(1)

ประเพณกวนขาวมธปายาส ภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมของชาว จงหวดนครศรธรรมราช : กรณศกษาวดพระมหาธาตวรมหาวหาร

The Khao Matupayas Making Ceremony A Reflection of the Social and Culture of People Nakhon Si Thammarat : A Cast Study

of Wat Phra Mahathat Woramahawihan

วลยา สวรรณบณฑตย Wanlaya Suwanbandit

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาพฒนามนษยและสงคม

มหาวทยาลยสงขลานครนทร A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of

Master of Arts in Human and Social Development Prince of Songkla University

2558 ลขสทธของมหาวทยาลยสงขลานครนทร

(2)

ชอวทยานพนธ ประเพณกวนขาวมธปายาส ภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมของ ชาวจงหวดนครศรธรรมราช : กรณศกษาวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ผเขยน นางสาววลยา สวรรณบณฑตย สาขาวชา พฒนามนษยและสงคม อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก คณะกรรมการสอบ

………..…………………………..….. ..............................................ประธานกรรมการ(ดร.เรวด องโพธ) (ผชวยศาสตราจารย ดร.นพนธ ทพยศรนมต) ............................................................กรรมการ (รองศาสตราจารย ดร.วนชย ธรรมสจการ) ............................................................กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.ศรสพร ปยรตนวงศ)

............................................................กรรมการ (ดร.เรวด องโพธ)

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร อนมตใหนบวทยานพนธฉบบนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม ...................................................................... (รองศาสตราจารย ดร.ธระพล ศรชนะ) คณบดบณฑตวทยาลย

(3)

ขอรบรองวา ผลงานวจยนมาจากการศกษาวจยของนกศกษาเอง และไดแสดงความขอบคณบคคลทมสวนชวยเหลอแลว ลงชอ ………………………….………. (ดร.เรวด องโพธ) อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ลงชอ ………………………….………. (นางสาววลยา สวรรณบณฑตย) นกศกษา

(4)

ขาพเจาขอรบรองวา ผลงานวจยนไมเคยเปนสวนหนงในการอนมตปรญญาในระดบใดมากอน และไมไดถกใชในการยนขออนมตปรญญาในขณะน ลงชอ……………………………… ...... (นางสาววลยา สวรรณบณฑตย)

(5)

ชอวทยานพนธ ประเพณกวนขาวมธปายาส ภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมของ ชาวจงหวดนครศรธรรมราช : กรณศกษาวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ผเขยน นางสาววลยา สวรรณบณฑตย สาขาวชา พฒนามนษยและสงคม ปการศกษา 2557

บทคดยอ

การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรม ของชาวจงหวดนครศรธรรมราช ผานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ใชวธวจยเชงคณภาพโดยการสงเกตทงแบบมสวนรวมและไมมสวนรวมในประเพณกวนขาวมธปายาส และการสมภาษณแบบเจาะลก จากผมความรเกยวกบประเพณกวนขาวมธปายาส และผมหนาทรบผดชอบหลกในการประกอบพธกรรม ไดแก พระสงฆผมหนาทรบผดชอบของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร หวหนางานและชาวบานผรบผดชอบเกยวกบขนตอนการปรงขาวมธปายาส ตวแทนหนวยงานของรฐ และประชาชน ผมจตศรทธาเขารวมในประเพณกวนขาวมธปายาส รวมจ านวนทงสน 20 คน ผลการวจยพบวา ประเพณกวนขาวมธปายาสสะทอนใหเหนถงความเชอและยดมนในพทธศาสนา ยดถอขนบธรรมเนยมของชาวนครศรธรรมราช สงผลใหเกดการสบทอดทงประเพณและระเบยบวธปฏบตทางพทธศาสนา นอกจากนยงสะทอนใหเหนถงวถชวตของชาวนครศรธรรมราช ทงดานอาชพการท านาและเกษตรกรรม มวถชวตแหงชาวพทธ วดและพระสงฆมสวนรวมในงานประเพณรวมกบประชาชน และหนวยงานของรฐ ถอเปนการอนรกษประเพณและสบทอดภมปญญาอนดงาม อกทงยงสงเสรมใหเกดความสามคคขนในชมชน ตลอดจนระบบเครอญาตทกลมเกลยวสรางความรสกเปนอนหนงอนเดยวกนของสมาชกในสงคม

(6)

Thesis Title The Khao Matupayas Making Ceremony A Reflection of the Social and Culture of People Nakhon Si Thammarat : A Cast Study of Wat Phra Mahathat Woramahawihan Author Miss Wanlaya Suwanbandit Major Program Human and Social Development Academic Year 2014

ABSTRACT

This qualitative research aimed to study the social and cultural reflection of the custom of making Mathupayas Rice (rice porridge cooked with milk and honey) at Wat Phra Mahathat Woramahawihan, Nakhon Si Thammarat Province, using participatory and non-participatory observations and in-depth interviews to collect data from 20 of those knowledgeable about the customs. The results showed that the custom of making Mathupayas Rice reflected Nakhon Si Thammarat people’s beliefs and faiths in Buddhism and the strict observation of their customs, which, in turn, led to the inheritance of both their customs and Buddhist practice. Besides, it reflected the way of life of people in Nakhon Si Thammarat concerning their rice farming and agricultural practice as well as their Buddhist way of life. Temples and monks also participated in the customs along with people and government agencies. This can be considered as the conservation of customs and traditions and the inheritance of virtuous wisdom. Apart from that, it helps promote unity in the community as well as the kinship system which intertwines and creates solidarity among members of the society.

(8)

สารบญ

หนา

บทคดยอ ...................................................................................................................................... (5) ABSTRACT ................................................................................................................................ (6) กตตกรรมประกาศ ....................................................................................................................... (7) สารบญ ........................................................................................................................................ (8) รายการภาพประกอบ .................................................................................................................. (11)

บทท

1 บทน า ............................................................................................................................. 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา .......................................................................... 1 วตถประสงคของการวจย ................................................................................................ 4 ค าถามการวจย ............................................................................................................... 4 กรอบแนวคดในการวจย ................................................................................................. 5 นยามศพทเฉพาะ ............................................................................................................ 6 ขอบเขตของการวจย ....................................................................................................... 7 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ .............................................................................................. 7

2 เอกสาร และงานวจยทเกยวของ .................................................................................. 9 1. แนวคดเกยวกบสงคม ................................................................................................ 9 1.1 ความหมายของสงคม ....................................................................................... 9 1.2 ลกษณะของสงคม ............................................................................................ 10 1.3 ประเภทของสงคม ............................................................................................ 1 1 1.4 หนาทของสงคม ............................................................................................... 13 2. แนวคดเกยวกบวฒนธรรม ......................................................................................... 14 2.1 ความหมายของวฒนธรรม ................................................................................ 14 2.2 ลกษณะของวฒนธรรม ..................................................................................... 15 2.3 ประเภทของวฒนธรรม ..................................................................................... 17 2.4 หนาทของวฒนธรรม ........................................................................................ 20 3. ทฤษฎโครงสรางหนาท .............................................................................................. 2 1 4. เอกสารทเกยวของกบประเพณกวนขาวมธปายาส ..................................................... 2 2 5. งานวจยทเกยวของ.................................................................................................... 28

(9)

สารบญ (ตอ)

บทท หนา

5.1 งานวจยทเกยวของกบประเพณกวนขาวมธปายาส ............................................. 28 5.2 งานวจยทเกยวของกบภาพสะทอนทางสงคม และวฒนธรรม ............................. 30

3 ระเบยบวธวจย .............................................................................................................. 39 การเกบรวบรวมขอมล .................................................................................................... 39 การเลอกพนทศกษา ....................................................................................................... 4 0 ผใหขอมล ....................................................................................................................... 4 0 เครองมอทใชในการวจย ................................................................................................. 42 การวเคราะหขอมล ......................................................................................................... 43 การน าเสนอผลการศกษา ................................................................................................ 43

4 ผลการวจย ..................................................................................................................... 44 1. ภาพสะทอนทางสงคม ............................................................................................... 44 1.1 ปฏสมพนธของคนในชมชน .............................................................................. 44 1.2 การสรางความสามคคของคนในชมชน. ............................................................ 49 1.3 เครอขายทางสงคม ........................................................................................... 51 1.4 อตลกษณของประเพณกวนขาวมธปายาส วดพระมหาธาตวรมหาวหาร ........... 54 2. ภาพสะทอนทางวฒนธรรม ........................................................................................ 60 2.1 วถปฏบตของประเพณกวนขาวมธปายาส วดพระมหาธาตวรมหาวหาร ............ 60 2.2 วถชาวพทธ....................................................................................................... 77 2.3 วถชวตการเกษตร ............................................................................................. 81 2.4 การอนรกษสบสานประเพณกวนขาวมธปายาส ................................................ 82 2.5 ภมปญญาชาวบานในการกวนขาวมธปายาส .................................................... 86

5 สรป อภปราย และขอเสนอแนะ.................................................................................... 90 สรปผลการวจย ............................................................................................................... 90 อภปรายผล ..................................................................................................................... 94 ขอเสนอแนะ ................................................................................................................... 96 บรรณานกรม ............................................................................................................................... 98 บคลานกรม.................................................................................................................................. 102

(10)

สารบญ (ตอ)

บทท หนา

ภาคผนวก .................................................................................................................................... 104 ก แบบสมภาษณ เรอง ประเพณกวนขาวมธปายาสภาพสะทอนทางสงคมและ วฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราช : กรณศกษาวดพระมหาธาต วรมหาวหาร ........................................................................................................ 105ประวตผเขยน .............................................................................................................................. 107

(11)

รายการภาพประกอบ

ภาพประกอบ หนา

1 กรอบแนวคดในการวจย .............................................................................................. 5 2 การเขารวมประเพณของสมาชกในครอบครว .............................................................. 46 3 การเขารวมประเพณของนกเรยน ................................................................................ 47 4 การสรางความสามคคของคนในชมชน ........................................................................ 49 5 การเกดเครอขายทางสงคมจากประเพณกวนขาวมธปายาส ......................................... 52 6 ลานพธกวนขาวมธปายาส ........................................................................................... 64 7 การรบบรจาคเครองปรงขาวมธปายาส ........................................................................ 66 8 วธเตรยมน านมขาว ...................................................................................................... 67 9 วธต าน านมขาว ............................................................................................................ 67 10 วธคนน านมขาว ........................................................................................................... 68 11 สวนผสมประเภทผลไม ................................................................................................ 68 12 การเตรยมสวนผสมประเภทผลไม................................................................................ 69 13 การเตรยมเครองปรง 9 ชด .......................................................................................... 69 14 การผสมเครองปรง ...................................................................................................... 70 15 ขาวมธปายาสปรงเสรจพรอมกวน ............................................................................... 71 16 การเตรยมฟนและเตาไฟ ............................................................................................. 72 17 พธพราหมณ ................................................................................................................ 73 18 สาวพรหมจารรบสมาทานศล ....................................................................................... 73 19 ประธานในพธทดใบมะตม ........................................................................................... 74 20 สาวพรหมจารเรมกวนขาวมธปายาส ........................................................................... 74 21 ความรวมมอในการกวนขาวมธปายาสของชาวบาน ..................................................... 75 22 ขาวมธปายาสทกวนส าเรจ ........................................................................................... 76 23 การแจกจายขาวมธปายาส .......................................................................................... 76

1

บทท 1

บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

จากหลกฐานทางดานศลปวฒนธรรมของจงหวดนครศรธรรมราช โดยเฉพาะดานโบราณคดเปนทยอมรบกนโดยทวไปจากบรรดาหวเมองตางๆ ในภาคใตของไทยในสมยโบรา ณ วานครศรธรรมราชเปนเมองทมความส าคญมากเมองหนง เพราะเปนเมองเกาแกทมอาณาเขตกวางขวางมท าเลทตงทางภมศาสตรทเหมาะสมจงมชมชนโบราณหลายแหงปรากฏหลกฐานทางโบราณคดและมรดกทางศลปวฒนธรรมมากมาย ดงทนกปราชญบางทานใหสมญานามดนแดนนวา “เมองแมทางวฒนธรรม” ดวยเหตนนครศรธรรมราชจงเปนดนแดนทควรแกการศกษาคนควาทางศลปวฒนธรรมมากทสดเมองหนง (ปรชา นนสข 2536, 124) จากหลกฐานทางดานประวตศาสตรนครศรธรรมราชเปนชอเมองหลวงของแควนโบราณแควนหนงในประเทศไทยทมหลกฐานดานเอกสารและโบราณวตถสนบสนนไมแพแวนแควนอนๆ ในภมภาคเอเชยอาคเนยทรวมสมยเดยวกน ปรากฏหลกฐานทเกาแกทสดในหนงสอคมภรบาลมหานทเทศ ตสสเมตเตยยสตร ซงไดกลาวถงชออาณาจกรตามพรลงคขนเปนครงแรก คมภรบาลมหานทเทศนนกปราชญทางโบราณคดเชอกนวาแตงขนในราว พทธศตวรรษท 7-8 ดงนนอาณาจกรตามพรลงคซงตอมากลายเปนอาณาจกรนครศรธรรมราชกตองเกดขนกอนหนานแลว คอมอยกอนทจะไดบนทกไวในคมภรบาลมหานทเทศ หรอตงแตสมยกอนประวตศาสตรกอนทชาวอนเดยจะเดนทางเขามาตดตอคาขายเผยแพรศลปวฒนธรรมครงใหญ ยงดนแดนแถบน (ประทม ชมเพงพนธ 2552, 54) และในศลาจารกภาษาบาลสนสกฤตประมาณ พทธศตวรรษท 11 หลกหนงกกลาวถงชอตามพรลงค ในจดหมายเหตจนเจาจกวและวงตาหยวนบนทกถงแควนทชอวา ตง-มา-หลง ซงเมอเปรยบเทยบกบภาษาบาลสนสกฤตแลวกคอตามพรลงคนนเอง และหลกฐานชนส าคญทยนยนวาแควนนครศรธรรมราชมตวตนอยจรงในสมยประวตศาสตรคอศลาจารกหลกท 24 ทพบทวดเสมาชย (ปจจบนคอวดเสมาเมอง) ในศลาจารกปรากฏชอเมอง ตามพรลงค และมชอเจาผครองเมองจากหลกฐานดงกลาวยอมแสดงใหเหนถงการสบเนองของอาณาจกรนมาตงแตสมยพทธศตวรรษท 7-8 อยางแนนอน (ศรศกร วลลโภดม 2552, 104-105) ตอมาไดมผแปลความหมายของค าวา “ตามพรลงค” ตามรากศพทวา “ลงคทองแดง ไขแดง นมตทองแดง” โดยเฉพาะค าแปลวาลงคทองแดงไดถกน ามาเชอมโยงกบหลกฐานทวาดนแดนนรบอารยธรรมอนเดย มโบราณวตถสถานตงแตพทธศตวรรษท 10-14 แสดงถงการนบถอศาสนาพราหมณอยางชดเจน โดยเฉพาะอยางยงลทธไศวนกายจนถงขนาดตความในยคแรกวาพราหมณอนเดยอาจเปนกษตรยปกครองอาณาจกรทตงขนใหม หรอแมกษตรยไมใชพราหมณอนเดยแตผปกครองดนแดนแถบนก อปภมภศาสนาพราหมณลทธไศวนกายเปนอนมาก (กรมศลปากร 2544, 62-63)

2

อาณาจกรตามพรลงคยงมความเจรญรงเรองทางพทธศาสนาสงเกนกวาจะหาเมองใดเทยบได ราวพทธศตวรรษท 17-19 พระพทธศาสนาไดเจรญรงเรองสงสดโดยเฉพาะพทธศาสนานกายหนยานลทธลงกาวงศ เพราะนครศรธรรมราชมความสมพนธใกลชดกบลงกา (ศรลงกา) มาก นครศรธรรมราชจงเปนศนยกลางของการเผยแพรพทธศาสนาในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ดนแดนโบราณนสวนใหญไดรบอทธพลพทธศาสนานกายลงกาวงศ และศลปะแบบลงกาไปจากนครศรธรรมราช ดงทพระบรมธาตเจดยนครศรธรรมราชไดรบอทธพลจากศลปะแบบโปลนนารวะของศรลงกาแลวพระบรมธาตเจดยองคนกลายเปนตนแบบของเจดยในภมภาคตางๆ ของประเทศไทยและดนแดนใกลเคยง (ปรชา นนสข 2533, 2-3) วดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนโบราณสถานเกาแกนบพนปมประวตความเปนมาทแตกตางกนไปจนกลายเปนต านานกม แตยงคงเหลอหลกฐานทเปนลายลกษณอกษรฉบบของพระราชวรวงศเธอ กรมหมนพทยาลงกรณทรงนพนธไวในป พ.ศ. 2471 ดวยภาษาเกาตอมามผเรยบเรยงขนมาใหมใหอานเขาใจงายและชดเจนยงขน มประวตโดยยอวา เจาหญงเหมชาลาและเจาชายธนกมารไดทลขอพระทนตธาตเบองซายพรอมทงพระบรมสารรกธาตยอยอกครงทะนานจากเจาเมองลงกามาประดษฐานไวทหาดทรายแกว ตอมาพระเจาศรธรรมโศกราชยายเมองมาสรางเมองใหมชอเมองวา “นครศรธรรมราช” และสรางพระมหาธาตเจดย ณ หาดทรายแกวแหงน การสรางองคพระบรมธาตเจดยในครงนนสรางตามความเชอพทธศาสนาฝายมหายานตามแบบสถาปตยกรรมศรวชยรปแบบคลายคลงกบพระบรมธาตไชยา เมอครนพระเจาศรธรรมโศกราชไดกอสรางพระมหาธาตเจดยเสรจแลวไดมพระคณะสงฆลงกาวงศออกจารกน าพทธศาสนาประกาศ พทธศาสนธรรมแกประชาชนในภมภาคสวรรณภม ไดมประชาชนเกดความศรทธาเลอมใสยอมรบ นบถอเขาบวชเรยนสบศาสนา และสรางวดใหพระสงฆจ าพรรษาเลาเรยนวนยไตรปฎก ตงรากฐานมนคงเจรญรงเรองถงขดสดมปวงชนทวๆ ไปในสมยนนกลาวกนวาเปนศนยกลางแหงพระพทธศาสนาของเอเชยอาคเนย วดทส าคญทเปนศนยกลางส าคญทสดคอวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ตอมาในสมยพระจนทรภาณไดทรงปฏสงขรณวดพระธาตเจดยขนใหมในป พ.ศ. 1770 โดยไดใหพระสงฆไทยไปศกษาพระธรรมวนยทเมองลงกานกายหนยาน เมอกลบมากชกชวนพระภกษชาวลงกามาตงคณะสงฆทเมองนครศรธรรมราชเรยกวาพทธศาสนาลทธลงกาวงศ มการบรณะเสรมสรางพระธาตใหเปนไปตามแบบลงกา โดยกอพระสถปเจดยครอบเจดยเดม และบรณะเสรมสรางพระวหารโบราณสถานตางๆ อยางปรากฏเชนทกวนน พระเจาจนทรภานทรงบรณะวดและพระบรมธาตเจดยอยางจรงจงบานเมองสงบรมเยน ประชาชนประกอบแตกรรมดมศลธรรม ท าใหชาวเมองใกลเคยงเกดความศรทธาตางมงมาท าบญทพระบรมธาตเจดย ดวยเหตทองคพระบรมธาตเจดยเปนศนยรวมแหงความเลอมใสศรทธาของพทธศาสนกชน บรเวณองคพระบรมธาตเจดยจงเปนทรวมและเปนจดก าเนดของประเพณและพธกรรมของหลวงและของราษฎรมาตงแตโบราณ และปฏบตสบตอกนมาจนถงปจจบนน (เนาวรตน ทองรมย 2549, 48-51) ทงศาสนาพทธและศาสนาพราหมณนอกจากจะสงอทธพล ใหเกดมรดกทางวฒนธรรมประเภทโบราณวตถ โบราณสถาน รปเคารพ วดวาอาราม เทวสถาน และจารกอยางมากมายในนครศรธรรมราชตงแตพทธศตวรรษท 9 เปนตนมาตราบจนกระทงปจจบนนยงเปนระบบความเชอทเปนบอเกดของประเพณตางๆ ในจงหวดนครศรธรรมราชอกมากมายเชน ประเพณกวนขาวมธปายาส (ปรชา นนสข 2533, 4-6)

3

พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 (2546, 831) ไดใหความหมายของค าวา “มธปายาส” หมายถง ขาวปายาสเจอน าผง ใชเปนของหวานในงานรนเรง มรากศพทมาจากค าวา “มธ” หมายถง น าหวาน น าผง และค าวา “ปายาส” หมายถง ขาวชนดหนงทหงเจอดวยน านม และน าตาล ขาวเปยกเจอนม (พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน 2542, 696) ปจจบน ขาว มธปายาส (ยาค ยาโค ขาวทพย ขาวกระยาทพย) เปนชออาหารชนดหนงชาวภาคใตนยมเรยกสนๆ วา “ขาวยาค” ในสมยกอนชาวภาคใตนยมท ากนทวดทกปในเดอน 6 หรอ เดอน 10 โดยถอเอาระยะทขาวแตกรวงผลเมลดพอเปนน านม (ดเรก พรตตะเสน และพทยา บษรารตน 2542, 6336) เพอน าน านมขาวมาเปนสวนประกอบส าคญของขาวมธปายาส ทวทกภาคของประเทศไทยประกอบประเพณกวนขาวมธปายาสมาแตโบราณ แตในปจจบนมใหเหนไมมากนกเพราะขนตอนในพธกรรมมหลายขนตอน และดวยบรบททางสงคมทเปลยนแปลงไปพนททยงคงมอยสวนมากเปนชมชนทมความเขมแขงมงรกษาประเพณโบราณ และมความเชออนสงสดรวมกนวาถาผใดไดเขารวมพธกรรมจะไดอานสงสสง และไดรบประทานขาวมธปายาสแลวจะประสบแตความสข ความเจรญรงเรองในชวต (องค บรรจน 2555, 54) ดวยเหตทการกวนขาวมธปายาสเปนงานใหญทใชตนทนสงประกอบกบสภาวะเศรษฐกจ และดนฟาอากาศแปรปรวนพชผลไมงอกงามเหมอนในอดต ประเพณกวนขาวมธปายาสจงคอยๆ เสอมลงตามกาลเวลา คงเหลอทวดพระมหาธาตวรมหาวหารทยงคงจดงานประเพณกวนขาวมธปายาสขนเปนประจ าทกปในวนขน 13 ค า เดอน 3 กอนวนมาฆบชาสองวน ขนตอนการกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร เรมตนดวยพธบวงสรวงพระบรมธาตเจดยซงเปนพธกรรมทางศาสนาพราหมณ เสรจแลวจงบชาพระรตนตรย อาราธนาศล สาวพรหมจารรบสมาทานศล ประธานในพธทดใบมะตมใหสาวพรหมจาร พระสงฆเจรญชยมงคลคาถา ประพรมน าพระพทธมนตใหสาวพรหมจาร จากนนใหสาวพรหมจารยนประจ ากระทะ พนกงานน าเครองปรงผสมวางบนโตะขางกระทะ ประธานในพธเขาประจ าทกระทะเรมกวนขาวมธปายาส โดยประธานเทเครองปรงลงในกระทะจบไมกวนมการลนฆองชย ตงแตเรมกวนพระสงฆเจรญชยมงคลคาถา เปนอนวาเสรจพธตอไปหลงจากพธใครจะกวนกได การกวนตองใชความรอนสงใหระออยตลอดเวลา ระยะเวลาในการกวนขาวมธปายาสใชเวลาประมาณ 8-9 ชวโมง เมอกวนขาวมธปายาสจนไดทแลวตกจากกระทะใสถาดเกลยใหบางน าไปถวายพระในวด และแจกจายญาตมตรทมารวมในพธทวทกคน ซงขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารพทธศาสนกชนทมารวมท าบญจะไดรบในวนมาฆบชาแหผาขนธาตโดยพรอมเพรยงกน (ศนยวฒนธรรม มหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช 2551, 1) พทธศาสนกชนชาวนครศรธรรมราชเชอวาขาวมธปายาสเปนอาหารทพยชวยใหสมองดเกดปญญาแกผบรโภค ท าใหผวพรรณผองใส อายยนยาว และเปนโอสถขนานเอกชวยขจดโรครายทกชนด และบนดาลความส าเรจในการประกอบอาชพเปนสรมงคลแกผบรโภคดวย พธกวนขาวมธปายาสเปนพธอนส าคญและศกดสทธ ส าหรบพระพทธเจาททรงเสวยขาวมธปายาสของนางสชาดาแลวตรสรส าเรจเปนพระสมมาสมพทธเจาในวนนจงเปนสรมงคลอยางยง พธนจงเรยกวาพธกวน ขาวทพยแหงความส าเรจ ขาวแหงการตรสร ผใดอธษฐานกอนรบประทานแลวจะไดสมปารถนา พธอนเปนมหามงคลนใครเขารวมแลวท าใหเกดมงคล มสขภาพด ผใดรบประทานครบถง 9 วด 44 กอน จะมผวพรรณผองใส ทกขโศกโรคภยจะคลายหายไป จะเปนผทมหด ตาด จตใจด มสตปญญา และ

4

มยศศกด (ชณทสรณ โพธปน 2541 , 56) เหตทพทธศาสนกชนเชอวาขาวมธปายาส เปนอาหารทพยสนนษฐานวาอาจเชอมโยงมาจากพทธประวตตอนนางสชาดาถวายขาวมธปายาส หลงจากทพระพทธเจาเสวยขาวมธปายาสของนางสชาดาแลวกทรงบรรลอภสมโพธญาณ เหตนชาวนครศรธรรมราชจงเชอกนวาขาวมธปายาสเปนสงทสงผลใหพระพทธเจาทรงตรสร การศกษาประเพณกวนขาวมธปายาส นอกจากการศกษาแคเพยงพธกรรมภายนอกแลวพธกวนขาวมธปายาสสามารถสะทอนสงคม และวฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราชในหลายดาน การประกอบพธแตละครงเปนงานใหญทตองใชทงตนทนความศรทธาและความรวมมอรวมใจจากของทกฝาย สามารถสะทอนสภาพสงคมดานการสงเสรมใหเกดความสามคคในสงคม สวนผสมของขาวมธปายาสสะทอนใหเหนวาประเพณมความสมพนธกบสงคมเกษตรกรรม โดยเฉพาะการปลกขาวซงเปนอาชพหลกของชาวจงหวดนครศรธรรมราชในอดต อกทงการประกอบพธกวนขาวมธปายาสสามารถสะทอนวถชาวพทธของชาวนครศรธรรมราช โดยมวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนศนยกลางความเชอความศรทธาของพทธศาสนกชนทวไป จากการส ารวจขอมลของประเพณกวนขาวมธปายาสขอมลทวไปเปนเพยงการศกษาขนตอนของพธกรรมการกวนขาวมธปายาสเพยงดานเดยว ยงไมมงานวจยทวเคราะหถงภาพสะทอนทางสงคม และวฒนธรรมของประเพณกวนขาวมธปายาส ซงเปนหวใจส าคญในการศกษาประเพณทวไปเพอใหเขาใจถงแกนแททางวฒนธรรม ผวจยจงสนใจศกษาภาพสะทอนทางสงคม และวฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราชผานพธกรรมกวนขาวมธปายาสทปจจบนใกลสญหาย เพอน าผลการศกษาทไดไปเผยแพรใหแกผทสนใจ อกทงยงเปนการฟนฟ อนรกษวฒนธรรม และสบทอดประเพณทองถนใหคงอยสบไป

วตถประสงคของการวจย

เพอศกษาภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรม ของชาวจงหวดนครศรธรรมราชผานประเพณกวนขาวมธปายาส วดพระมหาธาตวรมหาวหาร

ค าถามการวจย

1. ประเพณกวนขาวมธปายาส สามารถสะทอนสงคมในดานการสรางปฏสมพนธและความสามคคของคนในชมชน เครอขายทางสงคม และอตลกษณเฉพาะของประเพณกวนขาวมธปายาส วดพระมหาธาตวรมหาวหารไดอยางไร 2. ประเพณกวนขาวมธปายาส สามารถสะทอนวฒนธรรมในดานวถปฏบตของประเพณการกวนขาวมธปายาส วถชาวพทธ วถชวตการเกษตร การอนรกษสบสานประเพณกวนขาวมธปายาส และภมปญญาทองถนของชาวจงหวดนครศรธรรมราชไดอยางไร

5

กรอบแนวคดในการวจย

ภาพประกอบ 1 กรอบแนวคดในการวจย

ประเพณกวนขาวมธปายาส

ภาพสะทอนทางวฒนธรรม

ภาพสะทอนทางสงคม

สรปผล

- ปฏสมพนธของคนในชมชน

- การสรางความสามคคของคน ในชมชน

- เครอขายทางสงคม

- อตลกษณเฉพาะของประเพณ กวนขาวมธปายาส

- วถปฏบตของประเพณกวนขาวมธปายาส

- วถชาวพทธ

- วถชวตการเกษตร

- การอนรกษสบสานประเพณกวน ขาวมธปายาส

- ภมปญญาทองถน

แนวคดเกยวกบ สงคม

แนวคดเกยวกบวฒนธรรม

ทฤษฎโครงสรางหนาท

6

วดพระมหาธาตวรมหาวหารสถานทอนศกดสทธของชาวจงหวดนครศรธรรมราชเปนบอเกดของความเชอและประเพณอนส าคญของชาวจงหวดนครศรธรรมราชตงแตอดตจนถงปจจบน ประเพณกวนขาวมธปายาสทประกอบขนในวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนหนงประเพณโบราณทชาวจงหวดนครศรธรรมราชถอปฏบตสบทอดกนมาดวยพลงศรทธาอนแรงกลา มความเชอทางดานพทธศาสนา และความศรทธาในความศกดสทธของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนสงหลอหลอมใหประเพณกวนขาวมธปายาสมคณคาของประเพณอยางเดนชด โดยเฉพาะอยางยงทางดานสงคมสามารถสะทอนการเขารวมสบทอดประเพณอยางพรอมเพรยงของพทธศาสนกชน เปนการเสรมสรางปฏสมพนธ การรวมมอชวยเหลอเกอกลในพธกรรมกอใหเกดความสามคคของคนในชมชน เกดเครอขายทางสงคม และกอเกดอตลกษณเฉพาะของประเพณกวนขาวมธปายาสของวด พระมหาธาตวรมหาวหารทโดดเดนแตกตางไปจากทองทอน และในดานวฒนธรรมสามารถสะทอนถงวถปฏบตของพธกรรมทสบทอดมาแตครงโบราณ สะทอนวถชาวพทธดานความเชอแหงผลบญวาการสบทอดประเพณดวยการน าน านมขาว และผลผลตทางการเกษตรน ามากวนขาวมธปายาสเพอถวายพระสงฆคอการสรางบญสรางกศล และผลแหงบญจะสงผลใหผลผลตในไรนาอดมสมบรณ ความเชอความศรทธาทผกพนกบวถชวตท ากนจงยงคงเหนยวแนนน าไปสความรวมมอเพออนรกษสบสานประเพณกวนขาวมธปายาส รวมถงภมปญญาทองถนของชาวจงหวดนครศรธรรมราชทสบทอดมาจากรนสรน

นยามศพทเฉพาะ

1. ขาวมธปายาส หมายถง อาหารหวานชนดหนงมสวนประกอบทส าคญ คอ น านมขาว น ามากวนรวมกบพชผกผลไมตามฤดกาลของทองถน เชน ทเรยน จ าปาดะ เผอก มน มะพราว เครองเทศ ฯลฯ หลากหลายชนดกวนรวมกนจนขนเหนยวมสน าตาลเขม 2. ภาพสะทอนทางสงคม หมายถง ปรากฏการณทางสงคม ของชาวจงหวดนครศรธรรมราชผานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารซงไดแกปฏสมพนธของคนในชมชน การสรางความสามคคของคนในชมชน เครอขายทางสงคม และอตลกษณเฉพาะของประเพณกวนขาวมธปายาส วดพระมหาธาตวรมหาวหาร 3. ภาพสะทอนทางวฒนธรรม หมายถง ปรากฏการณทางวฒนธรรม ของชาว จงหวดนครศรธรรมราชผานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารซงไดแก วถปฏบตของประเพณการกวนขาวมธปายาส วถชาวพทธ วถชวตการเกษตร การอนรกษสบสานประเพณกวนขาวมธปายาส และภมปญญาทองถน 4. วดพระมหาธาตวรมหาวหาร หมายถง วดทตงอย ถนนราชด าเนน ต าบลในเมอง เปนพระอารามหลวงชนเอก ชนวรมหาวหาร เดมชอวดพระบรมธาต เปนปชนยสถานทส าคญทสดแหงหนงของภาคใตและประเทศ

7

ขอบเขตของการวจย

ขอบเขตดานพนท

การวจยครงน ผวจยศกษาประเพณกวนขาวมธปายาสในพนทวดพระมหาธาตวรมหาวหาร จงหวดนครศรธรรมราช เหตเพราะทางวดมการอนรกษจดงานประเพณสบเนองมาเปนเวลานาน และยงคงปฏบตตอเนองกนมาทกป การจดงานแตละครงมประชาชนผมจตศรทธาเขารวมพธเปนจ านวนมาก ท าใหประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนทรจก ในสงคมทกวางขน และมผสนใจสบทอดประเพณเพมขน

ขอบเขตดานเนอหา

การวจยครงนผวจยไดแบงขอบเขตเนอหาออกเปน 2 ประเดนหลก คอ ศกษาในประเดนภาพสะทอนดานสงคม ไดแก ปฏสมพนธของคนในชมชน ความสามคคของคนในชมชน เครอขายทางสงคม และอตลกษณเฉพาะของประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร และประเดนในดานวฒนธรรมศกษาวถปฏบตของประเพณการกวนขาวมธปายาส วถชาวพทธ วถชวตการเกษตร การอนรกษสบสานประเพณกวนขาวมธปายาส และภมปญญาทองถนของชาวจงหวดนครศรธรรมราชผานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร

ขอบเขตดานระยะเวลา

ในการวจยครงนผวจยก าหนดขอบเขตชวงเวลาท ศกษาภาพสะทอนทางสงคม และวฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราชผานประเพณกวนขาวมธปายาส วดพระมหาธาตวรมหาวหาร โดยเรมตงแต พ.ศ. 2528 ซงเปนปรเรมการอนรกษฟนฟประเพณกวนขาวมธปายาสโดยหนวยงานของรฐจนถง พ.ศ. 2557 เปนปทไดรบความรวมมอจากพทธศาสนกชนเปนจ านวนมากเพอรวมอนรกษประเพณทดงาม ผวจยใชระยะเวลาเกบขอมลภาคสนามในชวงเดอน มกราคม พ.ศ. 2556 – เดอน ธนวาคม พ.ศ. 2557

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ทราบถงประวตความเปนมา พธกรรม และความเชอของประเพณกวนขาวมธปายาส ของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร จงหวดนครศรธรรมราช โดยบนทกไวเปนลายลกษณอกษร เพอเปนประโยชนในการศกษาคนควา และการอางองทางวชาการตอไป

8

2. ท าใหเขาใจถงภาพสะทอนทางสงคม และวฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราชเพอ ใช เปนแนวทางใน การก าหนดนโยบาย และ พฒนาชมชนในทองถนไดอยางเหมาะสมยงขน 3. ท าใหเหนความส าคญของประเพณกวนขาวมธปายาส ทเปนสอวฒนธรรม ในการสรางการมสวนรวม และในการอนรกษประเพณใหคงอยสบไป

9

บทท 2

เอกสาร และงานวจยทเกยวของ

การวจยเรอง ประเพณกวนขาวมธปายาสภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราช : กรณศกษาวดพระมหาธาตวรมหาวหาร การศกษาครงนผวจยไดคนควาเอกสารตลอดจนงานวจยทเกยวของ ทสามารถน ามาใชเปนกรอบแนวคดในการวจย ซงประกอบดวยเนอหา ดงน 1. แนวคดเกยวกบสงคม 2. แนวคดเกยวกบวฒนธรรม 3. ทฤษฎโครงสรางหนาท 4. ความเปนมาของประเพณกวนขาวมธปายาส 5. งานวจยทเกยวของ

1. แนวคดเกยวกบสงคม

1.1 ความหมายของสงคม นกวชาการไดใหนยามความหมายของค าวา “สงคม” ไวหลายลกษณะ ซงพอประมวลไดดงตอไปน สมศกด ศรสนตสข (2536 , 2-3) ไดใหความหมายของสงคมไววา สงคม หมายถง กลมคนหรอผคนทมาอาศยอยในบรเวณพนทเดยวกน มความสมพนธซงเกดจากการตดตอระหวางกน มความรสกเปนกลมหรอพวกเดยวกนและยอมรบแผนการด าเนนชวตของกลมมาประพฤตปฏบต จนกลายมาเปนสถาบนทางสงคม อยางไรกดเราจะเหนวาคนทวไปเขาใจสงคมทตรงกบความหมายของอาณาเขต หรออาณาบรเวณทมขอบเขตก าหนดทางการเมอง เชน สงคมไทย คอ สงคมของประเทศไทย หรอสงคมจน คอ สงคมของประเทศจน เปนตน บางครงสงคมไดก าหนดเขตแดนระดบภาค เชน สงคมภาคอสาน สงคมชาวอสาน สงคมภาคเหนอ สงคมชาวเหนอ เปนตน นอกจากน สงคมไมไดก าหนดเพยงอาณาเขตหรอพนทเทานน แตยงก าหนดดวยความผกพนทางดานอารมณ และจตใจ เชน สงคมพทธ หมายถงกลมคนทนบถอศาสนาพทธ ตลอดจนบางทานไดใหความหมายของสงคมทกวางทสด คอ ความสมพนธทางสงคมทงหมดระหวางมนษยดวยกน ไมวาจะอยประเทศใดในโลก ไมวาจะนบถอศาสนาใดกตาม และบางทานเขาใจสงคมในหนวยทเลกทสด คอ ครอบครว และกลมเพอนเลนกถอเปนสงคมแบบหนง เราอาจกลาวไดวา ไมวาสงคมจะหมายถงกลมคนทอาศยอยในบรเวณพนททแนนอนหรอไมกตาม แตสงทสงคมจะมเหมอนกนกคอ กลมคนจะตองมความสมพนธซงกนและกน มการกระท าระหวางกน โดยยอมรบแบบแผนระเบยบกฎเกณฑของกลม

10

รวมกนจนกลายมาเปนสถาบนทางสงคม สดา ภรมยแกว (2542, 57) ไดใหความหมายของสงคมไววา สงคม หมายถง กลมคนมากกวาสองคนขนไปมาอยกนเปนระยะเวลายาวนาน ในขอบเขตหรอพนททก าหนด สมาชกประกอบดวยคนทกเพศทกวย ซงมการตดตอสมพนธซงกนและกน โดยมวฒนธรรมหรอระเบยบแบบแผนในการด าเนนชวตของตนเอง และทส าคญทสด คอ สามารถเลยงตวเองได รพพรรณ สวรรณณฐโชต (2550, 3) ไดใหความหมายของสงคมไววา สงคม หมายถง คนทอยรวมกนเปนหมคณะภายใตอาณาเขตรวมกน มการจดระเบยบและมวฒนธรรมรวมกน มความสมพนธพงพาอาศยกน และมการกระท าตอกนทางสงคมอยางสม าเสมอ มความรสกผกพนทจะรกษาความเปนกลมกอนเดยวกนของตนไว และมการถายทอดสบตอทางสงคมและวฒนธรรม จ านง อดวฒนสทธ และคณะ (2549, 29-30) ไดใหความหมายของสงคมไววา นกสงคมวทยาไดแบงความหมายของสงคมทไมคอยสอดคลองกนอย 2 ประการ ดงน 1. สงคม หมายถง คนโดยทวไปทถอไดวาเปนกลมๆ หนง และมความหมายรวมถงความสมพนธทางสงคมทกอยางของบคคลและกลมยอยภายในกลมใหญขน เปนการใหค านยามทกวางและคลมเครอ คอสงคมอาจหมายถงกลมคนใดๆ กได หรออาจหมายถงความสมพนธอนใดอนหนงระหวางคนจ านวนหนงกได สงคมในความหมายนตรงกบค าวา “สงคม” ทใชกนโดยทวไปซงอาจจะหมายถงอะไรกไดทเกยวของกบกลมคนและความสมพนธของคน 2. สงคม หมายถง คนจ านวนหนงทเปนอสระจากจากกลมอน และสามารถด ารงอยสบเนองยาวนานไดดวยตนเองโดยมทเปนเขตถนฐานของตน มสมาชกประกอบดวยคนทกเพศทกวย และมแบบแผนการด ารงชวตหรอวฒนธรรมทเปนแบบอยางเฉพาะของตนเองไมมากกนอย เปนการใช “สงคม” อยางจ ากดและมเกณฑก าหนดคอนขางแนนอน คอหมายถงกลมคนทประกอบดวยลกษณะเฉพาะดงไดกลาวมาแลวขางตน กลมใดไมมลกษณะเหลานนไมถอวาเปนสงคม ดงนนสงคมในความหมายนจงไมใชกลมเพอน ครอบครว หมบาน เมองหรอกลมสมาคม และไมใชการตดตอสมพนธ สงคมในความหมายนอาจจ าแนกได 2 ประเภท ประเภทแรกคอสงคมทเปนรฐประชาชาต หรอประเทศ ประเภททสองคอสงคมเผาชน เชน สงคมชาวปา ชาวเขา ทอยเปนอสระหรอคอนขางเปนอสระจากสงคมอน ในอาณาเขตของประเทศหนงอาจประกอบดวยสงคมหลายสงคมกได จากทศนะของนกวชาการดงกลาวขางตนสรปไดวา “สงคม” หมายถง กลมคนทอาศยอยในบรเวณเดยวกน มความรสกผกพนมปฏสมพนธซงกนและกน โดยมระเบยบแบบแผนทคนในกลมยอมรบและปฏบตรวมกน และมการสบทอดตอไปยงอกรนหนง 1.2 ลกษณะของสงคม นกวชาการไดกลาวถงลกษณะของสงคมไวซงพอประมวลไดดงตอไปน สมศกด ศรสนตสข (2536 , 7-8) ไดกลาวถงลกษณะของสงคม สรปไดวา สงคมมองคประกอบของการมสมาชกมากกวา 2 คนขนไปมาอยรวมกนเปนกลมในอาณาบรเวณเดยวกน สมาชกจะมความรสกเปนพวกเดยวกน มการกระท าตดตอระหวางสมาชกซงกนและกน มระยะเวลานานพอสมควร ท าใหมความสมพนธเกดขนทงทใกลชดและเหนหาง สมาชกในสงคมจะ รจกแบงหนาทและรวมมอกนและการมระบบความคด ความเชอ คานยม และบรรทดฐานรวมกนนน ตอมาไดกลาย

11

มาเปนระเบยบกฎเกณฑทสมาชกสวนใหญในสงคมยอมรบวาเปนสงทจ าเปนในสงคม จนไดกลายมาเปนสถาบนทตอบสนองความตองการ และควบคมพฤตกรรมของสมาชกในสงคม จากทศนะของนกวชาการทกลาวถงลกษณะของสงคมสรปไดวา สงคมมองคประกอบของสมาชกมากกวาสองคนขนไปมาอยรวมกนมปฏสมพนธตอกน มจดประสงครวมกน มวถชวตแบบเดยวกน สมาชกในสงคมมการกระท าตดตอระหวางกนเปนระยะเวลาหนง ท าใหความสมพนธในสงคมซบซอนขน สมาชกในสงคมรจกเรยนรใชชวตดวยกน มวฒนธรรมทเปนทยอมรบและปฏบตรวมกน 1.3 ประเภทของสงคม นกวชาการไดกลาวถงประเภทของสงคมไวหลายลกษณะซงพอประมวลไดดงตอไปน สดา ภรมยแกว (2542, 58-59) ไดกลาวถงประเภทของสงคมไววา ตามหลกของ นกสงคมวทยาทจะจ าแนกสงคมตามลกษณะความสมพนธของสมาชก และจดตามลกษณะการด ารงชพโดยแบงเปน 2 ประเภท ไดแก 1. สงคมตามลกษณะความสมพนธของสมาชกหรอนสยใจคอของคนในสงคมอยางเชน เฟอรดนนด ทอนนส ( Ferdinand Tonnies) นกสงคมวทยาชาวเยอรมนไดแบงสงคมเปน 2 ประเภท คอ สงคมแบบปฐมภม เปนสงคมทมสมาชกมความเปนอยอยางงายๆ มสมาชกรจกกนอยางทวถง มความสมพนธกนแบบพนอง ยดถอจารตประเพณแนวทางในการตดตอสมพนธ เพอประกอบกจกรรมตางๆ และสงคมแบบทตยภม เปนสงคมแบบชาวเมอง สมาชกประกอบอาชพ ทแตกตางกนตามความสามารถของแตละคน เรยกวาแบงงานกนท า สมาชกรจกกนอยางผวเผน มการสรางกฎเกณฑขอบงคบ ขอตกลงหรอกฎหมายขนมาควบคมพฤตกรรมของสมาชกอยางเปนทางการ 2. สงคมตามลกษณะการด ารงชพ หรอการท ามาหากน ถอเปนกจกรรมทส าคญและมผลตอการด าเนนชวตดานอนๆ ของมนษย ทงยงแสดงใหเหนถงววฒนาการทางสงคมและวฒนธรรมของมนษยอกดวย โดยสามารถแยกลกษณะของสงคม คอ สงคมลาสตวและเกบอาหาร สงคมเลยงสตว สงคมพชสวน สงคมกสกรรม สงคมอตสาหกรรม เปนตน จ านง อดวฒนสทธ และคณะ (2549, 30-32) ไดกลาวถงประเภทของสงคมไววา การจดประเภทของสงคมอาจท าไดหลายวธ เชน จ าแนกสงคมตามลกษณะการครอบครอง ปจจยการผลต คอสงคมคอมมวนสตบพกาล สงคมระบบทาส สงคมศกดนา สงคมทนนยม สงคมแบบสงคมนยม และสงคมคอมมวนสต หรอจ าแนกประเภทตามระดบการพฒนาทางเศรษฐกจคอ สงคมดอยพฒนา สงคมก าลงพฒนา และสงคมทพฒนาแลว แตนกสงคมวทยามกนยมจ าแนกสงคมตามลกษณะของความสมพนธระหวางสมาชกและนสยใจคอของคนในสงคม ซงแยกเปนสงคมประเพณกบสงคมสมยใหม หรอสงคมแบบชนบทกบสงคมแบบชาวเมอง สงคมชนบท หมายถง สงคมทมการด ารงชวตแบบงายๆ มกท าการเกษตรหรอ จบปลา ลาสตว อยรวมกนเปนหมบาน สมาชกในสงคมรจกมกคนกน มความสมพนธฉน ทญาตพนอง มฐานะความเปนอยคลายกน ยดถอจารตประเพณเปนกฎเกณฑส าคญของการท ากจกรรมตางๆ ในสงคม เปนลกษณะของสงคมชาวชนบทหรอสงคมประเพณ

12

สงคมเมอง เปนสงคมทมลกษณะตรงขามกบสงคมชาวชนบท คอเปนสงคมแบบชาวเมอง ประกอบอาชพแตกตางกนหลายชนด มการแบงงานกนท าเฉพาะดานอยางซบซอน ความสมพนธระหวางกนเปนไปอยางผวเผน เนนความสมพนธกนตามหนาทการงานโดยมงผลประโยชนเปนส าคญ ใชตวบทกฎหมายหรอขอตกลงทเปนสญญาทเปนทางการส าหรบการควบคมความสมพนธตอกนเปนหลก หลกเกณฑในการจดประเภทของสงคมอกประการหนงทนยมกน คอแบงสงคมตามลกษณะการท ามาหากน เนองจากการท ามาหากนเปนกจกรรมทส าคญทสด และมผลตอการใชชวตดานอนๆ แทบทกดานของมนษย สภาพของสงคมจงถกก าหนดโดยลกษณะการท ามาหากนอยางชดเจน อาจแบงประเภทของสงคมไดดงน 1. สงคมลาสตวและเกบอาหาร เปนสงคมทสมาชกในสงคมด ารงชพอยางงายๆ มอาชพลาสตว เกบของปาทมอยตามธรรมชาตดวยเครองมอหากนแบบงาย อยกนเปนกลมเลกไมมทอยเปนหลกมกเรรอนไปเรอย 2. สงคมเลยงสตว เปนสงคมของคนทมชวตอยกบฝงสตวเลยง เชน ฝงวว แพะ แกะ มา เปนพวกเรรอนมกมความช านาญในการรบเพราะตองปองกนฝงสตว บคคลและครอบครวในสงคมเรมมฐานะไมเทาเทยมกน ตามจ านวนของสตวเลยงทมากนอยไมเทากน 3. สงคมท าไร เปนสงคมทท ามาหากนโดยการเพาะปลกแบบดงเดม ใชเครองมออยางงายๆ สงคมท าไรสามารถตงถนฐานเปนหลกแหลงคอนขางถาวร อาจเปนหมบานขนาดใหญหลายหมบานอยในอาณาบรเวณหนงทมสมาชกจ านวนหลายพนหรอเปนหมนคนกได วฒนธรรมในสงคมเรมซบซอนขนสมาชกบางคนในสงคมจงสามารถด ารงชพอยไดโดยไมจ าเปนตองเพาะปลกเอง โดยมบทบาทหนาทเฉพาะอยางอน เชน มพอมด หมอผ ท าหนาทประกอบพธกรรม ชางหตถกรรม เปนตน 4. สงคมกสกรรม ปจจยทท าใหเกดสงคมกสกรรมคอ การคดไถขนใชชวยในการเพาะปลก ท าใหมประสทธภาพสงกวาการเพาะปลกแบบดงเดมมาก ผลผลตสวนเกนมมากจนสามารถใชเลยงคนจ านวนมากทไมไดท าไรนา การครอบครองทดนกลายเปนปจจยส าคญทกอใหเกดสถาบนทางการเมองทซบซอนขน เจาทดนกลายเปนชนชนปกครอง คนในสงคมมอาชพทหลากหลาย วฒนธรรมของชาวเมองเพมพนขนจนกลายเปนอารยธรรม 5. สงคมอตสาหกรรม ลกษณะส าคญของระบบผลตแบบอตสาหกรรม คอการใชเครองมอทขบเคลอนดวยเครองยนตแทนแรงงานคนและสตว การผลตกระท าในโรงงานหรอหนวยผลตขนาดใหญมการแบงงานเฉพาะดาน การผลตแบบอตสาหกรรมกอใหเกดการเปลยนแปลงดานตางๆ ในสงคมอยางมากมายเกดเมองทเปนศนยกลางธรกจขน คนสวนใหญละทงไรนาเขามาประกอบอาชพในเมอง มการงานแยกยอยซบซอนหลากหลาย หนวยการผลตไมใชครอบครวอกตอไป แตเปนโรงงานหรอหนวยธรกจทอยนอกบาน ครอบครวและระบบเครอญาตมอทธพลลดนอยลง วทยาศาสตรและระบบความคดทอยบนหลกเหตผลเขามาแทนความเชอทางไสยศาสตร จากทศนะของนกวชาการทกลาวถงประเภทของสงคมสรปไดวา นกวชาการแตละทานไดใชเกณฑในการจ าแนกประเภทของสงคมตามแตกตางกนไดแก แบงตามลกษณะความสมพนธของ

13

สมาชก คอ สงคมแบบปฐมภม และสงคมแบบทตยภม แบงตามลกษณะการด ารงชพ คอ สงคมลาสตวและเกบอาหาร สงคมเลยงสตว สงคมพชสวน สงคมกสกรรม สงคมอตสาหกรรม เปนตน 1.4 หนาทของสงคม นกวชาการไดกลาวถงหนาทของสงคมไวหลายลกษณะซงพอประมวลไดดงตอไปน สมศกด ศรสนตสข (2536 , 9-10) ไดกลาวถงหนาทของสงคมสรปไดวา มนษยเปนสตวสงคมยอมหาทางทใหสงคมอยรอดตามความตองการของสมาชกสวนใหญในสงคมดงนนเพอความอยรอดไดจ าเปนตองท าหนาทตางๆ เพอใหสมาชกในสงคมไดประพฤตปฏบตอยางสม าเสมอและอยางมประสทธภาพ หนาทจ าเปนตางๆ โดยมวฒนธรรมเปนแบบแผน เพอความอยรอดและความมระเบยบของสงคม หนาทส าคญของสงคม คอ การสรางสถาบนครอบครว เปนการเพมสมาชกใหมใหสงคมของตนโดยการแตงงาน และพฒนาสมาชกทงในรปแบบการศกษาทเปนทางการและไมเปนทางการท าใหสมาชกใหมทเพมขนไดรจกระเบยบแบบแผนการปฏบตและความประพฤต โดยอาศยสถาบนการศกษาซงท าหนาทถายทอดวฒนธรรมความคด ความเชอ คานยม ใหแกสมาชก ในสงคม และมสถาบนการเงน ท าหนาทเกยวกบการผลต การบรโภค การกระจายรายได และจดการระบบเศรษฐกจของสมาชก ภายใตการรกษาความสงบเรยบรอยของสถาบนศาสนา สถาบนพระมหากษตรย ทเพอใหสมาชกจ านวนมากอยกนอยางมระเบยบ มขวญและก าลงใจจากสถาบนทท าหนาทบ ารงขวญและพฒนาในดานจตใจเพอใหสมาชกปฏบตงานไดอยางมคณภาพ และเกดความสงบสามคคในสงคม จะเหนไดวาตราบใดทมนษยเปนสตวสงคมกตองหาทางทจะท าใหสงคมอยรอดตามความตองการของสมาชกในสงคม รพพรรณ สวรรณณฐโชต (2550, 4-7) ไดกลาวถงหนาทของสงคมไววา หนาทจ าเปนททกสงคมจะตองจดท าและมอยรวมกน ดงน 1. การธ ารงไวซงความตอเนองทางดานชวะของสมาชก คอ สงคมจะมลกษณะยนยาวตอไปไดนนจะตองมการสบทอดของสมาชกในสงคมอยางตอเนอง จะตองมสมาชกใหมเกดขนแทนสมาชกเกาทตายไป และการแสวงหาสมาชกใหม 2. หนาทในการอบรมใหสมาชกใหมไดเรยนรระเบยบของสงคม บคคลทเกดใหมหรออพยพเขามาเปนสมาชกใหมในสงคมจะตองไดรบการอบรมสงสอนใหรจกกฎเกณฑในทางสงคมหรอวฒนธรรมของสงคม 3. ท าหนาทในเรองการตดตอสอสาร สงคมจดใหมภาษารวมกนส าหรบสมาชกของสงคม เพอใหสมาชกสามารถเขาใจ เรยนรและรบรรวมกน จงตองจดใหมระบบการตดตอสอสารดวยสญลกษณ เพอกอใหเกดคานยมรวมกน รวมทงเปนการสรางอ านาจบงคบใหสมาชกในสงคมปฏบตรวมกน 4. หนาททางดานเศรษฐกจ สงคมมหนาทจดการดานเศรษฐกจโดยการกระจาย จดสรร ผลต แลกเปลยน สนคาอปโภค บรโภค ตลอดจนบรการตางๆ ใหแกสมาชก เพอใหสมาชกของสงคมมความแขงแรงและสมบรณด 5. หนาทจดระเบยบและรกษาความสงบเรยบรอยใหแกสงคม สงคมยอมมผอาศยอยรวมกนเปนจ านวนมากมความแตกตางกนไป ยอมมกระกระทบกระทงกนของสมาชกในสงคม การจดระเบยบทางดานการปกครอง การรกษาความยตธรรมท าใหสงคมด ารงอยไดอยางสงบสข

14

6. หนาทในดานบ ารงขวญ และก าลงใจในการด ารงชวตของสมาชกในสงคม การบ ารงขวญและก าลงใจท าใหสมาชกในสงคมเกดความกระตอรอรน มขวญและก าลงใจในการปฏบตหนาทของตนตามบทบาทในสงคมไดอยางสมบรณ จากทศนะของนกวชาการทกลาวถงหนาทของสงคมสรปไดวา หนาทของสงคมมความส าคญในดานก าหนดบทบาทหนาทของสมาชกในสงคมใหปฏบตตามระเบยบแบบแผนอยางมประสทธภาพ ทงนเพอใหสงคมนนอยรอดตามความตองการของสมาชกในสงคม

2. แนวคดเกยวกบวฒนธรรม

2.1 ความหมายของวฒนธรรม นกวชาการใหนยามความหมายของค าวา “วฒนธรรม” ไวหลายลกษณะพอประมวลไดดงน สมศกด ศรสนตสข (2536 , 4-5) ไดใหความหมายของวฒนธรรมไววา วฒนธรรม หมายถง วถแหงการด ารงชพทมนษยสรางขน ตามทมนษยมความสมพนธระวางมนษยกบมนษย มนษยกบสงคม และมนษยกบสงแวดลอม ซงเปนทงระบบความร ความคด หรอความเชอจนมการยอมรบปฏบตกนมาเปนวธการหรอแบบแผน และมการอบรมและถายทอดไปสสมาชกรนตอมา ตลอดจนมการเปลยนแปลงใหเขากบสภาพสงแวดลอมของมนษย เราอาจจะแยกความหมายของวฒนธรรมได 2 ประเภท คอ ประเภทแรก นยามวฒนธรรมวา หมายถง ทงสงทกอยางทรวมเอาความร ความเชอ ศลปะ ศลธรรม กฎหมาย ประเพณ ความสามารถ และนสยอนๆ ทมนษยไดมา ในฐานะเปนสมาชกชองสงคม ประเภททสอง พจารณาความหมายของวฒนธรรมในฐานะทเปนระบบความคด ระบบความร หรอความเชอทคนในสงคมไดรบร เพอน ามาก าหนดรปแบบพฤตกรรมตางๆ นยพรรณ (ผลวฒนะ) วรรณศร (2540, 37) ไดใหความหมายของวฒนธรรมไววา วฒนธรรมในความหมายเชงมนษยศาสตร หมายถง ความดงามไมวาจะเปนพฤตกรรมของคน หรอสงของจะตองแสดงออกถงความดงามจงจะเปนวฒนธรรม โดยความเปนจรงสงคมไทยกเนนในความหมายนและในสวนของความหมายเชงสงคมศาสตรจะใหความหมายของวฒนธรรมไวสองสาขาวชา ประการแรกนกสงคมวทยาใหความหมายของวฒนธรรมวา เปนขบวนการอบรม ปลกฝง สงสอน เรยนรถง การด ารงชวตทเปนรปแบบเดยวกนแลวเกบไวเปนมรดกตกทอดสงตอใหสมาชกรนใหมๆ ของสงคมตอไป ในสวนของนกมานษยวทยาสวนใหญใหความหมายวา วฒนธรรม คอ พฤตกรรมทกลนกรองมาจากความคดทจะหาวธการมาตอบสนองความตองการพนฐานของมนษย ไดแก การตอบสนองความจ าเปนทมนษยจะยนหยดในการอยรอดเปนคนไดในสงคม ณรงค เสงประชา (2539, 4-5) ไดใหความหมายของวฒนธรรมไววา วฒนธรรม คอ ทกสงทกอยางทมนษยสรางขนเพอน ามาชวยพฒนาชวตความเปนอยของมนษยในสงคม ซงจะรวมถงการชวยแกปญหาและชวยตอบสนองความตองการของสงคม เฌอมาลย ราชภณฑารกษ (2542, 47) ไดใหความหมายของวฒนธรรมไววา วฒนธรรม หมายความรวมถงทกสงทกอยางทมนษยคดประดษฐขนมาเพอชวยในการด ารงชวตอย

15

ในโลก อาจเปนวตถสงของตางๆ ทมนษยสรางขนใชสอยตลอดจนความรและเทคนควธการตางๆ ทชวยใหมนษยสามารถท าเกษตรกรรมและอตสาหกรรม รวมทงกฎขอบงคบความประพฤตตางๆ ขนบธรรมเนยมประเพณ คานยม จรยธรรม ศาสนา ความเชอ ศลปหตถกรรม เปนตน สงทมนษยคดขนมาน จะเปนวฒนธรรมไดกตอเมอคนสวนใหญในกลมสงคมเดยวกนเหนชอบและรบไปใชรวมกน วฒนธรรมจงเปนแบบแผนชวตความเปนอยของคนในสงคมหนง ซงคนในสงคมจะเหนวาดหรอไมกตาม แตถาคนในสงคมนนยอมรบทจะเปนอยดวยชวตแบบนนแลวนนกคอวฒนธรรม รพพรรณ สวรรณณฐโชต (2550, 4) ไดใหความหมายของวฒนธรรมไววาวฒนธรรมมความหมายครอบคลมถงทกสงทกอยางทมนษยสรางขน ก าหนดขนเปนแบบอยางในการด าเนนชวตของมนษยในกลมใดกลมหนงหรอสงคมใดสงคมหนง อภญญา เฟองฟสกล ( 2543, 31) ไดใหความหมายของวฒนธรรมไววา วฒนธรรมเปนเรองของแบบแผนพฤตกรรมทางสงคม ซงอาจเปนพฤตกรรมธรรมดาในชวตประจ าวน รวมทงเรองของระบบสญลกษณตางๆ ทไมไดหมายถงสญลกษณทางศลปะ แตเปนสญลกษณของปฏสมพนธทางสงคมทพบไดในชวตประจ าวน เชน การไหวในสงคมไทย หรอการจบมอของสงคมตะวนตก จ านงค อดวฒนสทธ และคณะ (2549, 16) ไดใหความหมายของวฒนธรรมไววา วฒนธรรม หมายถง แบบแผนในการด าเนนชวตของกลม ซงสมาชกในสงคมหนงไดยดถอเปน แบบแผนของชวตรวมกน วฒนธรรมจงเปนเสมอนเครองหมายหรอตราประจ ากลมทคนอนเหนแลวรไดทนท เชน มภาษา เครองแตงกาย ขนบธรรมเนยมประเพณทเหมอนๆ กนส าหรบคนในกลมนน จากทศนะของนกวชาการดงกลาวขางตนสรปไดวา “วฒนธรรม” หมายถง วถการด าเนนชวตของคนในสงคม ทสมาชกในสงคมไดก าหนดขนทงในรปแบบของนามธรรมและรปธรรมโดยสมาชกยอมรบและยดถอเปนแบบแผนในการใชชวตรวมกนและมการสงตอไปยงสมาชกรนใหม

2.2 ลกษณะของวฒนธรรม นกวชาการไดกลาวถงลกษณะของวฒนธรรมไวหลายลกษณะซงพอประมวลไดดงตอไปน สมศกด ศรสนตสข (2536, 7-8) ไดกลาวถงลกษณะของวฒนธรรม สรปไดวาลกษณะของวฒนธรรมเปนสงจ าเปนในการด าเนนชวต มนษยไดสรางขนมาเพอตอบสนองความตองการและเปนทยอมรบรวมกนของสมาชกในสงคมท าใหสมาชกไดเรยนรจากการถายทอดของสงคม วฒนธรรมในแตละสงคมยอมจะแตกตางกนไปตามสภาพแวดลอมทางสงคมนน วฒนธรรมอาจจะเปลยนแปลงและสลายไปได นอกจากนวฒนธรรมยงเปนผลรวมของหลายสงหลายอยางจนเราอาจกลาวไดวาวฒนธรรมเปนมรดกทางสงคม นยพรรณ (ผลวฒนะ) วรรณศร (2540, 44-45) ไดกลาวถงลกษณะของวฒนธรรม สรปไดวา วฒนธรรมเปนผลตผลของระบบความคดของมนษย และแสดงออกมาทางพฤตกรรมอนไดแกการกระท าในแงของการสรางวตถ และระบบตางๆ ทางสงคม สามารถเปลยนแปลงไดไมคงทตายตว วฒนธรรมเปนสงทบคคลไดมาดวยการเรยนรมาจากสมาชกรนกอนตน ซงเปนผอบรมสงสอนบอกกลาวตอๆ กนมาเปนขบวนการเรยนรอยางมสทธภาพโดยใชภาษาเปนเครองมอในการสงตอวฒนธรรมใหคนรนหลง จนกลายเปนสมบตสวนรวม ครรลองหรอระบบการด าเนนชวตของบคคลในสงคมใหสอดคลองกบบคคลอนๆ ในสงคม

16

ณรงค เสงประชา (2539, 4-5) ไดกลาวถงลกษณะของวฒนธรรม สรปไดวา วฒนธรรม คอสงทมนษยสรางขนไดมการปรบปรงดดแปลงคงเหลอไวแตสงด เปนสงสวนรวมทสงคมยอมรบถอปฏบตเพอใชชวยการด าเนนชวต ทกสงทกอยางทมนษยสรางขนลวนเปนวฒนธรรม เปนผลรวมของหลายสงหลายอยาง เชน ความร ความเชอ วถในการด าเนนชวต สงของเครองใชตางๆ ทมพฤตกรรมทเกดการเรยนรถายทอดดวยอาศยการสอสารโดยใชสญลกษณ ซงมลกษณะแตกตางกนไปตามแตละสงคม เฌอมาลย ราชภณฑารกษ (2542, 50) ไดกลาวถงลกษณะของวฒนธรรม สรปไดวา วฒนธรรมมลกษณะส าคญ 4 ประการดงน 1. วฒนธรรมเปนพฤตกรรมทตองเรยนร พฤตกรรมของมนษยเปนพฤตกรรมทตองเรยนรเกอบทงสน การทมนษยสามารถเรยนรวฒนธรรมไดกเพราะมนษยสามารถตดตอท าความเขาใจกนโดยใชสญลกษณคอภาษาพดและภาษาเขยนเพอตดตอสอสาร และเรยนรวฒนธรรมระหวางกน 2. วฒนธรรมเปนชวต วฒนธรรม หมายถงวถชวตมนษยในสงคม วฒนธรรมเปนสงก าหนดพฤตกรรมของมนษยตงแตเกดจนตาย เปนตวก าหนดรปแบบของครอบครว เศรษฐกจ การปกครอง การศกษา ศาสนา เปนตน 3. วฒนธรรมเปนมรดกทางสงคม วฒนธรรมเปนมรดกตกทอดกนมาโดยผานการเรยนรของมนษยรนตอๆ มา 4. วฒนธรรมเปนลกษณะทเหนออนทรย ไมควรน าแนวคดเรองววฒนาการไปใชกบเรองของสงคมวฒนธรรม ดวยเหตทวาววฒนาการทางอนทรยเกดขนไดตองสญเสยอวยวะ หรอความสามารถทมอยเดม แตเรองของสงคมและวฒนธรรมเปนเรองของการสะสมเพมพนเพอ ใหเจรญขน อภญญา เฟองฟสกล ( 2543, 31) ไดกลาวถงลกษณะของวฒนธรรม สรปไดวา วฒนธรรมเปนเรองของระบบคณคารวมของสงคม ทถกเรยนร สงทถกสงผานถายทอดมทงสงทเปนความคด อารมณความรสกทผกอยกบความคด และพฤตกรรมทแสดงออกมา จ านงค อดวฒนสทธ และคณะ (2549, 16-18) ไดกลาวถงลกษณะของวฒนธรรม สรปไดวา ลกษณะของวฒนธรรมทส าคญมดงน 1. เปนพฤตกรรมทเปนมรดกตกทอด เกดจากการเรยนรอยางมจตส านกโดยผานตวแทนตางๆ เชน พอ แม เพอน โรงเรยน บาน สภาบนตางๆ อยางเปนทางการ และไมเปนทางการและกอใหเกดอทธพลโดยตรงและโดยออมตอบคคลในสงคม พฤตกรรมของมนษยทเปนผลของการเรยนร เชน ทศนคต คานยม ความร และวฒนธรรมทอยในรปของวตถ 2. เปนสงทมอยรวมกน พฤตกรรมการเรยนรและผลของการเรยนรไมไดเปนสมบตของคนใดคนหนง แตเปนของสมาชกในสงคมและมการยดถอปฏบตรวมกน 3. เปนสงทถายทอดสบตอกนมาจากชวงอายหนงไปยงอกชวงอายหนง และแพรกระจายระหวางสมาชกของสงคมโดยสญลกษณ คอภาษาเปนสอกลางในการถายทอด ชวยใหมนษยสามารถถายทอดความรสก ทศนคต ความคดเหนตางๆ เพอความเขาใจระหวางกน

17

4. สรางความพอใจใหแกมนษย วฒนธรรมเปนสงทมนษยคดสรางขนมาเพอตอบสนองความตองการขนพนฐานของมนษยไดแกอาหาร ทอยอาศย เครองนงหม เปนตน ความพอใจทไดรบรวมถงความตองการทางสงคมและวฒนธรรมดวย 5. เปนสงทปรบเปลยนได วฒนธรรมไมใชเปนสงทคงท มการปรบเปลยนอยเสมอ เพราะมนษยไดปรบปรงแกไขเปลยนแปลงวฒนธรรมอยตลอดเวลาเพอใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมทมการเปลยนแปลงอยเสมอ 6. เปนสงทปรบเปลยนไดเปนผลรวมหรอการผสานทางวฒนธรรม วฒนธรรมของชาตหนง หรอสงคมหนงเปนผลรวมของแบบแผนหรอแนวทางในการด าเนนชวต โดยการน าองคประกอบยอยๆ ของวฒนธรรมหลายๆ อยางประสานเขาดวยกนเพอใหสงคมคงอยได 7. เปนรปแบบพฤตกรรมในอดมคตทตองยดถอปฏบตตา มรปแบบพฤตกรรมในอดมคตเปนแนวทางส าหรบการด าเนนชวต สงใดทสมาชกในสงคมเหนวามความเหมาะสมสงนน จะกลายเปนรปแบบททกคนยดถอปฏบตตาม สงใดทสมาชกในสงคมเหนวาไมควรไมเหมาะสมกจะไมยดถอปฏบต 8. เปนลกษณะเหนออนทรย คอลกษณะทอยเหนอจากสภาพธรรมชาต หรอสญชาตญาณ ท าใหมนษยรจกการเรยนรและท าใหมชวตรอดไดทางกายภาพและทางสงคม จากทศนะของนกวชาการทกลาวถงหนาทของวฒนธรรมสรปไดวา ลกษณะของวฒนธรรมเปนสงทมนษยสรางขนเพอตอบสนองความตองการของสมาชกในสงคมเมอเหนวาสงนนดสงคมกยดถอเปนแบบแผนเมอเหนวาไมดกเลกปฏบต วฒนธรรมของแตละสงคมยอมแตกตางกนไปตามสงแวดลอม และสามารถเปลยนแปลงอยตลอดเวลาเพอใหเหมาะสมกบสภาพของสงคมนนๆ

2.3 ประเภทของวฒนธรรม นกวชาการไดกลาวถงประเภทของวฒนธรรมไวหลายลกษณะซงพอประมวลไดดงตอไปน นยพรรณ (ผลวฒนะ) วรรณศร (2540, 47-48) ไดกลาวถงประเภทของวฒนธรรม สรปไดวา วฒนธรรมไดแบงออกเปน 2 ประเภท คอ วฒนธรรมทเปนรปรางตวตนเรยกวาวฒนธรรมทางวตถ และวฒนธรรมทไมมรปรางตวตนและเปนนามธรรม เรยกวฒนธรรมทไมใชวตถหรอวฒนธรรมทางจตใจ ณรงค เสงประชา (2539, 4-5) ไดกลาวถงประเภทของวฒนธรรม สรปไดวาวฒนธรรมแบงออกเปน 2 ประเภท คอ วฒนธรรมทเปนวตถ ไดแก สงประดษฐซงมนษยไดสราง ขน เชน อาคารบานเรอน รถยนต ปากกา ฯลฯ วฒนธรรมทไมใชวตถ ไดแก แบบแผนในการด าเนนชวต ความคด ความเชอ ภาษา ศลธรรม ฯลฯ การแบงวฒนธรรมนนนกสงคมวทยาบางทานไดแบงออกเปน 3 ประเภท ไดแก 1. วฒนธรรมทางความคด หมายถง วฒนธรรมทเกยวกบความคดเหน ความเชอหรอความรสกนกคด ซงอาจถกหรอผดกได เชน ความเชอวาคนตายแลวเกด การท าบญ ท าบาป การเชอถอโชคลาง ฯลฯ 2. วฒนธรรมทางบรรทดฐาน ไดแก ระเบยบแบบแผนหรอประเพณทบคคลในสงคมยดถอ หรอกฎหมายทใชปฏบตรวมกน ซงประกอบดวย วถชาวบาน จารต กฎหมาย

18

3. วฒนธรรมทางวตถ ไดแก วตถ สงของเครองใชตางๆ ทมนษยสรางขนเพอน ามาใชในสงคม เชน เสอผา อาหาร ยา ทอยอาศย เปนตน เฌอมาลย ราชภณฑารกษ (2542, 52) ไดกลาวถงประเภทของวฒนธรรมสรปไดวา สามารถแบงวฒนธรรมเปน 2 ประเภท ไดแก 1. วฒนธรรมทางวตถ คอ วธการตางๆ ทมนษยคดขนมาแลวสามารถท าใหเหนเปนรปรางได เชน อาหาร เครองนงหม ยารกษาโรค เปนตน วฒนธรรมทางวตถทงหลายยอมเสอมสลายไปจะเหลออยกเพยงรปแบบและวธการทจะถายทอดไปสรนตอไป 2. วฒนธรรมไมใชวตถ คอ วธการคดและแบบแผนพฤตกรรมทมนษยคดขนมาแลวไมสามารถสรางท าใหเหนเปนรปรางได เชน ขนบธรรมเนยมประเพณ ศาสนา ความเชอ คานยม จรยธรรม กฎหมาย เปนตน การถายทอดวฒนธรรมทไมใชวตถเปนการถายทอดแนวทางแหงความคดและแบบอยางการปฏบต อภญญา เฟองฟสกล (2543, 31) ไดกลาวถงประเภทของวฒนธรรม สรปไดวา วฒนธรรมจงมทงทางดานทเปนนามธรรม คอ ระบบความคด โลกทศนหรอความเชอ ซงแสดงออกมาเปนรปธรรมในหลายลกษณะตงแตวตถสงของเครองใช สงกอสราง งานศลปะ พธกรรม หรอธรรมเนยมแบบแผนของพฤตกรรมรวม จ านงค อดวฒนสทธ และคณะ (2549, 20-21) ไดกลาวถงประเภทของวฒนธรรมสรปไดวา วฒนธรรมแบงออกเปน 2 ประเภท คอ 1. วฒนธรรมทเปนวตถธรรม เปนวฒนธรรมทเกดจากการประดษฐคดคนของมนษยในรปทสามารถน ามาใชเพออ านวยความสะดวกสบายตอการด าเนนชวตประจ าวน ไดแก เครองมอเครองใชสอย อาคารกอสราง ทอยอาศย เครองแตงกาย เครองยนตกลไก งานจตรกรรมเครองมอสมองกล เปนตน 2. วฒนธรรมทไมเปนวตถธรรม เปนวฒนธรรมทไมมรปราง และเปนนามธรรม เปนตวตนทผสมผสานอยในวถชวตของมนษย ไดแก บรรทดฐาน เปนแนวทางความประพฤตทสมาชกกลมหรอสงคมยดถอเปนมาตรฐานรวมกน เพอเปนตวก าหนดและควบคมการประพฤตปฏบตของสามชกวาสงใดเปนการกระท าทถกตองเหมาะสม สงใดไมควรปฏบตหรอหามปฏบต อนจะสงผลตอความเปนระเบยบเรยบรอยของสงคม บรรทดฐานประกอบดวยวธหรอแนวทางปฏบตทกลมท าสงตางๆ จนกลายเปนนสยตามปกตเสมอๆ ทเรยกวา “วถประชา” เชนการรบประทานดวยชอน สอม การถอดรองเทาเมอเขาไปในศาสนสถาน เปนตน รวมทงสงทกลมเรยกวา “กฎศลธรรม” ซงเปนความคดเกยวกบความผด ถก ทตองการใหมการปฏบตในบางเรอง และหากมผ ฝาฝนหรอละเมดยอมไดรบการลงโทษ และ “กฎหมาย” จดเปนอกรปแบบหนงของบรรทดฐาน ซงเปนการใชการบงคบทชอบธรรมโดยระบไวอยางชดเจนเปนลายลกษณอกษร เพอใหกฎศลธรรมเขมแขงขน สถาบน เปนสวนประกอบหนงของวฒนธรรม อนหมายถง ระบบความสมพนธทางสงคมในดานหนาทอนประกอบดวยคานยมและวธการเพอใหไดมาซงความตองการพนฐานของสงคมรวมกน แบบแผนทางวฒนธรรมของพฤตกรรมทยอมรบกนไดก าหนดบทบาทและแนวทางการปฏบต ซงการก าหนดบทบาทอาจกระท าในรปของการบงคบหรอกฎหมายกได สวนพฤตกรรมทมขนเพอ

19

สนองความตองการขนพนฐานและกอใหเกดความพอใจ เชน สถาบนเศรษฐกจเกดขนเพราะความตองการขนมลฐานทางกายภาพ อนไดแก ทอยอาศย อาหาร เครองนงหม จงเกดกจกรรมทางการผลต การแจกจายและการบรโภคขน สถาบนทางการเมองและการปกครองเกดขนเพอความเปนระเบยบ ในสงคมมการบรหารการปกครองทเปนแบบแผน สถาบนครอบครวจดตงขนเพอจดการดแลปกปองกนตลอดจนเลยงดเดกทไมสามารถชวยเหลอตนเองได สถาบนการศกษาจดตงขนเพอถายทอดความร ทกษะ ทศนคตทสงคมยอมรบดวย คานยม หมายถง สงทคนกลมหนงเหนวาอะไรกตามทคนในสงคมสวนใหญชอบปรารถนาหรอตองการใหเปน หรอกลบกลายเปนสงทตนถอวา ตองท า ตองปฏบต เปนสงทตนบชา ยกยองและมความสขทจะไดเหน ไดฟง ไดเปนเจาของ คานยมรวมเอาเปาหมายทเปนรปธรรม เชน การอยากมรายไดมากๆ และเปาหมายทเปนนามธรรม เชน ความเปนประชาธปไตย สงทจดวาเปนคานยมของสงคมหรอไมนนตองมลกษณะดงน เปนสงทยอมรบโดยสมาชกอยางกวางขวาง สมาชกยดถอคานยมนนมานาน การยดถอนนไดมการท าอยางแนนแฟน และฐานะทางสงคมของสมาชกของกลมเปนทยอมรบ ความเชอ หมายถง ความคดทเปนทยอมรบและยดถอ ซงอาจเปนความคดทเปนสากลหรอเปนทยอมรบของบางกลม หรอเปนความจรงทงมวลทอยรอบๆ ตวเรา ความเชอจะชวยอธบายและตดตามเรองราวตางๆ เกยวกบจกรวาลและโลก ความเชอเปนสงทสามารถพสจนไดวาผดหรอถกแตคานยมไมอาจพสจนดวยวธวทยาศาสตรได ปราน วงษเทศ (2546, 241-242) ไดนยามความหมายของพธกรรม ซงเปนวฒนธรรมทเปนนามธรรมไววา มนษยจะแสดงออกใหเหนถงความเชอทางศาสนาไดโดยผานพธกรรม การทมนษยทงหลายสรางพธกรรมตางๆ ขนมานนมนษยยอมมวตถประสงคและมความหมายตามความเขาใจทเกดจากพนฐานความเชอทางศาสนาของตนเอง แทจรงแลวตวพธกรรมกคอ พฤตกรรมทมนษยพงปฏบตตอความเชอทางศาสนาของตน ดงนนพธกรรมจงหมายถง พฤตกรรมทเปนรปธรรมของศาสนาความเชอนนเอง ในสวนของพธกรรมทเกยวกบชมชนหรอสงคม พธกรรมนจะเกยวของกบพระพทธเจา เทวดา และผทกชนด และจะเปนพธกรรมทชาวบานทกครวเรอนจะมารวมงานไดทงหมด พธกรรมของความเชอทางศาสนาทเกยวของกบชมชนเหลาน จะมบทบาทส าคญในการทท าใหชาวบานตางมความรสกรวมเปนอนหนงอนเดยวกน พธกรรมทจะท าใหชาวบานทกคนรสกวาตนเองเปนสวนหนงของชมชนหรอสงคม พธกรรมทปฏบตกนโดยทวๆ ไปในสงคมไทยภายในรอบปหนงแบงเปน 3 ประเภท ดวยกน ประเภทแรก เปนพธกรรมทเกยวของกบการท ามาหากน สงคมเกษตรกรรมนนการท ามาหากนอนเกยวเนองกบธรรมชาตเปนสงทส าคญ เพราะมนษยตองพงพาผลผลตของธรรมชาตและปรากฏการณทางธรรมชาตเปนวถชวตทส าคญของมนษย มนษยกจะตองประกอบพธกรรมขนมาตามคตความเชอทางศาสนาของแตละสงคม พธกรรมทเกยวของกบการท ามาหากนเปนเรองทส าคญมาก และจะมอยเกอบตลอดทงป แตชวงของความส าคญจะอยระหวางหลงการเกบเกยวและกอนทจะเรมฤดกาลใหม

20

ประเภททสอง พธกรรมทเกยวกบชวต เปนพธกรรมในเวลาชวชวตของคนตงแตเกดไปจนกระทงตาย พธกรรมทเกยวกบชวตนมความส าคญในระดบครอบครวญาตมตรในหมบานมบทบาทส าคญในการย าความเปนสมาชกของกลมญาต และรกษาความสมพนธของผคนในครวเรอน ประเภททสาม คอพธกรรมทเกยวกบชมชนหรอสงคม พธกรรมนจะเกยวของกบพระพทธเจา เทวดา และผทกชนด และจะเปนพธกรรมทชาวบานทกครวเรอนจะมารวมงานไดทงหมด พธกรรมของความเชอทางศาสนาทเกยวของกบชมชนเหลาน จะมบทบาทส าคญในการทท าใหชาวบานตางมความรสกรวมเปนอนหนงอนเดยวกน พธกรรมทจะท าใหชาวบานทกคนรสกวาตนเองเปนสวนหนงของชมชนหรอสงคมนนๆ พธกรรมเหลานมสวนส าคญท าใหเกดเทศกาล และการละเลนตางๆ ขนมาเพอใหสอดคลองกบพธกรรม ทงนเพราะสวนประกอบส าคญของพธกรรมทเกยวของกบความเชอทางศาสนาจะมการเซนสรวงบชา หรอท าบญ ท าทาน การกนเลยง หรอทเกยวของกบพธกรรม จากทศนะของนกวชาการทกลาวถงลกษณะของวฒนธรรมสรปไดวา นกวชาการสวนใหญไดแบงประเภทของวฒนธรรมเปน 2 ประเภท คอ วฒนธรรมทางวตถ เปนวฒนธรรมทมนษยสรางขนเปนรปธรรมสามารถจบตองได และวฒนธรรมไมใชวตถ คอ วธการคดและแบบแผนพฤตกรรมทมนษยคดขนเปนนามธรรมทไมมรปรางไมมตวตน

2.4 หนาทของวฒนธรรม นกวชาการไดกลาวถงหนาทของวฒนธรรมไวหลายลกษณะซงพอประมวลไดดงตอไปน สมศกด ศรสนตสข (2536, 11-12) ไดกลาวถงหนาทของวฒนธรรมสรปไดวา วฒนธรรมเปนเครองมอทส าคญทท าใหมนษยด ารงชวตอยในสงคมไดอยางเหมาะสม หนาทของวฒนธรรมทส าคญมอยหลายประการ ดงน วฒนธรรมเปนตวก าหนดรปแบบสถาบนเพราะสถาบนเปนระเบยบ แนวทางปฏบตทเปนระบบเพอตอบสนองความตองการของสมาชก และเปนทยอมรบของสมาชกในสงคมและมหนาทก าหนดพฤตกรรมของบคคลทไดแสดงออกมา ทงนยงเปนการก าหนดคานยมตอสงตางๆ วามนษยจะแสดงออกอยางเหมาะสมถกตองเพยงใด วฒนธรรมเปนแนวทางทมนษยใชในการอบรมเลยงดเดก และพฒนาจนเปนบคลกภาพใหแกสมาชกใหมของสงคมจะไดประพฤตปฏบตไดตามทสงคมตองการ ถอเปนวธควบคมสงคมทมสมาชกอยรวมกนเปนจ านวนมาก เพราะอาจจะท าใหเกดปญหาวนวาย มนษยจงสรางกฎเกณฑ ระเบยบ ขอหาม และจารตประเพณตางๆ มาควบคมความประพฤตของสมาชกในสงคม เมอมนษยมาอยดวยกนหลายคนจ าเปนตองสอความเขาใจมนษยจงไดสรางสญลกษณ เชน ภาษา เพอสอสารระหวางกน น าไปสการก าหนดเปาหมายส าคญของชวต อภญญา เฟองฟสกล (2543, 31) ไดกลาวถงหนาทของวฒนธรรม สรปไดวา วฒนธรรมเปนแบบแผนทชวยน ารองบอกทศทางสงทควรประพฤตปฏบตในสถานการณตางๆ ใหแกสมาชกในสงคม วฒนธรรมเปนเสมอนคลงประสบการณรวมกนของสมาชกในสงคม

21

จ านงค อดวฒนสทธ และคณะ (2549, 18-20) ไดกลาวถงหนาทของวฒนธรรม สรปไดวา หนาทส าคญของวฒนธรรมมดงน 1. เปนตวก าหนดรปแบบของสถาบน 2. เปนตวก าหนดบทบาทความสมพนธหรอพฤตกรรมของมนษย 3. ท าหนาทควบคมสงคม 4. ท าหนาทเปนเครองหมายหรอสญลกษณทแสดงวาสงคมหนงแตกตางไปจากอกสงคมหนง 5. ท าใหเกดความเปนอนหนงอนเดยวกนในสงคม 6. เปนปจจยทส าคญในการสราง หลอหลอม บคลกภาพทางสงคมใหกบสมาชก 7. ท าใหสมาชกแตละสงคมตระหนกถงความหมาย และวตถประสงคการมชวตของตนอนเปนความหมายของสถานการณและทเกยวกบทศนคต คานยม และจดหมายปลายทาง การเรยนรความหมายของสถานการณเชน การยม การหวเราะ แสดงความหมายถงความเปนมตรไมตรจตตอกน หรอการชก าปน หนาบง แสดงความหมายตรงกนขาม คอความไมพอใจไมเปนมตร เหลานเปนผลของวฒนธรรม วฒนธรรมแตละอยางมวธการทละเอยดแตกตางกน ซงชวยอธบายความหมายของแตละสถานการณทแตกตางกน วฒนธรรมอธบายความหมายเกยวกบทศนคต คานยม และจดหมายปลายทางของคนกลาวคอ บคคลยอมอยในภาวะทมแนวโนมทจะรสกและปฏบตดวยวธการบางอยาง โดยมวฒนธรรมเปนตวแบบทก าหนดวาสงใดเปนสงทดงาม เปนสงทปรารถนา ซงกลายมาเปนจดหมายหรอสงทบคคลจะพงบรรลถง และเปนสงทเหมาะสมในการด าเนนชวต 8. สรางหรอจดแบบความประพฤตเพอวาบคคลจะไดปฏบตตาม โดยไมจ าเปนตองคดหาวธการประพฤตปฏบตโดยไมจ าเปน ทงนโดยผานกระบวนการถายทอดหรออบรมใหรระเบยบทางสงคมเกยวกบบทบาท ความคาดหวง บรรทดฐานทางสงคมตางๆ เปนตน จากทศนะของนกวชาการทกลาวถงหนาทของวฒนธรรมสรปไดวา วฒนธรรมเปนเครองมอทส าคญในการก าหนดรปแบบของสถาบน และบทบาทของสมาชกในสงคมใหปฏบตตามแบบแผนอยางเหมาะสม วฒนธรรมเปนตวแบบทก าหนดวาสงใดเปนสงทดงาม เปนสงทสมาชกในสงคมสามารถเรยนรและปฏบตไดโดยการถายทอดหรออบรม ซงเปนกลไกในการก าหนดพฤตกรรมของสมาชกในสงคม

3. ทฤษฎโครงสรางหนาท

Emile Durkheim มความเชอเรองโครงสรางและหนาทเชนเดยวกน โดยอธบายวาสงคมจะมดลยภาพหรออยรอดดวยการยดเหนยวทางสงคม (Social Solidarity) คอ การทบคคลในสงคมมสงยดถอรวมกน ในสงคมขนาดเลกหรอสงคมทมโครงสรางงายๆ นนการยดเหนยวทางสงคมจะเปนแบบ Mechanical Solidarity คอ การยดถอคานยม จารตประเพณเดยวกน มความคด

22

ความเชอ และทศนคตตางๆ แบบเดยวกน แตในสงคมทซบซอนการยดเหนยวทางสงคมจะเปน แบบ Organic Solidarity คอการยดเหนยวตามบทบาทหนาทของตนโดยทแตละบคคลจะมคานยม ความเชอ ความคด ทแตกตางกนออกไป การทสงคมจะอยรอดไดกเพราะบคคลปฏบตตามบทบาทและหนาทของสงคมนนเอง สงคมจะเปลยนแปลงจากรปแบบงายๆ เปนแบบซบซอนเสมอเนองจากปจจยส าคญคอการเพมของประชากรท าใหเกดการแขงขนดานการประกอบอาชพ และจ าเปนตองเพมอาชพใหมๆ ขน เพอใหเพยงพอกบจ านวนประชากรทเพมขน ท าใหเกดอาชพทตองการ ความช านาญเฉพาะอยางมากขน การเพมของประชากรยงท าใหบคคลมบทบาทหนาททางสงคม มากขน เชน บทบาทหนาทในครอบครว การเมองการปกครอง ศาสนา และอนๆ นอกจากนยง น าความเปลยนแปลงมาสสวนตางๆ ของสงคมอกดวย (สนธยา พลศร 2542, 192) ส าหรบเดอรไคมแลวสวนประกอบส าคญอกประการของความเปนอนหนง อนเดยวกนในสงคมกคอการทสมาชกในสงคมมขอบเขตของการกระท าระหวางกน ตวอยางเชนการเขารวมในพธกรรมเปนการดงสมาชกของกลมศาสนกชนเขาสกจกรรมเดยวกนซงเปนการผกพนพวกเขาเขาดวยกน หรอในอกระดบหนงกจกรรมการงานทขนอยกบภารกจทแบงแยกแตกตาง แตเสรมความผกพนคนงานเขาเปนกลมการท างาน สงทสมพนธกบความถของการกระท าระหวางกนอยางมแบบแผนกคอตววดของความเปนอนหนงอนเดยวกนของคานยม การมสวนรวมกนในกจกรรมคอการมสวนรวมในคานยมและความเชอของสมาชกในชมชน หลกความเชอของกลมศาสนกชนยงแกกลาเพยงใดกลมกยงมความเปนหนงเดยวกนมากเพยงนน จะเหนวาเดอรไคมสนใจในกจกรรมของชมชนและความผกพนของชมชน ซงเกดขนมาจาการมสวนรวมในกจกรรมทางศาสนา นกวชาการผนยมเดอรไคมไดจดหนาททส าคญของศาสนาสประการของเดอรไคมไวอยางเหมาะสมคอ เปนพลงทางสงคมทท าใหเกดระเบยบวนย (Disciplinary) สามคค (Cohesive) เปนพลงชวต (Vitalizing) และความอมเอบ (Euphoric) พธกรรมทางศาสนาเตรยมมนษยเพอชวตทางสงคม โดยท าใหเกดมวนยของตนเองและความสนโดษขนในระดบหนงๆ งานพธในทางศาสนาน ามนษยใหมารวมตวกนดงนนจงท าหนาทยนยนซ าถงความผกพนรวมกนของมนษย และกระชบความเปนอนหนงอนเดยวกนทางสงคมใหมากขน การเขารวมในทางศาสนาชวยรกษาและท าใหความเปนมาทางสงคมของกลมมชวตชวาขน และชวยถายทอดคณคาอนคงทนถาวรนสบตอไปยงอนชนรนหลง ประการสดทายศาสนามหนาทในแงความอมเอบทวามนชวยเปนตวตอตานความรสกคบของใจและการสญเสยศรทธากบความเชอมน โดยท าใหความรสกของความเปนอยดเกดขนมาอกในหมของผทมความเชอ และเกดความรสกในความถกตองของโลกศลธรรมทตนเองเปนสวนหนงของมน (นฤจร อนธจระจรส 2535, 6-30)

4. เอกสารทเกยวของกบประเพณกวนขาวมธปายาส

จากการศกษาประวตของประเพณกวนขาวมธปายาสทปรากฏในเอกสารประเภทตางๆ พบวามการกลาวถงประวตความเปนมาของประเพณกวนขาวมธปายาสอย 3 ประการดงน

23

ประการแรก เชอวาประเพณกวนขาวมธปายาส แตเดมเกดจากความเชอในศาสนาพราหมณ ตงแตสมยพทธกาลไดมพราหมณเปลยนจากการนบถอศาสนาพราหมณมาเปนนบถอศาสนาพทธเปนจ านวนมาก พราหมณเหลานไดน าเอาพธการตางๆ ทเคยปฏบตมาปฏบตตอไป ในศาสนาพทธ พระพทธเจาทรงเหนวาพธการทางศาสนาพราหมณบางพธท าใหผปฏบตเกดความศรทธาในความด และเปนการบ ารงก าลงใจจงไมทรงหามการปฏบตเหลาน โดยพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหวไดนพนธไวในหนงสอพระราชพธสบสองเดอนวา ประเพณกวนขาวมธปายา สมปรากฏอยในพระคมภรธรรมบท และในคมภรโนถบรณอกแหงหนง ทงสองคมภรมเนอความตรงกนวา พระพทธองคไดทรงแสดงบรพชาตของอญญาโกณฑญญะผซงมความประสงคอยางแรงกลาและแนวแนทจะศกษาธรรมเพอใหบรรลพระอรหนตกอนอนใหพระภกษฟงดงน เมอพระพทธอปตสอบตขนในโลกมกฎมพสองคนพนอง คนพชอมหากาฬ คนนองชอจลกาฬ ทงสองคนท านาขาวสาลในแปลงเดยวกน เมอขาวก าลงจะออกรวงหรอขาวก าลงตงทอง จลกาฬไดเอา ขาวตงทองมากนกรมรสหวานอรอยมาก กคดจะเอาขาวนนไปถวายพระภกษจงไปบอกพชายแตพชายไมเหนดวยโดยอางวาไมมใครเคยท าและท าไปกคงสญเสยขาวไปเปลาๆ แตจลกาฬกรบเราอยทกวน จนมหากาฬไมพอใจ ในทสดจงไดตกลงแบงนาออกเปนสองสวนเทาๆ กน จลกาฬไดใหชาวบานชวยกนเกบขาวของตนซงก าลงตงทองแลวเอาไปผาออก น าขาวนนไปตมดวยนมสด ผสมเนยใส น าผง น าตาลกรวด แลวน าไปถวายพระพทธองคและพระสาวก โดยอธษฐานวาผลทานนจงเปนเครองชน าใหตนบรรลธรรมวเศษกอนคนทงปวง เมอจลกาฬท าทานแลวกลบไปดนาในนาเตมไปดวยขาวสาลกมความยนดยง หลงจากนนจลกาฬกไดท าบญในวาระตางๆ อกรวม 9 ครง จลกาฬซงมาเปนอญญาโกณฑญญะกท าทานและมความมงมนเชนเดมมาโดยตลอด จนในทสดไดบรรลพระอรหนตกอนพทธสาวกทงปวง จากพระคมภรทงสองทกลาวมาจงนาสนนษฐานไดวาประเพณกวนขาวมธปายาสคงเกดขนเนองมาจากเรองทกลาวมา ประการทสอง เปนความเชอทมาจากพระพทธศาสนา และเปนความเชอของพทธศาสนกชนทวไป สอดคลองกบพทธประวตตอนทนางสชาดาถวายขาวมธปายาสกอน บรรลอภสมโพธญาณ ดงปรากฏในพทธประวตเลม 1 ปรมกาล ปรเฉท 5 ดงน ในเชาวนหนงนางสชาดาบตรกฎมพนายใหญแหงชาวบานเสนานคม ณ ต าบลอรเวลาปรารถนาจะท าการบวงสรวงเทวดา หงขาวมธปายาสคอขาวสกหงดวยนมโคลวน เสรจแลวจดลงในถาดทองค าไปทโพธฤกษเหนพระ มหาบรษนงอยส าคญวาเทวดาจงนอมขาวปายาสเขาไปถวาย ในเวลานนบาตรของพระองคเผอญอนตรธานหาย พระองคจงทรงรบปายาสนนทงถาดดวยพระหตถแลวทอดพระเนตรแลดนาง นางทราบพระอาการจงทลถวายทงถาดแลวกลบไป พระมหาบรษทรงถอถาดขาวปายาสเสดจไปสทาแหงแมน าเนรญชรา สรงแลวเสวยขาวปายาสหมดแลวทรงลอยถาดเสยในกระแส หลงจากทพระองคเสวยขาวมธปายาสของนางสชาดาแลวกทรงบรรลอภสมโพธญาณในคนนน ดวยเหตนชาวพทธโดยทวไปในเมองนครศรธรรมราชจงเชอกนวาขาวมธปายาสเปนสงทสงผลใหพระพทธองคทรงตรสร จงเหนวาขาวมธปายาสเปนของดของวเศษทสามารถบนดาลความส าเรจใหเกดขนไดเพราะเมอ พระพทธองคเสวยขาวมธปายาสแลวท าใหพระองคเหนแจงธรรม แสดงวาขาวมธปายาสชวยเพมพนพลงกอใหเกดสตปญญา สมองแจมใส จงเหนวาขาวมธปายาสเปนประดจยาขนานวเศษ (เปรมจต ชนะวงศ 2525, 4-8)

24

ประการทสาม เปนประวตของประเพณกวนขาวมธปายาสของชาวจงหวดนครศรธรรมราช ซงส านกงานพระพทธศาสนาจงหวดนครศรธรรมราช รวมกบพทธสมาคมนครศรธรรมราช โดยนางกาญจนา เรองชวย นายกพทธสมาคมนครศรธรรมราช มหาวทยาลย มหามกฎราชวทยาลย วทยาเขตนศรธรรมโศกราช พระศรธรรมประสาธน เจาอาวาสวดสวนปาน และวทยาลยอาชวศกษาไดเลงเหนความส าคญในการอนรกษประเพณกวนขาวมธปายาส จงจดท าเอกสารประกอบในการอบรมสาธตการกวนขาวมธปายาสเพอเปนการเผยแพรความร โดยมเนอหาบางสวนในเอกสารประกอบการอบรมมเน อความ เกยวกบประวตของประเพณกวนขาวมธปายาส ซงเปนเนอหาทไมซ ากบเอกสารใดทเคยปรากฏ มเนอหาดงน ในสมยพทธกาล ขาวมธปายาสเดมทนนเทวดาทงหลายไดสองเนตรลงมา และเหนวาถาพระพทธองคไมไดเสวยขาวมธปายาสของเครอญาตทงหมดในปวงชนน พระพทธองคยงไมหมดกเลส แตถาไดเสวยขาวมธปายาสแลวทานจะส าเรจเปนพระอรหนตศลอรยะ ทวาประเสรฐจะไดอยในเมองแกว จะไมแคลวนพพาน จะไมเจบ ไมเกด และไมตาย ดงนนเทวดาทงหมดจงไดประชมกน และสองเนตรลงมาดจงรวาไมมใครจะท าได เพราะเครอญาตทงหมดจะตองมารวมกนทงนเพราะวาขาวมธปายาสนน หมายถง “ขาวรวมญาต” เมอเปนเชนนนเทวดาจงสองเนตรอกและเหนวามอยองคหนงทจะท าไดบคคลผนคอนางสชาดา เทวดาจงดลจตดลใจใหพระอนทรลงมานมตฝน โดยใหพระวษณกรรมซงเปนคนรบใชพระอนทรเปนผบอกวาจะตองท าอะไรท าอยางไร เพอใหญาตเชอพระวงศของทานมารวมกลม เพอจะไดปรกษาหารอกนวาจะเตรยมเอาอะไรบาง พระวษณกรรมจงไดแปลงตวเปนคนแกมาบอกใหเครอญาตหาเครองปรงมาใหครบ 59 อยาง บรรดาญาตตางกไปหากนมาใครหาอะไรไดใหเอามา ซงสงทหามาไดกจ าพวกเครองแกง ประเภทแกงสม แกงเผด คอรวมเครองแกงทงหมดทมอยในเมองมนษย หรอทเรยกวาเมอง “กลชมพทวป” เครองยาทน ามามทกชนด ไดแก เครองยาจ าพวกหว ซงม หวชาย หวเปราะ หวไพร หวขง หวมวง หวทอ หวขา ซงจ าพวกหวเหลานจะมความหมายอยในตว เชน หวชาย หมายถง พระพทธองคมสญชาตเปนผชาย หวเปราะ หมายถง ค าพดทออนหวานของทาน หวไพร หมายถง บารมของทาน ถามสงใดเกดขนทานจะปดเปาไดหมด หวทอ หมายถง จตของทานทหนกแนนมนคง แกไดสารพดคอถามารมาแบบไหนทานจะแกไดหมด เครองยาจ าพวกหวรวมกลมกนไดเจดหวพอดจะมความเปนของพทธองคทงหมด จ าพวกหวโดยเฉพาะหวลา คอ หวมน ฟกเขยว ฟกทอง ฯลฯ จ าพวกนหมายถงรศมชอเสยงของพระพทธองค ทานวาเมอทานส าเรจแลวขอใหชอเสยงบารมของทานใหลาไปทวโยชนจนหมดศาสนา จ าพวกหวลา อนหมายถงเกยวกบศาสนา พระวษณกรรมซงเปนคนรบใชพระอนทรเปนผสงมานงอธบายให เครองยาทใชกไดแกยาแกไข เชน ยาเลอด ยาลม ยาแกปวดเมอย ยาทมใจ คอยาสารพดสมยกอนมยาอะไรกใชยานน แตสมยนกมแตยาลม ซงเอามาจากพวกหวทอ หวขา เอามาผสมกนเปนยาลม ยาเลอดกไดจากตนหมากรากไม ยาแกรอนกเอามาจากรากสพเพ (รากหมากรากพราว) นอกจากนนกเอาเครองเพลาทหอมๆ มหญาใตใบ หญาใตดน เพลาแดง เพลาขาว ใสรวมกนหมด คลายๆ กบวาเวลานทราเหมอนกบทานบรรทม เพลาน หมายถง เวลาทานไสยาสนทานหลบไป พอพระวษณกรรมบอกเครองปรงใหเสรจกไดรวมกลมเครอญาตแลวไดบอกวธกวนใหโดยผกวนแตงชดไทยเดม เขาใชนงโจงกระเบนใสเสอแขนยาวแบบหอคอ และใหผาสไบมาทาบอกชนหนง ผาสไบนนจะเปนสเหลองหรอสขาวกได คอใชสตามสของหวทงเจดหว ซงถอวาส าคญขาดไมได เพราะหวทงเจด

25

หวเกยวกบสงขารของพระพทธองคทงนน และรวมสงขารของมนษยเราดวย พอเตรยมของเสรจแลวกท าพธปลกเสก การปลกเสกท าโดยพระวษณกรรม เมอปลกเสกเสรจแลว กไดเชญพราหมณมาท าพธ แตกอนทจะถงพธกวนขาวมธปายาสจรงๆ นน พราหมณจะท าพธกวนกอนโดยลงยนตสระหนงสอขอม การลงยนตสระหนงสอขอมนนท าเพอใหพระพทธเจาหมดกเลศทงปวง และพราหมณตองน ามาถอไวพอลงยนตเสรจแลวกน าสาวพรหมจาร 3 คน หมายถง 4 คนหาม 3 คนแห 3 คนอย 3 มม พายไปพรอมๆ กนคนละขางคอพายสลบกน ขณะทพายเมอปลายไมพายสดกระทะ ปลายไมพายของแตละคนจะตวดขนทกครงพรอมๆ กนอยางน 3 ครง พอเสรจพธกกวนไปขางหนา 3 ครง ไปขางหลง 3 ครง โดยตวดไมพายใหไมพายขนพรอมๆ กน โดยใชคนพาย 4 คน (สคนแหแบบสบหวาง) หมายถงกเลสแยงกน โดยแบงออกขางละ 2 คน คอ 2 คนพายไปขางหนาถอไมพาย 2 อน จะพายเขามาชนกน และอก 2 คน กพายมาโดยพาย สบหวางกนท าเชนนเรอยๆ ทพายเชนน หมายถง ธาต 4 คอ 2 คน หมายถง กรรมเกา (กรรมด กรรมชว) 4 หมายถง ธาต 4 พอเขาพธกวนเสรจแลว กวนกนตอไปจนขาวมธปายาสแหง นางสชาดากปลมปตทไดกวนขาวมธปายาสส าเรจ และไดเอยขนวา “คราวนขาพเจาตองไดเดนตามรอยพระศาสนาทแทจรง” แลวนางสชาดาไดเอาขาวมธปายาสใสถาดทอง และอธษฐานวา “ถาขาพเจามบารมจรงขอใหพระพทธองคส าเรจในนพพานเถด ขาพเจาจะไดตามไปเปนลกศษยของเสดจทานดวยพระเจาคะ” จากนนนางสชาดาไดน าขาวมธปายาสไปถวาย การน าขาวมธปายาสไปถวายนนจดเปนขบวนแห โดยมพราหมณน าหนาขบวนและพราหมณไดท าพธไปดวย ในพธขบวนแหนนประกอบดวยเทยน 1 เลม ธป 3 กาน ปกลงในขาวมธปายาส แหไปตามแมน าเนรญชลา และมการประพรมน ามนตลงไปในขาวมธปายาสตลอดทาง (การทใชเทยน 1 เลม ธป 3 กาน หมายถง พระไตรลกษณของทาน) เทยนนนเลมใหญมากเพราะขบวนแหตองเดนทางระยะไกลและแมน าเนรญชลากกวางใหญ เทยนจะตองพอกบระยะทางดวย พอไปถงนางสชาดากอธษฐานอกวา “ขอใหบารมของพระองคทานจงส าเรจ ส าเรจจนแจงเหมอนเทยนนดวยเถดพระเจาคะ ขอใหบารมของทานทไดสะสมไวใหหอมหวนทวโลกอาณาจกรเหมอนควนธปทง 3 กานนดวยเถดพระเจาคะ” (คอทเราเรยกวารตนตรยทง 3 นนเอง และมนษยเราไดยดสงนนมาปฏบตซงถอวาถงแมจะไมมเทยนกใหมควนธปเอาไวเสมอ) พอนางสชาดาถวายขาวมธปายาสแกพระองค พระพทธองคทานกรบประเคนการรบประเคนนนทานไมรบดวยมอทานจะใชผามารองรบ แตผาทรองรบนนดานลางของผาไมไดตกบนพนดน เพราะถาผาตกบนพนดนทานจะไมส าเรจ พระวษณกรรมไดแปลงกายเปนลม มารบผาผนทรองรบประเคนขาวมธปายาสนนไว โดยไมใหใครเหนท าใหทกคนเกดอศจรรยใจวาท าไมหนอผานนจงอยนงเฉยไมตกบนพนดนเหมอนกบมคนมารบไว แตทกคนกคล าไมพบสงใด ทคดวามารองรบผาไวในขณะเดยวกนใครลอดเขาไปใตผานนจะรสกเยนกายทกครง แตส าหรบพระพทธองคทานรดวยญาณของทานจงไดอธษฐานจตวา “ถาขาพเจาหมดเวร หมดกรรม มวาสนา มบารมทแทจรง และ ท าไดส าเรจเปนพระโพธสตวแลว ขอใหขาพเจาเสวยขาวมธปายาสของนางสชาดาน และขอใหส าเรจดวยมรรคผลนพพานเทอญ และขอใหผทเดนตามขาพเจาทอยใตรมโพธเยนเหมอนกบลมใตผาทขาพเจารองรบขาวมธปายาสนดวยเทอญ” แลวทานเสวยขาวมธปายาสทนท เมอทานไดเสวยขาวมธปายาสเสรจแลวทานกไดแจกจายใหบรวารทไปหอมลอมทานไดเสวยขาวนนทกคนแมแตเทวดาทไดนมตลงมาลอมทานในขณะนน กไดเสวยขาวนนดวยและทานไดตรสวา “ถาผใดจะไมลงมาเมองกลชมพทวปน

26

แลวขอใหทานเหลานนจงส าเรจญาณจากชนบนไปดวย และตามขาพเจาไปโดยขาพเจายนดเปดประตแกวใหตอนรบเสมอไป” แลวทานกไดอธษฐานจตตอไปวา “ถาส าเรจจรงๆ แลวขาพเจาขอเสดจไปยงแมน าเนรญชลา ณ บดน” จากนนบรวารทงหลายกชวนกนหอมลอมตามเสดจกนไป นางสชาดากไดประเคนถาดขาวมธปายาสใหทานเสวยอกครง รวมเสวยขาวมธปายาสทงหมด 3 ครง ตามจ านวนธป คอ ครงท 1 ถวายขาวมธปายาสทส านกของทาน ครงท 2 เดนไปไดครงทางกถวายทตนโพธ ครงท 3 ถวายเมอเดนไปถงแมน าเนรญชลา ครงท 1 ทานไมส าเรจ ครงท 2 ทานกยงไมส าเรจ ทานไปส าเรจญาณทแมน าเนรญชลา ซงทานตองเสวยขาวมธปายาสเปนครงท 3 เมอทานเสวยขาวมธปายาสครงท 3 และครงนกอนททานจะเสวยทานกไดอธษฐานจตอกวา “ขาพเจาเมอหมดผลกรรมนขอใหกรรมทงหลายจงรบเอาสวนบญสวนกศลนดวยเทอญ อยามาขดขวางดวงจตของขาพเจา อยามาแผวพานสงขารของขาพเจาเลย และขอใหรบเอากรรมด กรรมชว ทกรรมใหม กรรมเกา ขาพเจารหมดทกชาตทงหมดขาพเจาได 500 ชาต ขอใหกรรมทงหลายแหลทเกยวของกบใครทขาพเจาจองกด ทขาพเจาไมจองกด ทมาแกลงขาพเจากด จงมารบเอาสวนกศลนเทอญ ผใดไปตกนรกอเวจขอใหผนนรบสาธดวยจะไดพนขมมาเลกนอย” เมอทานอธษฐานเชนนทานกวา “พทโธนาสงสาร ธมโมนาสงสาร สงโฆนาสงสาร นาสงสารมนษยทงโลก นาสงสารสตวทไปตกเมองมนษยไมเคยไปนาสงสารพทโธสพเวส นาสงสารมนษยลองหน นาสงสารสรรพสตวทงหลายทเกด แก เจบ ตาย ในมนษยเมองกลชมพทวป โธเวทนา โธเวทนา เวทนานาสงสาร ดวยนะโม ดวยนะโม ดวยพระธรรม ดวยพระธรรม พระธรรมจงรแจง พระธรรมจงตามฆา พระสงฆจงตามฆา (ฆากเลส) พระสงฆจงเจรญ ทเดนตามแนวทางของขาพเจา ขอใหผทเดนตามแนวทางของขาพเจานขอใหผนนจงเจรญ จงเจรญ พรอมทงลกของขาพเจาทง 4 สกลดวยเทอญ (พระสงฆ อบาสก อบาสกา ภกษณ) เพราะวาตอนนนลกทง 4 สกลไปหอมลอมทานหมด ขอบญบารมนทขาพเจาไดอธษฐานจตแลว (ขอใหถาดทองใบน) ถาขาพเจาไดส าเรจมรรคผล นพพานจรงขอใหถาดทองนจงทวนกระแสนน แมนางธรณ แมคงคา จงชวยดลบนดาลดวยเทอญ” พอจบค าอธษฐานพระองคกเหวยงถาดทองค าลงในแมน าเนรญชลาในเวลาเดยวกนกเกดอศจรรยขน คอแมน าวนขนแลวถาดทองกลอยมาหาทาน และมาวนอยตรงหนาทาน ทานกไดส าเรจญาณตอนนนไปนพพาน เมอทานส าเรจญาณไปนพพานคอหมดกเลสทกอยาง พอทานหมดกเลสนนแลวทานกไดเรยกสาวกทงหลายซงมพระอานนท พระศวล พระโกธญญะ ทงสามพระองคมาประชม ทงนเพราะทานรญาณของทานแลววาทานเสรจแลว เมอทานไดส าเรจญาณแลวกมเหตการณตางๆ เกดขนคอมเศรษฐไดน าเนอสตวซงเปนเนอสกรมาถวายทาน ทานรดวยญาณแลววาเมอทานไดเสวยเนอนเขาไปและพระทงหลายถาไดเสวยเนอนเขาไปแลวจะเปนอนตรายเพราะวาเนอสกรนนเปนพษ แตเศรษฐไมรเมอพระทงหลายจะฉนทเนอทานกไดตรสขนวา “เนอสกรนนอาตมาขอใหทานน ามาใหอาตมาทงหมด และใหน ามาวางไวหนาอาตมา ใครอยาขดขนสาวกทงหลายกอยาไดขดขน” เศรษฐซงนงอยกคดวาเหตใดพระพทธองคมความโลภเชนนกไหนวาทานหมดกเลสแลว แตท าไมทานยงมความโลภอยางน เมอเศรษฐคดดงนนกเรมเสอมศรทธาในตวทานเงยบๆ พอทานไดเสวยเนอเขาไปแลว เนอทยงมเหลออยทานกใหน าไปเททงในแมน าคงคาใหหมด (ซงเปนแมน าลางบาป) เมอมผเอาเนอไปเททงในแมน าคงคาแลวกอนนน ทานเองกเกดอาการทองรวง แตกอนมอาการทองรวงนนทานไดเทศนาใหเศรษฐฟงวา “เศรษฐทานไม

27

รอะไรมากอนแตอาตมารวาเนอนนเปนของพษซอนอยภายในถามเหลออยทบานขอเชญโยมเศรษฐจงน าเนอนนไปเทในแมน าคงคาใหหมดเถดอยาเพงเสวยเขาไป” เศรษฐไดฟงทานตรสเชนนนกไมเชอ และมความเสยดายเนอดวย จงไดน าเนอทเหลอไปใหสาวสนมกรมวงเสวย เมอสาวสนมกรมวงเสวยเนอเขาไปพวกเขาเหลานนกเกดทองรวงตาย เมอเศรษฐเหนเชนนนจงคดไดทนทวาพระพทธเจาทานไดส าเรจเปนพระโพธสตวอยางแทจรงแลว ทานไดส าเรจญาณแลว ทานบรสทธจรงๆ แลวสามารถลวงรวามพษในเนอนน เศรษฐเลยยกยองนบถอทาน และเปนทเลอมใสของคนทงปวงในต าบลนน หลงจากทานประชวนหมดสตไมชาทานกฟนคนสตขนมาอกครง ทานกกระหายน าพระอานนทจงไปหาน ามาถวายกไมสามารถเอาน ามาถวายไดทนทวงท ทานกรดวยญาณของทานทนทวาทเปนเชนนเพราะกรรมชาตปางกอนทานไดก าเนดเปนคนธรรมดาเปนลกเศรษฐชางหมอ ครงนนทานไดจงมาไปหาน าเพอจะใหมาไดกนน า แตน าททานไปพบเพอจะใหมากนนนเปนน าสกปรกใจทานนนตองการใหมาไดกนน าทใสสะอาด ทานกจงมาเดนไปเรอยๆ กไมไดน าทใสสะอาดใหมากนไดมาหวน ามากเลยสนใจตายดวยเหตนเมอทานฟนจากประชวนพระอานนทไปหาน าทใสสะอาดไมได มหน าซ ากลายเปนแกลบไปเสยอกดวย เหตการณเปนอยางนทานกทราบดวยญาณโดยตลอด ทานจงไดใชใหพระ โมคคลลานะไปหาน าอก พระโมคคลลานะจงไดกราบทลทานวา “สมเดจพระเจาคะน านเปนน ากฎแหงกรรมทกหยอมหญาไมมน าใดทใสสะอาดเหมอนน าใจของพระพทธองคแลวพระเจาคะ ขอเชญสมเดจทานจงโปรดกรณาใหกบตวกรรมตวนเถดพระเจาคะ” และพระสวลกรบอาสาไปเอาน ามาถวายดวยตนเอง และกอนทจะบรรทมทานกไดท าจตของทานใหสะอาดแผเมตตาจตใหตวกรรม พระสวลกไดน าน าใสสะอาดบรสทธน ามาถวายใหทานไดเสวย เมอทานไดเสวยน านนแลวทานกหายประชวนอกครง หลงจากนนทานกไดเสวยเนอเขาไปอกแตครงนเปนเนอโค เนอโคนไมไดเปนเนอโคธรรมดา แตเปนเนอโคทนมตลงมาจากสวรรค เพราะถงเวลาททานจะส าเรจแลวทชาวบานเรยกวา “กวนขาวชงโค” (โคค านถาเปนตนไมกคอภชงค ภชงคในขอของมรรค 8) แตโคทพระพทธเจาไดเสวยเนอ ไปนนเปนโคทจตมาโปรดทานใหทานไดหมดทกข หมดโศก หมดทกอยางเพอใหทานไดไปนพพาน และโคตวนเมอตายแลวกไดไปเกดเปนโคเทวดา ความเปนมาเชนนเขาจงเรยกกนตลอดมาวา “กวนขาวยาโค” หรอกวนขาวมธปายาส นนเอง ประเพณกวนขาวมธปายาสในสมยพทธกาลประกอบพธในวนขน 15 ค า เดอน 6 แตประเพณกวนขาวมธปายาสในประเทศไทยวนเวลาในการประกอบพธนนแตกตางกนไปในแตละทองถน เพราะฤดการท านาของแตละทองถนยอมมความแตกตางกนไปตามภมประเทศภมอากาศ การก าหนดเวลาประกอบพธกวนขาวมธปายาสจงก าหนดขนตามความเหมาะสมของทองถน เหตเพราะตองรอใหขาวตงทองจนเปนน านมซงเปนสวนประกอบส าคญททกพนทขาดไมได สวนเครองปรงอยางอนจะมความแตกตางกนไปตามแตละทองถนและฤดกาลของพชผลเปนส าคญ แตทนยมกน เชน มนส าปะหลง ฝรง ฟกทอง กลวย มะพราว แปงขาวเหนยว น าตาลทราย นม น าออย มะละกอ ขนน ทเรยน กะท ถวลสง งา น าผง แปงขาวเหนยว แปงขาว เจา กระวาน การพล พรกไทย ฯลฯ (ดเรก พรตตะเสน และพทยา บษรารตน 2542, 6336) สตรสวนผสมของขาวมธปายาสของแตละทองถนจะมความแตกตางกนไปไมมสตรทแนนอนสามารถใสวตถดบไดหลากหลายทเหมาะสม และมประโยชนตามความนยมของแตละทองท เชน ของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร จงหวดนครศรธรรมราชนยมใสโอวลตนเพอใหขาวมธปายาส มสสนสวยงามนารบประทานยงขน

28

วธกวนขาวมธปายาส เมอชาวบานชวยกนตระเตรยมเครองปรงขาวมธปายาสเสรจแลวกเรมพธกรรมทางศาสนา ประเพณกวนขาวมธปายาสของชมชนทยดถอประเพณตามแตโบราณ จะตองมพธกรรมทางศาสนาพราหมณและศาสนาพทธ พรอมทงสาวพรหมจารเรมกวนกอนผใด เพอความเปนสรมงคลในการกวนขาวมธปายาส ตองใชสาวพรหมจารทบรสทธเปนผเรมตนกวนขาว จนเสรจพธสงฆ โดยถอกนวาการกวนขาวมธปายาสในพระราชพธนนตอ งเปนสาวพรหมจารคอหญง ทไมมสาม หรออกความหมายหนงคอหญงทยงไมมประจ าเดอนซงถอวาเปนสาวพรหมจารทแทจรง จากหนงสอพระราชพธสบสองเดอนของรชกาลท 5 ทรงนพนธไววา “ค าทเรยกผกวนขาวทพยวา สาวพรหมจารนเดมจะเปนพราหมณดอกกระมง ขอทถอตามกนอยอกวานางพรหมจาร นนจะตองเปนคนทยงไมมระดจงจะเปนพรหมจารแทนนเลา ถาจะคดไปตามทางทวาพรหมจารเปนพราหมณแลวกจะเคยใชนางพราหมณทยงไมมสาม ถาหากวาการกวนขาวทพยเปนการจ าเปนจะตองใช นางพราหมณซงยงไมมสามเชนวามานแลว พราหมณในเมองไทยเรานมนอยจะหาธดาพราหมณซงยงไมมก าหนดอาวาหะววาหมงคลไดยาก จะมเวลาขดของในการทจะท าพระราชพธขน พระเจาแผนดนองคใดองคหนงจงทรงตดสนวา เมอไมมธดาพราหมณจะกวนขาวทพยแลว เอาลกเจานายทนบวาเปนขตตยชาตสงกวาตระกลพราหมณมากวนจะไมไดหรอ ทานพราหมณผจะท าพธนนคอยขางมนอยอยจะหาธดาพราหมณกไมได จงไดตกลงวายอมใหใชตามกระแสพระราชด ารส การกวนขาวทพยจงไดยกเปนหนาทของลกเจานายแตเลอกเอาลกเจานายทเปนพรหมจารคอไมมสาม เปนพรหมจารตามอยางพระพทธศาสนา ครนนานมาหมอมเจาททรงพระเยาวมนอยหมอมเจาทขนบญชใหมชนหลงยงไมทรงเจรญ ดวยตองหาในระหวางเกศากนตแลวแตยงไมทนเปนสาวใหญกหายากขนทกปจนตองม หมอมราชวงศเจอปน นานเขากเลอนลงไปจนหมอมหลวงเมอชนหลงๆ ลงมานถงคนสามญเขาปลอมใชบาง ทเยาววยใหไดขนาดกบนางพราหมณซงยงไมมสามทเคยกวนมาแตกอนนนดวย จงไดเรยกวา สาวพรหมจาร” และวธทเลอกเดกอายนอยทกลายมาเปนสงทสบเนองตอมาจนถงปจจบน (องคการบรหารสวนจงหวดนครศรธรรมราช 2557, 28)

5. งานวจยทเกยวของ

5.1 งานวจยทเกยวของกบประเพณกวนขาวมธปายาส การศกษาวจยของ ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอตรดตถ (2551) เรอง การบรหารจดการวฒนธรรมทองถนเพอสรางความสามคคในชมชน กรณศกษาประเพณกวนขาวมธปายาส (ขาวทพย) ของวดเกษมจตตาราม อ าเภอเมอง จงหวดอตรดตถ วตถประสงคในการวจยเพอการศกษาบรหารจดการประเพณกวนขาวมธปายาส (ขาวทพย) และศกษาการมสวนรวมความสามคคของชมชน เพอน าผลทไดจากการจดประเพณกวนขาวมธปายาส (ขาวทพย) น ามาเปนเครองมอ ในการพฒนาชมชนและสงเสรมกระบวนการมสวนรวมของชมชนสมานมตร และสภาวฒนธรรมจงหวด ในการจดการวฒนธรรมทองถน ความเปนมาและความส าคญของปญหาในการวจย คอ วดเกษมจตตารามเปนวดเกาแกวดหนงของเมองอตรดตถ ตงอยในยานชมชนสมานมตรซงเปน 1 ใน

29

26 ชมชนเมองของเทศบาลเมองอตรดตถ มลกษณะทโดดเดนเพราะเปนศนยกลางของชมชน มบานเรอนของชมชนตงอยลอมรอบวด ประชาชนทอาศยอยในชมชนแบงออกเปน 2 กลมใหญๆ คอ กลมดงเดม และกลมทอพยพมาจากตางจงหวด เพอเขามาท างานในพนท จากลกษณะทหลากหลายของกลมคนทเขามาในชมชนและยงประกอบอาชพทแตกตางกน ท าใหการรวมตวกนท ากจกรรมตางๆ ของชมชนเปนไปดวยความยากล าบาก จงเปนสาเหตทวดไดน าประเพณกวนขาวมธปายาส (ขาวทพย) มาเปนกจกรรมหลกของวด เนองจากเหนวานาจะเปนกจกรรมทสามารถสรางความสามคคใหเกดขนในชมชน จงไดจดประเพณกวนขาวมธปายาส (ขาวทพย) เปนครงแรกในป 2530 และจดในชวงเดอน 6 ของทกป เพอใหคนในชมชนไดมสวนรวม ไดแสดงออกถงความสมครสมานสามคค และยงเปนการอนรกษสบสานประเพณอนดงานของไทยอกดวย เพราะการกวนขาวมธปายาสนไมไดท ากนงายๆ จะตองประกอบดวยพธกรรมหลายๆ อยางเชน ตองบวงสรวงเทวดา และทาวจตโลกบาล เครองปรงหากใชแบบโบราณกตองมถง 108 ชนด เครองปรงหลกจะม 9 อยาง คอ น านมขาว เนย ออย น าตาล น าผง นม ถว งา และขาวเมา การกวนครงแรกตองใชสาวพรหมจาร ตองใชไมชยพฤกษ หรอไมพทราเปนฟนเทานน อกทงไฟทใชตองเกดจากแดดผานแวนขยายทเรยกวา “สรยกานต” และตองใชน า พระพทธมนตพรมเครองปรง เปนตน ประเพณกวนขาวมธปายาส (ขาวทพย) แตละครงจงเปนงานใหญ ทตองใชทงทน ความศรทธาและความรวมมอรวมใจจากคนในชมชนเปนอยางมาก จงเหนวาเปนประเพณทนาสนใจ ท าใหเกดความรเรมศกษางานวจย ในการวจยครงนใชการวจยเชงคณภาพส าหรบหาความร ความเขาใจในการด าเนนการจดงานประเพณกวนขาวมธปายาส จากสภาพแวดลอมจรงของชมชน สวนใหญจะเปนขอมลเกยวกบความรสกนกคด ทศนคต ความหมายหรอคานยมของบคคลตางๆ ทมสวนรวมในการจดงานครงนโดยการสงเกต และการบนทกเหตการณ และการสมภาษณ และใชการวจยเชงปรมาณเพอรวบรวมขอมลทสามารถวดคาไดจากการด าเนนการจดงานประเพณกวนขาวมธปายาส และผลของการด าเนนงาน โดยเกบรวบรวมขอมลจากกลมตวอยาง 3 ภาคสวน คอ ภาครฐ จากองคกร และประชาชน โดยใชแบบประเมนความคดเหนและแบบวดความพงพอใจในการด าเนนการจดงานประเพณกวนขาวมธปายาส ผลจากการวจยพบวา การบรหารจดการประเพณกวนขาวมธปายาสของ วดเกษมจตตารามในอดตนน รปแบบการจดงานเหมอนกบการจดงานประเพณของวดโดยทวไปมกจกรรมหลกๆ คอ พธบวงสรวงเทวดา การกวนขาวมธปายาส กจกรรมการท าบญใสบาตร และมหรสพสมโภชงาน เมอผวจยไดเขาไปรวมด าเนนการจดงานไดน าเสนอใหมการเพมคณะกรรมการฝายประสานงานขน เพอท าหนาทประสานงานด าเนนงานในทกขนตอนและทกกจกรรม หลงจากมการเพมคณะกรรมการฝายประสานงานแลว ท าใหผลของการจดงานนนออกมาราบรน ประสบผลส าเรจมปญหานอยลง ดานการมสวนรวม ความสามคคของคนในชมชนในการบรหารจดการประเพณกวนขาวมธปายาส พบวา ชมชนสมานมตรและหนวยงานทเกยวของใหความรวมมอกบทางวดในการจดงานเปนอยางด แมวากลมคนในชมชนจะมลกษณะแตกตางกนมากกตาม สวนผลทไดรบจากการจดงานในครงนพบวา หนวยงานทเกยวของใหความรวมมอด ชมชนมความสามคคมากขนและใหความรวมมอในการจดงานกบทางวดเปนอยางด ส าหรบดานการสงเสรมกระบวนการมสวนรวมของชมชนสมานมตร และสภาวฒนธรรมจงหวดในการบรการจดการวฒนธรรมทองถนพบวา ไดม

30

การสรางความเขาใจรวมกนในประเพณกวนขาวมธปายาสกบกรรมการวด คณะกรรมการจดงานและผทมสวนเกยวของโดยเฉพาะอยางยงชมชนสมานมตร มการรวมท างานเปนทมเดยวกนกบคณะกรรมการจดงาน โดยเขารวมประชมทกครง พรอมทงสนบสนนการจดงานกบหนวยงานในระดบจงหวด นอกจากนเจาหนาทของส านกงานวฒนธรรมจงหวดไดมการประสานงานกบผทมสวนเกยวของทกภาคสวนตงแตกอนงานจนกระทงการจดงานเสรจสน จะเหนไดวางานวจยเรอง การบรหารจดการวฒนธรรมทองถนเพอสรางความสามคคในชมชน กรณศกษาประเพณกวนขาวมธปายาส ของวดเกษมจตตาราม อ าเภอเมอง จงหวดอตรดตถนน มงหวงทจะเหนการมสวนรวมเพอสรางความสามคคใหเกดขนแกคนในชมชน และเปนประโยชนทกอใหเกดแนวคดในการสรางโครงการวจยรวมกบชมชนหรอทองถน เพอพฒนา อนรกษ และสงเสรมวฒนธรรม ประเพณของชาตใหยงยนสบไปในอนาคต

5.2 งานวจยทเกยวของกบภาพสะทอนทางสงคม และวฒนธรรม การศกษาวจยของ อาภรณ อกฤษณ (2532) เรอง พธลอยเรอ : ภาพสะทอนสงคมและวฒนธรรมของชาวเล กรณศกษาบานหวแหลม เกาะลนตา จงหวดกระบ มวตถประสงคเพอศกษาพธลอยเรอในฐานะทเปนภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรม รวมถงขนตอนและองคประกอบของพธลอยเรอ ตลอดจนสญลกษณทปรากฏในพธลอยเรอของชาวกลมทท าการศกษา และเพอสะทอนถงสงคม วฒนธรรมของชาวเลทงในอดตและปจจบน ของชาวบานหวแหลม อ าเภอเกาะลนตา จงหวดกระบ มวธเกบขอมลโดยผวจยไดเขาไปอาศยในชมชนชวงระยะเวลาหนง และใชวธการทางมานษยวทยาเกบรวบรวมขอมลทางดานชาตพนธ และพธกรรม จากการสงเกตขณะเขาไปมสวนรวมในเหตการณ และสมภาษณอยางไมเปนทางการประกอบกบการศกษาคนควาเอกสาร และต าราตางๆ ทเกยวของ ผลจากการศกษาดานภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมพบวา องคประกอบของพธลอยเรอทงในแงของศลปะทชาวเลบานหวแหลมสรางสรรคประดษฐขนเพอใชในพธกรรม ในแงของสญลกษณและการสอความหมาย ตลอดจนการสบเนอง และการเปลยนแปลงไดสะทอน ใหเหนถงสญลกษณ และการสอความหมายในรปแบบตางๆ ไดแก การประกอบพธกรรมของผน ากลม การเขารวมตอเรอปลาจกประดษฐไมกนผ ประกอบพธสาดน า และพธท าน ามนต ท าขวญ และสะเดาะเคราะห ตลอดจนการรองร าท าเพลงของสมาชกในกลม สงเหลานเปนการแสดงสญลกษณและการสอความหมายดวยภาษาทาทาง ซงนอกจากสมพนธกบต านานความเชอ คานยม และภาวะแวดลอมทางนเวศวทยา ซงรวมเรยกวาโลกทศนทางสงคมและวฒนธรรมแลว ยงแสดงถงโครงสรางของพธลอยเรอ ซงสมพนธกบโครงสรางของชมชนบานหวแหลมดวย ในท านองเดยวกนเรอปลาจกและสวนประกอบของเรอไมกนผ และเครองเซนในพธกรรมไดแสดงถงสญลกษณและการสอความหมายทางวตถ ซงสมพนธกบโลกทศนทางสงคม และวฒนธรรมของชมชนชาวเลบานหวแหลม อนเปนแรงบนดาลใจใหสมาชกในชมชนสรางสรรคประดษฐสงเหลานขนเพอสนองความตองการของสงคมเชนกน ทงนองคประกอบของพธลอยเรอแตละขนตอน และโลกทศนทางสงคมและวฒนธรรม ไดมการสบเนองไปอยางสอดคลองและสมพนธกน

31

การสรางพธกรรมขนมาเพอตอบสนองความตองการของสงคม พธลอยเรอจงมบทบาทหนาทซงครอบคลมโครงสรางชวตและความเชอของสงคม เชน มบทบาทหนาทในการบนทกเรองราวและภมหลงทางประวตศาสตรเกยวกบเสนทางการอพยพโยกยายและการตงถนฐานของ กลมชาวเล มบทบาทหนาทในการรวมกลมชนชาวเลและเปดโอกาสใหมการสงสรรคสมพนธในชวงมรสมวางเวนจากการออกทะเลเพอลดความตงเครยดจากการท ามาหากน และลดความขดแยงระหวางสมาชกในสงคม มบทบาทหนาทในการใหความรสกปลอดภยแกสมาชกในชมชนชาวเลในชวงมรสม โครงสรางทางดานสงคมและทางดานพธลอยเรอของชาวบานหวแหลมมความสมพนธทาง เครอญาตทเหนยวแนนชวยรวมมอกนประกอบพธลอยเรอใหประสบความส าเรจแตโครงสรางของสงคมและวฒนธรรมของแตละสงคมไมหยดอยกบทจะเปลยนแปลงไปตามตวแปรหรอปจจยตางๆ วฒนธรรมจากภายนอกเปนตวการหนงในการท าลายวฒนธรรมและโครงสรางทางสงคม ปจจยภายนอกทท าใหโครงสรางทางสงคมและพธลอยเรอในอนาคตมแนวโนมทจะเปลยนแปลง อยางเชน การหลงไหลของวฒนธรรมสมยใหมเขามาในหมบานผานทางโทรทศนสงผลใหทศนคตของรนใหมเปลยนไป และเปนอปสรรคตอการถายทอดวฒนธรรม ตลอดจนคานยม ความเชอ และโลกทศนทางสงคมอนเปนเครองหลอหลอมสมาชกใหยดมน และสบทอดตอไปในลกษณะทมการสบเนอง ปจจยจากการขดแยงของคนในสงคมจากการยอมรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวของคนรนใหม สงผลกระทบตอสถานภาพทางสงคมของคนรนเการสกวาคณคาของตนเองลดนอยลงจนหลกเลยงการ เขารวมพธกรรมท าใหขาดผมประสบการณ และผมความรเกยวกบพธดงเดมคอยชวยเหลอใหค าแนะน า ปจจยจากระบบราชการจากภายนอกกมสวนท าใหเกดความซ าซอนในการปฏบตงานเปนเหตใหสมาชกในชมชนไมสามารถแสดงบทบาทหนาทของตนไดเตมท เหตปจจยทส าคญอกประการหนงคอปจจยทางดานเศรษฐกจ เนองจากในชวงกอนพธลอยเรอไมสามารถออกทะเลไดเศรษฐกจฝดเคองสมาชกจงไมเขารวมงาน การศกษาถงการสบเนอง และการเปลยนแปลงโครงสรางของพธลอยเรอ ประกอบกบการส ารวจทศนคตของสมาชกทเขารวมในพธลอยเรอทสมพนธกบสงคมและวฒนธรรม ท าใหทราบถงแนวโนมของประเพณลอยเรอ และสงคมวฒนธรรมของชาวเลบานหวแหลมในอนาคตวา แมสมาชกในชมชนยงตองการใหมพธลอยเรอ แตจดมงหมายและรปแบบของพธลอยเรออาจจะตองปรบเปลยนไปใหความส าคญกบทางโลกมากกวาทางธรรม หรอเนนความบนเทงมากกวาความเชอ ทงนอาจมเหตปจจยอนทท าใหโครงสราง และรปแบบของพธลอยเรอ และสงคมวฒนธรรมของชาวเลบานหวแหลมเปลยนแปลงไป เชน การขาดผน ากลมทมความสามารถในการประกอบพธกรรม หรอการเขาไปพฒนาของรฐบาล และภาคเอกชนตามแผนพฒนาชมชน และโครงการสงเสรมการทองเทยว รวมทงการเขาไปของนกทองเทยวตางถนตางวฒนธรรมดวย

การศกษาวจยของ ศรพร ศรแสง (2538) เรอง บวชชาง : ภาพสะทอนมตทางสงคมและวฒนธรรมของชาวพวน กรณศกษาชมชนบานหาดเสยว อ.ศรสชนาลย จ.สโขทย มวตถ ประสงคของการวจยเพอศกษาประเพณบวชชาง ในฐานะทเปนภาพสะทอนมตทางสงคมและวฒนธรรมของชาวบานหาดเสยว อ าเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย เพอศกษาถงขนตอนและองคประกอบของพธการบวชตลอดจนสญลกษณทปรากฏในพธ และศกษาถงสงคมและวฒนธรรมของชาวพวนทงในอดตและปจจบน รวมถงศกษาภาพสะทอนของสงคมและวฒนธรรมทปรากฏในพธบวช ในการวจยครงนผวจยไดเขาไปอยในชมชนเพอเกบขอมลโดยใชวธการทางมานษยวทยา ดวยการ

32

เขาไปมสวนรวมในเหตการณทงการสงเกตและสมภาษณอยางไมเปนทางการ ประกอบกบการศกษาคนควาจากเอกสารและต าราอนๆ ทเกยวของ จากการศกษาพบวาประเพณบวชชางไดสะทอนใหเหนถงความสมพนธของสมาชกภายในสงคมทกเพศทกวยทงในระดบครอบครวและเครอญาต โดยครอบครวและเครอญาตทม บรรพบรษรวมตางชวยกนเตรยมงานบวช ซงเปนงานใหญและยงยากมากการทจะท าใหงานส าเรจลลวงไปไดดวยดจะตองอาศยความรวมมอ รวมแรง จากญาตพนองหลายฝาย ญาตพนองทอยตามจงหวดตางๆ กจะมาชวยงานตงแตวนเตรยมงาน ดวยเหตนงานบวชจงมบทบาทแฝงชวยใหความสมพนธระหวางสมาชกในครอบครว สะทอนใหเหนถงความผกพนในฐานะทเปนครอบครวและเครอญาตเดยวกน และมความรกใครกลมเกลยว สวนความสมพนธในระดบชมชนความรสกถงความรบผดชอบและมการด าเนนงานดวยกน ภายใตความรสกรวมของการเปนสมาชกในสงคมและวฒนธรรมเดยวกน อนจะน าไปสเอกภาพทจะท าใหสงคมสามารถด ารงอยได โดยทสมาชกมไดตระหนกถงความแตกตางทางสถานภาพระหวางเพศแตประการใดซงความสมพนธเหลานจะเปนปจจยหนงทมบทบาทในการด ารงรกษาโครงสรางสงคมใหเปนไปดวยด และในแงของสญลกษณและการสอความหมายในรปแบบตางๆ ไดแก การน าชางมาเปนพาหนะในการบวชนาค เครองแตงกายของนาคทสมพนธกบความเชอในชาดก เครองประกอบพธท าขวญนาค และวฒนธรรมผาในพธบวช ไดสะทอนใหเหนถงความสมพนธของ ต านาน ความเชอ คานยม ทศนคต วถชวต และสภาพแวดลอม นอกจากนในสวนขององคประกอบของพธการแหนาค ท าขวญนาค และพธบวชพบวา ลกษณะของพธกรรมจะแบงเปน 2 ลกษณะ คอ ความศกดสทธของพธ โดยมการผสมผสานความเชอทาง พทธศาสนาใหเขากบความเชอในอ านาจเหนอธรรมชาต และการรนเรงเฉลมฉลองของบคคลทเขารวมพธ เพอเปดโอกาสใหสมาชกในสงคมไดผอนคลายและไดสนกสนานรวมกนในปจจบน และจากการศกษาถงการสบเนองและการเปลยนแปลงในพธการบวชท าใหทราบถงแนวโนมของประเพณบวชชางวา ถงแมรปแบบและรายละเอยดของพธบวชชางอาจจะตองปรบเปลยนไปตามกาลเวลา และเนนความบนเทงมากกวาความเชอ ทงนกเนองมาจากความเจรญของชมชนและปจจยอนๆ หลายอยาง เชน การเขาไปพฒนาและสงเสรมของภาครฐบาลและเอกชน การสงเสรมการทองเทยว ตลอดจนนกทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางชาต ถงแมวาการแพรกระจายของวฒนธรรมเมองจะเปนสวนส าคญทใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมของชาวพวนบานหาดเสยว แตวาสมาชกในชมชนแหงนกยงสบทอดประเพณบวชชางสบเนองมาตลอด ทงนกเพอตองการสรางความเปนอนหนงอนเดยวกนของสมาชกภายในสงคม และการธ ารงรกษาความเปนกลมชาตพนธของตนใหอยตอไป

การศกษาวจยของ วลยลกษณ ทรงศร (2544) เรอง ต านาน และพธกรรมคณป ศรราชา : ภาพสะทอนบรณาการทางสงคมวฒนธรรมทบานยสาร มวตถประสงคของการวจยเพอศกษาเนอหาของต านานคณปศรราชา ทสะทอนใหเหนพฒนาการทางสงคมวฒนธรรมของบานยสาร ศกษาพธกรรมคณปศรราชาวามบทบาทและหนาทตอชมชนยสารอยางไร และเพอศกษาถงการปรบเปลยนวธคดในความเชอเกยวกบสงศกดสทธของชมชนยสารวามการเปลยนแปลงอยางไร จากการศกษาพบวา ชมชนยสารผานการเปลยนแปลงจากการเปนชมชนของการเปนคนกลางแลกเปลยนสนคาชายทะเลมาเปนสงคมแบบ peasant society ทท ากนดวยการเลยงกง ปลกสวนปาโกงกางและผลตถานจากไมโกงกางในปจจบน การอยอาศยในสภาพแวดลอมททรกนดาร

33

และขาดแคลนเชนนตองอาศยเครองมอทางความเชอทส าคญคอ คณปศรราชาผานต านาน และพธกรรม เปนความเชอและศรทธาทยงใหญพอจะท าใหเปนก าลงใจใหผคนสามารถปรบตวอยได กระบวนการปรบเปลยนคณปจากจนเรอแตกเปนคณปศรราชา และเนอหาในต านาน สามารถใหภาพทชดเจนของกลมคนจนทเขามาสแผนดนสยามชายฝงตงแตพทธศตวรรษท 18-19 อนเปนรปแบบทคลายคลงกนทวไปในพฒนาการทางประวตศาสตร และเหนภาพกระบวนการปรบใหเปนทองถนของผคนและวฒนธรรมในภมภาคน และในปจจบนเปนทชดเจนวาทงต านานและพธกรรมมบทบาทในการสรางบรณาการทางสงคมและวฒนธรรม และต านานคณปศรราชายงคงมบทบาทความศกดสทธ ทสะทอนใหเหนจากงานพธกรรม อยางไรกตามยงไดสะทอนใหเหนถงความขดแยงดวย จากการปรบเปลยนความเชอและพธกรรมทผนวกเขาเปนสวนหนงของพทธศาสนา เปนผลมาจากการรบความทนสมยจากการเปดโลกทศนตดตอกบภายนอกมากขน ต านาน พธกรรม และประวตศาสตรทองถนในชมชนยสาร ถกน ามาเปนเครองมอในการสรางอตลกษณของชมชนผานการจดพพธภณฑทองถน การจดทองเทยวในชมชน การน าชมจากคนภายในทพดซ าแลวซ าเลาและงานเทศกาลและพธกรรมในชมชน เปนผลสวนหนงจากการหาค าตอบวาตนเองคอใคร และมทมาอยางไร

การศกษาวจยของ เกศรน ธรรมขนแขง (2546) เรอง การเปลยนแปลงทางสงคมทมผลกระทบตอประเพณความเชอของชาวลานนา : กรณศกษา ผปยา มวตถประสงคของการวจยเพอศกษาถงประเพณ พธกรรมและความเชอเกยวกบผปยา และเพอศกษาถงการเปลยนแปลงทางสงคมทมผลกระทบตอความเชอและบทบาทผปยา ผลจากการศกษาประเพณ พธกรรม พบวาพธกรรมเกยวกบผปยาแบงไดเปน 2 ประเภท คอ พธกรรมทจดขนเปนประจ าสม าเสมอ และพธกรรมทจดขนตามวาระจะจดขนเปนประจ าทกปและโอกาสตางๆ ทมความส าคญตอชวต ผลจากการศกษาความเชอเกยวกบผปยาพบวา บทบาทประเพณความเชอและพธกรรมเกยวกบผปยายงคงอยในสงคมลานนาและมความสมพนธกบการด ารงชวตของชาวลานนา โดยชาวลานนาเชอวาผปยามบทบาทส าคญตอบคคลและครอบครว ผปยาสงผลใหคนทเชอถอมพฤตกรรมปฏบตตนใหอยในจารตประเพณและครรลองคลองธรรมและไดสรางเสรมก าลงใจ ใหความอบอนใจ ความสบายใจ ปองกนการเกดความขดแยงกบบคคลอน สรางสรรคใหครอบครวมความรกความผกพนกนอยางแนนแฟน และดแลเอาใจใสสมาชกในครอบครว บทบาทของผปยาตอเครอญาตไดสรางความผกพนความสามคคในหมเครอญาตในสายสกลเดยวกน และปลกฝงคนรนลกรนหลานใหมความเคารพผอาวโสและมจตส านกทดในการประพฤตปฏบตตนใหเหมาะสม อยในขอบเขตจารตประเพณอยในครรลองคลองธรรมและพยายามรกษาชอเสยงของตระกล บทบาทตอสงคมพบวามความส าคญในการควบคมพฤตกรรมของสมาชกในสงคมเรมจากครอบครวซงเปนรากฐานของสงคม เครอญาต ชมชน ตลอดจนถงสงคมใหญ โดยมบทบาทส าคญในการควบคมใหผนบถอประพฤตปฏบตตนตงอยในครรลองครองธรรมซงเปนการสรางความสงบสขมาชานาน ผลจากการศกษาถงการเปลยนแปลงทางสงคมทมผลกระทบตอความเชอและบทบาทผปยาพบวา การศกษาในระบบโรงเรยนทรฐเปนผก าหนดทมงเนนความเปนวทยาศาสตร วาสามารถทดลองพสจนได และการเรยนรนอกระบบทผานสอททนสมยท าใหคนรนใหมทการศกษามบทบาทส าคญในการด าเนนชวตมทรรศนะเกยวกบผปยาวาเปนสงทไรเหตผลและไมเขาใจในบทบาท

34

หนาทและการประกอบพธกรรมเกยวกบผปยา และการศกษายงจ ากดในเรองของเวลาท าใหไมสามารถเขารวมพธกรรมไดจงท าใหเกดความหางเหน และลดความส าคญลงในขณะทผไดรบการศกษาสงกลบมองเหนความส าคญและคณคาของผปยาและคนไมไดรบการศกษาหรอการศกษาไมมบทบาทในวถชวตการด าเนนชวตยงมทรรศนะเกยวกบผปยาทดและเชอในคณคาและประโยชนของผปยา ในสวนของอาชพผทประกอบอาชพดงเดมสบตอมาจากบรรพบรษยงมความคดความเชอในสงทอยเหนอธรรมชาต และมเวลาวางหลงจากการท างานอนเนองมาจากการประกอบอาชพตามฤดกาล ในการเขามามสวนรวมพธกรรมเกยวกบผปยา สวนอาชพสมยใหมทมพนฐานทางวทยาศาสตรท าให ผประกอบอาชพประเภทนไมเชอในประเพณความเชอและบทบาทของผปยาซงเปนสงเหนอธรรมชาตพสจนจบตองไมได และการประกอบอาชพยงจ ากดดวยเวลาและตองเดนทางไปประกอบอาชพตางถนท าใหโอกาสในการเขามามสวนรวมพธกรรมลดลงหรอไมมโอกาสไดเขารวมเลย ความเจรญกาวหนาทางดานการคมนาคมและเทคโนโลยสงผลใหเกดการหลงไหลทางวตถ การ ปรบเปลยนทางความคดความเชอ รวมถงการรบเอารปแบ บความคดความอานแบบใหมไดอยางรวดเรวท าใหคนรนใหมมทรรศนะเกยวกบผปยาวาเปนสงลาสมย ไมทนตอเหตการณและสงคมทเปลยนไป ผปยาจงลดความส าคญและถกลมเลอนไป แตการคมนาคมและเทคโนโลยท าใหเกดการตดตอสอสารรบทราบขอมลความเปนไปของสมาชกของสายสกลและการเดนทางทสะดวกรวดเรว และการสอสารกลบสงผลใหงายตอการปฏเสธการเขารวมในการประกอบพธกรรม อยางไรกตามการเปลยนแปลงทางสงคมจะมผลกระทบตอประเพณความเชอผปยา การถกระทบจากความคดความเชอใหมจากสงคมภายนอกผานสอเทคโนโลย และความคดทางวทยาศาสตรรวมถงคณคาทางวตถนยมเปนปญหาส าคญทท าใหผปยาลดบทบาทและความส าคญลงไป การปรบความคดความเชอเกยวกบผปยาใหเหมาะสมกบสงคมทเปลยนไปเพอทผปยาจะสามารถด ารงอยและสรางความเขมแขงใหกบชมชนลานนาตอไป

การศกษาวจยของ วชชกร ทองหลอ (2548) เรอง เพลงสมยนยมเขมร : ภาษาและภาพสะทอนวฒนธรรม มวตถประสงคของการวจยเพอศกษาลกษณะทวไปของบทเพลงสมยนยมศกษาวเคราะหเนอหา การใชภาษา และกระบวนจตภาพของบทเพลงสมยนยมเขมร และเพอศกษาภาพสะทอนทางวฒนธรรมเขมรจากบทเพลงสมยนยมเขมร ผลการวจยจากศกษาภาพสะทอนทางวฒนธรรมเขมรจากบทเพลงสมยนยมเขมรพบวา มการสะทอนภาพวฒนธรรมในดานตางๆ คอ ภาพสะทอนเกยวกบความเชอ ไดแก ความเชอในเรองพระพทธศาสนา ความเชอในเรองสงเหนอธรรมชาต ความเชอในเรองการบนบานและ ค าสาบาน ความเชอในเรองโหราศาสตร ภาพสะทอนเกยวกบคานยม ไดแก คานยมในการเลอกค คานยมในการอบรมลก และคานยมในการครองเรอน ภาพสะทอนเกยวกบประเพณการละเลน ไดแก ประเพณแตงงาน ประเพณขนบานใหม ประเพณเขารมบมผว อนเปนลกษณะเฉพาะของสงคมเขมร ภาพสะทอนเกยวกบลกษณะชายหญงทพงประสงคและไมพงประสงค ภาพสะทอนเกยวกบอาชพการงาน การท ามาหากนของคนในเมองและในชนบท และภาพสะทอนเกยวกบระบบนเวศของประเทศ ทมทงปาไม ภเขา น าตก ทะเล เปนตน

35

การศกษาวจยของ จนทะน คามะดา (2548) เรอง ประเพณบญขาวจกบสงคมและวฒนธรรม ต าบลนาออ อ าเภอเมอง จงหวดเลย มวตถประสงคของการวจยเพอศกษาความเปนมาและความหมายของประเพณบญขาวจ และเพอศกษาบทบาททางสงคมและวฒนธรรมของประเพณบญขาวจตอชมชนบานนาออ ต าบลนาออ อ าเภอเมอง จงหวดเลย ผลจากการศกษาพบวาประเพณบญขาวจบานนาออในอดตไดท าขนในเดอนสามเพอรบประทานในครวเรอน และเพอน าไปถวายพระสงฆตามประเพณของคนอสานทวไป จนเมอป พ.ศ. 2542 ไดรบการฟนฟขนมาเปนประเพณประจ าต าบลอยางยงใหญจากผมสวนรวมหลายหนวยงานทงภาครฐและเอกชน โดยเฉพาะสภาวฒนธรรมจงหวดและกระทรวงศกษาธการทผลกดนใหมการฟนฟประเพณนขน มการจดการประกวดขาวจยกษ การแขงขนท าขาวจทมรสชาตด มการประกวดขาวจ มการละเลนพนบานรนเรง เชน หวลานชนกน ปนเสาน ามน รรขาวสาร เปนตน ผลจากการจดกจกรรมท าใหทกคนในหมบานมสวนรวมในกจกรรมการละเลนพนบาน เปนการสรางความสามคคใหแกชมชน ในดานความเชอวาการท าบญดวยขาวจซงนบวาเปนขาวใหม บรสทธ มความหอม ถาไดท ามาท าเปนขาวจแลวน าไปถวายพระจะมความเจรญรงเรองในทกๆ ดาน เปนสรมงคลแกตนเองและครอบครว โดยเฉพาะในดานการปลกขาวในปตอๆ ไปเชอวาจะไดผลผลตดมปรมาณมากขน ในชวงจดงานประเพณท าใหเศรษฐกจชมชนดขนเพราะมนกทองเทยวและชาวบานจากชมชนใกลเคยงเขามารวมงานประเพณจ านวนมาก ทงนประเพณบญขาวจไดสรางความสมพนธระหวางครอบครวกบครอบครว ลกหลานทไปท างานทอนหรอไปอาศยอยทอนเมอถงวนงานกจะกลบบานมารวมประเพณ ท าใหสมาชกในครอบครวไดมโอกาสอนทจะไดพบปะญาตพนอง หมบานกบหมบานกมความสมพนธกนแนนแฟนมากขนเพราะไดท ากจกรรมรวมกนท าใหเกดความเขาใจ ความรก ความเหนอกเหนใจซงกนและกน สรางความสามคคใหเกดขนในชมชนและเปนการอนรกษ สบทอด พฒนาวฒนธรรม ท าใหประเพณและวฒนธรรมทดงามคงอยตอไป

การศกษาวจยของ นาตยา คปกลกานท (2549) เรอง วเคราะหภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมทปรากฏในเอกสารและต านานทเกยวกบพระธาตเมองนครศรธรรมราช งานวจยนเปนการวเคราะหภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมทปรากฏในเอกสาร และต านานทเกยวกบพระธาตเมองนครศรธรรมราช โดยมงวเคราะหในประเดนภาพสะทอนทางสงคม 4 ดาน คอ ดานประชากร ดานเศรษฐกจ ดานการเมองการปกครอง ดานสขภาพอนามย และภาพสะทอนทางวฒนธรรมอก 4 ดาน คอ ดานประเพณ ดานความเชอ ดานศลปกรรม และดานภาษา โดยวเคราะหจากเอกสารและต านานทเกยวกบพระธาตเมองนครศรธรรมราชจ านวน 4 เลม แลวเสนอผลการวจยโดยวธพรรณนาวเคราะห จากการศกษาพบวาภาพสะทอนทางสงคม วรรณกรรมเรองนไดสะทอนออกมาไดอยางทวถวนลกซงกลาวคอ สะทอนใหเหนในดานประชากร มการกลาวถงเรองเพศ วย สถานภาพ การสมรสการศกษา เชอชาต ศาสนา ภาษา และการยายถน ในดานเศรษฐกจมการกลาวถงการประกอบอาชพ ไดแก อาชพเกษตรกรรม อาชพการใหบรการสงคม การแลกเปลยน และการบรโภคอนเปนองคประกอบหลกในทางเศรษฐกจ ในดานการเมองการปกครองมการกลาวถงการเมองการปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชย ระบบขนนาง และความสมพนธกบตางเมอง ในดานสขภาพอนามย มการกลาวถงปญหาโรคระบาดและวธการรกษาแบบไสยศาสตร

36

ภาพสะทอนทางวฒนธรรม สะทอนในดานประเพณ มการกลาวถงประเพณในรอบชวต และประเพณในรอบป ในดานความเชอ มการกลาวถงความเชอเรองบญกรรม ความเชอเรองนรกสวรรค ความเชอเรองเวทมนตรคาถาอาคม ความเชอเรองฤกษยาม ความเชอเรองลางสงหรณ และความเชอเรองความฝน ในดานศลปกรรม มการกลาวถงสถาปตยกรรมประตมากรรม ดนตร และนาฏศลป ในดานภาษา มการกลาวถงการใชค าภาษาถนใต การใชค าซ าโดยตรง และการใชค าสมผสใน จงสรปไดวาเอกสารและต านานทเกยวกบพระธาตเมองนครศรธรรมราชเตมเปยมไปดวยคณคาดานสงคม วฒนธรรม และวรรณศลป

การศกษาวจยของ วฑรย คมหอม (2551) เรอง พธกรรมงานปผมด : ภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมบานบอมอญ-บอพราหมณ ต.นาวง อ.เมอง จ.เพชรบร การวจยครงนมจดประสงคเพอ ศกษาความสมพนธทางเครอญาตผานการประกอบพธกรรมงานปผมดซงเปนการสอสารเชงสญลกษณ และเพอการศกษาการสรางความรวมมอของชมชน การเปลยนแปลงของพธกรรมทงดานรปแบบ เนอหาสาระ เงอนไขการสบทอดและการด ารงอยของพธกรรมภายใตการเปลยนแปลงของเศรษฐกจ สงคม และการเมองในชวงเวลาตางๆ ผวจยเกบ รวบ รวมขอมลใชเครองมอทางมานษยวทยา ไดแก การเกบขอมลภาคสนามจากหมบานบอพราหมณ-บอมอญ เปนเวลา 3 ป ตงแตป 2549-2552 โดยวธการสงเกตการณแบบมสวนรวม โดยเขาฝงตวในชมชนและเขารวมพธกรรมและงานประเพณตางๆ ของชมชนโดยเฉพาะระหวางเดอนเมษายน-มถนายน ของทกปทจะมพธกรรมงานปผมด ซงเปนพธกรรมเซนไหวผเรอน ผบาน ผเชอสาย ผเมอง ในขณะทสงเกตการณนนมการสมภาษณแบบไมเปนทางการเพอใหเกดความเขาใจในโครงสรางของสงคม และโครงสรางพธกรรม และความหมายของการสอสารเชงสญลกษณของพธกรรม และใชวธการสมภาษณแบบเปนทางการกบผน าชมชน ผน าพธกรรม และชาวบานทเปนเจาภาพจดพธกรรม ผลจากการวจยพบวาพธกรรมงานปผมดสะทอนความสมพนธทางเครอญาตของชมชนไดเปนอยางด โดยการศกษานคนพบทส าคญ 5 ประการ ประการแรกคนพบวาความสมพนธของเครอญาตชวยสรางความเชอมนทางจตใจใหกบบคคล ประการทสองพธกรรมมสวนในการสรางส านกของความเปนกลม ประการทสามมการควบคมทางสงคมผานการประกอบพธกรรม ประการทส มการสรางความรวมมอภายในชมชน และประการสดทายพธกรรมนชวยสรางเครอขายความรวมมอภายในชมชนรอบขาง ซงเปนสวนหนงของการะบวนการสรางความเปนทองถน ส าหรบเงอนไข การ สบทอดและการด ารงอยของพธกรรมทามกลางความเปลยนแปลงนนมปจจยอย 3 ประการ คอ เงอนไขทางสงคมเปนปจจยใหพธกรรมนยงคงปฏบตในหมบาน เพราะการเตบโตของสมาชกในสงคมอยภายใตระบบความเชอและพธกรรมตลอดมา ประสบการณมสวนในการสบทอดพธกรรม ดานเศรษฐกจ หากมองจากตวชาวบานผเปนเจาภาพทมงานประจ าอยในชมชน มหลายคนทกลบมาประกอบพธกรรมทหมบานลวนแตเปนผทตองท ามาหากน ไมมเวลาในการจดการและจดเตรยมการประกอบพธกรรมได กลมผประกอบพธกรรมจงเกดขนเพอเตมชองวางทเกดขน โดยไดรบคาตอบแทนจาการท าขนมในพธกรรม ไดคาจางท าอาหารเลยงภายในงาน การไดรบคาตอบแทนท าใหพธกรรมนยงคงด าเนนตอไปไดดวยการมรายไดจากการประกอบพธกรรมจ านวนหนงของกลมชาวบาน แตรายไดนนกอยบนความสมพนธของเครอญาตทตองชวยเหลอกนในมตอนในการด าเนนชวต และดาน

37

การเมองกมผลตอการด ารงอยของพธกรรม เพราะผน าชมคนเปนผอาวโสทมความรทจ าเปนตอการด าเนนชวตของชาวบาน มบทบาทในการเปนผน าทางความคดและการพฒนาหมบาน ชวตจะดหรอไมดผน าชมชนมอ านาจตอการจดการอยไมนอย ทงหมดนคอเงอนไขการด ารงอยของพธกรรม

การศกษาวจยของ พระมหาประจกษ พนาลย ( 2551) เรอง การถายทอดภมปญญาทองถนดานประเพณ ความเชอและพธกรรมของ “หมอเสนเรอน” ในชมชนชาวไทยทรงด า อ าเภอเมอง จงหวดชมพร มวตถประสงคของการวจยเพอศกษาสถานภาพ และบทบาท ศกษากระบวนการเรยนร และเพอศกษาความตอเนองและความเปลยนแปลง ของหมอเสนเรอนในการถายทอดภมปญญา ดานประเพณ ความเชอ และพธกรรมของชาวไทยทรงด า อ าเภอเมอง จงหวดชมพร ผลจากการวจยพบวาสถานภาพและบทบาทของหมอเสนเรอนในจงหวดชมพรแบงเปนสองกลมคอ หมอ เสนเรอนชนชนผทาว และหมอเสนเรอนชนชนผนอย บคคลทเขามาเปนหมอเสนเรอนเปนเพศชายลวนสวนใหญแตงงานมครอบครวแลวและมอายตงแตสามสบปขนไป บทบาทหนาทของหมอเสนเรอนเปนไปตามชนชนของตน คอหมอเสนเรอนทเปนทาวจะท าพธ เสนเรอนใหเฉพาะชนชนทเปนทาว สวนหมอเสนเรอนทเปนผนอยจะท าพธใหกบชนทเปนผนอยเทานน การจดชนชนในปจจบนมอยเฉพาะในพธกรรมและการนบถอผบรรพบรษเทานน ชาวไทย ทรงด ายกยองหมอเสนเรอนวาเปนผรและมความเชยวชาญในดานการเสนเรอน กระบวนการและการถายทอดภมปญญาของหมอเสนเรอนพบวามการถายทอดใน สองลกษณะ ลกษณะแรกเปนการถายทอดการเปนหมอเสนเรอนใหกบผทจะเปนหมอเสนเรอนรนตอไปโดยพจารณาความเหมาะสมจาก เพศ วย อาชพ เชอสายหรอชนชน เปนตน เปนการถายทอดโดยตรงดวยวธการมขปาฐะ และฝกหดปฏบตกบครอาจารยในสถานทจรงจนมความเชยวชาญสามารถออกปฏบตงานไดโดยครอาจารยจะเปนผประเมนผล การไดรบมอบหงบชาคร มอบเสอ ถอวาดานกระบวนการเรยนรครบถวนแลว ลกษณะทสองเปนการถายทอดความรเกยวกบประเพณ ความเชอ และพธกรรมของชาวไทยทรงด าใหกบบคคลทวไปผานทางการจดเตรยม และเขารวมพธกรรมตางๆ เปนการถายทอดโดยออมผานการบอกเลา สงเกตการณ รวมรบร และมความเขาใจในวฒนธรรมของชาวไทยทรงด า ผลจากการศกษาความตอเนองและการเปลยนแปลงการถายทอดภมปญญาของหมอเสนเรอนพบวา ชาวไทยทรงด าทง 3 หมบานยงมการสบทอดวธการเปนหมอเสนเรอนอย แตผทสนใจในดานนมจ านวนนอยลง ในดานการเปลยนแปลงพบวาการจดพธกรรมมจ านวนลดลงเพราะมคาใชจายสง การเขารวมในพธกรรมลดนอยลงเพราะคนในวยท างานมภารกจตองไปท างานนอกบาน เดกทอยในวยเรยนตองไปโรงเรยน การแตงกายของผทไปรวมงานมการผสมผสานระหวางการแตงกายแบบไทยทรงด าและแบบสมยใหมมากขน หมอเส นเรอนบางคนไมสามารถอานและเขยนภาษาไทยทรงด าได ปจจยทท าใหหมอเสนเรอนและภมปญญาเหลานยงด ารงอยได แตขาดความเชอมนในขนบธรรมเนยมของชาวไทยทรงด า และการน าจากผรในขนบธรรมเนยมของชาวไทยทรงด า ปจจยทกอใหเกดการเปลยนแปลงไดแก สภาพเศรษฐกจ ความสนใจของบคคล การศกษาในระบบ และวฒนธรรมจากภายนอก

38

การศกษาวจยของ นรวร รกเถาว (2553) เรอง วเคราะหภาพสะทอนสงคมในบทท าขวญนาค อ าเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช การวจยครงนมวตถประสงคเพอ วเคราะหภาพสะทอนสงคมทปรากฏในบทท าขวญนาค อ าเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช ผลการศกษาคนควาปรากฏวา บทท าขวญนาคไดสะทอนภาพสงคมทง 4 ดาน คอ ครอบครว ความเชอ ขนบธรรมเนยมประเพณ และคานยมนน ผลปรากฏภาพสะทอนดานคานยมมากทสดซงสามารถสะทอนใหเหนวา วถชวตของคนในสงคมลวนแฝงไปดวยคานยมทหลากหลาย โดยเฉพาะเรองความกตญญกตเวทซงเปนเรองทคนในสงคมยดมนและถอปฏบตกนมาจนถงปจจบน เพราะความกตญญกตเวทถอเปนคณสมบตทดของตวบคคล ความร ารวยเปนอกอยางทคนในสงคมเหนวาส าคญ โดยเฉพาะการทบคคลตองการใหสงคมยอมรบ นอกจากจะเปนคนดแลวยงตองมฐานะร ารวยดวย ซงเมอเกดคานยมเรองฐานะ ฉะนนในการเลอกคครองของทงผหญงและผชายจงนยมผทมฐานะร ารวย ภาพสะทอนทพบรองลงมาคอความเชอทางพระพทธศาสนาทมงสอนใหมนษยกระท าความด ละเวนความชว ไมยดตดกบสงตางๆ เพราะทกอยางลวนเปนอนจจง และอทธพลของศาสนาพราหมณ ทเชอในเรองของเทพเจา สงศกดสทธ ซงคนในสงคมเคารพนบถอและปฏบตควบคกนมากบพทธศาสนา ดงจะเหนไดจากการประกอบพธกรรมตางๆ ซงความเชอเหลานเปนกรอบใหบคคลประพฤต ปฏบตแตสงดงาม ภาพสะทอนดานขนบธรรมเนยมประเพณ พบวามความเดนชดเปนอนดบสาม ซงประเพณทสะทอนใหเหนชดเจนคอ ประเพณการบวชนาค ยอมแสดงใหเหนวาสงคมไทยยงยดมนและศรทธาในพระพทธศาสนา โดยเฉพาะผชายไทยถอวาการบวชเปนเรองส าคญ ในขณะเดยวกนประเพณการเรยกขวญหรอการเชญขวญกยงยดถอปฏบตกนมา โดยไดสอดแทรกไวในประเพณตางๆ เชนในประเพณบวชนาค เปนตน สวนประเพณการเกดทกระท ากนในอดต แมปจจบนไดเลอนหายไปดวยความเจรญทางดานเทคโนโลยแลว แตในบทท าขวญนาคกยงคงปรากฏใหไดศกษา ภาพสะทอนทางดานครอบครวซงปรากฏเปนล าดบสดทาย ในดานครอบครวสะทอนถงภาระหนาทของพอแม ทไดกระท าตอลกตงแตเรมตงทองจนคลอด ซงไดสะทอนใหเหนถงความยากล าบากของพอแม และสะทอนถงความรกทพอแมมใหลก รวมไปถงสะทอนใหเหนสภาพครอบครวทมปญหาดวยสาเหตตางๆ เชน พอแมหยารางกนท าใหลกไมไดรบการเลยงดทดขาดความรกความอบอนจากคนในครอบครว ทงนภาพสะทอนสงคมทง 4 ดาน มความสมพนธเกยวโยงกน คอ วถการด าเนนชวตของคนในสงคม จะแฝงไปดวยคานยม และความเชอในเรองตางๆ ทงทางศาสนาพทธ และศาสนาพราหมณ ซงคานยมความเชอเหลานนจะถกถายทอดออกมาในลกษณะของพฤตกรรม พธกรรม และประเพณตางๆ ฉะนนการศกษาบทท าขวญนาคจงเปนเครองสะทอนใหเหนถง ความเชอ และคานยม ของคนในสงคมไดเปนอยางด โดยเฉพาะคานยมของลกชาย ทตองบวชเพอตอบแทนพระคณของบดา มารดา และเพอสบทอดพระพทธศาสนา จากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ ท าใหทราบถงประวตความเปนมาของประเพณกวนขาวมธปายาส และวถปฏบตของประเพณ และทราบถงคณคาของทกประเพณมความส าคญตอกลมชนตางๆ เปนอยางมาก เพราะสามารถสะทอนสภาพสงคมและวฒนธรรมในหลายดาน ท าใหเขาใจสภาพสงคมของตนดยงขน ดงนนจงน าความรทไดจากการศกษาขางตนมาประมวลเพอเปนแนวทางในการก าหนดกรอบแนวคด เพอน าไปวเคราะหภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราช ผานประเพณกวนขาวมธปายาส วดพระมหาธาตวรมหาวหาร

39

บทท 3

ระเบยบวธการวจย

การศกษาวจยเรอง ประเพณกวนขาวมธปายาสภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราช : กรณศกษาวดพระมหาธาตวรมหาวหาร มงศกษาภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราช ผานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร เพอใหไดมาซงค าตอบทครอบคลมประเดน ผวจยด าเนนการวจยโดยใชการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ในการด าเนนการศกษาผวจยไดก าหนดขนตอนไว 6 ขนตอน ดงน

1. การเกบรวบรวมขอมล 2. การเลอกพนทศกษา 3. ผใหขอมล 4. เครองมอทใชในการวจย 5. การวเคราะหขอมล 6. การน าเสนอผลการศกษา

1. การเกบรวบรวมขอมล

ในการวจยครงนมการเกบรวบรวมขอมลจาก 2 แหลง ดงน 1.1 เกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร การเกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร ไดแก หนงสอ วารสาร งานวจย วทยานพนธ บทความทางวชาการ ในประเดนทเกยวของกบสงคม วฒนธรรม ประเพณกวนขาวมธปายาส และประเพณอนๆ ทมความเกยวโยงกบภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรม ทงนผวจยเกบรวบรวมขอมลจากเอกสารประเภทตางๆ จากส านกทรพยากรการเรยนรคณหญงหลง อรรถกระวสนทร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ ส านกหอสมด มหาวทยาลยทกษณ และหอสมดแหงชาต จงหวดนครศรธรรมราช และเวบไซตทเกยวของกบประเดนทท าการศกษาวจย

1.2 การเกบขอมลภาคสนาม ผวจยไดเกบรวบรวมขอมลภาคสนามจากการส ารวจพนท การสมภาษณ และการสงเกตจากการเขารวมกจกรรม ทงนวธการทใชในการเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม คอ 1.2.1 การสมภาษณใช 2 วธ คอ วธแรกคอการสมภาษณแบบไมเปนทางการ เปนการพดคยโดยไมก าหนดประเดนไวลวงหนา บรรยากาศการพดคยเปนไปอยางผอนคลายเปนกนเองเพอสรางความสมพนธอนดกบกลมผใหขอมลไมเครงครดกบขนตอนและการตอบค าถาม

40

วธทสองคอ การสมภาษณแบบเปนทางการซงมขอค าถามโดยละเอยดตามทไดจดเตรยมไว เพอใหตรงกบกบวตถประสงคในการศกษาโดยเนนสมภาษณกลมผใหขอมลหลก 1.2.2 การสงเกต โดยผวจยสงเกตแบบมสวนรวมในงานประเพณกวนขาวมธปายาสในบางขนตอนของพธกรรมทสามารถเขาไปมสวนรวมไดในฐานะพทธศาสนกชนบคคลหนงเพอท าใหเหนภาพรวมของเหตการณตางๆ อยางเปนธรรมชาตมากทสด โดยเขารวมเตรยมเครองปรงขาวมธปายาส เตรยมน านมขาว หนผลไม และรวมลงแรงกวนขาวมธปายาส และสงเกตแบบไมมสวนรวมในสวนของพธกรรมทางศาสนาทไมสามารถเขารวมได รวมทงสงเกตพฤตกรรมของผมารวมงาน และบรรยากาศโดยทวไปของงานประเพณ

2. การเลอกพนทศกษา

การเลอกพนททศกษาในงานวจยนมความส าคญอยางยงในการมงศกษาภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมผานประเพณกวนขาวมธปายาส ประเพณโบราณของชาวจงหวดนครศรธรรมราชทปฏบตสบทอดกนมาเปนเวลานาน แตในปจจบนประเพณกวนขาวมธปายาส ไดคอยๆ สญหายไปจากสงคมคงเหลอแตพนททมความศรทธาเขมแขงมงอนรกษประเพณโบราณ โดยมความเชออนสงสดรวมกน ผวจยจงเลอกวดพระมหาธาตวรมหาวหาร จงหวดนครศรธรรมราช เปนพนทศกษาหลก เนองจากวดพระมหาธาตวรมหาวหารยงคงประกอบประเพณกวนขาวมธปายาส สบเนองกนมาทกป ทงยงไดรบความรวมมอจากพทธศาสนกชนในดานการสบสานประเพณโบราณใหคงอย วดพระหมาธาตวรมหาวหารเปนวดทมความส าคญในฐานะศนยกลางทางพระพทธศาสนาของจงหวดนครศรธรรมราช ทงในอดตและปจจบน เปนศนยรวมจตใจของพทธศาสนกชนทงชาวนครศรธรรมราชและพนทใกลเคยง

3. ผใหขอมล

ในการวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราชผานประเพณกวนขาวมธปายาส ในพนทวดพระมหาธาตวรมหาวหาร เพอใหสอดคลองและไดค าตอบตามวตถประสงค ผวจยเกบขอมลโดยการสมภาษณผใหขอมลทงหมด 20 คน ประกอบดวยผใหขอมลหลกจ านวน 12 คน จากผมความรเกยวกบประวตความเปนมาของประเพณกวนขาวมธปายาส และผมหนาทรบผดชอบหลกในการประกอบพธกรรม ไดแก พระสงฆผมหนาทรบผดชอบของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร หวหนางานและชาวบานผรบผดชอบเกยวกบขนตอนการปรงขาวมธปายาส และตวแทนหนวยงานของรฐทใหการสนบสนนงานประเพณ รวมทงผใหขอมลรองจ านวน 8 คน จากประชาชนผมจตศรทธาเขารวมในประเพณกวนขาวมธปายาส โดยมรายละเอยดดงน

41

3.1 ผใหขอมลหลก สมภาษณผใหขอมลหลกจ านวน 12 คน ผวจยแบงกลมผใหขอมลเปน 4 กลม ดงน 3.1.1 ผใหขอมลเกยวกบประวตความเปนมา และพธกรรมของประเพณกวน ขาวมธปายาส ของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร 1) พระครโสภณเจตยานรกษ พระสงฆวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ตวแทนพระสงฆผรบผดชอบงานประเพณกวนขาวมธปายาส 2) พระครเหมเจตยานรกษ พระสงฆวดพระมหาธาตวรมหาวหาร 3) นายเฉลม จตรามาศ ประชาสมพนธ วดพระมหาธาตวรมหาวหาร 4) นายสมญา ทองหมน ผจดการพนทวดพระมหาธาตวรมหาวหาร

3.1.2 ผมความรในดานพธกรรมทางศาสนา 1) พระครธรรมรตนโสภต เจาอาวาสวดพระเพรง 2) นายโชต ทวสวรรณ ตวแทนพราหมณผท าพธ

3.1.3 หวหนางาน และชาวบานผมหนาทรบผดชอบปรงขาวมธปายาส 1) นางประชพ เสนากสป หวหนางานปรงขาวมธปายาส 2) นางสมบรณ ตลงพล ทมงานปรงขาวมธปายาส 3) นายจตร วรศกด ทมงานปรงขาวมธปายาส 4) นายพรอม วรศกด ทมงานปรงขาวมธปายาส 5) นางผว ยงค านง ทมงานปรงขาวมธปายาส

3.1.4 ตวแทนหนวยงานของรฐ 1) นางกาญจนา เรองชวย หวหนาส านกพระพทธศาสนา

3.2 ผใหขอมลรอง สมภาษณผใหขอมลรอง จ านวน 8 คน จากพทธศาสนกชนผมารวมงานดงน 3.2.1 พทธศาสนกชนผมจตศรทธาเขารวมประเพณกวนขาวมธปายาส 1) นางจบ พรหมจรรย ผรวมงานจาก อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช 2) นายถาวร พรหมจรรย ผรวมงานจาก อ.ลานสกา จ.นครศรธรรมราช 3) นางสาวเนย เพชรสมาก ผรวมงานจาก อ.หวไทร จ.นครศรธรรมราช 4) นายพงษ ขนชรนทร ผรวมงานจาก อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช 5) นางสาวมลน สทธปญญา ผรวมงานจาก อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช 6) นางล ขนชรนทร ผรวมงานจาก อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช 7) นางออน จดทอง ผรวมงานจาก อ.หวไทร จ.นครศรธรรมราช 8) นายแอน ชมศร ผรวมงานจาก อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช

42

4. เครองมอทใชในการวจย

4.1 เครองมอวจย เครองมอทผวจยใชเกบรวบรวมขอมลการวจยครงนแบงออกเปน 3 สวน คอ 4.1.1 ตวผวจย การวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ ตวผวจยเปนเครองมอส าคญในการเกบรวบรวมขอมลโดยการสงเกตแบบมสวนรวมและแบบไมมสวนรวม และการสมภาษณ ผวจยตองท าความเขาใจเกยวกบการเกบขอมลวจย สรางเครองมอวจยไดอยางมประสทธภาพทสด ดงนนจงเตรยมแบบสมภาษณใหตรงกบวตถประสงค พรอมทงสรางสมพนธภาพอนดกบบคคลในพนท 4.1.2 แบบสมภาษณ มลกษณะเปนค าถามแบบปลายเปด โดยมประเดนหลกในการสมภาษณ ดงน 1) ประวตความเปนมาของประเพณกวนขาวมธปายาส ของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร 2) ภาพสะทอนทางสงคมของประเพณกวนขาวมธปายาส ดานปฏสมพนธของคนในชมชน การสรางความสามคคของคนในชมชน การสรางเครอขายทางสงคม และอตลกษณประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระหมาธาตวรมหาวหาร 3) ภาพสะทอนทางวฒนธรรมของประเพณกวนขาวมธปายาส ดานวถปฏบตของประเพณ วถชาวพทธ วถชวตการเกษตร การอนรกษสบสานประเพณกวนขาวมธปายาส และภมปญญาชาวบานในการกวนขาวมธปายาส 4.1.3 อปกรณภาคสนาม ประกอบดวย สมด ปากกา เครองบนทกเสยง กลองถายรป เพอใชบนทกขอมลภาคสนามในขนตอนการสมภาษณ การสงเกตแบบมสวนรวมและไมมสวนรวม ผวจยจดเกบรวมรวมขอมลเปนหมวดหมเพอสะดวกตอการน าไปวเคราะห เรยบเรยงในงานวจย

4.2 การตรวจสอบคณภาพของเครองมอวจย การตรวจสอบความนาเชอถอของเครองมอ และความถกตองแมนย าเปนสงส าคญเพอใหผลการวจยเปนเปนทยอมรบวาเปนความรทเปนความจรงตามวตถประสงค เพอใหไดขอมลจากการสมภาษณมความนาเชอถอ ผวจยตรวจสอบความเทยงตรงของเนอหาโดยใหผเชยวชาญทมความรในเรองทศกษาตรวจสอบความสอดคลอง ความครอบคลมของเนอหา และความถกตองเหมาะสมของภาษาทใช เมอผเชยวชาญพจารณาแลวมความเหนตรงกนวาแบบสมภาษณมความถกตอง เหมาะสมดแลว จงน าไปใชเปนเครองมอเพอเกบรวบรวมขอมลตอไป

43

5. การวเคราะหขอมล

5.1 กระบวนการจดการกบขอมล ผวจยน าขอมลทเกบรวบรวมไดทงหมดมาจดหมวดหมของขอมลใหเปนระเบยบ เพอใหทราบวาขอมลอยในหมวดหมเดยวกน ทงนเพอความสะดวกในการน าขอมลมาวเคราะหตามประเดนตางๆ ทก าหนดไวในวตถประสงค

5.2 การวเคราะหขอมล เปนการน าขอมลทไดมาเปนหลกฐาน และเหตผลในการสรปความจรง โดยการกลนกรองขอมลทมอยใหมความสอดคลองกบวตถประสงคและค าถามของงานวจย หลงจากนนผวจยน าขอมลทงหมดทไดมาวเคราะห สงเคราะห ตามวตถประสงคการวจย

6. การน าเสนอผลการศกษา

ผวจยน าเสนอผลการคนควาโดยใชการพรรณนาเชงวเคราะห และมภาพประกอบบางตอน เพอบรรยายใหเหนถงปรากฏการณตางๆ ทเกดขนดวยการเชอมโยงขอมลทไดจากการศกษาจากเอกสาร การสมภาษณ และการสงเกตแบบมสวนรวมและแบบไมมสวนรวม จากนนเรยบเรยง แตละประเดนตามวตถประสงคของการวจย คอ ศกษาภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราชผานประเพณกวนขาวมธปายาส เพอเปนประโยชนตอการน าไปอางองขอมลทางวชาการ และเปนแนวทางในการศกษาวฒนธรรมทองถนตอไป

44

บทท 4

ผลการวจย

การวจยเรอง ประเพณกวนขาวมธปายาส ภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรม ของชาวจงหวดนครศรธรรมราช : กรณศกษาวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ผวจยเสนอผลการวจยตามประเดนตางๆ ดงน 1. ภาพสะทอนทางสงคม 2. ภาพสะทอนทางวฒนธรรม

1. ภาพสะทอนทางสงคม

สงคมคอกลมคนทอาศยอยดวยกนในบรเวณใดบรเวณหนง มความรสกผกพนวา เปนพวกเดยวกน มปฏสมพนธซงกนและกน โดยมระเบยบแบบแผนทคนในกลมยอมรบและปฏบตรวมกนและมการสบทอดไปยงอกรนหนง มประเพณสะทอนถงระเบยบแบบแผนทสงคมก าหนดขน มแบบในการปฏบตอยางชดเจนเปนทยอมรบจากคนสวนใหญในสงคม กลายเปนสงทถอปฏบตสบทอดกนมานานจนกลายเปนแบบอยางทางความคด ความเชอ การกระท า และยงคงมอทธพลอยในปจจบน ประเพณสงผลใหสมาชกในสงคมทงสวนบคคล หนวยสถาบนทางสงคม หรอกลมตางๆ มการกระท าระหวางกน มการตดตอสมพนธซงกนและกนท าใหมความผกพนอยางใกลชด ประเพณกลายเปนสงเชอมตอความสมพนธระหวางบคคลในสงคม ใหสมาชกในสงคมรจกแบงหนาทและ รวมมอกนในการถายทอดประเพณ วฒนธรรม ความคด และความเชอใหแกสมาชกในสงคม เปน การก าหนดบทบาทหนาทของสมาชกในสงคมใหปฏบตอยางเปนระเบยบแบบแผน และมประสทธภาพ ทงนเพอความอยรอดและความเปนอนหนงอนเดยวกนของคนในสงคม

1.1 ปฏสมพนธของคนในชมชน ปฏสมพนธทางสงคมเปนปรากฏการณทางธรรมชาตของมนษย เพราะมนษยเปนสตวสงคมยอมอยรวมกนเปนกลมเปนพวก ท าใหในชวตประจ าวนตองมความเกยวของกบบคคลอนในลกษณะตางๆ หลากหลายรปแบบไมวาจะเปนการตดตอระหวางกลมตอกลม หรอในลกษณะระหวางบคคลตอบคคล การปฏสมพนธอาศยการตดตอกนทางกายภาพ มการรบรถงการกระท าของอกฝายวาสอความหมายเชนไรมการเขาใจความหมายซงกนและกน กระบวนการตดตอสมพนธท าใหเกดการถายทอดทางความคด การเรยนร การเลยนแบบ ความสมพนธอาจอยในรปแบบของเครอญาต บคคล กลมคน ซงมการตดตอกนทางสงคม พบปะ พดคย ตดตอสอสาร และท ากจกรรม ตางๆ รวมกน มสายสมพนธอนดเกดขนระวางการปฏสมพนธท าใหรสกวาเปนพวกพองเดยวกน ประเพณเปน

45

เงอนไขส าคญทท าใหคนในชมชนไดสรางและเชอมความสมพนธภายในชมชน การเขารวมประเพณและพธกรรมตางๆ สงผลใหเกดความรวมมอ การไปมาหาหาสระหวางกน การตดตอกนระหวางชมชน คนในชมชนไดมาอยรวมกนใกลชดกนท าใหเกดปฏสมพนธทางสงคม กอใหเกดผลประโยชนจากการรวมมอชวยเหลอกน เพอด าเนนกจกรรมรวมกนอยางราบรนบรรลตามวตถประสงคของทกฝาย การเขารวมประเพณกวนขาวมธปายาสซงเปนกจกรรมสวนรวมของสมาชกในชมชน กอใหเกดปฏสมพนธระหวางกนภายใตวตถประสงคเดยวกน คอการประกอบพธกวนขาวมธปายาสใหส าเรจลลวงไปดวยดตามจดประสงคของทกฝาย ประเพณกวนขาวมธปายาสกลายเปนเงอนไขของความรวมมอทส าคญ เปนเหตใหคนจากหลากหลายชมชนไดมารวมตวกนเปนกลมเดยวกนท าใหเกดความรวมมอไปมาหาส ตดตอสอสารระหวางบคคล กลมสงคม หนวยงานราชการ เอกชน ปฏสมพนธทเหนไดชดเจนในการประกอบประเพณกวนขาวมธปายาสคอการไดมาเขารวมกจกรรมดวยกนของทกฝายทเกยวของกบงานประเพณตางปฏบตหนาทของตนทไดรบมอบหมายอยางขยนขนแขง ตงแตกอนการเรมพธจนเสรจสนพธกรรมโดยมงการท ากจกรรมทกอยางใหส าเรจ การไดมาเขารวมประเพณกวนขาวมธปายาสถอเปนการรวมกลมของคนในชมชนจากหลายชมชนมการพบปะ พดคย ตดตอกน ตอบโตกนในระหวางการท างานเพอใหงานส าเรจลลวง และเปนการสรางความสมพนธอนดระหวางกลมเพอนและเพอนบานในชมชนเดยวกนไดมโอกาสพบปะสงสรรคกน โดยละเวนภารกจสวนตวเพอมาท ากจกรรมรวมกนในชมชน สมาชกในชมชนทมารวมงานประเพณกวนขาวมธปายาส มความรสกมากกวาการมาเขารวมประกอบพธกรรม แตทกคนตางมพลงศรทธาขบเคลอนอยเบองหลง การมาดวยความสมครใจบรรยากาศในการท างานจงเตมไปดวยความสนกสนาน มการพดคยหยอกลอกน แลกเปลยนทศนะซงกนและกน ทงเรองสวนตวและเรองงานทวางอยเบองหนา ชาวบานทเขารวมประเพณกวนขาวมธปายาสลวนมจตศรทธาแรงกลา ตางชก ชวนญาตสนทมตรสหายมาชวยงาน เปนประจ าทกปจากรนสรน ชาวบานตางชวย ท างานกนอยางแขงขน ภายใตการน าของปาชพ (นางประชพ เสนากสป) หวหนากลมแมบานชมชนบานพระเพรงทถอเปนแมงานในการปรงขาวมธปายาส และเปนตวแทนของขาวบานในการตดตอประสานงานกบหนวยงานตางๆ ทเกยวของในพธการกวนขาวมธปายาส ดวยนสยของปาชพทมลกษณะเปนผน า เปนผอยในศลในธรรม ชวยเหลอด าเนนการทางกศลตางๆ ภายในวดของหมบาน อกทงเปนบคคลส าคญทมความรดานการปรงขาวมธปายาสเปนอยาง ด โดยไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษ และไดเขารวมพธกวนขาวมธปายาส ทวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนเวลาหลายปจนมความ ช านาญ ชาวบานจงเชอ ถอและให ความไววางใจในตวผน าทเปรยบเสมอนญาตพนองและมตรสหาย ทกคนตางยนดทจะรบฟงค าสง และชวยเหลอดวยความพรอมเพรยง การเขารวมพธกรรมทงความศรทธาแหงผลบญและดวยความเชอมนในตวผน า ความสมพนธของกลมจงแนนแฟนเกดความพรอมเพรยง ขนตอนการเตรยมเครองปรงและขนตอนการกวนขาวมธปายาสทซบซอนจงด าเนนไปอยางราบรน ดงค ากลาว

“...ถอวาปาชพเปนหวหนาแมครวในการปรงขาวมธปายาส แกไปกวนทวดพระธาตกมลกนองเปนรอยทกคนตางรวมมอกนด โยมชพแกเหนอยมากแตแกมจตใจทอยากจะทา พออยากจะทามนกมความสขอยางหนง อาตมาบอกวาโยมชพนเกงนะไมเหนดไมเหนอย โยมชพแกบอกสาธวาด

46

เลยทานใหพร...” (พระครธรรมรตนโสภต, สมภาษณเมอวนท 15 กมภาพนธ 2557)

นอกเหนอจากปฏสมพนธระหวางเพอนบานของคนจากหลายชมชนทเปนไปอยางแนนแฟนแลวนน การไดเขารวมพธกรรมกวนขาวมธปายาสไดสรางความ สมพนธอนดระหวาง เครอญาตใหเหนยวแนน การเขารวมกจกรรมกอใหเกดปฏสมพนธระหวาง เครอญาต จากในอดตการคมนาคมไมสะดวกเชนปจจบนญาตพนองซงอยหางกนตางชมชนมโอกาสพบปะกนนอยครงตองรอใหถงชวงเทศกาลประเพณทส าคญถงจะไดมารวมตวกน ญาตผใหญมกน าพาลกหลานไปเขารวมประเพณกวนขาวมธปายาสอยเสมอเปนการสรางปฏสมพนธอนดระหวางเครอญาต ท าใหเครอญาตทอยหางกนไดมโอกาสพบปะสานความสมพนธตอกน อนกอใหเกดความใกลชดสนทสนมและรจกญาตพนองเพมมากขน อกทงยงสรางความอบอนใหแกสมาชกในครอบครว ในปจจบนการเดนทางทสะดวกขนและงาน ประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนงานประเพณ ยงใหญระดบจงหวดท าใหมผคนจากทวสารทศมาเขารวมเปนจ านวนมาก ทงในสวนของครอบครวทยงคงมญาตผใหญ น าพาบตรหลานมารวมงาน ทงนการน าพาบตรหลานเขามารวมงานไมไดเปนหนาทของสถาบนครอบครว เหมอนเชนในอดต ยงมสถาบนการศกษาทน านกเรยนนกศกษาเพอมาทศนะศกษารวมงานประเพณซงไดทงความรและความสนกสนาน

ภาพประกอบท 2 การเขารวมประเพณของสมาชกในครอบครว ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

47

ภาพประกอบท 3 การเขารวมประเพณของนกเรยน ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

ประเพณกวนขาวมธปายาส เปนเงอนไขทส าคญทท าใหคนจากหลากหลายสงคมไดมารวมตวเปนกลมสงคมเพอท ากจกรรมรวมกน สงผลใหเกดปฏสมพนธระหวางคนจากตางชมชนทมาท ากจกรรมรวมกนภายใตความศรทธาทเปนหนงเดยว ชาวบานทมาจากตางถนตางเดนทางไกลมาเพอเขารวมประเพณแหผาขนธาตและประเพณกวนขาวมธปายาส ในอดตเสนทางการคมนาคมทางบกยากล าบาก ชาวบานสวนใหญลองเรอตามเสนทางน าซงใชระยะเวลาหลายวน บางกแวะพกตามบานญาตพนอง และขอความชวยเหลอดานเสบยงน าดมจากชมชนระหวางทาง เมอถงจดมงหมายวดพระมหาธาตวรมหาวหารกกลายเปนทพกพงทส าคญของชาวบานจากตางถน ชาวบานตางมาจบจองทพกเพอรอวนงานทจะมาถง ระหวางรอเพอรวมงานชาวบานตางน าผลตภณฑทมชอเสยงในชมชนของตนถอตดไมตดมอมาเพอน ามาคาขายแลกเปลยนสนคาระหวางกน ไมจ าเปนตองเดนทางไกลกไดซอสนคาทมคณภาพ ท าใหชมชนมความหลากหลายจากคนตางสงคม ปฏสมพนธระหวางกนมความซบซอนยงขน ซงบรรยากาศดงกลาวกยงคงมใหเหนอยางชนต าในปจจบน แมการคมนาคมจะสะดวกขนแตยงคงมชาวบานจากตางชมชนทมความศรทธา และ มความทรงจ าอนดจากวยเยาวทเคยไดเดนทางตดตามญาตผใหญเพอมารวมงานประเพณกวนขาวมธปายาส ผคนเหลานตางเดนทางมากอนวนงานเพอจบจองทพกบรเวณศาลารอยปททางวดพระมหาธาตวรมหาวหารจดเตรยมไวใหส าหรบเปนทพกผอนแกบคคลทเดนทางมาจากตางถน ชาวบานทมาอาศยนอนในวดตางอยรวมพธกวนขาวมธปายาสจนเสรจพธ ดงค ากลาว

“...ขาวมธปายาสเขากวนกนมาตงแตสมยโนน ตงแตสมยทเกบขาวกบแกะ ทานากบวว พอทานาพอขาวตงทองกเกบเอาไวกอนเกบเอาไวกวนขาว ปามาจากหวไทรมาทาบญแหผาขนธาต กวนขาวมธปายาสทกป

48

มาตงแตอาย 13 ป ขน ป.3 มาเรอแจวทางคลองหวไทรทางคลองใหญ พอถงเดอนสามทไรจะดใจมากเตรยมยาเรอไมใหรว กอเตาตงหมอ หงขาว ฝาไมฟน เอาหมอหงขาวมา เตรยมปลาแหง พอถงเวลามาเพอนบานเขากอนโมทนาปลาชอนแหงบาง ปลาดกบาง และปลาอนๆ เขาอนโมทนามาเตมลาเรอเพอเปนเสบยง บางคนกอนโมทนาเปนเงน เมอกอนในวดพระธาตเขากวนขาวมธปายาสกนขางในตววดเขายายมาขางนอกกหลายป เมอกอนเตนทกไมมเขาทาโรงมงจากใหพระนงทาพธ ปจจบนคนมากกวาเมอกอน รถรากไมมกวาจะถงบานกใชเวลาถงหาวน ขากลบบานจะพายเรอทวนนาตอนนาขนไมไดตองรอใหนาไหลนาลดแลวคอยพายกลบ...” (ออน จดทอง, สมภาษณเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557)

“...กอนวนแหผาขนธาตจะมคนมานอนทวดกนเตม ลงไดถามยายคนหนงแกมาจาก อาเภอทงสง วาทาไมถงไมมาวนงานแกบอกวาแกทาแบบนมาตงแตสมยเดกๆ มากบยามากบแม เมอกอนชาวบานจะมากนเปนกลมนาขาวมาหงกนในวด นาอาหารแหงอยางเชนปลาแหงมาปงทอดกน ตอนเชาพระบณฑบาตไดแตปลาชอนแหง ปลากระดเสยบ ปลารา คนทมาทาบญมอาชพทาเสอกเอาเสอมาขาย คนมาทาบญกซอเสอนอนดหนงตะลง มโนราห ทาบญเสรจกไดเสอกลบบาน...” (เฉลม จตรามาศ, สมภาษณเมอวนท 11 กมภาพนธ 2557)

จากค ากลาวสะทอนใหเหนความเชอความศรทธาของพทธศาสนกชนจากตางถน ทมตอประเพณแหผาขนธาตและกวนขาวมธปายาส ถงแมวาจะอยในพนททหางไกลการคมนาคม ไมสะดวกเชนปจจบน การเดนทางระยะไกลของชาวบานสวนใหญตองใชทางเรอ แตดวยพลงศรทธาในพระบรมธาตเจดยชาวบานตางมองขามความยากล าบากในการเดนทาง ถงแมเดนทางดวยเรอ แตชาวบานกมการวางแผนในการเดนทางดวยความสนกสนานโดยจดเตรยมเสบยงน าดม ขาวสาร อาหารแหงไวใหพรอมเพราะตองใชเวลาเดนทางหลายวน การเดนทางดวยจตทมงสรางบญกศล จงเปยมไปดวยความยนด ชาวบานทมาจากตางถนเดนทางมาถงวดพระมหาธาตวรมหาวหารกอนถงวนงานประเพณแหผาขนธาตตางมาพกแรมในวด การเดนทางมาของชาวบานมโอกาสไดเขารวมงานบญใหญถงสองงานดวยกน นอกเหนอจากไดเขารวมพธแหผาขนธาตงานบญหลกของชาวบานแลว แตยงไดเขารวมพธกวนขาวมธปายาสงานบญใหญอกหนงงาน ซงจดขนกอนวนแหผาขนธาตสองวน ชาวบานสวนใหญทรอแหผาขนธาตกจะเขารวมประเพณกวนขาวมธปายาสดวยเชนกน การไดมาอยรวมกนของคนจากหลายทองถนเปนการสรางปฏสมพนธอนดไดท าความรจกมกคน พดคยกน รวมกนท ากจกรรมทางศาสนารวมกนกอใหเกดปฏสมพนธระหวางกนภายใตความรสกผกพนเปนกลมเดยวกน

49

1.2 การสรางความสามคคของคนในชมชน การไดเขารวมงานประเพณทางศาสนาของกลมพทธศาสนกชนในชมชนกอใหเกดความรสกผกพนทางจตใจ ความรสกรวมเปนอนหนงอนเดยวกนของการเปนสมาชกในชมชน การแบงงานกนท าในกจกรรมตางๆ เปนการสงเสรมใหคนท างานเปนกลมภายใตความเชอรวมกน ท าใหเกดความแตกแยกนอยลง หลกความเชอความศรทธาของคนในชมชนยงมความกลาแขงมากเพยงใดความเปนกลมกมความเปนหนงเดยวมากขน

ภาพประกอบท 4 การสรางความสามคคของคนในชมชน

ประเพณกวนขาวมธปายาสเปนงานใหญมกรรมวธหลากหลายขนตอน และจ าเปนตองอาศยความรวมมอจากคนเปนจ านวนมากตงแตเรมพธจนกระทงเสรจสน เปนการแสดงออกถงความพรอมเพรยงของชาวบานในทองถนนนๆ ประเพณกวนขาวมธปายาสของ วดพระมหาธาตวรมหาวหารจดขนอยางยงใหญเปนประจ าทกป แตละครงตองกวนขาวมธปายาสรวมทงหมด 9 กระทะดวยกนจงจ าเปนตองอาศยแรงกาย แรงใจ และความเสยสละของประชาชนในการด าเนนงานประเพณใหส าเรจ การจดงานประเพณกส าเรจลลวงไปดวยดทกครง ทงนเปนการสะทอนถงความสมครสมานสามคคของคนในสงคมไดเปนอยางด

“ ...ชาวบานเขากมาสมครกนไปกวนขาวมธปายาสลงชอวาเทยวนจะไปกคน เทยวตอไปกคน แตละเทยวผชายไปไมกคน ปนเขาขอทหารใหมาชวยเพราะผชายเขาไปทางานกอสรางกนมง แกมง ตายมง ทาไมไหว ทากนนานนกหนาแลว ยงมปาทยงแขงแรง หนวยงานราชการสวนใหญจะเนนชวยทางวดพระมหาธาตมา กกวา เชน เทศบาล สานกพทธ ผวาราชการจงหวด หลายๆ หนวยงานทเกยวของประชมพรอมกนเมอ 3 ก.พ. 57 ทผานมารวมทงปาชพดวย ทกปจะตองเขาประชมกอนถงวน

50

งานมทานเจาคณ (เจาอาวาส) เปนประธาน ทานโช คเปนเลขา ประชมเกยวกบการแบงหนาทรบผดชอบงาน เชน เทศบาลรบผดชอบนาตาล 5 กระสอบ สานกพระพทธรบหวหอม 15 กโลกรม อบจ.รบผดชอบ เตรยมนามน 15 ปบ มหาวทยาลยวลยลกษณรบผดชอบนมสด นาออย เรองพธพราหมณวดเปนผจดหา สาวพรหมจารใชนกเรยนจากวทยาลยอาชวศกษา เชาวนท 13 หลงกวนเสรจกนานกเรยนมาชวยตดแบงขาวยาโคใสถง...” (ประชพ เสนากสป, สมภาษณเมอวนท 11 กมภาพนธ 2557)

“...การกวนขาวมธปายาส มนกไดอะไรหลายๆ อยาง เชน ความสามคคเพราะถาไมสามคคกทาคนเดยวไมได ตองใชพละกาลงมากในการกวนตองอาศยญาตโยมทมแรงศรทธามาชวยกนกวน...” (พระครธรรมรตนโสภต, สมภาษณเมอวนท 15 กมภาพนธ 2557)

จากค ากลาวขางตนสะทอนใหเหนถงความรวมมอของประชาชนในการจดงานประเพณโดยไดรบความรวมมอจากกลมชาวบานในการเปนอาสาสมครมาชวยงานดวยแรงกาย แรงใจ และไดรบความชวยเหลอจากหนวยงานของรฐในดานการสนบสนนงบประมาณ จดหาวตถดบ การใหความรทางวชาการ งานประชาสมพนธ อกทงยงไดรบความรวมมออยางดจากพระสงฆผเปนศนยรวมจตใจของประชาชน กอนวนงานจะเรมขนหนวยงานทเกยวของตางพรอมใจกนจดประชมเพอเตรยมงานและแบงหนาทความรบผดชอบ ตงแตการเตรยมงานชาวบานชวยกนจดสถานทเพอใชในงานพธ พรอมกบตระเตรยมสงของในการปรงขาวมธปายาส ในสวนของพธกรรมจะเปนหนาทรบผดชอบของทางหนวยงานของรฐ และพระสงฆ สวนของงานปรงขาวมธปายาสเปนหนาทของชาวบานชมชน บานพระเพรง การกวนขาวมธปายาสเรมแรกในพธกรรมใหสาวพรหมจารกวนกอนหลงจากเสรจสนพธกรรมชาวบานทวไปจงชวยกนกวน การกวนขาวมธปายาสเปนงานทหนกตองใชแรงเพอกวนขามวนขามคนละมอไมไดแมสกวนาท เพราะหากขาวมธปายาสไหมจะตองทงทงกระทะไมสามารถน าไปรบประทานไดสรางความเสยหายเปนอนมาก การกวนตองมความช านาญอกทงใชความอดทนอยางสงตอความรอนและควนจากเตาไฟ ในขนตอนการกวนตองอาศยทงความอดทน ความพรอมเพรยง และความช านาญ บรรยากาศของการรวมมอกวนขาวมธปายาสในชวงเยนและชวงค าเปนไปอยางสนกสนานเพราะมชาวบานผม จตศรทธาเปนจ านวนมากตางรวมชวยกวนกนอยางครนเครง แตพอตกดกขาวมธปายาสมความหนดเพมขนกวนยากขนจ าเปนตองใชพละก าลงเพอกวนอยางตอเนองแตคนชวยกวนกลบนอยลง เนองดวยบรบททางสงคมทเปลยนอาชพท านาและเกษตรกรรมไมไดเปนอาชพหลกเชนในอดต ผชายสวนใหญจงออกไปท างานนอกบานแรงงานผชายซงเปนแรงงานหลกในการกวนขาวมธปายาสจงลดนอยลง และดวยภาระหนาทในการท างานของชาวบานสวนใหญจงไมสามารถมาชวยงานประเพณไดอยางเตมทการกวนขาวมธปายาสในจ านวนมากจงท าไดยากปจจบนจงกวนจ านวน 9 กระทะ เมอขาดแคลนแรงงานในปจจบนจงจ าเปนตองใชแรงงานจากทหารเพอมาชวยกวน เมอกวนเสรจจะตองตกใสถาดเพอเกลยใหบางๆ เสมอกนประมาณสองรอยกวาถาดรอใหเยนจงสามารถตดได ในเชาวนถดไป

51

ไดรบการชวยเหลอจากนกศกษาจากสถาบนตางๆ ในจงหวดนครศรธรรมราชมารวมชวยกนตด ขาวมธปายาสใสกลองเพอแจกจายใหแกผมารวมงานพธแหผาขนธาตในวนถดไป ทกขนตอนของ การประกอบประเพณกวนขาวมธปายาสไมมขนตอนใดทสามารถท าโดยล าพงได ทกขนตอนจะตองอาศยความรวมมอจากคนในชมชนและสงคมตามความเหมาะสม การจดงานประเพณกวนขาวมธปายาส ในแตละครงนบเปนงานใหญทตองใชปจจยมาก ตองจดท ากนเปนทมและทกคนกมสวนรวมในกจกรรมของชมชน การเตรยมการจงตองอาศยความพรอมเพรยงกน ดงนนการท างานใหส าเรจลลวงไปไดดวยดจะตองอาศยความศรทธา และความรวมมอรวมใจจากคนในชมชนเปนอยางมาก เปนการระดมความรวมมอกนของสมาชกในชมชนและหนวยงานทเกยวของ ซงเปนภาพสะทอนการรวมแรงรวมใจในแตละขนตอน แสดงใหเหนถงการชวยเหลอเกอกลกน อนจะกอใหเกดความสามคคขนในชมชนสงคม

1.3 เครอขายทางสงคม เครอขายทางสงคมเปนสายใยของความสมพนธระหวางบคคลกบบคคลอนอกหลายคนทงทางตรงและทางออม ความสมพนธในลกษณะแบบอปถมภหรออาจจะเปนแบบอนๆ เพอประสานงานกอใหเกดความชวยเหลอซงกนและกน คนในสงคมสามารถรบรไดวาม การรวมกลมกนเพอจดประสงคอะไร และจะมการแบงงานกนท าอยางชดเจนยตธรรมมการประสานงานทงในสวนของรฐและเอกชน โดยมเรองของผลประโยชนมาเกยวของหรอไมกได เครอขายทางสงคมเปนลกษณะของสายสมพนธทเชอมโยงความสมพนธของคนในสงคมเขาไวดวยกน เปนเครอขายทท าใหเกดปฏสมพนธระหวางกลมท าใหมความสามคคชวยเหลอเกอกลกน ลกษณะของเครอขายทมพนธะสญญารวมกน การรวมตวกนของกลมหรอองคกรหรอบคคลโดยมวตถประสงครวมกนมการด าเนนงานเพอใหบรรลเปาหมายรวมกนเปนรปแบบหนงของการประสานงานเพอกอใหเกดความชวยเหลอซงกนและกน บางครงอาจจะมการประสานงานกนระหวางหนวยงานรฐและเอกชนโดยมเงอนไขแหงประสานงานกนอยางเหนยวแนนและกนระยะเวลานาน ซงเปนการเผชญปญหาหรอความกดดนรวมกน ท าให ทกคนทเขารวมเปนเครอขายเกดความส านกรวมเหนประโยชนและศรทธามนคงตอการรวมตวเปนเครอขาย เครอขายจะมพลงขนมาไดตองมขายโยงใยระดบชมชนยอยๆ หรอหลายชมชนซงมลกษณะเปนการแลกเปลยน เพอชวยเหลอซงกนและกน และแลกเปลยนความหวงดตอผอน โดยพลงทจะท าใหเกดการเปลยนแปลงนนจะมาจากการประสานงานความรวมมอของคนชนตางๆ

52

ภาพประกอบท 5 การเกดเครอขายทางสงคมจากประเพณกวนขาวมธปายาส

การไดรบความรวมมอจากบคคล และหนวยงานตางๆ ท าใหงานประเพณกวน ขาวมธปายาสประสบความส าเรจดวยด ในขนตอนการด าเนนงานกอใหเกดรปแบบความสมพนธระหวางองคกร ชมชน และบคคลมการแลกเปลยนและรวมกลมน าไปสพลงแหงการรวมมอ เปนการสรางเครอขายทางสงคมแบบชวยเหลอซงกนและกนโดยมการท ากจกรรมรวมกน การสรางเครอขายทางสงคมเพอประสานความรวมมอกนระหวางกลมบคคล ชมชน หนวยงานของรฐ และเอกชนเพอกอใหเกดความชวยเหลอซงกนและกน การจดงานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารถอเปนการสรางเครอขายความรวมมออนดระหวางหนวยงานของรฐ อาท องคการบรหารสวนจงหวดนครศรธรรมราชในฐานะเปนองคกรปกครองสวนทองถนขนาดใหญระดบจงหวด ตามประกาศจงหวดนครศรธรรมราชใหองคการบรหารสวนจงหวดมหนาทเปนคณะกรรมการฝาย พธกวนขาวมธปายาส รวมกบเครอขายหนวยงานของรฐ คอ เทศบาลเมองเมองนครศรธรรมราช วดพระมหาธาตวรมหาวหาร ส านกพระพทธศาสนาจงหวดนครศรธรรมราช ส านกวฒนธรรมจงหวดนครศรธรรมราช พทธสามคมจงหวดนครศรธรรมราช ส านกงานประชาสมพนธจงหวดนครศรธรรมราช มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตนครศรธรรมราช วทยาลยนาฏศลปนครศรธรรมราช การทองเทยวแหงประเทศไทย และวทยาลยอาชวศกษาจงหวดนครศรธรรมราช หนวยงานดงกลาวไดมการรวมกลมประสานความรวมมอจดประสงคเพอรวมจดงานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนประจ าทกป แตละภาคสวนมสวนรวมในการจดเตรยมงานพธ และการประชาสมพนธเผยแพรความรใหแกสาธารณะชน พรอมทงประสานงานกบหนวยงาน ประชาชน กลมองคกร ชมชนตางๆ เปนการสรางเครอขายความชวยเหลอซงกนและกนเพอใหบรรลนโยบายของรฐ เปนการสนบสนน สบสานงานประเพณของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร

วดพระมหาธาตวรมหาวหาร

53

นอกเหนอจากการสรางเครอขายความรวมมอระดบหนวยงานตางๆ แลวในระดบชมชนมการรวมกลมของชาวบานภายใตการน าของผน าชมชนทมหนาทประสานงานชกชวนกลม เพอนบาน ญาตพนองทสนทเพอรวมเดนทางไปเผยแพรความรเกยวกบประเพณกวนขาวมธปายาส ไปยงตางชมชนทมความสนใจ หากมวดหรอชมชนใดประสงคจะจดงานประเพณกวนขาวมธปายาสขนในชมชนของตนทางเจาหนาทวดพระมหาธาตวรมหาวหารจะคอยเปนสอกลางการตดตอระหวางผน ากลมชาวบานชมชนบานพระเพรงเพอเดนทางไปสาธตการกวนขาวมธปายาส ถอเปนการสรางเครอขายการเรยนรเพอรวมเผยแพรความรเกยวกบประเพณกวนขาวมธปายาสใหแกตางชมชนทงในจงหวดนครศรธรรมราชและจงหวดใกลเคยง ดงค ากลาว

“...ปาเดนทางไปตางจงหวดเพอใหความรเกยวกบการกวนขาวมธปายาส เชน ไปสาธตการกวนขาวมธปายาสทวดแหงหนงในอาเภอสะบายอย จงหวดสงขลา ไปกบกลม ชาวบาน ชมชนวดพระเพรงเหมารถกนไปเอง ออกจากบานเกาโมงเชาไปถงสะบายอยจนคากยงหาวดไมเจอ โทรตดตอกบเจาอาวาสจนหาวดเจอ พอไปถงวดกดใจมากมชาวบานใหการตอนรบเปนอยางด เขาพรอมเพรยงกนนารกมาก คนทนนเขาเชอกนตามพทธประวตแตเขาไมเคยกวน หลงจากไปสาธตเขากทาไดดวยตวเอง ถาเขาชวนใหไปกวนขาวมธปายาสทไหนกไป ไปแลวรสกสบายใจ...” (สมบรณ ตลงพล, สมภาษณเมอวนท 14 กมภาพนธ 2557)

“ ...หากมใครสนใจจดงานกวนขาวมธปายาสเขากมาดทวดพระธาตแลวขอเบอรโทรปาจากทานเจาคณ ปาไปสาธตวธการกวนขาวมธปายาสถงจงหวดภเกต พงงา สงขลา พทลง ไปวดไหมทอน วดถาเสอ ไปพงงา มา 3 ครง ใครโทรมาชวนใหไปแนะนาปากไปถอวาไปใหความร....” (ประชพ เสนากสป, สมภาษณเมอวนท 11 กมภาพนธ 2557)

จากการฟนฟประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร จงหวดนครศรธรรมราช มผสนใจประเพณกวนขาวมธปายาสเพมมากขนท าใหกลมแมบานชมชนบาน พระเพรงซงเปนแมงานในการกวนขาวมธปายาสเปนทรจกในฐานะเปนเจาของสตรขาวมธปายาส ในชวงตนเดอนกมภาพนธกอนวนมาฆบชาตามวดหรอชมชนตางๆ ในจงหวดนครศรธรรมราชนยมประกอบประเพณกวนขาวมธปายาสกนอยางแพรหลาย ชมชนหรอวดไหนทประสงคจดประเพณ เพอเปนการอนรกษแตยงขาดความรดานการปรงขาวมธปายาสหากตดตอขอความรจากชาวบานชมชนบานพระเพรงจะมผน ากลมโดยนางประชพ เสนากสป ทคอยประสานงานขอความรวมมอจากเพอนบาน ญาตพนองในชมชนเพอรวมกลมกนเดนทางไปเผยแพรความรใหกบตางชมชนทสนใจ นอกเหนอจากในชมชนภายในจงหวดแลวชาวบานชมชนบานพระเพรงยงเดนทางไปเผยแพรความรไปยงตางชมชนหรอวดในตางจงหวด เปนการรวมกลมเพอน าไปสพลงแหงการรวมมอเพอแลกเปลยนความรไปยงตางชมชน

54

1.4 อตลกษณของประเพณกวนขาวมธปายาส วดพระมหาธาตวรมหาวหาร ลกษณะของอตลกษณรวมน ามาซงความสงบในการอยรวมกนของคนในสงคม อตลกษณรวมถกสรางขนมาบนพนฐานของความเหมอนกนของสมาชกภายในกลมสงคมเดยวกน อตลกษณรวมจงกลายเปนตวก าหนดอตลกษณเฉพาะกลมของตนซงจะมความแตกตางไปจากสงคมอน การสรางจตส านกรวมกนในดานประวตศาสตร วฒนธรรม ประเพณ ศาสนา ความเชอ และพธกรรมตางๆ จงถกน ามาเปนเงอนไขในการสรางอตลกษณรวมในสงคม การสราง ก าหนด หรอฟนฟ ทงทมอยจรงและสรางขนแลวปลกฝงใหเปนความรอยคชมชนเพอสบทอด ตงแตคนรนหลง จากอดตจนถงปจจบน อตลกษณ หรอเอกลกษณ เฉพาะของประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารบงบอกถงความเปนตวตนของบคคล หรอสงตางๆ วาเปนอยางไร ตนเองคอใคร มความเปนมาอยางไร มความแตกตางจากคนอนหรอสงคมอนอยางไรและจะแสดงออกถงอตลกษณสวนตนและอตลกษณกลมของตนอยางไร อตลกษณจงเปนสงทถกสรางขนโดยกระบวนการทางสงคมและคนในสงคม จงมความเปลยนแปลงอยตลอดเวลาไมตายตวหยดนงตามบรบททางสงคมทเปลยนแปลงไปของความสมพนธทมตอคนและกลมสงคมอนๆ

1.4.1 อตลกษณดานพธกรรม ทามกลางกระแสการเตรยมการเพอเสนอวดพระมหาธาตวรมหาวหารเขาสบญชมรดกโลก ประวตศาสตร ศาสนา ความเชอ และพธกรรม จงถกน ามาเปนเงอนไขในการสราง อตลกษณรวมในสงคม แลวปลกฝงใหเปนความรเพอสบทอดจากรนสรนนบจากอดตจนถงปจจบน การฟนฟประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารใหมลกษณะโดดเดนตางจากทองถนอน ลกษณะงานประเพณถกจดขนใหเปนงานระดบนานาชาต มการฟนฟพธกรรมทางดานศาสนาพราหมณเพอใหสอดคลองกบความเชอโบราณวาประเพณกวนขาวมธปายาสเคยเปนประเพณของศาสนาพราหมณมากอน และเชอมโยงกบประวตศาสตรของจงหวดนครศรธรรมราชทวาในอดตเคยเปนเมองศนยกลางทางศาสนาพราหมณและศาสนาพทธ การประกอบพธทงพราหมณและพทธควบคกนอยางยงใหญจงเปนการแสดงออกซงอตลกษณ เสรมสรางคณคาของประเพณใหคควรแกการอนรกษซงแตกตางจากทองถนอน พธกวนขาวมธปายาสสงแรกทตองปฏบตคอการบวงสรวงพระบรมธาตเจดยดวยพธทางศาสนาพราหมณ การเพมขนตอนของพธพราหมณเพอใหสอดคลองกบความเชอเกยวกบประวตการกวนขาวมธปายาสทวาแตเดมเปนประเพณของพราหมณมากอน แตไมปรากฏรายละเอยดชดเจนมากนก จากการศกษาเอกสารพบวาประวตของประเพณกวนขาวมธปายาสมความเปนมาจากพราหมณสองพนองชอจลกาฬและมหากาฬไดท านาขาวสาลในแปลงเดยวกน ตอมาจลกาฬไดชม ขาวสาลทก าลงตงทองปรากฏวามรสชาตอรอยจงน าไปถวายพระสงฆ แตมหากาฬไมเหนดวยจงแบงทนากนท า ตอมาจลกาฬน าน านมขาวตมดวยนมสดผสมเนยใส น าผง น าตาลกรวด แลวน าไปถวายพระพทธเจาและพระสาวกทงหมด 9 ครง ผลจากการท าบญท าใหจลกาฬหรอพระอญญาโกณฑญญะไดบรรลอรหนตกอนสาวกคนอนๆ จงสนนษฐานวาเปนทมาของประเพณกวนขาวมธปายาส อกทงเชอมโยงกบประวตความเปนมาของศาสนาพราหมณในจงหวดนครศรธรรมราชทวาจงหวด นครศรธรรมราชในอดตตงอยทามกลางภมศาสตรทเหมาะสมเออตอพฒนาการทางดานวฒนธรรม และอารยธรรม ท าใหจงหวดนครศรธรรมราชไดรบอารยธรรมของชนชาตตางๆ ทเขามาอยางแพรหลาย โดยเฉพาะอยางยงไดรบ

55

อทธพลทางศาสนาพราหมณจากอารยธรรมอนเดยท าใหนครศรธรรมราชกลายเปนศนยกลางทางศาสนาพราหมณในภมภาคน ซงในปจจบนไดปรากฏหลกฐานทางโบราณคดทางศาสนาพราหมณหลากหลายชนดวยกน จากหลกฐานทางดานประวตศาสตรเปนสงยนยนวานครศรธรรมราชมความเปนเอกลกษณทโดดเดนมากกวาสงคมอนตรงทวาจงหวดนครศรธรรมราชในอดตเปนเมองศนยกลางทงศาสนาพราหมณและศาสนาพทธ ซงทงสองศาสนามอทธพลตอความเชอและประเพณของ ชาวจงหวดนครศรธรรมราชตงแตอดตจนถงปจจบน พธกรรมทางดานศาสนาพทธและพธกรรมทางดานศาสนาพราหมณไดผสมกลมกลนกนเปนอนหนงอนเดยวกน ศาสนาพราหมณยงคงมอทธพลตอวฒนธรรม วถชวตความเปนอยของชาวจงหวดนครศรธรรมราชมาโดยตลอด และสามารถสบสานพธกรรมทางศาสนาพราหมณไดอยางยาวนาน ดงค าใหสมภาษณ

“...ทาพธพราหมณกอนการกวนขาวมธปายาสเพอเชญชมนมเทวา เพอมารวมอนโมทนาและรวมกวนขาว โดยการจดเตรยมบายศร เครองอาหารคาวหวานตามหลกพรหมศาสตร ทขาดไมไดค อเครอง มชมงสาหาร คออาหารคาวหกอยางประกอบดวย หม เปด ไก กง ป ปลา และเครองปรงในการกวนขาวมธปายาสทงหมดจะตองนามาบวงสรวงกอน การสวดออนวอนเทพเจาเพออญเชญพระนารายณ พระพรหม พระอนทร (พระศวะ) โดยการเตรยมเครองดนตรสามอยางไดแก สงขเปนตวแทนของพระนารายณ ฆองเปนตวแทนของพระพรหม และบณเฑาะวเปนตวแทนของพระศวะ ซงเปนเทพตรมรตเพอมารวมอนโมทนา และมสาวพรหมจารเปนผเรมกวนกอน...” (โชต ทวสวรรณ, สมภาษณเมอวนท 29 พฤษภาคม 2557)

“...พธวดพระธาตทาดกวาเพราะเขาใชพราหมณ ทวดพระเพรงและวดอนๆ ใชเพยงพระสวดชยนโตกบสาวพรหมจาร พธพราหมณใชแตกบ วดพระธาต แตเมอกอนทวดพระธาตใชเพยงพธพระชยนโต พธ พราหมณเพงมาเรมไมกป แตศาสนาพราหมณกบพวกพราหมณเขาเขามาอยทนกอนตงแตสมยโบราณ แตวาเขาเพงใชพธพราหมณไมกปมาน...” (สมบรณ ตลงพล, สมภาษณเมอวนท 14 กมภาพนธ 2557)

จากค าใหสมภาษณสะทอนถง แนวความคด ความเชอ และพธกรรมทางศาสนาพราหมณมอทธพลตอวถชวตความเปนอย และวฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราชมา โดยตลอดดงปรากฏรองรอยชมชนโบราณ หลกฐานทางโบราณคด โบราณวตถ จารก พธกรรม และความเชออยเปนจ านวนมากในปจจบน นอกเหนอจากรองรอยความรงเรองของศาสนาพราหมณ จะปรากฏเหลอเพยงศาสนสถาน และโบราณวตถทขดคนพบใหคนรนหลง ไดสบสาวประวตความเปนมาอนยาวนาน ปจจบนยงคงหลงเหลอความเชอและพธกรรมทมความสมพนธระหวางศาสนาพราหมณและศาสนาพทธควบคกนเสมอ พธกรรมส าคญทางพทธศาสนามกจะมพธพราหมณรวมอยดวยไมสามารถแยกออกจากกนได ความ เชอเกยวกบเทพเจาทมความส าคญปรากฏอยในพธกรรมทาง

56

ศาสนาทส าคญในจงหวดนครศรธรรมราชนนคอความเชอเกยวกบเทพเจาตรมรต หรอเทพเจาทงสามพระองคในศาสนาพราหมณ ไดแก พระพรหม คนทวไปเชอวาพระพรหมเปนเทพเจาแหงผสรางสรรคสรรพสงตางๆ ใหเกดขน พระวษณหรอคนทวไปเรยกวาพระนารายณถอเปนเทพเจาสงสดของศาสนาพราหมณเปนเทพเจาผถนอมรกษาโลกคอยดแลสรรพสงตางๆ ในโลก พระอศวรหรอพระศวะเปน เทพเจาแหงการท าลายลางและผสราง ความเชอเกยวกบเทพเจาดงกลาวในนครศรธรรมราชปรากฏทวไปในหลายพธกรรม ผประกอบพธกรรมตองกลาวอญเชญเทพเจาทงหลายในภพภมตางๆ ใหมาอยในพธกรรมเพอเปนการบวงสรวง ออนวอน บอกกลาวกอนกระท ากจใดๆ เพออญเชญเทพเจามาสถตและคมครอง พธกรรมเหลานแสดงใหเหนวาชาวจงหวดนครศรธรรมราชยงคงศรทธาตอศาสนาพราหมณโดยมการสบทอดความคด ความเชอ พธกรรมมาตงแตโบราณ ถอเปนอตลกษณทไมเหมอนสงคมอน ทงนสงผลดตอการเสนอวดพระมหาธาตวรมหาวหารขนบญชเปนมรดกโลกซงเปนกระแสอยในสงคมปจจบน การเสนอขอบรรจใหวดพระมหาธาตวรมหาวหาร จงหวด นครศรธรรมราช เปนมรดกโลกทกภาคสวนไดชวยกนจดเตรยมพนทวดพระมหาธาตวรมหาวหาร และพนทรายรอบเพอรองรบการพจารณาวดพระมหาธาตวรมหาวหารใหกาวขนสการเปนมรดกโลก โดยมเงอนไขวาตองเปนมรดกโลกทางวฒนธรรมทยงคงมชวตอยจากอดตมาจนถงปจจบนมการสบทอดผานรนสรน ในอดตมชวตอยางไรกยงคงเปนเชนนน โดยวดพระมหาธาตวรมหาวหารยงคงมความรงเรอง มความเคลอนไหวทางวฒนธรรมทงในดานเปนปชนยสถานททรงคณคา และดานการสบทอดประเพณหรอวฒนธรรมทยงคงความมชวต ความเชอ อกทงยงมประชาชนสบทอดและรกษาประเพณหรอวฒนธรรมเอาไวไดจนถงปจจบน กระแสมรดกโลกน าไปสกระบวนการสรางอตลกษณของประเพณกวนขาวมธปายาสโดยการฟนฟพธกรรมทางศาสนาพราหมณ เพอเปนการถายทอดเรองราวประวตศาสตรใหคนในสงคมภายนอกไดรบรถงการเปนเมองศนยกลางของศาสนาพราหมณในอดต ยงคงมการสบทอดคตความเชอ และพธกรรมของพราหมณมาถงปจจบน สงผลใหประเพณกวน ขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารมความศกดสทธทรงคณคาควรแกการสนบสนน วดพระมหาธาตวรมหาวหารใหกาวขนสการเปนมรดกโลก อกทงเพอสงเสรมการทองเทยว การประชาสมพนธ และการสรางภาพลกษณใหวดพระมหาธาตวรมหาวหารกาวสความเปนนานาชาต การกวนขาวมธปายาสทวดพระมหาธาตวรมหาวหารในสมยโบราณไมมพธพราหมณแตอยางใด แตเมอหนวยงานของรฐเขามาใหการสนบสนนอนรกษประเพณกมการฟนฟเพมพธกรรมบางประการเพอใหเปนเอกลกษณ โดยมพธบวงสรวงพระบรมธาตกอนการกวนขาวมธปายาสทกครง ซงพราหมณผท าพธจะตองเปนพราหมณทมาจากตระกลพราหมณ ผานการสบทอดเชอสายมาอยางยาวนาน เพอใหสอดคลองกบประวตของพราหมณในนครศรธรรมราชทเคยรงเรองในอดต ประเพณกวนขาวมธปายาสทจดขนในวนท 12 กมภาพนธ พ.ศ. 2557 พราหมณผประกอบพธคอพราหมณสเมธ พรหมชาต ซงเปนบตรของพราหมณแจง พรหมชาต พราหมณแหงกองพระราชพธส านกพระราชวง ทชาวนครศรธรรมราชเรยกวาหลวงพราหมณแจงแหงลมน าปากพนงนบถอกนวาเปน สดยอดแหงพราหมณในการ ประกอบพธจดสรางองคจตคามรามเทพ พราหมณแจงอายมาก 94 ป แตสขภาพยงแขงแรง สตปญญา ยงแจมใสไมหลงลม ตนตระกลเปนพราหมณมาตงแตสมยกรงธนบร สบสายตอกนมาจนถงสมยกรงรตนโกสนทร แตทสามารถสบคนบนทกเปนหลกฐานไดแนชดนบได

57

จากพราหมณทวดขนพรหมชาตราชครพราหมณ ในวงหลวงสมยรชกาลท 4 ซงเปนตนก าเนดและเปนผเขยนหนงสอพรหมชาต จากพราหมณทวดกถงพราหมณปชอขนพรหมชฎาพรหมชาต รบชวงตอเปนพราหมณวงหลวงในสมยรชการท 5 ตอ เนองถงสมยรชกาลท 6 มาถงสมยรชกาลท 7 พราหมณ หรอพอชอขนวษณเทวราช ท าหนาทพราหมณประจ าราชส านก พราหมณแจงสบเชอสายเจรญรอยตามพราหมณพอท าหนาทพราหมณกองราชพธส านกพระราชวงเมอป พ.ศ. 2495 ตอจากพราหมณบดา เนองจากอายมากขนไดรบพระบรมราชานญาตใหกลบมาใชชวตทบานเกดในอ าเภอปากพนง แตโดยหนาทกยงคงเปนพราหมณประจ ากองราชพธ ส านกพระราชวงเนองจากเปนพราหมณไมมการเกษยณ พราหมณแจงมลก 5 คน เปนผชาย 4 คน ผหญง 1 คน ลกชายสองคน พราหมณสเมธ พรหมชาต ลกชายคนทสาม และพราหมณศกดระพ พรหมชาต ลกชายคนทสรบชวงเปนพราหมณตอแตยงมหลานชายอกสามคนเรยนรและสามารถท าพธได นอกเหนอจากพธบวงสรวงพระบรมธาตทเปนพธกรรมทางศาสนาพราหมณแลว การน าสาวพรหมจารมาท าพธแรกเรมกวนขาวมธปายาสกอนผอนถอเปนพธทางความเชอทางศาสนาพราหมณเชนกน โดยเชอวาสาวพรหมจารเปนตวแทนของความบรสทธ และเปนตวแทนของ นางสชาดาซงนบถอศาสนาพราหมณมากอน ตอนถวายขาว มธปายาสแกพระพทธเจานางสชาดามสถานะเปนสาวบรสทธซงเปรยบไดกบสาวพรหมจาร การกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารใชสาวสาวพรหมจารจ านวน 27 คน ขณะเขารวมพธกรรมจะตองแตงกายนงขาวหมขาว และตองรบสมาทานเบญจศลพรอม เขารบทดใบมะตมจากประธาน ในพธ ซงใบมะตมถอเปนไมมงคลใชในพธการตางๆ ตามความเชอลทธชาวฮนดวาเปนไมศกดสทธถอเปนไมประจ าพระศวะหรอ พระอศวรนนเอง เพราะลกษณะของใบมะตมทมรปเปน 3 แฉกคลายตรศลซงเปนสญลกษณของหนาท 3 อยางของพระศวะ คอการสราง การพทกษ และการท าลาย นอกจากนนยงเปนสญลกษณของตาทงสามของพระศวะดวย การใชสาวพรหมจารของพธกวนขาวมธปายาสวดพระมหาธาตวรมหาวหารในอดตใชเพยงเดกผหญงเขารบสมาทานเบญจศล ไมทดใบมะตม แตงกายธรรมดาไมจ าเปนตองนงขาวหมขาว และมจ านวนคนตามความเหมาะสมเหมอนกบการกวนขาวมธปายาสในวดอนทวไป แต รปแบบในปจจบน ไดรบการฟนฟขนมาในภายหลง (พระครธรรมรตนโสภต, สมภาษณเมอวนท 15 กมภาพนธ 2557)

1.4.2 อตลกษณของสตรขาวมธปายาส สตรขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารในอดตเปนสตรทไมแนนอนคงท ในการกวนทกปรสชาตจะเปลยนไปไมคงเดมเพราะวตถดบในการกวนมหลากหลายและจ านวนมาก ผปรงกมหลายคนท าใหรสชาตออกมาดบางไมดบาง จนไดรบความรวมมอจากชาวบานชมชนบาน พระเพรง ต.นาสาร อ.พระพรหม จ.นครศรธรรมราช ซงเปนกลมชาวบานทกวนขาวมธปายาสมาเปนเวลานานมสตรและวธการกวนสบทอดมาตงแตครงบรรพบรษหลายชวอายคน ในทกปจะมชาวบานชมชนบานพระเพรงอาสาสมครมาเปนแมงานในการปรงขาวมธปายาสตงแตเรมจนเสรจสนพธ ชวยกนปรบปรงจนไดมาตรฐานวามรสชาตอรอยคงเดมทกป ชาวบานชมชนบานพระเพรงไดมการจดพธกวนขาวมธปายาสขนทวดพระเพรงเปนประจ าทกปเชนกน ถงแมวาขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารและวดพระเพรงจะถกปรงโดยคนกลมเดยวกน แตสวนผสมวตถดบนนแตกตางกน สตรของชมชนบานพระเพรงจะไมแนนอนสามารถปรบเปลยนไดตามความพรอมของวตถดบซงใน

58

บางปความพรอมกตางกนท าใหควบคมรสชาตไดยาก แตขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารมรสชาตเปนเอกลกษณแตกตาง กบเจาของสตร ทงนเพราะการกวนของวดพระมหาธาตวรมหาวหารมความพรอมในดานวตถดบมากกวา วตถดบบางอยางทมราคาแพงและหาไดยากกสามารถหามาไดในจ านวนทตองการไมมขาดตกบกพรอง อาท ทเรยนกวน น านมสด น าผง สงเหลานลวนเปนสงเพมรสชาตใหขาวมธปายาสซงจะขาดไมได การกวนขาวมธปายาสไดจดขนมาเปนเวลาหลายปสดสวนการผสมมการพฒนาเรอยมาจนถงปจจบน ซงไดสตรทถอวามรสชาตดเปนทถกปากของคนทวไป และไดน าสตรนออกเผยแพรใหแกวด ชมชน และผทสนใจเพอน าไปสบทอดยงชมชนของตน เครองปรงสวนผสมของขาวมธปายาส สดสวน 9 กระทะ ของวดพระมหาธาตวรมหาวหารมสวนประกอบ ดงน

1. มะพราว 1,200 ลก 2. น านมขาว 60 เลยง 3. น าตาลป บ 2 ป บ 4. น าตาลทราย 6 กระสอบ กระสอบละ 50 กก. 5. นมขน 12 โหล 6. นมสด 15 โหล 7. น าผงรวง 9 ขวด 8. มนเทศ 10 กก. 9. เผอก 10 กก. 10. ฟกทอง 10 กก. 11. หวมนหอม 10 กก. 12. ขนน 250 กก. 13. น าออย 9 แกลลอน แกลลอนละ 5 กก. 14. ทเรยนสด 250 กก. (กรณไมมทเรยนสดใ ชทเรยนกวนแทน 30 กก.) 15. ทเรยนกวน 9 กก. 16. จ าปาดะสด 250 กก. (กรณไมมจ าปาดะสดใชจ าปาดะกวนแทน 30 กก.) 17. แปงขาวเจา 5 ลง ลงละ 10 กก. (ตราชางสามเศยร) 18. แปงขาวเหนยว 5 ลง ลงละ 10 กก. (ตราชางสามเศยร) 19. น ามนพช 18 ป บ (ตราเกสร) 20. งาขาว 10 กก. 21. หวหอม 15 กก. 22. ลกบว 2 กก. 23. เครองเทศ 4 กก. 24. ถวลสง 15 กก. (บดละเอยดใหมๆ) 25. น าตาลกรวด 2 กก. 26. โอวลตน 10 กก. 27. ขาวฟาง 10 กก.

59

การคดคนปรบปรงสตรขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ชาวบานไดพยายามปรบปรง ลองผดลองถกมาโดยตลอดจนไดสตรทมรสชาตดเปนเอกลกษณ ทงนดวยศกยภาพของพนทวดพระมหาธาตวรมหาวหารทสามารถระดมความรวมมอจากคนในสงคมไดหลายฝาย ทกคนทกหนวยงานตางพรอมใหความรวมมอ ท าใหสามารถจดหาวตถดบในการกวนขาวมธปายาสไดอยางเพยงพอ ดวยความพรอมทางดานวตถดบจงสามารถคดสรรวตถดบทดมคณภาพมาเปนเครองปรงไดตามทตองการ โดยชาวบานไมยดตดกบสตรขาวมธปายาสแบบดงเดมแตมการปรบเปลยนวตถดบบางอยางตามบรบททางสงคมทเปลยนไปใหเขากบยกตสมยมากขน มการเพมวตถดบเพอทดแทนน านมขาวทในปจจบนหาไดยากโดยการเพมแปงขาวเจาและแปงขาวเหนยวเลอกใชของตราชางสามเศยรวตถดบคณภาพผลตจากจงหวดนครปฐมซงหาซองายตามทองตลาด ในจงหวดนครศรธรรมราช และเลอกใชผลตภณฑน ามนพชตราเกสรน ามนคณภาพดจากปทมธานเพอใชคกบน ามนมะพราว เหตทตองใชควบคกนเพราะน ามนมะพราวตองใชเวลาเคยวหลายชวโมง เพอใหไดน ามน จงมนอยไมพอใช เพอความสะดวกและพอใชในปรมาณมากจงใชคกน จะเหนไดวาการเลอกใชวตถดบบางประเภทในอดตนนไมม แตในปจจบนการคมนาคมขนสงทสะดวกขนท าใหสามารถจดหาวตถดบทดแทนจากตางถนไดหลากหลาย นอกเหนอจากวตถดบทใชเพอทดแทนกลมชาวบานชมชนบานพระเพรงไดเพมสตรใหมโดยใสโอวลตนเพอเพมรสชาตและสสนใหนารบประทานยงขน ซงเปนภมปญญาแปลกใหมทชาวบานชวยกนคดคนขน องคความรทไดถอเปนความภาคภมใจของชาวจงหวดนครศรธรรมราชอยางหนงทท าออกมาแลวดและมคณภาพเปนทยอมรบ เพอเปนการอนรกษประเพณจงมการเผยแพรสตรใหแกผทสนใจทวไปโดยชแจงสวนผสมและตราผลตภณฑทใชอยางละเอยด เมอน าสตรนไปกวนแลวจะไดรสชาตทใกลเคยงกบตนต ารบมากทสด สวนผสมของขาวมธปายาสนนมหลายรายการบางอยางนนหาไดยากและตองใสปรมาณมาก สองวนกอนถงวนพธทางเจาหนาทวดพระมหาธาตวรมหาวหารจดใหมการรบบรจาคสงของทใชในการกวนขาวมธปายาส เพอใหพทธศาสนกชนผจตศรทธาไดรวมท าบญ วตถดบบางอยางไดรบการสนบสนนจากหนวยงานของรฐ และเอกชน วตถดบทไดจงมพรอมและเพยงพอทกป ดงนนเมอวตถดบมพรอมสวนผสมในการกวนจงใสไดครบตามสตร แตกตางจากการกวนขาวมธปายาสของทอนๆ ซงจะดดแปลงสตรไดตามความเหมาะสมของวตถดบทมอย เมอปรงออกมาแลวรสชาตจงไมอรอยเทาของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ความเปนเอกลกษณใน ดานรสชาตและสวนผสมทลวนมประโยชนท าใหชาวบานทวไปยงศรทธาและเชอมนวาขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนสงทดอยางแทจรง ดงค ากลาว

“...มการปรบปรงสตรทมาตรฐานมการสาธตเชญผทสนใจจากวดตางๆ มาสาธตการกวนขาวมธปายาส และขยายสตรออกไปทวจงหวดนครศรธรรมราช ตอนนวดตางๆ กไดสตรทปรบปรงแลวไปใชเปนสตรทดและอรอย เปนการสบทอดลกหลานตอไปไดเพราะบางครงอยากจะทาแตกไมรวาใชอะไรอยางไร สตรจรงๆ มนเยอะมากแตเราปรบปรงททาแลวอรอย...” (กาญจนา เรองชวย , สมภาษณเมอวนท 16 กมภาพนธ 2557)

60

“...ขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตเขาใสสวนผสมมากสงสรรพคณดกวาทอนมากมผสมสมนไพรตางๆ ทเปนสมนไพรแท...” (เนย เพชรสมาก, สมภาษณเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557)

“...ขาวมธปายาสทวดพระธาตไมเหมอนทอนทนกนด ของทเขานามาผสมมหลายอยางตางจากการกวนในสมยกอนทใสของไมกอยางเพราะเมอกอนสงของหายากแตปจจบนผลไมมมาก ของทใสกเปนของดๆ ทงนน เคยไปกนทอนกไมอรอย...” (ออน จดทอง, สมภาษณเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557)

“...ความรสกของคนอนวาขาวยาคของวดพระธาตอรอยทสด กวนเสรจสองรอยกวาถาดใสกะละมงใบใหญๆ สองใบเกาโมงเชากหมดแลวชาวบานมาทาบญคนละหาสบคนละรอยกจะแจกไมพอไมวาเทาไหรสองรอยถาดทกวนแลวตดใสกะละมงใบใหญๆ เกาโมงสบโมงกหมดแลว... ” (ประชพ เสนากสป, สมภาษณเมอวนท 11 กมภาพนธ 2557)

ประเพณกวนขาวมธปายาสสงเสรมการท างานกนเปนทม และทกคนกมสวนรวมในกจกรรม มความศรทธาเปนแรงเสรมสรางความรวมมอรวมใจจากคนในสงคม การไดมาอยรวมกนของคนจากหลายทองถนเปนการสรางปฏสมพนธรวมกนท ากจกรรมทางศาสนารวมกน กอใหเกดปฏสมพนธระหวางกนภายใตความรสกผกพนเปนกลมเดยวกน การระดมความรวมมอกนของสมาชกในชมชนเปนภาพสะทอนความสามคค การชวยเหลอเกอกลกนของคนในสงคมจงเกดเครอขายทางสงคมเพอรวมมอกนอนรกษ และเผยแพรความรเกยวกบประเพณกวนขาวมธปายาส ซงมประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนตนแบบทด

2. ภาพสะทอนทางวฒนธรรม

วฒนธรรมเปนสงทมนษยสรางขนทงในรปแบบของนามธรรมและรปธรรม วฒนธรรมในรปแบบของนามธรรมเปนสงทไมใชวตถ ไมมรปราง แตเปนระบบความรความคด และแบบแผนพฤตกรรมทคนในสงคมคดคนขนมาอาท ประเพณ ศาสนา ความเชอ ภมปญญา คานยม ซงผสมผสานอยในวถชวตของคนในสงคมโดยคนสวนใหญในสงคมเหนชอบยดถอเปนแบบแผน มการสบทอดตอเนองกนมาโดยผานการเรยนรของคนในสงคมจากรนหนงไปสอกรนหนง

2.1 วถปฏบตของประเพณกวนขาวมธปายาส วดพระมหาธาตวรมหาวหาร ประเพณกวนขาวมธปายาสเปนประเพณเกยวกบขาวทเกยวเนอง กบพทธศาสนา ในอดตชาวจงหวดนครศรธรรมราชนยมประกอบประเพณขนทวไปตามวดประจ าชมชนนนๆ แต ปจจบนยงคงเหลอแคบางชมชนหรอบางวดทยงคงสบทอดประเพณโบราณน ดวยลกษณะของงาน

61

ประเพณทเปนงานใหญมพธกรรมหลายขนตอนทมความยงยากและละเอยดออน การประกอบพธกรรมซงตองใชพลงศรทธาและความรวมแรงรวมใจจากผคนจ านวนมากจงจะแลวเสรจการจดงานประเพณจงมใหเหนนอยลง ยงคงมวดพระมหาธาตวรมหาวหารทจดงานประเพณกวนขาวมธปายาสขนเปนประจ าทกป และไดรบความรวมมออยางดจากพทธศาสนกชนในการเขารวมสบสานงานประเพณจนในปจจบนประเพณกวนขาวมธปายาสไดเปนทรจกในสงคมทกวางขน

2.1.1 ประวตความเปนมา ขาวมธปายาส ชาว จงหวดนครศรธรรมราชเรยกกนทวไปวา “ขาวยาค” หรอ “ขาวยาโค” เปนชออาหารชนดหนง สมยกอนชาวภาคใตนยมท าขนทวดทกปในชวงเดอน 6 บาง เดอน 10 บาง โดยถอเอาระยะทขาวแตกรวงผลเมดพอเปนน านม แตภายหลงนยมท ากนในเดอน 3 ชวงวนมาฆบชา เปนประเพณโบราณทเกดจากความเชอในพระพทธศาสนาโดยปรบเขากบเรองราวตอนทวา นางสชาดาไดตงปณธานบชาเทพารกษไววาขอใหไดสามทมตระกลเสมอกน และใหไดบตรคนแรกเปนชาย และกไดสมใจนก พระมหาบรษเจาทนางสชาดาทกทกวาเปนเทพเจามาคอยรบขาวมธปายาสของสงเวยกมความโสมนสอยางยง จงนอมถาดขาวมธปายาสถวายดวยความเคารพยง พระมหาบรษเจาเสวยขาวมธปายาสหมดแลวไดน าถาดลงสแมน าทรงอธษฐานเสยงบารมวาหากไดบรรลสมมาสมโพธญาณแลวขอใหถาดนลอยทวนกระแสน า อานภาพแหงพระบารมกเปนดงค าอธษฐาน ดวยเหตทเชอวาการกวนขาวมธปายาสเปนประเพณเกยวเนองกบพระพทธศาสนา ดงนนชาวจงหวดนครศรธรรมราชทมวถชวตยดมนในศาสนาพทธจงไดรวมสบทอดประเพณกวนขาวมธปายาส ณ วดพระมหาธาตวรมหาวหารมาอยางยาวนาน ดงค าใหสมภาษณ ดงน

“...การกวนขาวมธปายาส เชอตามพทธประวต วาพระพทธเจาตรสรในวนเพญเดอนหก แตในจงหวดนครศรธรรมราชทากนในเดอนสาม เพราะวาประเพณบานเรากบในสมยพทธกาลนนแตกตางกน คนละสถานทกน ในสมยพทธกาลเขากวนขาวมธปายาสกนในวนเพญเดอนหก แตในบานเราทาเดอนหกไมไดเพราะขาวสกหมดแลวไมมนานมขาวเราจงทากนเดอนสามชวงขาวกาลงเปนนานมขาว...” (พระครธรรมรตนโสภต, สมภาษณเมอวนท 15 กมภาพนธ 2557)

“...การกวนขาวมธปายาส ทวดพระมหาธาตวรมหาวหารไมสามารถบอกไดวาเรมเมอไหรรแตวาทากนมานานแลวแตไมเปนกจวตร ถาปไหนพรอมกจะทาเมอกอนทางวดจดขนเอง ตอมามหนวยงานราชการเขามาเกยวของชวยเหลอ...” (เฉลม จตรามาศ, สมภาษณเมอวนท 11 กมภาพนธ 2557)

“...ประเพณกวนขาวมธปายาส กวนกนมานานแลวแตจาไมไดวา พ.ศ. อะไร การกวนไมทกปขนอยกบความพรอมของญาตโยมและเจาหนาท วดทกวดทมความพรอมเขาจะกวนขาวมธปายาสกอนวนสาคญทางพระพทธศาสนาสวนมากจะกวนกอนวนวสาขบชา หรอวนมาฆบชา

62

ความพรอมเรองพชพนธธญญาหารทออกตามฤดกาลวาออกผลผลตดหรอไม เมอผลผลตดเขากเกบเกยวมากวนขาว เมอผลผลตไมดเขากยกเลกได วตถดบทนามากวนคอนานมขาวทกาลงชรวงกาลงออกเปนนานมพอบบจะเปนนานมออกมานคอตวทเขาเรยกวา “ยาค” นนกคอยาคทโรงงานเอามาผลตเปนนานมขาวนนคอนานมขาวบรสทธ ทนางสชาดาใชเปนนานมขาวสาลกบนานมโคสดจากแมโคพนธดสองอยางนเอามากวนเปนกอนขาวยาค จรงๆ แลวขาวมธปายาสมนเปนอยางอนไมใชขาวยาคมนคนละอยางกน มธปายาสจะผสมหลายอยางเหมอนกบขนมอาหารมงสวรตทเปนของหวานทผสมดวยผลไมคลกเคลากนอาจจะไมตองเนนวาเปนอะไรกไดแตขอใหมตามทองถนและฤดกาล ซงเราทายาคและผลไมอนๆ ทเอามากวนทาเปนขนมพนบานไดกเอามารวมใสในนานมขาวและนานมโคเขาจงเรยกวา “ขาวมธปายาส” วดพระมหาธาตวรมหาวหารทาตอเนองมาเรอยๆ ทาเพอเปนการสบทอดประเพณ และเปนการใหระลกถงพทธประวตทนางสชาดาไดถวายขาวมธปายาส ใหพระพทธเจา ของวดพระธาตวรมหาวหารเนนกวนกอนวนมาฆบชาขน 13 คา เดอน 3 ของทกป เพราะกวนเสรจวนขน 15 คา มประเพณแหผาขนธาต ชาวบานมากนมากจะไดเอาขาวมธปายาส แจกจายใหญาตโยม...”(พระครโสภณเจตยานรกษ, สมภาษณเมอวนท 6 กมภาพนธ 2557)

“...ประเพณกวนขาวมธปายาสทวดพระมหาธาตเพงไดรบการฟนฟใครไมทาทวดพระมหาธาตแตปาตองทา ปากวนขาวมธปายาสมานานมากตงแตอาย 50 ป ตอนน 77 ปแลว ตงแตสมยทานเจาคณองคกอน ปาชพเปนคนแรก ทนาคนจากตาบลพระเพรงไปกวนขาวมธปายาสทวด พระมหาธาต นาคนไปทกปปละประมาณ 50 กวาคน...” (ประชพ เสนากสป, สมภาษณเมอวนท 11 กมภาพนธ 2557)

“...เชอวาขาวมธปายาสมมาตงแตครงโบราณมตานานเกยวกบพระพทธเจามาแลว แลวเรากเอาตานานนนมาทากนอยาใหสญหาย ชาวจงหวดนครศรธรรมราชเขากวนขาวมธปายาสนบถอกนมาแตครงโบราณกวนกนทกวดพอใครจะกวนวดไหนแมเฒากพาไป ยายบรณไปกวนขาวมธปายาสทวดพระธาตตงแต พ.ศ. 2522 กวนตงแตอาย 40 ป ตอนนอายกเจดสบกวาปแลว ขาวมธปายาสเปนของโบราณทามาตงแตปยาตายายมาครงโบราณเรากรบสบทอดกนมา พอวดพระธาตกวนขาวเรากไปชวย สมยนนแมเฒาไดพายายบรณพรอมกบชาวบานไปชวยกนกวนขาวมธปายาสทวดพระธาต ยายบรณกรบทอดกวนกนมาจนถงปจจบน...” (สมบรณ ตะลงพล, สมภาษณเมอวนท 14 กมภาพนธ 2557)

63

จากค าบอกเลาสรปไดวา ประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารไมมหลกฐานแนชดวาเรมขนเมอใด ในอดตไดปฏบตสบทอดกนมาแตท าไมเปนกจวตรทงนขนอยกบความพรอมของทางวด และความอดมสมบรณของพชพนธธญญาหาร เมอกอนประเพณกวนขาวมธปายาสจดขนในชวงวนมาฆบชา เดอน 3 ของทกป ซงแตกตางไปจากทองถนอนทนยม จดขนในชวงวนวสาขบชา เดอน 6 ทงนเพราะฤดกาลท านาของชาวจงหวดนครศรธรรมราชแตกตางจากทอน ในชวงเดอน 3 เปนชวงทขาวตงทองก าลงเปนน านม และตรงกบฤดกาลของผลไม อดมสมบรณจงนยมประกอบประเพณกวนขาวมธปายาสขนในชวงน เมอถงชวงรอเกบเกยวขาว ในระยะทขาวก าลงเปนน านมชาวบานตางพรอมใจกนจดงานกวนขาวมธปายาสขนตามวดตางๆ เพอน าขาวมธปายาสไปท าบญถวายพระสงฆ ในปจจบนประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารจดขนกอนวนมาฆบชาสองวนตรงกบวนขน 13 ค า เดอน 3 ของทกป ขาวมธปายาส ทกวนเสรจจะถกน าไปแจกจายแกพทธศาสนกชนทมารวมงานแหผาขนธาตในวนมาฆบชา วตถประสงคของการจดประเพณกวนขาวมธปายาสเพอใหชาวบานไดมาท าบญรวมกน ชวงเวลากวนขาวมธปายาสของจงหวดนครศรธรรมราชตรงกบวนมาฆบชาในวนนจะมประเพณแหผาขนธาตซงเปนประเพณทส าคญอกประเพณหนงของชาวจงหวดนครศรธรรมราช สองประเพณไดท าควบคกนมาเปนระยะเวลานาน เมอถงชวงเดอนสามไดมประชาชนจากตางถนทมจตศรทธาในวดพระมหาธาตวรมหาวหารไดชกชวนญาตพนองเพอนบานในชมชนเดยวกนรวมเดนทางมารวมพธแหผาขนธาต และกวนขาวมธปายาสกนอยางพรอมเพรยง ในอดตประเพณกวนขาวมธปายาสจดขนอยางเรยบงายวตถดบในการกวนกไมหลากหลาย ดานพธกรรมกมไมกขนตอนอยางเชนพธพราหมณกเพงมารอฟนขนในภายหลง แตเดมชาวบานและพระสงฆรวมกนจดขนเองภายในวดใครมวตถดบอะไรกน ามารวมท าบญ ไมมหนวยงานราชการมาเกยวของ ตอมาดวยบรบททางสงคมทเปลยนแปลงไปสงผลใหประเพณกวนขาวมธปายาสไดรบความนยมนอยลง จงมหนวยงานราชการไดเลงเหนถงความส าคญของประเพณขาวมธปายาส ดงนนในป พ.ศ. 2528 นางสาวอฌชา มลลกะมาส ผอ านวยการวทยาลยอาชวศกษานครศรธรรมราชสมยนนไดตระหนกถงความส าคญของประเพณกวนขาวกวนขาวมธปายาส จงมจดประสงคฟนฟประเพณทกระท ากนมาแตโบราณกาลใหคงอยเพอใหเยาวชนรนหลงไดรจก เขาใจ และปฏบตไดถกตองตอไป ดงนนผอ านวยการวทยาลยอาชวศกษานครศรธรรมราช จงไดมค าสงใหอาจารย รศม บญณม คนควาหาขอมลและวสดตางๆ เพอกวนขาวมธปายาสจงไดรบความรวมมอจากทานผทรงศลนางสมาล แยมสะอาด อาจารยปยธร ศรสขสวสด อาจารยเกสร เพชรเรอนทอง อาจารยก าธร ญาตนอย นกเรยนชนปท 3 แผนกอาหารและโภชนาการ นกศกษาประกาศนยบตรวชาชพชนสง ชนปท 2 แผนกวช าคหกรรมศาสตร และกลมแมบานโดยการน าของนางประชพ เสนากสป ผน าชมชนบานพระเพรง อ าเภอพระพรหม จงหวดนครศรธรรมราช เจาของสตรขาวมธปายาสของวด พระมหาธาตวรมหาวหารในปจจบน รวมมอกนฟนฟประเพณกวนขาวมธปายาสจนประสบความส าเรจและยงคงด าเนนการสบทอดมาจนถงปจจบน (กาญจนา เรองชวย, สมภาษณ เมอวนท 16 กมภาพนธ 2557)

64

2.1.2 ขนตอนปฏบตของประเพณกวนขาวมธปายาส ขนตอนการกวนขาวมธปายาส ตงแตเรมตนจนเสรจพธตองกนระยะเวลานานและตอเนองประมาณหนงวนเตม อกทงมความประณตสงตองตระเตรยมขาวของจ านวนมาก ตองท างานเปนทมสงส าคญทสดคอความสามคค ดงนนตองระดมแรง จากชาวบานเปนจ านวนมาก เพอประกอบพธแตละขนตอน เรมแรกเปนการจดเตรยมสถานททงปรมพธเพอใชประกอบพธทางศาสนาพทธและศาสนาพราหมณ กอนเรมงานประมาณสองวนจะมชาวบานและชางมาจดเตรยมสถานทเพอใชประกอบพธกรรม และเตรยมลานพธเพอใชในการกวนขาวมธปายาส โดยการกนเปนรวลอมรอบแลวตกแตงใหสวยงาม พรอมกบเตรยมตงเตาพรอมกบกระทะ 9 ใบ จดเตรยมรอไว และเตรยมความพรอมในโรงครวเพอใชเกบสงของเพอใชในการกวนขาวมธปายาส และเพอเปนสถานทในการเตรยมของเครองปรงตางๆ เรองสถานทตองเตรยมการการลวงหนาประมาณหนงอาทตย

ภาพประกอบท 6 ลานพธกวนขาวมธปายาส ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 11 กมภาพนธ 2557

1) การเตรยมการ ในสวนของขนตอนการเตรยมขาวของเครองปรงกอนการเตรยมงานตองมการประชมเพอแบงหนาทความรบผดชอบ งานวาตองจดเตรยมของสงใดบาง มหนวยงานของรฐรวมชวยเหลอในการจดหาวตถดบในการปรงซง บางอยางตองใชเปนจ านวนมาก นอกจากไดรบการสนบสนนวตถดบจากหนวยงานของรฐแลวประชาชนทวไปยงสามารถรวมท าบญโดยการบรจาควตถดบหรอปจจยเปนเงน กอนวนพธ เรมสองวนจะมตวแทนจากทางวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ซงสวนใหญจะไดรบความรวมมอจากตวแทนนกเรยน นกศกษา มาจดตงโตะเพอใหพทธศาสนกชนผมจตศรทธารวมบรจาคปจจยและ วตถดบในการกวนขาวมธปายาส ซงยดถอตามแบบของประเพณ

65

ดงเดมทชาวบานจะชวยกบท าบญดวยสงของทตนหามาได ใครมอะไรกชวยดวยสงนน รวมกนคน ละไมคนละมอจนไดสงของครบตามจ านวนตองการ ในปจจบนบรบททางสงคมเปลยนแปลงไปชาวบานไมไดรวมท าบญดวยสงของเพยงอยางเดยว แตชาวบานสวนใหญนยมรวมท าบญดวยเงน เพราะเปนการสะดวกมากวาการจดหาสงของเหมอนเชนในอดต เมอขนตอนการจดหาวตถดบครบตามจ านวนแลวกเปนหนาทของกลมแมบานทตองรวมแรงรวมใจกนเพอจดเตรยมเครองปรงขาวมธปายาส วดพระมหาธาตวรมหาวหารกวนจ านวน 9 กระทะดวยกนจงจ าเปนตองจดเตรยมวตถดบปรมาณมากตองอาศยแรงงานคนเปนจ านวนมาก ในการรวมเตรยม สงของตางๆ ใหพรอมสรรพเพอเสรจทนเวลาพธกรรม ในขนตอนนเปนหนาทรบผดชอบหลกของกลมชาวบานชมชนบานพระเพรง แตในวนพธมชาวบานผมจตอาสามาชวยเหลอเปนจ านวนมาก ตนเองพอจะท าสงใดไดกตางชวยกนหยบจบคนละไมคนละมอ เชนในขนตอนของการเตรยมน านมขาวทยงยากตองน ารวงขาวมาสบใหละเอยดแลวน าไปต าเพอคนเปนน านม แตมชาวบานชวยกนเรงมอท าจนเสรจทนเวลา ในสวนของผลไมทตองใชเปนจ านวนมาก อาท เผอก มน ขนน จ าปาดะ ทเรยน ฟกทอง ฯลฯ ตางถกจดเตรยมดวยความพรอมเพรยง เครองปรงของขาวมธปายาส ซงกวนทงหมด 9 กระทะ มสวนผสมทงหมด 27 ชนด มทงพวกพชผลและพชสมนไพร ผลไมทมอยในทองถนตามฤดกาล ซงแยกเครองปรงเปนประเภทไดดงน น านมขาว เปนเครองปรงทส าคญทสดในการกวนขาวมธปายาสสวนใหญเปนขาวทไดจากการเกบขาวทก าลงมน านมของชาวบาน เมอไดขาวเปลอกมาแลวตองใชมสบรวงขาวพอหยาบๆ จากนนน าเมลดขาวไปต าใหแหลกดวยครกแลวเอามาคนเอาน านมขาว ใชวธการเดยวกบกบการคนกะท แลวกรองดวยผาขาวใหสะอาดเกบเตรยมไว ประเภทแปงไดแก แปงขาวเจา และแปงขาวเหนยว เพอไมใหแปงจบตวกนเปนกอนในขณะกวน ใหน ามาละลายน าแลวกรองดวยผาขาวบางเกบเตรยมไว ประเภทผลไม ไดแก ขนน จ าปาดะ ทเรยนสด ทเรยนกวน ทมตามฤดกาล ผลไมสดทกชนดปอกเปลอกแกะเมลดออกแลวหนเปนชนน าไปกวนใหสกนมเตรยมไว ประเภทพชผก ไดแก หอมหนเปนชนเลกๆ ฟกทองหนเปนชนบางๆ แลวน าไปตมใหสกนม ถวลสงควแลวต าใหละเอยด งาขาว ลกบว ขาวฟาง ซงแตละชนดเตรยมดวยการน าไปควเตรยมไว ประเภทพชมหว ไดแก เผอก มนเทศ หวมนหอม ปอกเปลอกหนชน แลวน าไปตมในน ากะทใหสกนมเตรยมไว ประเภทเครองปรงรส ไดแก น าผงรวง น าตาลทราย น าตาลกรวด น าตาลปบ น าออย นมสด นมขน นมผง โอวลตน สวนผสมทกอยางจดเปนชดปรมาณเทากน จ านวน 9 ชดเตรยมไว

66

ประเภทเครองเทศ ไดแก พรกไทย ลกกระวาน กานพล ราแดง ราขาว ราตกแตน ชะเอม ดปลเชอก (ดปล) ลกจนทน รกจนทน ดอกจนทน น าเครองเทศทงหมดควใหมกลนหอมแลวน าไปต ารอนเอาแตสวนทละเอยดเตรยมไว มะพราว น าไปขดเอาน ากะทแลวเคยวใหแตกมนจนกลายเปนน ามนมะพราวพกไว และสวนทเปนกะทสดพกไว ในสวนของการเคยวกะทใหเพอใหไดน ามนมะพราวนนตองใชเวลานานจงตองกวนเตรยมไวลวงหนาประมาณสองวน

ภาพประกอบท 7 การรบบรจาคเครองปรงขาวมธปายาส ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

67

ภาพประกอบท 8 วธเตรยมน านมขาว ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

ภาพประกอบ 9 วธต าน านมขาว ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

68

ภาพประกอบ 10 วธคนน านมขาว ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

ภาพประกอบ 11 สวนผสมประเภทผลไม ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

69

ภาพประกอบ 12 การเตรยมสวนผสมประเภทผลไม ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

ภาพประกอบ 13 การเตรยมเครองปรง 9 ชด ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

70

2) การผสมเครองปรง เมอเตรยมพรอมเครองปรงทกอยางกเปนขนตอนของการปรงขาวมธปายาสใหมรสชาตตามทตองการกอนการกวนเพราะในขนตอนของการกวนจะไมมการปรงรสเพมอก ชาวบานตองจดเตรยมโองขนาดใหญเตรยมไว เมอเตรยมเครองปรงเสรจแลวแบงเครองปรงทกชนดแบงออกเปน 9 สวนในจ านวนทเทาๆ กน แลวใสรวมกนในภาชนะโองดนเผาทเตรยมไวจ านวนทงหมด 9 ใบ เทากบจ านวนกระทะใบบว 9 ใบทใชกวนขาวมธปายาส น าเครองปรงทงหมดมาผสมเขาดวยกนคนใหเขากนดใหไมเหลวหรอไมขนจนเกนไป แลวปรงรสใหไดรสชาตทตองการเพราะในขณะกวนจะไมมการปรงรสอกเปนอนเสรจขนตอนของการจดเตรยมเครองปรง

ภาพประกอบ 14 การผสมเครองปรง ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

71

ภาพประกอบ 15 ขาวมธปายาสปรงเสรจพรอมกวน ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

3) การเตรยมอปกรณเตาไฟ อปกรณม เตาไฟ ไมฟน และกระทะจ านวน 9 ใบ เปนสงทตองเตรยมไว

ลวงหนาเสมอเพราะการกวนขาวมธปายาสตองใชความรอนสงกวนเปนเวลานานหลายชวโมงตดตอกนใชฟนเปนจ านวนมากจงตองเตรยมในปรมาณทพอใช ในอดตกอนวนงานเรมประมาณสองถงสามวนจะมแรงงานผชายในหมบานมาชวยกนขดเตาตนชาง ลกษณะของเตานยมขดลงไปในพนดนเปนรปตวทใหความรอนระออยภายในตลอดเวลา เตาดนสามารถเกบความรอนไวไดมาก ลมไมโกรกมชองส าหรบใสฟนเชอเพลง และมรชองระบายอากาศชาวบานเรยกวารพงเหย แตในปจจบนดดแปลงมาใชเตาส าเรจรปแทนการขดเตาตนชาง เพราะแรงงานคนมนอยและมความสะดวกในการใชงาน (ผว ยงค านง, สมภาษณเมอวนท 30 พฤษภาคม 2557)

72

ภาพประกอบ 16 การเตรยมฟนและเตาไฟ ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

4) การเตรยมบคลากรในงานพธกรรมทางศาสนา 1 . สาวพรหมจาร คอ สาวพรหมจรรยทบรสทธ จ านวน 27 คน ตอง

แตงกายนงขาวหมขาว เพอความเปนสรมงคลในการกวนขาวมธปายาส 2. นมนตพระสงฆ ส าหรบสวดชยมงคลคาถาพรอมทงจดหาเครองใชในพธสงฆ เชน ดาย สายสญจน และอน ๆ 3. พราหมณ ผท าพธบวงสรวงพระบรมธาตเจดยกอนเรมพธกวน ขาวมธปายาส

4 . ดายสายสญจน วงจากพระสงฆมาผกไวทไมพาย (ไมกวน) เพอใหสาวพรหมจารจบไมพายทผกสายสญจนไว

5) พธกรรม การกวนขาวมธปายาส ของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร เรมดวยพธของ

พราหมณ ดวยการสวดออนวอนเทพเจาเพออญเชญใหมาสถตในพธ เปนการบวงสรวงพระบรมธาตเจดยอนศกดสทธเสรจสนจากพธพราหมณจงเปนพธพทธดวยการบชาพระรตนตรย อาราธนาศล สาวพรหมจารรบสมาทานศล ประธานในพธทดใบมะตมใหสาวพรหมจาร พระสงฆเจรญชยมงคลคาถา ประพรมน าพระพทธมนตใหสาวพรหมจาร เรมพธกวนโดยสาวพรหมจาร 27 คน ยนประจ ากระทะละ 3 คน พนกงานน าเครองปรงขาวมธปายาสผสมวางบนโตะขางกระทะ ประธานในพธเขาประจ าทกระทะ เรมพธกวนขาวมธปายาสโดยประธานเทเครองปรงลงในกระทะ แลวลนฆองชย สาวพรหมจารจบไมกวน ตงแตเรมกวนพระสงฆเจรญชยมงคลคาถาซงชาวบานเรยกกนวา “สวดชยนโต” ระหวางสวดจะตองใหสาวพรหมจารกวนจนพระสวดจบ จากนนกใหประธานในพธเปนผกวนเปนอนวาเสรจพธ

73

ภาพประกอบ 17 พธพราหมณ ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

ภาพประกอบ 18 สาวพรหมจารรบสมาทานศล ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

74

ภาพประกอบ 19 ประธานในพธทดใบมะตม ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

ภาพประกอบ 20 สาวพรหมจารเรมกวนขาวมธปายาส ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

75

หลกจากพธกรรมเสรจสนกจะมชาวบานเปนจ านวนมากตางรวมแรงรวมใจกนกวนขาวมธปายาสกนอยางพรอมเพรยง ใครมแรงมากจะใชเวลาชวยกวนนาน ใครมแรงนอยกกวนไมนาน ยงตกดกขาวมธปายาสจะมความหนดสงกวนตองใชพละก าลงมาก จงไดรบความรวมมอจากทหารมาชวยกวนตอเนอง ตลอดทงคน เนองดวยตองกวนอยตลอดเวลาเพอไมใหขาวมธปายาสไหมตดกระทะถาหากไหมขนมจะมกลนเหมนทงกระทะรสชาตไมอรอย เมอขาวมธปายาสเรมเหนยวหนดจะมกลมชาวบานคอยเตมน ามนมะพราวทเคยวไวเตมลงในกระทะไมใหตดไมพาย และคอยตรวจความเรยบรอยอยทงคน ขาวมธปายาสจะเปลยนเปนสน าตาลคล าเมอกวนเสรจ และมกลนหอมเครองเทศ ระยะเวลาในการกวนขาวมธปายาสใชเวลาประมาณ 8 ถง 9 ชวโมง สวนมากเรมกวนเวลา 19.00 น . แตละกระทะจะใชเวลากวนไมเทากน เพราะการใสสวนผสมและขนาดของกระทะไมเทากน รวมทงการเตมไฟเชอเพลงแตละกระทะไมเสมอกน ท าใหขาวมธปายาสกระทะแรกมกจะสกไดทใชเวลากวนประมาณ 7 ชวโมง คอเสรจประมาณ 02.00 น. สวนกระทะสดทายอาจกวนจนเชา ถงเวลา 05.00 น. จงแลวเสรจ เมอกวนเสรจจง ตกขาวมธปายาสจากกระทะใสถาด เกลยขาวมธปายาสใหบางๆ วางไวใหเยนจงตดใสภาชนะน าไปถวายพระในวด แจกจายญาตมตรทมารวมในพธทวทกคน ทเหลอจดสงไปยงวดตางๆ และน าไปฝากญาตมตร ซงขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารพทธศาสนกชนจะรบไดในวนมาฆบชาแหผาขนธาต

ภาพประกอบ 21 ความรวมมอในการกวนขาวมธปายาสของชาวบาน ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

76

ภาพประกอบ 22 ขาวมธปายาสทกวนส าเรจ ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

ภาพประกอบ 23 การแจกจายขาวมธปายาส ทมา : ถายภาพโดยผวจยเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557

77

2.2 วถชาวพทธ ในอดตจงหวดนครศรธรรมราชเปนศนยกลางทางศาสนาพทธ โดยมพระบรม ธาตเจดยอนเปนทประดษฐานพระบรมสารรกธาตอนศกดสทธ เปนศนยรวมแหงความเลอมใสศรทธาของพทธศาสนกชน ท าใหชาวจงหวดนครศรธรรมราชและจงหวดใกลเคยงตางมงมาท าบญทวด พระมหาธาตวรมหาวหาร บรเวณองคพระบรมธาตเจดยจงเปนทรวมและเปนจดก าเนดของประเพณทงพธกรรมของหลวงและของราษฎรมาตงแตโบราณ และปฏบตสบทอดมาจนถงปจจบนน ประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร จดขนในวนขน 13 ค า เดอน 3 ของทกป การจดงานแตละครงจะมพทธศาสนกชนจากทวสารทศเขารวมงานประเพณเปนจ านวนมากโดยมความเชอทางพทธศาสนาเปนเครองยดเหนยวทกคนเขาดวยกน ดงค าใหสมภาษณดงน

“...ชาวบานมความเชอทางพทธศาสนาตามพทธประวตวาเมอพระผมพระภาคเจาไดเสวยขาวมธปายาสจากนางสชาดาทไดนาขาวมธปายาสมาถวายพระพทธเจา เพราะคดวาพระองคคอเทวดาเมอพระพทธเจาไดเสวยขาวมธปายาสกบรรลสมมาสมโพธญาณ...” (พระครเหมเจตยานรกษ, สมภาษณเมอวนท 29 พฤษภาคม 2557)

จากค าสมภาษณดงกลาวสะทอนใหเหนความเชอเรองก าเนดขาวมธปายาสวามมาตงแตในสมยพทธกาล ชาวบานจงเชอวาประเพณกวนขาวมธปายาสเปนประเพณศกดสทธทเกยวเนองกบพทธศาสนา อกทงการมโบราณสถานทเปนทประจกษในการเปนศนยกลางแหงเมองพทธในอดต ท าใหชาวนครศรธรรมราชเกดความภาคภมใจและเชอในวถปฏบตทเหนวาดงาม จงรวมกนสบทอดประเพณกวนขาวมธปายาสกนเรอยมาจากรนสรน อกทงยงสะทอนใหเหนถงความเครงครดในวถปฏบตแบบชาวพทธของชาวนครศรธรรมราชทไดสบทอดตอกนมาจนถงปจจบน ดงค าใหสมภาษณของชาวบานดงน

“...ในสวนความเชอของปาเชอวางานนเปนประเพณทางพทธศาสนาอยางแนนอน ปาจะตองสามารถทาใหไดปละครงและทาทกป และกทาหลายๆ วด ปามความศรทธามากวาไดบญแนนอน และเปนบญทยงใหญทสดเลย ถอวาไดสรางบญสรางกศลจากตนศาสนามาเลย ไดกวนขาวมธปายาสแลวหายไขเลย รสกวาเหมอนจะเปนไขแตไมไขยงแขงแรง เพราะทาบญกวนขาวมธปายาสไดบญมาก ผมปาไมมหงอกไมเคยยอมผมดา ฟนปลอมกไมใสฟนกแขงแรง ปาทาแตบญ บางคนทมากวนขาวมธปายาสทวดพระธาตเขามาจากทไกลๆ มานอนคางคนรอทศาลารอยปเตมเลย เขาศรทธากนมาก...” (ประชพ เสนากสป, สมภาษณเมอวนท 11 กมภาพนธ 2557)

78

“...เขาเชอเพราะมนมประวตวาพระพทธเจาไดตรสรไดเพราะกนขาวมธปายาส ชาวบานทนบถอศาสนาพทธเขารกนทว ยงทากยงไดบญ ทวประเทศไทยถามศาสนาพทธกมขาวมธปายาส ศาสนาพทธอยตรงไหนขาวมธปายาสกอยตรงนน...” (สมบรณ ตลงพล, สมภาษณเมอวนท 14 กมภาพนธ 2557)

จากค าสมภาษณดงกลาว สะทอนใหเหนถงวถชาวพทธของชาวจงหวดนครศรธรรมราชวาพระพทธศาสนาจงเสมอนหนงในวถชวตของชาวบาน การยดมนในพระพทธศาสนาสงผลใหชาวนครศรธรรมราชมความเชอในเรองประเพณกวนขาวมธปายาส โดยมองขามความยากล าบากมงกระท าเพอใหเกดประโยชนในทางบญ และดวยการปลกฝงใหเหนความส าคญของประเพณกวนขาวมธปายาสและการกระท าเพอพระพทธศาสนาทมตอเนองมาจากรนสรน ท าใหชาวนครศรธรรมราชยนดทจะกลบมารวมงาน ไมวาจะอยทไหนหากสามารถกลบมารวมงานไดชาวนครศรธรรมราชโดยสวนใหญจะกลบมารวมงาน ดวยถอวาการไดเขารวมพธกรรมเปนการสบทอดพทธศาสนาอยางหนง เปนการท าบญอนยงใหญ ยงเขารวมมากครงกยงไดบญมาก จะไดรบอานสงสสง ดวยเหตน ชาวนครศรธรรมราชจงมความศรทธาในประเพณกวนขาวมธปายาสเปนอนมาก การเขารวมประเพณดวยพลงศรทธาโดยมพระพทธศาสนาเปนเครองยดเหนยวจตใจเปนการไดบ าเพญคณธรรม จรยธรรม ของชาวนครศรธรรมราชใหเหมาะสมแกการด าเนนชวต เพราะในทกประเพณลวนมคตสอนใจและคณคาทางจรยธรรมแฝงอย ถอเปนรปแบบการสอนหลกธรรมทางพระพทธศาสนาโดยใชพธกรรมเปนสอในการถายทอดค าสอน การปฏบตในขนตอนตางๆ ของประเพณกวนขาวมธปายาสลวนสอดแทรกคตสอนใจและคณคาทางคณธรรม จรยธรรม ซงเปนสวนหนงของการด ารงชวตของผคนในสงคมทมสวนรวมในประเพณ พธกรรมเปรยบเสมอนสอในการอบรมลกหลานใหเปนคนดมศลธรรมไดบ าเพญประโยชนเพอสวนรวม รจกเสยสละ มความอดทน และรจกการแบงปนมน าใจตอกน เปนกศโลบายทจะใหชาวบานรวมตวกนท ากจกรรมทเปนประโยชนตอสงคม ชาวบานทมาเขารวมประเพณกจะไดบ าเพญคณธรรมจรยธรรมไปในตว ดงค าใหสมภาษณดงน

“...ไมศกดสทธไดไงถาเราทาคนเดยวเรามอยางเดยวถาทารวมกนตางคนตางเอามาใครมอะไรกใสได คนมนมกเอานม คนมกลวยกเอากลวย มมะพราว มมงคด มลางสาด ใครมอะไรกเอามา จะเรยกงายๆ คอ ขาวรวมของผลไม ขาวรวมแรงรวมใจกนทา เปนการฟนฟใหคนมความพรอมเพรยงกน...” (สมบรณ ตลงพล, สมภาษณเมอวนท 14 กมภาพนธ 2557)

“...การกวนขาวมธปายาส ถอวาไดปฏบตธรรมไดบาเพญประโยชนเพอสวนรวมตองเสยสละทงแรงกาย เวลา และกาลงทรพย ทาดวยพลงศรทธา ความเชอ ความเลอมใส ถาเราไมศรทธาเราจะกวนกนจนรงเชาไหวหรอไม กวนจากเปนนาจนใหเหนยว หยดกหยดไมไดถาหยดแลวจะ

79

ไหม การกวนตองใชความพยายามสงไดบาเพญธรรมเยอะแยะไปหมด การกวนขาวมธปายาสกมภาษาชาวบานและภาษาธรรมอยดวยสมอ ชาวบานทวๆไปเขาใจวาการกวนขาวมธปายาส คอการกวนขาวทพยไปถวายพระสงฆ แตความหมายของพทธศาสนาคอความเสยสละนนเอง...” (เฉลม จตรามาศ, สมภาษณเมอวนท 11 กมภาพนธ 2557)

จากค ากลาวสะทอนใหเหนถงความรวมแรงรวมใจของชาวบานในการเขารวมพธกวนขาวมธปายาส ซงมหลายขนตอนกนระยะเวลานานจงตองเสยสละเวลาสวนตนเพอเขารวมพธ จนเสรจสน อกทงเสยสละก าลงทรพยทงในดานการท าบญ และดานการใชจายสวนตวเพราะการเขามารวมงานเปนการมาดวยความสมครใจ ชาวบานจงตองออกคาใชจายในการเดนทางดวยตนเอง และเสยสละแรงกายในการกวนขาวมธปายาสหนาเตาไฟททงรอนและเตมไปดวยเขมาควน กวนสวนผสมทงหมดจากน ากลายเปนขนเหนยวซงเปนขนตอนทหนกและใชเวลานาน ทงหมดนเปนการไดบ าเพญคณธรรมดานความเสยสละประโยชนสวนตนเพอสวนรวม นอกเหนอจากคณธรรมทไดจากการเขารวมกจกรรมแลว ในดานความเชอเกยวกบคณคา ของขาวมธปายาสน าไปสวถแหงการแบงปนของชาวบานทปรารถนาใหบคคลอนเปนทรกเปนสข ดงค าใหสมภาษณ

“...เชอวาขาวมธปายาสมมาตงแตครงโบราณ มตานานเกยวกบพระพทธเจามาแลว แลวเรากเอาตานานนนมาทากนอยาใหสญหาย เปนขาวททาใหพระพทธเจาตรสรเปนขาวทศกดสทธเปนขาววเศษกนแลวอรอยด แลวแตใจของเราคดวาขาวนเปนของด ทาดวยความยากลาบากกวาจะไดกนใครนกวาศกดสทธกศกดสทธ ใครกนแลววาเปนของดกด แลวแตความศรทธาของแตละคน นามนทไดจากกวนขาวมธปายาสเขากบอกวาดแกปวดเมอยตามขอ มดบาดทากหาย ซงจะตองใสครบทกอยางเปนขาวทเปนยา ตองใสเครองราใสทกอยางจปาฐะ ใครมอะไรกเอามาใสไดหมดเลยเขาเลยเรยกวาขาวรวมของสมนไพรขาวรวมของขนมทเปนยา ขาวมธปายาสเปนขาวรวมทศกดสทธ...” (สมบรณ ตลงพล, สมภาษณเมอวนท 14 กมภาพนธ 2557)

“...กนขาวมธปายาสแลวรสกวาไดบญ บางคนทเขาวาปวดเมอยเขากหาย คดวาถาไดกนขาวมธปายาสทกปแลวจะสบาย นามนขาวมธปายาส กดใครปวดเมอย หรอเปนแผลอะไรทากหายทงนน...” (ออน จดทอง, สมภาษณเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557)

“...เชอวากนขาวมธปายาส แลวจะรกษาอาการปวดเมอยไดแตตองนบถอถาไมนบถอกไมไดผล กนแลวทเลาลงและหายไปในทสด สวนมากโรคคนแกกปวดเมอย นามนแกปวดเมอยไดดมาก มโรคอะไรอธษฐาน กหาย เชอวาพระธาตทเราไหวอยเปนประจาอธษฐานอะไรใหสมหวง...” (เนย เพชรสมาก, สมภาษณเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557)

80

“...เชอเรองนามนวาศกดสทธถาปวดเมอยตรงไหนใสนามนกหาย มปาคนหนงเขามาขอนามนตอนกวนขาวยาโคยายกใหไป แลวบอกวากอนทาใหเอยชอพระธาตกอนบอกวาปวดตรงไหนทากจะหาย พออกปแกกมาขออกบอกแลวบอกวาทแกปวดเมอยนะหายแลว...” (พรอม วรศกด, สมภาษณเมอวนท 25 พฤษภาคม 2557)

จากค ากลาวขางตนสะทอนถงความเชอทวาขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปรยบเหมอนขาวทพย หากผใดไดรบประทานแลวจะมผลดตอสขภาพรางกาย ท าใหแขงแรงหายจากอาการเจบปวยบางประการ ท าใหเฉลยวฉลาด สมองปรอดโปรง เนองจากสวนประกอบในขาวมธปายาสลวนเปนสงของทมคณคาทางโภชนาการสง มพชสมนไพรทถอเปนตวยา ชาวบานจงมความมนใจในสรรพคณตางๆ และน ามนทไดจากขาวมธปายาสกเปรยบเสมอนยา กอนจะน าไปใชใหตงจตอธษฐานตอพระบรมธาตอนศกดสทธวาใหหายจากอาการเจบปวด อาการเหลานนกทเลาลงได ชาวบานตางประสงคน าไปฝากญาตพนองและเพอนฝงอนเปนทรก เพอใหทกคนไดรบประทานและไดรบอานสงสกนถวนหนา ถงแมวาอยตางถนกจะตองน าไปฝากใหทวถงกน ในชมชนทอยหางไกลจะมการสงตวแทนของหมบานเพอมาเขารวมพธบญ โดยการฝากเงนมารวมอนโมทนาบญ ตวแทนจะน าขาวมธปายาสกลบมาฝากเพอนบานดวยความรสกทอมเอบใจ เปนการสะทอนถงวฒนธรรมการแบงปนทงแบงขาวมธปายาสในรปแบบของนามธรรมทจบตองได และแบงปนผลบญ ถอเปนการแบงปนทยงใหญยงแบงปนยงไดรบอานสงสแหงบญ ซงวฒนธรรมแหงการแบงปนของ ชาว บานทยงมใหเหนในปจจบน ดงค ากลาว

“...แตละคนตางกอยากนาขาวมธปายาสไปฝากใหญาตใหลกหลานแบงใหกนกนใหทวๆ กนบางคนสงไปใหญาตถงกรงเทพฯ แตขาวมธปายาสมนอยแตกแบงกนกนคนละนดใหไดกนกนทกคน...” (ประชพ เสนากสป, สมภาษณเมอวนท 11 กมภาพนธ 2557)

“...ในสมยกอนปาเดนทางมาทางเรอ กอนมาคนในหมบานกใหเสบยงเปนปลาแหงบาง ขาวสารบาง เพอรวมอนโมนาบญ แตปจจบนนเขา อนโมนามาเปนเงนวนนเพอนบานเขาฝากเงนมาทาบญกนหลายคน เสรจงานตองนาขาวยาคกลบไปฝากใหครบทกคน...” (เนย เพชรสมาก, สมภาษณเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557)

“...พยายามบอกญาตโยมวากอนบรโภคใหอธษฐานกอนวาเราจะไมเบยดเบยนกน จะตงอยในศล ถาทาความดอะไรกใหแผสวนบญสวนกศลใหแกสรรพสตวทงหลายตลอดจนบพการ เจากรรมนายเวร ผทคดราย ใหไดรบผลบญจากเราดวย...” (พระครธรรมรตนโสภต, สมภาษณเมอวนท 15 กมภาพนธ 2557)

81

2.3 วถชวตการเกษตร ประเพณกวนขาวมธปายาสของชาวจงหวดนครศรธรรมราชนยมจดขนในเดอนสามเพราะเปนชวงทพชพนธธญญาหารอดมสมบรณ เปนระยะทขาวแตกรวงผลเมดพอเปนน านมขาว และเปนฤดกาลทอดมสมบรณดวยผลไมซงเหมาะแกการน ามากวนขาวมธปายาส กอนวนเรมงานชาวบานตางน าผลผลตในไรนาของตนเพอน ามารวมท าบญกบทางวด ใครมสงใดกชวยสงนนจนไดครบตามจ านวน มชาวบานทงในทองถนและตางถนจ านวนมากน าปจจยและวตถดบตางๆ มารวมท าบญกนอยางลนหลาม สงส าคญทขาดไมไดในการกวนขาวมธปายาสคอน านมขาว (พระครโสภณเจตยานรกษ, สมภาษณเมอวนท 6 กมภาพนธ 2557) ครนเมอถงเดอนสามเปนชวงวางเวนจากการท านารอเกบเกยวขาว ชาวบานตางชกชวนเพอนบานเพอรวมเดนทางไปท าบญ ดงค าใหสมภาษณดงน

“...ประเพณนไดยดหลกวาปหนงในเดอนสามพอขาวเปนนานมเรากกวนขาวมธปายาสกนเพอใหพระฉน ในชวงทขาวเปนนานมไมไดเกยวขาวคนวางงานกน พอวางกชวนกนมาทาของโบราณอยาใหสญหายเอานานมขาวมาเชอวาเปนขาวแรกไดกนไมรจะเอามาทาอะไรนอกจากเอามาทาขนมเอามาใหพระฉนเปนขาวมธปายาส...” (สมบรณ ตลงพล, สมภาษณเมอวนท 14 กมภาพนธ 2557)

“...ขาวมธปายาสเขากวนกนมาตงแตสมยโนน ตงแตสมยทเกบขาวกบแกะ ทานากบวว พอทานาพอขาวตงทองกเกบเอาไวกอนเกบเอาไวกวนขาวมธปายาส ทกบานจะนาขาวทตงทองเปนนานมขาวบานละหนง กามอเพอนามารวมทาบญ ปามาทาบญแหผาขนธาต กวนขาวมธปายาสทกปมาตงแตอายสบสามป ตอนนเจดสบกวาแลว...” (ออน จดทอง, สมภาษณเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557)

“...ความเชอประเพณชาวบานมการบวงสรวงเทพเจา ปจจยสวนมากคออาหารเปนสงแรกรองลงมาคอเสอผา ขาวมธปายาสเปนอาหารเครองเซนสงเวยเหมอนกนแตเขาทาดเรยกวาขาวทพย ผลผลตแรก คอพชผลทเกบเกยวมาครงแรกของผลผลตฤดกาลนน เชน ขาวเหนยว ขาวเจา ทชมชนนนปลกผลแรกคอผลผลตแรกตองนามาทาเปนขาวปลาอาหารหรอขนม เพอถวายแกเทพเจากอนทใหผลผลตใหมความสมบรณในฤดกาลนนๆ เพอเทพเจาจะดลบนดาลใหฤดกาลเพาะปลกใหมนนอดมสมบรณ นนคอทมาของขาวมธปายาส เชนกน...” (พระครโสภณเจตยานรกษ, สมภาษณเมอวนท 6 กมภาพนธ 2557)

จากค าใหสมภาษณขางตนสะทอนใหเหนวาการกวนขาวมธปายาสเปนพธกรรมหนงทเกยวของกบขาว สะทอนวถชวตการเกษตรของชาวบานโดยสวนใหญมอาชพท านา ท าสวน ท าไร เมอวางเวนจากการเกบเกยวชาวบานไดรวมกนน าผลผลตในไรนาของตนโดยน าขาวทก าลงตงทอง พอเปนน านมมาบานละหนงก ามอน ามารวมกนเพอท าเปนน า นมขาว และน าพชผกผลไมนานาชนด

82

เพอกวนขาวมธปายาสน าไปถวายพระสงฆรวมกน โดยชาวบานมความเชอวาหากไดน าผลผลตแรกของฤดกาลท านาคอชวงเวลาทขาวก าลงตงทองเปนน านมขาวใหน าน านมขาวนนมากวนเปนขาวมธปายาส กอนบรโภคใหน าผลผลตนนไปท าบญถวายพระตามความเชอทางดานศาสนาพทธ เพอความเปนสรมงคล ผลผลตไรนาจะมความอดมสมบรณ ซงพธกรรมเหลานจะชวยใหชาวนามก าลงใจในการประกอบอาชพ ถงแมวาในปจจบนอาชพท านาไมไดเปนอาชพหลกของชาวจงหวดนครศรธรรมราช แตยงคงมการท านาเพอการบรโภคในครวเรอน ชาวบานยงคงใหความส าคญตอประเพณกวนขาวมธปายาส ครนเมอถงวนงานประเพณยงคงมชาวบานน าขาวทก าลงเปนน านม และพชผกผลไมนานาชนดมารวมท าบญ

2.4 การอนรกษสบสานประเพณกวนขาวมธปายาส ประเพณกวนขาวมธปายาสเปนประเพณทถอปฏบตสบทอดตอกนมา จนถงปจจบนเปนสงททกคนยอมรบวามคณคาตอสงคม การอนรกษสบสานประเพณอนมคณคาจงเปนหนาทของ ทกฝายในสงคมทงในสวนของภาครฐและประชาชน โดยอาศยความศรทธาจากประชาชนเปนพนฐานในการขบเคลอนประเพณใหด าเนนตอไป การปลกฝงใหประชาชนเขามามสวนรวมในการอนรกษวฒนธรรมนนถอวาเปนสงส าคญเพราะการอนรกษทเกดจากจตศรทธาหรออนรกษดวยใจถอเปนการอนรกษอยางรคณคาและยงยน รวมกบการสนบสนนของภาครฐในการการสนบสนนแนวทางในการอนรกษใหประสทธภาพดยงขน ในอดตเมอถงฤดกาลรอเกบเกยวขาวซงตรงกบชวงเดอนสาม ชาวจงหวดนครศรธรรมราชนยมจดประเพณกวนขาวมธปายาสกนทวไป ชาวบานตางกชกชวนคนในหมบานเพอกวนขาวมธปายาสกนตามวดตางๆ ซงจดขนไมพรอมกนแลวแตความพรอมของแตละวด แตตอมาประเพณกวนขาวมธปายาสเรมเสอมความนยมดวยบรบททางสงคมเปลยนแปลงไป ชาวบานท านานอยลงจากทเคยเปนอาชพหลกของชาวนครศรธรรมราช ชาวบานหนมาท าอาชพอนทหลากหลายมากขน สงผลใหคนในชมชนออกไปท างานตางถนมากขน เมอท านานอยลงประเพณกวนขาวมธปายาสกคอยๆ เสอมความนยมลงไปดวย ยงคงเหลอวดและชมชนอยไมกแหงทยงคงสบทอดตอกนมา ประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนอกแหงหนงทยงคงรกษาประเพณโบราณ และท าตอเนองกนมาทกปดวยความรวมมออนดของชาวบานจากทองถนตางๆ ทยงคงมความเชอความศรทธาในประเพณกวนขาวมธปายาสตางมารวมพธกรรมกนอยางพรอมเพรยง ดงค ากลาว

“...ในสมยกอนแถวจงหวดนครศรธรรมราชพอถงชวงเดอนสามเขากกวนขาวมธปายาสกนทกวด สมยกอนพอขาวชาวบานเปนนานมผใหญบาน กานนกชกชวนไปกวนขาวทวดทากนทกวด แตสมยนถอวาวดไหนวางเขากทาวดไหนไมวางเขากไมทา แตถากวนกนสกวดเขากแจกจายกนทว...” ( สมบรณ ตะลงพล, สมภาษณเมอวนท 14 กมภาพนธ 2557)

“...แตแรกเขาไมกวนกนทบานเพราะมนบาปเขากวนกนทวดแตเดยวนเขานยมทากนทบานเปนกจวตรใครจะทากทาไดแตทาเสรจแลวตองนาไปถวายวด ปจจบนทเขาไมทากนทวดเพระคนรบผดชอบทวดนนไมม

83

เมอกอนพอรวนกวนขาวคนมหนาทรบผดชอบจะคอยบอกขาวชาวบานใหมารวมงาน และนานานมขาวมาทาบญกนแตสมยนไมมใครทานาแลวมแตคนทาบญดวยนมและนาตาล...” (ผว ยงคานง, สมภาษณเมอวนท 30 พฤษภาคม 2557)

“…การอนรกษมนอยทวถชาวบาน พอถงวนมาฆบชาแหผาขนธาต ขน 13 คา เดอน 3 เขาไมตองมทวด ไมตองมวทยใหฟงหรอกเขากสบทอดโดยการรวมทาบญอยแลว คนไขนอนอยบนเตยงมาไมไดกฝากเงนมากบลกกบหลานหรอฝากเพอนเพอทาบญแหผาขนธาต กวนขาวมธปายาสดวย บางเรองแมจะกระตนใหทาแลวแตถาชาวบานไมเอาดวยกไมไดผลมนขนอยกบกระแสของชาวบานวาเขาจะอนรกษกนอยหรอไม...” (พระครโสภณเจตยานรกษ, สมภาษณเมอวนท 6 กมภาพนธ 2557)

“...ลกหลานสมยนพอชวนไปกวนขาวมธปายาส กอางวาไมวางตองไปเรยนหนงสอแตตอไปพอแกตวหรอภาระเรองการเรยนจบลงมนกตอง สบทอดคนกตองทาไปเรอยเพราะของนเปนของโบราณและอกอยางชาวบานนอกยอมมการสบทอด แตคนในเมองยายบรณกรบรองไมได เราบอกกนทกปเราทากนทกป ผใหญกทาใหเดกเหนอยทกปไดบอกลกหลานตอกนมาวาสงไหนทเราทากนไวไดกนาจะทา เรองถายทอดกถายทอดอยแลวแลวแตเดกจะรบหรอไมรบแตเขาตองรบแนๆ ถงตอนนจะเปนเดกแตพอแกตวเขากจะนกถงบรรพบรษทเคยทากนมามนกตองทาตอไป ศาสนาพทธอยตรงไหนขาวมธปายาสกอยตรงนน แลวแตใครจะทาหรอไมทา...” (สมบรณ ตลงพล, สมภาษณเมอวนท 14 กมภาพนธ 2557)

“...สามสปหลงมานคนเรมเยอะขนจากเมอกอนชาวบานมาหาสบหกสบคน เดยวนเพมมาเปนสรอยหารอยคนมารวมกนแนนขนด กไดผลวาเดกๆ รนใหมกมาชวย การใชสาวพรหมจารมาชวยเขากจะไดรจกพธนวาสาคญอยางไรเขากไดสบสานไป...” (กาญจนา เรองชวย, สมภาษณเมอวนท 16 กมภาพนธ 2557)

“...ในสมยนคนมากกวาสมยกอนทงคนหนมคนสาวสนใ จเขารวมเมอกอนมแตผสงอาย คนเขารวมมากกรวมทาบญกนมากสวนใหญจะอนโมทนาเปนเงนมากกวาสงของเพราะสะดวกด...” (ล ขนชรนทร, สมภาษณเมอวนท 30 พฤษภาคม 2557)

84

จากค ากลาวสะทอนใหเหนวา ในปจจบนชาวบานมสวนส าคญในการอนรกษประเพณกวนขาวมธปายาส เพราะวถชวตของชาวจงหวดนครศรธรรมราชยงคงยดมนในพทธศาสนา มการเขารวมพธกรรมและประเพณทางศาสนาดวยจตศรทธาเพอสรางผลบญ เปนวถอนรกษทเกดจากความศรทธาถงแมไมมการบอกกลาวจากหนวยงานตางๆ ชาวบานตางมส านกแหงความศรทธาเขารวมท าบญอยางพรอมเพรยง ถงแมจะไมสะดวกมาดวยตนเองกฝากเปนปจจยเพอรวมอนโมทนาบญ วถการอนรกษของชาวบานจงเปนไปในลกษณะการปลกฝงคนรนหลงใหตระหนกถงคณคาของประเพณของตนถอเปนกระบวนการสบทอดโดยเปดโอกาสใหสมาชกในชมชนไดมโอกาสการเรยนรในประเพณกวนขาวมธปายาสโดยการไดเขารวมกจกรรมในงานประเพณตงแตวยเยาว เรมจากการไดมโอกาสใกลชดตดตามพอ แม หรอญาตผใหญไปรวมพธกรรมในวด ซงเปน การเรยน รดวยตนเองไดสมผส ไดซมซบ กจกรรมและบรรยากาศตางๆ ในงานประเพณ ถงแมเปนแคการเขารวมดวยความสนกสนานแตเปนการปลกฝงจตส านกของสมาชกในสงคมใหมความเลอมใส ศรทธา ในตวประเพณกวนขาวมธปายาส เมอเยาวชนไดเตบโตเปนผใหญจตส านกและความทรงจ าครงวยเดกจะน าพาใหเยาวชนมทศนคตทดในการรวมมอนรกษประเพณกวนขาวมธปายาส และความเชอดงกลาวกจะไดรบการสบทอดจากรนหนงไปสอกรนหนง ท าใหในปจจบนกระแสการอนรกษขาวมธปายาสไดรบความนยมจากชาวบานเพมมากขน มจ านวนคนเขารวมพธกรรมเพมมากขนทกป ในปจจบนวดพระมหาธาตวรมหาวหารจดประเพณกวนขาวมธปายาสตอเนองกนมาทกปเพอเปนการสบทอดประเพณ และเปนการระลกถงพทธประวตทนางสชาดาถวายขาวมธปายาสใหพระพทธเจา (พระครโสภณเจตยานรกษ, สมภาษณ เมอวนท 6 กมภาพนธ 2557) การประกอบประเพณกวนขาวมธปายาสนยมจดขนทวดมากวาทบานเพราะมหลากหลายขนตอน และแต ละขนตอนตองอาศยคนเปนจ านวนมากรวมมอชวยกนถงจะส าเรจ วดพระมหาธาตวรมหาวหารจงเปนศนยรวมความศรทธาและความรวมมอในการประกอบพธกรรม ดงค าใหสมภาษณดงน

“...ปาชพไปชวยกวนขาวมธปายาสทวดพระธาตทกป กอนถงวนงานทานเจาคณจะโทรมาแจงขาววากวนขาวมธปายาสกนวนไหน และนดวนประชมรวมกบหนวยงานอน ปากไปแจงขาวใหคนในชมชนวากวนขาวกนวนไหนใครจะไปบาง...” (ประชพ เสนากสป, สมภาษณเมอวนท 11 กมภาพนธ 2557)

“...แรกเรมทไปกวนวดพระธาตจดประสงคเพอทาเปนรกษาประเพณเกยวกบความเปนมาของพระพทธเจาเอาไว ตอมาทางวดพระธาตตองการจะฟนฟประเพณกวนขาวยาคใหเปนมรดกโลกของวดพระธาต วดอนไมทากไมเปนไรแตทวดพระธาตตองทา เมอกอนกวนครงละ 15 กระทะ แตคนไมพอเลยลดเปน 9 กระทะ เวลาขน 13 คากไปกวนตลอดทกป...” (พรอม วรศกด, สมภาษณเมอวนท 11 กมภาพนธ 2557)

85

“...การจดประเพณกวนขาวมธปายาส ขนในวดกเปนการสบทอดไปในตวอยแลว ทางบานกมทาเหมอนกนแตคนไมมากเทาในวดทาทบานพนองเทานนทมาชวย แตทาในวดญาตโยมกมาบางคนไมไดมาชวยแตเอาสงของมาให แนวโนมการสบทอดคดวาจะมคนเพมขนเรอยๆ เดกๆ เขากอยากมารวมดวยถงเขาคดวามารวมเพราะความสนกมนกเปนจตวทยาอยางหนงททาใหเดกอยากเขามาในวด...” (พระครเหมเจตยานรกษ, สมภาษณเมอวนท 29 พฤษภาคม 2557)

จากค าใหสมภาษณขางตนสะทอนใหเหนวา พระสงฆมบทบาทส าคญในการเปน ผประสานงานระหวางชาวบานกบหนวยงานตางๆ มตวแทนพระสงฆชนผใหญทชาวบานใหความเคารพนบถอเปนผตดตอประสานงานขอความรวมมอจากชาวบานจากตางชมชนเพอมาชวยงาน การรวบรวมคนเปนจ านวนมากไดจ าเปนตองมตวแทนทสามารถประสานงานไดกบทกฝาย ทงนเพราะพระสงฆเปนผใกลชดประชาชน เปนผน าทางความคดมบทบาทส าคญในการอนรกษประเพณกวนขาวมธปายาสโดยใหความรวมมอกบชาวบาน นอกเหนอจากการใหความรเกยวกบประเพณกวนขาวมธปายาสทสมพนธกบบรบททางพทธศาสนา การจดงานประเพณกวนขาวมธปายาสขนของวดพระมหาธาตวรมหาวหารถอเปนการอนรกษประเพณทส าคญเพราะวดเปนศนยกลางของชมชนเปนจดนดพบของชาวบาน และบคคลในสงคมเพอรวมท ากจกรรมสวนรวมรวมกน เปนสถานทศกดสทธทใชประกอบพธกรรมทางศาสนา การฟนฟประเพณกวนขาวมธปายาสของทางวดจงไดรบความรวมมออนดจากทกฝายในการรวมอนรกษ นอกจากนยงมกลมหนวยงานของรฐตางกมนโยบายส าคญในการอนรกษสบทอดประเพณกวนขาวมธปายาส อาท องคการบรหารสวนจงหวดนครศรธรรมราช ในฐานะองคกรปก ครองสวนทองถนขนาดใหญระดบจงหวด ไดเปนเจาภาพจดงานประเพณกวนขาวมธปายาสขน เปนประจ าทกป การเขามามบทบาทและสวนรวมในการจดงานโดยมวตถประสงค เพอสงเสรมและฟนฟพธกรรมทางพทธศาสนา ปลกฝงจตส านกและคานยมทดงาม และน าหลกค าสอนทางพระพทธศาสนาไปใชในการด าเนนชวต ในดานการอนรกษเพอสบสานประเพณมาฆบชาแหผาขนธาต และกวนขาวมธปายาสอนเปนเอกลกษณของชาวนครศรธรรมราชใหเปนงานบญระดบนานาชาต เปนการสนบสนนการน าเสนอพระบรมธาตเจดยขนเปนมรดกโลก เพอสงเสรมการตลาดการทองเทยว เชงศาสนาและวฒนธรรม บ ารงรกษาศลปะ จารตประเพณ ภมปญญาทองถน และวฒนธรรมอนด เพอประชาสมพนธบทบาทภารกจ และกจกรรมขององคการบรหารสวนจงหวดนครศรธรรมราช ในการสงเสรมจารต ประเพณ วฒนธรรม การทองเทยวของจงหวดนครศรธรรมราช และเพอเปดพนทแหลงเรยนรตอลดชวตแกเดก เยาวชน และประชาชน นอกจากนมหนวยงานทรวมสนบสนน ในการจดประเพณกวนขาวมธปายาสทวดพระมหาธาตวรมหาวหาร อาท การทองเทยวแหงประเทศไทย ส านกวฒนธรรมจงหวดนครศรธรรมราช มหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช มหาวทยาลยวลยลกษณ และส านกงานพระพทธศาสนา รวมกบพทธสามคมจงหวดนครศรธรรมราช โดยนางกาญจนา เรองชวย นายกพทธสามคมนครศรธรรมราช มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย วทยาเขตศรธรรมาโศกราช พระศรธรรมประสาธน เจาอาวาสวดสวนปาน และวทยาลยอาชวศกษานครศรธรรมราชรวมกบตวแทนชาวบานโดยนางประชพ เสนากสป ไดเลงเหนความส าคญในการอนรกษประเพณกวนขาว

86

มธปายาสจงไดจดอบรมสาธตการกวนขาวมธปายาส ขน ณ วดพระนคร ในการจดอบรมครงนมผสนใจเขารวมเปนจ านวนมากเพอใหผรบการอบรมไดน าความรไปจดกจกรรมการกวนขาวมธปายาส ในวดใกลบานในเทศกาลวนมาฆบชา เปนการสบสา นประเพณกวนขาวมธปายาสใหคงอยและกระจายไปยงวดตางๆ มากขน ผลจากการฟนฟอนรกษประเพณกวนขาวมธปายาสสงผลใหมผทสนใจจ านวนมากเขารวมในการอบรมครงน ผลจากการอนรกษประเพณกวนขาวมธปายาสแบบบรณาการรวมกนระหวางกลมชาวบาน สถาบนทางศาสนา และหนวยงานของรฐ พบวาการจดประเพณกวนขาวมธปายาส ของวดพระมหาธาตวรมหาวหารจากทจดขนอยางเรยบงายมเฉพาะชาวบานผมจตศรทธาเขารวม เมอไดรบการอนรกษฟนฟจากหลายฝาย สงผลใหประเพณกวนขาวมธปายาสเปนทรจกในกลมสงคมทกวางขนมผสนใจเขารวมในพธกรรมเพมขนทกป

2.5 ภมปญญาชาวบานในการกวนขาวมธปายาส ภมปญญาชาวบานในการปรงขาวมธปายาส เปนความรทเกดขนจากประสบการณชวตในอดตผานการสงเกต การทดลอง การปฏบตแบบลองผดลองถกจากประสบการณในชวตจรงของชาวบาน ภมปญญาชาวบานเปนมรดกทสบทอดจากรนหนงไปสรนหนง เปนองคความรทไมตายตวระหวางการสบทอดกมการปรบปรงเปลยนแปลงเพอใหเขากบสงแวดลอม และสงคมทเปลยนไปจนกลายมาเปนองคความรใหมทสงคมปจจบนใหการยอมรบ การน าความรในการประกอบพธกรรมใหสอดคลองกบสภาพธรรมชาตและทองถนของตนถอเปนการปรบเปลยนทางภมปญญาเพอสบทอดประเพณใหคงอย ภมปญญาชาวบานทโดดเดนในพธกวนขาวมธปายาสคอสตรการปรง เพราะขาวมธปายาสของแตละทองถนในจงหวดนครศรธรรมราชนนมความแตกตาง ทงในดานรสชาตและสวนผสม ไมมสตรทแนนอนสามารถดดแปลงวตถดบและสดสวนของสวนผสมเครองปรงไดตามความเหมาะสม รสชาตของแตละทจงมความแตกตางกน สตรขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนสตรเฉพาะทกวนออกมาแลวมรสชาตอรอยไดรบการยอมรบจากคนทวไป สตรขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารไดรบการปรบปรงโดยชาวบานชมชนบานพระเพรงซงเปนชมชนเขมแขงสามารถสบทอดสตรการกวนขาวมธปายาสมาอยางยาวนานจากบรรพบรษ ชาวบานชมชนบานพระเพรงมการจดประเพณกวนขาวมธปายาสในชมชนขนทกป ณ วดพระเพรง โดยความรวมมออยางพรอมเพรยงจากชาวบานในชมชน นอกจากจะจดประเพณขนเองในชมชนแลว ชาวบานชมชนบานพระเพรงยงไดรบเกยรตอนยงใหญใหเปนแมงานในการกวนขาวมธปายาส ณ วด พระมหาธาตวรมหาวหารเปนประจ าทกป ถงแมขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารไดปรงโดยชาวบานชมชนบานพระเพรงแตในดานรสชาตและสวนผสมกมความแตกตางกน กบขาวมธปายาสทกวนขนในชมชนของตน ชาวบานไดชวยกนปรบปรงสตรขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารใหเปนสตรเฉพาะมสดสวนเครองปรงคงเดมทกป จนรสชาตจนมรสชาตเปนเอกลกษณมชอเสยงวามรสอรอยคงเดมทกปจนเปนทชนชอบแกบคคลทวไป จนไดรบเกยรตใหเผยแพรสตรไปยงชมชนตางๆ ทงในจงหวดนครศรธรรมราชและตางจงหวดใกลเคยง

87

“...ในสมยกอนเขาใสนานมขาวเปนหลกสวนผสมอนๆ นนมนอยใสนานมขาวมากนนอรอย เวลากวนขาวมธปายาสเสรจจะหอมนานมขาวมาก แตปจจบนคนไมทานากนแลวจงตองใสแปงขาวเหนยวและแปงขาวเจาแทน นานมขาวหายากแตกมขายแบบสาเรจรปแตกไมรวาเขาผสมอะไรลงไปบาง ในสวนของนามนเมอกอนใสนามนมะพราวเคยวใหไดนามนใสไปเวลาขนมงวดกวนยากใสทงนามนทงขมน แตเดยวนเขาใชนามนพชกน ใสนามนพชถากวนไมไดทขนมจะอมนามนเกบไวไมไดนานกขนรา...” (ผว ยงคานง, สมภาษณเมอวนท 30 พฤษภาคม 2557)

“...สตรการกวนขาวมธปายาสไมมแนนอนตายตววตถดบขนอยกบสงแวดลอม การกวนสมยกอนกบปจจบนกตางกนมาก ในอดตของทใชกวนไมคอยมมนหายาก สมยปจจบนดกวาเพราะของมมากสามารถหาซอไดมความสะดวกอยางเชน นาผง นม...” (ออน จดทอง, สมภาษณเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557)

จากค าบอกเลาของชาวบานในปจจบนทราบไดวาสตรการกวนขาวมธปายาส ไมเหมอนในสมยโบราณทงหมดมการปรบปรงเปลยนแปลงสตรเรอยมา เพอใหมความเหมาะสมตามยกตสมยปจจบน ซงแตเดมไมสามารถก าหนดสตรทตายตวไดเพราะวตถดบทใชขนอยกบฤดกาลวามความอดมสมบรณมากนอยเพยงใด ดวยภมปญญาทไดลองปฏบตจรงท าใหมการคดเลอกวตถดบทเหมาะสม วตถดบบางอยางสามารถน ามากวนไดแตเมอปรงแลวท าใหมรสชาตไมอรอยเชนประเภทผลไมบางอยางกไมสามารถน ามากวนได อาท มงคด ลางสาด เงาะ เพราะมเมลดมากใสไปแลวจะกวนใหเปนเนอเดยวล าบาก ผลไมทออกรสชาตเปรยวกไมนยมน ามาผสมเพราะท าใหขนม ออกรสเปรยวรสชาตไมอรอย สวนมากนยมใสผลไมทสามารถน ามาท าเปนขนมได อาท จ าปา ขนน ทเรยน แตกยกเวนกลวยเพราะใสมากจะท าใหออกรสเปรยวและจะขนราไดงายเกบไวไดไมนาน ดงนนจงจ าเปนตองตดวตถดบบางอยางใหคงเหลอแตวตถดบทสามามารถน ามาท าเปนขนมได และจ าเปนตองเพมรายการวตถดบบางอยางทหางายเพอเปนการชรสใหอรอยยงขน อาท โอวลตน ใสเพอเพมรสชาตและสสน ใหนารบประทาน เพมแปงขาวเจา แปงขาวเหนยวส าเรจรปแทนการใชน านมขาวทตองใสในปรมาณมาก เพราะน านมขาวในปจจบนนนหาไดยาก ใชน ามนพชควบคไปกบน ามนมะพราวซงน ามนจะตองใชในปรมาณทมากเพอคอยเตมขาวมธปายาสขณะเคยวจนหนดเพอไมใหตดกระทะ และเพมความหอมหวานนอกเหนอจากน าตาลดวยนมขนหวาน (สมบรณ ตะลงพล, สมภาษณเมอวนท 14 กมภาพนธ 2557) จะเหนไดวาวตถดบบางอยางทปรงเพมในปจจบนในอดตนนไมมสงเหลานแตชาวบานกมการปรบปรงดดแปลงตามการเปลยนแปลงของสงคมทปจจบนมความสะดวกขน สามารถดดแปลงตดสวนทเกนเพมสวนทขาดในสวนผสมไดอยางลงตว

88

“...ปอกหวมน เผอก แลวหนชนบางๆ จากนนเอามาตมจนเปอย นาตาล ทเรยนกวนกตมทงหมด ถาเราไมตมเราไมรรสชาตวาออกมาอยางไร ตมหวมน หวเผอกกวนจนเปอย ตมนาตาลปบ นาตาลกรวด เสรจแลวเอามาผสมในโอง แลวชมดวาละลายแปงเสรจแลววาพอดแลวหรอยงถาพอดแลวกลงมอกวนไดเลย การเคยวนามนมะพราวเคยวทวดพระเพรงเพราะใชเวลาเคยวนานตองเตรยมไวกอนใชใสพอขนมเหนยวหนดกวนลาบากกจะเอามนทเคยวเตมลงไปเพอใหกวนงายขน...” (พรอม วรศกด, สมภาษณเมอวนท 22 พฤษภาคม 2557)

“...การกวนทใสทกอยางพรอมกนโดยทไมตมใหสกกอนเมอใสลงไปเลยจะไมเปอยเพราะนาตาลไปมดทาใหไมเปอย บางทแปงกไมละลายนาแลวกรอง แปงเปนรอยๆ ถงหากไมกรองมนกเปนกอนอยอยางนนของปาตองกรองนาตาล นาตาลปบถาสะอาดไมกรอง ไมสะอาดกตองกรองกอนกรองกตองตมกอน แปงกรองกบผา ขาวกกรองหมด...” (ประชพ เสนากสป, สมภาษณเมอวนท 11 กมภาพนธ 2557)

จากค าใหสมภาษณสะทอนภมปญญาในขนตอนการปรงทจะตองอาศยความช านาญอยางสงเพราะตองปรงในปรมาณท มากและปรงส าเรจในขนตอนเดยว หากผดพลาดในขนตอนใดแลวจะท าใหขาวมธปายาสเสยหายไมสามารถน ามารบประทานได ภมปญญาชาวบานในขนตอนการปรงขาวมธปายาสบางขนตอนจะมความแตกตางไปจากทอน มการแบงสวนประกอบแยกประเภทเขาไวดวยกนแลวท าการปรงแยกสวนกอนจะน ามาผสมรวมกน สวนประกอบประเภททลกษณะแขงปรงสกไดยาก เชน เผอก มนเทศ หวมนหอม ฟกทอง เหลานจะตองน ามาตมจนเปอยนมกอนจะน ามาผสมรวมกบอยางอน เนองจากวตถดบประเภทนสกชากวาสงอนการกวนใหสกกอนจะท าใหตวขนมไมแขงเปนกอน ถวลสงควใหสกต าใหละเอยดเตรยมไว ขนน จ าปาดะ จะตองแกะเมลดออกเพองายแกการกวน แปงขาวเจา แปงขาวเหนยวตองละลายน ากรองดวยผาขาวบางเพอไมใหจบตวเปนกอน น าตาลปบหากไมสะอาดจะตองน าไปตมแลวน าไปกรองดวยผาขาวบางเพอไมใหดนทรายผสมลงในตวขาวมธปายาส ขนตอนการปรงจะตองแบงวตถดบทกอยางออกเปน 9 สวน ในสดสวนเทากนน าไปใสในภาชนะโองดนเผา 9 ใบเพอน าไปกวนในกระทะ 9 ใบ แลวปรงรสใหไดรสชาตทตองการเพราะในขณะกวนจะไมปรงรสใดๆ เพมอก หลงจากเตรยมสวนผสมทกอยางพรอมใชนวมอจมลงไปในสวนผสมเพอดวาขนเกนไปหรอเหลวเกนไป หรอไมถาสวนผสมตดมอมาเลกนอยถอวาใชได เมอกวนเสรจจะไดขาวมธปายาสทนมพอด หากไมตดมอมาเลยเมอกวนเสรจจะแฉะเกนไป หรอตดมากเกนไปเวลากวนจะท าใหไดขาวมธปายาสทแขงเกนไป จะเหนไดวาในขนตอนการเตรยมวตถดบ และการปรงทกขนตอนมความส าคญตองอาศยความช านาญ ความประณต ตามองคความรทไดรบการสบทอดตอกนมา นอกจากภมปญญาชาวบานในสวนของเครองปรงแลวในขนตอนของการเตรยมอปกรณการกวนอยางเชนเตาไฟทปจจบนไดสญหายไปแลว ในอดตกอนการกวนขาวมธปายาสตองมการระดมแรงจากผชายในหมบานเพอรวมชวยกนขดดนเพอใชเปนเตาซงเรยกกนวาเตาตนชาง เปนลกษณะการขดดนลกลงไปพอประมาณตรงกลางขดเปนวงกลมใหมขนาดพอตงกระทะ ดานขางขด

89

เปนชองยาวสเหลยมผนผาสามชองเพอไวใสฟนและระบายควนไฟ ซงมลกษณะคลายตนชางแตปจจบนแรงงานผชายนนลดนอยลงและไมสะดวกในเรองพนทจงพฒนามาใชเตาส าเรจรป ดงค ากลาว

“...ในอดตกอนเรมพธกวนขาวมธปายาสพวกเราผชายในหมบานตองไปวดพระธาตกนกอนวนงานพธสองวน เพอไปขดเตาสาหรบกวนขาว ลงไปชวยเขาขดเตาในงานตงแตอายสบหาสบหก แตสมยนเขาไมขดกนแลวไมมคนชวยและไมมสถานทกวางเหมอนเมอกอนเขาใชเตาสาเรจรปกนมนสะดวกกวาใบละตงพนกวาบาท” (จตร วรศกด, สมภาษณเมอวนท 25 พฤษภาคม 2557)

องคความรดานประเพณกวนขาวมธปายาสไมมการจดบนทกเปนลายลกษณอกษรการถายทอดในอดตเปนการสงผานความเชอความศรทธาในวถแหงบญจากคนรนหนงไปสคนอกรน การสบทอดเปนไปในลกษณะการปฏบตใหคนรนหลงเหนเปนตวอยาง กาลเวลาไดสงสมประสบการณซมซบความร อาศยความคนชนจาการเขารวมพธตงแตเยาววย จนมความช านาญและสามารถลงมอท าไดส าเรจ แตในปจจบนการถายทอดภมปญญาของชาวบานมลกษณะแตกตางไปจากอดต จากแตเดมลกษณะการถายทอดใหแกคนรนตอไปดวยการปลกฝงความเชอความศรทธา และปฏบตใหเหนเปนตวอยางพรอมกบการมสวนรวมของคนในชมชน ความรเหลานนจะคอยๆ ซมซบจนกลายเปนความช านาญ แตกระบวนการถายทอดภมปญญาในปจจบนมความยดหยน สามารถปรบเปลยนวธการเพอใหกบกบสถานการณในสงคมปจจบน จงมการรวบรวมองคความรเปนลายลกษณอกษร สบทอดโดยการน าผทมความเชยวชาญเปนหวหนาฝกอบรม และสาธตการกวนขาวมธปายาสใหแกผทสนใจเพอเปนตวอยางในการน าไปปฏบตยงชมชนของตน

90

บทท 5

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

วทยานพนธเรอง ประเพณกวนขาวมธปายาสภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราช : กรณศกษาวดพระมหาธาตวรมหาวหาร จงหวดนครศรธรรมราช มวตถประสงคเพอศกษาภาพสะทอนทางสงคม และวฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราช ผานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร การศกษาครงนเปนการวจยเชงคณภาพ ( Qualitative Research) โดยวธการสงเกตแบบมสวนรวมโดยทผวจยเขาไปมสวนรวมในพธกรรมกวนขาวมธปายาสในฐานะพทธศาสนกชนบคคลหนงเพอท าใหเหนภาพรวมของเหตการณตางๆ อยางเปนธรรมชาตมากทสด เพอไดขอมล เชงประจกษ ในบางสวนของพธกรรมทไมสามารถเขาไปมสวนรวมไดผวจยเฝาสงเกตอยภายนอกโดยเกบขอมลอยางละเอยด และสมภาษณผใหขอมลทงหมด 20 คน ประกอบดวยผใหขอมลหลก จ านวน 12 คน จากผมความรเกยวกบประวตความเปนมาของประเพณกวนขาวมธปายาส และผมหนาทรบผดชอบหลกในการประกอบพธกรรม ไดแก พระสงฆผมหนาทรบผดชอบของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร หวหนางานและชาวบานผรบผดชอบเกยวกบขนตอนการปรงขาวมธปายาส และตวแทนหนวยงานของรฐทใหการสนบสนนประเพณกวนขาวมธปายาส รวมทงผใหขอมลรองจ านวน 8 คน จากประชาชนผมจตศรทธาเขารวมในประเพณกวนขาวมธปายาส โดยใชแนวคดเกยวกบสงคมและวฒนธรรม และทฤษฏโครงสรางหนาทของ Emile Durkheim เปนกรอบในการวเคราะห จากนนผวจยน าขอมลทไดมาจดหมวดหม และวเคราะหสรางขอสรปทไดจากการสงเกต สมภาษณ และมสวนรวมในประเพณ แลวน าเสนอผลการวจยโดยใชวธการพรรณนาเชงวเคราะห

สรปผลการวจย

จากการศกษาเรอง ประเพณกวนขาวมธปายาสภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมของชาวจงหวดนครศรธรรมราช : กรณศกษาวดพระมหาธาตวรมหาวหาร จงหวดนครศรธรรมราช จากการศกษาสรปผลไดดงน

1. ภาพสะทอนทางสงคม

1.1 ปฏสมพนธของคนในชมชน การเขารวมประเพณกวนขาวมธปายาสซงเปนกจกรรมรวมของสมาชกในสงคมจงกอใหเกดปฏสมพนธระหวางกนภายใตวตถประสงคเดยวกนคอการประกอบพธกวนขาวมธปายาสใหส าเรจลลวงไ ดดวยดตามจดประสงคของทกฝาย ประเพณกวนขาวมธปายาสกลายเปนเงอนไข

91

แหงการรวมมอทส าคญ ท าใหคนจากหลากหลายชมชนไดมารวมตวกนเปนกลมเดยวกนท าเกดความรวมมอ ไปมาหาส ตดตอสอสารระหวางบคคล กลมสงคม หนวยงาน ของรฐ สถาบนศกษา เอกชน เปนปรากฏการณปฏสมพนธทางสงคมทเกดขนจากการตดตอสมพนธกนของคนในสงคม มการพบปะพดคย ตดตอสอสาร ตอบโตกนในระหวางการท างานเพอใหงานด าเนนไปดวยด และเปนการสรางความสมพนธอนดระหวางเพอนบานในชมชนเดยวกน และตางชมชนไดมโอกาสพบปะสงสรรคกน ตางละเวนภารกจสวนตวเพอมาท ากจกรรมรวมกนดวยความสมครใจ เครอญาตทอยหางกนไดมโอกาสพบปะสานความสมพนธอนดตอกน กอใหเกดความใกลชดสนทสนม สานความสมพนธทางเครอญาตใหมความแนบแนนยงขน

1.2 การสรางความสามคคของคนในชมชน การจดงานประเพณกวนขาวมธปายาสในแตละครงนบเปนงานใหญทตองใชความประณตและปจจยสง ในทกขนตอนของการประกอบพธกรรมลวนอาศยแรงงานคนเปนจ านวนมากรวมชวยกนเปนทมการเตรยมการจงตองอาศยความพรอมเพรยงกน การจดงานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารส าเรจไดเกดจากความรวมมอกนของกลมชาวบานในการปรงขาวมธปายาส หนวยงานของรฐในการชวยเหลอเรองงบประมาณ และดานพธกรรม พระสงฆผเปนศนยกลางความรวมมอ และพทธศา สนกชนผมารวมงาน ทกคนทกฝายตางปฏบตหนาทของตนเปนอยางด การระดมความรวมมอกนในการประกอบประเพณตงแตเรมจนเสรจพธโดยละทงประโยชนสวนตนและความเหนอยยากเปนภาพสะทอนการรวมแรงรวมใจ การชวยเหลอเกอกลกนของคนสงคม อนกอใหเกดความสามคคขนในสงคมนนๆ

1.3 เครอขายทางสงคม พลงแหงความรวมมอชวยเหลอซงกนและกนในงานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร กอใหเกดการตดตอปฏสมพนธกนระหวางกน กอใหเกดเครอขายทางสงคมเพอประสานความรวมมอกนระหวางกนระหวางกลมบคคล ชมชน หนวยงานของรฐ และเอกชน กอใหเกดเครอขายในรปแบบของการประสานงานเพอรวมกนจดงานพธกวนขาวมธปายาสใหแลวเสรจ เมอเสรจงานยงคงมการตดตอกนในลกษณะของการสรางเครอขายการเรยนรระหวางกลมชาวบาน หนวยงานของรฐ และวดพระมหาธาตวรมหาวหาร เพอรวมมอกนเผยแพรความรเกยวกบประเพณกวนขาวมธปายาสไปยงตางชมชนหรอหนวยงานภายนอกทสนใจ

1.4 อตลกษณเฉพาะของประเพณกวนขาวมธปายาส ของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร จงหวดนครศรธรรมราชในอดตเคยเปนเมองศนยกลางทางศาสนาทส าคญทงศาสนาพทธ และศาสนาพราหมณ อนปรากฏรองรอยมาจนถงปจจบน การสรางจตส านกรวมกน ดานประวตศาสตรจงถกน ามาเปนเงอนไขในการสรางอตลกษณเฉพาะของประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารใหมลกษณะโดดเดนตางจากทองถนอน การน าประวตศาสตรทองถนดานต านานพระบรมธาตเจดย ทถอเปนปชนยสถานศกดสทธ อนส าคญ ซง พทธศาสนกชนมความเคารพนบถอเปนศนยรวมจตใจมาอยางตอเนองและยาวนาน เปนบอเกดของหลายประเพณทส าคญ

92

ประเพณกวนขาวมธปายาสทประกอบขนในเขตพนทศกดสทธของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร จงมความส าคญและนาเชอถอศรทธากวาพนทอน เพอเปนการถายทอดเรองราวประวตศาสตรถงการเปนเมองศนยกลางของศาสนาพราหมณในอดต ยงคงมการสบทอดคตความเชอ และพธกรรมของพราหมณมาถงปจจบน จงไดฟนฟพธกรรมบวงสรวงพระบรมธาต โดยอญเชญ เทวดาเพอใหมารวมชมนมในพธกรรม และการน าหญงสาวพรหมจารตวแทนแหงความบรสทธเปนผเรมกวนขาวมธปายาสถอเปนความเชอของศาสนาพราหมณดวยเชนกน และอตลกษณส าคญของสตรขาวมธปายาสทมความพรอมดานการจดหาวตถดบ และความพรอมเพรยงของ ชาวบาน จงมการคดคนปรบปรงสตร ขาวมธปายาสทกวนออกมาแลวมรสชาตด จนเปนสตรเฉพาะของวดพระมหาธาตวรมหาวหารจงไดรบการยอมรบอยางแพรหลาย ซงแตกตางจากทองถนอนทสามารถดดแปลงสตรไดตามความเหมาะสมท าใหรสชาตในแตละปไมคงเดม

2. ภาพสะทอนทางวฒนธรรม

2.1 วถปฏบตของประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารไดปฏบตสบทอดกนมานานแตไมมหลกฐานยนยนแนชดวาเรมขนเมอใด ในอดตท ากนไมเปนกจวตรทงนขนอยกบความพรอมของทางวดเปนหลก ปจจบนวดพระมหาธาตวรมหาวหารมการประกอบประเพณกวนขาวมธปายาสเปนประจ าทกปในวนขน 13 ค า เดอน 3 กอนถงวนมาฆบชา ประเพณกวนขาวมธปายาสเปนประเพณทมหลากหลายขนตอนโดยแบงไดเปนสองสวนดวยกน ในสวนแรกเปนขนตอนของ การเตรยมงานปรงขาวมธปายาสซงตองมการเตรยมเครองปรงเปนจ านวนมากเพราะตองกวนจ านวน 9 กระทะดวยกน จงตองมการเตรยมความพรอมระดมความรวมมอในการตระเตรยมสวนประกอบในการปรงเพอใหเสรจทนพธทางศาสนา เตรยมเตาไฟและฟนใหพรอมเพราะตองกวน อยางตอเนอง เปนระยะเวลานาน ในสวนทสองคอพธกรรมทางศาสนาซงด าเนนควบคไปกบการเตรยมเครองปรง ขาวมธปายาส โดยเรมดวยการสวดบวงสรวงพระธาตดวยพธกรรมทางศาสนาพราหมณ ตามดวยพธกรรมทางพทธศาสนา โดยพระสงฆใหสมาทานศลแกสาวพรหมจาร สวดชยมงคลคาถาเพอใหสาวพรหมจารเรมกวนขาวมธปายาสทปรงเตรยมไว หลงจากเสรจพธกรรมทางศาสนาตอไปเปนการรวมมอกนกวนขาวมธปายาสของพทธศาสนกชนทวไป ขาวมธปายาสทกวนส าเรจแลวจะน าไปแจกจายใหประชาชนในพธแหผาขนธาตวนมาฆบชา

2.2 วถชาวพทธ ชาวบานมความเชอวาขาวมธปายาสมมาตงแตในสมยพทธกาลโดยเชอมโยงความเชอเขากบพทธประวตตอนทวา กอนพระพทธเจาไดตรสรพระองคทรงเสวยขาวมธปายาส ของนางสชาดาทไดน า มาถวาย หลงจากพระพทธองคเสวยขาวมธปายาส ของนางสชาดา แลวกทรงบรรลพระสมมาสมโพธญาณ ในวนพธชาวจงหวดนครศรธรรมราชจงยนดทจะกลบมารวมงานไมวาจะอยทไหนหากสามารถกลบมารวมงานไดชาวนครศรธรรมราชโดยสวนใหญจะกลบมารวมงาน ดวยถอวาการไดเขารวมพธกรรมเปนการสบทอดพทธศาสนาอยางหนง เปนการท าบญอนยงใหญยงเขารวมมากครงกยงไดบญมาก จะไดรบอานสงสสง ความเครงครดในวถปฏบตแบบชาวพทธในการสบสาน

93

งานประเพณท าใหคนในสงคมมการชวยเหลอเกอกลกน มความเสยสละประโยชนสวนตนเพอชวยเหลอกจสวนรวม ขาวมธปายาสทกวนส าเรจจากความสามคคทกคนตางประสงคน าไปฝากญาต พนองและเพอนฝงอนเปนทรก เพอใหทกคนไดรบประทานและไดรบอานสงสกนถวนหนา ถงแมวาอยตางถนกจะตองน าไปฝากใหทวถงกน ในชมชนทอยหางไกลจะมการสงตวแทนของหมบานเพอมาเขารวมพธบญ โดยการฝากเงนมารวมอนโมทนาบญตวแทนจะน าขาวมธปายาสกลบไปฝากเพอนบานดวยความรสกทอมเอบใจ เปนการสะทอนถงวฒนธรรมการแบงปนผคนมความเออเฟอเผอแผซงกนและกน แบงปนในสงทดเพอปรารถนาใหผอนมความสข

2.3 วถชวตการเกษตร ประเพณกวนขาวมธปายาสเปนประเพณทสะทอนการท ามาหากนของชาวจงหวดนครศรธรรมราชในอดตวาเปนสงคมเกษตรกรรมประชาชนสวนใหญมอาชพท านา ความเชอในสงศกดสทธทางดานพทธศาสนาถกเชอมโยงเขากบพธกรรมเกยวกบขาว ซงพธกรรมเหลานมบทบาทส าคญในการประกอบอาชพท านา พธกรรมจะชวยใหชาวนามก าลงใจในการประกอบอาชพ โดยชาวบานมความเชอวาหากไดน าน านมขาวซงเปนผลผลตแรกของฤดท านากอนทชาวบานจะน าไปบรโภค ใหน าผลผลตนนไปกวนเปนขาวมธปายาสถวายพระสงฆกอนเพอความเปนสรมงคล ผลผลตในไรนาฤดถดไปจะมความอดมสมบรณ

2.4 การอนรกษสบสานประเพณกวนขาวมธปายาส การอนรกษสบสานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนการบรณาการรวมกนระหวางชาวบาน สถาบนศาสนา และหนวยงานของรฐ โดยวถชวตของชาวจงหวดนครศรธรรมราชยงคงยดมนในพทธศาสนา มการเขารวมพธกรรมและประเพณทางศาสนาดวยจตศรทธาเพอสรางผลบญเปนวถอนรกษทเกดจากความศรทธา ทกคนตางเขารวมสบสานงานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารทจดขนตอเนองกนมาทกปจดประสงคเพอเปนการสบทอดประเพณ โดยพระสงฆมบทบาทส าคญในการเปนผประสานงานระหวางชาวบานกบหนวยงานตางๆ ทงนไดรบการสนบสนนจากหนวยงานของรฐซงตางมนโยบายส าคญ เพอการอนรกษสบทอดประเพณกวนขาวมธปายาสใหการสนบสนนดานงบประมาณในการจดงาน และจดหาวตถดบตางๆ ในการกวนขาวมธปายาส มการจดพมพเอกสารใหความรเกยวกบประวตของประเพณ และมสวนส าคญในการประชาสมพนธสงเสรมประเพณ การอนรกษฟนฟประเพณกวนขาวมธปายาสจากความรวมมอของชาวบาน วดและพระสงฆ หนวยงานของรฐ สงผลใหประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนทรจกในสงคมทกวางขน ในแตละปมประชาชนเขารวมงานเพมมากขนสงผลดทงทางดานการทองเทยวและดานการอนรกษ ปจจบนมผสนใจน าประเพณกวนขาวมธปายาสไปปฏบตในชมชนของตนเพมมากขน จงมตวแทนจากหนวยงานของรฐ พระสงฆ และชาวบานชมชนบานพระเพรงรวมมอกนจดอบรมและสาธตวธการกวนขาวมธปายาสแกบคคลหรอหนวยงานทสนใจ เพอน าความรทไดไปปฏบตตอไป

94

2.5 ภมปญญาชาวบานในการกวนขาวมธปายาส สตรขาวมธปายาสไมมสตรทแนนอนสามารถดดแปลงไดตามความเหมาะสมของวตถดบแตละทองถน และสดสวนของสวนผสมเครองปรงกไมแนนอนท าใหรสชาตของแตละทมความแตกตางกน สตรขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ไดรบการปรบปรงโดยชาวบานชมชนบานพระเพรง มการปรบปรงสตรดานสวนผสมโดยการคดสรรวตถดบทสามารถหาไดในปจจบนเพอปรงเพม และคดเลอกวตถดบทไมเหมาะน ามาปรงบางรายการออกไป ผานการปรงหลายครงจนไดสตรทกวนออกมาแลวมรสชาตอรอยไดรบการยอมรบจากคนทวไป จนใชเปนสตรเฉพาะในการกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนประจ าทกป

อภปรายผล

จากการศกษาเกยวกบภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรม โดยใชประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนกรณศกษา สามารถน ามาวเคราะหและอภปรายผลการศกษาตามวตถประสงคของการศกษา กรอบแนวคดและทฤษฎทเกยวของกบงานวจย ไดดงน 1. การกวนขาวมธปายาสมสวนในการสรางความสามคคขนในชมชน เนองดวยเปนประเพณทมขนตอนทกนระยะเวลานานมความประณตสง การจดงาน ในแตละครงนบเปนงานใหญ ทตองใชปจจยและคนเปนจ านวนมาก ความเสยสละประโยชนสวนตนและความสามคคจงมสวนส าคญ ในการท างาน การจดงานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร มการแบงหนาทงานกนอยางชดเจน กอนเรมพธมการประชมเตรยมงานอยางพรอมเพรยง ท าใหเกดความพรอมในการท างานพธกรรมแตละขนตอนจง ด าเนนไป ไดดวยด ประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนอกหนงประเพณทสามารถระดมความรวมมอจากสมาชกในสงคมจากหลายชมชน และหนวยงานตางๆ ใหมาท ากจกรรมรวมกน ทกคนตางมความรสกยนดเสยสละประโยชนสวนตนเพอเขารวมประเพณโดยมความเลอมในพระพทธศาสนา ความศรทธาตอพระบรมธาตเจดย และความเชอในประเพณกวนขาวมธปายาสวาเปนการท าบญเพอสบทอดพระพทธศาสนา ดวยพลงแหงความศรทธาจงเกดความรสกเปนอนหนงอนเดยวกน ทกคน ตาง รวมแรงรวมใจใน กจกรรมประเพณอนจะกอใหเกดความสามคคขนในชมชนและสงคม ซงสอดคลองกบงานวจยของ (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอตรดตถ 2551) ทไดศกษาเรอง การบรหารจดการวฒนธรรมทองถนเพอสรางความสามคคในชมชน กรณศกษาประเพณกวนขาวมธปายาส (ขาวทพย) ของวดเกษมจตตาราม อ าเภอเมอง จงหวดอตรดตถ ผลการวจยพบวา การจดงานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดเกษมจตตาราม ชมชนสมานมตรและหนวยงานทเกยวของใหความรวมมอกบทางวดในการจดงานเปนอยางด แมวากลมคนในชมชนจะมลกษณะแตกตางกนมากกตาม สวนผลทไดรบจากการจดงานในครงนพบวา หนวยงานทเกยวของใหความรวมมอด ชมชนมความสามคคมากขนและใหความรวมมอในการจดงานกบทางวดเปนอยางด ส าหรบดานการสงเสรมกระบวนการมสวนรวมของชมชนสมานมตร และสภาวฒนธรรมจงหวดในการบรการจดการวฒนธรรมทองถนพบวา ไดมการสรางความเขาใจรวมกนใน

95

ประเพณกวนขาวมธปายาสกบกรรมการวด คณะกรรมการจดงาน และผทมสวนเกยวของโดยเฉพาะอยางยงชมชนสมานมตร มการรวมท างานเปนทมเดยวกนกบคณะกรรมการจดงานโดยเขารวมประชมทกครง พรอมทงสนบสนนการจดงานกบหนวยงานในระดบจงหวด นอกจากนเจาหนาทของส านกงานวฒนธรรมจงหวดไดมการประสานงานกบผทมสวนเกยวของทกภาคสวนตงแตกอนงานจนกระทงการจดงานเสรจสน

2. ชาวจงหวดนครศรธรรมราชมความเชอมน และยดมนในพทธศาสนาเปนอนมากน าไปสการด าเนนชวตในวถปฏบตแบบชาวพทธอยางเครงครด ชาวบานท ากจกรรมทา งพทธศาสนาผานพธกรรมเชอมตอสการด าเนนการทางสงคม กลายเปนสงคมทมเอกลกษณเฉพาะเหนไดชดในเรองการเครงครดในการปฏบตกจกรรมทเกยวของกบศาสนาวาเปนวถแหงการสรางบญกศล ชาวจงหวดนครศรธรรมราชจงรวมแรงรวมใจจดงานกวนขาวมธปายาสขนในชวงวางเวนจากฤดเกบเกยวขาวสะทอนใหเหนถงวถชวตทางการเกษตร โดยเฉพาะการท านาและเกษตรกรรมซงเปนอาชพหลกของชาวจงหวดนครศรธรรมราช โดยมความเชอวาหากไดน าน านมขาวซงถอเปนผลผลตแรกของฤดกาลท านาน ามากวนรวมกบผกผลไมหลายชนดเปนขาวมธปายาสถวายพระสงฆ ถอเปนการท าบญเพอความเปนสรมงคล ผลผลตไรนาจะมความอดมสมบรณ ประเพณกวนขาวมธปายาสถอวาเปนพธกรรมเกยวของกบการท ามาหากนทส าคญ ซงสอดคลองกบงานวจยของ (จนทะน คามะดา 2548) ทไดศกษาเรอง ประเพณบญขาวจกบสงคมและวฒนธรรมของ ต.นาออ อ.เมอง จ.เลย จากการศกษาพบวาชาวบานต าบลนาออไดสบทอดประเพณบญขาวจมาจากบรรพบรษ พอถงชวงเดอนสามชาวบานจะน าขาวใหมมาท าขาวจเพอรบประทานในครวเรอนและเพอไปถวายพระสงฆ การท าบญในงานประเพณบญขาวจชาวบานมความเชอวาการท าบญดวยขาวจซงนบวาเปนขาวใหม บรสทธ มความหอม หากไดน ามาท าเปนขาวจแลวน าไปถวายพระสงฆจะมความเจรญรงเรองในทกๆ ดาน เปนสรมงคลแกตนเองและครอบครว โดยเฉพาะในดานการปลกขาวในปตอๆ ไปเชอวาจะไดผลผลตดมปรมาณมากขน

3. การสบทอดประเพณกวนขาวมธปายาส โดยการปลกฝงสมาชกในสงคมใหมโอกาสไดเขารวมพธกวนขาวมธปายาส โดยเรมจากการไดมโอกาสใกลชดตดตามพอมหรอญาตผใหญไปรวมพธกรรมในวด เปนการเรยนรดวยตนเองไดสมผส ไดซมซบ กจกรรมและบรรยากาศตางๆ ในงานประเพณ ถงแมเปน เพยงการเขารวมดวยความสนกสนานแตเปนการปลกฝงจตส านกของสมาชกในสงคมใหมความเลอมใส ศรทธา ในประเพณกวนขาวมธปายาส ความเชอดงกลาวจะไดรบการ สบทอดจากรนหนงไปสอกรนหนง การไดเขารวมงานประเพณในหมเครอญาตเปนการสราง ความ สมพนธอนดระหวางครอบครว เพราะในวนงานลกหลานทไปท างานตางถนหรอไปอาศยอยทอน กจะกลบมารวมประเพณท าใหสมาชกในครอบ ครวไดมโอกาสพบปะญาตพนอง การไดเขารวมท าบญดวยกนเปนการสรางความอมเอมใจระหวางเครอญาต การแบงปนขาวมธปายาสทเชอวาเปนอาหารทพยใหบคคลอนเปนทรกเปนการสราง ความเออเฟอเผอแผในสงคม การไดท ากจกรรมรวมกนระหวางตางชมชน เปนการสราง ความสมพนธอนแนนแฟน ท าใหเกดความสามคคขนในสงคม โดยมพลงศรทธาในพระพทธศาสนาเปนพนฐานรวมกนกอเกดความรสกเปนอนหนงอนเดยวกน ดวยพลงศรทธาท าใหคนในชมชนจากหลายฝายไดรวมกนการจดงานประเพณกวนขาวมธปายาสทมขนตอน

96

อนหลากหลายใหส าเรจลลวงไปไดดวยด ซงสอดคลองกบงานวจยของ (ศรพร ศรแสง 2538) ทศกษาเรอง บวชชาง : ภาพสะทอนมตทางสงคมและวฒนธรรมของชาวพวน กรณศกษาชมชนบานหาดเสยว อ.ศรสชนาลย จ.สโขทย จากการศกษาพบวาประเพณบวชชางไดสะทอนใหเหนถงความสมพนธของสมาชกภายในสงคมทกเพศ ทกวยทงในระดบครอบครว และเครอญาต โดยครอบครวและเครอญาตทมบรรพบรษรวมกนตางชวยกนเตรยมงานบวช ซงเปนงานใหญและยงยากมากการทจะท าใหงานส าเรจลลวงไปไดดวยดจะตองอาศยความรวมมอ รวมแรง จากญาตพนองหลายฝาย ญาตพนองทอยตามจงหวดตางๆ กจะมาชวยงานตงแตวนเตรยมงาน ดวยเหตนงานบวชจงมบทบาทแฝงชวยสรางความสมพนธระหวางสมาชกในครอบครว สะทอนใหเหนถงความผกพนในฐานะทเปนครอบครวและเครอญาตเดยวกน และมความรกใครกลมเกลยว สวนความสมพนธในระดบชมชนมความรสกถงความรบผดชอบ และมการด าเนนงานดวยกน ภายใตความรสกรวมของการเปนสมาชกในสงคมและวฒนธรรมเดยวกน อนจะน าไปสเอกภาพทจะท าใหสงคมสามารถด ารงอยได โดยทสมาชกมไดตระหนกถงความแตกตางทางสถานภาพระหวางเพศแตประการใดซงความสมพนธเหลานจะเปนปจจยหนงทมบทบาทในการด ารงรกษาโครงสรางสงคมใหเปนไปดวยด

ขอเสนอแนะ

จากการศกษาประเพณกวนขาวมธปายาส ภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรม ของชาวจงหวดนคศรธรรมราช : กรณศกษาวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ผวจยมขอเสนอแนะดงน

ขอเสนอแนะทวไป 1. ประเพณกวนขาวมธปายาสเปนประเพณทดงามเสรมสรางพลงแหงความสามคคภายในชมชน การจดงานประเพณกวนขาวมธปายาสภายในระดบชมชนตางๆ โดยมการสบทอดตอเนองกนมาหลายชวอายคน และยงคงมปราชญชาวบานทเปนผรเรองประเพณกวนขาวมธปายาสอยพอสมควร แตการจดงานในระดบชมชนปราศจากผสนบสนนสบทอดวฒนธรรมชมชน หนวยงานของรฐควรมสวนเขาไปสงเสรมและสนบสนนงานประเพณกวนขาวมธปายาสของชมชนตางๆ ใหการสนบสนนทงดานงบประมาณ และประสานความรวมมอภายในชมชน 2. การอนรกษสบสานประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร สงผลใหประเพณกวนขาวมธปายาสเปนทรจกในสงคมทกวางขน วดและชมชนทงในจงหวดและตางจงหวดใกลเคยงตางใหความสนใจจดงานประเพณกวนขาวมธปายาสในชมชนของตน หนวยงานของรฐจงรวมมอกบชาวบานชมชนบานพระเพรงจดหลกสตรอบรมวธการกวนขาวมธปายาส ขนเปนครงแรกในป พ.ศ. 2557 และในชมชนบานพระเพรงไดมการเผยแพรความรเกยวกบประเพณ กวนขาวมธปายาสไปยงตางจงหวดใกลเคยงมาเปนเวลานาน มการรวมตวของกลมชาวบานเพอจดการเดนทางไปเผยแพรความรดวยตวเอง ดงนนหนวยงานของรฐควรใหการสนบสนนใหความรวมมอกบชาวบานในการรวมเผยแพรความรเกยวกบประเพณกวนขาวมธปายาส ซงมประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารเปนแบบอยางทด

97

ขอเสนอแนะส าหรบการศกษาครงตอไป 1. ในการศกษาครงนผวจยมงประเดนศกษาภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมของประเพณกวนขาวมธปายาสเฉพาะในพนทของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ในการศกษาครงตอ ไปควรมการศกษาวจยประเพณกวนขาวมธปายาสในพนทครอบคลมทวทงจงหวดนครศรธรรมราช 2. ประเพณกวนขาวมธปายาสเปนงานประเพณทางศาสนาทภาครฐเขามาสงเสรม อนรกษและฟนฟดวยกระบวนการของรฐ เพอสงเสรมการทองเทยวมากกวาทจะคงความหมายเดมของประเพณเอาไว ดงนนการศกษาในมตของการเปรยบเทยบประเพณกวนขาวมธปายาสกอนและหลงการฟนฟสงเสรมของภาครฐจงเปนประเดนทควรศกษาเพมเตม

98

บรรณานกรม

กรมศลปากร. 2544. พฒนาการทางประวตศาสตร. ใน วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญา จงหวดนครศรธรรมราช, ปรงศร วลลโภดม, จรรยา มาณะวท, ฉวงาม มาเจรญ, สมศร เอยมธรรม และวณา โรจนราชา, บรรณาธการ. หนา 47-77. กรงเทพฯ : ครสภา. เกศรน ธรรมขนแขง. 2546. การเปลยนแปลงทางสงคมทมผลกระทบตอประเพณความเชอของชาว ลานนา : กรณศกษา ผปยา. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวจยและพฒนา ทองถน คณะศลปศาสตร, มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม. ขวญหทย จตพทกษ. 2553. ศกษาประเพณออกปากกนวานในการท านาของชาวนา อ าเภอรตภม จงหวดสงขลา. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาไทยคดศกษา คณะมนษยศาสตร และสงคมศาสตร, มหาวทยาลยทกษณ. จนทะน คามะดา. 2548. ประเพณบญขาวจกบสงคมและวฒนธรรม ต าบลนาออ อ าเภอเมองจงหวดเลย. วทยานพนธศลปศาตรมหาบณฑต, สาขาไทยศกษาเพอการพฒนา คณะศลปศาสตร, มหาวทยาลยราชภฏเลย. จ านง อดวฒนสทธ, เฉลยว ฤกษรจพมล, ประพร วรยะสมบรณ, เสาวคนธ สดสวาสด, สดา ภรมยแกว และ สรพนธ เพชรราภา. 2549. สงคมวทยา. พมพครงท 13. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. ชนทสรณ โพธปน. 2541. ประเพณกวนขาวทพย หรอมธปายาส. พฒนาชมชน 37 (8): 55-56. เณอมาลย ราชภณฑารกษ. 2542. มนษยกบวฒนธรรม. ใน มนษยกบสงคม, พวงเพชร สรตนกวกล และ เณอมาลย ราชภณฑารกษ, บรรณาธการ. หนา 47-55. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.ณรงค เสงประชา. 2539. พนฐานวฒนธรรมไทย. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตง เฮาส.ดเรก พรตตะเสน และพทยา บษรารตน. 2542. ขาวยาค. ใน สารานกรมวฒนธรรมภาคใต เลม 13. กรงเทพฯ: สยามเพรสแมเนจเมนทจ ากด. ตรชฎา รกษบางแหลม. 2540. ความเชอ และประเพณทเกยวกบวดพระมหาธาตวรมหาวหาร จงหวดนครศรธรรมราช. วทยานพนธศลปศาตรมหาบณฑต, สาขาไทยคดศกษา คณะ มนษยศาสตร และสงคมศาสตร, มหาวทยาลยทกษณ. นรวร รกเถาว. 2553. วเคราะหภาพสะทอนสงคมในบทท าขวญนาค อ าเภอทาศาลา จงหวด นครศรธรรมราช. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาภาษาไทย คณะศลปศาสตร, มหาวทยาลยนเรศวร. นาตยา คปกลกานท. 2549. วเคราะหภาพสะทอนทางสงคมและวฒนธรรมทปรากฏในเอกสารและ ต านานทเกยวกบพระธาตเมองนครศรธรรมราช. วทยานพนธศลปศาตรมหาบณฑต, สาขา ไทยคดศกษา คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร, มหาวทยาลยทกษณ. เนาวรตน ทองรมย. 2549. ต านานและประวตพระบรมธาตเจดยเมองนครศรธรรมราช ตอนท 1. ไทย 27 (96): 44-56.

99

บรรณานกรม (ตอ)

เนาวรตน ทองรมย. 2549. ต านานและประวตพระบรมธาตเจดยเมองนครศรธรรมราช ภาคท 2 ตอนท 6-9. ไทย 27 (97): 30-43. ประทม ชมเพงพนธ. 2523. ตามพรลงค. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชา ประวตศาสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใต คณะอกษรศาสตร, มหาวทยาลยศลปากร. ประทม ชมเพงพนธ. 2552. อาณาจกรตามพรลงค. ใน รายงานการสมมนาประวตศาสตร นครศรธรรมราช ครงท 1. พมพครงท 2. นครศรธรรมราช: ไทมพรนตง. ปรชา นนสข. 2530. พระบรมธาตเจดย นครศรธรรมราช. กรงเทพฯ: ชวนการพมพ. ปรชา นนสข. 2533. ประวตศาสตรนครศรธรรมราช. นครศรธรรมราช: โปรแกรมศนยวฒนธรรมศกษา และศนยวฒนธรรมภาคใต วทยาลยครนครศรธรรมราช. ปรชา นนสข. 2536. มรดกทางวฒนธรรมของศาสนาพราหมณในนครศรธรรมราช. ใน วฒนธรรม พนบาน : คตความเชอ, เพญศร ดก, ปยนาถ บนนาค, ไพฑรย สนลารตน และ วราภรณ จวชยศกด, บรรณาธการ. หนา 123-224. กรงเทพฯ : จฬาลงกรมหาวทยาลย. ปรชา นนสข. 2540. ประวตศาสตรนครศรธรรมราช. กรงเทพฯ: ท.พ.พรนท. ปราณ วงษเทศ. 2536. การละเลนและพธกรรมในสงคมไทย. ใน วฒนธรรมพนบาน: คตความเชอ, เพญศร ดก, ปยนาถ บนนาค, ไพฑรย สนลารตน และ วราภรณ จวชยศกด, บรรณาธการ. หนา 225-324. กรงเทพฯ : จฬาลงกรมหาวทยาลย. เปรมจต ชนะวงศ. 2525. ประเพณกวนขาวยาค : ประเพณเดอนสาม. เดอนสบ’ 25. 4-8. พรพรหม ชลารตน. 2544. อภปรชญาในความเชอและพธกรรมทางศาสนาพราหมณใน นครศรธรรมราช. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาปรชญา คณะมนษยศาสตร, มหาวทยาลยเชยงใหม. พระมหาประจกษ พนาลย. 2551. การถายทอดภมปญญาทองถนดานประเพณ ความเชอและพธ กรรมของ “หมอเสนเรอน” ในชมชนชาวไทยทรงด า อ าเภอเมอง จงหวดชมพร. วทยานพนธ ศกษาศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาพฒนศกษา คณะศกษาศาสตร, มหาวทยาลยศลปากร. พระอธการชวง ฐตโสภโณ. 2554. ศกษาคตทางพระพทธศาสนาทปรากฏในพระเพณสารทเดอนสบ (แซนโฎนตา) ของจงหวดสรนทร. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชา พระพทธศาสนา คณะพทธศาสตร, จฬาลงกรณราชวทยาลย. มณ พะยอมยงค. 2536. ความเชอของคนไทย. ใน วฒนธรรมพนบาน: คตความเชอ, เพญศร ดก, ปยนาถ บนนาค, ไพฑรย สนลารตน และ วราภรณ จวชยศกด, บรรณาธการ. หนา 66-122. กรงเทพฯ: จฬาลงกรมหาวทยาลย. รพพรรณ สวรรณณฐโชต. 2550. มนษย สงคม และวฒนธรรม. ใน มนษยกบสงคม, หนา 1-35. ภาควชาสารตถศกษา คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

100

บรรณานกรม (ตอ)

รชตาพร บญกอง. 2553. กระแสวตถมงคลจตคามรามเทพกบภาพสะทอนของสงคมไทย (พ.ศ. 2530 – พ.ศ. 2550). วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาพฒนามนษย และสงคม คณะศลปศาสตร, มหาวทยาลยสงขลานครนทร. รชนกร เศรษโฐ. 2532. โครงสรางสงคมและวฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ: ไทยวฒนพานช. ราชบณฑตยสถาน. 2546. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ: นานมบคสพบลเคชน. วลยลกษณ ทรงศร. 2544. ต านานและพธกรรมคณปศรรา : ภาพสะทอนบรณาการทางสงคม วฒนธรรมทบานยสาร. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชามานษยวทยา คณะโบราณคด , มหาวทยาลยศลปากร. วชชกร ทองหลอ. 2548. เพลงสมยนยมเขมร : ภาษาและภาพสะทอนวฒนธรรม. ศลปศาสตรดษฎ บณฑต, สาขาวชาภาษาเขมร คณะโบราณคด, มหาวทยาลยศลปากร. ศรศกร วลลโภดม. 2552. นครศรธรรมราชกบประวตศาสตรไทย. ใน รายงานการสมมนา ประวตศาสตรนครศรธรรมราช ครงท 1. พมพครงท 2. นครศรธรรมราช: ไทมพรนตง. ศนยวฒนธรรม มหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช. 2551. วฒนธรรมภาคใต มาฆบชาแหผาขนธาต และประเพณกวนขาวยาค. นครศรธรรมราช: คณะกรรมการศนยวฒนธรรม มหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช. สนธยา พลศร. 2542. ทฤษฎและหลกพฒนาชมชน. สงขลา: คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสงขลา. สญญา สญญาววฒน. 2545. ทฤษฎสงคมวทยาเนอหาและแนวการใชประโยชนเบองตน. พมพครง ท 9. กรงเทพฯ: จฬาลงกรมหาวทยาลย. ส านกงานวฒนธรรมจงหวดอตรดตถ. 2553. การบรหารจดการวฒนธรรมทองถนเพอสรางความ สามคคในชมชน กรณศกษาประเพณกวนขาวมธปายาส (ขาวทพย) ของวด เกษมจตตาราม อ าเภอเมอง จงหวดอตรดตถ. วฒนธรรมไทย 49 (2): 42-43. สดา ภรมยแกว. 2542. การจดระเบยบสงคม. ใน มนษยกบสงคม, พวงเพชร สรตนกวกล และ เณอมาลย ราชภณฑารกษ, บรรณาธการ. หนา 57-67. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.สพตรา สภาพ. 2542. สงคมและวฒนธรรมไทย คานยม ครอบครว ศาสนา ประเพณ. พมพครงท 10. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. สรพงษ โสธนะเสถยร. 2545. หลกและทฤษฎการวจยทางสงคมศาสตร. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ประสทธภณฑแอนดพรนตง. เสาวลกษณ อนนตศานต. 2546. คตชนกบศาสนา. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง. อคน รพพฒน. 2551. วฒนธรรมคอความหมาย ทฤษฎและวธการของคลฟฟอรด เกยรซ . กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร. องค บรรจน. 2555. ขาวทพยกบสาวพรหมจรรย. ศลปวฒนธรรม 33 (3): 50-55.

101

บรรณานกรม (ตอ)

อมรา พงศาพชญ. 2541. วฒนธรรม ศาสนา และชาตพนธ วเคราะหสงคมไทยแนวมานษยวทยา. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: จฬาลงกรมหาวทยาลย. อภญญา เฟองฟสกล. 2543. การจดระเบยบทางสงคม. ใน แนวความคดพนฐานทางสงคมและ วฒนธรรม. หนา 31-42. เชยงใหม: นพบร. Lewis A. Coser. 2535. แนวความคดทฤษฎทางสงคมวทยา ตอน เอมล เดอรไคม. แปลและ เรยบเรยงโดย นฤจร อทธจระจรส. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

102

บคลานกรม

กาญจนา เรองชวย เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ทวดพระมหาธาต วรมหาวหาร ถ.ราชด าเนน ต.ในเมอง อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 16 กมภาพนธ พ.ศ. 2557 จตร วรศกด เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ท 45 ม.3 ต.นาสาร อ.พระพรหม จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 จบ พรหมจรรย เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ท 68/4 ม.4 ต.ไชยมนตร อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 เฉลม จตรามาศ เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ทวดพระมหาธาต วรมหาวหาร ถ.ราชด าเนน ต.ในเมอง อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 11 กมภาพนธ พ.ศ. 2557 โชต ทวสวรรณ เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ท ซ.ทองเพชร ถ.นครศรธรรมราช ปากพนง ต.ในเมอง อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 29 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 ถาวร พรหมจรรย เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ทวดพระมหาธาต วรมหาวหาร ถ.ราชด าเนน ต.ในเมอง อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 12 กมภาพนธ พ.ศ. 2557 เนย เพชรสมาก เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ทวดพระมหาธาต วรมหาวหาร ถ.ราชด าเนน ต.ในเมอง อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 12 กมภาพนธ พ.ศ. 2557 ประชพ เสนากสป เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ทวดพระเพรง ต.นาสาร อ.พระพรหม จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 10 กมภาพนธ พ.ศ. 2557 ผว ยงค านง เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ท 96/1 ม.4 ต.ไชยมนตร อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 พงษ ขนชรนทร เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ท 87 ม.4 ต.ไชยมนตร อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 พระครธรรมรตนโสภต เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ทวดพระเพรง ต.นาสาร อ.พระพรหม จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 15 กมภาพนธ พ.ศ. 2557 พระครโสภณเจตยานรกษ เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ทวด พระมหาธาตวรมหาวหาร ถ.ราชด าเนน ต.ในเมอง อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 6 กมภาพนธ พ.ศ. 2557 พระครเหมเจตยานรกษ เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ทวด พระมหาธาตวรมหาวหาร ถ.ราชด าเนน ต.ในเมอง อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 29 พฤษภาคม พ.ศ. 2557

103

บคลานกรม (ตอ)

พรอม วรศกด เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ท 45 ม.3 ต.นาสาร อ.พระพรหม จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 มลน สทธปญญา เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ทวดพระมหาธาต วรมหาวหาร ถ.ราชด าเนน ต.ในเมอง อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 12 กมภาพนธ พ.ศ. 2557 ล ขนชรนทร เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ท 87 ม.4 ต.ไชยมนตร อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 สมญา ทองหมน เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ทวดพระมหาธาต วรมหาวหาร ถ.ราชด าเนน ต.ในเมอง อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 6 กมภาพนธ พ.ศ. 2557 สมบรณ ตลงพล เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ทวดพระเพรง ต.นาสาร อ.พระพรหม จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 14 กมภาพนธ พ.ศ. 2557 ออน จดทอง เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ทวดพระมหาธาต วรมหาวหาร ถ.ราชด าเนน ต.ในเมอง อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 12 กมภาพนธ พ.ศ. 2557 แอน ชมศร เปนผใหสมภาษณ, วลยา สวรรณบณฑตย เปนผสมภาษณ, ทวดพระมหาธาต วรมหาวหาร ถ.ราชด าเนน ต.ในเมอง อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช เมอวนท 12 กมภาพนธ พ.ศ. 2557

104

ภาคผนวก

105

ภาคผนวก ก

แบบสมภาษณ

เรอง ประเพณกวนขาวมธปายาส ภาพสะทอนทางสงคม และวฒนธรรมของชาว จงหวดนครศรธรรมราช : กรณศกษาวดพระมหาธาตวรมหาวหาร

_________________________________________________________________________

ขอมลทวไปของผใหสมภาษณ

ชอ……………………………………………………………… นามสกล……………………………...………………………….

เพศ ……………………………..……… อาย………………….………………ป อาชพ……………..…….….…….………

บานเลขท…………………..……………..หมท………………..……………………ชอบาน………….………………….….

ต าบล……………………………..….. อ าเภอ…………….…….……………. จงหวด…………………….…....…………

สถานทสมภาษณ……………………………………………………โทรศพท………………….……..………………...……

วนทสมภาษณ…………….…….เดอน………….....………พ.ศ………...………..เวลา…………………………….……

1. ประวตความเปนมาของประเพณกวนขาวมธปายาส 1.1 กรณาเลาประวตความเปนมาของประเพณกวนขาวมธปายาสของวด พระมหาธาตวรมหาวหารวามความเปนมาอยางไร 1.2 ขนตอนการปฏบตของประเพณกวนขาวมธปายาสมขนตอนใดบาง แตละขนตอนปฏบตอยางไร

2. ภาพสะทอนทางสงคมของประเพณกวนขาวมธปายาส 2.1 ปฏสมพนธของคนในชมชน - ประเพณกวนขาวมธปายาสสงผลตอความสมพนธของคนในชมชนอยางไร - คนในชมชนมสวนรวมในประเพณ กวนขาวมธปายาสอยางไรบาง 2.2 การสรางความสามคคของคนในชมชน - ประเพณกวนขาวมธปายาสมสวนชวยสรางความสามคคในชมชนอยางไร - ความสามคคสงผลดอยางไรตอชมชน

106

2.3 เครอขายทางสงคม - การประกอบประเพณกวนขาวมธปายาสมการตดตอสอสารกบหนวยงานใดบาง และตดตอเพอวตถประสงคใด - มการตดตอกบชมชนภายนอกหรอไม อยางไร

2.4 อตลกษณเฉพาะของประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหาร - เอกลกษณของประเพณกวนขาวมธปายาสของวดพระมหาธาตวรมหาวหารมดานใดบาง และมความแตกตางจากทองถนอนอยางไร - ความเปนเอกลกษณดงกลาวสงผลอยางไรตอประเพณกวนขาวมธปายาส

3. ภาพสะทอนทางวฒนธรรมของประเพณกวนขาวมธปายาส 3.1 ความเชอเกยวกบประเพณกวนขาวมธปายาส - ทานมความเชอ ความศรทธาเกยวกบประเพณกวนขาวมธปายาสอยางไร - เพราะเหตใดจงเชอเชนนน ความเชอนนสงผลดตอประเพณกวนขาวมธปายาส - ความเชอนนไดสะทอนถงวถชวตของคนในชมชนอยางไรบาง - การเขารวมประเพณกวนขาวมธปายาสมผลดอยางไร - มวธการใดบางทสบทอดความเชอนนใหคงอย

3.2 การอนรกษสบสานประเพณกวนขาวมธปายาส - มการสบทอดประเพณกวนขาวมธปายาสอยางไร - มกระบวนการถายทอดความรอยางไรบาง

3.3 ภมปญญาชาวบาน - ประเพณกวนขาวมธปายาสสะทอนภมปญญาของชาวบานดานใดบาง - มกระบวนการสบทอดภมปญญาชาวบานอยางไรบาง