตรเจนเพอผลตขาวนาปรงใน สภาพการขงนาไมตอเนองเพอใหเกดประสทธภาพการผลตขาวสงสด จงเปนเรองทจาเปนตองศกษาวจยโดยเฉพาะในเรองของอตราและระยะเวลาการแบงใสป ยไนโตรเจนใหมความสมพนธกบการจดการนา และการเจรญเตบโตของขาว ซงเปนการชวยเพมประสทธภาพการใชปจจยการผลตใหไดผลคมคามากทสด

62

สรพลและคณะ (2546) ไดศกษาอตราและระยะเวลาการใสป ยเคมใหกบขาวพนธสพรรณบร 1 ทปลกโดยวธหวานขาวแหงบนดนทเตรยมแหงใชอตราเมลดพนธ 20 กก./ไร และมการจดการนาอยางประหยด 2 วธการ คอ นาขงสลบนาแหง และดนอมตวไปดวยนา ซงทง 2 วธการเปนการจดการนาแบบไมขงตอเนอง เปรยบเทยบกบการจดการนาแบบขงตอเนองตลอดฤดปลก เปนการจดการนาแบบทเกษตรกรนยมปฏบต และปลกขาวสพรรณบร 1 โดยวธหวานขาวงอกใชอตราเมลดพนธเทากนบนดนทเตรยมเทอก ทกสภาพการจดการนา ศกษาอตราป ยเคม 3 อตรา คอ 6-6-0, 12-6-0 และ 18-6-0 กโลกรม (N-P2O5-K2O)/ไร และมวธการแบงใสป ยไนโตรเจน 2 วธการ คอ แบงใส 2 ครง (ระยะ 20 วนหลงหวานขาวและ ระยะขาวกาเนดชอดอก) และแบงใส 3 ครง (ระยะ 20, 45 วนหลงหวานขาว และระยะขาวกาเนดชอดอก) โดยแบงใสป ยออกเปนสวนๆ สวนละเทาๆ กน การใสป ยครงแรกใสป ยไนโตรเจนรวมกบป ยฟอสเฟตทงหมด การใสป ยครงตอไปใสเฉพาะป ยไนโตรเจน ดาเนนการทดลองในฤดนาปรง พ.ศ.2544-2546 (3 ฤดกาล) มผลการทดลองดงน

ในสภาพการจดการนาแบบสลบนาขงกบนาแหง พนธขาวพนธสพรรณบร 1 ตอบสนองตอป ยไนโตรเจน ระหวาง 12-18 กโลกรม(N)/ไร โดยใหผลผลตเฉลย 3 ฤดกาลททาการทดลองอยในระดบเดยวกน (407 และ 442 กโลกรม/ไร) และการแบงใสป ย 3 ครง คอในระยะ 20 และ 45 วนหลงขาวงอก และใสอกครงหนงในระยะขาวเรมกาเนดชอดอกใหผลผลตขาวเฉลยทกอตราสงกวาการแบงใสป ย 2 ครง โดยใหผลผลตขาวเฉลยจากการใสป ยไนโตรเจนทกอตรา 420 และ 388 กโลกรม/ไร ตามลาดบ (ตารางท 17)

ในสภาพการจดการนาแบบดนอมนา ใหผลการทดลองคลายคลงกน กลาวคอขาวพนธสพรรณบร 1 ตอบสนองตอการใสป ยไนโตรเจนในอตรา 12-18 กโลกรม(N)/ไร โดยใหผลผลตเฉลย 466-508 กโลกรม/ไร สวนการแบงใสป ยไนโตรเจนกเชนเดยวกน การแบงใสป ย 3 ครงมแนวโนมใหผลผลตขาวสงกวาการแบงใสป ย 2 ครง โดยใหผลผลตขาวเฉลยจากการใสป ยทกอตรา 499 และ 426 กโลกรม/ไร ตามลาดบ (ตารางท 17)

สาหรบการจดการนาแบบขงตอเนองตลอดฤดปลก ขาวพนธสพรรณบร1 ทปลกโดยวธหวานขาวงอกตอบสนองตอการใสป ยไนโตรเจน ระหวาง 12-18 กโลกรม(N)/ไรโดยใหผลผลตเฉลย 607-604 กโลกรม/ไร และการแบงใสป ย 3 ครงกใหผลผลตขาวเฉลยสงกวาการแบงใสป ย 2 ครง โดยใหผลผลตเฉลยจากการใสป ยทกอตรา 618 และ 562 กโลกรม/ไร ตามลาดบ ซงมผลผการทดลองคลายคลงกบการจดการนาแบบอนๆ (ตารางท 17)

63

ตารางท 17 ผลผลตขาว (กก./ไร) ทใสป ยในอตราและระยะเวลาแตกตางกน ซงปลกในสภาพการจดการนาอยางประหยดในนาดนเหนยวภาคกลาง (ฤดนาปรง พ.ศ.2544-2546)

การจดการนา และอตราการ ใสป ยไนโตรเจน (กก.()/ไร)

แบงใสป ย 2 ครง แบงใสป ย 3 ครง เฉลย

(อตราป ย) intermittent irrigation

6 12 18

375 377 413

351 439 470

363 407 442

เฉลย (การแบงใสป ย) 388 420 404 saturated soil

6 12 18

400 423 454

427 508 562

414 466 508

เฉลย (การแบงใสป ย) 426 499 463 continuous flooding

6 12 18

542 575 569

577 639 638

560 607 604

เฉลย (การแบงใสป ย) 562 618 590

ทมา : สรพลและคณะ (2546)

จากการพจารณาประสทธภาพในการจดการนาทมอทธพลตอประสทธภาพการใชป ยไนโตรเจนของขาวพนธสพรรณบร1 ในขอมลผลผลตตามตารางท 17 ทระดบการใสป ยไนโตรเจนในอตราและระยะเวลาเดยวกนจะเหนไดวา การจดการนาแบบขงตอเนองตลอดฤดปลก มอทธพลทาใหผลผลตขาวเฉลยจากการใสป ยทกวธการสงกวาการจดการนาอยางประหยดทมการขงนาเปนชวงๆ โดยมคาเฉลยผลผลต 590 กโลกรม/ไร สวนการจดการนาแบบสลบนาขงกบนาแหง ซงมชวงเปยกสลบแหงมากทสดมคาเฉลยผลผลตตา (404 กโลกรม/ไร) เนองจากมอตราการสญเสยป ยไนโตรเจนโดยขบวนการ Denitrification ในปรมาณมากกวาการจดการนาโดยวธการอน เมอเปรยบเทยบกบการจดการนาแบบ ดนอมตวไปดวยนา ซงมสภาพการขงนาในแปลงใกลเคยงกบการขงนาตอเนอง และมชวงเปยกสลบแหงนอยกวา ทาใหมอตราการสญเสยแอมโมเนยไปจากระบบมนอยกวาการจดการนาแบบนาขงกบนาแหง โดยใหผลผลตเฉลย 463 กโลกรม/ไร นอกจากนนแลวยงมปญหาการระบาดของวชพชมากกวา ซงเมอ

64

เปรยบเทยบกบการจดการนาแบบขงตอเนอง การจดการนาแบบสลบนาขงกบนาแหง และแบบดนอมตวไปดวยนา ใหผลผลตลดลง 31.36 เปอรเซนตและ 21.53 เปอรเซนต ตามลาดบ อยางไรกด ในสภาพทมนาอยางจากดการใสป ยไนโตรเจนในนาขาวควรใสป ยในอตรา 12-18 กโลกรม(N)/ไร และแบงใส 3 ครง ในระยะ 20 วน 45 วน และ 55-60 วนหลงหวานขาว ขณะทใสป ยตองมนาขงในนาและใหนาในนาแบบอมตวไปดวยนา ซงมประสทธภาพการใชป ยไนโตรเจนดกวาการใหนาสลบนาขงกบนาแหง 7.5 การจดการวชพชในระบบการปลกขาวทจดการนาอยางประหยดในฤดนาปรง

สาราญและคณะ (2544) รายงานวาการปลกขาวดวยวธประหยดนาเปนวธการทเรมมบทบาทมากขนในสภาวะทเกษตรกรประสบปญหาการขาดแคลนนาทานาในฤดนาปรง โดยลดปรมาณการใชนาใหเหลอนอยทสดเทาทจะทาได พรอมกบปรบเปลยนวธการปลกจากการทานาหวานขาวงอกซงจาเปนตองใชนาเปนจานวนมากในการแชแปลงเตรยมดนใหเปนเทอก มาเปนการหวานขาวแหงบนดนทเตรยมแหง แตการทานาแบบประหยดนาปญหาทเกดขนตามมากคอปญหาวชพชทมชนดและปรมาณมากกวาการปลกขาวงอกบนดนทเตรยมเทอกและขงนาตลอดฤดปลก และเปนนเวศการปลกขาวทมการเปลยนแปลงสงแวดลอมในระหวางฤดปลกนอยมาก ซงมอทธพลจากดชนดและปรมาณวชพชทขนในแปลง สวนการจดการนาแบบประหยดทมการขงนาไมตอเนอง มการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมในแปลงปลกในลกษณะเปยกสลบแหง ซงเปนสภาพทเอออานวยใหปญหาวชพชรนแรงมากขน โดยเฉพาะในชวงแรกทขาวยงเจรญเตบโตไมเตมท มพนทวางมากพอทวชพชสามารถขนเบยดบง แกงแยงนาและธาตอาหาร ซงเปนสาเหตสาคญททาใหผลผลตขาวทปลกภายใตการจดการนาอยางประหยดใหผลผลตตา ประสาน (2536) รายงานวาการทานาแบบหวานขาวแหงทมปญหาวชพชระบาดทาความสญเสยตอผลผลตขาวไดระหวาง 23.5-51.9 เปอรเซนต และจากรายงานของสถาบนวจยขาวนานาชาต หรอ IRRI ซงรายงานในป พ.ศ.2534 กลาววา อตราการสญเสยผลผลตขาวจะมมาถง 55 เปอรเซนต เมอปลกขาวแหงในนาชลประทาน และจะมากถง 74 เปอรเซนต เมอปลกขาวแหงในนานาฝน และวชพชกจะมการเปลยนแปลงชนดตามลกษณะและวธการทานา ดงนนจากปญหาทเกดขนดงกลาวจงจาเปนทจะตองหาวธการจดการวชพชในการผลตขาวแบบประหยดนาในฤดนาปรงเพอใชแนะนาเกษตรกรตอไป

สรพล และคณะ (2546) ไดศกษาชนดและปรมาณวชพชทขนในแปลงนาทจดการนาอยางประหยด 2 สภาพ คอ สภาพนาขงสลบนาแหง และ ดนอมตวไปดวยนา ในฤดนาปรง พ.ศ.2544 พบวาในสภาพดงกลาวซงมการใหนาลงในแปลงเปนระยะๆ ทาใหมสภาพเปยกสลบแหงในชวงตนๆ ของฤดปลก ซงมพนทวางมากทาใหสวนขยายพนธของวชพชทเกดจากเมลดงอกขนมารบกวนเปนจานวนมากเมอเปรยบเทยบกบการขงนาตอเนองตลอดฤดปลก และจดการวชพชโดยใชสารเคมปองกนกาจดวชพชตามคาแนะนาเกษตรดทเหมาะสมของสถาบนวจยขาว (2545) โดยทในแปลงทมการจดการนาอยางประหยดใชสารเคม 2,4-D+Propanil ซงเปนสารเคมชนด post-emergence อตรา 320 กรมสารออกฤทธ/ไร ในระยะวชพชมใบแลว 3-4 ใบ (20 วนหลงขางอก) สวนในแปลงทจดการนาแบบขงตอเนองใชสารเคม 2,4-D+Thiobencrab

65

ซงเปนสารเคมชนด pre-emergence อตรา 5+2 เปอรเซนตสารออกฤทธ และเปนสารเคมเคลอบเมดทรายใชหวานในนาอตรา 4 กโลกรม/ไรในระยะ 12 วนหลงหวานขาว จากการสมเกบตวอยางวชพชในแปลงทมการจดการนาแตกตางกน เมอขาวมอาย 45 วน พบวาการจดการนาอยางประหยดทง 2 วธมปรมาณวชพชขนแขงขนกบขาวมากใกลเคยงกนคอ 236 และ 242 ตน/ตารางเมตร และมปรมาณนาหนกแหงของวชพช 112 และ 172 กรม/ ตารางเมตร สวนการจดการนาแบบขงตอเนองมปรมาณวชพชทเกบตวอยางในชวงเวลาเดยวกนนอยกวา (77 ตน/ตารางเมตร ) และมปรมาณนาหนกแหงนอยกวา (24 กรม/ตารางเมตร ) (ตารางท 18) และเมอพจารณาจากปรมาณนาหนกแหงทชงได เหนไดวา วชพชทขนในแปลงทมการจดการนาอยางประหยดมนาหนกมากตนใหญ เนองจากมการเจรญเตบโตพรอมกนกบตนขาว สารเคมทใชควบคมวชพชไมมผลในการปองกนกาจดสามารถแขงขนกบขาวไดตอไป สวนในสภาพทขงนาตอเนองวชพชมนาหนกนอยตนเลก เนองจากงอกขนมาในภายหลงและไมสามารถแขงขนกบขาวทเจรญเตบโตมากแลวได

สาหรบชนดของวชพชทตรวจนบไดในชวงระยะเวลาดงกลาว พบวา ในนาทมการจดการนาอยางประหยดวชพชทพบมากคอ วชพชประเภทกก วชพชใบกวาง และวชพชใบแคบ เชน กกทราย กกขนาก หนวดปลาดก เทยนนา ผกปอดนา ตาลปตรฤาษ และ หญาไมกวาด และมแนวโนมชนดวชพชมากขนในฤดหลงๆ สวนในนาทมการจดการนาแบบขงตอเนองวชพชทพบทวไปเปนวชพชใบกวาง เชน ผกปอดนา เทยนนา ตาลปตรฤาษ และ ผกแวน และมปรมาณไมมากนกทาใหมผลกระทบตอการเจรญเตบโตของขาวคอนขางนอย นอกจากการเตรยมดนทมความประณตทมผลทาลายวชพชและชวยใหขาวงอกไดดสมาเสมอแลว ยงชวยเพมประสทธภาพการขงนาซงมสวนชวยใหการปองกนกาจดวชพชโดยใชสารเคมมประสทธผลดยงขน ตารางท 18 ปรมาณวชพช (ตน/ตร.ม.) และปรมาณนาหนกแหง (กรม/ตร.ม.)ในนาทมการจดการนา อยางประหยด ในระยะ 45 วนหลงหวาน (ฤดนาปรง พ.ศ.2544)

การจดการนา วธการปลก ชนดสารเคม จานวนวชพช (ตน/ตร.ม.)

ปรมาณนาหนกแหง (กรม/ตร.ม.)

intermittent irrigation saturated soil continuous flooding

หวานขาวแหง หวานขาวแหง หวานขาวงอก

2,4-D+Propanil 2,4-D+Propanil 2,4-D+Thiobencrab

236 242 77

112 172 24

เฉลย 185 102.7

ทมา : สรพลและคณะ (2546)

66

อมรรตน และคณะ (2546) รายงานวาไดดาเนนการศกษาวธการจดการวชพชในการปลกขาวนาชลประทาน ทมการจดการนาอยางประหยด 2 สภาพ คอ สภาพนาขงสลบนาแหง และ ดนอมตวไปดวยนา ดาเนนการทดลองในฤดนาปรง ระหวางป พ.ศ.2544-2546 รวม 3 ฤดกาลทดลอง โดยมวธการปลกแตกตางกน 2 วธการ คอ หวานขาวแหงและหวานขาวงอก และมวธการปองกนกาจดวชพช 7 กรรมวธ คอ ไมกาจดวชพช, ใชแรงงานถอนเมอขาวมอาย 30 วน, ใชสารเคม butachlor 160 กรมสารออกฤทธ/ไร , สารเคม 2,4-D+Propanil 320 กรมสารออกฤทธ/ไร, สารเคม butachlor 160 กรมสารออกฤทธ/ไร + 2,4-D+Propanil 320 กรมสารออกฤทธ/ไร,สารเคม pendimethalene 240 กรมสารออกฤทธ/ไร, และใชเมลดพนธในอตราสง 30 กโลกรม./ไร จากการทดลองเพอศกษาประสทธภาพในการปองกนกาจดวชพชในสภาพทมการขงนาไมตอเนอง 2 วธการดงกลาว มผลการทดลองทสามารถสรปไดวา

ในดานวธการปลกทไดตงสมมตฐานวา การหวานขาวงอกบนดนทเตรยมแหง ขาวจะงอกและเจรญเตบโตไดกอนการหวานขาวแหงบนดนทเตรยมแหงในชวงระยะเวลาเดยวกนซงอาจมผลในการแขงขนควบคมวชพช แตจากผลการทดลองทดาเนนการตอเนองกน 3 ป ไมพบวาวธการปลกทแตกตางกนมอทธพลตอการแขงขน หรอมประสทธภาพในการควบคมหรอลดปรมาณวชพชทตรวจนบไดในระยะ 45 วนหลงขางงอก ในดานประสทธภาพการควบคมวชพช ในสภาพการจดการนา แบบดนอมตวไปดวยนา การใชสารเคม pendimethalene ในระยะ หลงหวานขาวแลวคราดกลบกอนการใหนาครงแรก ใหผลในการควบคมวชพชในนาทใชนาอยางประหยดไดดทสด แตไมแตกตางจากการใชแรงงานถอนวชพชทงในระยะขาวมอาย 30 วน ซงแสดงใหเหนวาสามารถตรวจนบปรมาณวชพชและมปรมาณนาหนกแหงนอยทสด สวนการจดการนาแบบนาขงสลบนาแหง วธการกาจดวชพชโดยใชสารเคม butachlor, butachlor + 2,4-D+Propanil และ pendimethalene ใหผลในการกาจดวชพชไดในระดบเดยวกน และไมแตกตางกบการใชแรงงานถอนทง ซงวธการนเปนวธการทไมสอดคลองกบสภาพเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรปจจบน (ตารางท 19) และเมอพจารณาในดานผลผลตขาวทเกบเกยวไดในฤดนาปรง พ.ศ.2546 ซงเปนผลจากการควบคมวชพชในชวงตนของการปลกพบวาวธการปลกและวธการจดการนาไมมอทธพลตอผลผลต และใหผลผลตไมแตกตางกน ทง 2 สภาพการจดการนา (ตารางท 20) แตเมอเปรยบเทยบระหวางวธการจดการนาอยางประหยดทง 2 วธการ เฉลยผลผลต 3 ป (ตารางท 21) พบวา การจดการนาแบบดนอมตวไปดวยนามคาเฉลยผลผตสงกวาการจดการนาแบบนาขงสลบนาแหง แมวาการจดการนาแบบดนอมตวไปดวยนา จะมปรมาณวชพชทตรวจนบไดคอนขางมากกวาสภาพนาขงสลบนาแหง แตกเปนวชพชทมขนาดเลกกวาโดยพจารณาจากปรมาณนาหนกแหงทชงนาหนกได และในสภาพการจดการนาแบบดนอมตวไปดวยนา เปนสภาพทการจดการป ยเคมมประสทธภาพมากกวาการจดการนาแบบนาขงสลบนาแหง (ตารางท 21) สาหรบชนดวชพชทตรวจนบไดกเปนชนดเดยวกนกบทไดกลาวถงแลวขางตน

67

ตารางท 19 จานวนวชพช(ตน/ตร.ม.) และปรมาณนาหนกแหง (กรม/ตร.ม.) ในระยะ 45 วนหลงหวานขาว ทมวธการปลกการจดการวชพชและการจดการนาอยางประหยดแตกตางกนในฤดนาปรง (ฤดนาปรง พ.ศ.2546)

วธการจดการนาและจดการวชพช จานวนวชพช (ตน/ตร.ม.) นาหนกแหง (กรม/ตร.ม.)

ขาวแหง ขาวงอก เฉลย ขาวแหง ขาวงอก เฉลย

intermittent irrigation ไมกาจดวชพช ใชแรงงานถอน butachlor 2,4-D+Propanil butachlor + 2,4-D+Propanil

pendimethalene อตราเมลดพนธ 30 กก./ไร

194 80 75 289 123 43 350

466 148 93

201 33 60

609

330 ab 114 bc

84 c 245 b 78 c 56 c 479 a

100 10 33 153 69 20 156

132 57 40 152 33 21 169

116a 33 b 37 b 152 a 51 b 20 b 163 a

เฉลย 165 A 231 A 77 A 86 A

saturated soil ไมกาจดวชพช ใชแรงงานถอน butachlor 2,4-D+Propanil butachlor + 2,4-D+Propanil

pendimethalene อตราเมลดพนธ 30 กก./ไร

625 89 219 402 174 51 273

926 87

308 494 189 55

730

776 a 88 c

263 bc 448 b

182 bc 53 c

502 ab

84 40 65 79 60 4

73

142 10 72 91 61 26 112

113 a 25 cd 69 bc 85 b 61 bc 15 d 93 b

เฉลย 262 A 398 A 58 A 74 A

ทมา : อมรรตนและคณะ (2546)

68

ตารางท 20 ผลผลต (กก./ไร) ของขาวพนธสพรรณบร 1 ทมวธการปลก การจดการวชพชและจดการนาอยางประหยดแตกตางกนในฤดนาปรง พ.ศ.2546

การจดการนา วธการกาจดวชพช หวานขาวแหง หวานขาวงอก เฉลย Intermittent irrigation ไมกาจดวชพช

ใชแรงงานถอน butachlor 2,4-D+Propanil butachlor + 2,4-D+Propanil

pendimethalene อตราเมลดพนธ 30 กก./ไร

260 231 436 430 542 717 287

162 503 352 221 364 612 205

211 d 367 c 394 c 325 c 453 b 664 a 246 d

เฉลย 415 A 346 A 380 saturated soil ไมกาจดวชพช

ใชแรงงานถอน butachlor 2,4-D+Propanil butachlor + 2,4D+Propanil

pendimethalene อตราเมลดพนธ 30 กก./ไร

139 401 505 216 418 704 137

126 433 487 239 577 605 108

133 e 417 c 526 b 228 d 498 c 654 a 123 e

เฉลย 369 A 369 A 368

ตารางท 21 ผลผลต (กก./ไร) ของขาวพนธสพรรณบร 1 ทมวธการปลก และจดการนาอยางประหยด

แตกตางกนในฤดนาปรง พ.ศ.2544-2546

วธการจดการนา วธการปลก นาปรง 2544 นาปรง 2545 นาปรง 2546 เฉลย

intermittent irrigation หวานขาวแหง หวานขาวงอก

389 a 340 a

320 a 302 a

415 a 346 a

375 329

เฉลย 365 311 380 352

saturated soil หวานขาวแหง หวานขาวงอก

525 a 579 a

447 b 492 a

369 a 369 a

447 480

เฉลย 553 470 369 464

ทมา : อมรรตนและคณะ (2546)

69

สาหรบดานผลผลตขาวซงเปนผลจากการใชวธการกาจดวชพช ในสภาพทมการจดการนาอยางประหยด โดยพจารณาจากขอมลผลผลตของฤดนาปรง 2546 ตามตารางท 20 ใหผลการทดลองทมความสมพนธกบปรมาณวชพชและปรมาณนาหนกแหงทเกบตวอยางไดในระยะ 45 วนหลงขาวงอก (ตารางท 19 ) กรรมวธทมปรมาณวชพชมากยอมสงผลถงปรมาณผลผลตทเกบเกยวได ซงสามารถจะสรปผลการทดลองในแตละสภาพการจดการนาดงน

การจดการนาแบบใหนาสลบนาขงกบนาแหง วธการทใหผลดในการกาจดวชพชคอ การใชสารเคม pendimethalene อตรา 240 กรมสารออกฤทธ/ไรในระยะกอนการใหนาครงแรก วธการนมปรมาณวชพชขนรบกวนนอยกวาวธการอน และใหผลผลตขาวสงสด 664 กโลกรม/ไร สวนวธการทใหผลดรองลงไปคอ การใชสารเคม butachlor อตรา 160 กรมสารออกฤทธ/ไรในระยะ 5 วนหลงขาวงอก และใชสารเคม 2,4-D+propanil อตรา 320 กรมสารออกฤทธ/ไร อกครงหนงเมอวชพชขนมใบ 3-4 ใบ ซงใหผลผลต 453 กโลกรม/ไร สวนวธการอนๆ ใหผลผลตตา การใชเมลดพนธอตราสง 30 กโลกรม/ไรไมมอทธพลตอการควบคมวชพชและใหผลผลตขาวตาทสดในระดบเดยวกนกบการไมกาจดวชพช (ตารางท19,20 และ21)

การจดการนาแบบดนนาชมนา การจดการนาวธน วธการทใหผลดในการควบคมวชพชคอ การใชสารเคม pendimethalene อตรา 240 กรมสารออกฤทธ/ไรในระยะกอนการใหนาครงแรก ซงเปนวธการเดยวกนกบการจดการวชพชในนาทมการจดการนาแบบนาขงสลบนาแหง ซงใหผลผลตขาวสงสด 654 กโลกรม/ไร สวนวธการทใหผลผลตขาวรองลงมาคอ การใชสารเคม butachlor อตรา 160 กรมสารออกฤทธ/ไรในระยะ 5 วนหลงขาวงอก โดยใหผลผลต 526 กโลกรม/ไร สวนกรรมวธอนใหผลผลตตา โดยเฉพาะการใชสารเคม2,4-D+propanil อตรา 320 กรมสารออกฤทธ/ไร ในระยะ 20 วนหลงขาวงอกมกเกดอาการ phytotoxic ทาใหขาวแสดงอาการใบเหลองไหม ชะงกการเจรญเตบโตและมอตราการฟนตวไดชากวาวชพช และวธการทไมมผลตอการควบคมวชพชในสภาพการจดการนาอยางปะหยดคอการใชเมลดพนธในอตราสง 30 กโลกรม/ไร ซงใหผลผลตตาอยในระดบเดยวกนกบการไมกาจดวชพช (ตารางท 19,20 และ 21)

และจากขอมลทงหมดอาจกลาวไดวา วธการจดการนาอยางประหยดทง 2 วธ มสภาพททาใหการระบาดของวชพชมมากขนเมอเปรยบเทยบกบการขงนาตอเนองและเตรยมดนอยางประณต การจดการนาแบบ ดนอมตวไปดวยนา มแนวโนมการระบาดของวชพชมากกวาแบบนาขงสลบนาแหง แตใหผลผลตขาวสงกวา สวนวธการปลกทแตกตางกน ไมมความสมพนธหรอมอทธพลใดๆ ตอประสทธภาพการควบคมวชพชวธการตาง ๆ ประสทธภาพการจดการวชพชแตละสภาพการจดการนาเปนผลของวธการทนามาทดลองโดยตรง ซงมความแตกตางกนไปในแตละฤดกาลทดลอง แตเมอพจารณาจากขอมลผลผลตในฤดนาปรง พ.ศ.2546

70

การใชสารเคม pendimethalene อตรา 240 กรมสารออกฤทธ/ไรในระยะกอนการใหนาครงแรก มประสทธภาพในการควบคมวชพชไดดทสดในทกสภาพทมการจดการนาอยางประหยด สอดคลองกบรายงานของ สาราญและคณะ(2544) ทศกษาการควบคมกาจดวชพชในนาหวานขาวแหงทเตรยมดนแหงและใหผลดเชนเดยวกน 7.6 การจดการนาอยางประหยดเพอลดการปลอยออกของกาซมเทนในพนทปลกขาว

จากรายงานของกรมควบคมมลพษ(2544) รายงานวา รอยละ 90 ของพนททานาถาจาแนกตามพนทปลกเปนการทานาทใชนา และการทานาในสภาพดงกลาวการขงนาอยางตอเนองทาใหดนอยในสภาพ reduction อนทรยวตถในดนถกยอยสลายโดยจลนทรยทไมใชอากาศ ไดผลผลตทเปนสารประกอบคารบอนทไมพงปรารถนาหลายชนด ซงสารประกอบเหลานจะเปน substrate สาหรบแบคทเรยกลมหนงทเรยกวา Mathanogenic bacteria ททาใหเกดกาซมเทน CH4 และปลดปลอยสบรรยากาศ โดยแพรผานผวนาในนา ฟองอากาศ และผานออกทางชองอากาศในลาตน กาบใบและใบของตนขาว จากบญชรายการวาดวยการปลอยออกและการกกเกบกาซเรอนกระจกทมไดถกควบคมโดยพธสารมอนทรออล พบวา ในป พ.ศ.2533 ประเทศไทย มปรมาณการปลดปลอยกาซมเทน 2.8 ลานตน และสวนใหญ 69 เปอรเซนต (1.8 ลานตน) ถกปลดปลอยจากนาขาว และคดเปนของกจกรรมทปลดปลอยกาซเรอนกระจกของประเทศลาดบ 2 (5 เปอรเซนต) ทมสวนทาใหโลกรอนขนรองจากการตดไมทาลายปา(33 เปอรเซนต) และไดสรปปจจยทมอทธพลตอการปลดปลอยกาซมเทนจากการทานาขาวไวดงน

คณสมบตของดน

ดนมอนทรยวตถสงจะปลดปลอยกาซมเทนมากกวาดนทมอนทรยวตถตา

ดนเนอหยาบ เชนดนทราย รวนทราย จะปลดปลอยกาซมเทนไดมากกวาดนเหนยวเนอละเอยด

ดนทมการขงนาตลอดจะปลดปลอยกาซมเทนมากกวาดนทมนาขงสลบนาแหง

ดนทมคาปฏกรยาดน 6.0-7.0 จะมอทธพลตอการปลดปลอยกาซมเทนมากกวาดนกรดหรอดาง

วธการเขตกรรม

การจดการฟางโดยการไถกลบจะปลดปลอยกาซมเทนมากกวาการจดการฟางวธอนๆ

การไถพรวนทระดบหนาดนลกจะเกดกาซมเทนสงกวาการไถพรวนหนาดนตน

การใสป ยอนทรยในดนจะมการปลดปลอยกาซมเทนสงกวาดนทไมไดใสป ยอนทรย

การใสป ยยเรยจะมปรมาณการปลดปลอยกาซมเทนสงกวาการใสป ยแอมโมเนยมซลเฟต

71

ภมอากาศ

เวลากลางวนทมอณหภมสง มอตราการปลดปลอยกาซมเทนมากกวาเวลากลางคน

ฤดกาล ขาวนาชลประทานมอตราการปลดปลอยกาซมเทนในฤดฝนมากกวาในฤดแลง พนธขาว

ลกษณะตนขาวทมโครงสรางลาตนและใบ ทมขนาดชองอากาศภายในกาบใบใหญ จะทาใหกาซออกซเจนผานลงไปสรากไดมากเกดขบวนการ Oxidation ทาใหกาซมเทนเปลยนรปไปได

อายการเกบเกยวขาวของพนธขาวทมอายหนกอตราการปลดปลอยกาซมเทนรวมตลอดฤดกจะมมากตามระยะเวลาทขาวอยในนาและขงนา

จานวนตนตอพนทมาก ถาขาวสามารถสรางนาหนกแหงไดมาก แตกกอมาก มแนวโนมปลดปลอยกาซมเทนสง

กรมควบคมมลพษ (2544) ไดรายงานผลการศกษาปรมาณการปลดปลอยกาซมเทนจากพนทสาธตทานาชลประทานแบบหวานนาตมทขงนาตอเนอง ในพนทวจยของศนยวจยขาวสพรรณบร ในฤดนาปรง พ.ศ.2543 พบวาวธการจดการผลตขาวแบบเกษตรกรมปรมาณการปลดปลอยกาซมเทนตลอดฤด 5.94 กโลกรมตอพนท 0.25 ไร หรอ 23.76 กโลกรมตอไร และรายงานวา ในฤดนาป พ.ศ.2541/2542 ในพนทราบลมนาทาจน มพนททานาปรวม 2,260,857 ไร มปรมาณการปลดปลอยกาซมเทนรวม 53,718 ตน/ฤดนาป และในฤดนาปรง มพนททานาปรงรวม 1,601,940 ไร มปรมาณการปลดปลอยกาซมเทนรวม 38,062 ตน/ฤดนาปรง รวมทงป 91,780 ตน คดเปนรอยละ 5.10 ของปรมาณการปลดปลอยกาซมเทนทงประเทศ (ตารางท 22)

ตารางท 22 การประเมนปรมาณการปลดปลอยกาซมเทนจากนาขาวในพนทลมนาทาจน พ.ศ. 2541/2542

เกณฑกาหนดในการประเมนปรมาณกาซมเทนจากการทานา ฤดนาป ฤดนาปรง รวมทงสน

พนททานาขาว (ไร)

อตราการปลดปลอยกาซมเทนตลอดฤดทานา (กก./ไร)

ปรมาณการปลดปลอยกาซมเทน (ตน/ฤดกาล)

สดสวนการปลดปลอยกาซมเทน (%)

2,260,857 23.76

53,718 2.98

1,601,940 23.76 38,062

2.11

3,862,797 23.76

91,780 5.10

ทมา: กรมควบคมมลพษ (2544)

ลดดาวลย และคณะ (2544) ไดรายงานปรมาณการปลดปลอยกาซมเทนจากพนททานาขาวชลประทานทมวธการเขตกรรมและการจดการนาชลประทานแบบประหยดตางกน กบขาวพนธสพรรณบร 1 ทศนยวจยขาวสพรรณบร ในฤดนาปรง พ.ศ.2543 ซงมรปแบบการจดการนาอยางประหยด 2 แบบ คอการใหนาแบบสลบนาขงกบนาแหง และการใหนาแบบดนอมตวไปดวยนา ภายใตการจดการนาทง 2 วธดงกลาวสามารถลดปรมาณการปลดปลอยกาซมเทนได 63-76 เปอรเซนต เมอเปรยบเทยบกบการขงนา

72

ตลอดฤดปลก การปลกขาวแบบหวานนาตมทจดการนาแบบสลบชวงจะปลดปลอยกาซมเทนนอยลง 63.04 เปอรเซนต เมอเปรยบเทยบกบการขงนาตลอดและปลกขาววธเดยวกน การปลกขาวโดยวธการหวานขาวแหงและมการจดการนาแบบนาขงสลบนาแหง และแบบดนอมตวไปดวยนา ตนขาวมอตราการปลดปลอยกาซมเทนนอยกวาการหวานขาวแหงทมการขงนาตลอด (57.69 และ 53.85 เปอรเซนต ตามลาดบ) และการจดการนาแบบประหยดทกวธทาใหผลผลตขาวลดลง 12-26 เปอรเซนต เมอเปรยบเทยบกบการจดการนาแบบขงตลอดฤดปลก ซงเปนวธการจดการนาแบบปกตทวไปทเกษตรกรรนยมปฏบต (ตารางท 23) และในสภาพนาดนเปรยว ทศนยวจยขาวปทมธาน การปลกขาวภายใตการจดการนาอยางประหยดกสามารถลดปรมาณการปลดปลอยกาซมเทนไดมากกวา 75 เปอรเซนต เมอเปรยบเทยบกบการขงนาตลอดเชนเดยวกน และการหวานขาวแหงกมอตราการปลดปลอยมเทน CH4 นอยกวาการปลกขาวแบบหวานนาตมและปกดาทใชนาตลอดฤดมากกวา ซงมความสอดคลองกบปจจยทางดานการเขตกรรมและลกษณะการปลกขาวทมผลตออตรามากนอยในการปลดปลอยมเทน CH4 ตามทไดกลาวถงแลวขางตน (ตารางท 24)

ตารางท 23 ผลการจดการนาอยางประหยดและวธการปลกขาวตอการปลดปลอยกาซมเทน จากนาชลประทาน ศวข.สพรรณบร พ.ศ.2543

การจดการนา วธการปลกขาว ผลผลตขาว (กก./ไร)

ความแตกตาง ผลผลต (%)

การปลดปลอย CH4 (g/m/day)

ความแตกตาง (%)

ขงนาตลอดฤด ปกดา หวานนาตม หวานขาวแหง

868 a 759 b 868 a

- -12.55

0

0.047 a 0.046 a 0.026 b

- -2.13 -44.68

ใหนาสลบนาขงกบนาแหง หวานนาตม หวานขาวแหง

669 bc 709 bc

-22.93 -18.32

0.017 c 0.011 d

-63.83 -76.47

ดนอมตวไปดวยนา หวานขาวแหง 638 c -26.50 0.012 cd -74.47

ทมา : ลดดาวลยและคณะ (2544)

ตารางท 24 ผลการจดการนาอยางประหยดและวธการปลกขาวตอการปลดปลอยกาซมเทนจากนา ชลประทาน ศวข.ปทมธาน พ.ศ.2543

การจดการนา วธการปลกขาว ผลผลตขาว (กก./ไร)

ความแตกตาง ผลผลต (%)

การปลดปลอย CH4 (g/m/day)

ความแตกตาง (%)

ขงนาตลอดฤด ปกดา หวานนาตม หวานขาวแหง

515a 433 b 361 a

- -15.92 -29.90

0.085 a 0.034 c 0.049 b

- -60.00 -42.35

ใหนาสลบนาขงกบ นาแหง

หวานนาตม หวานขาวแหง

249 c 193 cd

-51.65 -62.52

0.020 d 0.018 d

-76.47 -76.54

ดนอมตวไปดวยนา หวานขาวแหง 126 d -75.53 0.018 d -76.54

ทมา : ลดดาวลยและคณะ (2544)

73

บทท 8

สรปคาแนะนาการจดการนาเพอปลกขาวนาชลประทาน

8.1 สรปความรเบองตนการจดการนาชลประทาน นาเปนปจจยการผลตขนพนฐานทสาคญอยางยงทกอใหเกดผลผลตทางการเกษตร โดยเฉพาะนา

ชลประทานเปนปจจยททาใหผลผลตการเกษตรมเสถยรภาพสมาเสมอและมความเสยงตอการผลตตา เชน การผลตขาวฤดนาปรง ในนาชลประทานภาคกลางทตองการการชลประทานเสรมเกอบทงหมด ตลอดระยะเวลาทผานมาตงแตรชสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯรชกาลท 5 รฐบาลไดลงทนกอสรางและพฒนาระบบโครงการชลประทานในเขตภาคกลางอยางตอเนอง ปจจบนมโครงการชลประทานใหญนอยครอบคลมพนทการเกษตรภาคกลางมากกวา 12 ลานไร ทาใหพนทภาคกลางเปนพนทนาดททาใหเกษตรกรสามารถผลตขาวสวงจรตลาดไดตลอดป และผลผลตขาวเหลานสวนใหญนาไปใชบรโภคและแปรรปในทางอตสาหกรรม และมผลผลตขาวสวนหนงสงออกไปขายในตลาดตางประเทศนารายไดเปนเงนตราตางประเทศถงมอเกษตรกรเปนจานวนมากมายมหาศาล นอกจากการเกษตรปลกพชและเลยงสตวแลว นายงเปนวตถดบสาคญในการอตสาหกรรม การประปา การผลตไฟฟา รวมทงการนาไปใชไลผลกดนนาเคมทลกลาเขามาในฤดแลง ปจจบนความเสอมโทรมของทรพยากร และสงแวดลอม กอใหเกดความไมสมดลยทางธรรมชาต ระบบนเวศนและสงแวดลอมเกดการเปลยนแปลง สภาพดนฟาอากาศแปรปรวน มปญหาขาดแคลนนาในบางพนทและในเวลาเดยวกนนนในบางพนทมปญหาอทกภย ซงกอความเดอดรอนใหแกเกษตรกร เกดความเสยหายตอผลตผลการเกษตร ดงนนการจดการใชทรพยากรนา ผใชจงควรมความสานกตระหนกและใชนาทมอยคอนขางจากดใหเกดประสทธภาพและไดผลคมคามากทสด

ขาวเปนพชเศรษฐกจชนดเดยวทสามารถเจรญเตบโตไดดในสภาพดนนานาขง นาจงมบทบาทตอการปลกขาวมาก เชนชวยปรบอณหภม ความออนนม ความรวนซยของดนทาใหดนออนตวงายตอการไถพรวน ทาใหเกดการเปลยนแปลงความเปนประโยชนของธาตอาหาร และชวยลาเลยงสารอาหารทขาวดดใชจากดนและการสงเคราะหแสงไปยงสวนตาง ๆ ภายในลาตน และนายงเปนตวการสาคญททาใหเกดการเปลยนแปลงขบวนการทางสรระวทยา ของตนขาวอกดวย 8.2 สรปปรมาณการใชนาของขาวชลประทานทปลกในนาดนเหนยวภาคกลาง

ปรมาณการใชนาของขาวทปลกในสภาพนาขงนาตอเนองตลอดฤดปลก หรอ ทเรยกวาคา ET; consumptive use of evapotranspiration หรอคา ETP ซงเปนผลรวมของการใชนาของพช คอ การระเหยนาไปจากดน (E) การคายนาของพช (T) และนาทสญหายไปจากการซมลงลกและซมดานขาง (P) กรมชลประทานรายงานวา ในสภาพนาดนเหนยวภาคกลาง ในฤดแลงมคา ET เฉลย 8.3 มลลเมตร/วน สวนในฤดฝนมคาเฉลย 5.8 มลลเมตร/วน และสรปวาในการปลกขาวนาปรงทมอายการเกบเกยว 120 วน จะมคาปรมาณการใชนา (ETP) 800 ลกบาศกเมตร/ไร สวนในฤดนาปจะมคาปรมาณการใชนา (ETP)

74

เหลอเพยง 580 ลกบาศกเมตร/ไร เนองจากในฤดฝนมปรมาณฝนใชการไดมากกวาฤดแลง และปรมาณนาทกลาวถงนยงไมรวมปรมาณนาทตองใชในการตกกลาเตรยมแปลงปลก ซงตองใชนาประมาณ 625 ลกบาศกเมตรในฤดนาปรงและ 400 ลกบาศกเมตรในฤดนาป และยงมนาบางสวนทสญหายไปเนองจากการไหลบาซมลงลกและซมดานขาง ดงนนในฤดปลกหนง ๆ เกษตรกรจะตองมปรมาณนาเปนปจจยการผลตขนพนฐาน 1,500 ลกบาศกเมตร/ไร ในฤดนาปรง และ 1,000 ลกบาศกเมตร/ไรในฤดนาป ซงถอวาเปนปรมาณมากเมอเปรยบเทยบกบการปลกพชชนดอน

ปจจบนการทานาในเขตชลประทานภาคกลางไดเปลยนไปใชวธการปลกเมลดโดยตรงแทนการตกกลาและปกดา ซงทาใหใชปรมาณการใชนาตอฤดปลกลดลง จากการทดลองหาปรมาณนาสาหรบปลกขาวพนธผสมไมไวแสงอายการเกบเกยวประมาณ 110 วน โดยฝายวจยการใชนาชลประทาน กรมชลประทาน รายงานวาปรมาณนาใชทเพยงพอสาหรบผลตขาวนาชลประทานโดยเฉลยจาก 17 จงหวดภาคกลาง มคา ETP = 1,148 ลกบาศกเมตร/ไร/ฤด (จงหวดสพรรณบร มคา ETP= 1,155 ลกบาศกเมตร/ไร) หรอประมาณ 13.44 ลกบาศกเมตร/ไร/วน (ชวงการใหนาประมาณ 86 วน) และในสภาพทมนา ชลประทานในระบบเพยงพอเกษตรกรอาจจดการระดบนาในนาแบบขงตอเนองตลอดฤดปลก ในระดบขงนาตน (3-5 เซนตเมตร) หรอ ลกปานกลาง (5-10 เซนตเมตร) ซงทาใหขาวสามารถเจรญเตบโตและใหผลผลตไดด การรกษาระดบนาแบบลกเปนวธการจดการนาแบบสนเปลองทเกษตรกรคนเคย โดยรกษาระดบนาตงแตขาวมอาย 15-20 วน ในระดบ 9-10 เซนตเมตรไปจนกระทงขาวสกเหลองใกลเกบเกยวจงระบายนาทงไปจากแปลงนา แตในสภาพทมนาในระบบอยางจากด หรอมนาแตมนอย เกษตรกรตองใชระบบการจดการนาอยางประหยดในการปลกขาว ซงการจดการนาแบบขงไมตอเนองเปนวธการหนงซงเกษตรกรสามารถนาไปใชเพอการผลตขาวไดหากมความประสงค และไมตองการปลกพชชนดอนทดแทนขาว 8.3 แนวทางการจดการนาอยางประหยดเพอปลกขาวนาปรง

การจดการนาแบบขงไมตอเนอง เชน การใหนาสลบนาขงกบนาแหง (intermittent irrigation) หรอใหนาแบบดนอมตวไปดวยนา เปนหลกการจดการนาอยางประหยดโดยลดระยะเวลาการขงนาในนาใหเหลอนอยทสด จะมผลกระทบตอการเจรญเตบโตและใหผลผลตขาวนอยทสด โดยการศกษาความสมพนธของดน นา และพช อยางเขาใจถองแท จากผลการวจยของฝายเกษตรชลประทาน กรมชลประทาน พบวาการจดการนาอยางประหยดไมทาใหผลผลตขาวลดลงแตอยางใด และสรปวาการปลกขาวไมจาเปนตองขงนาตอเนองตลอดฤดปลก เพยงรกษาความชนดนทระดบ 85% ของความชนเปนประโยชน และไมปลอยใหขาวประสบสภาวะเครยดนา ในชวงระยะเวลาวกฤตขาวกสามารถเจรญเตบโตและใหผลผลตไดด นอกจากนนยงเปนการชวยประหยดนาและชวยใหดนมโอกาสอยในสภาพ Oxidation ทาใหลดการสะสมสารประกอบคารบอนทเปนพษบางชนด เชน กาซมเทน คารบอนไดออกไซด และไฮโดรเจนซลไฟด ไปจากดนนา โดยเฉพาะการทานาชลประทานภาคกลางทมการไถกลบฟางขาวอยางหยาบ ๆ และรบเรง การปลอยใหดนอยในสภาพทระบายอากาศด จะชวยใหจลนทรยดนชนดตองการ

75

อากาศทมประสทธภาพดาเนนกจกรรมยอยสลายฟางใหหมดไปโดยเรว สงผลใหดนมความอดมสมบรณสงขนโดยลาดบ และสงเสรมใหรากขาวสามารถเจรญเตบโตในแนวดง แตการจดการนาแบบนกมขอจากด เนองจากดนอยในสภาพเปยกสลบแหงสงเสรมใหมชนดและปรมาณวชพชในนาระบาดมากขน และลดทอนประสทธภาพการใชป ยไนโตรเจน 8.4 สรปการพฒนางานวจยการใชนาอยางประหยดเพอปลกขาวนาปรงในนาดนเหนยวภาคกลาง และคาแนะนา

จากการคนควาวจยการจดการนาอยางประหยด เพอศกษาองคประกอบของเทคโนโลยดานตาง และจดรวมกนเขาเปนเทคโนโลยการจดการนาอยางประหยดทเหมาะสมสาหรบแนะนาเกษตรกรบางพนททมปญหาขาดแคลนนาทานาปรง หรอมความประสงคสงวนทรพยากรนาไวใชในกจกรรมอนๆในไรนา ผลการวจยการจดการนาอยางประหยดทดาเนนการในพนทวจยของศนยวจยขาวสพรรณบร ทอยในเขตชลประทานสมบรณ มเนอดนเปนดนเหนยว ระดบความอดมสมบรณของดนปานกลาง ความสงของระดบนาใตดน ระหวาง 0.6-1.0 เมตร พนทราบเรยบสมาเสมอความลาดเท 0.5-1.5 เปอรเซนต ควบคมนาไดด ผลการทดลองทดาเนนการตอเนองกน 3 ฤดกาล (พ.ศ.2544-2546)มผลการทดลองทสามารถสรปเปนคาแนะนาไดดงน (ภาพท 11 และ 12)

ดานการจดการนา และประสทธภาพการใชนา การจดการนาอยางประหยดทง 2 วธการ คอ การใหนาสลบนาขงสลบกบนาแหง หรอใหนาแบบ

ดนอมตวไปดวยนา มผลการทดลองทเดนชดวาสามารถลดปรมาณการใชนาในการปลกขาวนาปรงลงได 14.89 เปอรเซนต (ETP = 982.97 ลกบาศกเมตร/ไร/ฤด) สาหรบการใหนาสลบนาขงกบนาแหง และ 47.94 เปอรเซนต (ETP = 601.33 ลกบาศกเมตร/ไร/ฤด) สาหรบการใหนาแบบดนอมตวไปดวยนา เมอเปรยบเทยบกบการขงนาตอเนองตลอดฤดปลก (ETP = 1,155 ลกบาศกเมตร/ไร/ฤด) การจดการนาแบบดนอมตวไปดวยนา เปนวธการจดการนาทเหมาะสมในการนาไปใชเปนแนวทางการจดการนาอยางประหยดในสภาพนาดนเหนยวภาคกลาง และใชนานอยกวาการจดการนาแบบสลบนาขงกบนาแหง ขณะเดยวกน พนธขาวมประสทธภาพการใชนาสงกวาการจดการนาแบบขงตลอดโดยสามารถใชนา 1 หนวยปรมาตรไปเปนนาหนกแหงสงกวาการจดการนาแบบอนๆ

76

ภาพท 10 แผนภมคาแนะนาการใชปจจยการผลต และการจดการนาอยางประหยดแบบ สลบนาขงกบนาแหง

อาย (วนหลงหวาน) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110

ใหนาแบบ Intermittent irrigation งดใหนา สงนาแบบขบตอเนอง รกษาระดบนาอยางนอย 5 ซม.

ฉดพนสารเคมควบคมวชพช Pandimethaleme อตรา 240 g.ai/rai

ใสป ยครงแรก สตร 16-20-0 อตรา 35 กก./ไร

ใสป ยครงท 2 สตร 46-0-0 อตรา 13 กก./ไร

ใสป ยครงท 3 สตร 46-0-0 อตรา 13 กก./ไร

หวานเมลดบนดนแหง (หวานขาวแหง 20 กก./ไร)

เรมแตกกอ

กาเนดชอดอก

ออกดอก

สกแก

77

ภาพท 11 แผนภมคาแนะนาการใชปจจยการผลต และการจดการนาอยางประหยดแบบ ดนอมตวไปดวยนา

อาย (วนหลงหวาน) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110

20 27 34 41 48 55 62 69 76 83 90 งดใหนา

หวานเมลดบนดนแหง (หวานขาวแหง 20 กก./ไร)

เรมแตกกอ กาเนดชอดอก ออกดอก สกแก

ฉดพนสารเคมควบคมวชพช Pandimethaleme อตรา 240 g.ai/rai

ใสป ยครงแรก สตร 16-20-0 อตรา 35 กก./ไร

ใสป ยครงท 2 สตร 46-0-0 อตรา 13 กก./ไร

ใสป ยครงท 3 สตร 46-0-0 อตรา 13 กก./ไร

78

ดานพนธ และ การใชพนธ พนธขาวพนธรบรองทเกษตรกรนยมใชปลกในนาชลประทานเวลาน สามารถนาไปใชปลกในระบบ

การจดการนาอยางประหยดไดทกพนธ รวมทงสายพนธขาวทไดรบการปรบปรงพนธใหม ยกเวน พนธสพรรณบร 2, ขาวเจาหอมสพรรณบร และขาวเจาหอมคลองหลวง 1 ทมศกยภาพในการใหผลผลตตาในสภาพการจดการนาดงกลาว แตโดยภาพรวมในสภาพการจดการนาอยางประหยด พนธขาวทกพนธจะใหผลผลตเฉลยลดลงประมาณ 8-12 เปอรเซนต เมอเปรยบเทยบกบการจดการนาแบบขงตอเนองตลอดฤดปลก ในสภาพทมการเตรยมดนแหงและจดการนาอยางประหยด วธการปลกกสามารถใชไดทงหวานขาวงอกและหวานขาวแหง แตการหวานขาวงอกจะทาใหมอตราการเจรญเตบโตในระยะแรกไดเรวและสมาเสมอกวาการหวานขาวแหง และทาใหสามารถเกบเกยวไดเรวขนประมาณ 3-5 วน เนองจากผานการงอกมาแลว 2-3 วนกอนทจะหวานลงแปลง แตการหวานขาวงอกไมมอทธพลตอจานวนวชพชทตรวจนบไดในแปลง

ดานการจดการปยเคม ทระดบการใสป ยไนโตรเจนในอตราและระยะเวลาเดยวกน การจดการนาในฤดนาปรงอยาง

ประหยดใหผลผลตขาวเฉลยลดลง 31.36 เปอรเซนต สาหรบการจดการนาแบบสลบนาขงกบนาแหง และ ลดลง21.53 เปอรเซนตสาหรบการจดการนาแบบดนอมตวไปดวยนา เมอเปรยบเทยบกบการจดการนาแบบขงตอเนอง ทมปญหาการสญหายของป ยไนโตรเจนและการระบาดของวชพชนอยกวาการจดการนาอยางประหยดไมวาจะเปนวธการใด อตราป ยไนโตรเจนทเหมาะสมอยระหวาง 12-18 กโลกรม(N)/ไร โดยแบงใส 3 ครง ในระยะ 20วน 45 วน และ 55-60 วนหลงขาวงอกใหผลดทสด

ดานการจดการวชพช การจดการวชพชดวยวธการเขตกรรม เชน การใชเมลดพนธอตราสง หรอใชแรงงานถอนทง ไม

สามารถนามาใชในการผลตขาวนาปรงทมการจดการนาอยางประหยด รวมทงวธการปลกขาวแบบหวานขาวแหงหรอหวานขาวงอกกไมมอทธพลตอจานวนวชพชทตรวจนบในแปลงในระยะขาวแตกกอ การใชสารเคม pendimethalene อตรา 240 กรมสารออกฤทธ/ไร ในระยะกอนการใหนาครงแรกเพอบงคบใหเมลดงอก หรอใชสารเคม butachlor อตรา 160 กรมสารออกฤทธ/ไร ในระยะ 5 วนหลงหวานขาว เปนวธการทใหผลดในการควบคมวชพชในนาทมการจดการนาอยางประหยด ซงมปญหาวชพชประเภทกก และใบกวางเปนสวนใหญ มใบแคบเปนสวนนอย อยางไรกด หากในชวงหลงหวานขาวแลวประมาณ 20 วน ถาพบวามวชพชขนรบกวนในแปลง ใชสารเคม 2,4-D+propanil อตรา 320 กรมสารออกฤทธ/ไร ในระยะ 20 วนหลงหวานขาว ฉดพนกาจดวชพชทขนภายหลง แตตองระมดระวงพษจากสารเคมทอาจมผลกระทบตอตนขาว สวนวธการถอนวชพชทงในระยะ 30 วนหลงขาวงอกแมวาจะเปนวธการทด แตไมสอดคลองกบสภาพทางเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรทมปญหาดานแรงงานและตนทนการผลตสงดงเชนปจจบน

79

ดานผลกระทบตอสงแวดลอม ในสภาพดนนาปกต การจดการนาอยางประหยดทง 2 สภาพ ไมวาจะปลกขาวโดยวธใด มอตรา

การปลอยออกของกาซมเทนนอยกวาการจดการนาแบบขงตลอดฤดปลกและปลกขาวดวยวธเดยวกน โดยสามารถลดการปลอยออกของกาซมเทนได 70.15 เปอรเซนต สาหรบการจดการนาแบบใหนาสลบนาขงกบนาแหง และลดลง 74.47 เปอรเซนต สาหรบการจดการนาแบบดนอมตวไปดวยนา เมอเปรยบเทยบกบการจดการนาแบบขงตอเนอง และใหผลเปนไปในลกษณะเดยวกนในสภาพดนนากรดจด การจดการนาอยางประหยดสามารถลดการปลอยออกของกาซมเทนได 76.50 เปอรเซนต สาหรบการจดการนาแบบใหนาสลบนาขงกบนาแหง และลดลง 76.54 เปอรเซนต สาหรบการจดการนาแบบดนอมตวไปดวยนา แตในสภาพการจดการนาแบบขงตอเนอง ในสภาพดนนากรดจดมการปลอยออกของกาซมเทนมากกวาดนนาปกต

80

เอกสารอางอง กรมควบคมมลพษ. 2544. กจกรรมการศกษาเพอกาหนดมาตรฐานการปองกนมลพษจากนาขาว ในพนทลมนาทาจน. กรมควบคมมลพษ. กระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม.

เฉลมพล แซมเพชร. 2535. สรรวทยาการผลตพช. ภาควชาพชไร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. จ.เชยงใหม. 188 หนา.

ดเรก ทองอราม. ไมปรากฏปทตพมพ. การใหนาเพอปลกขาวอยางประหยด. ฝายเกษตรชลประทาน กองจดสรรนาและบารงรกษา กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 13 หนา.

ดเรก ทองอราม. ไมปรากฏปทตพมพ. ความตองการนาของพช. ฝายเกษตรชลประทาน กองจดสรรนาและบารงรกษา กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 67 หนา.

ทศนย อตตะนนทน. 2543. ดนนาทใชปลกขาว. ภาควชาปฐพวทยา. คณะเกษตร . มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 356 หนา.

ธวชชย ณ นคร. 2526. ความสมพนธดน นา และพช. ว.วชาการเกษตร . ปท 1 กนยายน-ธนวาคม 2526.หนา 185-195.

บรบรณ สมฤทธ .2540. การจดการผลตขาว . ใน. เอกสารการสอนชดวชาการจดการผลตธญพชและพชอาหารสตว (หนวยท 5) .หนา 381-524. สาขาวชาการสงเสรมการเกษตรและสหกรณ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. นนทบร.

บญธรรม พรหมมณ. 2532. ลทางการพฒนาการใชประโยชนแหลงนาเพอการผลตทางการเกษตร

ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. การสมมนาเชงปฏบตการ เรอง การจดการนาเพอการเกษตรในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. ศนยศกษาคนควาและพฒนาเกษตรกรรมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จ.ขอนแกน .สานกงานปลดกระทรวงเกษตรและสหกรณ. หนา 568-587.

ประสาน วงศาโรจน. 3536. การควบคมวชพชทใหผลตอบแทนสงในนาหวานขาวแหงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. กลมงานวทยาการวชพช กองพฤกษศาสตรและวชพช กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 113 หนา.

ปราโมทย ไมกลด.2545. ทรงจดหานาใหพอเพยงทวผนแผนดนไทย ความประทบใจในการตาม

เสดจ. อนสาร อ.ส.ท. ปท 43 ฉบบท 5 ธนวาคม2545. หนา 160-162.

81

ไพฑรย นะลายสต. 2534. มมมองการพฒนาแหลงนาของขาพเจา. บทความเสนอในการอภปรายทางวชาการ เรองทศทางพฒนาแหลงนาในทศวรรษหนา. วนท 27 ธนวาคม 2534 โรงแรมเอเซย กรงเทพ ฯ .โรเนยว 22 หนา.

ยงยศ สภาศกด. 2537. ปรมาณนาใชของขาวและความตองการนาของพช. ว.ขาวศนยวจยขาวปทมธาน. ปท 6 ฉบบท 3 (เมษายน-มถนายน 2537). หนา 3-4.

ยงยศ สภาศกด และ ลดาวลย ปทมวทย. 2530. รายงานผลการคนควาวจยการใชนาของขาว ป

พ.ศ.2518-2526. งานวจยการใชนาชลประทานของขาว กองจดสรรนาและบารงรกษา กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 34 หนา.

ลดาวลย กรรณนช, กงแกว คณเขต, นตยา รนสข, กษน ขาเลขะสงห, สรพล จตพร, อมรรตน อนทรมน อญชล ครามศร, นวต เจรญศลป, วชย หรญยปกรณ นกล รงสชล และ สเทพ ลมทองกล. 2544. การปลกขาวนาปรงโดยระบบการใชนาอยางประหยด. ใน.เอกสารการประชมวชาการ ศนยวจยขาวปทมธาน 2544. หนา 107-119. ศนยวจยขาวปทมธาน สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

วโรจน อมพทกษ. 2531. การจดการดน (เลม 2). หนา 317-604. ภาควชาปฐพวทยา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ศจ เจรญยง. 2537. ขอมลการใชนาของพชตางๆ ในภาคกลาง. เอกสารวชาการเลม 3. งานวจยการใชนาชลประทานของขาว กองจดสรรนาและบารงรกษา กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 34 หนา.

ศนยสารสนเทศการเกษตร. 2543. สถตการเกษตรประเทศไทย ปเพาะปลก 2541/2542. สานกงานเศรษฐกจการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ .105 หนา.

สถาบนวจยขาว. 2545. เกษตรดทเหมาะสมสาหรบผลตขาวนาชลประทาน. สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 41 หนา

สถาบนวจยขาว และ FAO. 2546. คมอการใชเทคโนโลยแบบบรณาการในการผลตขาวและเมลด

พนธขาวคณภาพด TCP/THA0167(T). สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตร และสหกรณ. 37 หนา.

82

สรพล จตพร, อมรรตน อนทรมน และ ลดดาวลย กรรณนช. 2546 . การใชนาอยางประหยดเพอผลตขาวนาปรงในนาดนเหนยวชลประทานภาคกลาง. ศนยวจยขาวสพรรณบร สานกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 5 กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 89 หนา.

สานกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 5 .2544. การวเคราะหระบบนเวศเกษตรภาคกลางและภาค

ตะวนตก . กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ . 99 หนา.

สาราญ อนแถลง, สญชย สตตวฒนานนท ,นตยา รนสข และ วาสนา อนแถลง. 2544. การควบคมวชพชในนาทเตรยมดนแหง. ใน. เอกสารการประชมวชาการ ศนยวจยขาวปทมธาน 2544. หนา 120-135. ศนยวจยขาวปทมธาน สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

อมรรตน อนทรมน, สรพล จตพร และ ลดดาวลย กรรณนช. 2546 . การจดการวชพชในการปลกขาวโดยใชนาอยางประหยดในฤดนาปรง. ศนยวจยขาวสพรรณบร สานกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 5 กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ. โรเนยว 20 หนา

อจฉรา จตตลดากรณ , สรพล จตพร และ วชยหรญยปรณ. 2540. กรณศกษาการจดการผลตธญพช

และพชอาหารสตว. ใน. เอกสารการสอนชดวชาการจดการผลตธญพชและพชอาหารสตว (หนวยท 15) หนา 520-557 สาขาวชาการสงเสรมการเกษตรและสหกรณ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. นนทบร.

อทย อารมณรตน. 2541. ทรพยากรนาและการใหนาทางผวดนอยางมประสทธภาพ. งานวจยปฐพกายภาพ กองปฐพวทยา กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 173 หนา.

De Datta, S.K.,1981. Principle and Practices of Rice Production. John Wiley and Son.Inc., Singapore. 618 pp.