การบรหารการจดการเรยนร อาจารย ดร. เขมทอง ศรแสงเลศ

เคาโครงเนอหา ตอนท 6.1 แนวคดและหลกการเกยวกบการเรยนร

6.1.1 ความหมายและความส าคญของการเรยนร 6.1.2 ทฤษฎการเรยนร

6.1.3 การเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ 6.1.4 กระบวนการเรยนร ตอนท 6.2 การบรหารการจดการเรยนรในสถานศกษา 6.2.1 ความหมายและแนวทางการบรหารการจดการเรยนร 6.2.2 องคประกอบของการบรหารการจดการเรยนร

6.2.3 โครงสรางการบรหารการจดการเรยนรในสถานศกษา 6.2.4 บทบาทของผสอนและผบรหารในการบรหารจดการเรยนร 6.2.5 ปจจยความส าเรจในการบรหารการจดการเรยนร

ตอนท 6.3 การพฒนาการจดการเรยนร 6.3.1 การพฒนาหลกสตรสถานศกษา

6.3.2 การพฒนาครและบคลากรทางการศกษา 6.3.3 การพฒนาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร 6.3.4 การพฒนาแหลงเรยนรและภมปญญาทองถน

แนวคด 1. การเรยนรเปนสงส าคญตอการด ารงชวตอยในสงคมไดอยางมความสข กระบวนการเรยนรเปนสงทซบซอนและเกยวพนกบปจจยหลาย

อยางรวมทงสงแวดลอม การจดการศกษาจงตองอาศยหลกการจากทฤษฎการเรยนร ซงไดรบการพฒนามาอยางตอเนอง แนวทางการบรหารการจดการเรยนรทใชในปจจบนไดแก การจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ

2. การบรหารการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ เปนการบรหารจดการเกยวกบโครงสรางขององคการและองคประกอบทกดานของสถานศกษา รวมถงการระดมทรพยากรในชมชน เพอการสงเสรม สนบสนน และเอออ านวยตอการจดการเรยนรโดยค านงถงความแตกตางระหวางบคคล เพอใหผเรยนเกดการเรยนรอยางมประสทธภาพ โดยผบรหารสถานศกษาและผสอนเปนผทมบทบาทส าคญในการบรหารการจดการเรยนร และความส าเรจในการบรหารการจดการเรยนรของสถานศกษาขนอยกบปจจย 6 ประการ คอ ผบรหารสถานศกษา ผสอน ผเรยน ผปกครอง สภาพแวดลอมและบรรยากาศในการเรยนการสอน และการสงเสรมสนบสนนของผทเกยวของ

3. การพฒนาการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ ผบรหารสถานศกษาจะตองใหความส าคญตอองคประกอบทส าคญ 4 ประการ คอ การพฒนาหลกสตรสถานศกษา การพฒนาครและบคลากรทางการศกษา การพฒนาสอและเทคโนโลยการเรยนร และการพฒนาแหลงเรยนรและภมปญญาทองถน วตถประสงค เมอศกษาหนวยท 6 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายความหมายของการบรหารการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญได 2. อธบายและเปรยบเทยบหลกการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญกบการจดการเรยนรโดยทวไปได

1

3. อธบายและยกตวอยางองคประกอบทส าคญตอการบรหารการจดการเรยนรได 4. เสนอแนะแนวทางการพฒนาองคประกอบทส าคญตอการบรหารการจดการเรยนรได 5. ออกแบบระบบการบรหารการจดการเรยนรทเหมาะสมกบสถานศกษาได

ตอนท 6.1 แนวคดและหลกการเกยวกบการเรยนร หวเรอง เรองท 6.1.1 ความหมายและความส าคญของการเรยนร

เรองท 6.1.2 ทฤษฎการเรยนร เรองท 6.1.3 กระบวนการเรยนร เรองท 6.1.4 รปแบบการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ แนวคด

1. การเรยนรเปนกระบวนการพฒนาตนเองของมนษยทมความเกยวพนกนระหวางแรงกระตนทางจตใจ ความสามารถทางสตปญญา และสงแวดลอม ซงสงผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมในการตอบสนองตอสงตางๆ ของมนษย การจดการเรยนรในสถานศกษาจงเปนการเตรยมความพรอมใหแกผเรยนเพอใหสามารถด ารงชวตอยในสงคมไดอยางมนคงและมความสข

2. ทฤษฎการเรยนรเปนการอธบายเกยวกบอทธพลของสงแวดลอม ทมผลตอกระบวนการเรยนรและการเปลยนแปลงพฤตกรรมของมนษย พฒนาการของทฤษฎการเรยนรสามารถแบงไดเปน 3 ยค แนวคดในแตละยคสงผลตอรปแบบและแนวทางในการจดการศกษาทงในดานนโยบาย หลกสตร การจดการเรยนการสอน และการวดและประเมนผล 3. กระบวนการเรยนรเปนกระบวนการทเกดขนในตวผเรยนจากการท ากจกรรมและมประสบการณตางๆ การเรยนรสามารถเกดขนไดตลอดเวลา เมอเกดการเรยนรในเรองหนงแลว ผเรยนยงสามารถยกระดบและพฒนาองคความรใหขยายขอบเขตออกไปไดอยางไมมวนสนสดจนกลายเปนสนทรพยทางปญญา ผบรหารและผสอนจงควรจดหลกสตรและสาระการเรยนรอยางเหมาะสม ออกแบบการสอน จดสภาพแวดลอม สอและเทคโนโลยใหเออตอการเรยนรของผเรยน

4. การเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญเปนแนวทางหลกในการจดการศกษาในปจจบน ผสอนควรพจารณาเลอกใชรปแบบการเรยนรทตางกนตามความเหมาะสมกบจดเนนในการพฒนาผเรยน วตถประสงค เมอศกษาตอนท 6.1 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายความหมายและความส าคญของการเรยนรได 2. วเคราะหและอธบายอทธพลของทฤษฎการเรยนรในแตละยคทมตอการจดการศกษาได 3. อธบายและยกตวอยางกระบวนการเรยนรได 4. เลอกรปแบบการเรยนรทเหมาะสมกบจดเนนในการพฒนาผเ4. รยนได

2

เรองท 6.1.1 ความหมายและความส าคญของการเรยนร

การเรยนรเปนสงทเกดขนตามธรรมชาต วทยาการดานการเรยนรระบวาธรรมชาตการเรยนรของมนษยเปนไปตามหลกชววทยาของสมอง

นอกจากนยงมปจจยดานครอบครว การอบรมเลยงด ขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรม สงคม และสงแวดลอมทมอทธพลตอการเรยนรและความรสกนกคดของมนษยเปนอยางมาก การจดการศกษาในระบบโรงเรยนจงเกดขน เพอใหการศกษาอบรมใหผเรยนไดเกดการเรยนรตามแนวทางและวตถประสงคทก าหนดไว อยางไรกด การเรยนรอยางตอเนองตลอดชวต เปนสงทเกดขนเองตามธรรมชาต จากครอบครว สงคม ชมชน และสงแวดลอม ไมใชการเรยนรทเกดขนในหองเรยนแตเพยงประการเดยว สถานศกษาจงตองจดสภาพแวดลอมใหเหมาะสมเพอใหเปนแหลงเรยนรทด ดงนน ผบรหารสถานศกษาจงควรท าความเขาใจเกยวกบความหมายและความส าคญของการเรยนร เพอจะไดบรหารจดการเรยนรไดอยางมประสทธภาพ

1. ความหมายของการเรยนร นกวชาการนบตงแตอดตจนถงปจจบนใหความสนใจตอการเรยนรสงตางๆ ของมนษย โดยมงคนหาวามนษยเกดการเรยนรไดอยางไร จากการศกษาศาสตรดานจตวทยาประสาท (neuropsychology) ศาสตรดานจตวทยาการศกษา (educational psychology) ทฤษฎการเรยนร (learning theory) และศาสตรดานการสอน (pedagogy) ท าใหนกวชาการทางการศกษาสรปวาการเรยนรของมนษยเปนสวนหนงของการศกษาหรอการพฒนาตนเอง ซงเกดขนโดยมเปาหมายและมแรงจงใจเปนตวกระตน และไดนยามค าวา “การเรยนร” ไวดงน ไคลน (Klein, 1991: 2) กลาวถงการเรยนรวาเปนกระบวนการทไดมาจากประสบการณ ซงสงผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมทคอนขางถาวร การเปลยนแปลงนไมสามารถอธบายไดดวยเหตการณใดเหตการหนงโดยเฉพาะ หรอการมวฒภาวะ หรอโดยสญชาตญาณ บกส (Biggs, 1993: 24-25) มความเหนทสอดคลองกนกบไคลน ทงยงไดอธบายขยายความวา การเรยนรแบงเปนระดบ จากความหมายเชงปรมาณไปสความหมายเชงคณภาพ และจากการเรยนรโดยยดครเปนส าคญ ไปสการเรยนรโดยยดผเรยนเปนส าคญ ดงน การเรยนรระดบท 1 หมายถง จ านวนสงทไดเรยนรและการรวบรวมแนวคด การเรยนรระดบท 2 หมายถง การไดรบการสงสอนและการประเมนผลจากสถานศกษา การเรยนรระดบท 3 หมายถง ความสามารถในการรบรและเขาใจความหมาย การแปลความหมายและวเคราะหสงทเรยนรได ตลอดจนความสามารถในการแกปญหา โดยการเรยนรในระดบท 1 และ 2 เปนการเรยนรทยดครเปนส าคญ สวนการเรยนรในระดบท 3 เปนการเรยนรทยดผเรยนเปนส าคญ ภรมยา อนทรก าแหง (2550: 28-29) กลาววา การเรยนร หมายถงการเปลยนแปลงทเกดขนจากกระบวนการทางสตปญญา ทมกระบวนการใชความคดเพอสรางความเขาใจตอความหมายของสงตางๆ ซงสงผลตอสตปญญาภายในบคคลและยงสงผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมเดมไปสพฤตกรรมใหมหลงจากทไดเรยนร หรอไดประสบการณการเรยนรจากครหรอผทเกยวของ หรอสงแวดลอมทเปนบรบทรอบตว สรางค โควตระกล (2541: 187) กลาววา การเรยนร หมายถงการเปลยนแปลงพฤตกรรมซงเปนผลทเนองมาจากประสบการณ ทผเรยนมปฏสมพนธกบสงแวดลอม หรอการฝกหด รวมถงการเปลยนปรมาณความรของผเรยน วระ พลอยครบร (2545: 85) กลาววา การเรยนร หมายถงการปรบเปลยนทศนคต แนวคด และพฤตกรรมอนเนองมาจากไดรบประสบการณ ซงควรเปนการปรบเปลยนไปในทางทดขน ทศนา แขมมณ (อางถงใน นวลจตต เชาวกรตพงศ 2545: 6) อธบายความหมายของการเรยนรวาเปนกระบวนการทางสตปญญาและกระบวนการทางจตใจของบคคลในการรบรสงเราตางๆ และพยายามสรางความหมายของสงเราหรอประสบการณทตนไดรบ เพอใหเกดความเขาใจในประสบการณนน โดยอาศยกระบวนการทางสงคมเขามาชวย และมเปาหมายเพอน าความรไปใชในการปรบปรงเปลยนแปลงตนเอง ทงทางดานเจตคต ความรสก ความคด ความเขาใจ และการกระท าตางๆ ในการด ารงชวตประจ าวนรวมกบผอน

3

จากความหมายทนกวชาการไดนยามไว ประมวลสาระส าคญไดวาการเรยนรเปนกระบวนการพฒนาตนเองของมนษยทมความเกยวพนกนระหวางแรงกระตนทางจตใจ ความสามารถทางสตปญญา และสงแวดลอม ซงสงผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมในการตอบสนองตอสงตางๆ ของมนษย โดยมนษยมการเรยนรไดหลายระดบ 2. ความส าคญของการเรยนร

นบตงแตมนษยยคดกด าบรรพไดถอก าเนดขนบนโลกเมอกวา 70 ลานปมาแลว การดนรนเพอใหมชวตรอดและเพอด ารงเผาพนธ ท าใหมนษยไดเรยนรจากสงตางๆ รอบตวอยางมากมาย สงผลใหมนษยมววฒนาการทงทางรางกายและมนสมองจนกระทงกลายมาเปนมนษยในยคปจจบน ผลจากการเรยนรท าใหมนษยสามารถสรางสรรคองคความรและตอยอดความรไปสการประดษฐคดคนนวตกรรมใหมๆ อยเสมอ และเนองจากโลกในยคปจจบนมความเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวมาก ทงดานสภาพแวดลอมและความเจรญทางเทคโนโลย การเรยนรจงเปนกญแจส าคญตอการด ารงชวต มนษยตองมการเรยนรสงใหมๆ ทกวน จนอาจกลาวไดวาเมอใดทไมมการเรยนร เมอนนมนษยกไมมชวต และสงคมทคนในสงคมไมมการเรยนรสงใหมๆ ในทสดสงคมนนกจะลาหลง

ประเวศ วะส (2545: 77) ไดกลาวถงวตถประสงคของการเรยนรวามวตถประสงค 3 ประการ คอ 1. เรยนรเพอรตนเอง 2. เรยนรเพอรสงนอกตวทสมพนธกบตนเอง ทงสงทอยใกลและไกล 3. เรยนรเพอรปฏสมพนธระหวางตนเองกบสงนอกตวและสามารถจดความสมพนธใหเกอกลกน

การเรยนรตามแนวคดของประเวศ วะส เนนทการรเกยวกบตนเองกอน เพอเปนพนฐานในการเขาใจความจรงของสงทแวดลอมตนเอง แลวจงจะมความสามารถในการจดความสมพนธใหเกอกลกนได ดงนน กระบวนการเรยนการสอนจงตองน าความเปนจรงของชวตและสภาพแวดลอมทผเรยนคนเคยมาเปนตวตง และน าเนอหาสาระของรายวชาเปนตวประกอบ ซงจะท าใหการเรยนรนาสนใจและเขาใจไดงาย การเรยนรจงมความส าคญโดยตรงตอการพฒนาตวบคคลและสงแวดลอม การเรยนรของมนษยสงผลตอความเจรญกาวหนาและความมนคงของสงคม ทงดานเศรษฐกจ การเมอง วฒนธรรมและเทคโนโลย ความส าคญของการเรยนรจงอาจกลาวไดวาม 4 ประการหลก คอ

1. การเรยนร เปนการเตรยมความพรอมใหแกผเรยน เพอใหสามารถเผชญกบปญหาและแกไขปญหาทจะเกดขนในสงคมยคใหมทงในปจจบน และในอนาคต เพอใหสามารถด ารงชวตไดอยางมความสข

2. การเรยนรเปนการก าหนดทศทางการพฒนาของสงคม เศรษฐกจ การเมอง และเทคโนโลยในอนาคต ประเทศทประชาชนมการเรยนรทสอดคลองกบสภาพพนฐานของประเทศและสอดคลองกบแนวนโยบายในการพฒนาประเทศ ยอมสามารถพฒนาประเทศไปในทศทางทตองการไดอยางมนคง

3. การเรยนรเปนพนฐานของความมนคง และความอยรอดของมนษยและสงคมทงในระดบประเทศและระดบโลก 4. การเรยนรเปนการพฒนาศกยภาพในการแขงขนของนานาประเทศในสงคมโลก นอกเหนอจากความเปลยนแปลงของวทยาการในดานตางๆ อยางรวดเรวแลว วทยาการดานการเรยนรเองกมความเปลยนแปลงไปอยาง

รวดเรวดวยเชนกน รฐจงใหความส าคญตอการจดการเรยนรและปฏรปการเรยนร โดยน าเสนอนโยบายการเรยนรรปแบบใหม เพอปรบเปลยนวธการเรยนรจากรปแบบเดม 7 ประการ (ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต 2545: IX) คอ

(1) เนนใหผเรยนไดมความเปนอสระ เปนตวของตวเอง กลาคด กลาท า กลาแสดงออกอยางมไหวพรบ เพอเตรยมความพรอมส าหรบความเปลยนแปลงของสงคมในอนาคต

(2) ปรบเปลยนบทบาทของคร จากการเปนผสงสอน ใหเปนผชวยเหลอ สนบสนน สงเสรมใหผเรยนไดเรยนรดวยตนเอง (3) เนนการพฒนาคร ใหมความร ทกษะในการจดการเรยนร และมเจตคตทดตอการเปลยนแปลงกระบวนการเรยนรของผเรยน (4) เนนใหสถานศกษาน าชมชนเขามาเปนแหลงในการพฒนาการเรยนร และใหการเรยนรของผเรยนสอดคลองกบวถชวตและความเปนอย

ของชมชน (5) เนนใหสถานศกษาน าเทคโนโลยสารสนเทศและการสอมาใชในการจดการเรยนรของผเรยน

4

(6) เนนใหสถานศกษามระบบการประเมนผลการเรยนรทเหมาะสมและมประสทธภาพ (7) ใหความส าคญตอการพฒนากลมเดกอายต ากวา 5 ป และกลมระดบอดมศกษา (อาย 18 ปขนไป) เนองจากสมองของเดกจะมการพฒนาอยางมากในชวงอาย 0-5 ป และกลมผเรยนระดบอดมศกษาเปนก าลงส าคญในการก าหนดทศทางการพฒนาประเทศ จากแนวนโยบายการปฏรปการเรยนรรปแบบใหมทง 7 ประการน แสดงใหเหนวาการเรยนรมความส าคญและเปนสงจ าเปนทผบรหารตอง

บรหารจดการสถานศกษาเพอใหผเรยนเกดการเรยนร ตามวตถประสงคของการจดการศกษา เรองท 6.1.2 ทฤษฎการเรยนร นกการศกษาทมชอเสยงนบตงแตอดตจนถงปจจบน ตางคดคนหลกการและทฤษฎเกยวกบการเรยนร เพอน ามาใชในการจดการเรยนรใหประสบความผลส าเรจ จงขอน าเสนอพฒนาการของทฤษฎการเรยนรตงแตยคแรกจนถงยคปจจบน เพอเปนพนฐานใหนกศกษาไดเขาใจเกยวกบการจดการเรยนรสมยใหมทจะกลาวถงตอไป 1. ความหมายของทฤษฎการเรยนร ทฤษฎการเรยนรเกดขนเนองจากมนษยมความสนใจปรากฏการณตางๆ ทเกดขนรอบตว และในขณะทสงเกตนน มนษยกเกดความคดสรางสรรคประกอบกบความคดเกยวกบเหตและผล ท าใหเกดการคาดคะเนทเรยกวาการตงสมมตฐาน หลงจากนนจงพยายามหาหลกฐานมาพสจนสมมตฐานนน เมอสมมตฐานไดรบการพสจนยนยนซ าแลวซ าอกมากเพยงพอ สมมตฐานนนกจะไดรบการตงใหเปนทฤษฎ ทฤษฎจงมคณลกษณะ 3 ประการ ดงท ทศนา แขมมณ (2550: 41) สรปไว คอ

1. ทฤษฎตองสามารถอธบายความจรงหลกของปรากฏการณทเกดขนได 2. ทฤษฎตองสามารถน าขอสรปรวมไปแจกแจงความจรงหลกใหออกมาเปนกฎยอยๆ หรอความจรงอนๆ ได 3. ทฤษฎตองสามารถท านายปรากฏการณนนได ส าหรบทฤษฎการเรยนรนน มนกปรชญาและนกจตวทยาไดศกษาและสงเกต รวมถงอธบายความคดเหนกนไวอยางหลากหลายและไดรบการ

พฒนามาหลายยคสมย จงจดวาทฤษฎการเรยนรเปนแนวความคดทไดรบการยอมรบวาสามารถใชอธบายลกษณะของการเกดการเรยนร หรอท านายการเปลยนแปลงพฤตกรรมของมนษยได

นกวชาการ 2 ทาน คอ อลเลอรส และออรโมรอด (Illeris, 2000; and Ormorod, 1995 อางถงใน wikipedia, 2010) กลาววาทฤษฎการเรยนร เปนการอธบายกระบวนการทมนษยรบรเกยวกบอารมณ สภาพแวดลอม และประสบการณ ซงท าใหมนษยไดรบความร ขยายขอบเขตของความร หรอปรบเปลยนความร ทกษะ คานยม และทศนะทมตอสงตางๆ

สวนความหมายของทฤษฎการเรยนรทางสงคม (social learning theory) อธบายวามนษยเกดการเรยนรพฤตกรรมใหม จากการไดรบแรงจงใจ หรอการลงโทษ หรอโดยการสงเกต ซงแสดงวาสงแวดลอมมอทธพลตอการเรยนร ดงนน บกจ (Bigge, 1982: 3) จงไดนยามวา ทฤษฎการเรยนรเปนการสงเกตอยางรอบดานและเปนระบบเกยวกบกระบวนการตามธรรมชาตของมนษยทสมพนธกบสงแวดลอม เพอพฒนาศกยภาพของตนเองและเพมความสามารถในการใชสงแวดลอมไดอยางมประสทธภาพมากยงขน จากความหมายของทฤษฎการเรยนรดงกลาวขางตน สรปไดวาทฤษฎการเรยนร เปนการอธบายเกยวกบอทธพลของสงแวดลอมทมผลตอกระบวนการเรยนรและการเปลยนแปลงพฤตกรรมของมนษย ซงแสดงวาสงแวดลอมเปนสงส าคญอยางยงตอการเรยนร สถานศกษาจงควรน าทฤษฎการเรยนรมาประยกตใชในการจดการศกษา ดวยการจดบรบทและสงแวดลอมทกชนดทกประเภทเพอใหผเรยนเกดการเรยนรไดมากทสด 2. พฒนาการของทฤษฎการเรยนร

การพฒนาทฤษฎการเรยนรนน มนกวชาการอยหลายกลมและหลายยคสมย ในทนขอน าวธการแบงกลมพฒนาการทฤษฎการเรยนรของทศนา แขมมณ มาเปนหลกประกอบกบแนวคดของนกวชาการอนๆ โดยทศนา แขมมณ (2550: 45- 107) ไดแบงพฒนาการของทฤษฎการเรยนรไว 3 ยค คอ

5

ทฤษฎการเรยนรยคกอนครสตศตวรรษท 20 ทฤษฎการเรยนรยคครสตศตวรรษท 20 และทฤษฎการเรยนรในยคปจจบนหรอทฤษฎการเรยนรรวมสมย ในยคแรกทฤษฎการเรยนรยงองอยกบปรชญาทางศาสนา แตนกศกษาจะพบวาทฤษฎการเรยนรไดมพฒนาการเปนอยางมากตงแตยคครสตศตวรรษท 20 เปนตนมา 2.1 ทฤษฎการเรยนรยคกอนครสตศตวรรษท 20 สามารถแบงออกไดเปน 3 กลมตามแนวคดและความเชอทแตกตางกน แนวคดของกลมแรกมพนฐานมาจากความเชอเกยวกบพระเจาและความดความชวของมนษย การเรยนรจะเนนการฝกจตและสมอง วธการนถอไดวาเปนรากฐานของทฤษฎการเรยนรในยคตอมา แนวคดของกลมทสองเรมเปลยนจากความเชอในอ านาจของพระเจาไปสการพฒนาไปตามธรรมชาตของมนษย และมความเชอวามนษยมแรงกระตนทจะเรยนรและพฒนาตนเอง จงเนนการเรยนรตามธรรมชาตจากประสบการณตรง และการพฒนาตามชวงอาย โดยเรมมแนวคดเกยวกบการจดการศกษาทเนนผเรยนเปนส าคญ โดยเฉพาะในการศกษาระดบปฐมวย สวนแนวคดของกลมสดทายในยคน มความเชอเกยวกบการเชอมโยงความคด ถอวาการเรยนรเกดจากแรงกระตนภายนอกหรอสงแวดลอม นกคดทส าคญและมชอเสยงทเรารจกในกลมแรกไดแก พลาโต (Plato)

และอรสโตเตล (Aristotle) กลมท 2 ไดแก รสโซ (Rousseau) ฟรอเบล (Froebel) และเพสตารอสซ (Pestalozzi) สวนกลมท 3 ไดแก ลอค ( Locke) วนดท ( Wundt) ทชเชเนอร (Titchener) และแฮรบารท (Herbart) จะเหนไดวา แนวคดทฤษฎในยคกอนครสตศตวรรษท 20 หลายทฤษฎกยงถกอางถงอยเสมอจนถงปจจบน อยางไรกด ทฤษฎในยคแรกน ยงเปนแนวคดทอาศยการบรรยาย การพรรณนา และการลงมอปฏบตมากกวาจะเปนการทดสอบสมมตฐาน 2.2 ทฤษฎการเรยนรยคครสตศตวรรษท 20 ในชวงครสตศตวรรษท 20 น ถอไดวาเปนยคทมนกคดหลากหลายมากขนและมอทธพลตอการจดการศกษาในปจจบน นกคดสวนใหญเปนนกจตวทยา และนกจตวทยาการศกษา ดงนน แทนทจะเปนการบรรยายหรอพรรณาแนวคดแตเพยงอยางเดยว จงเรมมการทดสอบแนวคดดวยกระบวนการทดลองทางวทยาศาสตรมากขน จนแนวคดนนๆ ไดรบการยอมรบวาเปนทฤษฎ ทฤษฎทส าคญในยคนสามารถจดแบงไดเปน 4 กลม คอ 2.2.1 ทฤษฎการเรยนรกลมพฤตกรรมนยม (Behaviorism) นกทฤษฎกลมนไดเรมตนการศกษาแนวคดดวยการทดลองกบสตวชนดตางๆ เชน แมวและสนข กอนทจะสรปเปนทฤษฎและน ามาทดสอบกบมนษย นกทฤษฎกลมนมความเชอวาการแสดงออกของมนษยมผลมาจากอทธพลของสงแวดลอมภายนอก การเรยนรเกดจากการเชอมโยงระหวางสงเราและการตอบสนองตอสงเราทงในระดบจตส านกและจตใตส านก ทฤษฎทมชอเสยงมหลายทฤษฎ เชน

1) ทฤษฎการเชอมโยงของธอรนไดค (Thorndike’s Connectionism) ธอรนไดคไดตงกฎแหงความประทบใจ (Law of Effect) ทอธบายวาการตอบสนองซงเกดขนทนทเมอรสกพงพอใจ จะท าใหมนษยเชอมโยงความรสกกบสถานการณนน และมแนวโนมทจะแสดงพฤตกรรมนนซ าอกในสถานการณอนทเปนแบบเดยวกน แตการตอบสนองดวยความรสกไมพงพอใจ ความเชอมโยงกบสถานการณนนกจะนอยลงและการมพฤตกรรมตอบสนองจะลดลง

2) ทฤษฎการวางเงอนไขของพาฟลอฟ (Pavlov’s Conditioning Theory) เปนทฤษฎทอธบายพฤตกรรมการตอบสนองตอสงเราทเกดขนซ าๆ แบบเดมของมนษยวาเปนไปโดยจตใตส านก เมอจดสถานการณใหมสงเราแบบเดยวกน กจะท าใหมพฤตกรรมตอบสนองแบบเดมเกดขนทนท

3) ทฤษฎการวางเงอนไขของสกนเนอร (Skinner’s Conditioning Theory) เปนทฎษฎทเชอวาการเรยนรเปนการเปลยนแปลงพฤตกรรม ซงเปนผลมาจากการตอบสนอง (Response) ของมนษยตอสงเรา (Stimuli) สงเราม 2 ชนด คอ การเสรมแรง (Reinforcement) ซงเปนสงเราทางบวก เชน การชมเชย และการใหรางวล จะกระตนใหมนษยแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอสงเราเพมขน สวนการลงโทษ (Punishment) ซงเปนสงเราทางลบ เชน การต าหน การเฆยนต จะท าใหพฤตกรรมการตอบสนองตอสงเรานนลดลง 2.2.2 ทฤษฎการเรยนรกลมพทธนยม หรอกลมความรความเขาใจ (Cognitivism) กลมพทธนยมเปนกลมทเนนกระบวนการทางปญญาหรอความคด ซงเปนกระบวนการภายในของสมอง กลมนจงเชอวาการเรยนรของมนษยมใชเปนเพยงการตอบสนองตอสงเรา แตเปนสงทซบซอนยงกวานน เพราะตองอาศยการสะสมของขอมล ผานกระบวนการสรางความหมาย การเชอมโยงความสมพนธระหวางขอมล และการน าขอมลออกมาใชเพอแกปญหาตางๆ ทฤษฎทส าคญในกลมน ไดแก

1) ทฤษฎเกสตลท (Gestalt Theory) เกสตลท เปนภาษาเยอรมน หมายถง แกนแทหรอรปทรงโดยรวมของสงใดสงหนง (Wikipedia, 2011: 1) ทฤษฎนอธบายวาการท างานของสมองเปนการท างานไปพรอมกนทกสวนเปนคขนานและอาศยการอนมานเปรยบเทยบประสบการณใหมกบ

6

ประสบการณเดม สมองจะจดจ าสงทมองเหนเปนโครงรางของรปทรงทงหมด ไมใชการจดจ าแบบแยกสวนเปนเฉพาะลายเสนหรอสวนโคงเทานน หลกการส าคญของทฤษฎเกสตลท จงม 2 ประการ คอหลกการรวมยอด (Principle of Totality) และหลกความสมพนธระหวางการท างานของจตกบสมอง (Principle of psychophysical isomorphism) แสดงวาการเรยนรของมนษยเปนการใหความหมายตอภาพรวมของประสบการณซงเกดจากขอมลเดมทมอยในสมองกบขอมลใหมโดยมเรองของอารมณและความรสกเขามาเกยวของดวย

2) ทฤษฎสนาม (Field Theory) ค าวา “สนาม” ในทนมความหมายถงภาพรวมของความจรงทมอยรวมกนหรอเกดขนพรอมๆ กนและเปนทเขาใจไดวามความสมพนธและตางพงพาอาศยซงกนและกน ทฤษฎนจงใชอธบายพฤตกรรมทมนษยแสดงออกมาตางกนเนองจากอทธพลของสภาพแวดลอมทแตกตางกน

3) ทฤษฎพฒนาการทางสตปญญาของเพยเจต และบรนเนอร (Piaget and Brunner’s Intellectual Development Theory) เพยเจตใหความส าคญตอวฒภาวะ โดยอธบายวาการเรยนรของเดกแบงเปนล าดบขนตามพฒนาการของสมอง จากวยแรกเกดจนถง 2 ป สมองจะพฒนาเกยวกบประสาทรบความรสกและสงการ วย 2 – 7 ป จะพฒนาเกยวกบการเรยนรภาษาและการสอความหมาย วย 7-11 ป เรมสามารถคดเชงเหตและผลเกยวกบสงของและเหตการณ สามารถแยกแยะและจดหมวดหมของสงตางๆ ไดตามขนาด น าหนก หรอจ านวน และวย 11 ปขนไป สามารถคดเชงเหตและผลทมความซบซอน มการตงและทดสอบสมมตฐาน และเรมใหความสนใจกบปญหาเชงปรชญา ซงบรนเนอรกมความเหนสอดคลองกนและมองวาการเรยนรเปนกระบวนการทผเรยนสรางแนวความคดโดยอาศยพนฐานจากความรเดมผสานกบความรใหม ดงนน ผสอนจงควรกระตนใหผเรยนไดคดเชงเหตผลโดยการตงสมมตฐาน ตดสนใจและคนควาหาค าตอบดวยตนเอง

4) ทฤษฎการเรยนรอยางมความหมายของเออซเบล (Ausubel’s Theory of Meaningful Verbal Learning) เออซเบลใหความสนใจตอการเรยนรภาษาพด (verbal learning) และการสอความหมาย เขาเชอวาความหมายทรบรกนในสงคมนนไดมาจากการเปลยนเสยงทไดยนใหกลบไปเปนเนอหาทสามารถตระหนกรไดโดยผเรยน การเรยนรภาษาจงเปนการแปลความหมายของภาษาซงเปนสญลกษณ (symbol) โดยการท างานของสมอง กระบวนการเรยนรจงประกอบดวย 2 ขนตอน คอ การรบรทเกยวกบความหมายของภาษา และการคนพบทเกยวกบการสรางแนวคดและการแกปญหา 2.2.3 ทฤษฎการเรยนรกลมมนษยนยม (Humanism) นกคดในกลมนใหความส าคญตอความเปนมนษย เชอวามนษยมความดงาม มความสามารถ มความตองการ และมแรงจงใจภายในทจะพฒนาศกยภาพของตนเองอยเสมอ ทฤษฎในกลมนหลายทฤษฎมอทธพลตอการบรหารจดการศกษาในยคปจจบนเปนอยางมาก อาทเชน

1) ทฤษฎการเรยนรของมาสโลว (Maslow) มาสโลวเชอวาการเรยนรของมนษยเปนไปตามล าดบขนคลายคลงกบล าดบขนของความตองการ แตแบงออกเปนเพยง 3 ขน โดย 2 ขนแรกเปนการเรยนรเกยวกบสมรรถภาพทางกาย และพฤตกรรม สวนขนท 3 เปนการเรยนรเกยวกบเรองของปรชญาและความเปนมนษย เมอเกดการเรยนรในขนพนฐานแลวกจะเปนฐานใหเกดความตองการเรยนรในขนทสงขนตอไป

2) ทฤษฎการเรยนรของโรเจอรส (Rogers) เปนทฤษฎทกลาวถงความสามารถของมนษยในการพฒนาการเรยนรใหดขนหากมนษยอยในสถานการณทผอนคลายและเปนอสระ ทฤษฎนจงเนนผเรยนเปนส าคญ โดยเสนอแนะวาครควรท าหนาทเปนผชแนะและอ านวยความสะดวก รวมถงจดบรรยากาศทเออตอการเรยนร เพอใหผเรยนสามารถเรยนรไดดทสด

3) ทฤษฎการเรยนรของโคมบส (Combs) เปนทฤษฎทใหความส าคญตอความรสกและเจตคตของผเรยน 4) ทฤษฎการเรยนรของอลลช (Illich) ทเสนอใหลมเลกระบบโรงเรยน โดยเชอวาการศกษาควรเปนการศกษาตลอดชวต แบบ

เปนไปตามธรรมชาต และใหโอกาสในการศกษาเลาเรยนแกบคคลอยางเตมท 5) ทฤษฎการเรยนรสงคมของแบนดรา (Bandura) ซงเปนทฤษฎทเนนความส าคญของการสงเกตและการเรยนรจากการลอกเลยน

แบบพฤตกรรม ทศนคต และการสนองตอบทางอารมณของบคคลอน 2.2.4 ทฤษฎการเรยนรกลมผสมผสาน (Electicism) นกคดคนส าคญของกลมน ไดแก กาเย (Gagné ) ซงเปนทงนกจตวทยาและนกการศกษา เขาน าแนวคดของกลมพฤตกรรมนยมมาผสมผสานกบแนวคดของกลมพทธนยม ประกอบกบแนวคดและหลกการจากศาสตรตางๆ มาก าหนดเปนทฤษฎและแบงประเภทของการเรยนรออกเปน 8 ล าดบขน คอ 1) การเรยนรสญญาณ 2)การเรยนรสงเรา-การตอบสนอง 3) การเรยนรการเชอมโยงแบบตอเนอง 4) การเรยนเชอมโยงทางภาษา 5) การเรยนรความแตกตาง 6) การเรยนรความคดรวบยอด 7) การเรยนรกฎ และ 8) การเรยนรการแกปญหา ซงน าไปสรปแบบการสอนอยางเปนระบบ 9 ขนตอน คอ

7

ขนท 1 การสรางความสนใจ เพอสรางแรงจงใจจากภายนอกและกระตนใหเกดแรงจงใจจากภายในตวผเรยนเอง ขนท 2 การแจงจดประสงค เพอบอกใหผเรยนไดรบทราบเปาหมายหรอผลทจะไดรบจากการเรยน ขนท 3 การกระตนใหผเรยนระลกถงความรเดมทจ าเปนส าหรบการเชอมโยงกบความรใหม ขนท 4 การเสนอบทเรยนใหม โดยการใชวสดอปกรณตางๆ ทเหมาะสมประกอบการสอน ขนท 5 การใหแนวทางการเรยนร เพอชวยใหผเรยนสามารถท ากจกรรมไดดวยตนเอง ขนท 6 การใหลงมอปฏบต เพอชวยใหผเรยนสามารถแสดงพฤตกรรมตามจดประสงค ขนท 7 การใหขอมลปอนกลบ เกยวกบผลการปฏบตกจกรรม หรอพฤตกรรมทผเรยนแสดงออก เพอการปรบปรงหรอพฒนาในครงตอไป ขนท 8 การประเมนพฤตกรรมการเรยนรตามจดประสงค ดวยเครองมอตางๆ เชน การทดสอบ การสงเกต การตรวจผลงาน หรอการสมภาษณ ฯลฯ ขนท 9 การเสรมความแมนย าและการถายโอนการเรยนร เปนการสรป การย า และทบทวนการเรยนทผานมา เพอใหผเรยนมพฤตกรรมการเรยนรทฝงแนนขน จากทฤษฎการเรยนรในชวง 2 ยคทผานมา ถงแมวาในยคท 2 จะมแนวคดและทฤษฎใหมๆ เกดขนอยางตอเนอง แตแนวคดและทฤษฎดงเดมกมไดสญสนไปโดยสนเชง เนองจากแตละทฤษฎตางกมจดเดนและจดดอย ดงนน ในปลายยคครสตศตวรรษท 20 จงมการน าแนวคดและทฤษฎตางๆ มาผสมผสานกนเพอเตมเตมสวนทยงบกพรองอยและไดพฒนามาสทฤษฎการเรยนรในยคปจจบน 2.3 ทฤษฎการเรยนรในยคปจจบนหรอทฤษฎการเรยนรรวมสมย ทฤษฎการเรยนรรวมสมยมอยมากมาย ในทนขอน าเสนอแนวคดทส าคญเพยง 6 ทฤษฎ คอ

2.3.1 ทฤษฎกระบวนการทางสมองในการประมวลขอมล (Information Processing Theory) เปนทฤษฎทใหความสนใจศกษากระบวนการท างานของสมอง ตงแตการรบขอมลเขามาเกบไวเปนความจ าระยะสน และเขารหสใหกลายเปนความจ าระยะยาว จนถงการเรยกขอมลเหลานนออกมาใชในภายหลง ทฤษฎนยงคงมการศกษาคนควาเพมเตมอยางตอเนอง และยงไดรบความนยมน ามาประยกตใชในการเรยนการสอนอยจนถงปจจบน

2.3.2 ทฤษฎพหปญญา (Theory of Multiple Intelligences) เปนทฤษฎทน าเสนอโดย การดเนอร (Gardner) ตงแตป ค.ศ. 1983 และมอทธพลตอการจดการศกษาและการเรยนการสอนเปนอยางมากมาจนถงปจจบน ตามทฤษฎนค าวา “เชาวนปญญา” ไมไดมความหมายถงความสามารถทางดานภาษา คณตศาสตร และการคดเชงเหตและผลเทานน แตหมายรวมถงความสามารถในการแกปญหา การตงปญหาและการคนหาค าตอบเพอสรางองคความรใหม ตลอดจนความสามารถในการสรางสรรคผลงาน ซงมความสมพนธกบบรบททางวฒนธรรมดวย โดยการดเนอรแบงเชาวนปญญาออกเปน 8 ดาน คอ ดานภาษา ดานมตสมพนธ ดานดนตร ดานการเคลอนไหวรางกายและกลามเนอ ดานการสมพนธกบผอน ดานการเขาใจตนเอง และดานความเขาใจธรรมชาต ทงยงระบวาระดบเชาวนปญญาของคนสามารถเปลยนแปลงและพฒนาขนได เมอบคคลนนไดรบการสงเสรมทเหมาะสม 2.3.3 ทฤษฎการสรางความรดวยตนเอง (Constructivism Theory) เปนอกทฤษฎหนงทมผน ามาประยกตใชในการเรยนการสอนอยางแพรหลาย ทฤษฎนพฒนาขนโดยนกจตวทยาชาวรสเซยชอ วกอทสก (Vygotsky) และมรากฐานมาจากทฤษฎพฒนาการทางสตปญญาของเพยเจต ตามแนวคดของวกอทสก วฒนธรรมและสงคมมอทธพลตอพฒนาการทางเชาวนปญญาของมนษยตงแตแรกเกด มนษยแตละคนมความสามารถในการเรยนรแตกตางกน และการเรยนการสอนควรจะท าใหเดกมการพฒนาระดบเชาวนปญญาใหสงขนกวาเดม โดยการสรางความรขนไดดวยตนเองจากกจกรรมการเรยนการสอนทครเตรยมไวใหตามความสนใจของผเรยน 2.3.4 ทฤษฎการสรางความรดวยตนเองโดยการสรางสรรคชนงาน (Constructionism Theory) เปนอกทฤษฎหนงทมรากฐานมาจากทฤษฎพฒนาการทางสตปญญาของเพยเจต ทฤษฎนพฒนาขนโดย ศาสตราจารย ซมวร เพเพอรท (Seymour Papert) โดยมแนวคดวาการเรยนรทดเกดจากการสรางพลงความรในตนเองและดวยตนเองของผเรยน เมอผเรยนไดมโอกาสในการสรางสรรคชนงานจากความคดของตนเองโดยอาศยสอและเทคโนโลยทเหมาะสม ท าใหเกดผลงานทเปนรปธรรมขนมา จงเทากบเปนการสรางความรขนในตนเอง ความรนจะอยคงทนไมลมงาย สามารถจะถายทอดใหแกผอนได และเปนรากฐานใหผเรยนสามารถสรางความรใหมไดตอไป

8

2.3.5 ทฤษฎการเรยนรแบบรวมมอ (Theory of Cooperative or Collaborative Learning) ผน าของทฤษฎน คอ สลาวน (Slavin) เดวด จอหนสน (David Johnson) และรอเจอร จอหนสน (Roger Johnson) ทฤษฎนเชอวาความสมพนธและปฏสมพนธระหวางผเรยนมผลตอการเรยนร โดยผเรยนทมความสามารถแตกตางกนสามารถชวยกนเรยนรเพอใหบรรลเปาหมายของกลมไดในขณะทตางคนตางกรบผดชอบในการเรยนรของตนเอง นอกจากน ยงท าใหผเรยนมทกษะทางสงคมและการท างานรวมกบผอนดวย 2.3.6 ทฤษฎการเรยนรแบบเชอมโยง (Connectivism Theory) จดวาเปนทฤษฎรวมสมยลาสด หลกการของทฤษฎนเนนการเรยนรผานเครอขายสงคมดวยเทคโนโลยคอมพวเตอรและเทคโนโลยการสอสาร เนองจาก ซเมนส (Seimens) และ ดอวนส ( Downes) ผน าเสนอแนวคดของทฤษฏนในป ค.ศ. 2004 ตางเปนผเชยวชาญดานสอและเทคโนโลยการศกษาออนไลน ทฤษฎนมบางสวนทคลายคลงกบทฤษฎการสรางความรดวยตนเองของวกอทสก และทฤษฎการเรยนรสงคมของแบนดรา แตกมความแตกตางจากทฤษฎอนๆ ทกลาวมาขางตนในดานแนวคดในการอธบายเกยวกบการเรยนร ทเนนวาการเรยนรไมจ าเปนตองสรางความรขนใหมในสมองของมนษยเพยงอยางเดยว แตยงอธบายการเรยนรของเครองจกร (machine learning) ไดดวยวาเมอคอมพวเตอรหรอสมองกลไดรบขอมลใหมกจะใชวธการจดระบบของความรขนใหมโดยน าความรทเพงไดรบไปเขาระบบการจดหมวดหมของความรเพมขน ซงการกระท าเชนนนไมใชการสรางสงทเปนความรใหมเหมอนกบกระบวนการสรางความรในสมองของมนษย แตเปนเพยงการจดระบบของความร ดงนน แนวคดทส าคญของทฤษฎนคอ 1) ความรเปนสงทมกระจดกระจายอยในโลกโดยทวไป ไมไดมอยแตเพยงในสมองของมนษย 2) ความรแตละอยาง ถอวาเปนจดเชอมตอ (Node) ทกระจายอย และมการเชอมโยงกน บางแหงมการเชอมโยงอยางแนนแฟน บางแหงมการเชอมโยงอยางบางเบา ทกๆ การเชอมโยงคอความรใหมทไดเรยนรเพมขน 3) การเรยนรคอการทผเรยนสามารถมองเหนรปแบบของการเชอมโยงของจดเชอมตอตางๆ วาสงใดสมพนธกบสงใด และมความสมพนธกนอยางไร ซเมนส และดอวนส ใหความส าคญตอเทคโนโลยในการเรยนรเปนอยางมาก และถอวามนษยจ าเปนตองใชเทคโนโลยเพอการเรยนร ดงนน ทงคจงใหนยามทฤษฎการเรยนรแบบเชอมโยงวาเปนทฤษฎการเรยนรส าหรบยดดจทล (…a learning theory for digital age…) จากการศกษาทฤษฎการเรยนรทง 3 ยคดงกลาวแลว จะเหนไดวาการศกษาเกยวกบการเรยนรมพฒนาการมาอยางตอเนองและยาวนาน จากการเรยนรในเชงปรชญามาสการเรยนรทผสานเขากบเทคโนโลย ทฤษฎการเรยนรเหลานมอทธพลตอทศทางและรปแบบของการจดการศกษาเปนอยางมาก ทงในดานหลกสตร การจดการเรยนการสอน และการวดและประเมนผล การน าทฤษฎการเรยนรเหลานมาประยกตใชมวตถประสงคส าคญเพอเปดโอกาสใหผเรยนเกดเรยนรอนเปนเปาหมายส าคญของการศกษา เรองท 6.1.3 การเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ จากทฤษฎการเรยนรทไดกลาวแลวในเรองท 6.1.2 นกวชาการศกษาไดน ามาประยกตใชกบการจดกจกรรมการเรยนการสอนทเนนผเรยน เปนส าคญ โดยมความเชอวามนษยแตละคนมความแตกตางกน และมความถนด ความสนใจ ภมหลง ประสบการณ และความสามารถในการเรยนรทตางกน ดงนน เพอใหผเรยนเกดการเรยนรไดเปนอยางด ครจงควรตองเขาใจผเรยนแตละคน และจดกจกรรมการเรยนการสอนใหสอดคลองกบความตองการของผเรยน 1. หลกการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ จากทฤษฎการเรยนร น าไปสหลกการพนฐานในจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ 3 ประการ ไดแก

1. มนษยทกคนมความสามารถในการพฒนาการเรยนรไดดวยตนเอง โดยการเรยนรมความสมพนธกบสตปญญาหรอความสามารถของสมอง สมองจะมพฒนาการเปนอยางมากและเรยนรไดดในชวงวยเดก และทกคนมความสามารถในการเรยนรทแตกตางกน ดงนน การจดประสบการณการเรยนรใหแกผเรยนจงตองค านงถงความแตกตางระหวางบคคล

9

2. กระบวนการเรยนรไมสามารถเกดขนไดโดยล าพง แตเกดจากการทมนษยมปฏสมพนธกบสงแวดลอม ดงนน สถานศกษาจงตองมการจดสงแวดลอมทงดานหลกสตรและอาคารสถานทอยางเหมาะสม มบรรยากาศทเอออ านวยตอการเรยนรทพงประสงค มสอและอปกรณทเหมาะสม เนอหาสาระและระดบความยากงาย เหมาะสมกบความถนดและความสนใจ ซงจะท าใหผเรยนเกดการเรยนรไดดรวดเรว และตรงตามเปาหมาย

3. บทบาทของผเรยนและผสอนตองมการปรบเปลยน บทบาทของผเรยนในการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ คอ การศกษาคนควา คดวเคราะห แกปญหา และเรยนรดวยตนเองหรอโดยกลม สวนผสอนมบทบาทในการอ านวยการและจดการใหผเรยนไดเรยนร ดงนน ผสอนจงตองมทกษะและความสามารถในการออกแบบกจกรรมการเรยนรและวางแผนการเรยนร เพอใหผเรยนสามารถพฒนาศกยภาพของตนไดอยางมคณภาพ

จากหลกการพนฐานในการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญดงกลาว สอดคลองกบทพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และ ทแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2545 ไดก าหนดเกยวกบการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญไวอยางนอย 2 มาตรา ไดแก

มาตราท 22 การจดการศกษาตองยดหลกวาผเรยนทกคนมความสามารถเรยนรและพฒนาตนเองได และถอวาผเรยนมความส าคญทสด กระบวนการจดการศกษาตองสงเสรมใหผเรยนสามารถพฒนาตามธรรมชาตและเตมตามศกยภาพ

มาตราท 24 การจดกระบวนการเรยนร ใหสถานศกษาและหนวยงานทเกยวของด าเนนการดงตอไปน (1) จดเนอหาสาระและกจกรรมใหสอดคลองกบความสนใจและความถนดของผเรยน โดยค านงถงความแตกตางระหวางบคคล (2) ฝกทกษะ กระบวนการคด การจดการ การเผชญสถานการณและการประยกตความรมาใชเพอปองกนและแกปญหา (3) จดกจกรรมใหผเรยนไดเรยนรจากประสบการณจรง ฝกการปฏบตใหท าได คดเปน ท าเปน รกการอานและเกดการใฝรอยาง

ตอเนอง (4) จดการเรยนการสอนโดยผสมผสานสาระความรดานตางๆ อยางไดสดสวนสมดลกน รวมทงปลกฝงคณธรรม คานยมทดงาม

และคณลกษณะอนพงประสงคไวในทกวชา (5) สงเสรมสนบสนนใหผสอนสามารถจดบรรยากาศ สภาพแวดลอม สอการเรยน และอ านวยความสะดวกเพอใหผเรยนเกดการ

เรยนรและมความรอบร รวมทงสามารถใชการวจยเปนสวนหนงของกระบวนการเรยนร ทงน ผสอนและผเรยนอาจเรยนรไปพรอมกนจากสอการเรยนการสอนและแหลงวทยาการประเภทตางๆ

(6) จดการเรยนรใหเกดขนไดทกเวลา ทกสถานท มการประสานความรวมมอกบบดา มารดา ผปกครอง และบคคลในชมชนทกฝาย เพอรวมกนพฒนาผเรยนตามศกยภาพ ดงนน จงอาจสรปไดวาหลกการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญม 4 ประการ คอ 1) การจดการเรยนรโดยยดความแตกตางระหวางบคคล 2) การจดบรรยากาศ สภาพแวดลอม และสอตางๆ ใหเออตอการเรยนร 3) การจดกจกรรมการเรยนรโดยใชรปแบบ ชองทาง และแหลงวทยาการทหลากหลายเพอใหผเรยนไดมประสบการณตรง และ 4) การประสานความรวมมอจากทกฝายเพอพฒนาผเรยนอยางเตมตามศกยภาพ 2. รปแบบการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ รปแบบการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญนน ทศนา แขมมณ (2550: 222) กลาววา หมายถงสภาพหรอลกษณะของการจดการเรยนการสอนทจดขนอยางเปนระบบ ตามหลกปรชญา ทฤษฎ หลกการ แนวคดหรอความเชอตางๆ โดยมการจดกระบวนการหรอขนตอนในการเรยนการสอน โดยอาศยเทคนควธการสอนตางๆ เพอชวยใหสภาพการเรยนการสอนนนเปนไปตามหลกการทยดถอ นกวชาการศกษาไดพฒนารปแบบการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญไวมากมาย ดงททศนา แขมมณ (2550: 224) ไดจดกลมรปแบบการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญไว 5 หมวดตามจดเนนในการพฒนา ดงน

2.1 รปแบบทเนนการพฒนาดานพทธพสย (Cognitive domain) ตวอยางของการเรยนการสอนรปแบบน ไดแก 2.1.1 รปแบบการเรยนการสอนของกาเย (Gangé’s Instructional Model) ซงเหมาะส าหรบการสอนใหผเรยนสามารถเรยนรเนอหาสาระ

ตางๆ ไดอยางรวดเรว และจดจ าสงทเรยนรไดนาน 2.1.2 รปแบบการเรยนการสอนทเนนความจ าของจอยสและวล (Joyce and Weil’s Memory Model) ซงเปนรปแบบทสอนกลวธการจ า

จงเหมาะส าหรบการชวยใหผเรยนจดจ าเนอหาสาระทเรยนรไดดและนาน และยงสามารถน าไปใชในการเรยนรสาระอนๆ เปนตน 2.2 รปแบบทเนนการพฒนาดานจตพสย (Affective domain) ตวอยางของการเรยนการสอนรปแบบน ไดแก

10

2.2.1 รปแบบการเรยนการสอนแบบการซกคานของจอยสและวล (Joyce and Weil’s Jurisprudential Model) ซงเหมาะส าหรบการสอนสาระทเกยวของกบประเดนปญหาขดแยงตางๆ ทยากตอการตดสนใจ 2.2.2 รปแบบการเรยนการสอนทใชบทบาทสมมตของแชฟเทลและแชฟเทล (Shaftel and Shaftel’s Role Playing Model) ทชวยใหผเรยนเกดความเขาใจในตนเอง และเขาใจความรสกและพฤตกรรมของผอน ท าใหเกดการปรบเปลยนเจตคต คานยม และพฤตกรรมของตนไปในทศทางทเหมาะสม

2.3 รปแบบทเนนการพฒนาดานทกษะพสย (Psycho-motor domain) ตวอยางของการเรยนการสอนรปแบบน ไดแก 2.3.1 รปแบบการเรยนการสอนตามแนวคดการพฒนาทกษะปฏบตของซมพซน (Instructional Model Based on Simpson’s Processes for Psychomotor Skill Development) ทชวยใหผเรยนสามารถปฏบตหรอท างานทตองอาศยการเคลอนไหว หรอการประสานงานของกลามเนอทงหลายไดเปนอยางด สามารถปฏบตไดอยางถกตองและช านาญ

2.3.2 รปแบบการเรยนการสอนทกษะปฏบตของแฮรโรว (Harrow’s Instructional Model for Psychomotor Domain) ทมงชวยให ผเรยนมความสามารถดานทกษะปฏบตตางๆ ไดอยางถกตองสมบรณ และเปนธรรมชาต เปนตน

2.4 รปแบบทเนนการพฒนาทกษะกระบวนการ (Process skills) ตวอยางของการเรยนการสอนรปแบบน ไดแก 2.4.1 รปแบบการเรยนการสอนกระบวนการสบสอบและแสวงหาความรเปนกลมของจอยสและวล (Joyce and Weil’s Group Investigation

Instructional Model) เปนรปแบบทมงพฒนาทกษะในการสบสอบเพอใหไดความรและความเขาใจโดยอาศยกลม ซงเปนเครองมอทางสงคมทชวยกระตนความสนใจหรอความอยากรอยากเหน รวมถงชวยในการด าเนนงานแสวงหาความรหรอค าตอบทตองการ

2.4.2 รปแบบการเรยนการสอนกระบวนการคดสรางสรรคของจอยสและวล (Joyce and Weil’s Synectic Instructional Model) ซงเปนรปแบบทมงพฒนาความคดสรางสรรคของผเรยน ชวยใหผเรยนเกดแนวคดใหมทแตกตางไปจากเดม และสามารถน าความคดใหมนนไปใชใหเปนประโยชนได

2.5 รปแบบทเนนการบรณาการ (Integration) ตวอยางของการเรยนการสอนรปแบบน ไดแก 2.5.1 รปแบบการเรยนการสอนโดยการสรางเรอง (Storyline Model) ซงพฒนาขนโดย สตฟ เบล และแซลล ฮารคเนส (Steve Bell and Sally Harkness) เพอชวยพฒนาความร ความเขาใจ และเจตคตของผเรยนในเรองทเรยน รวมทงทกษะกระบวนการตางๆ เชน ทกษะการคด ทกษะการท างานรวมกบผอน ทกษะการแกปญหา และทกษะการสอสาร เปนตน 2.5.2 รปแบบการเรยนการสอนของการเรยนรแบบรวมมอของจอหนสนและจอหนสน (Johnson and Johnson’s Instructional Models of Cooperative Learning) ซงเปนรปแบบทมงชวยใหผเรยนไดเรยนรเนอหาสาระตางๆ ดวยตนเองและดวยความรวมมอและความชวยเหลอจากเพอนๆ รวมทงท าใหผเรยนไดพฒนาทกษะทางสงคมตางๆ เชน ทกษะการสอสาร ทกษะการท างานรวมกบผอน ทกษะการสรางความสมพนธ ทกษะการแสวงหาความร ทกษะการคด ทกษะการแกปญหา และอนๆ เปนตน

ถงแมวารปแบบการเรยนการสอนแตละรปแบบจะมจดเนนในการพฒนาผเรยนทแตกตางกน แตมไดหมายความวาจะไมไดพฒนาผเรยนในดานอนๆ เลย เนองจากในการจดการเรยนการสอนแตละครงผสอนจะตองจดใหมองคประกอบทงดานพทธพสย จตพสย ทกษะพสย และทกษะกระบวนการไปดวยพรอมๆ กนแบบบรณาการ เพยงแตการพฒนาในดานอนๆ จะมนอยกวาดานทเปนจดเนนเทานน และเนองจากรปแบบในการจดการเรยนรเหลานมมากมาย และมพฒนาการอยางตอเนองตามความกาวหนาทางวชาการ ดงนน ครซงเปนผมบทบาทอยางส าคญในการจดการเรยนรจงควรไดรบการพฒนาใหมทกษะและความสามารถในการจดการเรยนรรปแบบตางๆ อยางสม าเสมอ เพอใหสามารถเลอกใชรปแบบการเรยนการสอนใหเหมาะสมกบเนอหา และสอดคลองกบทกษะทตองการพฒนาใหแกผเรยน

11

เรองท 6.1.4 กระบวนการเรยนร กระบวนการเรยนรเปนการอธบายวามนษยเกดการเรยนรไดอยางไร มสงใดทเปนปจจยส าคญตอการเรยนรและการพฒนาทงดานสตปญญาและพฤตกรรม ดงนน ผบรหาร ครและบคลากรทางการศกษาจงควรมพนฐานความเขาใจกระบวนการเรยนร เพอใหสามารถบรหารจดการใหผเรยนเกดกระบวนการเรยนรไดเปนอยางด 1. ลกษณะของกระบวนการเรยนร ทศนา แขมมณ (อางถงใน นวลจตต เชาวกรตพงศ 2545: 6) กลาววากระบวนการเรยนร เปนกระบวนการทมลกษณะ 9 ประการ ดงตอไปน 1) เปนกระบวนการทางสตปญญาหรอกระบวนการทางสมอง ทใชในการจดกระท าตอขอมลและประสบการณ เพอสรางความเขาใจและสรางความหมายของสงตางๆ ใหแกตนเอง 2) เปนงานเฉพาะตน หรอเปนประสบการณสวนตวทไมมใครสามารถท าแทนกนได 3) เปนกระบวนการทางสงคม เนองจากการมปฏสมพนธกบบคคลอนในสงคมสามารถกระตนการเรยนรและขยายขอบเขตการเรยนรของบคคลได 4) เปนกระบวนการทเกดขนไดทงจากการคด การกระท า การแกปญหา และการศกษาวจย 5) เปนกระบวนการทตนตว สนกสนาน ทาทาย ท าใหผเรยนรสกผกพน และเกดความใฝร 6) เปนกระบวนการทเกดขนไดทกเวลา และทกสถานท 7) เปนกระบวนการทเกดขนไดดในสภาพแวดลอมทเอออ านวย 8) เปนกระบวนการทท าใหบคคลเกดความเปลยนแปลงและปรบปรงตนเอง ทงดานเจตคต ความรสก ความคด การกระท า เพอการด ารงชวตอยางปกตสขและความเปนมนษยทสมบรณ 9) เปนกระบวนการทตอเนองตลอดชวต บคคลจ าเปนตองเรยนรอยเสมอเพอการพฒนาชวตและจตใจของตนเอง

ลกษณะของกระบวนการเรยนรทง 9 ประการ ดงกลาว แสดงใหเหนวากระบวนการเรยนรเปนกระบวนการทสามารถเกดขนไดตลอดเวลาทงในและนอกสถานศกษา โดยมกระบวนการทางสงคมเขามามบทบาทอยางส าคญ เมอผเรยนเกดการเรยนร กจะสามารถสรางความรใหมขนไดตลอดเวลา กระบวนการเรยนรจงอาจเรยกไดอกอยางหนงวาเปนกระบวนการสรางความรทตอเนองหมนเวยนกนไปไมรจบ ดงจะกลาวถงในเรองวงจรความรตอไป 2. กระบวนการสรางความรดวยวงจรความร

กอนจะกลาวถงวงจรความรทเปนแนวคดใหม ขอใหนกศกษาท าความเขาใจกบค าวา “ความร” ใหตรงกนดงน 2.1 ความหมายของความร โนนากะ โทยามะ และกอนโนะ (Nonaka, Toyama and Konno, 2005: 319) อธบายความหมายของค าวา “ความร”

ในกระบวนการสรางความรวา ค าวา “ความร” เปนค าทแสดงถงความเคลอนไหวตลอดเวลา เนองจากความรถกสรางขนระหวางทบคคลหรอองคการมปฏสมพนธทางสงคมระหวางกน สงทถอไดวาเปนความรจงตองพจารณาจากบรบททมความเฉพาะเจาะจงทงดานสถานทและเวลา หากไมมบรบทขอความรจะถอวาเปนเพยงขอมลขาวสาร (information) ทไมมความหมายใดๆ ไมใชความร (knowledge)

นอกจากน ความรยงเปนสงทเกยวกบพฤตกรรมของมนษย และคานยม ความเชอของแตละบคคล ขอมลขาวสารจะกลายเปนความรเมอถกแปลความรโดยบคคลภายในบรบทหนง และฝงลกจนกลายเปนความเชอทแทจรงและเปนสงทยดมนของบคคลนน ดงนน “ความร” จงมความหมายทเกยวพนกบ “ความจรง ความด และความงาม” ในสายตาของบคคลผทรงความรนนๆ

โนนากะ โทยามะ และกอนโนะ จงสรปความหมายของ “ความร” วา หมายถงกระบวนการทตอเนองของมนษยในการพสจนยนยนความเชอสวนบคคลใหกลายเปน “ความจรง”

ความรในกระบวนการสรางความรน แบงออกเปน 2 ชนด คอ ความรทชดแจง (Explicit knowledge) และความรทฝงอยในบคคล (Tacit knowledge)

12

2.1.1 ความรทชดแจง (explicit knowledge) หมายถงความรทสามารถแสดงออกมาเปนภาษาอยางเปนทางการ และแบงปนกนไดในรปของขอมล สตรทางวทยาศาสตร ขอก าหนด คมอ และอนๆ สามารถทจะน าไปประมวลผล สงตอและเกบรกษาไวไดโดยสะดวก ในบางแหงจะใชค าวา ความรทชดเจน (Articulated Knowledge – AK) ซงมความหมายเจาะจงถงการสอความรออกมาเปนทงภาษาพดหรอภาษาเขยน โปรแกรมคอมพวเตอร ภาพวาด ฯลฯ (Hedlund, 2005: 4)

2.1.2 ความรทฝงอยในบคคล (tacit knowledge) หมายถงความรทเปนของเฉพาะบคคลและไมเปนทางการ เชน ความเขาใจ สญชาตญาณหรอลางสงหรณ และเปนสงทเปนรากฐานของการกระท าและพฤตกรรมตางๆ ของมนษย โนนากะ โทยามะ และกอนโนะ รวมทง เฮดลนด (Hedlund) ตางมความเหนสอดคลองกนวาเปนการยากทจะสอสารความรทฝงอยในบคคลออกมาใหบคคลอนรบร

2.2 วงจรความร (SECI model) วงจรความรเปนแนวคดใหมเกยวกบวธการในการเรยนรและการสรางความรใหมท โนนากะและทาเกอช (Nonaka and Takeuchi, 1995 อางถงใน 12manage-The Executive Fast Track, 2009: 1-3 และคณะกรรมการพฒนาระบบบรหารความรของมหาวทยาลย 2548: 13-14) รวมทงโนนากะ โทยามะ และกอนโนะ (Nonaka, Toyama and Konno, 2005: 317-346) ไดน าเสนอรปแบบของวงจรความร (knowledge spiral) ซงใชอกษรยอวา SECI model โดยนยามวา “วงจรความร” หมายถงการสรางเกลยวความรใหมใหเกดขนอยางตอเนองสมพนธกนระหวางความรทฝงอยในบคคลและความรทชดแจง วงจรความรมองคประกอบทส าคญ 4 สวนดงน 2.2.1 กระบวนการทางสงคม (Socialization) หมายถง กระบวนการแบงปนและเผยแพรความรทฝงอยในตวบคคลหนงไปสอกบคคลหนง โดยการสอสารดวยวาจา หรอการมปฏสมพนธระหวางกน เชน การบอกเลา การสอน การสนทนา การแลกเปลยนความคดเหน เปนตน ซงสามารถกระท าไดทงระหวางบคคลตอตอบคคล หรอบคคลกบกลมบคคล บคคลทไดรบการแบงปนความร จะไดรบการปลกฝงความรเขาสตนเอง ความรนเรยกวา tacit knowledge หรอความรทฝงอยในบคคล 2.2.2 กระบวนการถายทอด (externalization) หมายถง กระบวนการพฒนาความรทฝงอยในตวบคคลใหเปนความรทชดแจงและงายขนตอการเรยนรและเขาใจ โดยการกลนกรองและถายทอดออกมาเปนลายลกษณอกษร ขนนจะเรยกวา Explicit knowledge หรอความรทชดแจง 2.2.3 กระบวนการผสมผสาน (combination) หมายถง กระบวนการเชอมโยงและสรางองคความรใหมจากความรทชดแจงของบคคลหนงใหเปนความรทชดแจงอยางใหม กระบวนการนเปนการผสมผสานความรใหมทไดรบมาจากกระบวนการทางสงคมซงผานการกลนกรองดวยกระบวนการถายทอด แลวน ามาผนวกกบความรเดมทฝงอยในตวบคคลนน ผานกระบวนการคดวเคราะห สงเคราะห แลวไดขอสรปเปนองคความรใหม ซงขนนยงเปน explicit knowledge อย 2.2.4 กระบวนการเรยนรภายในบคคล (internalization) หมายถง กระบวนการน าความรทชดแจงไปลงมอปฏบตจนเกดการเรยนรอยางลกซงกลายเปนความรทฝงอยในตวบคคล (tacit knowledge) และกลายเปนสนทรพยทางปญญา ซงเมอบคคลไดเกดเรยนรถงขนนแลว กจะเปนการยกระดบความรใหสงขนและพรอมทจะแบงปนและเผยแพรความรของตนใหแกบคคลอนดวยกระบวนการทางสงคม เปนการสรางเกลยวความรใหมตอไปเปนวงจรความรทหมนวนไปไมมทสนสด วงจรความรจะมจดเชอมตอวงจร 4 จด ตามองคประกอบยอย SECI (socialization, externalization, combination and internalization) จดเหลานแสดงใหเหนการเชอมตอของความรจากจดหนงไปสอกจดหนงในลกษณะวนเปนเกลยว แตละเกลยวจะเปนการยกระดบของความรใหสงขนและกวางขน โดยเกลยวแหงความรนจะขยายขนาดขนเมอผานพนระดบบคคลเขาสระดบองคการและเกดการสรางเกลยวความรใหมตอไป จดเชอมตอของวงจรความรแสดงไดดงภาพทท 6.1

13

ภาพท 6.1 วงจรความรและจดเชอมตอของวงจรความร ทมา: Ikujro Nonaka, Ryoko Toyama and Nobara Konno. (2005) “SECI, Ba and Leadership: A Unified Model of Dynamic Knowledge Creation” in Knowledge Management: Critical Perspectives on Business and Management. Volume II, New York: Routledge, page 324.

2.3 บรบททท าใหเกดการเรยนร (Ba) บะ (Ba) เปนค าศพททมาจากภาษาญปน มความหมายถงบรบทหรอสภาพแวดลอมทท าใหเกดการเรยนร ซงแบงออกเปน 4 บรบทสอดคลองกบวงจรความรหรอเกลยวความร SECI บรบททง 4 นไดแก

2.3.1 บรบทเรมตน (Originating Ba) เปนการจดใหมการพบปะกนระหวางบคคลกบบคคลหรอกลมบคคล 2.3.2 บรบทการสอสาร (Dialoguing Ba) เปนการสอสารกนของบคคลทงดวยวาจาและดวยตวอกษร 2.3.3 บรบทการจดการเรยนรอยางเปนระบบ (Systemizing Ba ) เปนการจดการเรยนรดวยการสอน การบรรยาย หรอการอบรมตามแผน

ทไดก าหนดไว 2.3.4 บรบทการปฏบต (Exercising Ba) เปนการน าสงทไดเรยนรไปสการลงมอปฏบตในสภาพเสมอนจรง การเรยนรภายในบรบททท าใหเกดการเรยนรทง 4 บรบทน จะหมนเวยนจากบรบทหนงไปสอกบรบทหนง เปนวงจรทตอเนอง ดงแสดง

ในภาพท 6.2

ภาพท 6.2 บรบททท าใหเกดการเรยนร (Ba) ทมา: Nonaka, Toyama and Konno. (2005) “SECI, BA and Leadership: A Unified Model of Dynamic Knowledge Creation” in Knowledge

Management: Critical Perspectives on Business and Management. Volume II. New York: Routledge, page 328.

14

โนนากะ โทยามะ และกอนโนะ (2005: 327-328) ไดอธบายแนวคดของบะ หรอบรบททท าใหเกดการเรยนรวา มแนวคดทคลายคลงกบชมชนแหงการปฏบต (communities of practice) โดยมรปแบบพนฐานมาจากการฝกปฏบตงาน ทเนนย าวาทกคนภายในชมชนจะตองเรยนรจากการมสวนรวมในการปฏบตงานและเพมพนการจดจ าเกยวกบงานตางๆ ไว แตสงทเปนขอแตกตางระหวางบรบททท าใหเกดการเรยนร กบชมชนแหงการปฏบตนนกคอ ชมชนแหงการปฏบตนนสมาชกจะเรยนรความรทมอยเฉพาะในชมชนนนๆ ในขณะทบรบททท าใหเกดการเรยนร เปนสถานทสรางสรรคความรใหมขน จงตองการพลงของสมาชกในการมสวนรวมสรางความร ซงวธการกมทงแบบเผชญหนาพดคยแลกเปลยนความคดเหน หรอใชสอตางๆ ในการแลกเปลยนความร

2.4 สนทรพยทางปญญา (knowledge assets) เมอบคคลเกดการเรยนร และสามารถน าสงทไดเรยนรไปปฏบตจนเกดความรใหม ความรเหลานจะจดเปนสนทรพยทางปญญา

(knowledge assets) ซงหมายถง องคความร หรอทรพยากรความรทมอยในตวบคคล และเปนสงทสรางคณคาใหแกบคคลและองคการ ในสถานศกษามสนทรพยทางปญญา ซงเปนองคความรอยอยางมากมาย ดงนน จงตองมการบรหารจดการสนทรพยทางปญญาเหลานใหเปนหมวดหม และตองพฒนาองคความรเดมทมอยใหทนสมยขน หรอสรางองคความรใหมใหมเพมเตมมากขนเรอยๆ เนองจากความเจรญกาวหนาทางความรในปจจบนเปนไปอยางรวดเรว

สถานศกษาสามารถน าเทคโนโลยคอมพวเตอร และเทคโนโลยสารสนเทศเขามาใชในการวางระบบการจดเกบองคความรใหเปนหมวดหม สามารถเรยกใช และปรบปรงองคความรใหทนสมยไดอยางมประสทธภาพ ทงยงชวยในการเผยแพรและแบงปนแลกเปลยนความรใหแกบคคลและเครอขายไดอกดวย

3. ปจจยทเกยวของกบกระบวนการเรยนรในสถานศกษา จากลกษณะของกระบวนการเรยนรของทศนา แขมมณ และกระบวนการสรางความรดวยวงจรความรตามแนวคดในการเรยนรและการสรางความรใหมของโนนากะและทาเกอช ซงตอมาโนนากะ ไดมาพฒนารวมกบโทยามะและกอนโนะดงกลาวแลวขางตน สรปไดวาปจจยทท าใหกระบวนการเรยนรของผเรยนเปนไปอยางมประสทธผลตามเปาหมายของการจดการศกษานน มปจจยทส าคญอย 5 ประการ คอ 3.1 องคความร องคความรหลกในสถานศกษา ไดแก หลกสตรและสาระการเรยนรตามหลกสตร รวมถงหลกสตรสถานศกษา และภมปญญาทมอยในทองถนและชมชน 3.2 สภาพแวดลอม หมายถง อาคารสถานทและสงแวดลอมทงภายในและภายนอกหองเรยน บรรยากาศ ระบบบรหารจดการและสงอ านวยความสะดวกทเออใหเกดการเรยนรและการลงมอปฏบต รวมถงแหลงเรยนรภายนอกสถานศกษา 3.3 ผสอน หมายถง ความร ทกษะและความสามารถของครในการออกแบบและจดการเรยนร

3.4 สอ เทคโนโลย และนวตกรรมตางๆ ทสถานศกษาและผสอนน ามาใชเพอการจดเกบ และเผยแพรความร รวมถงการแกไข ปรบปรง และพฒนาการเรยนรของผเรยน 3.5 ผเรยน จดเปนปจจยส าคญ หากผเรยนไมมความพรอมทจะเรยนร อนเนองมาจากสภาพทางรางกาย สตปญญาหรออารมณ การเรยนรยอมไมอาจเกดขน สถานศกษาจงควรมการจดสงสงเสรม สนบสนนและกระตนใหผเรยนเกดการเรยนรอยางเหมาะสมกบศกยภาพของแตละบคคล การบรหารจดการปจจยเหลาน เปนภารกจโดยตรงของผบรหารสถานศกษา ซงจะไดกลาวถงในตอนตอไป

15

ตอนท 6.2 การบรหารการจดการเรยนรในสถานศกษา หวเรอง เรองท 6.2.1 ความหมายและแนวทางการบรหารการจดการเรยนร เรองท 6.2.2 องคประกอบของการบรหารการจดการเรยนร เรองท 6.2.3โครงสรางการบรหารการจดการเรยนรในสถานศกษา เรองท 6.2.4 บทบาทของครและผบรหารสถานศกษาในการบรหารจดการเรยนร เรองท 6.2.5 ปจจยความส าเรจในการบรหารการจดการเรยนร แนวคด

1. การบรหารการจดการรยนรในสถานศกษาเปนการน าทรพยากรทมอยมาใชเพอการจดการเรยนรและท าใหผเรยนเกดการเรยนร สวนแนวทางในการบรหารจดการเรยนรควรยดหลกการตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต และหลกการจดการเรยนรของส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน

2. องคประกอบของการบรหารการจดการเรยนรทส าคญม 5 ดาน คอ ดานกระบวนการบรหารจดการ ดานองคความร ดานบคลากร ดานสอและเทคโนโลย และดานแหลงเรยนรและภมปญญาทองถน โดยกระบวนการบรหารการจดการเปนสงทเชอมโยงองคประกอบทกดานเขาดวยกน เพอใหเกดการประสานความรวมมอและการใชทรพยากรทกอยางใหเออตอการจดการเรยนร

3. โครงสรางการบรหารการจดการเรยนรของสถานศกษา สามารถน าโครงสรางการบรหารองคการแบบแมทรกซ มาใชควบคไปกบโครงสรางองคการของสถานศกษาทมอยเดม เพอเนนเปาหมายความส าเรจของการบรหารการจดการเรยนร และเอออ านวยความสะดวกใหแกผรบผดชอบในแตละโครงการ

4. ครมบทบาทส าคญในการจดการเรยนรในหองเรยนดวยการวางแผน การอ านวยความสะดวกและการจดการเรยนร สวนผบรหารสถานศกษามบทบาทส าคญในการจดระบบการจดการเรยนรของสถานศกษา สนบสนนระบบการจดการเรยนร อ านวยความสะดวก นเทศ ก ากบ ตดตาม และประเมนผลการบรหารการจดการเรยนร

5. ปจจยทส าคญตอความส าเรจในการจดการเรยนรของสถานศกษาม 6 ประการ คอ ผบรหารสถานศกษา คร ผเรยน ผปกครอง สภาพแวดลอมและบรรยากาศการเรยนการสอน และการสงเสรมและสนบสนนของผทเกยวของ วตถประสงค เมอศกษาตอนท 6.2 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. ก าหนดแนวทางการบรหารการจดการเรยนรภายในสถานศกษาได 2. ระบและอธบายองคประกอบของการบรหารการจดการเรยนรแตละองคประกอบได 3. จดโครงสรางการบรหารการจดการเรยนรทเหมาะสมกบสถานศกษาของตนได

4. วเคราะหความสมพนธระหวางบทบาทและหนาทของคร และผบรหารสถานศกษาในการบรหารการจดการเรยนรภายในสถานศกษาได 5. วเคราะหปจจยความส าเรจในการจดการเรยนรของสถานศกษาได

16

เรองท 6.2.1 ความหมายและแนวทางการบรหารการจดการเรยนร การทผบรหารสถานศกษาจะสามารถบรหารการจดการเรยนรไดเปนอยางดนน จ าเปนตองมความเขาใจความหมายขอบเขตภาระหนาท วตถประสงค และแนวทางในการด าเนนการบรหารการจดการเรยนร ดงน 1. ความหมายของการบรหารการจดการเรยนร การบรหารการจดการเรยนร เปนการน าค า 2 ค ามาประสมกน คอค าวา “การบรหาร” และ “การจดการเรยนร” ซงท าใหมความหมายทกวางครอบคลมบรบททงหมดของสถานศกษา และบงบอกวาเปนภารกจของผบรหารสถานศกษาในการบรหารเพอใหเกดการจดการเรยนร สวนการจดการเรยนรจะมความหมายทแคบลงถงกระบวนการหรอกจกรรมการเรยนการสอน และการเรยนรจะมความหมายทเจาะจงเฉพาะถงผลทเกดกบตวผเรยน ซงนกศกษาไดทราบแลวจากเรองท 6.1.1 เพอใหนกศกษาเกดความเขาใจความหมายของการบรหารการจดการเรยนรอยางชดเจน จงขอน าเสนอความหมายแยกแตละค าดงตอไปน 1.1 ความหมายของการบรหาร การบรหารเปนภารกจของผบรหารซงครอบคลมงานทกดานขององคการ ดงท ลเนนเบอรกและออรนสไตน (lunenburg and Ornstein, 1996: 5-6) ไดแสดงทศนะตอการบรหารและการจดการไววา การจดการเชงวทยาศาสตร (scientific management) เปนการมงคนหาวธการทดทสดในการจดการกบงานเฉพาะดาน ในขณะทการบรหารการจดการ (administrative management) ใหความสนใจตอการบรหารองคการทงระบบมใชเพยงดานใดดานหนงเทานน การบรหารจงเปนค าทมความหมายกวางกวาการจดการ

แนวคดน สอดคลองกบท สมพงศ เกษมสน (2526: 6) ไดใหความหมายไววา การบรหาร หมายถง การใชศาสตรและศลปในการน าเอาทรพยากรการบรหารมาใชตามกระบวนการบรหาร เพอใหบรรลวตถประสงคทก าหนดไวอยางมประสทธภาพ 1.2 ความหมายของการจดการเรยนร การจดการเรยนร เปนค าศพททพฒนามาจากค าวา “การสอน” ซงเปนค าทใชกนมายาวนานนบตงแตมการเรยนการสอนเกดขนในโลก ทศนา แขมมณ (2550: 3) อธบายวา การสอนเปนการบอกกลาว สง อธบาย ชแจง หรอแสดงใหด การสอนจงเปนการถายทอดความร ทกษะ และเจตคตตางๆ ของครไปสผเรยน โดยครเปนผมบทบาทส าคญในการจดการใหผเรยนเกดการเรยนรตามความสามารถของตน ผเรยนเปนผรบการถายทอดความรตามแตครจะให ครจงเปนศนยกลางของการสอน และใชค าเรยกกระบวนการนวา “การจดการเรยนการสอน” ตอมาเมอวทยาการทางการศกษากาวหนามากขน แนวคดในการสอนเรมเปลยนไปเปนการใหความส าคญกบผเรยน โดยมแนวคดวาการเรยนรของผเรยนจะเกดขนไดดจากการไดคดวเคราะหและลงมอปฏบต ไมใชการรบความรจากครแตเพยงอยางเดยว ผเรยนจงควรเปนศนยกลางของการเรยนการสอน สวนครมบทบาทในการฝกฝน การชแนะ การจดเตรยมและอ านวยความสะดวกส าหรบกจกรรมการเรยนการสอน แนวคดใหมนคอแนวทางในการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ ค าวาการจดการเรยนการสอนจงเปลยนไปใชค าวา “การจดการเรยนร” แทนตามบทบาทของครทเปลยนไป

ดงนน การจดการเรยนร จงหมายถงกระบวนการหรอวธการจดกจกรรม ทค านงถงความแตกตางระหวางบคคล เพอใหผเรยนไดรบประสบการณจากการปฏบตจรง ไดพฒนากระบวนการคด มอสระในการเรยนรตามความถนดและความสนใจ จนเกดการเรยนรและสรางองคความรไดดวยตนเอง โดยครมการวางแผนการจดประสบการณการเรยนรอยางเปนระบบ (วระ พลอยครบร 2545: 85-86) 1.3 ความหมายของการบรหารการจดการเรยนร จากความหมายของ “การบรหาร” และ “การจดการเรยนร” ดงกลาวแลว จงสรปไดวา การบรหารการจดการเรยนร หมายถง การทผบรหารสถานศกษาน าทรพยากรทมอยในสถานศกษาและชมชนมาใชตามกระบวนการบรหารองคการทงระบบ เพอการสงเสรม สนบสนน และเอออ านวยใหผสอนสามารถวางแผน จดกระบวนการเรยนการสอน และจดกจกรรมการเรยนรตางๆ อยางเปนระบบและสอดคลองเหมาะสมกบผเรยนโดยค านงถงความแตกตางระหวางบคคล ท าใหผเรยนไดรบประสบการณและพฒนากระบวนการคดและทกษะตางๆ ตามความถนดและความสนใจ สงผลใหเกดการเรยนรอยางมประสทธภาพ

17

2. แนวทางในการบรหารการจดการเรยนร การทผบรหารสถานศกษาจะสามารถบรหารการจดการเรยนรไดอยางมประสทธภาพนน พระราชบญญตการศกษาแหงชาตและส านกงาน

คณะกรรมการการศกษาขนพนฐานไดก าหนดแนวทางใหสถานศกษาน าไปปฏบตไวแลว ดงจะกลาวตอไปน 2.1 แนวทางในการจดการเรยนรตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต ในมาตรา 24 แหงพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และทแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2545 ก าหนดใหสถานศกษา

ด าเนนการจดกระบวนการเรยนรใหแกผเรยน 6 ประการ (ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต 2545: 14-15) ซงจะเปนแนวทางใหแกสถานศกษาในการบรหารการจดการเรยนรใหแกผเรยน ดงน

1) ผสอนตองจดเนอหาสาระและกจกรรมการเรยนการสอน ใหสอดคลองกบความสนใจและความถนดของผเรยน โดยค านงถงความแตกตางระหวางบคคล

2) กระบวนการเรยนการสอนตองจดใหผเรยนไดฝกทกษะกระบวนการคด การจดการ การเผชญสถานการณ และการประยกตความรมาใชเพอปองกนและแกไขปญหา

3) การจดกจกรรมใดๆ จะตองใหผเรยนไดเรยนรจากประสบการณจรง มการฝกปฏบตเพอใหท าได คดเปน ท าเปน รกการอาน และเกดการใฝรอยางตอเนอง

4) ครตองจดการเรยนการสอนโดยผสมผสานสาระความรดานตางๆ อยางไดสดสวนสมดลกน รวมทงปลกฝงคณธรรม คานยมทดงาม และคณลกษณะอนพงประสงคไวในทกวชา

5) ผบรหารตองสงเสรมสนบสนนใหผสอนสามารถจดบรรยากาศ สภาพแวดลอม สอการเรยน และอ านวยความสะดวก เพอใหผเรยนเกดการเรยนรและมความรอบร รวมทงสามารถใชการวจยเปนสวนหนงของกระบวนการเรยนร โดยผสอนและผเรยนอาจเรยนรไปพรอมกน

6) ผบรหารตองอ านวยการและจดการใหการเรยนรสามารถเกดขนไดทกเวลา และทกสถานท มการประสานความรวมมอกบบดา มารดา ผปกครอง และบคคลทกฝายในชมชน เพอรวมกนพฒนาผเรยน

2.2 แนวทางในการจดการเรยนรของส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน จากหลกการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญในเรองท 6.1.4 ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน ไดน ามาเปนแนวทางในการจดการเรยนรตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 โดยระบวา การจดการเรยนรเปนกระบวนการส าคญในการน าหลกสตรไปสการปฏบต เพอใหผเรยนมความรและความสามารถตามมาตรฐานการเรยนรสมรรถนะส าคญ และคณลกษณะอนพงประสงค หลกการจดการเรยนรของส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน กระทรวงศกษาธการ มองคประกอบทส าคญ 5 ประการ (2552: 25-26) คอ

1) ผเรยนมความส าคญทสด โดยมความเชอวาทกคนมความสามารถเรยนรและพฒนาตนเองได 2) การจดการเรยนรตองยดประโยชนทเกดกบผเรยนเปนส าคญ 3) กระบวนการจดการเรยนรตองสงเสรมใหผเรยนสามารถพฒนาตามธรรมชาตและเตมตามศกยภาพ 4) การจดการเรยนรตองค านงถงความแตกตางระหวางบคคลและพฒนาการทางสมอง 5) การจดการเรยนรตองใหความส าคญทงดานความรและคณธรรม

หลกการจดการเรยนรทง 5 ประการน จะเหนไดวาใหความส าคญกบผเรยน และมจดเนนทผลถาวรทจะเกดกบผเรยน จงเปนแนวทางส าคญส าหรบผบรหารสถานศกษาในการน าไปก าหนดนโยบาย วตถประสงค และเปาหมายในการบรหารการจดการเรยนร

จากหลกการจดการเรยนรของส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน เมอพจารณาประกอบกบ มาตรา 24 ในพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และทแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2545 พบวามความสอดคลองกนในดานการใหความส าคญตอผเรยน โดยพระราชบญญตการศกษาแหงชาตไดกลาวถงแนวทางในการจดการเรยนรของครและบทบาทหนาทของผบรหารสถานศกษาดวย

ดงนน จงสรปไดวาแนวทางในการบรหารการจดการเรยนรนน ประกอบดวย การจดการความรหรอเนอหาสาระเพอการเรยนร การจดกจกรรมและกระบวนการเรยนร การสงเสรมสนบสนนครใหสามารถจดการเรยนร และการอ านวยการและประสานความรวมมอจากทกฝาย ซงบคคลส าคญภายในสถานศกษาทจะเอออ านวยใหผเรยนเกดการเรยนรไดนนกคอคร บคลากรทางการศกษา และผบรหารสถานศกษา

18

เรองท 6.2.2 องคประกอบของการบรหารการจดการเรยนร การบรหารจดการของสถานศกษาทมงเนนการพฒนาการจดการเรยนร ตองใชแนวทางการพฒนาสถานศกษาทงระบบ ดงทส านกงานเลขาธการสภาการศกษา (2552: 11) ไดระบไวในขอเสนอการปฏรปการศกษาในทศวรรษทสอง (พ.ศ. 2552-2561) วาจะตองมการปฏรปการศกษาและการเรยนรอยางเปนระบบ โดยมงเนนการพฒนาคณภาพและมาตรฐานการศกษา การเพมโอกาสทางการศกษาและเรยนร และสงเสรมการมสวนรวมของทกภาคสวน เพอใหคนไทยทกคนไดเรยนรตลอดชวต ทงในระบบ นอกระบบ และตามอธยาศย อยางมคณภาพในทกระดบและประเภทการศกษา

นวลจตต เชาวกรตพงศ เบญจลกษณ น าฟา และชดเจน ไทยแท (2545: 21-22) ไดก าหนดองคประกอบทบงชวามการพฒนาสถานศกษาทงระบบไวดงน

1. มการก าหนดเปาหมายในการพฒนาทมจดเนนในการพฒนาคณภาพของผเรยนอยางชดเจน 2. มการก าหนดแผนยทธศาสตรทสอดคลองกบเปาหมาย 3. ก าหนดแผนการด าเนนงานในทกองคประกอบไดสอดคลองกบเปาหมายและเปนไปตามแผนยทธศาสตร 4. จดใหมระบบประกนคณภาพภายใน 5. จดท ารายงานประจ าปเพอรายงานผเกยวของและสอดคลองกบแนวทางการประกนคณภาพจากภายนอก

องคประกอบทง 5 ประการน จดเปนองคประกอบพนฐาน ซงสอดคลองกบทส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน (2549: ข-ค) ไดกลาววาสถานศกษาสามารถก าหนดตวบงชทเปนบรบทหรอเอกลกษณของสถานศกษาเพมเตมจากมาตรฐานการศกษาได จงมองคประกอบทสถาน ศกษาควรน ามาใชใหเหมาะสมกบบรบทของสถานศกษาเพอเปนแนวทางในการพฒนาดงตอไปน

1) ด าเนนการจดการเรยนการสอนโดยยดมาตรฐานการเรยนรตามหลกสตร 2) วางแผนการจดการเรยนรใหเหมาะสมกบความตองการของผเรยนและชมชน โดยจดท าหลกสตรสถานศกษา 3) จดกจกรรมการเรยนรใหแกผเรยน เพอพฒนาผเรยนใหบรรลตามเปาหมายทหลกสตรก าหนด 4) สงเสรมสนบสนนใหครมการพฒนาตนเองเพอกาวไปสการเปนครทเชยวชาญในการสอนอยางแทจรง 5) มการท าวจยในชนเรยนและน าผลไปใชในการปรบปรงปญหาทเกยวกบการเรยนรของผเรยน 6) มการจดท าขอมลสารสนเทศใหเปนระบบ และทนสมย

7) มการประเมนตนเองและจดท ารายงานผลการพฒนาคณภาพการศกษาประจ าป เพอรายงานใหชมชนและหนวยงานทเกยวของทราบ จากองคประกอบทบงชวามการพฒนาสถานศกษาทงระบบ เมอพจารณาเฉพาะในสวนทเกยวกบการจดการเรยนร กจะพบวาองคประกอบ

ของการบรหารการจดการเรยนรทส าคญม 5 ดาน คอ หลกสตรและสาระการเรยนร บคคลทเกยวของกบการจดการเรยนร สอและเทคโนโลยทสงเสรมสนบสนนการเรยนร แหลงเรยนรและภมปญญาทองถน และกระบวนการบรหารจดการ ซงจะกลาวถงองคประกอบแตละดานดงตอไปน 1. องคประกอบดานหลกสตรและสาระการเรยนร

องคประกอบดานหลกสตรและสาระการเรยนรในสถานศกษา นอกจากจะหมายถงหลกสตรและสาระการเรยนรตามหลกสตรแกนกลางแลว ยงหมายรวมถงหลกสตรสถานศกษาดวย องคประกอบดานหลกสตรและสาระการเรยนรนเปนสงส าคญในการก าหนดแนวทางการจดการเรยนรส าหรบผเรยนในแตละระดบและประเภทการศกษา ดงนน ผบรหารจงตองมความเขาใจเกยวกบจดมงหมายของหลกสตร สาระการเรยนร กระบวนการจดการเรยนร และการประเมนผล ตลอดจนสามารถพฒนาครใหมความรความเขาใจหลกสตร และใชการบรหารแบบมสวนรวมเพอใหครและบคลากรทกฝายทเกยวของสามารถรวมกนพฒนาหลกสตรสถานศกษาได ในขณะเดยวกน ครกตองมความเขาใจหลกสตรและสาระการเรยนร สามารถออกแบบ คดสรรกระบวนการเรยนร และจดเตรยมประสบการณเรยนรทเหมาะสมสอดคลองกบหลกสตร เพอพฒนาใหผเรยนมคณภาพตามมาตรฐานการเรยนร เชนกน กอนทจะเรมกระบวนการบรหารการจดการเรยนร ทงผบรหารและครจงควรมความเขาใจความหมายของหลกสตรกอน

1.1 ความหมายของหลกสตร เซยเลอร อเลกซานเดอร และเลวส (Saylor, Alexander and Lewis, 1981: 8) ไดใหความหมายของหลกสตรไวอยางกวางๆ วา หมายถง แผนการเรยนการสอนทจดโอกาสในการเรยนรใหแกบคคลทไดรบการศกษา ซง โอลวา (Oliva, 1992: 8-9) ไดอธบายขยาย

19

รายละเอยดวา หลกสตร หมายถง แผนงานหรอโครงการทจดประสบการณทงหมดใหแกผเรยน โดยแผนงานตางๆ จะถกก าหนดไวเปนลายลกษณอกษร มขอบเขตกวางขวาง หลากหลาย เพอเปนแนวทางการจดประสบการณการเรยนรทตองการ หลกสตรจงอาจเปนหนวย (unit) เปนรายวชา (course) หรอเปนล าดบของรายวชา (sequence of course) กได และแผนงานหรอโครงการดงกลาวอาจจดขนไดทงในและนอกหองเรยน ภายใตการด าเนนงานของสถานศกษา

จากความหมายของหลกสตรดงกลาว แสดงวาหลกสตรเปนสงทส าคญในการจดการเรยนรใหแกผเรยน เนองจากเปนแผนหรอสงทก าหนดแนวทางการปฏบตในการจดการเรยนการสอนใหบรรลจดมงหมายทก าหนดไว นอกจากนยงเปนสงทก าหนดมาตรฐานการเรยนรเพอเปนการประกนวาผเรยนจะไดรบการศกษาทมคณภาพ โดยมรายละเอยดทบงชวาผเรยนในแตละระดบชนควรเรยนรอะไร และมเนอหาสาระมากนอยเพยงใด ควรไดรบการฝกฝนใหมทกษะในดานใด และควรมพฒนาการในภาพรวมอยางไร (ธ ารง บวศร 2532: 6-7)

หลกสตรทใชในการจดการศกษาขนพนฐานของประเทศไทย ไดมการพฒนาและปรบปรงมาเปนระยะอยางตอเนอง เพอใหเหมาะสมและสอดคลองกบแนวคด ทฤษฎการเรยนรทเนนการพฒนาผเรยนแบบองครวม และแนวนโยบายของรฐในการกระจายอ านาจการศกษา หลกสตรทเพงเรมน ามาใชในปจจบน ไดแก หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 ซงไดมการแกไขปรบปรงขอบกพรองและความไมชดเจนของหลกสตรการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2544 ทงดานเปาหมายในการพฒนาคณภาพผเรยน และดานกระบวนการน าหลกสตรไปสการปฏบตในระดบเขตพนทการศกษาและสถานศกษา ดงนน ผบรหารสถานศกษาจงควรศกษาท าความเขาใจหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 เพอน าไปใชเปนกรอบและทศทางในการพฒนาหลกสตรสถานศกษา และจดการเรยนการสอนเพอพฒนาผเรยนใหมความรและทกษะทจ าเปนส าหรบการด ารงชวตในสงคม และสามารถแสวงหาความรเพอพฒนาตนเองอยางตอเนองตลอดชวต

สงส าคญทผบรหารสถานศกษาจะตองท าความเขาใจเกยวกบหลกสตร เพอน าไปใชเปนแนวทางในการบรหารจดการเรยนรใหผเรยน มคณลกษณะอนพงประสงคตามจดมงหมายของไดแก จดมงหมายของหลกสตร เนอหาสาระ กระบวนการจดการเรยนร และ การประเมนผล ซงส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน กระทรวงศกษาธการ (2552: 5-9) ไดก าหนดไวในหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 ดงจะกลาวตอไปตามล าดบ ดงน

1.2 จดมงหมายของหลกสตร หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 ไดก าหนดจดมงหมายทตองการใหเกดกบผเรยนเมอส าเรจการศกษาขนพนฐานไว 5 ประการ คอ

1) มคณธรรม จรยธรรม และคานยมทพงประสงค เหนคณคาของตนเอง มวนย และปฏบตตนตามหลกธรรมของพระพทธศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอ ยดหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

2) มความรอนเปนสากลและมความสามารถในการสอสาร การคด การแกปญหา การใชเทคโนโลย และมทกษะชวต 3) มสขภาพกายและสขภาพจตทด มสขนสย และรกการออกก าลงกาย 4) มความรกชาต มจตส านกในความเปนพลเมองไทยและพลโลก ยดมนในวถชวตและการปกครองตามระบบประชาธปไตยอนม

พระมหากษตรยทรงเปนประมข 5) มจตส านกในการอนรกษวฒนธรรมและภมปญญาไทย อนรกษและพฒนาสงแวดลอม มจตสาธารณะทมงท าประโยชนและสราง

สงทดงามในสงคม และอยรวมกนในสงคมอยางมความสข 1.3 สาระการเรยนร เนองจากหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 ยดหลกการตามแนวคดทฤษฎพหปญญา ของ

การดเนอร ทแบงเชาวนปญญาของมนษยออกเปน 8 ดาน ดงนน จงก าหนดสาระการเรยนรออกเปน 8 กลมสาระ คอ 1) ภาษาไทย มงใหผเรยนมความร ทกษะและวฒนธรรมในการใชภาษาเพอการสอสาร มความชนชม เหนคณคาภมปญญาไทย และ

ภมใจในภาษาประจ าชาต 2) คณตศาสตร มงใหผเรยนสามารถน าความร ทกษะ และกระบวนการทางคณตศาสตรไปใชในการแกปญหา การด าเนนชวต และ

ศกษาตอ ใหเปนคนทมเหตผล มเจตคตทดตอคณตศาสตร พฒนาการคดอยางเปนระบบและสรางสรรค 3) วทยาศาสตร มงใหผเรยนสามารถน าความรและกระบวนการทางวทยาศาสตรไปใชในการศกษา คนควาหาความรและแกปญหา

อยางเปนระบบ มการคดอยางเปนเหตเปนผล สามารถคดวเคราะห คดสรางสรรค และมจตวทยาศาสตร

20

4) สงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม มงใหผเรยนสามารถอยรวมกนในสงคมไทยและสงคมโลกอยางสนตสข เปนพลเมองด มศรทธาในหลกธรรมของศาสนา เหนคณคาของทรพยากรและสงแวดลอม มความรกชาตและภมใจในความเปนไทย

5) สขศกษาและพลศกษา มงใหผเรยนสามารถน าความร ทกษะ และเจตคตในการสรางเสรมสขภาพพลานามยของตนเองและผอน สามารถปองกนและปฏบตตอสงตางๆ ทมผลตอสขภาพอยางถกวธ และมทกษะในการด าเนนชวต

6) ศลปะ มงใหผเรยนมความรและทกษะในการคดรเรม มจนตนาการ สามารถสรางสรรคงานศลปะ สนทรยภาพ และเหนคณคาของศลปะ

7) การงานอาชพและเทคโนโลย มงใหผเรยนมความร ทกษะ และเจตคตทดในการท างาน การจดการ การด ารงชวต การประกอบอาชพ และการใชเทคโนโลย

8) ภาษาตางประเทศ มงใหผเรยนมความร ทกษะ เจตคตและวฒนธรรมในการใชภาษาตางประเทศในการสอสาร การแสวงหาความร และการประกอบอาชพ

ในแตละกลมสาระการเรยนรไดก าหนดมาตรฐานการเรยนร ระบสงทผเรยนพงรและปฏบตได โดยก าหนดเปนตวชวดทชดเจนในแตละระดบชน ดงนน มาตรฐานการเรยนรนอกจากจะเปนแนวทางส าหรบครและผบรหารสถานศกษาในการจดกระบวนการจดการเรยนร และประเมนผลการเรยนรแลว มาตรฐานการเรยนรยงเปนเครองมอในการตรวจสอบเพอประกนคณภาพการเรยนรของผเรยนไดอกประการหนงดวย

1.4 กระบวนการจดการเรยนร เนองจากสถานศกษาตองยดหลกการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ ดงนน ครจงตองจดกระบวนการจดการเรยนรทหลากหลาย เพอใหสอดคลองเหมาะสมกบผเรยนและท าใหบรรลวตถประสงคของหลกสตร กระบวนการจดการเรยนรมใหเลอกใชอยมากมายหลายแบบ เชน กระบวนการเรยนรแบบบรณาการ กระบวนการเรยนรแบบเชญชวน กระบวนการสรางความร กระบวนการคดวเคราะห กระบวนการทางสงคม กระบวนการเผชญสถานการณและการแกปญหา กระบวนการเรยนรจากประสบการณจรง กระบวนการเรยนรจากการลงมอปฏบต กระบวนการเรยนรดวยการวจย กระบวนการพฒนาลกษณะนสย เปนตน

กระบวนการเหลาน เปนแนวทางในการจดการเรยนรทครควรจดใหแกผเรยน เพราะสามารถชวยใหผเรยนเกดการเรยนรไดดขน ดงนน ครจงจ าเปนตองศกษาท าความเขาใจกระบวนการเรยนร สามารถเลอกใชและออกแบบกระบวนการเรยนรใหเหมาะสมกบผเรยนและสาระการเรยนรได นอกจากนน ครควรมเทคนคในการสอนทด มสอและแหลงเรยนรทเหมาะสม และมกระบวนการวดและประเมนผลการจดการเรยนรทดดวย

1.5 การประเมนผล การจดการเรยนร จ าเปนตองมการวดและการประเมนผล เพอตรวจสอบวาผเรยนไดมการเรยนรตามมาตรฐานการเรยนร ทไดก าหนดไวหรอไม และตรวจสอบวากระบวนการจดการเรยนรยงมสงใดทตองปรบปรงแกไข เพอพฒนาการเรยนรของผเรยนใหดขนกวาเดม โดยทวไปการวดและประเมนผลการเรยนรของผเรยนมวตถประสงค 2 ประการ คอ การประเมนเพอพฒนาผเรยน และการประเมนเพอตดสนผลการเรยน

การประเมนผลของกระบวนการจดการเรยนร ครควรเนนการวดและประเมนเพอพฒนาผเรยน ซงจะตองเปนการประเมนตามตวชวดของมาตรฐานการเรยนร ทสะทอนสมรรถนะส าคญ และคณลกษณะอนพงประสงคของผเรยน โดยมลกษณะดงน

1) ในการจดการเรยนการสอนแตละครง ควรมการประเมนเปนประจ าและสม าเสมอ 2) ใชเทคนคในการประเมนอยางหลากหลาย เชน การสงเกต การสอบถาม การตรวจการบาน การประเมนโครงงาน/ชนงาน/ภาระงาน การ

ตรวจแฟมสะสมงาน และการทดสอบ เปนตน โดยมผประเมนหลายฝาย เชน ครเปนผประเมน เพอนประเมนเพอน ผเรยนประเมนตนเอง และการใหผปกครองมสวนรวมในการประเมน

3) จดมงหมายของการประเมนเพอตรวจสอบความกาวหนาในการเรยนรของผเรยน มงวดวาพฒนาการของผเรยนเปนผลมาจากการจดกจกรรมการเรยนการสอนหรอไม มากนอยเพยงใด และจะตองมการปรบปรงและพฒนาเพมเตมในเรองใด ทงน เพอครจะไดน าไปปรบปรงการจดกจกรรมการเรยนการสอนของตนไดตอไป

จากองคประกอบดานหลกสตรและสาระการเรยนรดงกลาวขางตน แสดงใหเหนวาความกาวหนาในการเรยนรของผเรยนเปนสงทตองมการวางแผน และมการน าไปปฏบตอยางรอบคอบ รวมถงมการตรวจสอบเพอการปรบปรงและแกไขอยตลอดเวลา ทงน เพอใหผเรยนเกดการเรยนรไดอยางเตมศกยภาพ สงทจ าเปนตองวางแผนมอยางนอย 3 ประการ คอ

21

(1) การวางแผนเกยวกบหลกสตรและสาระการเรยนร ซงจะตองยดตามจดมงหมายของหลกสตรและจดมงหมายของสาระการเรยนร และสาระการเรยนรนนควรสอดคลองกบวถชวตหรอสภาพสงคมทผเรยนใชชวตอย

(2) การวางแผนการจดการเรยนรของครทจะตองยดความแตกตางระหวางผเรยนเปนส าคญ เพอใหสามารถจดกจกรรมการเรยนรไดอยางเหมาะสมกบความสนใจและความสามารถของผเรยนแตละคน

(3) การวางแผนการวดและประเมนผล ทงเพอประเมนพฒนาการของผเรยน และประเมนเพอตดสนผลการเรยน โดยการก าหนดเกณฑและตวชวดไวใหสอดคลองกบจดมงหมายการเรยนร

2. องคประกอบดานบคคลทเกยวของกบการบรหารการจดการเรยนร

บคคลทเกยวของกบการบรหารการจดการเรยนรแบงไดเปน 2 กลม คอ ผทอยภายในสถานศกษาและผทอยภายนอกสถานศกษา 2.1 บคคลทเกยวของกบการบรหารการจดการเรยนรภายในสถานศกษา สามารถแบงไดเปน 4 กลม คอ

2.1.1 กลมผจดการเรยนร ไดแก ครซงเปนผทรบผดชอบการจดการเรยนรใหแกผเรยนโดยตรง บคลากรกลมนเปนกลมทมมากทสดในสถานศกษา และรบผดชอบไมเพยงแตการเรยนการสอนและการเรยนรเทานน แตยงตองรบผดชอบการวดและประเมนผลการเรยนรของผเรยนดวย ภารกจของคร หรอผจดการเรยนร มดงน

1) ด าเนนการจดการเรยนการสอนโดยยดวตถประสงค สาระการเรยนร และมาตรฐานการเรยนรตามหลกสตร 2) ศกษาวเคราะหผเรยนเปนรายบคคลและก าหนดเปาหมายทตองการใหเกดกบผเรยน 3) ออกแบบและวางแผนการจดการเรยนรใหเหมาะสมกบความสนใจ ความถนด และความสามารถของผเรยนและสอดคลอง

กบความตองการของชมชน 4) วางแผนการจดการเรยนรและใชแหลงเรยนรทมอยในสถานศกษาและชมชน เพอใหสอดคลองกบวถชวตและประสบการณ

ของผเรยน รวมถงการรวมวางแผนการจดการเรยนรกบปราชญทองถน 5) จดกจกรรมการเรยนรใหแกผเรยน เพอพฒนาผเรยนใหมคณลกษณะตามทหลกสตรก าหนด 6) จดบรรยากาศทเออตอการเรยนร และดแลชวยเหลอผเรยนใหเกดการเรยนร 7) จดท าหรอจดหาสอและอปกรณการเรยนการสอนทกระตนความสนใจ และพฒนาการเรยนรของผเรยน 8) ด าเนนการท าการวจยในชนเรยนและน าผลไปใชในการพฒนาการเรยนรของผเรยน 9) ด าเนนการวดและประเมนผลการเรยนรของผเรยนอยางเทยงตรง สม าเสมอ และดวยวธการทหลากหลาย 10) น าผลการประเมนมาใชในการพฒนาผเรยน และปรบปรงการจดการเรยนการสอนของตนเอง 11) จดท าสถต ขอมลสารสนเทศเกยวกบผเรยน เพอประโยชนในการแนะแนว การพฒนา และการสงตอผเรยน 12) พฒนาตนเองดานความร และทกษะดานการสอนและการจดการเรยนร รวมถงพฒนาความสามารถในการใชเทคโนโลยและ

นวตกรรมอยางสม าเสมอ 2.1.2 กลมผสนบสนนการจดการเรยนร ประกอบดวยบคคลหลายฝาย ไดแก บรรณารกษ นกเทคโนโลยการศกษา ซงมทงผวางแผนและ

ผลตสอหรอบคลากรประจ าศนยโสตทศนศกษา โปรแกรมเมอรหรอผเชยวชาญดานคอมพวเตอร และบคลากรประจ าศนยคอมพวเตอรและเครอขาย เปนตน ซงกลมบคลากรเหลานจะตองเปนผทมความเชยวชาญและไดรบการฝกอบรมมาเฉพาะดาน หนาทหลกของบคลากรกลมนนอกเหนอจากการดแลรบผดชอบงานในหนาทของตนแลว คอ การใหค าแนะน าปรกษา ใหความรวมมอ สนบสนน เสนอแนะ และจดหา จดเตรยมสอและสงอ านวยความสะดวกในการจดการเรยนรใหแกคร

2.1.3 กลมผบรหารสถานศกษา ประกอบดวยผอ านวยการสถานศกษา รองผอ านวยการสถานศกษา ผจดการหรอผรบใบอนญาตในกรณทเปนสถานศกษาเอกชน ภารกจของผบรหารสถานศกษา มดงน

1) ก าหนดนโยบาย เปาหมาย และแผนในการบรหารจดการศกษาใหสอดคลองกน และมวตถประสงคเพอการพฒนาการเรยนรของ ผเรยนอยางแทจรง

22

2) มการจดท าหลกสตรสถานศกษาทสอดคลองกบความตองการของผเรยนและชมชนโดยผทเกยวของทกฝายมสวนรวม 3) อ านวยการใหมการพฒนาสอ ขอมลสารสนเทศ และแหลงเรยนรตางๆ ทงภายในและภายนอกสถานศกษา เพอเอออ านวยตอการ

จดการเรยนรและพฒนาผเรยนใหมคณลกษณะตามทก าหนด 4) ประสานงานความรวมมอกบหนวยงานภายนอก แหลงวทยาการ และปราชญทองถน เพอน าทรพยากรตางๆ ในชมชนมาเปน

ประโยชนตอการจดการเรยนร 5) สงเสรมสนบสนนใหครไดมโอกาสในการพฒนาตนเองใหมทกษะในการสอนดวยวธการทหลากหลาย 6) สงเสรมสนบสนนใหครไดท าวจยในชนเรยน เพอแกไขปญหาและพฒนาการเรยนรของผเรยน 7) จดใหมระบบประกนคณภาพภายในทเขมแขงและด าเนนการอยางตอเนอง 8) มการก ากบ ตดตาม และประเมนผลการจดการเรยนร อยางสม าเสมอ

2.1.4 กลมผเรยน ไดแกตวผเรยนและเพอนรวมชนเรยน ซงเปนองคประกอบทส าคญยงและเปนเปาหมายในการจดการเรยนรของสถานศกษา กลมผเรยนมภารกจทจะตองพฒนาตนเองใหมความสามารถในการเรยนรดวยกระบวนการเรยนรของตนเอง ดงน

1) ก าหนดเปาหมายและวางแผนการเรยนรของตนเอง 2) รบผดชอบการเรยนรของตนเอง โดยการศกษา คนควา ทดลอง สรปและสรางองคความรตามกระบวนการทางวทยาศาสตร

ฯลฯ จากแหลงความรทหลากหลาย เพอใหเกดการเรยนรตามกจกรรมทครไดออกแบบไว 3) ใหความรวมมอและมสวนรวมในการท ากจกรรมการเรยนรกบกลม 4) จดท ารายงานและผลตผลงานทเกดจากการศกษาเรยนรและจากความคดสรางสรรค 5) ประเมนและพฒนากระบวนการเรยนรของตนเองอยางตอเนอง 6) ฝกฝนตนเองใหมวนย มความรบผดชอบ มคณธรรมจรยธรรม 7) น าสงทไดเรยนรไปประยกตใชในชวตประจ าวน

2.2 บคคลทเกยวของกบการบรหารการจดการเรยนรภายนอกสถานศกษา สามารถแบงไดเปน 3 กลม คอ 2.2.1 กลมผปกครอง ไดแก บดา มารดา และญาตหรอบคคลอนทดแลผเรยน ซงรบผดชอบการเรยนรของผเรยนเมออยทบาน บคคลกลมนมภารกจ ดงน 1) ใหการสนบสนน สงเสรม และก ากบตดตามเรยนรของผเรยนโดยประสานกบคร 2) ใหความรวมมอกบสถานศกษาในกจกรรมตางๆ ทสถานศกษาจดขน 3) ใหความเหนและขอเสนอแนะตอการจดกจกรรมการเรยนรของสถานศกษา 4) จดกจกรรมของครอบครวทสงเสรมการเรยนรของผเรยนทงภายในบาน และภายนอกบาน 2.2.2 กลมวทยากรของแหลงเรยนร ไดแก บคคลในองคการ สถานประกอบการ และหนวยงานทงภาครฐและภาคเอกชน ทเปนวทยากรบรรยาย สาธต สอน หรอฝกปฏบตงานใหแกผเรยน ทงทเปนวทยากรในแหลงเรยนรเอง และรบเชญเปนวทยากรทสถานศกษา บคคลกลมนมภารกจดงน 1) วางแผนรวมกบครในการจดการเรยนรใหมเนอหาสาระทสอดคลองกบหลกสตร โดยเนนการบรณาการใหเหมาะสมกบวยและความสามารถของผเรยน 2) จดประสบการณเรยนรทเปนประสบการณตรง และผเรยนสามารถน าไปใชไดจรง รวมทงสรางเสรมผเรยนดานคณธรรมและวฒนธรรมทเกยวของ 3) ด าเนนการวดและประเมนผลการเรยนรของผเรยน โดยประสานกบคร 4) จดท าหรอจดหาสอและอปกรณการเรยนรทกระตนความสนใจและเปดโอกาสไดผเรยนไดลงมอปฏบต 5) บ ารงรกษาแหลงเรยนรใหอยในสภาพดและมความเหมาะสมตอการจดการเรยนรอยเสมอ 6) ใหขอเสนอแนะเกยวกบการพฒนาและปรบการบรหารการจดการเรยนรของสถานศกษา

23

2.2.3 กลมภมปญญาทองถน ไดแก ปราชญทองถน หรอปราชญชาวบานรวมถงผน าทางศาสนาทเปนผเชยวชาญเฉพาะดาน ซงเกยวของกบวถการด ารงชวตและการสบสานวฒนธรรมพนถน บคคลกลมนมภารกจคลายคลงกบกลมวทยากรของแหลงเรยนร แตจะเนนในเรองของวฒนธรรมประเพณ และปลกฝงจตส านกใหผเรยนเหนคณคาของวฒนธรรม ประเพณทมอย รวมถงการอนรกษและพฒนาภมปญญาทองถนใหด ารงอยอยางสอดคลองกบวถชวตของผเรยนตอไป บคคลทเกยวของกบการบรหารการจดการเรยนรทงภายในและภายนอกสถานศกษา ลวนมความส าคญตอการเรยนรของผเรยน โดยครและสถานศกษาซงมหนาทในการจดการเรยนรโดยตรง จะตองเปนแกนกลางในการบรหารและประสานงานใหบคคลทเกยวของทกกลมไดเขามามสวนรวมในการจดการเรยนรอยางเตมท 3. องคประกอบดานสอและเทคโนโลยทสงเสรมสนบสนนการเรยนร องคประกอบดานน หมายถงสงของหรอทรพยากรทน ามาใชโดยมวตถประสงคเพอชวยใหคณภาพการเรยนรของผเรยนดขน สอและเทคโนโลย เปนเครองมอทส าคญในกระบวนการเรยนการสอนสมยใหม ซงการเลอกสอและเทคโนโลยใดมาใช จะตองค านงถงวตถประสงค สาระการเรยนร กจกรรม และคณลกษณะของผเรยน รวมถงการพฒนาครและบคลากรผสนบสนนการจดการเรยนรใหสามารถใชประโยชนจากสอและเทคโนโลยไดอยางช านาญดวย รายละเอยดเกยวกบสอและเทคโนโลยจะกลาวถงตอไปในเรองท 6.3.2 4. องคประกอบดานแหลงเรยนรและภมปญญาทองถน

แหลงเรยนรหลากหลายชนด เชนหนวยงานของรฐ สถานประกอบการของเอกชน สถานทประเภทตางๆ ทมนษยสรางขน รวมถงสถานทตามธรรมชาต จดเปนแหลงวทยาการทส าคญและจ าเปนส าหรบการบรหารการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ และสามารถน ามาทดแทนการใชสอและเทคโนโลยไดส าหรบสถานศกษาทยงไมมความพรอมดานงบประมาณ การศกษาเรยนรในแหลงเรยนรเปนชองทางใหผเรยนไดเรยนรจากการไดพบเหนของจรง ไดสมผส และลงมอปฏบต จงเปนประสบการณการเรยนรทสอดคลองกบวถชวตและในสถานการณจรง สวนภมปญญาทองถนนนเปนบคคลในสงคมและชมชนทสามารถถายทอดประสบการณและความรเกยวกบวถและแนวทางด าเนนชวตใหแกผเรยนไดเปนอยางด รายละเอยดเกยวกบแหลงเรยนรและภมปญญาทองถนจะกลาวถงตอไปในเรองท 6.3.3 5. องคประกอบดานกระบวนการบรหารจดการ

เนองจากการบรหารเพอใหเกดการจดการเรยนรนนถอวาเปนระบบยอยทแทรกอยในระบบใหญ คอระบบการบรหารสถานศกษา ผบรหารสถานศกษาสามารถใชกระบวนการบรหารจดการอยางเดยวกนทงในการบรหารสถานศกษาและบรหารการจดการเรยนร หรอจะใชกระบวนการบรหารจดการหลายอยางควบคกนกได ในทนจงขอน าเสนอกระบวนการบรหารจดการทผบรหารสถานศกษาสามารถน ามาใชในการบรหารการจดการเรยนรพอเปนแนวทาง ดงน

5.1 กระบวนการบรหาร POSDCoRB ของกลค (Gulick อางถงใน Lunenburg and Ornstein, 1996: 6) ซงเปนกระบวนการบรหารองคการทวไปทยงคงมผนยมใชจนถงปจจบน ประกอบดวยกระบวนการบรหาร 7 ขนตอน ดงน

1) การวางแผน (Planning - P) ในการบรหารจดการเรยนร ผบรหารจะตองก าหนดนโยบาย และมการวางแผนงานและโครงการ รวมถงกจกรรมและวธการปฏบตงานกอนเปนเบองตน เพอใหการปฏบตงานเปนไปอยางมประสทธภาพและบรรลวตถประสงค

2) การจดองคการ (Organizing – O) งานทจะปฏบตตามแผนทวางไวนน จะตองมการจดหนวยงานทงสายตรงและสายสนบสนนให อยในโครงสรางการบรหารงานของสถานศกษา มผรบผดชอบ มสายงานการบงคบบญชาและสายการประสานงานทชดเจน หนวยงานสายตรงคองานวชาการ ซงรบผดชอบดานเนอหาสาระและการจดการเรยนการสอน สวนหนวยงานสายสนบสนนสามารถจดไดหลายหนวยงาน ขนอยกบความพรอมและความจ าเปนของแตละสถานศกษา ไดแก ศนยโสตทศนศกษา ศนยคอมพวเตอรและเครอขาย ศนยสารสนเทศ หองสมด ฯลฯ เปนตน

3) การจดบคคลเขาสต าแหนง (Staffing – S) เมอมการจดโครงสรางและมหนวยงานตางๆ ทงสายตรงและสายสนบสนนแลว

24

ผบรหารสถานศกษาจะตองคดเลอกบคคลทมความรความสามารถเหมาะสมใหมหนาทรบผดชอบงานตางๆ ซงจะตองก าหนดบทบาท อ านาจ หนาทของแตละต าแหนงอยางชดเจน รวมถงก าหนดการพฒนาและโอกาสความกาวหนาตามสายงานดวย

4) การอ านวยการ (Directing) เมอทกหนวยงานมผรบผดชอบในการปฏบตงานแลว ผบรหารสถานศกษามหนาทในการน า สงการ ก ากบ ตดตาม ดแล สงเสรมสนบสนน และประเมนการปฏบตงานของทกฝาย เพอใหผลการปฏบตงานเปนไปตามแผนงานอยางมประสทธภาพ

5) การประสานงาน (Coordinating – Co) เปนอกภารกจหนงของผบรหารในการประสานกจกรรมตางๆ ทงภายในหนวยงาน และ ภายนอกหนวยงาน เพอใหเอออ านวยใหการปฏบตงานของทกหนวยปฏบตประสานกนเปนอยางด และด าเนนไปในแนวทางทมงสการบรรลเปาหมายเดยวกน

6) การรายงาน (Reporting – R) เมอมการด าเนนงานไปไดชวงระยะเวลาหนง ผบรหารจะตองจดใหมการรายงานผลการปฏบตงาน และความกาวหนาในการด าเนนงานใหผทเกยวของทกฝายไดรบทราบ ซงรายงานเหลานจะเปนแนวทางส าหรบผบรหารสถานศกษาในการพจารณาและตดสนใจวาควรใหมการด าเนนงานตอไป หรอควรมการปรบปรงแกไขขอบกพรองอยางไร

7) การบรหารงบประมาณ (Budgeting – B) การบรหารการจดการเรยนร จ าเปนตองใชงบประมาณ ดงนน ผบรหารสถานศกษาจง ตองจดสรรงบประมาณไวอยางเพยงพอ เพอการจดซอจดจาง หรอจดหาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนรอยางเหมาะสม มการจดท าบญชรายรบ-รายจาย และการควบคมตรวจสอบดานการเงน วสดอปกรณและทรพยสนตางๆ เปนตน

5.2 วงจรคณภาพ PDCA ของเดมง (Deming อางถงใน Vroman and Luchsinger, 1994: 189) วงจรคณภาพนเปนกระบวนการทเหมาะส าหรบการปองกนและแกปญหา เพอประกนคณภาพของกระบวนการบรหารการจดการเรยนรภายในสถานศกษา ประกอบดวย 4 ขนตอน คอ 1) การวางแผน (Planning – P) หมายถง การเกบรวบรวมขอมล การระบปญหา และการวางแผนในการด าเนนงานบรหารการจดการเรยนร ทงดานเปาหมาย วตถประสงค วธด าเนนงาน ระยะเวลา ผรบผดชอบ และทรพยากรทตองการ

2) การปฏบต (Do – D) หมายถง การน าแผนการบรหารการจดการเรยนรทไดก าหนดไวแลวไปสการปฏบต 3) การตรวจสอบ (Check – C) หมายถง การวดและประเมนผลการปฏบตเทยบกบเกณฑ และวตถประสงคทไดก าหนดไว 4) การปรบปรง (Act – A) หมายถง การด าเนนการปรบปรง แกไขสงทบกพรองหรอไมเปนไปตามแผน และน าไปสการเรมตน

วงจรการวางแผนการท างานใหมอกครงหนง ทง 4 ขนตอนน สามารถน าไปใชทงในระดบปฏบต เชน การวางแผนและออกแบบการเรยนรของผสอน การบรหารจดการสอและ

เทคโนโลยของฝายสนบสนนการเรยนการสอน และในระดบบรหารหรอระดบนโยบาย โดยน าไปใชในแตละขนตอนของกระบวนการบรหาร เปนตน 5.3 กระบวนการบรหารการจดการความรเพอการเรยนร เนองจากองคความรหรอเนอหาสาระมอยอยางมากมายในสถานศกษา การ

จดการความรจงเปนสวนหนงของการบรหารการจดการเรยนร โดยมจดเนนในการบรหารจดการองคความรทมอยใหเปนระบบ มการคดเลอกองคความรทเปนประโยชนและเหมาะสมกบผเรยน รวมถงการจดชองทางใหผเรยนไดเขาถงองคความรเหลานน และมโอกาสไดแลกเปลยนเรยนรระหวางกน เพอท าใหเกดความเขาใจและขยายขอบเขตของความรใหกวางขวางขน จนเกดการเรยนรใหมๆ ในทนขอน าเสนอกระบวนการบรหารจดการความรเพอท าใหผเรยนเกดการเรยนรไดดทสด 2 รปแบบ คอกระบวนการจดการความรเพอการเรยนรของ คณะกรรมการพฒนาระบบบรหารความรของมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช และกระบวนการจดการความรของเฮดลนดและโนนากะ ดงน

5.3.1 กระบวนการจดการความรเพอการเรยนรของ คณะกรรมการพฒนาระบบบรหารความรของมหาวทยาลย สโขทยธรรมาธราช (2548: 12) เปนกระบวนการทสามารถน าไปใชไดทงในระดบสถานศกษาและในการจดการเรยนรของผสอน ประกอบดวย 7 ขนตอน คอ การบงชความร การสรางและเสาะแสวงหาความร การจดความรใหเปนระบบ การประมวลและกลนกรองความร การเขาถงความร การแบงปนความร และการเรยนรเปนขนตอนสดทาย ความสมพนธของทง 7 ขนตอนน แสดงในภาพท 6.3

25

ภาพท 6.3 กระบวนการจดการความรเพอใหเกดการเรยนรของ คณะกรรมการพฒนาระบบบรหารความรของมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

จากภาพน อธบายไดวา กระบวนการจดการความรเพอใหเกดการเรยนร สามารถท าไดใน 2 ลกษณะคอ 1) มการบงชสงทเปนความรใหแกผเรยน เมอผเรยนไดรบการบงชความรแลวท าใหผเรยนเกดการเรยนรไดทนท การบงชความรในลกษณะน

กระท าไดในพนทแทบทกแหงภายในสถานศกษา โดยการจดมมความร ศนยการเรยนร หรอแหลงเรยนรประเภทตางๆ 2) มการบงชสงทเปนความรกอน แลวจงใหผเรยนมกจกรรมในการสรางและเสาะแสวงหาความรเพมเตม น าความรทไดรบมาจดหมวดหม

ประมวลและกลนกรองจนไดเปนขอความรใหม และน าไปแบงปนประสบการณเรยนรกบผเรยนคนอน ในทสดจงเกดการเรยนร การบงชความรในลกษณะน เปนการจดกระบวนการและกจกรรมการเรยนรของผสอน ซงจะตองมการวางแผน การออกแบบการเรยนร โดยค านงถงความสามารถ ความสนใจ และความตองการของผเรยน

การบงชความรตามกระบวนการจดการความรเพอใหเกดการเรยนรของมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช จงเปนแนวทางเบองตนทผบรหารสถานศกษาและผสอนสามารถน าไปใชเปนรปแบบในการบรหารการจดการความร ทงในระบบโรงเรยนและในกจกรรมการเรยนการสอน

5.3.2 กระบวนการจดการความรของเฮดลนดและโนนากะ (2005: 5-10) เปนกระบวนการทผสมผสานความแตกตางระหวางการจดการความรของญปนและของตะวนตกเขาดวยกน ใหความส าคญตอการจดหมวดหมความร 2 ประเภท คอความรทฝงอยในบคคล และความรทชดแจง ซงเฮดลนดและโนนากะไดน าเสนอแนวคดนตงแตป ค.ศ. 1993 โดยมความเหนวาความรทง 2 ประเภทนตางกประกอบดวย ความรทเปนความเขาใจ (cognitive) ความรทเปนทกษะ (skills) และความรทประมวลผลแลว (embodied) นอกจากนเฮดลนดและโนนากะยงมความเหนวามการสงผานและการแปลงรปของความรไปในแตละระดบ ตงแตระดบบคคล ระดบกลม ระดบองคการ และระดบระหวางองคการ การจดหมวดหมความรและการแปลงรปความรของเฮดลนดและโนนากะ แสดงในภาพท 6.4

การบงชความร การสรางและ

เสาะแสวงหาความร การจดความร

ใหเปนระบบ

การประมวลและกลนกรองความร

การเขาถงความร การแบงปน

แลกเปลยนความร การเรยนร

26

ความรทน าเขา (Assimilation) ทงความรทชดแจง และความรทฝงในบคคล

ระดบบคคล

ระดบกลม

ระดบองคการ ระดบระหวางองคการ

ขอมลเกยวกบความรทชดแจง

การประมวลความรทมอยของแตละบคคล

การวเคราะหเอกสารทมอยโดยวงจรคณภาพ

ความรแตประเภทจะมอยตามแผนผง

โครงสรางองคการ

สทธบตรของคคาและการปฏบตตามกฎหมาย

(ความเขาใจ ทกษะ และสงท

ประมวลผล)

การสงตอความร(Appropriation)

การสงตอความร (Extension)

ขอมลเกยวกบความรทฝงอยใน

บคคล

จากระดบบนส ระดบลาง

Expansion

การขยายและพฒนาความร

จากระดบลางส

ระดบบน

(ความเขาใจ ทกษะ และสงท

ประมวลผล)

ความรจากทกษะการเจรจาตอรองขามวฒนธรรม

ความรทไดจากความรวมมอของกลมในการ

ท างาน

ความรทเปนวฒนธรรมองคการ

ทศนคตและความคาดหวงของลกคาตอ

สนคา

ความรทสงออก (Dissemination) ทงความรทชดแจง และความรทฝงในบคคล

ภาพท 6.4 หมวดหมของความรและกระบวนการแปลงรปความรของเฮดลนดและโนนากะ

ทมา: ดดแปลงจาก , Gunnar. Hedlund2005). “A Model of Knowledge Management and the N-Form Corporation” in Nonaka, IkuJiro Knowledge Management: Critical Perspectives on Business and Management. Volume II, New York: Routledge, pp. 3 - 8.

จากการจดหมวดหมของความรและกระบวนการแปลงรปความรของเฮดลนดและโนนากะในแตละระดบขางตน จะมการสงตอ

ความรและแปลงรปความรในแตละระดบ โดยผานการสนทนาแลกเปลยนความร ซงในแตละระดบจะมกระบวนการจดเกบความร การสงตอความร และการแปลงรปความรเสมอ กระบวนการจดการความรของเฮดลนดและโนนากะ มค าส าคญซงอธบายไดดงน 1) ความรทชดแจง (articulation knowledge) หมายถงความรทแสดงออกดวยภาษาเขยนในรปแบบตางๆ เชน สตรสมการ รายงาน คมอ โปรแกรม ฯลฯ ทจบตองได สวนความรทฝงอยในบคคล หมายถงความรทแสดงออกดวยภาษาพด ทาทาง ทศนคต ความเชอ เปนตน ความรทง 2 ประเภทนอาจมการจดเกบในรปของแฟมขอมล หรอเอกสารตางๆ รวมถงการจดเกบไวในความทรงจ าของแตละบคคล 2) การสงตอความรจากระดบบนลงสระดบลาง (appropriation) นน เปนการถายทอดทงความรทชดแจง (AK-Articulation หรอ Explicit knowledge) และความรทฝงอยในบคคล (TK-Tacit knowledge) จากระดบผบรหารองคการลงไปสระดบบคคลซงเปนผปฏบต เชน การ

การสนทนาแลกเปลยนความร

การแ

ปลง A

K เป

น TK

(in

tern

aliza

tion)

การแ

ปลง T

K เป

น AK

(re

flect

ion)

27

ปฐมนเทศ การมอบหมายงาน การประชม การประกาศหรอสงการ แตสงทผบรหารควรค านงถงคอการรบรของแตละบคคลแตกตางกนซงอาจเนองมาจากความเขาใจและความสามารถในการรบรไมเทากน หรออาจเกดจากทรพยากรความรทมอยอยางจ ากดกได 3) การสงตอความรจากระดบลางขนไปสระดบบน (extension) เปนการสงตอความรจากระดบบคคลขนไปสระดบองคการ ทงดวยความรทชดแจงและความรทฝงอยในบคคล เชน การท าบนทก การรายงานทงดวยวาจาและเปนลายลกษณอกษร เปนตน 4) การแปลงรปความรแบบ internalization เปนการแปลงรปความรจากความรทชดแจงไปเปนความรทฝงอยในตวบคคล ในขณะทการแปลงรปความรแบบ reflection เปนการแปลงรปความรจากความรทฝงอยในตวบคคลไปเปนความรทชดแจง 5) การขยายและพฒนาความร (expansion) เปนสงทจะเกดขนเมอมการจดเกบความร การสงตอความรและการแปลงรปความรภายในองคการ ความถและคณภาพของการสนทนาแลกเปลยนความร รวมถงจ านวนการแปลงรปความรจากความรทฝงอยในตวบคคลไปเปนความรทชดแจง ถอเปนสงส าคญในการตดสนประสทธภาพของการบรหารจดการความร

ดงนน การบรหารจดการความรของเฮดลนดและโนนากะ จงอาจสรปไดวาม 2 กระบวนการทส าคญ คอ การจดใหมการสนทนาแลกเปลยนความรในทกระดบอยางสม าเสมอ และการสะทอนหรอสรปสงทไดเรยนรออกมาในรปของความรทชดแจงซงวดจ านวนหรอปรมาณได โดยทง 2 กระบวนการนจะเปนสงทกอใหเกดการขยายและพฒนาความรจากกระบวนการแปลงรปความร 3 ขนตอน คอ การจดเกบความร การสงตอความร การแปลงรปความร

จากองคประกอบดานกระบวนการบรหารจดการทง 3 รปแบบ นบตงแตกระบวนการบรหาร POSDCoRB ซงเหมาะส าหรบการบรหารสถานศกษาทงระบบ วงจรคณภาพของเดมง ทเหมาะส าหรบการปองกนและแกปญหาและสามารถน าไปใชไดกบทกขนตอนของกระบวนการบรหาร POSDCoRB จนกระทงถงกระบวนการจดการความรเพอใหเกดการเรยนร ซงลงลกถงรายละเอยดของการบรหารจดการทงภายในและภายนอกหองเรยนของผสอน เพอใหผเรยนเกดการเรยนร นกศกษาจะเหนไดวากระบวนการบรหารจดการจดวาเปนองคประกอบทส าคญ เนองจากเปนสงทเชอมโยงองคประกอบทกดานเขาดวยกน เพอใหเกดการประสานความรวมมอและประสานการใชทรพยากรทกอยางใหเออตอการจดการเรยนรอยางมประสทธภาพ ผบรหารสถานศกษาจงควรใหความส าคญตอองคประกอบดานนเปนพเศษ เรองท 6.2.3 โครงสรางการบรหารการจดการเรยนรในสถานศกษา การบรหารการจดการเรยนรในสถานศกษา เปนการน าทรพยากรทงหมดทมอยในสถานศกษาและทรพยากรจากชมชนมาใชเพอการสงเสรม สนบสนน และเอออ านวยใหผสอนสามารถวางแผน จดกระบวนการเรยนการสอน และจดกจกรรมการเรยนรตางๆ อยางเปนระบบและสอดคลองเหมาะสมกบผเรยนโดยค านงถงความแตกตางระหวางบคคล ผลจากการบรหารจดการนท าใหผเรยนไดรบประสบการณและสามารถพฒนากระบวนการคดและทกษะตางๆ ตามความถนดและความสนใจ สงผลใหเกดการเรยนรอยางมประสทธภาพ ดงนน การบรหารการจดการเรยนร จงเปนความรบผดชอบของทงฝายบรหาร ฝายผสอน และฝายสนบสนนการสอน โดยมเปาหมายทการพฒนาการเรยนรของผเรยนเปนรายบคคล 1. ระบบการจดการเรยนร

1.1 ความหมายของระบบการเรยนร จากความหมายของการเรยนรและทฤษฎการเรยนร ในเรองท 6.1.1 และ 6.1.2 ไดใหขอมลทชดเจนวาการเรยนรเปนกระบวนการทางสมองของผเรยน ทผสมผสานกบกระบวนการทางจตใจ และกระบวนการทางสงคมหรอประสบการณของผเรยน และสรางเปนความหมายทผเรยนเขาใจได ซงน าไปสการแสดงพฤตกรรมตางๆ ออกมา กระบวนการเหลานด าเนนไปอยางเปนระบบ เรมตงแตผเรยนไดยน ไดเหน ไดสมผสกบสงเราตางๆ ระบบประสาทจะสงสญญาณไปยงสมอง ซงท าหนาทประมวลสงเรานนโดยเทยบเคยงกบความรเดมทมอย และไดผลเปนการยนยนความรเดม เตมเตมความรทมอย หรอสรางเปนขอความรทไดเรยนรใหม จากนน สมองจะสงสญญาณไปยงจตใจและสงการไปยงอวยวะตางๆ เพอแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอสงเรานนๆ

ระบบการเรยนรของแตละบคคลสามารถแสดงเปนภาพไดดงน

28

ขอมลปอนกลบ

ภาพท 6.5 ระบบการเรยนร

เมอบคคลเกดการเรยนรแลว สมองกจะพฒนาการเรยนรอยางเปนระบบ ซงประเวศ วะส (2545: 78-79) กลาววาระบบพฒนาการเรยนรเปน

กระบวนการทขยายตวอยางตอเนองและทบทวนตวเองได ซงจะท าใหการเรยนรมการปรบตวใหดขนเรอยๆ ระบบพฒนาการเรยนร มองคประกอบ 3 ประการ คอ การสรางองคความร การปฏบตหรอการพฒนาการเรยนร และความตอเนองทางปญญา

ในทางการศกษา สมองของมนษยสามารถเรยนรสงใหมๆ และพฒนาสงทเรยนรไดตลอดเวลา โดยไมจ าเปนตองเปนการเรยนรในหอง เรยนเทานน ระบบการเรยนรของแตละบคคลจะแตกตางกนไปตามระดบสตปญญา ภมหลง ประสบการณ และสงแวดลอม ดงนน ผบรหารสถานศกษาและครจงควรตระหนกวาการจดการเรยนรสามารถด าเนนการไดทงภายในหองเรยนและภายนอกหองเรยน การจดสภาพแวดลอมของสถานศกษาใหเออตอการเรยนรจงเปนสงจ าเปน

1.2 ขอบเขตของระบบการบรหารการจดการเรยนร ดงไดกลาวแลววาการบรหารการจดการเรยนร เปนความรบผดชอบของทงผบรหารสถานศกษาและคร ดงนนขอบเขตของระบบการบรหารการจดการเรยนรจงครอบคลม 2 ระบบ คอ

1.2.1 ระบบการบรหารจดการเรยนรของผบรหารสถานศกษา ซงเกยวของกบการจดโครงสรางระบบการบรหารการจดการเรยนรของสถานศกษาในภาพรวม ซงรวมถงการอ านวยการ การก ากบตดตามการปฏบตงานและการจดทรพยากรตลอดจนสงอ านวยความสะดวกตอการปฏบตงานของทกฝายทเกยวของ

1.2.2 ระบบการสอนของคร ซงเกยวกบการออกแบบระบบการสอน และการจดปจจยทเปนสงอ านวยความสะดวกและเออตอการศกษาคนควาตางๆ เชน เอกสาร ขอมล ใบงาน อปกรณเครองมอ ฯลฯ เพอสงเสรมสนบสนนใหผเรยนเกดการเรยนรไดดวยตนเองอยางเหมาะสม ตามความสามารถของตนเอง โดยระบบการจดการเรยนรน จะตองชวยใหผเรยนสามารถสรางคณลกษณะทพงประสงคได เชน มนสยใฝเรยนร ใชความคดวเคราะหในการแกปญหา คดสรางสรรค มจตสาธารณะ และมคณธรรมน าความร เปนตน

เนองจากชดวชา 23503 การจดและการบรหารองคการทางการศกษา มวตถประสงคเพอใหผบรหารสถานศกษาสามารถบรหารจดการสถานศกษาของตนในดานตางๆ ได ดงนนในหนวยท 6 น จงขอกลาวถงเฉพาะระบบการบรหารจดการเรยนรของผบรหารสถานศกษา เนองจากสถานศกษาจะตองจดระบบการจดการเรยนรใหเออตอการศกษาทง 3 ระบบคอ การศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย เนองจากในการปฏรปการเรยนรนน เนนใหสถานศกษาใหความส าคญตอการจดปจจยทเอออ านวยใหผเรยนเกดการเรยนร โดยอาศยความรวมมอของทกฝายทเกยวของ ไดแก ผบรหารสถานศกษา ครและบคลากรทางการศกษา ผปกครอง ชมชน ภมปญญาทองถน หนวยงานและองคการตางๆ รวมถงสอมวลชน สอการเรยนการสอน และเทคโนโลย จนท าใหผเรยนเกดลกษณะนสยใฝเรยนร มความสามารถในการศกษาหาความรและสามารถสรางองคความรดวยตนเองไดตอไป สวนระบบการสอนของครนน ผทสนใจสามารถศกษาเพมเตมไดจากเอกสารทเกยวของกบศาสตรดานหลกสตรและการเรยนการสอน

สงเรามากระทบ - สายตา (มองเหน) - ห (ไดยนเสยง) - รางกาย (ประสาทสมผส)

สมองประมวลผล - คนหาขอมล - เปรยบเทยบกบความรเดม - เกดการเรยนรและจดเกบ

ปฏกรยาตอบสนอง - ทางรางกาย - ทางจตใจ

29

2. การจดโครงสรางระบบการบรหารการจดการเรยนร สถานศกษาโดยทวไปยอมมโครงสรางการบรหารงานทแบงงานออกเปนฝาย เชน ฝายวชาการ กจการนกเรยน การบญชและการเงน และการบรหารทวไป เปนตน ลกษณะโครงสรางเชนน คอโครงสรางองคการแบบแบงสวนงาน ซงมสายการบงคบบญชาจากบนลงลางตามแนวตง ขอจ ากดของโครงสรางแบบแบงสวนงานคอแตละงานตางรบผดชอบเฉพาะงานของตน การประสานสมพนธและความรวมมอระหวางสวนงานมนอย การจดการเรยนรใหมประสทธภาพและมประสทธผลนน เปนความรบผดชอบโดยตรงของฝายวชาการ แตการด าเนนงานของฝายวชาการจ าเปนตองไดรบการสนบสนนจากฝายอนๆ ในสถานศกษาดวย เพอใหบรรลผลอนเปนเปาหมายส าคญของสถานศกษา คอผเรยนเกดการเรยนรและไดรบการพฒนาอยางรอบดาน

ดงนน ระบบการบรหารการจดการเรยนร จงจ าเปนตองอาศยความรวมมอของทกฝายทเกยวของ แตเนองจากโครงสรางการบรหารแบบแบงสวนงานทสถานศกษาใชอยไมเอออ านวยตอการปฏบตงานใหบรรลผลส าเรจ หากผบรหารสถานศกษาจะใชวธการรอปรบระบบโครงสรางการบรหารใหมกเปนสงทยงยากซบซอน และเกยวของกบระเบยบปฏบตทางราชการและกฎหมาย ดงนน สงทผบรหารสถานศกษาสามารถท าไดคอการจดโครงสรางใหมทสามารถซอนทบอยในโครงสรางเดมได โครงสรางนเรยกวา โครงสรางองคการแบบแมทรกซ (matrix organization ) ซงเปนการผสมผสานขอดของโครงสรางแบบแบงสวนงานและโครงสรางองคการแบบเนนผลผลต (project-driven) เขาดวยกน โดยการตงทมงานทมาจากหลายสวนงาน เพอใหทกทมประกอบดวยบคลากรจากสวนงานตางๆ ซงจะเอออ านวยความสะดวกใหแกการท างานของทม ดงตวอยางในภาพท 6.6

ภาพท 6.6 โครงสรางองคการแบบแมทรกซในโครงสรางการบรหารแบบแบงสวนงาน หมายเหต: ผปฏบตงาน 1, 6, 9, 10 และ 11 คอทมงานจากฝายท 1, 2 และ 3 ซงมารวมในโครงการ 3 ตามโครงสรางองคการแบบแมทรกซ สมาชกของทมนอกจากจะมภาระหนาทตามสายการบงคบบญชาปกต (ตามแนวตง) ซงเปนการบรหารแบบแบงสวนงานแลว ยงมความรบผดชอบในทมของตน (ตามแนวราบซงแสดงดวยแถบส) ดวย แตละทมจะมหวหนาทเรยกวาหวหนาโครงการ ซงจะรายงานตรงตอผจดการโครงการ สวนสมาชกในทมจะรายงานตอทงหวหนาโครงการและผจดการฝายตามสายงานปกต ลกษณะของโครงสรางองคการแบบแมทรกซ จงเหมาะส าหรบการบรหารจดการองคการขนาดใหญทมความซบซอน หรอในกระบวนการพฒนาผลตภณฑใหมซงจ าเปนตองอาศยผเชยวชาญจากทกสายงาน ดงนน องคการทจดใหมโครงสรางแบบนจงตองคดเลอกคนจากแตละสวนงานทมภาระหนาทตางกนมาแตงตงใหเปนทมท างาน โดยมไดโยกยายบคคลเหลานนออกจากต าแหนงหนาทเดม เพอใหการท างานมความคลองตว แตละบคคลทมาจากสวนงานตางๆ นนนอกจากจะท าหนาทในทมและหนาทตามสายงานปกตแลว ยงมหนาทเปนผประสานงานโครงการตางๆ กบสายงานปกตของตนดวย

ผบรหารระดบสง

ผจดการฝาย 1 11[Type

a quote

from the

documen

t or the

summary

of an

interestin

g point.

You can

position

the text

box

anywher

e in the

documen

t. Use the

Text Box

Tools tab

to

change

the

formattin

g of the

ผจดการฝาย 2 11[Type

a quote

from the

documen

t or the

summary

of an

interestin

g point.

You can

position

the text

box

anywher

e in the

documen

t. Use the

Text Box

Tools tab

to

change

the

formattin

g of the

ผจดการโครงการ 11[Type a

quote from

the

document

or the

summary

of an

interesting

point. You

can

position the

text box

anywhere

in the

document.

Use the

Text Box

Tools tab

to change

the

formatting

of the pull

quote text

box.]

ผจดการฝาย 3 11[Type

a quote

from the

documen

t or the

summary

of an

interestin

g point.

You can

position

the text

box

anywher

e in the

documen

t. Use the

Text Box

Tools tab

to

change

the

formattin

g of the

ผปฏบตงาน 1 1 11[Type

a quote

from the

docume

nt or the

summar

y of an

interesti

ng

point.

You can

position

the text

box

anywher

e in the

docume

nt. Use

the Text

Box

Tools

tab to

ผปฏบตงาน 2 222 11[Type

a quote

from the

docume

nt or the

summar

y of an

interesti

ng

point.

You can

position

the text

box

anywher

e in the

docume

nt. Use

the Text

Box

Tools

tab to

ผปฏบตงาน 3 222 11[Type

a quote

from the

docume

nt or the

summar

y of an

interesti

ng

point.

You can

position

the text

box

anywher

e in the

docume

nt. Use

the Text

Box

Tools

tab to

หวหนาโครงการ 1 4 ภ 222 11[Type a

quote from

the

document

or the

summary of

an

interesting

point. You

can position

the text box

anywhere in

the

document.

Use the

Text Box

Tools tab to

change the

formatting

of the pull

quote text

ผปฏบตงาน 5 222 11[Type

a quote

from the

docume

nt or the

summar

y of an

interesti

ng

point.

You can

position

the text

box

anywher

e in the

docume

nt. Use

the Text

Box

หวหนาโครงการ 2 11[Type a

quote from

the

document

or the

summary of

an

interesting

point. You

can position

the text box

anywhere in

the

document.

Use the

Text Box

Tools tab to

change the

formatting

of the pull

ผปฏบตงาน 7 222 11[Type

a quote

from the

docume

nt or the

summar

y of an

interesti

ng

point.

You can

position

the text

box

anywher

e in the

docume

nt. Use

the Text

Box

ผปฏบตงาน 6 222 11[Type

a quote

from the

docume

nt or the

summar

y of an

interesti

ng

point.

You can

position

the text

box

anywher

e in the

docume

nt. Use

the Text

Box

ผปฏบตงาน 9 222 11[Type

a quote

from the

docume

nt or the

summar

y of an

interesti

ng

point.

You can

position

the text

box

anywher

e in the

docume

ผปฏบตงาน 10 222 11[Type

a quote

from the

documen

t or the

summary

of an

interestin

g point.

You can

position

the text

box

anywher

e in the

documen

t. Use

ผปฏบตงาน 11 222 11[Type

a quote

from the

documen

t or the

summary

of an

interestin

g point.

You can

position

the text

box

anywher

e in the

documen

t. Use

หวหนาโครงการ 3 11[Type a

quote from

the

document

or the

summary of

an

interesting

point. You

can position

the text box

anywhere in

the

document.

Use the

Text Box

Tools tab to

change the

30

สถานศกษาสามารถประยกตใชโครงสรางองคการแบบแมทรกซ โดยน าบคลากรจากแตละสวนงานมารวมเปนทมท างานโครงการพเศษตางๆ ทเปนงานส าคญเฉพาะกจ หรอน าโครงสรางองคการแบบแมทรกซมาใชในการบรหารงานวชาการทเปนงานประจ า โดยมวตถประสงคเพอยกระดบคณภาพการบรหารจดการศกษา การจดโครงสรางองคการแบบแมทรกซโดยคดเลอกบคลากรจากฝายหรองานตางๆ ใหเปนทมท างานรวมกบฝายวชาการ อาจจดเพยงทมเดยวหรอหลายทมขนอยกบสภาพความพรอมดานบคลากรของแตละสถานศกษา หากจดเปนทมยอยหลายทมอาจแบงทมการจดการเรยนรตามระดบชน หรอชวงชน หรอตามกลมสาระการเรยนรกได สวนสมาชกทมกจะมาจากผปฏบตงานในสายงานบรหารทวไป งานกจการนกเรยน งานบญชและการเงน ซงแตละงานยอมตองมบคลากรทรบผดชอบงานยอยๆ ใหคดเลอกไดอกมากมาย เชนงานโสตทศนปกรณ งานหองสมด งานอนามยนกเรยน งานชมรม ฯลฯ เปนตน รวมถงผสอนในรายวชาตางๆ เพอใหสมาชกในทมมบคลากรทสามารถชวยงานของทมวชาการได ดงตวอยางในภาพท 6.7

ภาพท 6.7 โครงสรางองคการแบบแมทรกซในสถานศกษา จากภาพน จะเหนไดวาในกลมสาระการเรยนรท 3 นอกจากจะประกอบดวยครในกลมสาระการเรยนรท 3 ดวยกนแลวกยงมสมาชกในทมจาก

ฝายบรหารทวไป ทมาจากงานอาคารสถานทและงานยานพาหนะ สมาชกจากฝายกจการนกเรยนทมาจากงานชมรมและงานแนะแนว และสมาชกจากฝายบญชและการเงนทมาจากงานพสด โดยจ านวนคนจากฝายและงานตางๆ นจะมเพยงงานละ 1 คนหรอมากกวากได ขนอยกบจ านวนบคลากรทมและตามความจ าเปน ซงแตละบคคลทเขามารวมอยในทมกจะมสวนรวมในการชวยเหลองานของทม และเปนผประสานงานและความรวมมอระหวางทมกบฝายงานของตนดวย การด าเนนงานของกลมสาระการเรยนรทเกยวของกบสายงานตางๆ จงนาจะด าเนนไปดวยความราบรน

สถานศกษาทควรจดโครงสรางองคการแบบแมทรกซ คอสถานศกษาทมจ านวนบคลากรมากครบทกฝายหรอทกงาน สวนสถานศกษาทมบคลากรนอยหากจะน าโครงสรางองคการแบบแมทรกซมาใช จะตองใหบคลากรแตละคนไดรบรอยางชดเจนวาตนเองมบทบาทใดในแตละสถานการณ เนองจากบคลากรแตละคนตองรบผดชอบงานหลายหนาท และทกคนในสถานศกษาตองชวยกนท างานอยแลวโดยปกต จงเหมอนกบการใชโครงสรางองคการแบบแมทรกซอยแลวในตว

การทสถานศกษาใชโครงสรางองคการแบบแมทรกซ จะมขอดหลายประการคอ 1. ท าใหมการแบงปนอ านาจหนาทและกระจายความรบผดชอบระหวางหวหนาโครงการและหวหนางานปกต 2. ลดภาระคาใชจายของสถานศกษา เนองจากมการใชบคลากรและทรพยากรตางๆ รวมกน 3. ลดปญหาความขดแยงระหวางสวนงานตามโครงสรางองคการปกต 4. ท าใหเกดการถวงดลระหวางเวลาการท างาน ตนทนคาใชจาย และผลงาน 5. ท าใหมการเกลยงาน และกระจายงานใหแกสมาชกในทมแตละโครงการ

ผอ านวยการสถานศกษา

ฝายบรหารทวไป ฝายกจการนกเรยน ฝายบญชและการเงน ฝายวชาการ

ธรการ

อาคารสถานท

ยานพาหนะ

ชมรม

ปกครอง

แนะแนว พสด

การเงน

บญช หวหนากลมสาระฯท 1

หวหนากลมสาระฯ ท 2

หวหนากลมสาระฯ ท 3

31

เรองท 6.2.4 บทบาทของครและผบรหารสถานศกษาในการจดการเรยนร

ในเรองท 6.2.2 ไดกลาวถงองคประกอบดานบคลากรทเกยวของกบการเรยนรวามอย 2 กลม คอ ผทอยภายในสถานศกษาและผทอยภายนอกสถานศกษา แตกลมทมบทบาทซงสงผลตอความส าเรจของผเรยนโดยตรง ไดแก กลมผจดการเรยนรทเปนครและกลมผบรหารสถานศกษา ในทนจงขอน าเสนอรายละเอยดเกยวกบบทบาทของครและผบรหารสถานศกษาในการจดการเรยนร ดงตอไปน 1. บทบาทของครในการจดการเรยนร ครเปนผปฏบตทน าหลกสตรและสาระการเรยนรแปลงไปสการจดกจกรรมการเรยนรใหแกผเรยน ครจงมบทบาททส าคญ 3 ประการ คอ เปนผวางแผนจดการเรยนร เปนผอ านวยความสะดวก และเปนผจดการเรยนร ดงรายละเอยดตอไปน 1.1 บทบาทผวางแผนการเรยนร เมอครไดรบมอบหมายใหจดการเรยนการสอนในรายวชาใด สงทครจะตองด าเนนการเปนเบองตน คอการวางแผนการเรยนร ตามขนตอนดงน 1.1.1 ศกษาท าความเขาใจผเรยนเปนรายบคคล โดยอาศยขอมลทเกยวกบผเรยนอยางรอบดาน เชน จ านวนผเรยน เพศ อาย ความถนด ความสามารถ พฤตกรรม สภาพครอบครว ฯลฯ เพอจะไดวางแผนการจดการเรยนรไดอยางเหมาะสมและสอดคลองกบแนวทางการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ

1.1.2 ศกษาท าความเขาใจหลกสตร สาระการเรยนร ก าหนดจดประสงคและเปาหมายในการเรยนร ก าหนดเกณฑประเมนพฤตกรรมหรอความสามารถของผเรยน ก าหนดวธการสอน กจกรรม และวธการประเมนผล

1.1.3 วางแผนการสอนแตละครง โดยก าหนดเรอง วตถประสงค เนอหา กจกรรม วธการประเมน สอ ฯลฯ ใหสอดคลองกบหลกสตร บรบท และแหลงเรยนร

1.1.4 ด าเนนการวจยในชนเรยน เพอศกษาปญหา และหาทางเลอกในการปรบปรงแกไข รวมทงน าผลจากการวจยมาใชในปรบปรงการวางแผนการสอน และพฒนาการเรยนรของผเรยน 1.2 บทบาทผอ านวยความสะดวก ในการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ ครจะตองจดเตรยมสงตางๆ ทเกยวของกบกจกรรมการเรยนรอยางครบถวน เพอเอออ านวยใหผเรยนเกดการเรยนรไดอยางมประสทธภาพ โดยวางระบบและจดเตรยมสงตางๆ คอ 1.2.1 วางระบบในการเรยนรและสอสารกบผเรยนใหมความเขาใจชดเจนตรงกนกอนเรมกจกรรมการเรยนร 1.2.2 วางระบบในการควบคม ก ากบ ตดตาม ดแลใหผเรยนเกดการเรยนรดวยความเปนธรรมและเปนประชาธปไตยโดยใหผเรยนมสวนรวมในการวางระบบ 1.2.3 จดเตรยมสอและอปกรณทจ าเปนตอการเรยนร วทยากร แหลงเรยนร สรางสภาพแวดลอมทเออตอการเรยนร และการใหผเรยนไดมโอกาสแสดงพฤตกรรมทพงประสงค

1.2.4 สรางความสมพนธกบบคคล ชมชน หรอหนวยงานอนๆ เพอใหไดรบการอนเคราะหเกยวกบการจดการเรยนร

1.3 บทบาทผจดการเรยนร ในระหวางการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ ครจะตองมบทบาทเปนผจดการหรอเปนสอกลางในการท าใหผเรยนเกดการเรยนร ดวยวธการดงตอไปน

3.1 การสรางความสมพนธเชงบวกกบผเรยน 3.2 การกระท าตนเปนแบบอยางทด 3.3 การแนะน าวธการเรยนรและชวยเหลอผเรยน 3.4 การแลกเปลยนเรยนรและรบฟงความคดเหนของผเรยน 3.5 การกระตนใหผเรยนเขารวมในกจกรรม

32

3.6 การดแลใหกจกรรมด าเนนไปตามแผน 3.7 การสงเกต และการบนทกพฤตกรรมทผเรยนแสดงออกเปนรายบคคลหรอรายกลม เพอปรบกจกรรมใหเหมาะสม 3.8 การใหขอมลปอนกลบ ดวยการชมหรอใหขอสงเกตเพอการปรบปรง 3.9 การประเมนผลการเรยนร

2. บทบาทของผบรหารในการบรหารจดการเรยนร ผบรหารทางการศกษา สามารถแบงไดเปน 2 กลม คอ กลมผบรหารสถานศกษา ซงหมายถงผบรหารของหนวยงานหรอองคการทมหนาทจดการศกษาโดยตรง ไดแก ผอ านวยการสถานศกษา และกลมผบรหารการศกษา ซงหมายถง ผบรหารหนวยงานหรอองคการตางๆ ทเกยวของกบการศกษาในดานนโยบาย การก ากบตดตาม หรอการบรการ แตมไดมหนาทในการจดการศกษาโดยตรง ไดแก ผอ านวยการส านกงานเขตพนทการศกษา ผบรหารขององคการปกครองสวนทองถน เปนตน

ดงนน บทบาทของผบรหารในการบรหารจดการเรยนรในทน จงขอกลาวถงเฉพาะบทบาทของผบรหารสถานศกษา ซงเปนผทมบทบาทส าคญในการบรหารการจดการเรยนรในสถานศกษา 5 ประการ คอ เปนผจดระบบการจดการเรยนร เปนผสนบสนนระบบการจดการเรยนร เปนผ อ านวยความสะดวก เปนผนเทศ และเปนผก ากบ ตดตามประเมนผล ดงรายละเอยดตอไปน

2.1 บทบาทผจดระบบการจดการเรยนร ในการบรหารการจดการเรยนร ผบรหารมบทบาทในการจดระบบการจดการเรยนรดงตอไปน 2.1.1 ก าหนดนโยบาย เปาหมาย และวตถประสงคเพอการพฒนาการเรยนรของผเรยน

2.2.2 จดโครงสรางระบบการจดการเรยนรใหพรอมส าหรบการปฏบต ดวยการจดหนวยงานเพอรองรบการจดการเรยนร 2.2.3 จดบคลากรเขาสต าแหนงตางๆ ตามความสามารถ และความถนด 2.2.4 ก าหนดชองทางในการตดตอประสานงานระหวางบคคลและหนวยงานตางๆ 2.2 บทบาทผสนบสนนระบบการจดการเรยนร ผบรหารสถานศกษาตองใหการสนบสนนระบบการจดการเรยนรดงตอไปน

2.2.1 จดใหมการพฒนาหลกสตรสถานศกษา 2.2.2 พฒนาผสอนใหมความรและทกษะเกยวกบหลกสตร การจดกจกรรมการเรยนการสอน การใชสอและเทคโนโลย การวดประเมนผล การวจยในชนเรยน ฯลฯ

2.2.3 พฒนาบคลากรทเกยวของกบการเรยนรใหมความสามารถและเชยวชาญในสาขาวชาชพของตน 2.2.4 สงเสรมใหก าลงใจแกบคลากรในการปฏบตงาน 2.2.5 จดสรรงบประมาณเพอการบรหารจดการเรยนรไดอยางมประสทธภาพ 2.2.6 สงเสรมสนบสนนใหสถานศกษาเปนองคการแหงการเรยนร

2.3 บทบาทผอ านวยความสะดวก ผบรหารสถานศกษาตองจดใหมสงอ านวยความสะดวกตางๆ เพอใหการจดการเรยนรด าเนนไปไดอยางราบรน ดงน 2.3.1 จดหาสอ วสดอปกรณและเทคโนโลยทเหมาะสมและจ าเปนตอการจดการเรยนรทมประสทธภาพ 2.3.2 จดหาแหลงเรยนร แหลงวทยาการและปราชญทองถนภายในทองถนและชมชน 2.3.3 จดอาคารสถานทและสงแวดลอมภายในสถานศกษาใหเปนแหลงเรยนร และเออตอการเรยนร 2.3.4 ประสานงานกบบคคลและหนวยงานตางๆ ภายนอกสถานศกษาเพอสรางเครอขายการเรยนร

2.4 บทบาทผนเทศ ผบรหารสถานศกษาตองมบทบาทเปนผนเทศการจดการเรยนการสอน โดยการด าเนนการตางๆ ดงน 2.4.1 ด าเนนการนเทศและสรางความตระหนกใหแกผสอน เพอปรบเปลยนบทบาทการเปนผสอนมาเปนผวางแผนการเรยนร ผ

อ านวยความสะดวกในการเรยนร และผจดการเรยนร 2.4.2 วางแผนการนเทศรวมกบผสอน

2.4.3 จดใหมกจกรรมการนเทศเพอพฒนาผสอนตามความตองการและความสมครใจ

33

2.5 บทบาทผก ากบ ตดตาม ประเมนผล ผบรหารสถานศกษาตองมบทบาทเปนผก ากบ ตดตาม และประเมนผลการจดการเรยนร ดวยวธการตางๆ คอ 2.5.1 วางแผนการก ากบ ตดตาม ประเมนผล และสอสารใหผทเกยวของทกฝายไดรบทราบ 2.5.2 ก าหนดวตถประสงค ตวบงช และเกณฑในการประเมนผล 2.5.3 ด าเนนการก ากบตดตาม และประเมนผลอยางสม าเสมอและตอเนอง เรองท 6.2.5 ปจจยความส าเรจในการบรหารการจดการเรยนร การจดการเรยนรจะประสบความส าเรจไดดวยความร ความเขาใจ และความรวมมอของบคลากรทกฝายภายในสถานศกษา ดวยการศกษาวเคราะหสภาพการจดการเรยนรและปญหาในการจดการเรยนรของสถานศกษา และรวมมอกนด าเนนการปรบปรงแกไข ผบรหารสถานศกษาสามารถศกษาสภาพปญหาในการจดการเรยนรของประเทศไดจากรายงานการวจยสภาพปญหาและแนวทางแกปญหาการจดการเรยนการสอนทสงผลตอการพฒนาคณภาพผเรยน ในระดบการศกษาขนพนฐาน ของส านกงานเลขาธการสภาการศกษา กระทรวงศกษาธการ ซงไดศกษาจากกลมตวอยางสถานศกษาทวประเทศเมอป พ.ศ. 2552 เพอน ามาพจารณาเปรยบเทยบกบสภาพการจดการเรยนรในสถานศกษาของตนเอง 1. สภาพปญหาในการจดการเรยนร

จากรายงานการวจยสภาพปญหาและแนวทางแกปญหาการจดการเรยนการสอนทสงผลตอการพฒนาคณภาพผเรยน ในระดบการศกษาขนพนฐาน (2552: ก-จ) ไดระบปญหาในการจดการเรยนรทพบในสถานศกษาไว 7 ดาน ดงน

1) ดานผเรยน พบวาผเรยนมปญหา 4 ประการ คอ 1.1 ผเรยนขาดทกษะพนฐานทจ าเปนตอการเรยนร 1.2 ผเรยนมปญหาครอบครวและขาดความพรอมในการเรยนร 1.3 ผเรยนขาดความรบผดชอบและไมตงใจท างาน 1.4 ผเรยนไมใหความส าคญตอการเรยนร มเจตคตทไมดตอการเรยนและขาดนสยใฝเรยนร

2) ดานคร พบวา ครมปญหา 11 ประการ คอ 2.1 ครไดสอนวชาทไมตรงกบสาขาวชาทศกษามา 2.2 ครมภาระงานอนมากนอกเหนอจากงานสอน 2.3 ครมศกยภาพไมเพยงพอตอการจดการเรยนการสอน 2.4 ครตองสอนหลายกลมสาระการเรยนร 2.5 ครใชเวลาในการท างานผลงานวชาการมากจนท าใหสนใจการสอนนอยลง 2.6 ครสอนโดยไมใชสอการสอน 2.7 ครใหความส าคญกบกลมสาระการเรยนรหลกมากกวากลมสาระรอง 2.8 ครขาดความรและความเขาใจในหลกสตรอยางลกซง 2.9 ครขาดขวญก าลงใจในการท างาน 2.10 ครขาดการนเทศ ตดตาม และประเมนผลการพฒนา 2.11 การพฒนาอบรมครไมสอดคลองกบความตองการ

3) ดานหลกสตร พบวามปญหาหลก 5 ประการ คอ 3.1 หลกสตรการศกษาขนพนฐานพทธศกราช 2544 มความซบซอน เขาใจยาก ท าใหครไมสามารถแปลงหลกสตรไปสการจด

กจกรรมการเรยนรได

34

3.2 สถานศกษาไมไดจดท าหลกสตรแบบบรณาการ 3.3 สถานศกษาแตละแหงจดโครงสรางหลกสตรแตกตางกน ท าใหล าดบการจดการเรยนรแตละรายวชาตางกน จงสงผลกระทบตอ

ผเรยนทตองยายสถานศกษา 3.4 หลกสตรสถานศกษาขาดความครอบคลมและไมสอดคลองกบสภาพของสถานศกษาและผเรยน 3.5 สถานศกษาไมไดจดท าหลกสตรและแผนการจดการเรยนรเอง แตจดตามตวอยางในเอกสารหลกสตร ท าใหขาดความสอดคลอง

เชอมโยงกบบรบทและสภาพผเรยน 4) ดานการจดการเรยนการสอน พบวามปญหา 7 ประการ คอ 4.1 มสถานศกษาเพยงบางแหงทจดการเรยนการสอนโดยแบงผเรยนเปนกลมตามศกยภาพ 4.2 ครยงใชการบรรยายแบบครเปนศนยกลาง และใชสอการสอนนอย 4.3 ครสวนใหญจดท าแผนการเรยนรหรอมแผนการเรยนร แตไมไดจดการเรยนรตามแผนทไดก าหนดไว 4.4 กจกรรมการเรยนการสอนไมไดฝกใหผเรยนไดน าขอมลจากประสบการณจรงมาคดวเคราะห แตเนนการคดลอกเนอหาจาก

เทคโนโลยและอนเทอรเนต 4.5 เนอหาสาระและกจกรรมการเรยนการสอนไมเชอมโยงกบชวตจรงของผเรยน 4.6 จ านวนผเรยนตอหองมากเกนไป จงท าใหการเรยนการสอนไมมประสทธภาพ 5) ดานสอการเรยนการสอน พบวามปญหา 5 ประการ คอ 5.1 ครใชสอการสอนไมหลากหลาย สวนใหญใชสอส าเรจรปทเปนหนงสอแบบเรยน 5.2 ครขาดความรและทกษะในการผลตและพฒนาสอการเรยนการสอน เนองจากไมไดรบการพฒนา 5.3 สอการสอนทไดรบจากสวนกลางไมตรงกบเนอหาและความตองการของคร จงไมสามารถน ามาใชในการจดการเรยนการสอน

ได ทงยงไมมหองปฏบตการหรออปกรณทจะใชกบสอทไดรบ 5.4 สถานศกษาขนาดเลกขาดแคลนสอและอปกรณการสอน เนองจากงบประมาณทมอยตองน าไปใชในดานอนทจ าเปนและ

เรงดวนมากกวา 5.5 ครขาดทกษะในการเลอกใชสอ หรอไมมสวนรวมในการจดซอสอ ท าใหสอและเทคโนโลยทใชในการจดการเรยนการสอนไม

เหมาะสมกบผเรยน 6) ดานการวดและประเมนผลการศกษา พบวามปญหา 4 ประการ คอ 6.1 ครใชวธการวดและประเมนผลไมเหมาะสม เนองจากขาดความร ความเขาใจดานการวดประเมนผลการเรยน 6.2 นโยบายการเลอนชนเรยนโดยผเรยนไมตองเรยนซ าชน หรอตด 0 ตด ร ท าใหคณภาพของผเรยนตกต าและสงผลตอคณภาพของ

การเรยนการสอน 6.3 ครขาดทกษะในการสรางและหาคณภาพของเครองมอวดและประเมนผล 6.4 การก าหนดใหมการประเมนผลเปนรายปส าหรบผเรยนชวงชนท 1, 2 และ 3 ท าใหขาดขอมลทจ าเปนส าหรบการพฒนาผเรยน 7. ดานการสงเสรมและสนบสนนของผทเกยวของ พบวามปญหา 9 ประการ คอ 7.1 หนวยงานตนสงกดใหการสนบสนนสถานศกษาไมเทาเทยมกน สถานศกษาขนาดใหญมกไดรบการสงเสรมสนบสนนมากกวา

สถานศกษาขนาดเลก 7.2 ส านกงานเขตพนทการศกษา ผบรหารสถานศกษา และผปกครองใหความส าคญในแตละกลมสาระการเรยนรไมเทาเทยมกน

โดยเนนความส าคญในกลมสาระการเรยนรทใชในการสอบคดเลอกและสอบแขงขนมากกวากลมสาระอน 7.3 ส านกงานเขตพนทการศกษายงไมสามารถสนบสนนการนเทศการเรยนการสอนไดเตมท เนองจากขาดแคลนศกษานเทศก จงท า

ใหครไมไดรบการนเทศจากผเชยวชาญ 7.4 ศกษานเทศกไมไดปฏบตงานตามบทบาทหนาทเนองจากมภาระงานอนมาก

35

7.5 การนเทศภายในสถานศกษายงไมเขมแขง ผมหนาทนเทศภายในสถานศกษาขาดความรความสามารถและความช านาญในการนเทศ

7.6 นโยบายการจดการศกษาทงดานหลกสตรและการจดการเรยนการสอนขาดความตอเนอง เนองจากมความเปลยนแปลงบอย 7.7 ผเรยนขาดตนแบบหรอตวอยางทดในการประพฤตปฏบตตน โดยเฉพาะดานคณธรรมจรยธรรม 7.8 หนวยงานตนสงกดมงานมอบหมายใหสถานศกษาปฏบตมาก รวมถงกจกรรมของหนวยงานภายนอกและชมชนทผเรยนและคร

ตองเขารวม ท าใหกระทบตอการเรยนการสอน 7.9 การสนบสนนดานการเรยนการสอนจากหนวยงานภายนอกมนอย มสถานศกษาเพยงบางแหงทไดรบการสนบสนนเปนอยางด

ทงดานงบประมาณ สอวสดอปกรณการสอน แหลงเรยนร และภมปญญาทองถน จากสภาพปญทพบจากการวจยดงกลาว จะเหนไดวาปญหาสวนใหญเปนปญหาทเกดจากการบรหารจดการของสถานศกษา ทกษะและความร

ความสามารถของคร สอและเทคโนโลย แหลงเรยนร การสงเสรมสนบสนนจากผทเกยวของ นโยบายทางการศกษา และปญหาทเกดจากตวผเรยนเอง 2. ปจจยส าคญตอความส าเรจในการจดการเรยนร

จากสภาพปญหาทง 7 ประการดงกลาวขางตน พบวาปญหาหลกในการจดการเรยนรของสถานศกษาเกดจากปจจยทงภายนอกและภายใน ปจจยภายนอกสถานศกษาไดแก การสงเสรมและสนบสนนของผทเกยวของซงสวนใหญเปนหนวยงานตนสงกด สวนปจจยภายในสถานศกษา ไดแก ระบบการบรหารจดการของสถานศกษา ซงสงผลกระทบตอการปฏบตงานของบคลากรภายในของสถานศกษาเอง ซงบคคลส าคญทมหนาทรบผดชอบตอความส าเรจในการจดการเรยนรในภาพรวม ไดแกผบรหารสถานศกษา สวนครและผเรยนตางกมสวนรวมรบผดชอบตามบทบาทหนาทของตน นอกจากน ยงมบคลากรอนในทองถนทมบทบาทในการสงเสรมและสนบสนนการจดการศกษา เชน ผปกครอง บคคลและกลมบคคล รวมถงองคการประเภทตางๆ ในทองถนซงหากทกฝายใหความรวมมอ และปฏบตตนสอดคลองกบบทบาทและภารกจของตนแลว กจะท าใหการจดการเรยนรของสถานศกษาเปนไปอยางราบรน และท าใหการบรหารจดการเรยนรบรรลผลส าเรจตามวตถประสงคของหลกสตรและการจดการศกษาได ดงนน จงกลาวไดวาปจจยทส าคญตอความส าเรจในการจดการเรยนรของสถานศกษาม 6 ประการ คอ ผบรหารสถานศกษา คร ผเรยน ผปกครอง สภาพแวดลอมและบรรยากาศการเรยนการสอน และการสงเสรมและสนบสนนของผทเกยวของ ดงรายละเอยดตอไปน

2.1 ผบรหารสถานศกษา ผบรหารสถานศกษา เปนผทมความส าคญทสดในการสงเสรม สนบสนนใหการจดกจกรรมการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนส าคญบรรลผลส าเรจตามเปาหมาย ผบรหารจงตองมความร ความเขาใจในปรชญาการศกษา หลกสตร หลกการจดการเรยนร กระบวนการเรยนร จตวทยาการเรยนร และความรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย มทกษะดานมนษยสมพนธ การประสานงานกบชมชนและหนวยงานทเกยวของ ยดแนวทางการบรหารโดยใชโรงเรยนเปนฐานและสงเสรม สนบสนนการจดการเรยนร ดงน 1) จดสรรงบประมาณเพอการจดซอสอตางๆ และปรบปรงแหลงเรยนรภายในสถานศกษา 2) อ านวยความสะดวกในการจดกจกรรมทตองใชแหลงเรยนรภายนอกสถานศกษา 3) ประสานงาน และเสนอแนะแหลงวทยาการและแหลงเรยนร 4) นเทศ ตดตามผลการจดการเรยนร 5) เปนผน าดานวชาการ หลกสตร และการน านวตกรรมและเทคโนโลยมาใชในการพฒนาการเรยนร 6) เปนผน าในการบรหารงานแบบประชาธปไตยและการท างานเปนทม 7) สรางขวญและก าลงใจแกบคลากรเพอการพฒนาตนเอง

8) เปนผน าการเปลยนแปลงวฒนธรรมการเรยนรภายในสถานศกษา โดยการสงเสรมใหมการแลกเปลยนเรยนรรวมกนทงภายในและภายนอกสถานศกษา

9) สงเสรม และเชญชวนใหผปกครองและชมชนไดเขามามสวนรวมกบสถานศกษาในกจกรรมการเรยนรของผเรยนในดานตางๆ

36

2.2 คร คร เปนผทมความส าคญในการแปลหลกสตร มาตรฐานการเรยนร และสาระการเรยนร ใหเปนกจกรรมการเรยนรทเหมาะสมกบผเรยน ท าให

การเรยนการสอนนาสนใจ และจดใหมกระบวนการเรยนรและการวดประเมนผลการเรยนรหลากหลายวธ ผสอนจงควรไดรบการพฒนาใหมคณลกษณะ ดงตอไปน 1) มความสามารถในการวเคราะหหลกสตรและมความรในเนอหาสาระทจะสอน เนองจากหลกสตรเปนเครองมอทส าคญในการจดการเรยนการสอนวาผเรยนควรไดเรยนรอะไร มทกษะหรอสมรรถนะดานใด อยางไร 2) มความสามารถในการวเคราะหผเรยน เพอจะไดจดกจกรรมการเรยนการสอนไดอยางเหมาะสมและตรงตามความถนด ความสามารถ และความสนใจของผเรยน ซงมความสามารถในการเรยนรไมเทากน โดยยดหลกการสอนทเนนผเรยนเปนส าคญ 3) มเทคนคการในการสอนและรวธการเรยนร ครควรมความรเรองการสอนและสามารถออกแบบการสอนเพอใหผเรยนเกดการเรยนรอยางถกตอง เหมาะสม โดยมงเนนใหผเรยนเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรม และมการพฒนาอยางเหมาะสมกบวย กระบวนการเรยนรทพงประสงคควรเปนกระบวนการทผเรยนไดเรยนรอยางมความสข เนนกระบวนการคดและการเรยนรรวมกน ภายใตบรรยากาศทเออตอการเรยนร และจดใหมแหลงเรยนรภายในหองเรยนหรอภายในสถานศกษา รวมถงการน าแหลงเรยนรภายนอกสถานศกษามาเปนประโยชนตอการจดการเรยนการสอนดวย 4) มทกษะในการวดและประเมนผล ครควรมความรเกยวกบเครองมอทใชในการวดและประเมนผลการ เรยนรเปนอยางด เพอใหสามารถวดไดอยางถกตอง แมนย า และใชประโยชนจากการวดและประเมนผลไดอยางเตมท 5) มความรและทกษะในการวจยเพอพฒนาการเรยนร เนองจากการวจยเปนการคนหาค าตอบส าหรบสงทยงสงสย การวจยจงเปนเครองมอทส าคญทครสามารถน ามาใชในการปรบปรงพฒนาการเรยนการสอนไดตลอดเวลา 6) มความสามารถในการพฒนาและใชสอการเรยนการสอน รวมถงสามารถใชเทคโนโลยสารสนเทศ

7) มการพฒนาตนเองอยางสม าเสมอ โดยการประเมนผลการปฏบตงานของตนอยางตอเนอง เขารบการอบรม ศกษา ดงาน หรอสมมนาเพอเพมเตมความรและทกษะ พฒนาคณธรรม จรยธรรมของตนตลอดเวลา นอกจากน จากสภาพปญหาทครมภาระงานสอนและงานอนมาก รวมทงตองสอนในรายวชาทไมตรงกบสายวชาทศกษามา ผบรหารจงควรมการวางแผนอตราก าลงคนอยางเหมาะสม และสงเสรมสนบสนนใหครไดมโอกาสพฒนาตนเองใหมความสามารถและทกษะในดานอนๆ เพมเตม

2.3 ผเรยน เปนปจจยทส าคญอกปจจยหนงทสงผลตอความส าเรจในการบรหารจดการเรยนร เนองจากผเรยนแตละคนมความแตกตางกนทงดานบคลกภาพ ระดบสตปญญา ความถนด ความสนใจ และความสมบรณของรางกาย ดงนน เพอใหการวางแผนการจดกจกรรมการเรยนการสอนสอดคลองเหมาะสมกบผเรยนอยางแทจรง ผเรยนควรมโอกาสไดรวมคด รวมวางแผนในการจดการเรยนการสอนดวย รวมถงมโอกาสในการเลอกวธเรยนไดอยางหลากหลายตามความเหมาะสมภายใตการแนะน าของคร อยางไรกด การจดกจกรรมการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนส าคญนน ผเรยนควรไดรบการปลกฝงในเรองวนยและความรบผดชอบดวย เนองจากเปนปจจยทส าคญตอการบรรลความส าเรจในการเรยนรของผเรยนเอง

2.4 ผปกครอง จดวาเปนปจจยทส าคญและเกยวของกบผเรยนโดยตรง ความส าเรจในการเรยนรของผเรยนสวนหนงเนองมาจากการดแล เอาใจใส และการผลกดนจากผปกครอง รวมถงการทผปกครองใหความรวมมอกบสถานศกษาในการดแลและกวดขนใหผเรยนมความประพฤตทดและมวนยในตนเอง ดงนน เพอใหผปกครองไดทราบแนวทางในการใหความรวมมอ สถานศกษาและครจงควรมการตดตอหรอการประชมชแจงท าความเขาใจกบผปกครองอยางสม าเสมอ เพอใหผปกครองไดรวมชนชมความส าเรจในการเรยนรของผเรยน โดยการรายงานผลการเรยนรใหผปกครองรบทราบตลอดเวลา หรอเชญผปกครองมาประชมเพอปรกษาหารอและรวมกนหาทางแกไขเมอผเรยนเรมสงสญญานวามปญหาในการเรยนร รวมทงรบฟงขอเสนอแนะในการจดการการเรยนรจากผปกครองดวยเชนเดยวกน

2.5 สภาพแวดลอมและบรรยากาศการเรยนการสอน เปนสงทผบรหารจะตองบรหารจดการใหสถานศกษามสภาพทเออตอการเปนองคการแหงการเรยนร โดยการจดอาคารเรยนและบรเวณโรงเรยนใหเปนแหลงเรยนร มวสดอปกรณและสอการเรยนรทเหมาะสมและเพยงพอ สนบสนนและสงเสรมใหผสอนหาวธการจดสภาพแวดลอมในหองเรยนใหมบรรยากาศทเอออ านวยตอการพฒนาทางวชาการ มกจกรรมการเรยนทท าใหผเรยน

37

สามารถมปฏสมพนธกนไดเปนอยางด ตลอดจนมกจกรรมทเออใหผปกครองและชมชนไดเขามามสวนรวมในกจกรรมการเรยนการสอนและการวดประเมนผลดวย

2.6 การสงเสรมและสนบสนนของผทเกยวของ ผทเกยวของในทนหมายถงหนวยงานตนสงกดและส านกงานเขตพนทการศกษา ซงเปนผ ก าหนดนโยบายทางการศกษา ใหการสงเสรมสนบสนนทงดานงบประมาณ การนเทศและก ากบตดตามการปฏบตงานของสถานศกษา รวมถงหนวยงานองคการ สถานประกอบการ กลมบคคล และบคคลในทองถน หากผบรหารสถานศกษามทกษะดานมนษยสมพนธในการตดตอประสานงาน มการสอสารขอมลสารสนเทศทเหมาะสมอยางสม าเสมอ ผทเกยวของกจะไดรบทราบสภาพทเปนปญหาของสถานศกษาและสามารถใหการสนบสนนสงเสรมหรอชวยเหลอในแกไขปญหาไดเปนอยางด

ปจจยทง 6 ประการเหลาน เปนความรบผดชอบของผบรหารสถานศกษาทจะตองปรบปรง พฒนาและประสานความรวมมอเพอเปนหลกประกนกวาการบรหารการจดการเรยนรไดด าเนนการไปอยางมประสทธภาพ เพอคณภาพของผเรยนอยางแทจรง ตอนท 6.3 การพฒนาการจดการเรยนร หวเรอง เรองท 6.3.1 การพฒนาหลกสตรสถานศกษา เรองท 6.3.2 การพฒนาครและบคลากรทางการศกษา เรองท 6.3.3 การพฒนาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร เรองท 6.3.4 การพฒนาแหลงเรยนรและภมปญญาทองถน แนวคด

1. หลกสตรสถานศกษา เปนสงทสถานศกษาทกแหงควรพฒนาขนโดยความรวมมอของบคคลและองคกรภายในทองถน โดยจดใหมองคประกอบและสาระการเรยนร ตลอดจนมาตรฐานการเรยนรและตวชวดตามกรอบและทศทางทก าหนดในหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พ.ศ. 2551 จดเวลาเรยนและสาระเพมเตมตามความพรอมและจดทตองการเนน เพอใหสอดคลองกบวถชวตของชมชนและทองถน

2. การพฒนาครและบคลากรทางการศกษาเปนสงจ าเปนในสงคมทมการเปลยนแปลงทงดานวทยาการและดานนวตกรรมทางการศกษา รวมถงความเปลยนแปลงของนโยบายเกยวกบการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ แนวทางในการพฒนาครและบคลากรทางการศกษาจงตองด าเนนการทงในระดบนโยบายและในระดบหนวยงาน

3. สอ และเทคโนโลยเพอการเรยนร เปนเครองมอส าคญในการเชอมโยง ถายทอดความร และท าใหผเรยนสามารถสรางองคความรไดอยางรวดเรว เทคโนโลยเพอการเรยนรสมยใหมเนนการใชเทคโนโลยสารสนเทศซงตองลงทนสง ผบรหารสถานศกษาจงควรมแนวทางในการพฒนาและใชประโยชนจากสอและเทคโนโลยเพอการเรยนรใหมากทสด

4. แหลงเรยนรเปนทรวมของความรหลากหลายประเภท ซงผเรยนสามารถคนควาศกษาหาความรไดดวยตนเอง โดยอสระและตามความสนใจ ผบรหารสถานศกษาสามารถจดใหมแหลงเรยนรภายในสถานศกษาควบคไปกบการใชประโยชนจากแหลงเรยนรภายนอกสถานศกษาและภมปญญาทองถน วตถประสงค เมอศกษาตอนท 6.3 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายแนวทางในการพฒนาหลกสตรสถานศกษาได 2. อธบายแนวทางในการพฒนาครและบคลากรทางการศกษาได 3. ก าหนดแนวทางในการพฒนาหลกสตรสถานศกษา สอ และเทคโนโลยเพอการเรยนรทเหมาะสมกบสถานศกษาของตนเองได 4. วางแผนการพฒนาแหลงเรยนรทงภายในและภายนอกสถานศกษาของตนเองได

38

ความน า การพฒนาการจดการเรยนรในสถานศกษา ถอเปนหนาทและความรบผดชอบของผบรหารสถานศกษาโดยตรง จากองคประกอบของการบรหารการจดการเรยนรทง 5 ดาน ในเรองท 6.2.2 ไดแก หลกสตรและสาระการเรยนร บคคลทเกยวของกบการบรหารการจดการเรยนร สอและเทคโนโลยทสงเสรมสนบสนนการเรยนร แหลงเรยนรและภมปญญาทองถน และกระบวนการบรหารจดการนน เนองจากองคประกอบดานหลกสตรและสาระการเรยนรบางสวน กบดานกระบวนการบรหารจดการไดกลาวไวอยางละเอยดแลวในเรองท 6.2.2 และ 6.2.3 ดงนน ในทนจงจะกลาวถงองคประกอบอนๆ ทผบรหารสถานศกษาจะตองด าเนนการพฒนาเพอใหการบรหารการจดการเรยนรในสถานศกษาประสบความส าเรจ ไดแก การพฒนาหลกสตรสถานศกษา การพฒนาครและบคลากรทางการศกษา การพฒนาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร การพฒนาแหลงเรยนรและภมปญญาทองถน และปจจยความส าเรจในการบรหารการจดการเรยนร ตามล าดบ เรองท 6.3.1 การพฒนาหลกสตรสถานศกษา หลกสตรทสถานศกษาขนพนฐานใชอยในปจจบน คอ หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 ซงเปนหลกสตร ทก าหนดมาตรฐานการเรยนรและตวชวด รวมถงก าหนดโครงสรางเวลาเรยนของแตละกลมสาระการเรยนรเพอใหสถานศกษาแตละแหงสามารถเพมเตมเวลาเรยนไดตามความพรอมและจดทตองการเนน เพอใหสอดคลองกบวถชวตของชมชนและทองถนได เนองจากหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน จดท าขนโดยมจดมงหมายใหสถานศกษาทจดการศกษาขนพนฐานทวประเทศ ไดน าไปใชเปนกรอบและทศทางในการพฒนาหลกสตรสถานศกษาและจดการเรยนร เพอพฒนาผเรยนใหมความรและทกษะทจ าเปนส าหรบการด ารงชวตและการแสวงหาความรอยางตอเนองตอไป ดงนน การพฒนาหลกสตรสถานศกษาจงเปนสงจ าเปนส าหรบสถานศกษาขนพนฐานทกแหง 1. ความหมายของหลกสตรสถานศกษา

หลกสตรสถานศกษา หมายถง มวลประสบการณและการเรยนรทสถานศกษาไดวางแผนไวเปนรายปหรอรายภาคตามกรอบและทศทางทไดก าหนดไวในหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 เพอพฒนาผเรยนใหมคณลกษณะอนพงประสงคตามมาตรฐานการศกษาขนพนฐาน โดยเปนหลกสตรทสถานศกษา ครอบครว ผน าชมชน และหนวยงานของภาครฐและภาคเอกชนในทองถนรวมกนจดท าสาระการเรยนร ทงรายวชาทเปนพนฐานและรายวชาทจดใหเรยนเพมเตม รวมถงกจกรรมพฒนาผเรยนอยางสอดคลองกบความพรอมของสถานศกษา และบรบทของทองถนและชมชน

หลกสตรสถานศกษาจงเปนแบบแผน แนวทาง หรอขอก าหนดของแตละสถานศกษาในการจดการศกษา เพอพฒนาใหผเรยนมความร ความสามารถ และทกษะตามมาตรฐานการศกษา ทงยงสอดคลองกบวถชวตของผเรยน ซงจะชวยใหผเรยนแตละคนสามารถพฒนาตนเองไดอยางเตมตามศกยภาพ และสามารถน าความรไปสการปฏบต เกดการเรยนรและด ารงชวตในสงคมไดอยางมความสข จดเนนของหลกสตรสถานศกษาทอยในภมภาคตางๆ จงอาจแตกตางกนไป แตมหลกการรวมกน คอการพฒนาผเรยนใหมทกษะการเรยนรทส าคญ เชน การอานออกเขยนได การคดเลขเปน การรจกวธศกษาคนควา ใฝเรยนร มกระบวนการคดอยางมเหตผล สามารถใชเทคโนโลย และมคณธรรมจรยธรรม 2. จดมงหมายของหลกสตรสถานศกษา

การทพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และทแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2545 ไดก าหนดไวในมาตราท 27 (2545: 15-16) ใหคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานก าหนดหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน และใหสถานศกษาขนพนฐานมหนาทในการจดท าสาระของหลกสตรในสวนทเกยวกบสภาพปญหาในชมชนและสงคม ภมปญญาทองถน และคณลกษณะอนพงประสงคนน มจดมงหมายหลก คอเพอใหหลกสตรสถานศกษาเปนสงสะทอนองคความรทมอยในชมชน และตอบโจทยความตองการของชมชน ท าใหผเรยนในแตละภมภาคไดมความร ความสามารถ มศกยภาพและทกษะทเหมาะสม สอดคลองกบการด ารงชวตความเปนอย รวมถงสามารถพฒนาชมชนและทองถนไดตามวถทางทควรจะเปน ทงยงเปนสมาชกทดของครอบครว ชมชน สงคม และประเทศชาต โดยเนนการมสวนรวมของชมชนทกภาคสวนในการพฒนาหลกสตรสถานศกษา ดงทระบไวในมาตราท 28 และมาตราท 29 ดงน

39

มาตราท 28 “หลกสตรตองมลกษณะทหลากหลาย... จดตามความเหมาะสมของแตละระดบ โดยมงพฒนาคณภาพชวตของบคคลใหเหมาะสมแกวยและศกยภาพ สาระของหลกสตรทงทเปนวชาการและวชาชพ ตองมงพฒนาคนใหมความสมดลทงดานความร ความคด ความสามารถอนดงาม และความรบผดชอบตอสงคม” มาตราท 29 “ใหสถานศกษารวมกบบคคล ครอบครว ชมชน องคการชมชน องคกรปกครองสวนทองถน เอกชน องคกรเอกชน องคกรวชาชพ สถาบนศาสนา สถานประกอบการ และสถาบนสงคมอน สงเสรมความเขมแขงของชมชน โดยจดกระบวนการเรยนรภายในชมชน เพอใหชมชนมการจดการศกษาอบรมมการแสวงหาความร ขอมล ขาวสาร และรจกเลอกสรรภมปญญาและวทยาการตางๆ เพอพฒนาชมชนใหสอดคลองกบสภาพปญหาและความตองการ รวมทงหาวธการสนบสนนใหมการแลกเปลยนประสบการณการพฒนาระหวางชมชน” ดงนน จดมงหมายของหลกสตรสถานศกษาจงมเปาหมายปลายทางในการพฒนาชมชนและสงคมอยางย งยน เพอใหคนในชมชนสามารถปรบเปลยนวถชวตของตนใหสอดรบกบความเปลยนแปลงของสงคม ในขณะเดยวกนกยงสามารถด ารงรกษาภมปญญาทองถน เอกลกษณและวฒนธรรมประเพณอนดงามไวไดอยางมนคง 3. องคประกอบของหลกสตรสถานศกษา

จากจดมงหมายของหลกสตรสถานศกษาดงกลาวแลว แสดงวาหลกสตรสถานศกษาควรมองคประกอบของสาระการเรยนรทสมพนธกบสภาพการบรหารจดการของสถานศกษา สภาพของชมชน และขอมลอนๆ ทส าคญส าหรบแตละสถานศกษา ซงขอมลในสวนนอาจมรายละเอยดและหมวดหมของขอมลทแตกตางกนไป แตโดยทวไปองคประกอบของหลกสตรสถานศกษากจะตองเปนไปตามกรอบและทศทางทก าหนดไวในหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พ.ศ. 2551

องคประกอบของหลกสตรสถานศกษา ควรประกอบดวยสวนตางๆ ดงน 3.1 สวนน า เปนการบรรยายความเพอปพนฐานเกยวกบหลกสตร ประกอบดวย

3.1.1 ความเปนมาของการจดท าหลกสตรสถานศกษา สภาพโดยทวไปของสถานศกษาและชมชน 3.1.2 วสยทศนของสถานศกษา ซงเปนผลทเนองมาจากการวเคราะหสภาพของสถานศกษาและชมชน 3.1.3 หลกการของหลกสตร โดยระบถงโอกาสในการไดรบการศกษา การเนนผเรยนเปนส าคญ การมสวนรวมของสงคมและชมชนใน

การจดการศกษาทตอบสนองตอความตองการของทองถน และจดโครงสรางและสาระการเรยนรทยดหยน และการเทยบโอนผลการเรยน 3.1.4 จดหมายของหลกสตร เปนการระบผลทจะเกดกบผเรยนเมอส าเรจการศกษาขนพนฐานตามหลกสตร

3.1.5 สมรรถนะส าคญของผเรยน เปนการระบความสามารถและทกษะของผเรยนทคาดวาจะเกดขนจากการศกษาตามหลกสตร ใน 5 ดาน คอ การสอสาร การคดวเคราะห การแกปญหา การใชทกษะชวต และการใชเทคโนโลย 3.1.6 คณลกษณะอนพงประสงค เปนการกลาวถงคณลกษณะทจะเกดขนแกผเรยนเมอไดศกษาตามหลกสตรใน 8 ดาน คอ รกชาตศาสตรกษตรย ซอสตยสจรต มวนย ใฝเรยนร อยอยางพอเพยง มงมนในการท างาน รกความเปนไทย และมจตสาธารณะ

3.2 สวนแกน ซงเปนสาระส าคญของตวหลกสตร ประกอบดวย 3.2.1 โครงสรางของหลกสตรและโครงสรางเวลาเรยน เปนการแสดงใหเหนภาพรวมทงหมดของหลกสตรเกยวกบกลมสาระการเรยนร

การก าหนดสดสวนของกลมสาระการเรยนรและกจกรรมพฒนาผเรยน จ านวนชวโมงในการเรยนรแตละกลมสาระตอป และจ านวนชวโมงเรยนตอสปดาห 3.2.2 สาระการเรยนรทง 8 กลมสาระ ไดแก 1) ภาษาไทย 2) คณตศาสตร 3) วทยาศาสตร 4) สงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม 5) การงานอาชพและเทคโนโลย 6) สขศกษาและพลศกษา 7) ภาษาตางประเทศ และ 8) ศลปะ ในแตละกลมสาระการเรยนรจะตองมทงสาระพนฐานตามทก าหนดไวในหลกสตรการศกษาขนพนฐาน พ.ศ. 2551 และสาระเพมเตมตามความเหมาะสมและความตองการของทองถนและชมชน

โดยในแตละกลมสาระการเรยนรนน หลกสตรสถานศกษาควรจดใหมเนอหาทส าคญ 3 สวน คอ 1) องคความร ซงจดแบงเนอหาตามความยากงาย และระดบชน ทงยงตองสมพนธกบมาตรฐานและตวชวดการเรยนรในแตละระดบ

40

2) ทกษะหรอกระบวนการเรยนร ซงครจะตองออกแบบทกษะหลกทใชในการจดการเรยนการสอนส าหรบองคความรนนๆ เพอใหผเรยนเกดการเรยนร เชน การเขยน การอาน การฟง การพด การวเคราะห ฯลฯ 3) คณลกษณะอนพงประสงคของผเรยนทตองการใหเกดขนจากการเรยนร 3.2.3 มาตรฐานการเรยนรและตวชวดทง 8 กลมสาระการเรยนร ซงจะตองระบสงทผเรยนพงรและปฏบตได รวมถงคณลกษณะของผเรยนในแตละระดบชน

ตวชวดเปนสงทสะทอนมาตรฐานการเรยนร มความเฉพาะเจาะจงและมความเปนรปธรรม เปนสงทชวยในการก าหนดเนอหา จดท าหนวยการเรยนร จดท าหนวยการสอน และเปนเกณฑทใชในการวดและประเมนผลคณภาพของผเรยน ตวชวดนแบงออกเปน 2 ลกษณะ คอ 1) ตวชวดชนป ซงใชเปนเปาหมายในการพฒนาผเรยนในระดบการศกษาภาคบงคบแตละชนป 2) ตวชวดชวงชน ซงใชเปนเปาหมายในการพฒนาผเรยนในระดบมธยมศกษาตอนปลาย 3.3 สวนทาย ไดแก เกณฑการวดและประเมนผลการเรยน ซงประกอบดวย

3.3.1 เกณฑการตดสน การใหระดบ และการรายงานผลการเรยน 3.3.2 เกณฑการจบการศกษา ซงตองระบเกณฑการจบการศกษาส าหรบแตละระดบการศกษา คอ ระดบประถมศกษา ระดบมธยมศกษา

ตอนตน และระดบมธยมศกษาตอนปลาย 4. แนวทางการพฒนาหลกสตรสถานศกษา

การพฒนาหลกสตรโดยทวไปมความหมายใน 2 ลกษณะ คอ การสรางหลกสตรขนมาใหม โดยไมมหลกสตรเดมเปนพนฐาน และการปรบปรงหลกสตรทมอยแลวใหดขน หรอสมบรณขน ส าหรบการพฒนาหลกสตรสถานศกษานน ในการพฒนาครงแรกอาจจดไดวาเปนอกลกษณะหนง คอเปนการสรางหลกสตรใหม โดยองกรอบและทศทางของหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พ.ศ. 2551 โดยสถานศกษาสามารถเพมเตมเวลาเรยนและสาระการเรยนรตามความเหมาะสมกบบรบทของตน มใชการพฒนาขนใหมทงหมด สวนการพฒนาหลกสตรสถานศกษาในครงตอไป จะเปนการปรบปรงหลกสตรสถานศกษาใหสมบรณขนกวาเดม ดงนน การปรบปรงหลกสตรสถานศกษาอยางสม าเสมอจงเปนสงจ าเปน เนองจากบรบททแวดลอมสถานศกษามความเปลยนแปลงอยางตอเนองทกดาน การพฒนาหลกสตรแตละครงจะมระยะเวลาหางกนนานเทาใด ขนอยกบความหนกเบาของผลกระทบ ลกษณะความเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม ภาวะเศรษฐกจ สงคม และเทคโนโลย ตลอดจนความตองการของสงคมและชมชน แตโดยทวไปหลกสตรควรไดรบการพฒนาภายในระยะเวลา 5 ปหลงจากมการใชหลกสตร เมอมการพฒนาหรอปรบปรงหลกสตร กจะสงผลใหครตองปรบปรงและพฒนากระบวนการเรยนการสอนของตน เพอใหสอดคลองกบวสยทศน และจดมงหมายของหลกสตรดวย

4.1 เงอนไขในการพฒนาหลกสตร โดยทวไปเงอนไขของการพฒนาหลกสตร จะเกดจากความเปลยนแปลง 4 ประการ คอ 4.1.1 ความเปลยนแปลงของนโยบาย ปรชญา และแนวทางการพฒนาการศกษาทเกดจากฝายการเมอง หรอหนวยงานระดบสง 4.1.2 ความเปลยนแปลงของวทยาการและเทคโนโลยตางๆ ซงสงผลกระทบตอวถชวตความเปนอยของคนในสงคม ท าใหสงทเรยนร

ตามหลกสตรกลายเปนสงทพนสมย 4.1.3 ความเปลยนแปลงของความตองการเกยวกบคณลกษณะ ทกษะและความสามารถของผเรยน ทเกดจากความตองการของทงดาน

ผใชหลกสตรและผทมสวนไดสวนเสยเกยวกบหลกสตร เชน ผบรหารสถานศกษา คร ผเรยน ผปกครองนกเรยน หนวยงาน และสถานประกอบการตางๆ 4.1.4 ความเปลยนแปลงของขอมลพนฐานในชมชน สงคม และประเทศ เชน โครงสรางของประชากร ภาวะสขภาพ ภาวะเศรษฐกจ เปนตน

4.2 ขนตอนการพฒนาหลกสตรสถานศกษา การพฒนาหลกสตรสถานศกษาใหสมบรณ สะดวกตอการน าไปปฏบต และสามารถพฒนา ผเรยนไดเปนอยางดนน ขนตอนการพฒนาหลกสตรอยางเปนระบบเปนเรองทส าคญมาก ขนตอนในการพฒนาหลกสตรสถานศกษามดงน

41

4.2.1 การคดเลอกบคคลทเหมาะสมใหเขามามสวนรวมในการพฒนาหลกสตรสถานศกษา เพอใหบคคลทเปนผเชยวชาญ ภมปญญาทองถน และองคกรตางๆ ทงภาครฐและเอกชนทมสวนไดสวนเสยกบการจดการศกษา รวมถงคณะกรรมการสถานศกษาไดมสวนรวมในการพฒนาหลกสตรสถานศกษา

4.2.2 การก าหนดแนวทางในการด าเนนงานพฒนาหลกสตรสถานศกษา โดยก าหนดเปนปฏทนและกรอบเวลาในการพฒนาหลกสตรทชดเจนตงแตตนจนส าเรจลลวง

4.2.3 การศกษาวเคราะหขอมลพนฐานเกยวกบสถานศกษา หลกสตร ผเรยน สงคม และชมชน ทมการเปลยนแปลงไปจากเดม เพอใหไดสารสนเทศทจ าเปนส าหรบการวางแผนเกยวกบหลกสตร ไดแก 1) การศกษาปญหาทเกดขนจากการใชหลกสตรเดม เพอก าหนดเปาหมายและผลส าเรจทตองการใหเกดกบผเรยน เชน ผลสมฤทธทางการเรยน คณลกษณะอนพงประสงคของผเรยน และผลงานการแสดงออกของผเรยนในดานตางๆ ซงแสดงถงความร ความสามารถ ทกษะ และคณธรรมจรยธรรมตามคณลกษณะอนพงประสงค 2) การวเคราะหจดเดน จดดอย โอกาสและขอจ ากดของสถานศกษา ความส าเรจและความภาคภมใจ ความตองการการพฒนา 3) การศกษาวเคราะหหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พ.ศ. 2551 เพอใหเกดความเขาใจจดหมาย กระบวนการ และน ามาเปนกรอบแนวทางในการพฒนาหลกสตรสถานศกษา 4) การวเคราะหปญหาและความตองการของชมชน เกยวกบอาชพ การเพมพนความร การศกษาตอ การพฒนาคณภาพการศกษา ฯลฯ 5) การวเคราะหแนวโนมการพฒนาทองถน สภาพเศรษฐกจของชมชนและผปกครอง สภาพสงคมและวฒนธรรม สภาพแวดลอมและทรพยากรของทองถน จ านวน ลกษณะและเชอชาตของประชากรในเขตพนทบรการ รวมทงความเจรญกาวหนาทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย 4.2.4 การจดท าโครงสรางของหลกสตร และสาระการเรยนร เปนการน าขอมลสารสนเทศทผานการวเคราะหตามขอ 4.2.2 มาเปนแนวทาง โดยใชกระบวนการมสวนรวมของผทเกยวของทกฝาย

1) ก าหนดวสยทศน หลกการ จดหมายของหลกสตรใหสอดคลองและตรงกบความตองการของสงคม และชมชน โดยก าหนดทงสมรรถนะส าคญ และคณลกษณะอนพงประสงคทตองการใหเกดกบผเรยน

2) ก าหนดโครงสรางของหลกสตร สาระการเรยนร 3) ก าหนดโครงสรางเวลาเรยน และจ านวนหนวยกต 4) จดท าสาระการเรยนร และจดล าดบสาระการเรยนรตามระดบการศกษาใหสอดคลองตรงกบวตถประสงคในการพฒนาผเรยน

เปนรายป และรายภาค 5) ก าหนดประสบการณเรยนร และออกแบบกระบวนการเรยนรใหสอดคลองกบสาระการเรยนรและวตถประสงค 6) ก าหนดมาตรฐานการเรยนรและตวชวดในแตละสาระการเรยนร 7) ก าหนดเกณฑการวดและประเมนผลการเรยนร 8) จดท าค าอธบายรายวชา และหนวยการเรยนร

4.2.5 การน าหลกสตรสถานศกษาไปใช เมอพฒนาหลกสตรสถานศกษาเรยบรอยแลว สถานศกษาจะตองน าหลกสตรสถานศกษาไปใช โดยชแจงใหครมความเขาใจเกยวกบแนวทางการจดการศกษา วสยทศน ภารกจ และเปาหมายของหลกสตรสถานศกษา สาระการเรยนร และสารสนเทศเกยวกบเครอขายแหลงเรยนรและภมปญญาทองถน เพอใหครผสอนทกกลมสาระการเรยนรน าหลกสตรสถานศกษาไปสการปฏบตไดอยางมประสทธภาพ

1) ออกแบบการเรยนการสอนใหสอดคลองกบจดมงหมายของหลกสตร โดยก าหนดสงทคาดหวงใหเกดกบผเรยนอยางสอดคลองตอเนองกนในแตละระดบชน และเปดโอกาสใหผเรยนไดรบการพฒนาทกดาน

42

2) จดท าแผนการจดการเรยนร โดยวเคราะหจากค าอธบายรายวชา รายปหรอรายภาค และหนวยการเรยนร 3) จดท าแผนการวดและประเมนผลการเรยนร 4) จดเตรยมสอ อปกรณ ใบงาน กจกรรม แหลงศกษาเรยนร ฯลฯ รวมถงการประสานกบวทยากรและแหลงเรยนรภายนอก

สถานศกษาเพอเอออ านวยตอการเรยนรของผเรยน 4.2.6 การประเมนผลการใชหลกสตรสถานศกษา หลงจากทหลกสตรสถานศกษาไดผานการใชไปแลว 1 ป ผพฒนาหลกสตรควรเรมการ

ประเมนผลการใชหลกสตรทนท เพอการปรบปรงและพฒนาหลกสตรสถานศกษาใหเปนหลกสตรทดและสามารถตอบสนองความตองการของสงคมและทองถนไดอยางตอเนองตลอดไป โดยเกบรวบรวมขอมลเกยวกบพฒนาการของผเรยน ทงดานผลสมฤทธทางการเรยนและคณลกษณะอนพงประสงค ปญหาอปสรรคในการใชหลกสตร และขอมลอนๆ ตามขอ 4.2.3 เนองจากการกระบวนการปรบปรงหรอพฒนาหลกสตรเปนสงทตองใชระยะเวลา ดงนน กระบวนการปรบปรงและพฒนาหลกสตรสถานศกษาจงควรเรมเมอหลกสตรนนไดใชไปแลวเปนระยะเวลา 3 ป และควรจะพฒนาเสรจภายในปท 5 เรองท 6.3.2 การพฒนาครและบคลากรทางการศกษา

การเรยนรเปนการพฒนาศกยภาพของผเรยนเพอใหมความสามารถและทกษะตางๆ อนจ าเปนตอการด ารงชวตในฐานะพลเมองของประเทศ

และพลโลก ผเรยนในยคปจจบนสามารถเรยนรไดจากทกสงรอบตว ครและบคลากรทางการศกษาซงเปนผทเกยวของกบการจดการเรยนรใหแกผเรยนโดยตรง จงควรพฒนาตนเองหรอไดรบการพฒนาเพอใหสามารถจดการเรยนรไดอยางทนสมย 1. ความจ าเปนในการพฒนาครและบคลากรทางการศกษา ครและบคลากรทางการศกษาควรไดรบการพฒนาดวยเหตผลทส าคญ 2 ประการ คอ

1.1 ความเปลยนแปลงอยางรวดเรว ทงดานวทยาการและนวตกรรมทางการเรยนร ซงเขามาเกยวของกบวถการด าเนนชวตประจ าวน ท าใหครและบคลากรทางการศกษาไมสามารถละเลยการรบรความเปลยนแปลงเหลานนได

1.2 ความเปลยนแปลงของแนวนโยบายและแนวปฏบตทางการศกษา ไดแก 1.2.1 แนวนโยบายการเรยนรรปแบบใหมทเนนผเรยนเปนส าคญ เปนการปรบเปลยนวธการเรยนรจากรปแบบดงเดมทครเคยชนจาก

การเปนผสงสอน ใหเปนผชวยเหลอ สนบสนน สงเสรมใหผเรยนไดเกดการเรยนรดวยตนเอง ซงนอกจากจะปรบเปลยนดานเทคนคและวธการสอนแลว ยงจะตองปรบเปลยนเจตคตของครใหยอมรบความเปลยนแปลงนดวย

1.2.2 การจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ ครและบคลากรทางการศกษาจะตองประสานการท างานในลกษณะของการท างานเปนทม และประสานกนทงองคการ เพอท าใหสถานศกษาเปนแหลงเรยนร และเปนองคการแหงการเรยนร

1.2.3 มาตรฐานวชาชพทางการศกษา ก าหนดใหคร ผบรหารสถานศกษา ผบรหารการศกษา และบคลากรทางการศกษาตองพฒนาตนเองอยางตอเนอง เพอใหมความร ความสามารถ และความช านาญการตามระดบคณภาพของมาตรฐานในการประกอบวชาชพ 2. แนวทางการสงเสรมและสนบสนนการพฒนาครและบคลากรทางการศกษาของรฐ เนองจากรฐไดใหความส าคญตอการจดการศกษา และการพฒนาครและบคลากรทางการศกษาของรฐ ใหมความรความสามารถและจรรยาบรรณวชาชพ เพอสรางความมนใจตอสงคมและชมชน จงไดมแนวทางและมาตรการในการพฒนาดงน 2.1 ขอเสนอการปฏรปการศกษาในทศวรรษทสอง (พ.ศ. 2552-2561) ส านกเลขาธการสภาการศกษา (2552: 20-21) ไดก าหนดแนวทางในการพฒนาคร คณาจารย และบคลากรทางการศกษาไวเปนมาตรการหลกและมาตรการ หรอมาตรการทวไป ดงน

2.1.1 มาตรการหลก เปนแนวทางส าหรบใหหนวยงานระดบนโยบายไดน าไปด าเนนการ และเปนมาตรการทใชส าหรบครและบคลากรทางการศกษาทวทงประเทศ ประกอบดวย แนวทางด าเนนการ 3 ประการ คอ

43

1) ปรบปรงและพฒนาระบบและเกณฑการประเมนสมรรถนะวชาชพคร ใหเชอมโยงกบความสามารถในการจดการเรยนการสอนและเรยนรเพอพฒนาผเรยนเปนส าคญ

2) เรงจดตงกองทนพฒนาและกองทนสงเสรมคร คณาจารย และบคลากรทางการศกษา 3) พฒนาคร คณาจารย โดยใชโรงเรยนเปนฐานใหสามารถจดการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนส าคญ โดยเฉพาะการพฒนาครประจ าการท

สอนไมตรงวชาเอกใหสามารถจดการเรยนการสอนอยางมคณภาพ รวมทงใหมระบบและมาตรการจงใจใหคร คณาจารย ผบรหารและบคลากรทางการศกษา ไดพฒนาตนเองอยางตอเนอง

มาตรการหลกทง 3 ประการน มจดมงหมายทจะจงใจคร และบคลากรทางการศกษาใหเหนความส าคญของการพฒนาตนเองเพอใหสามารถจดการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนส าคญได โดยเสรมแรงจงใจดวยการจดใหมกองทนเพอการพฒนาและสงเสรมครและบคลากรทางการศกษา ประกอบกบการใชเกณฑการประเมนสมรรถนะ ทงยงน าการบรหารโดยใชโรงเรยนเปนฐาน เพอแกปญหาของครทจ าเปนตองสอนไมตรงวชาเอก ซงแสดงวารฐไดใหความส าคญกบปญหานเปนอยางมาก

2.1.2 มาตรการทวไป ก าหนดไวเพยง 1 ประการ คอ พฒนาคณาจารย ผบรหาร และบคลากรดานอาชวศกษา และอดมศกษาใหสามารถจดการเรยนการสอน วจย และพฒนานวตกรรมและเทคโนโลย ซงจะเปนแนวทางใหผบรหารสถานศกษาสามารถน าไปใชในการพฒนาครและบคลากรทางการศกษาในสถานศกษาทตนรบผดชอบอยได โดยมจดเนนในการพฒนาทความสามารถและทกษะในการจดการเรยนการสอน การวจย และการพฒนานวตกรรมและเทคโนโลยทเกยวของกบการจดการเรยนการสอน

2.2 มาตรฐานวชาชพทางการศกษา เปนอกมาตรการหนงของรฐในการกระตนและก ากบใหคร ผบรหารสถานศกษา ผบรหารการศกษา และบคลากรทางการศกษาอนใหมการพฒนาตนเองอยางตอเนองดวยการก าหนดใหวชาชพทางการศกษาเปนวชาชพควบคม และก าหนดมาตรฐานวชาชพทางการศกษาขน โดยมาตรฐานวชาชพนแบงออกเปน 3 ดาน คอ มาตรฐานความรและประสบการณวชาชพ มาตรฐานการปฏบตงาน และมาตรฐานการปฏบตตน

มาตรฐานทส าคญเกยวกบการพฒนาครและบคลากรทางการศกษาของรฐ กคอมาตรฐานการปฏบตงาน ทมขอก าหนดอยางชดเจนวา คร ผบรหารสถานศกษา ผบรหารการศกษา และบคลากรทางการศกษาอนจะปฏบตงานตามต าแหนงหนาททรบผดชอบไดกตอเมอไดรบใบอนญาตใหประกอบวชาชพ และจะตองพฒนาตนใหมความช านาญเฉพาะดาน และความช านาญตามระดบคณภาพของมาตรฐานการปฏบตงาน หรออยางนอยจะตองมการพฒนาตามเกณฑทก าหนด จงมขอก าหนดวาจะตองตอใบอนญาตทกๆ 5 ป (ส านกมาตรฐานวชาชพ 2548: 5) และอาจถกเพกถอนใบอนญาตประกอบวชาชพไดหากประพฤตตนผดจรรยาบรรณวชาชพอยางรายแรง

มาตรฐานวชาชพทางการศกษาจงเปนแนวทางส าคญในการพฒนาและก ากบดแลใหครและบคลากรทางการศกษาไดมการพฒนาตนเองและรกษาระดบมาตรฐานตามวชาชพของตนอยางตอเนอง

3. แนวทางการพฒนาครและบคลากรทางการศกษาภายในสถานศกษา จากมาตรการหลกประการท 3 ทก าหนดใหใชโรงเรยนเปนฐานในการพฒนาครและบคลากรทางการศกษา ซงเปนบคลากรประจ าการอยแลวในสถานศกษาทงของรฐและเอกชนนน แสดงวาการพฒนาครและบคลากรเปนภารกจทส าคญของผบรหารสถานศกษาทมงเนนการพฒนาการจดการเรยนร แนวทางทผบรหารสถานศกษาสามารถด าเนนการไดมหลายวธ ไดแก การฝกอบรม การนเทศ การก ากบตดตามและประเมน การสงเสรมสนบสนนใหศกษาตอ และการอ านวยความสะดวกและสงเสรมใหสรางผลงานทางวชาการ 3.1 การฝกอบรม จดเปนการนเทศประเภทการนเทศเปนกลมประเภทหนง โดยมวตถประสงคทจะพฒนาบคลากรประจ าการในเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะ ซงอาจเปนเรองทเกยวกบนโยบาย การเปลยนแปลงในเรองตางๆ และนวตกรรม ผบรหารสถานศกษาสามารถด าเนนการพฒนาดวยการฝกอบรมได 3 รปแบบ คอ

3.1.1 การจดการฝกอบรมภายในสถานศกษาส าหรบบคลากรทงหมดหรอเฉพาะผทเกยวของ ซงมแนวทางปฏบต 2 แบบ คอ 1) การจดฝกอบรมทวไป ซงจดใหแกบคลากรทกคนหรอเฉพาะกลม การจดฝกอบรมแบบนสถานศกษาควรมการส ารวจความ

ตองการและความจ าเปน รวมถงความคมคาและประสทธผลของการอบรมดวย เนองจากขอจ ากดของการจดการฝกอบรมภายในสถานศกษา คอ

44

คณภาพของหลกสตรและความพรอมของวทยากรภายใน หากจ าเปนตองใชวทยากรภายนอกกจะมคาใชจายสง ซงอาจไมเหมาะกบสถานศกษาทมงบประมาณจ ากด และชวงเวลาทใชในการอบรมควรเปนชวงปดภาคเรยน หรอในวนหยด เพอไมใหกระทบกบกจกรรมการเรยนการสอน และควรมการประเมนหลกสตรฝกอบรมอยางสม าเสมอ

2) การฝกอบรมพรอมกบการปฏบตงาน (on the job training) เปนอกแนวทางหนงทนยมใชปฏบตทวไป มกเปนการฝกอบรมส าหรบบคลากรใหมและมการก าหนดบคลากรผท างานในสายงานเดยวกนใหเปนพเลยงคอยแนะน าแนวทางและวธการ ประสทธภาพและประสทธผลของการฝกอบรมแบบนขนอยกบคณภาพของบคลากรทเปนพเลยง ขอจ ากดอกประการหนงคอใชระยะเวลานาน ขอดกคอลดความสญเสยเวลาและคาใชจายในการฝกอบรมเนองจากสามารถปฏบตงานไปไดในขณะฝกอบรม และท าใหผปฏบตงานไดมประสบการณตรงเกยวกบงาน

3.1.2 การสงครและบคลากรเขารบการฝกอบรมกบหนวยงานภายนอก หรอสถานศกษาเครอขาย เปนวธการทนยมใชทวไป และมขอดคอมาตรฐานคณภาพของการฝกอบรมและวทยากร แตกมขอจ ากด คออาจไมมหวขอการฝกอบรมทตรงกบความตองการ และหากมคาใชจายสง สถานศกษาทมงบประมาณจ ากดตองสงบคลากรเพยงบางคนเปนตวแทนเขารบการอบรมซงอาจไมสามารถกลบมาถายทอดความรใหแกบคลากรอนๆ ไดอยางครบถวน

3.1.3 การฝกอบรมผานเครอขายอนเทอรเนต ในปจจบนมหนวยงานของรฐหลายแหงเรมใชการฝกอบรมผานเครอขายอนเทอรเนต ซงเปนการลดขอจ ากดในเรองเวลา จ านวนบคลากรทเขารบการอบรม และคาใชจายไดเปนอยางด สถานศกษาทมความพรอมดานเทคโนโลย หรอเปนศนยเครอขายสามารถใชเทคโนโลยทมอยในการพฒนาครและบคลากรได โดยมเงอนไขคอผเขารบการอบรมจะตองเขาถงเทคโนโลยไดงาย และมทกษะในการใชคอมพวเตอรพอสมควร

3.2 การนเทศ เปนวธการทผบรหารสามารถพฒนาครและบคลากรทางการศกษาทเปนบคลากรประจ าการไดเปนอยางด ดวยการปฐมนเทศครและบคลากรใหมตงแตกอนการปฏบตงาน รวมถงจดการนเทศเพอการปรบปรงและพฒนาประสทธภาพและประสทธผลในระหวางการปฏบตงาน ผบรหารสามารถจดการนเทศเปนกลมใหญ กลมยอย หรอเปนรายบคคลกได และสามารถเลอกเทคนคการนเทศไดหลากหลายรปแบบ เชน การประชม การสอนแนะ การใหค าปรกษาหารอ การศกษาดงาน การสาธต การเยยมชนเรยน การสงเกตการสอน และการศกษาเปนรายกรณ เปนตน 3.3 การก ากบตดตามและประเมน จดเปนวธการทใชในการพฒนาครและบคลากรทางการศกษาไดเปนอยางด หากสถานศกษามการจดระบบการประเมน มการก าหนดเกณฑและมาตรฐานการปฏบตงานไวครอบคลมทกภาระงาน โดยไดสอสารใหบคลากรทกคนรบทราบ มระบบการใหขอมลปอนกลบ และระบวตถประสงคของการประเมนไวอยางชดเจนวาเปนการประเมนเพอพฒนา วธการนกเปนอกแนวทางหนงทจะชวยใหผบรหารสามารถพฒนาครและบคลากรทางการศกษาไดอยางมประสทธภาพ 3.4 การสงเสรม สนบสนนใหครและบคลากรศกษาตอในสาขาวชาทตองการ ถงแมวาวธนจะเปนวธการทตองลงทนสงทงในสวนของผทศกษาตอและสถานศกษา รวมถงใชระยะเวลาในการพฒนานานกวาวธอนๆ แตผลจากการพฒนาจะคอนขางถาวร และกอใหเกดภาวะผน าทางวชาการไดด ในปจจบนมสถาบนอดมศกษาหลายแหงทจดการเรยนการสอนนอกเวลาท างาน หรอใชระบบการศกษาทางไกล ซงท าใหผทศกษาตอสามารถปฏบตงานไดตามปกต 3.5 การอ านวยความสะดวกและสงเสรมใหสรางผลงานทางวชาการ หากครและบคลากรของสถานศกษามความรและทกษะทางดานการเรยนการสอน หรอดานอนๆ ทเกยวของแลวเปนอยางด ผบรหารสถานศกษาควรพฒนาใหบคคลเหลานนสามารถสรางสรรคผลงานทางวชาการ การวจย หรอนวตกรรมตางๆ ได โดยจดสรรเวลา และสงอ านวยความสะดวกทจ าเปนในการสรางสรรคผลงานใหอยางเหมาะสมและเพยงพอ รวมถงการใหรางวลและการยกยองชมเชยผทมผลงานวชาการ หรองานสรางสรรคตางๆ เพอจงใจใหบคลากรมขวญก าลงใจในการพฒนาตนเองอยางตอเนอง

45

เรองท 6.3.3 การพฒนาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร ความเจรญกาวหนาของเทคโนโลยในปจจบน โดยเฉพาะดานการสอสารโทรคมนาคม กอใหเกดความตนตวและเปดโอกาสในการเรยนรไดอยางไรพรมแดน ผเรยนสามารถคนควาหาความรจากสอเทคโนโลยตางๆ ไดอยางกวางขวางสถานศกษาและครจงจ าเปนตองมการพฒนาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนรใหเหมาะสมและทนตอการใชงาน 1. ความหมายและประโยชนของสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร การจดการเรยนการสอนในอดต นอกจากการบอกกลาวและการอธบาย ผสอนจ าเปนจะตองมเครองมอทชวยในการท าใหสงทสอนไปนนมความชดเจน และท าใหเขาใจไดงาย เครองมอนเรยกวาสอการสอน ในปจจบน เมอเนนกระบวนการเรยนรและใหผเรยนเปนผสรางความรไดดวยตนเอง สอการสอนกยงเปนสงจ าเปนมากยงขน และหากสอนนใชเครองมอหรออปกรณอเลกทรอนกสทไดรบการพฒนาไปตามความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย กจะเรยกวาเทคโนโลยทางการศกษา หรอเทคโนโลยเพอการเรยนร หรอนวตกรรมทางการเรยนร

1.1 ความหมายของสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร สอและเทคโนโลยเพอการเรยนร เปนค าทคนทวไปมกใชเรยกรวมๆ กน อยางไรกด ทง 2 ค ามขอบเขตของความหมายทแตกตางกน ดงค าอธบายของกมล เวยสวรรณ และนตยา เวยสวรรณ (2539: 11) ทอธบายวา สอ หรอสอการสอน หมายถงตวกลางทน าความตองการของผสอนไปสผเรยนอยางถกตองและรวดเรว เปนผลใหผเรยนเปลยนแปลงพฤตกรรมไปตามจดมงหมายของการสอนไดอยางถกตองเหมาะสม นกการศกษาจงเรยกสอการสอนดวยค าตางๆ เชน อปกรณการสอน วสดการสอน สอการเรยนการสอน สอการศกษา โสตทศนปกรณ และเทคโนโลยการศกษา เปนตน จากค าอธบายดงกลาว แสดงวาสอหรอสอการสอนเปนค าทมความหมายกวาง ครอบคลมถงวสดอปกรณทกชนด รวมถงเทคโนโลยตางๆ ทผสอนใชประกอบกจกรรมการเรยนการสอน เพอใหผเรยนเกดการเรยนร ดงนน เทคโนโลยเพอการเรยนรจงเปนเพยงสวนหนงของสอการสอนทผสอนน ามาใชในกระบวนการจดการเรยนร ทศนา แขมมณ (2550: 443-449) มองเทคโนโลยการเรยนรในภาพทกวางกวากมลและนตยา เวยสวรรณ โดยมองวาเทคโนโลยการเรยนรเปนสวนหนงของนวตกรรมดานการเรยนการสอนทเกยวกบเทคโนโลยทางการศกษา ซงสามารถน ามาใชไดในการบรหารจดการความรของระบบการศกษาและของสถานศกษา รวมถงในการจดการเรยนรของผสอน เชน ดาวเทยมเพอการศกษา คอมพวเตอรการศกษา หองเรยนเสมอนจรง และอนเทอรเนต เปนตน 1.2 ประโยชนของสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร สอและเทคโนโลยเพอการเรยนร เปนเครองมอส าคญในการเชอมโยง ถายทอดความร และท าใหผเรยนสามารถสรางองคความรไดอยางรวดเรว

1.2.1 ประโยชนของสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร ในการจดการเรยนการสอนของผสอน มดงตอไปน 1) ชวยใหผสอนสามารถจดประสบการณการเรยนรใหแกผเรยนไดมากขน 2) ชวยผสอนใหสามารถจดหาแหลงวทยาการทมเนอหาสาระเหมาะสมแกการเรยนรตามจดมงหมายในการเรยนการสอน 3) ชวยใหผสอนสามารถควบคมพฤตกรรมและการเรยนรของผเรยน รวมทงสามารถสนบสนนใหผเรยนเกดการเรยนรไดเตมตามศกยภาพ 4) ชวยใหผสอนสามารถจดกจกรรมการเรยนรในรปแบบตางๆ ไดอยางหลากหลาย โดยไมจ ากดเวลาและสถานท 5. ชวยใหผสอนสามารถสอนไดตรงตามวตถประสงคของการเรยนร 6. ชวยในการขยายเนอหาสาระทเรยน ท าใหการเรยนรงายขน 7. ชวยประหยดเวลาในการสอนและเรยนร ท าใหผเรยนมโอกาสท ากจกรรมการเรยนรไดมากขน 1.2.2 ประโยชนของสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร ในการบรหารระบบการศกษา มดงตอไปน 1) ชวยใหการจดการศกษาและการเรยนรมความหมายและสนกสนานมากขน ผเรยนสามารถเรยนรไดเรวขน มากขน ไดเหน ไดสมผสกบสงทเรยนท าใหเกดความเขาใจอยางลกซง ไดแลกเปลยนเรยนรกบเพอนและผสอน

46

2) ชวยสนองความตองการของผเรยนตามความแตกตางระหวางบคคล ท าใหผเรยนมอสระในการเสาะแสวงหาความร มความรบผดชอบตอตนเองและตอสงคมมากขน 3) ชวยใหการจดการศกษาและการเรยนรตงอยบนรากฐานของวธการทางวทยาศาสตร 4) ชวยใหการจดการศกษามพลงในการสอสาร กระตนความสนใจ สะดวกและงายตอการจดจ าและการเรยนร 5) ชวยใหสามารถจดการเรยนรไดทกแหงไมวาผเรยนจะอยแหงใดกสามารถเรยนรได ทงยงเปนการน าความรมาสผเรยนไดโดยตรง ในสภาพทเสมอนจรง จงเปนการเปดโลกทศนของผเรยน ท าใหชองวางระหวางสถานศกษากบสงคมและสภาพแวดลอมลดนอยลง 6) ชวยใหเกดความเสมอภาคทางการศกษา ท าใหทกคนมโอกาสไดรบการศกษามากขน โดยเฉพาะ ในการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย จากประโยชนในดานการจดการเรยนการสอน และในการบรหารระบบการศกษา สรปไดวาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร มสวนชวยสงเสรมการศกษา ในแงของการท าใหเนอหาการเรยนรนาสนใจ และผเรยนมความเขาใจมากยงขน เปดโอกาสใหผเรยนทกคนสามารถเขาถงการเรยนรไดอยางไมมขดจ ากด 2. ประเภทของสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร

สอและเทคโนโลยเพอการเรยนร เปนสงจ าเปนในยคปจจบนทความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยไดเขามามบทบาททส าคญทงในดานการบรหารและการจดการเรยนร ดงนน ครและผบรหารควรศกษาท าความเขาใจสอและเทคโนโลยตางๆ เพอน ามาใชประโยชนในการบรหารการจดการเรยนรไดอยางมประสทธภาพ

2.1 สอเพอการเรยนร สอเพอการเรยนรในทนหมายรวมถงเทคโนโลยทางการศกษา และเครองมออเลกทรอนกสตางๆ ทใชประกอบการเรยนการสอนโดยทวไป ซงมนกการศกษาไดแบงประเภทของสอเพอการเรยนรไวหลายทาน ดงน เกอรลค และอลาย (Gerlach and Ely, 1971 อางถงในกมล และนตยา เวยสวรรณ 2539: 40-41) แบงสอออกเปน 8 ประเภท คอ

1) ของจรงและตวบคคล รวมทงสภาพการณทเกดขนจรง เชน การสาธต การทดลอง การศกษานอกสถานท 2) สอการสอนประเภทภาษาพดหรอภาษาเขยน เชน ค าพด ต ารา วสดตพมพ ค าอธบายในสไลด ฟลมสตรป แผนภาพโปรงแสง 3) วสดกราฟค เชน แผนภม แผนภาพ โปสเตอร แผนท ลกโลก ฯลฯ 4) ภาพนง เปนภาพทไดจากการถายภาพ ซงน าเสนอเปน ภาพถาย สไลด หรอ ฟลมสตรป 5) ภาพเคลอนไหว ไดแก ภาพยนตร วดโอ โทรทศน 6) การบนทกเสยง ไดแก เสยงจากเทปบนทกเสยง แผนเสยง ฯลฯ 7) สอประเภทการสอนแบบโปรแกรม ซงเปนสอทตองจดเตรยมไวลวงหนา เชน บทเรยนแบบโปรแกรม หรอบทเรยนส าเรจรปทใชกบ

คอมพวเตอร 8) สอประเภทสถานการณจ าลองและชดการสอน 2.2 เทคโนโลยเพอการเรยนรสมยใหม ในยคทเทคโนโลยมพฒนาการอยางรวดเรวและน ามาใชกนอยางแพรหลายในทกสาขาวชาชพ รวมถง

วชาชพทางการศกษาและการบรหารการศกษา เทคโนโลยทน ามาใชเพอบรหารจดการ สงเสรม สนบสนน และจดการเรยนร ม 3 ประเภทไดแก เทคโนโลยคอมพวเตอร เทคโนโลยการสอสาร และเทคโนโลยสารสนเทศ ซงเทคโนโลย 2 ประเภทหลงจ าเปนตองอาศยเทคโนโลยคอมพวเตอรเปนพนฐานในการปฏบตงาน

2.2.1 เทคโนโลยคอมพวเตอร เปนเทคโนโลยทประกอบดวย 2 สวนหลก คอ สวนของอปกรณทเรยกวา “ฮารดแวร” (hardware) และสวนของชดค าสงทเรยกวา “ซอฟตแวร” (software) ธนศ ภศร (2553: 5-6) แบงคอมพวเตอรออกเปนหลายประเภท ไดแก ซเปอรคอมพวเตอร (Super Computer) เมนเฟรมคอมพวเตอร (Mainframe Computer) ไมโครคอมพวเตอร (Microcomputer) และคอมพวเตอรแบบพกพา (Personal Digital Assistant-PDA) แตคอมพวเตอรทน ามาใชเปนสอเทคโนโลยเพอการเรยนรอยางแพรหลาย คอ ไมโครคอมพวเตอรแบบตงโตะ หรอเรยกอกชอหนงวาคอมพวเตอรสวน

47

บคคล เนองจากใชงานงาย และมซอฟตแวรหรอโปรแกรมส าเรจรปทมผผลตมาใหเลอกใชไดมากมาย นกเทคโนโลยของสถานศกษา หรอบคลากรทมความรดานคอมพวเตอรกสามารถผลตสอเพอการเรยนรไดตามความตองการ

2.2.2 เทคโนโลยการสอสาร เปนเทคโนโลยทน าคอมพวเตอรตงแต 2 เครองขนไปมาเชอมตอกนดวยระบบเครอขายทงแบบทมสายน าสญญาณและแบบการสอสารไรสาย เพอความสะดวกรวดเรวในการสอสาร ซงเครอขายทใชในสถานศกษาสามารถแบงไดเปน 3 ประเภทใหญๆ (ธนศ ภศร 2553: 29 -30) คอ

1) เครอขายภายในองคการ ทเรยกวาเครอขายแลน (LAN – Local Area Network) ซงจะเปนเครอขายทเชอมกลมของคอมพวเตอรภายในอาคาร หรอกลมอาคารของสถานศกษาเดยวกน

2) เครอขายขนาดใหญทครอบคลมพนทกวางระดบเมอง หรอระดบประเทศ หรอเครอขายแวน (WAN – Wide Area Network) เนองจากเปนเครอขายทมขนาดใหญ ดงนนจงตองใชเครอขายทเปนระบบสาธารณปโภค เชนระบบเครอขายโทรศพท หรอระบบโทรคมนาคมทใชสญญาณดาวเทยม เปนตน

3) เครอขายอนเทอรเนต (Internet) เปนเครอขายระหวางชาตทนยมใชกนอยางแพรหลาย เนองจากสามารถเชอมโยงระหวางเครอขายได ทวโลก

2.3.3 เทคโนโลยสารสนเทศ เปนเทคโนโลยทใชอปกรณคอมพวเตอรและซอฟทแวรเพอการจดการกบขอมลและสารสนเทศ ตงแตขนตอนของการรวบรวมขอมล การประมวลผล การจดเกบ การน าเสนอและเผยแพร ไปจนถงการคนคนสารสนเทศ ซงจะเกยวของกบเทคโนโลยการสอสารดวย บางครงจงเรยกวาเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร

เทคโนโลยคอมพวเตอร เทคโนโลยการสอสาร และเทคโนโลยสารสนเทศ มบทบาทส าคญในการจดการเรยนรเปนอยางมากในปจจบน เนองจากสามารถน ามาใชในการคนควาหาความรและจดการเรยนรไดมากมาย ทงการจดการเรยนรภายในสถานศกษา หรอระหวางสถานศกษาในลกษณะของเครอขาย จดการเรยนการสอนในหองเรยน หรอจดการเรยนการสอนทางไกล จงเอออ านวยใหผสอนสามารถจดการเรยนรไดหลากหลายวธ และเออตอการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ นอกจากนน ยงชวยใหการผลตสอการเรยนรทง 8 ประเภทของเกอรลคและอลาย สามารถท าไดงายขน 3. แนวทางการพฒนาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร จากประเภทของสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร ทเกอรลคและอลาย แบงไวเปน 8 ประเภทนน มทงสอทเปนแหลงเรยนรทงภายในและภายนอกสถานศกษา ต าราและวสดหลากหลายประเภท รวมถงบทเรยนทเปนชดการสอนหรอโปรแกรมคอมพวเตอร หรอบทเรยนแบบ e-learning ซงจ าเปนตองใชเทคโนโลยสารสนเทศเพอการจดการเรยนร ครและนกเทคโนโลยทางการศกษาจดวาเปนผทมหนาทโดยตรงในการพฒนาสอและเทคโนโลยเพอใชในการจดการเรยนร โดยครเปนผออกแบบและก าหนดสอทตองการ สวนนกเทคโนโลยทางการศกษาเปนผผลตตามความตองการของคร ในกรณทสถานศกษาไมมนกเทคโนโลยทางการศกษาประจ าการอย ครจ าเปนตองผลตสออยางงายๆ ขนเอง หรอเลอกสรรจากสอและเทคโนโลยตางๆ ทมผผลตจ าหนายในทองตลาด หรอใชสอการเรยนรจากเครอขายตางๆ ทสถานศกษาเขารวมเปนสมาชกอย ในกรณทสถานศกษาตองการผลตและพฒนาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนรเอง เพอใหสอดคลองกบแนวทางการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญนน ผบรหารสถานศกษามบทบาทเปนผอ านวยความสะดวกและสงเสรมสนบสนนดวยการจดหาทรพยากรและสารสนเทศทจ าเปนตองใชรวมถงเทคโนโลยตางๆ ทงฮารดแวรและซอฟตแวร เพอใหครหรอนกเทคโนโลยทางการศกษาสามารถผลตและพฒนาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนรขนใชภายในสถานศกษาได ซงแสดงวาผบรหารสถานศกษาตองมความสามารถในการบรหารจดการเทคโนโลยสารสนเทศ อนเปนสมรรถนะหนงของผบรหารสถานศกษาตามมาตรฐานวชาชพทางการศกษา ทระบวาผบรหารสถานศกษาจะตองมความรดานเทคโนโลยสารสนเทศเพอการศกษา เทคโนโลยสารสนเทศเพอการบรหารจดการ และเทคโนโลยสารสนเทศเพอการจดการเรยนร (ส านกมาตรฐานวชาชพ ส านกงานเลขาธการครสภา 2548: 26) ดงนน ผบรหารสถานศกษาจงควรมแนวทางในการพฒนาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร ดงน

48

1) ก าหนดแนวนโยบายและกลยทธทชดเจนในการพฒนาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร มแผนงานทงระยะสนและระยะยาว รวมถงมโครงการรองรบและจดใหมผรบผดชอบทชดเจน 2) จดสรรงบประมาณเพอการพฒนาสอและเทคโนโลยอยางเหมาะสม สอดคลองกบแผนงานเปนรายป 3) จดระบบโครงสรางการบรหารงานใหเออและสนบสนนสงเสรมการพฒนาและการใชสอและเทคโนโลย

4) จดระบบสารสนเทศเกยวกบสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร รวมถงการดแลใหมการปรบปรงและพฒนาสารสนเทศใหทนสมย เหมาะสมตอการใชงานอยเสมอ

5) พฒนาบคลากรในสถานศกษาใหมความรความสามารถดงน 5.1 พฒนาตนเองใหมความสามารถในการใช บรหาร ประเมน และสงเสรมสนบสนนใหครและบคลากรใชเทคโนโลยสารสนเทศเพอ

การศกษา 5.2 พฒนาครใหสามารถเลอกใช ออกแบบ สราง หรอปรบปรงนวตกรรมและพฒนาเทคโนโลยและสารสนเทศ เพอใหผเรยนเกดการเรยนรทด รวมถงสามารถแสวงหาแหลงเรยนรทหลากหลายเพอสงเสรมการเรยนรของผเรยน 5.3 พฒนาบคลากรสายสนบสนนการศกษาและผนเทศ ใหสามารถใชเทคโนโลยสารสนเทศเพอพฒนาตนเองและพฒนางาน รวมถงสามารถใหค าปรกษา แนะน าการใชเทคโนโลยสารสนเทศใหแกคร เพอพฒนาการจดการเรยนรไดเปนอยางด

6) ก ากบ ตดตาม ประเมนการพฒนาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนรเปนระยะอยางตอเนองสม าเสมอ รวมถงน าผลการประเมนมาใชในการ ปรบปรงและพฒนาตอไป

7) สงเสรมใหครและบคลากรท าการวจยเพอพฒนาสอ เทคโนโลย และนวตกรรมเพอการเรยนร การพฒนาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร เปนกระบวนการทใชระยะเวลาและงบประมาณเปนจ านวนมาก จงควรใชประโยชนจากสอและ

เทคโนโลยเพอการจดการเรยนรใหไดมากทสด และตองด าเนนการพฒนาอยางตอเนอง เนองจากความกาวหนาดานเทคโนโลยทางการศกษานบวนจะมการพฒนาอยางรวดเรวมากยงขน ผบรหารสถานศกษาและครจงควรพฒนาตนเองและท าตนเปนบคคลแหงการเรยนรเพอเปนแบบอยางใหแกผเรยน เรองท 6.3.4 การพฒนาแหลงเรยนรและภมปญญาทองถน แหลงเรยนรจดเปนสภาพแวดลอมทางการศกษาทส าคญทผบรหารสถานศกษาควรใหความสนใจ โดยเฉพาะแหลงเรยนรทเปนภมปญญาทองถน เนองจากการจดการศกษาของสถานศกษาควรตองจดใหสอดคลองกบวถชวตของชมชนในทองถนทสถานศกษาตงอย ซงจะเปนการปลกจตส านกในการรจก รกและภาคภมใจในถนฐานบานเกด สงผลใหมการสบทอดภมปญญา วฒนธรรมประเพณของทองถนตอไป ทงยงเปนการสงเสรมใหผเรยนเกดการเรยนรอยางตอเนองตลอดชวต 1. แนวคดเกยวกบแหลงเรยนร

1.1 ความหมายของแหลงเรยนร ค าวา “แหลงเรยนร” นน ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (2553: ออนไลน) ใหความหมายวา แหลงเรยนร หมายถง “แหลง” หรอ “ทรวม” ซงอาจเปนสภาพ หรอสถานท หรอศนยรวมทประกอบดวยขอมลขาวสาร ความรและกจกรรมทมกระบวนการเรยนร หรอกระบวนการเรยนการสอนทมรปแบบแตกตางจากระบวนการเรยนการสอนทมครเปนผสอนหรอศนยกลางการเรยนร เปนการเรยนรทมก าหนดเวลาเรยนยดหยนสอดคลองกบความตองการและความพรอมของผเรยน การประเมนและการวดผลการเรยนทมลกษณะเฉพาะทสรางขนใหเหมาะสมกบการเรยนรอยางตอเนอง ซงไมจ าเปนตองเปนรปแบบเดยวกนกบการประเมนผลในชนหรอหองเรยน

ด าร บญช (2548: 27) ไดใหความหมายของแหลงเรยนรในดานของการศกษาเรยนรดวยตนเอง โดยกลาววาแหลงเรยนร หมายถงแหลงขอมล ขาวสาร ความรและประสบการณทงหลายทสามารถท าใหผเรยนเกดการเรยนรไดดวยตนเอง จากการไดคดเอง ปฏบตเอง และสรางความรดวยตนเองตามอธยาศยและตอเนอง จนเกดการเรยนร และกลายเปนบคคลแหงการเรยนรในทสด

49

ส านกงานเลขาธการสภาการศกษา (2549: 2) กลาวถงแหลงเรยนรในดานของการศกษาเรยนรตลอดชวตวา แหลงเรยนร หมายถงแหลง หรอทรวมสาระความร อาจเปนสถานท ศนยขอมล ขาวสาร สาระความร หรอบคคลทเออใหเกดการเรยนรตลอดชวต

จากความหมายดงกลาวขางตน จงสรปไดวาแหลงเรยนร หมายถงสถานทรวมแหงความรหลายหลายประเภท ซงสามารถน ามาใชประโยชนไดทงการศกษาในระบบโรงเรยน การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย ผเรยนสามารถใชแหลงเรยนรในการศกษาคนควาหาความรไดดวยตนเองจากการแนะน าของครหรอวทยากร และศกษาโดยอสระตามความสนใจ กจกรรมการเรยนรในแหลงเรยนรจะมความแตกตางจากกจกรรมการเรยนการสอนในหองเรยน ทงในดานกระบวนการเรยนร ระยะเวลาในการศกษาเรยนร และการวดประเมนผล

1.2 ประเภทของแหลงเรยนร พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และทแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2545 (ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต 2545: 15-17) ไดระบประเภทของแหลงการเรยนรตลอดชวตทหนวยงานของรฐ ตองจดไว 8 ประเภท คอ หองสมดประชาชน พพธภณฑ หอศลป สวนสตว สวนสาธารณะ สวนพฤกศาสตร อทยานวทยาศาสตรและเทคโนโลย และศนยกฬาและนนทนาการ ดงทไดระบไวใน มาตรา 25 ดงน

“มาตรา 25 รฐตองสงเสรมการด าเนนงานและการจดตงแหลงการเรยนรตลอดชวตทกรปแบบ ไดแก หองสมดประชาชน พพธภณฑ หอศลป สวนสตว สวนสาธารณะ สวนพฤกษศาสตร อทยานวทยาศาสตรและเทคโนโลย ศนยการกฬาและนนทนาการ แหลงขอมลและแหลงการเรยนรอน อยางพอเพยงและมประสทธภาพ”

สวนสถานศกษาจะจดการใหมแหลงเรยนรประเภทใดนน ผบรหารสถานศกษาสามารถศกษาแนวทางไดจากมาตรา 29 ในพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และทแกไขเพมตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 25451 ทระบไววา

“มาตรา 29 ใหสถานศกษารวมกบบคคล ครอบครว ชมชน องคกรชมชน องคกรปกครองสวนทองถนเอกชน องคกรเอกชน องคกรวชาชพ สถาบนศาสนา สถานประกอบการ และสถาบนสงคมอน สงเสรมความเขมแขงของชมชน โดยจดกระบวนการเรยนรภายในชมชน เพอใหชมชนมการจดการศกษาอบรมมการแสวงหาความร ขอมล ขาวสาร และรจกเลอกสรรภมปญญาและวทยาการตางๆ ....” จากขอความในมาตรา 25 และมาตรา 29 แหงพระราชบญญตการศกษาแหงชาตดงกลาว สามารถแบงประเภทแหลงเรยนรออกเปน 4 ประเภท คอ 1) แหลงการเรยนรประเภทบคคลและองคกร ไดแก บคคลทวไปทเปนภมปญญาในทองถน และหนวยงานหรอองคกรตางๆ ในชมชน ซงมความร ความเชยวชาญและสามารถถายทอดองคความรใหแกผเรยนได 2) แหลงการเรยนรประเภทสงของหรอทรพยากรทสรางขนโดยมนษย ไดแก สถานทส าคญทางประวตศาสตร สถานทราชการ หนวยงานเอกชน พพธภณฑ หองสมด สวนสตว สวนพฤกษศาสตร ไรนาหรอสวนเกษตร โรงงานอตสาหกรรม สนามกฬา สนามบน ตลาด โรงมหรสพ สถานวทย-โทรทศน เครอขายอนเทอรเนต ฯลฯ 3) แหลงการเรยนรประเภททรพยากรธรรมชาต ไดแก วนอทยาน ภเขา ปาไม แมน า ทะเล หนและแรธาต ฯลฯ 4) แหลงการเรยนรประเภทกจกรรมทางสงคม ซงเกยวของกบวฒนธรรม ประเพณและความเชอในทองถนและชมชน ไดแก การละเลนพนบาน ดนตรพนบาน กฬาพนบาน และประเพณในทองถน เปนตน

จากแหลงเรยนรทง 4 ประเภทนจะเหนไดวาสวนใหญเปนแหลงเรยนรทอยภายนอกสถานศกษา หรอเปนแหลงเรยนรทอยในชมชน แตกมแหลงเรยนรหลายแหลงทสถานศกษาสามารถจดใหมภายในพนทของสถานศกษาได ดงนน หากจะแบงแหลงเรยนรโดยยดสถานศกษาเปนหลก จงสามารถแบงแหลงเรยนรออกไดเปน 2 ประเภท คอ แหลงเรยนรภายในสถานศกษา และแหลงเรยนรภายนอกสถานศกษาหรอแหลงเรยนรในชมชน

1.3 แหลงเรยนรภายนอกสถานศกษาในประเทศไทย ส านกงานเลขาธการสภาการศกษา (2553: ออนไลน) ไดศกษาและจดท าท าเนยบสารสนเทศแหลงเรยนรในประเทศไทยไว พบวามแหลงเรยนร ดงแสดงในตารางท 6.1

50

ตารางท 6.1 ประเภทและจ านวนของแหลงเรยนรทวประเทศ ประเภท รายละเอยด จ านวน

1. โบราณสถาน - เจดย พระปรางค พระอโบสถ วหาร ฯลฯ - พระทนง - พระราชวง - วง - แหลงโบราณคด หรอแหลงประวตศาสตร - อาคารประวตศาสตร

162

2. พพธภณฑ - พพธภณฑของหนวยราชการ - พพธภณฑของเอกชน - หอศลป

217

3. ศาสนาสถาน - โบสถในศาสนาครสต - มสยด - วด - ศาลเจา

149

4. ศนยวฒนธรรม - ศนยวฒนธรรมแหงประเทศไทย - ศนยวฒนธรรมจงหวด - ศนยศลปวฒนธรรม - หอวฒนธรรม

64

5. ศนยกฬาและนนทนาการ - โรงละคร - ศนยกฬา

5

6. ศนยการศกษาวทยาศาสตรและเทคโนโลย - เขอนเกบกกน า - ศนยวทยาศาสตรเพอการศกษา - แหลงหตถกรรม - อทยานวทยาศาสตร

91

7. ศนยการศกษาการเกษตรธรรมชาตและสงแวดลอม

- ศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชด าร - สถานแสดงสตวน า - สถานเพาะขยายพนธพช - สวนพฤกศาสตร - สวนรกขชาต - สวนสาธารณะ - อทยานแหงชาต

160

8. หอสมด - หอสมดของหนวยราชการ - หองสมดประชาชน - อทยานการศกษา

43

9. อนสรณสถาน - อนสาวรย - สงอนสรณอน

75

51

จากแหลงเรยนรทวประเทศในตารางขางตน ถงแมวาจะมจ านวนมากถงเกอบ 1,000 แหงกตาม แตในบางประเภทมอยนอย และอาจกระจกตวอยในบางจงหวด มไดมกระจายไปทวทกจงหวดหรอทกพนท เชนศนยกฬาและนนทนาการ หอสมดและศนยวฒนธรรม ศนยการศกษาวทยาศาสตรและเทคโนโลย เปนตน ซงแหลงเรยนรทมจ านวนนอยเหลานลวนเปนแหลงเรยนรทส าคญเนองจากชวยพฒนาผเรยนทงดานรางกาย สงคม อารมณและสตปญญาทงสน หากสถานศกษาสามารถจดใหมแหลงเรยนรเหลานภายในสถานศกษาหรอรวมมอกบชมชนและสถานศกษาเครอขายจดใหมแหลงเรยนรเหลานขนภายในชมชน รวมทงจดใหมแหลงเรยนรทเปนเทคโนโลยสารสนเทศเพมขน กจะเปนประโยชนตอผเรยนเปนอยางยง เนองจากแหลงเรยนรทดควรเปนแหลงเรยนรทอยใกลตวผเรยน สะดวกแกการเขาถง แตจากขอมลแหลงเรยนรทวประเทศน ในบางจงหวดพบวาไมมแหลงเรยนรอยเลย สวนบางจงหวดทมแหลงเรยนร แหลงเรยนรเหลานนอาจอยไกลจากสถานศกษาจนเกนกวาจะสามารถพาผเรยนไปยงแหลงเรยนรได ดงขอมลของจงหวดทมแหลงเรยนรในตารางท 6.2 ตารางท 6.2 จงหวดทมแหลงเรยนรในแตละภมภาค

ภมภาค จงหวด จ านวนแหลงเรยนร

ภาคเหนอ ก าแพงเพชร เชยงราย เชยงใหม ตาก นาน พะเยา พจตร พษณโลก เพชรบรณ แพร ล าปาง ล าพน สโขทย อตรดตถ

170

ภาคกลาง กรงเทพมหานคร กาญจนบร ชยนาท นครปฐม นครสวรรค นนทบร ปทมธาน ประจวบครขนธ พระนครศรอยธยา เพชรบร ราชบร ลพบร สระบร สมทรปราการ สมทรสงคราม สมทสาคร สงหบร อางทอง อทยธาน

448

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ กาฬสนธ ขอนแกน ชยภม นครพนม นครราชสมา บรรมย มหาสารคาม มกดาหาร ยโสธร รอยเอด เลย ศรษะเกษ สกลนคร สรนทร หนองคาย อบลราชธาน อดรธาน อ านาจเจรญ

191

ภาคตะวนออก จนทบร ชลบร ตราด ปราจนบร ระยอง สระแกว 60 ภาคใต กระบ ชมพร ตรง นครศรธรราราช นราธวาส ปตตาน พงงา พทลง ภเกต

ยะลา ระนอง สงขลา สตล สราษฎรธาน 96

แหลงเรยนรทส านกงานเลขาธการสภาการศกษาไดจดท าท าเนยบไวแลวน เปนแหลงเรยนรทมรายละเอยดตามตารางท 6.1 ซงเปนเพยงขอมล

ส าหรบผบรหารสถานศกษาน าไปใชประกอบการพจารณาตดสนใจในการพฒนาสอและเทคโนโลยเพอการเรยนร หรอพฒนา จดท า จดหาแหลงเรยนร หรอเครอขายการเรยนรทเหมาะสมส าหรบการจดการศกษาภายในทองถนและสถานศกษาของตนเองได อยางไรกด สถานศกษาสามารถจดท ารายการสารสนเทศแหลงเรยนรภายในชมชนของตนเพมเตมไดจากแหลงเรยนรทเปนหนวยราชการ สถานประกอบการ แหลงทองเทยวทงของรฐและเอกชนทจดกจกรรมเกยวกบวฒนธรรมประเพณและวถชวตของไทย รวมถงภมปญญาทองถนทเปดบานใหเปนแหลงศกษาเรยนร เพอเพมรายการแหลงเรยนรทด สอดคลองกบวถชวตของผเรยน และอยใกลกบสถานศกษา ซงท าใหสะดวกตอครในการบรหารจดการแหลงเรยนรและใชแหลงเรยนร ทงยงตอบสนองตอแนวนโยบายในการใหสงคม ชมชน และทองถน ไดมสวนรวมในการจดการศกษาอกดวย 2. การพฒนาแหลงเรยนรของสถานศกษา 2.1 การพฒนาแหลงเรยนรภายในสถานศกษา ส าหรบแหลงเรยนรภายในสถานศกษานน สามารถจดและพฒนาใหมไดหลากหลายประเภท ขนอยกบความพรอมของสถานศกษาทงดานพนท บคลากร ทรพยากร และงบประมาณ โดยทวไปสามารถแบงแหลงเรยนรภายในสถานศกษาออกเปน 2 ประเภท คอ

52

2.1.1 แหลงเรยนรพนฐาน หมายถง แหลงเรยนรททกสถานศกษาตองจดใหมตามมาตรฐาน ตามสภาพความเปนจรง และตามความจ าเปน ไดแก แหลงเรยนรภายในหองเรยน เชน ปายนเทศ มมประสบการณในหองเรยน มมรกการอาน และแหลงเรยนรภายนอกหองเรยนทส าคญไดแก หองสมด ปายนเทศตามทางเดน บนได หรอในโรงอาหาร เปนตน หลกการกคอ หากสถานศกษามขอจ ากดทงดานพนท อาคารเรยน และงบประมาณ กตองจดสงทมอยแลวในสถานศกษาทกชนดใหแปรสภาพเปนแหลงการเรยนรของผเรยนใหไดมากทสด (ด าร บญช 2548: 29) 2.1.2 แหลงเรยนรเพมเตม หมายถง แหลงเรยนรทสถานศกษาสามารถพฒนาใหมเพมขนตามความพรอมและก าลงความสามารถ เชน หองสมดมชวต อทยานความรนอกหองสมด หองสมดเคลอนท หองมลตมเดย หองคอมพวเตอร หองอนเทอรเนต หองพพธภณฑทองถน หองศลปะ หองดนตร หองวทยาศาสตร หองพยาบาล ศนยวชาการ ศนยวทยบรการ ศนยโสตทศนศกษา ศนยสอการเรยนการสอน ศนยกฬา ฯลฯ หากมพนทดนกวางขวาง กอาจแบงพนทเปนสวนๆ เพอพฒนาแตละสวนใหเปนแหลงเรยนรตางประเภทเพอความหลากหลายรบกบสาระการเรยนร เชน สวนสมนไพร สวนพฤกษศาสตร สวนวรรณคด สวนสขภาพ สวนเกษตร โรงเพาะเหด สระเลยงปลา โรงเรอนเลยงสตว เตาเผาถาน หากมตนไมใหญกจดท าเปนตนไมพดได หรอสวนปา เปนตน ทงน การทผบรหารสถานศกษาและคร จะจดใหมแหลงเรยนรประเภทใด ควรค านงถงความจ าเปน และความสอดคลองกบหลกสตรและสาระการเรยนร เนองจากการจดแหลงเรยนรจ าเปนตองใชทงงบประมาณและทรพยากร นอกจากนยงควรค านงถงประโยชนทผเรยนจะไดรบและการน าไปใชใหสอดคลองกบวถชวตของชมชนดวย

2.2 การพฒนาแหลงเรยนรภายนอกสถานศกษา แหลงเรยนรภายนอกสถานศกษาเปนสงทมอยแลวในชมชน และอยนอกเหนออ านาจของสถานศกษาทจะด าเนนการพฒนาโดยอสระ ดงนน การพฒนาแหลงเรยนรภายนอกสถานศกษา จงควรเปนการทสถานศกษาเขาไปมสวนรวมในการพฒนา กบเจาของหรอผครอบครองดแลแหลงเรยนรนนๆ เชน การใหขอเสนอแนะหรอค าแนะน า การสงครทมความรเขาไปชวยเหลอในการจดการ และการประสานงานเพอขอความอนเคราะหจากหนวยงานทเกยวของ เปนตน ทงน เพอใหแหลงเรยนรในชมชนและทองถนซงเปนแหลงเรยนรภายนอกสถานศกษาเหลานน มความเหมาะสมตอการน าเขามาใชประโยชนในการจดการเรยนรใหมากทสด

หลงจากทแหลงเรยนรภายนอกสถานศกษาไดรบการพฒนาแลว สถานศกษาสามารถน ากระบวนการบรหารคณภาพ หรอวงจร PDCA ของ เดมง (Deming) มาใชในการบรหารจดการแหลงเรยนรภายนอกสถานศกษาเพอเปนประโยชนตอการจดการเรยนรของผเรยนไดทง 4 ขนตอน ดงน 2.2.1 ขนวางแผน ประกอบดวยการด าเนนการ 4 ดาน คอ 1) การส ารวจแหลงเรยนรภายนอกสถานศกษา เพอจดท าเปนคลงขอมลแหลงเรยนร โดยแบงเปน 4 ประเภทตามทกลาวไวในขอ 1.2

2) การส ารวจสาระการเรยนรตามหลกสตร เพอก าหนดวามความตองการแหลงเรยนรในชมชนหรอแหลงเรยนรภายนอกสถานศกษาจากแหลงใดบาง ในกจกรรมการเรยนการสอนใด 3) วางแผนการใชแหลงเรยนร โดยก าหนดระยะเวลาตามปฏทนการศกษา ตามสาระการเรยนร หรอตามระยะเวลาของกจกรรมทจดในชมชน 4) การออกแบบกจกรรมในแหลงเรยนรใหสอดคลองกบวตถประสงคของการเรยนรและกลมเปาหมาย โดยครและผเรยนควรมโอกาสในการวางแผนรวมกน 2.2.2 ขนปฏบตการ ประกอบดวยการด าเนนการ 2 ดาน คอ 1) การสรางความสมพนธอนดกบทองถนและชมชน บคคล ภมปญญาทองถน หรอองคการตางๆ เพอสรางเครอขายการเรยนร 2) การจดใหมการแลกเปลยนเรยนรอยางสม าเสมอ ตามแผนทไดก าหนดไว ซงอาจเปนทงการเชญภมปญญาทองถน และวทยากรจากภายนอกมาใหความรแกผเรยน หรอการน าผเรยนออกไปศกษาเรยนรนอกสถานศกษาในแหลงเรยนรภายในทองถนและชมชน 2.2.3 ขนการตรวจสอบ ประกอบดวยการด าเนนการ 4 ดาน คอ 1) การวดและประเมนผลการเรยนรของผเรยน ทงโดยครและวทยากรของแหลงเรยนร 2) การส ารวจความพงพอใจและความตองการของผเรยน 3) การส ารวจความพรอมและศกยภาพของแหลงเรยนร 4) การรายงานผล และสรปผลการประเมนใหผทเกยวของไดรบทราบ

53

2.2.4 ขนการปรบปรงและพฒนา ในขนน เปนการน าปญหาและอปสรรคจากการด าเนนการในขนปฏบตการ ขอบกพรองและขอเสนอแนะจากการด าเนนการในขนการตรวจสอบ มาปรบปรงการจดกจกรรมการเรยนร หรอการคดสรรแหลงเรยนรทเหมาะสมยงขน ซงกระบวนการบรหารจดการแหลงเรยนรกจะวนกลบไปเรมทขนการวางแผนอกครงหนง 3. แนวคดเกยวกบภมปญญาทองถน 3.1 ความหมายของภมปญญาทองถน ภมปญญาทองถน มความหมายได 2 ลกษณะ คอ หมายถง บคคลผมความรในหมบาน ชมชน และในทองถนตางๆ ซงไดรบการถายทอดความรมาจากป ยา ตา ยาย หรอญาตพนอง บางครงกเรยกวาภมปญญาชาวบาน ความรของภมปญญาทองถนสวนใหญมกเปนเรองทเกยวของกบวถชวต ความเปนอย อาชพ การท ามาหากน ศลปะ วฒนธรรม และประเพณตางๆ เชน การจบปลา การจบสตว การปลกพช การเลยงสตว การท าอาหาร การจกสาน การทอผา การดนตร การฟอนร า เปนตน ภมปญญาเหลานเปนความรความสามารถทบรรพบรษไดสรางสรรคและถายทอดจากรนสรน มความเหมาะสมสอดคลองกบสภาพแวดลอมซงสมควรแกการอนรกษ ฟนฟ หรอประยกตใชใหเกดประโยชนแกสงคมปจจบน นอกจากความหมายทเกยวกบตวบคคลผมความรทเปนปราชญทองถนแลว ภมปญญาทองถนยงหมายถงแนวคด วธการ กระบวนการ ทรพยสงของ โบราณวตถ หรอโบราณสถานทเกดจากการสรางสรรคของบคคลกได เนองจากภมปญญาทองถนสามารถแบงออกไดเปนหลายประเภท 3.2 ประเภทของภมปญญาทองถน ภมปญญาทองถนหรอภมปญญาชาวบาน มอยหลากหลายประเภท สารานกรมไทยส าหรบเยาวชน เลม 19 (อางถงในคลงปญญาไทย 2554: 1) แบงประเภทของภมปญญาชาวบานออกเปน 8 ดาน ไดแก 1) ดานการท ามาหากน เปนภมปญญาทเกยวกบการลาสตว การเกษตร การจดการแหลงน า และการแปรรปผลตผลตางๆ เพอเกบไวกนและใชในยามขาดแคลน 2) ดานการรกษาโรค เปนภมปญญาทเกยวกบการดแลรกษาและแกปญหาสขภาพ 3) ดานการกนอย เปนภมปญญาทเกยวกบการปรงอาหาร การถนอมอาหาร และการกนอาหาร 4) ดานศลปกรรม เปนภมปญญาทเกยวกบผลงานสรางสรรคดานจตรกรรม ประตมากรรม สถาปตยกรรม และนาฎกรรม 5) ดานภาษาและวรรณกรรม เปนภมปญญาทเกยวกบภาษา ส านวน วรรณคด และบทเพลงพนบานประเภทตางๆ 6) ดานศาสนา ขนบธรรมเนยม ประเพณ เปนภมปญญาทเกยวกบการปรบและประยกตใชพธกรรมทางศาสนาเพอความมนคงของชมชน และประเพณทเกยวกบชวต ตงแตเกดจนตาย 7) ดานการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เปนภมปญญาทเกยวกบการจดการทรพยากรดน น า และปาไม เชน การสรางเขอน เหมอง ฝาย การควบคมคณภาพน า การปองกน น าทวม การจดการปาไม เชน การปลกสวนปา และการอนรกษปา 8) ดานการอยรวมกนในสงคม เปนภมปญญาทเกยวกบความสงบสขและการจดระเบยบในสงคม เชน การเคารพกนตามล าดบอาวโส การก าหนดกฎหมายและจารตเพอเปนระเบยบปฏบต เปนตน สวนวกพเดย (2554ซ 1-2) ไดแบงประเภทของภมปญญาทองถนไวใกลเคยงแตมรายละเอยดทมากกวาสารานกรมไทยส าหรบเยาวชน คอแบงออกเปน 10 ประเภท ไดแก 1) ภมปญญาทเกยวกบความเชอและศาสนา ซงจะแตกตางกนไปในตละทองถนทมการนบถอศาสนาตางกน 2) ภมปญญาทเกยวกบประเพณและพธกรรม เปนสงดงามทมนษยสรางขนมาและมความส าคญตอการด าเนนชวตของคนในสงคม 3) ภมปญญาทเกยวกบศลปะพนบาน ไดแก การสรางสรรคศลปะตางๆ โดยน าทรพยากรในทองถนมาประดษฐและประยกตใชในชวตประจ าวนจนกลายเปนศลปะทมคณคาเฉพาะถน 4) ภมปญญาทเกยวกบอาหารและผกพนบาน ซงนอกจากจะน ามาบรโภคเพอการด ารงชวตและดแลสขภาพแลว ยงน าเทคนคในการถนอมอาหารและปรงอาหารมาใชเพอเกบไวบรโภคไดเปนเวลานานอกดวย 5) ภมปญญาทเกยวกบการละเลนพนบาน การละเลนถอวาเปนการผอนคลายความเครยดและความเหนอยลาจากการท างาน อปกรณสวนใหญทใชในการเลนมกเปนสงทประดษฐมาจากวสดธรรมชาต แสดงถงวถชวตทผกพนอยกบธรรมชาตและการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมอยางกลมกลน

54

6) ภมปญญาทเกยวกบศลปวฒนธรรม ซงมอยอยางหลากหลายในแตละภมภาค ทงทเปนจตรกรรม สถาปตยกรรมและประตมากรรม 7) ภมปญญาทเกยวกบเพลงพนบาน ซงแสดงออกถงความสนกสนาน และมคตสอนใจคนในสงคม 8) ภมปญญาทเกยวกบสมนไพรและต ารายาพนบาน เปนภมปญญาทมความส าคญมากเพราะเกยวเนองกบการดแลรกษาสขภาพ และการเจบไขไดปวย อนเปนภมความรทเกดจากการสงสมประสบการณมายาวนานในปจจบนไดมการน าเอาต ารายาและสมนไพรตางๆ มาศกษาวจยและพฒนากนอยางมากมายเพอประโยชนทางเศรษฐกจและสงคม 9) ภมปญญาทเกยวกบการประดษฐกรรมและหตถกรรม สวนใหญเปนสงของเครองใชในชวตประจ าวน ซงถอวาเปนเทคโนโลยทเกดจากภมปญญาชาวบานทควรอนรกษและพฒนาอกอยางหนง 10) ภมปญญาทเกยวกบการด ารงชวตตามสภาพแวดลอมทางธรรมชาต เนองจากคนไทยสวนใหญมอาชพเกยวกบการเกษตรจงเกดภมปญญาทเกยวกบความเชอและพธกรรมในการด ารงชวต เพอแกปญหาหรอเพอเพมผลผลตทางการเกษตร 4. การพฒนาการจดการเรยนรโดยภมปญญาทองถน ภมปญญาทองถนเปนสงทผกพนอยกบวถชวตของคนในทองถนและชมชน เปนสงบงบอกเอกลกษณของความเปนคนไทยในแตละภมภาค และเปนสงทนาภาคภมใจ สมควรแกการอนรกษและถายทอดใหแกผเรยนเพอการด ารงรกษาไวตลอดไป ดงนน สถานศกษาจงควรน าองคความรจากภมปญญาทองถนเขามาบรรจไวในหลกสตรสถานศกษาและสาระการเรยนร การจดการเรยนรโดยภมปญญาทองถน เปนวธการหนงทสงคมและชมชนไดเขามามสวนรวมในการจดการศกษา ซงจะชวยในการอนรกษ สบสาน และพฒนาภมปญญาของบรรพบรษทไดสรางสมไวเปนเวลานาน แตเนองจากภมปญญาทองถนสวนใหญไมคนเคยกบการจดการเรยนการสอนในระบบโรงเรยน และอาจไมเขาใจหลกสตรและวตถประสงคของการจดการเรยนร ดงนน สถานศกษาจะตองมการประสานงานกบแหลงวทยาการหรอผทเปนปราชญทองถน เพอใหบคคลเหลานนสามารถจดการเรยนรทเหมาะสมใหแกผเรยนได กรมวชาการ (อางถงใน พรชย ภาพนธ 2547: 10-11) ไดเสนอวธการพฒนาการจดการเรยนรโดยใชภมปญญาทองถนไว 8 ประการ คอ 1. ควรมการวางแผนรวมกนระหวางครและปราชญทองถน 2. เนนการศกษา วเคราะห ความเขาใจวธคด และความคดของปราชญทองถน 3. น ากระบวนการหรอความคด แนวปฏบตของปราชญทองถนมาจดเปนกระบวนการเรยนการสอน 4. เสรมสรางกระบวนการคดทเปนระบบ เชงวทยาศาสตร 5. ฝกใหผเรยนคดหลายดานหลายมม คดอยางอสระ แลวสรปเปนความรและประสบการณทสามารถน าไปใชในการด ารงชวต 6. ผสมผสานระหวางความรสากลกบความรทองถน 7. เนนกระบวนการเรยนรมากกวาผลผลต 8. ครรวมกบปราชญทองถนเปนผจดกจกรรมการเรยนการสอน โดยครเปนผควบคมการใชหลกสตรและพจารณาความสอดคลองกบสาระการเรยนร สวนปราชญทองถนเปนผมสวนวมในการใหความรแกผเรยน กระบวนการเรยนการสอนเนนใหผเรยนไดปฏบตจรง และมการสอดแทรกคณธรรม คานยมตางๆ ตามเนอหาสาระของหลกสตร วเชยร วงคจ าจนทร (2553: 4) เสนอวาวธการจดการเรยนรโดยภมปญญาทองถนสามารถด าเนนการได 2 วธ คอ 1) การเชญภมปญญาทองถนมารวมการจดการเรยนรภายในสถานศกษา เชน การเชญมารวมจดท าหลกสตรทองถน สาระการเรยนร หรอการเชญมาเปนวทยาการใหความร 2) การน าผเรยนไปยงแหลงเรยนรหรอสถานประกอบการของภมปญญาทองถน เพอใหผเรยนไดมประสบการณในสถานทจรง ไดเหนรปแบบ วถการด าเนนชวตหรอวธการปฏบตในสถานทจรง ซงอาจเปนการไปศกษาเรยนรระยะสน หรอระยะยาวกได

55

บรรณานกรม กตมา ปรดดลก (2545) “Instructional Leadership: บทบาททไมควรถกลม” ใน ธระ รญเจรญ ปราชญา กลาผจญ และสมมา รธนธย การบรหารเพอการปฏรปการเรยนร หนา 151-162 กรงเทพมหานคร บรษท ส านกพมพขาวฟาง จ ากด คณะกรรมการพฒนาระบบบรหารความรของมหาวทยาลย (2548) แผนยทธศาสตรการจดการความร (พ.ศ. 2549-2551) นนทบร โรงพมพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ด าร บญช (2548) “การใชประโยชนจากแหลงการเรยนรในสถานศกษา” วารสารวชาการ 8, 1 (มกราคม-มนาคม) : 28-31 ทศนา แขมมณ (2550) ศาสตรการสอน:องคความรเพอการจดกระบวนการเรยนรทมประสทธภาพ พมพครงท 5 กรงเทพมหานคร ส านกพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย ธวชชย ชยจราฉายากล ปราณ สงขะตะวรรธน และประภาพรรณ เอยมสภาษต (2545) ชดฝกอบรมคร: ประมวลสาระ บทท 5 หลกสตรสถานศกษา

กรงเทพมหานคร ส านกงานปฏรปการศกษา (สปศ.) ธระ รญเจรญ (2545) “ผบรหารสถานศกษามออาชพ” ใน ธระ รญเจรญ ปราชญา กลาผจญ และสมมา รธนธย การบรหารเพอการปฏรปการเรยนร

หนา 11-47 กรงเทพมหานคร บรษท ส านกพมพขาวฟาง จ ากด ธ ารง บวศร (2532) ทฤษฎหลกสตร: การออกแบบและการพฒนา กรงเทพมหานคร เอราวณการพมพ นวลจตต เชาวกรตพงศ (2545) “การจดการเรยนการสอนตามแนวปฏรปการศกษา” วารสารวชาการ 5, 10 (ตลาคม) : 4-13 นวลจตต เชาวกรตพงศ เบญจลกษณ น าฟา และชดเจน ไทยแท (2545) ชดฝกอบรมคร: ประมวลสาระ บทท 6 การจดการเรยนรทเนนผ เรยนเปนส าคญ

กรงเทพมหานคร ส านกงานปฏรปการศกษา (สปศ.) นคม ทาแดง กอบกล ปราบประชา และอ านวย เดชชยศร (2545) ชดฝกอบรมคร: ประมวลสาระ บทท 8 เทคโนโลยการศกษาเพอการเรยนร กรงเทพมหานคร ส านกงานปฏรปการศกษา (สปศ.) โนนากะ อกจโร วธการสรางความร แปลจาก Methodology of Knowledge Creation โดย ทว นาคบตร (2549) กรงเทพมหานคร ส านกบรหารงาน การศกษานอกโรงเรยน ส านกงานปลดกระทรวงศกษาธการ กระทรวงศกษาธการ ประเวศ วะส (2543) “แนวคดเกยวกบระบบพฒนาการเรยนร” ใน ไพฑรย สนลารตน ปฏรปการศกษา แนวคดและหลกการตามพระราชบญญต การศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 หนา 75-83 กรงเทพมหานคร บรษท ส านกพมพวญญชน จ ากด ปราชญา กลาผจญ (2545) “การประยกตใชกฎแหงการละเลยบางสงบางอยางเพอพฒนาตนเองสการปฏรปการเรยนร” ใน ธระ รญเจรญ ปราชญา

กลาผจญ และสมมา รธนธย การบรหารเพอการปฏรปการเรยนร หนา 125-150 กรงเทพมหานคร บรษท ส านกพมพขาวฟาง จ ากด พรชย ภาพนธ (2547) “กวกฤตการศกษาดวยภมปญญาทองถน” วารสารวชาการ 5, 7 (กรกฎาคม) : 1-11 ภรมยา อนทรก าแหง (2550) “เรยนรไดอยางไร” วารสารวชาการ 10, 1 (มกราคม-มนาคม) : 28-32 วจตร ศรสอาน (2523) หลกและระบบการบรหารการศกษา กรงเทพมหานคร วฒนาพานช วระ พลอยครบร (2543) “ประเดนการปฏรปการเรยนร” ใน ไพฑรย สนลารตน ปฏรปการศกษา แนวคดและหลกการตามพระราชบญญตการศกษา แหงชาต พ.ศ. 2542 หนา 85-93 กรงเทพมหานคร บรษท ส านกพมพวญญชน จ ากด ศรนทพย วสนทราธร (2545) ววฒนาการมนษย เอกสารออนไลน คนคนวนท 14 ตลาคม 2552 จาก http://www.suriyothai.ac.th/library สมพงศ เกษมสน (2526) การบรหาร พมพครงท 8 กรงเทพมหานคร ไทยวฒนาพานช สรรค วรอนทร และทพวลย ค าคง (2545) ชดฝกอบรมคร: ประมวลสาระ บทท 9 ครกบการจดการศกษาของชมชน กรงเทพมหานคร ส านกงานปฏรป การศกษา (สปศ.) สมมา รธนธย (2545) “การวจยการบรหารการศกษาเพอปฏรปการเรยนร” ใน ธระ รญเจรญ ปราชญา กลาผจญ และสมมา รธนธย การบรหารเพอการ ปฏรปการเรยนร หนา 218-235 กรงเทพมหานคร บรษท ส านกพมพขาวฟาง จ ากด สธ วรประดษฐ (2552) การพฒนาหลกสตร (ออนไลน) คนคนวนท 20 ตลาคม 2552 จาก

56

สธรา สรยวงศ (2550) “ครยคใหม” วารสารวชาการ 10, 1 (มกราคม-มนาคม) : 22-27 สพล วงสนธ (2545) “การพฒนาโรงเรยนทงระบบเพอปฏรปกระบวนการเรยนร” วารสารวชาการ 5, 7 (กรกฎาคม) : 12-17 สรางค โควตระกล (2541) จตวทยาการศกษา กรงเทพมหานคร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน กระทรวงศกษาธการ (2552) หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 กรงเทพมหานคร โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ ากด ------------- (2549) มาตรฐานการศกษาขนพนฐานเพอการประกนคณภาพภายในสถานศกษา กรงเทพมหานคร โรงพมพครสภาลาดพราว ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน กระทรวงศกษาธการ (2554) การจดท าหลกสตรสถานศกษา (ออนไลน) คนคนวนท 26 เมษายน 2554 จาก http://school.obec.go.th/sup_br3/cr_2.htm ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต ส านกนายกรฐมนตร (2545) พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และทแกไขเพมเตม (ฉบบท 2)

พ.ศ. 2545 (ออนไลน) คนคนวนท 21 ตลาคม 2552 จาก http://www.onec.go.th/publication/law 2542/index_law2542.htm ส านกงานเลขาธการสภาการศกษา กระทรวงศกษาธการ (2552) รายงานการวจย สภาพปญหาและแนวทางแกปญหาการจดการเรยนการสอนทสงผลตอ

การพฒนาคณภาพผ เรยนในระดบการศกษาขนพนฐาน กรงเทพมหานคร หางหนสวนจ ากด ว.ท.ซ. คอมมวนเคชน --------------- (2552) ขอเสนอการปฏรปการศกษาในทศวรรษทสอง (พ.ศ. 2552-2561) กรงเทพมหานคร บรษทพรกหวาน กราฟฟค จ ากด --------------- (2553) แหลงเรยนร: การสรรหาและยกยองแหลงเรยนรตลอดชวตตนแบบ (ออนไลน) คนคนวนท 9 มถนายน 2553 จาก

http://www.thaiwisdom.org/learn/learn_l/learn490818.htm --------------- (2553) แหลงเรยนร: ท าเนยบสารสนเทศแหลงเรยนรส าหรบประเทศไทย บทสรปส าหรบผบรหาร (ออนไลน) คนคนวนท 9 มถนายน 2553 จาก http://www.thaiwisdom.org/learn/learn_l/learn490818.htm ส านกมาตรฐานวชาชพ ส านกงานเลขาธการครสภา (2548) มาตรฐานวชาชพทางการศกษา เอกสารวชาการล าดบท 1/2548 (ออนไลน) คนคน

วนท 8 มถนายน 2553 จาก http://ac.assumption.ac.th/th/standard/ref.pdf Bigge, Morris L. (1982) Learning Theories for Teachers. 4th ed. New York: Harper & Row, Publishers. Biggs, J. B. (1993) The Process of Learning. 3rd ed. New Jersey: Prentice – Hall, Inc. Gerlach, Vernon S. and Ely, Donald P. (1971) Teaching and Media: A System Approach. New York: Prentice Hall. Geytere, Tom De. “SECI model (Nonaka Takeuchi).” 12 manage – The Executive Fast Track. 4, (update 10/19/2009) 1-2 . Retrieved October 19,

2009 from http://www.12manage.com/methods_nonaka_seci.html Hedlund, Gunnar. (2005) “A model of knowledge management and the N-form corporation” in Nonaka, IkuJiro Knowledge Management: Critical

Perspectives on Business and Management. Volume II, 3-29. New York: Routledge. Hildreth, Paul and Kimble, Chris. (2004) Knowledge Networks: Innovation Through Communities of Practice. United Kingdom: Idea Group

Publishing. Leistner, Frank. (2010) Mastering Organgizational Knowledge Flow: How to Make Knowledge Sharing Work. New Jersey: John Wiley and

Sons, Inc. Nonaka, IkuJiro and Konno, Noboru. (2005) “The concept of “ba” building a foundation for knowledge creation” in Nonaka, IkuJiro Knowledge

Management: Critical Perspectives on Business and Management. Volume II, 53-67. New York: Routledge. Nonaka, IkuJiro, Toyama, Ryoko and Konno, Noboru. (2005) “SECI, ba and leadership: a unified model of dynamic knowledge creation” in

Nonaka, IkuJiro Knowledge Management: Critical Perspectives on Business and Management. Volume II, 317-346. New York: Routledge.

Kahney, Hank. (1993) Problem Solving: Current Issues. 2nd edition. Bukingham, England: Open University Press. Kinnell, Margaret, (editor). (1992) Learning Resources in Schools: Library Association Guidelines for School Libraries.. Great Britain: Library

57

Association Publishing, Ltd. Klein, Stephen B. (1991) Learning: Principles and Applications. 2nd ed. Singapore: McGraw – Hill Book, Co. Lunenburg, Fred C. and Ornstein, Allan C. (1996) Educational Administration: Concepts and Practices. Belmont, California: Wadsworth Publishing

Company. Oliva, Peter F. (1992) Developing the Curriculum. 3rd ed. New York: Harper Collins Publishers. Patsula, Peter J. (1999) Applying Learning Theories to Online Instructional Design. Retrived February 21, 2011 from

http://www.patsula.com/usefo/webbasedlearning/tutorial1/learning_theories_full_version Prostano, Emmanuel T. and Prostano, Joyce S. (1999) The School Library Media Center. 5th ed. Englewood, Colorado: Libraries Unlimited, Inc. Robertson, S. Ian. (2001) Problem Solving. East Sussex, United Kingdom: Psychology Press, Ltd. Savin-Baden, Maggi and Major, Claire Howell. (2004) Foundations of Problem-based Learning. Bergshire, England: Open University Press. Saylor, J. Galen, Alexander, William M. and Lewis, Arthur J. (1981) Curriculum Planning for Better Teaching And Learning. New York: Holt,

Rinehart and Winston. Siemens, Grorge. (2011) Connectivism. Retrived March 10, 2011 from http://www.connectivism.ca/ Vroman, H. W. and Luchsinger, V. P. (1994) Managing organization quality. USA.: IRWIN. Wellman, Jerry L. (2009) Organizational Learning. New York: Palgrave Macmillan. Wikipedia. (2010) Learning Theory. Retrieved April 12, 2010 from http://www.wikipedia.org/wiki/Learning_theory_(education) ---------------. (2010) Social Learning Theory. Retrieved April 12, 2010 from http://www.wikipedia.org/wiki/Social_learning_theory ---------------. (2011) Connectivism. Retrieved February 21, 2011 from http://www.wikipedia.org/wiki/Connectivism