Embed Size (px)
Citation preview
การจดการความรผญาภมปญญาทองถนสคลงดจทลเพอความยงยน Knowledge Management of Local Wisdom into Digital Library
for Sustainability
ยศยาดา สทธวงษ, ส าเรง ค าโมง, บญจนทร เพชรเมองเลย
ส ำนกหอสมด มหำวทยำลยขอนแกน, ศนยศลปวฒนธรรม มหำวทยำลยภำคตะวนออกเฉยงเหนอ, คณะศลปกรรมศำสตร หำวทยำลยขอนแกน
e-mail: [email protected]
บทคดยอ กำรวจยนมวตถประสงค เพอสบคน รวบรวมภมปญญำทองถนผญำ เพอศกษำ วเครำะห เนอหำ จดหมวดหมผญำ แปลควำมใหสำมำรถสอควำมหมำยเขำใจงำย และเพอพฒนำระบบ กำรจดเกบและคนคน อนรกษ สบสำนผญำใหสำมำรถด ำรงอยอยำงยงยนและเขำถงไดตลอด 24 ชวโมง ขอมลของผญำไดจำกขอมลทตยภม แบงออกเปนจ ำนวน 8 หมวด ไดแก 1) ผญำค ำสอน 2) ผญำปรศนำ 3) ผญำภำษตสะกดใจ 4) ผญำเกยวพำรำสโตตอบหนมสำว หรอผญำเครอ 5) ผญำเกยวพำรำสทวไป 6) หมวดภำษตค ำเปรยบเปรยตำง ๆ 7) ผญำปญหำภำษต และ 8) ผญำภำษตโบรำณอสำนในกำรจดกำรควำมรภมปญญำทองถนผญำ ควำมรภมปญญำทองถน ผญำสำมำรถจดกำรควำมรโดย 1) เกบรวบรวมผญำเกำโบรำณไทยอสำน-ลำว 2) จดหมวดหม ของผญำและแปลภำษำใหเขำใจงำย 3) พฒนำคลงดจทลจดเกบผญำอยำงยงยน 4) เผยแพร ผญำบนเวบไซตคลงดจทลทวโลก กำรวจยกำรจดกำรควำมรผญำภมปญญำทองถนสคลงดจทลเพอควำมยงยนน ชวยให ทกคนทใชเทคโนโลยสำรสนเทศเวบไซตเขำถงภมปญญำทองถนผญำดวยควำมสะดวกรวดเรว และยงไปกวำนนยงสำมำรถเขำใจถงควำมหมำยของผญำไดงำยขนกวำเดมดวยมกำรเพมบทแปล ส ำนวนภำษำจำกภำษำถนไทยอสำน เปนภำษำองกฤษ และภำษำลำวเพมเตมอกดวย ค าส าคญ: กำรจดกำรควำมร, ภมปญญำทองถน, ผญำ, ผะหยำ, คลงดจทล, ควำมยงยน Abstract This research aimed to collect local wisdom to study content analysis. Categories Interpretation of the meaning of meaning. In order to develop a system of storage and retrieval, conservation must be sustainable and accessible 24 hours a day. There are 8 categories as follows: 1) Buddhist teachings 2) Puzzles 3) Buddhism
4) A courteous interactions with young or married 5) Common courier 6) Section of various metaphors 7) Proverbs and 8. Ancient Lao-Thai Proverbs in the management of knowledge, local wisdom, knowledge, local wisdom, knowledge management knowledge. 1) Collection of ancient Thai ancient Thai-Laos. 2) Categorize and translate language easily. 3) Develop a sustainable digital archive. 4) Publish on digital library websites worldwide. The research of Knowledge management of local wisdom into digital library for sustainability encourages everyone who uses information technology can access the local wisdom. And moreover, they can understand the meaning of the phrase easier than ever with the addition of the translations of idioms from the original Lao-Thai verses into Thai poems and English poem for the world wide understanding of contents. Keyword: Knowledge management, local wisdom, Puzzles, Digital media, Digital library, Sustainability บทน า ดนแดนภำคอสำนประชำกรกลมใหญมวฒนธรรมคลำยคลงกบคนลำวในประเทศลำว ตำมหลกฐำนทำงโบรำณคดและประวตศำสตรบงชวำ เมอกลำงครสตศตวรรษท 14 อำณำจกร ลำนชำงซงเปนศนยกลำงวฒนธรรมลำวไดสถำปนำขนรวมสมยเดยวกบอำณำจกรอยธยำของชำวสยำม ปฐมกษตรยของอำณำจกรลำนชำงคอ เจำฟำงม ในชวงครสตศตวรรษท 17 คณะมชชนำรเยซอต ไดบนทกเอกสำรเอำไววำ อำณำจกรลำวลำนชำงมกำรรวบรวมดนแดนเปนแนวยำวไปตำมชำยฝง แมน ำโขงทงสองฟำกฝง ดนแดนเหลำนมควำมเปนอสระทำงวฒนธรรมเพรำะหำงไกลวฒนธรรม รำชส ำนก ในชวงปลำยครสตศตวรรษท 18 ผคนอพยพจำกลำวเวยงจนทรเปนกลมใหญเขำมำ ตงถนฐำน และในสมยของพระเจำตำกสนมกำรศกระหวำงสยำมกบเวยงจนทน ท ำใหอ ำนำจ กำรปกครองสยำมขยำยไปยงหลวงพระบำงและจ ำปำสก ท ำใหเกดจดเปลยนวฒนธรรมลำวรวมกบ วฒนธรรมสยำมมำกขน และในสมยกำรปกครองของเจำอนวงษไดมควำมขดแยงทำงกำรเมอง มกำรอพยพผคนทงลำวไทยท ำใหเกดกำรกระจำยวฒนธรรมครงใหญขน และในสมยรชกำรท 5 เกดกำรรวมศนยอ ำนำจกำรปกครองไวทรฐสยำมแหงเดยวจนกอเกดวฒนธรรมลำวใหมไทยอสำน ตรำบจนปจจบน ถงแมวำชำวอสำนและชำวลำวจะถกแบงเขตแดนดวยระบบกำรปกครองทเดดขำด แตก ไมไดหมำยควำมวำทกอยำงจะสนสดลงทกำรปกครองเทำนน ยงสบทอดขนมธรรมเนยมประเพณ ภำษำพดและวรรณกรรมทองถนโบรำณทสะทอนใหเหนถงปรชญำค ำสอนในยคเกำกอน เชน ผญำ เปนตน นกวชำกำรดำนวรรณกรรมชำวลำวอยำง ดร.บอแสงค ำ วงศดำรำ ใหค ำอธบำยควำมหมำย ของค ำวำ “ผะหยำ” วำ “...เวำทวไปผะหยำสองแสงใหเหน (ชใหเหน) เถงสตปญญำ ควำมสะเหลยว
สะหลำด (ควำมเฉลยวฉลำด) ควำมวองไว มไหวพรบและวำทศลปอนคลองแคลว ตลอดเถงแนวคด จตใจ ควำมมงหวง ควำมมกควำมปรำรถนำ (ควำมรกควำมใคร) เซงเปน (ซงเปน) “ควำมในใจ” อนเลกเซง (อนลกซง) ของประซำซน ... อำจเวำไดวำผะหยำลำวนกวม (ครอบคลม) เอำขอบเขต และสองแสง (ชใหเหน) กวำงขวำงทสด นบแตบญหำ (ปญหำ) ในชวตสงคมอนกวำงขวำงและสบสน จนเถง (จนถง) บญหำชวตจตใจสวนตวอนเลกเซงละเอยดออน โดยสะเพำะ (เฉพำะ) อยำงยงแมน บญหำควำมฮก (ควำมรก) ระหวำงบำวสำว (หนมสำว) เซงเปนหวเรองใหญอนหนงของค ำผะหยำลำว ... อำจจดแบงค ำผะหยำลำวทงหมดออกเปนหลำยหมวดโดยองตำมเนอใน (สำระ) และหวเรอง สองแสง คอ หมวดทเวำเถง (พดถง) ควำมฮก หมวดทเวำเถงควำมสวยสดงดงำมของบำนเกดเมองนอน และหมวดทเวำเถงกำรพวพน (ควำมสมพนธ) ในสงคม ...” “... สวนศลปะในกำรแตงค ำผะหยำนนทำนภม วงศวจตร ไดใหค ำสงเกตวำลกษณะ ของกลอนผะหยำแมน (คอ) 1) บมระเบยบกฎเกณฑแนนอนเพรำะคดเอำเองอยำงปจจบนแลวเอำมำ เวำโจทยถำมและแกกน 2) มทงกำพยและกลอนประสมกนไป 3) บำงกม 2 วรรค 3 วรรค หรอ 4 วรรค แลวแตผใชจะตองกำร 4) สวนส ำคญแมนใหมกำรสมผสกนวำงลงแมนบอน (ถกท) และมเสยงเอกโทเนองกน(ตอเนองกน) ...” ผทสนใจเรอง “ค ำผะหยำ” อำจจะเคยพบวำมต ำรำหลำยเลมสะกดค ำ “ผะหยำ” เปน “ผญำ” ดวยเหตผลทตองกำรบงบอกใหออกเสยง “ญ” เปนเสยงนำสกคอ “เสยงขนจมก” (Nasal sound) เหมอนค ำภำษำลำวซงในค ำภำษำไทยไมม แมวำอนทจรงนน “ญ” ในภำษำไทย กตองออกเสยงไมขนจมกเหมอน “ย” สวนสะกดวำ “ผะหยำ” นนเปนตนแบบทเขยนใน ปมลำวคอ หนงสอวรรณคดลำวโดยกวลำว นกปรำชญใดตองกำรสะกดอยำงใดกแลวแตผอำนจะเลอกสรรกน ในดำนของฉนทลกษณของกลอนผะหยำนน หำกเปนกลอนกลอนผะหยำมำตรฐำน 1 บท จะม 2 วรรค วรรคหนงม 8 พยำงค วำงจงหวะใหแตละวรรคม 3 จงหวะ จงหวะแรกอยทพยำงคท 3 จงหวะท 2 อยทพยำงคท 5 และจงหวะท 3 อยทำยวรรค ตวอยำงเชน “ซงกนแลว เฮด ด กะวำซว ฮกกนนน ตดปดกะวำหอม” แตละวรรคอำจเตมขำงหนำไดอก 2 พยำงค เพอขยำยหรอเนนเนอหำ และท ำใหกลอน ผะหยำออนโยนลง ตวอยำงเชน “คนเฮำ ซงกนแลว เฮดดกะวำซว บดผ ฮกกนนน ตดปดกะวำหอม” พยำงค 2 พยำงคทเตมหนำวรรค ไมบงคบใหเตมทกวรรค บำงวรรคอำจไมเตม และบำงวรรคอำจใชเพยง 1 พยำงค หรออำจใชถง 2 พยำงคกม ทงนขนอยกบเนอหำทผแตงตองกำร ตวอยำงเชน “ฮกกน อยฟำกฟำ สดขอบ เขำเขยวคออย ในเฮอนเดยว ฮวมเฮยง หอหอง ซงกนแลว ตำเดยว บเหลยวล ำพอปำนม แมน ำกน เขำคน ลนบง” พยำงคเตมอำจยำวถง 5 พยำงคกมดงตวอยำง ทขดเสนใต “ยำมเมอ ซลธำรน ำ ไหลนอง ทวมทง มดบมบอนซน ปลำกง อะเหยหว ยำมเมอ ซลธำรแหง วงหนอง เขนขำด มดงำมมนกะเจำะ กะจอกเวำ หวลอ ตอปลำ” ปรกตกลอนผะหยำ ไมบงคบ “สมผสสระ” แตอำจม “สมผสใน” ระหวำงจงหวะในวรรคเดยวกน ตวอยำงเชน “ญงให เปนยงแท แนไปใหมนซอ ยงใหยงแทแท แนแลว จงคอยยง” *** “แท-แน” เปน “สมผสใน” ในวรรคเดยวกน และอำจม “สมผสนอก” ระหวำงวรรค และระหวำงบท กม ตวอยำงเชน “ยำมเมอ เจำหนมนอย ใหคอยฮ ำ เฮยนคณบญเฮำม สใหญสง เพยงฟำ ไปภำยหนำ สหำเงน ไดงำย ไผผ ควำมฮตน เงนเบย บแกนถง” *** “ คณ-บญ” เปน “สมผสนอก” ระหวำงวรรคในบทเดยวกน “ฟำ-หนำ” เปน “สมผสนอก” ตำงบท (ส ำเรจ ค ำโมง, สมภำษณ, 15 มกรำคม 2561)
จะเหนไดวำผญำมควำมส ำคญตอชำตพนธไทยอสำน-ลำว อยำงยงสำมำรถเหนไดจำก ส ำนวนค ำสอน เปรยบเทยบ อปมำอปมยของผญำ รวมทงผญำยงมมโครงสรำงฉนทลกษณ ในกำรประพนธทมรปแบบเปนสำกลอกดวย โดยจำกกำรสนนษฐำนของปรำชญอสำนไดกลำววำ ผญำ นำจะเกดขนตงแตกอนพทธศตวรรษท 20 (กอน พ.ศ. 1900) ซงเกดรวมกบหมอล ำผฟำ (สนอง คลงพระศร, 2541) ผญำจงเปนภมปญญำทองถนดำนวรรณกรรมมขปำฐะ ทชำวบำนสรำงขนมำ เพอใชในกำรแกไขปญหำในกำรด ำเนนชวตตำมกำรเปลยนแปลงของสงคม เรมดวยกำรลองผดลองถก ท ำจนเกดควำมช ำนำญ ดวยสตปญญำของชำวบำนเอง (นคม ชมพหลง, 2554) และส ำนกเลขำธกำร สภำกำรศกษำ (2552) ไดก ำหนดขอบขำยภมปญญำทองถน กลมผญำไว 1 ใน 9 ดำน คอ ดำนภำษำ และวรรณกรรม โดยผคนทมควำมสมพนธเกยวของกบผญำนนมกเปนผสงอำยทมควำมรตำมชนบท หรอ “ปรำชญชำวบำน” ทเคยไดสมผสกบสภำพแวดลอมทไดน ำค ำกลอนอสำนหรอผญำมำใชงำน เชน หมอล ำ พระสงฆ พรำหมณสตรขวญ เปนตน แตเนองจำกวำในปจจบนกลมของพระสงฆหรอปรำชญชำวบำนจ ำนวนนอยเทำนน ทสำมำรถจะพดหรอกลำวค ำพทธศำสนสภำษตและกลำวค ำผญำไดถกตองในกำรสอสำร เพรำะวำ สวนใหญจะนยมกำรแสดงธรรมแบบธรรมบรรยำย ไมนยมยกพทธศำสนสภำษตขนมำอำงอง หรอไมยกค ำผญำมำประกอบเทศนำหรอบรรยำยนนเลย อกสวนหนงกมำจำกสอตำง ๆ ทไดน ำเสนอ รปแบบททนสมยกวำ เรำใจกวำ เชน สอสงคมออนไลน ละครโทรทศน ภำพยนตร หนงสอวำรสำร นตยสำรตำง ๆ ทน ำเสนอมรปแบบสสนกวำสำระเขำมำแทนท จงท ำใหกำรเผยแผพทธธรรมทนยมใช โวหำรแบบโบรำณ เรมหมดไปโดยปรยำย ดงจะเหนไดวำ ชำวอสำนสวนใหญทงเยำวชนและผใหญ ในปจจบนน แทบจะกลำวค ำผญำไมไดเลยและแทบจะไมไดใสใจในพทธศำสนสภำษต ทเปน ค ำแนะน ำ ค ำสงสอนทำงพระพทธศำสนำเลยแมแตนอย เพรำะเขำใจวำเปนเรองทลำหลง ลำสมย และค ำผญำ กไมควรน ำไปกลำว เพรำะมลกษณะเปนค ำคอนขำงสองแงสองงำมหรอหยำบโลน สวนพทธศำสนำสภำษตกเปนค ำของพระสงฆยงไมควรน ำไปกลำว ดวยเหตนเอง ทงพทธศำสน สภำษตและผญำสภำษต จงมแตวนเสอมลงทกวน เพรำะหำผพด ผกลำวไมไดหรอไมตองกำรจะกลำว จงเปนเรองทนำเปนหวงเสยดำยอยำงมำกหำกภมปญญำทองถนผญำนจะหมดสนไปจำกสงคมไทย- ลำว จำกปญหำและกระแสดงกลำวจงจ ำเปนอยำงยงทภมปญญำทองถนผญำควรมกำรจดกำร ควำมรอยำงเรงดวน ซงกำรจดกำรควำมรในทนหมำยถง กำรจดกำรใหมกำรคนพบควำมร ควำมช ำนำญทซอนเรนอยในตวคน หำทำงน ำออกมำแลกเปลยนเรยนร ปรบปรงใหงำยตอ กำรน ำไปใชประโยชน รวมทงตองมกำรปรบปรงควำมรใหทนสมยเหมำะสมกบวฒนธรรมองคกร นนอยเสมอ (ประเวศ วะส, 2548) ในกำรจดกำรควำมรนนจงมประโยชนในดำนฟนฟควำมรภมปญญำทองถนทมอยเดม สกดควำมรผญำทมอยในตวบคคล มแนวทำงในกำรใชเทคโนโลยทเหมำะสม สรำงควำมรใหม จำกประสบกำรณของบคคล กลมชมชนทองถน และควำมรยงไดถกจดเกบไวอยำงเปนระบบ เพอปองกนควำมรสญหำย เพมประสทธภำพในกำรตดสนใจ และพฒนำขยำยควำมรสชมชนทองถน ไดอยำงทวถง ดงนน ผศกษำจงสนใจในกำรศกษำเรองกำรจดกำรควำมรดำนภมปญญำทองถน สคลงดจทลเพอควำมยงยน โดยมวตถประสงค เพอรวบรวม อนรกษ คนคนและเผยแพรผญำ
ของชำวไทยในภำคอสำนทบรรพบรษไดถำยทอดเปนมรดกมำยำวนำนนบเปนปรชญำของคนอสำน ทแผงดวยพทธธรรมทเหลอหลอม ขดเกลำจตใจและเปนวฒนธรรมทสะทอนทศนะคต คำนยม วถชวตของคนอสำนใหยงยน คงอยไมสญสลำยไปกบกำลเวลำหรอภยธรรมชำตในรปของคลงขอมล ดจทล ท ำใหคนรนหลงสำมำรถเขำถงไดทกททกเวลำ สบสำนภมปญญำทองถนใหคงอยและตระหนก ในคณคำของมรดกดงกลำว และสงเสรมกำรเรยนรตลอดชวตขยำยโอกำสในกำรเขำถงทรพยำกร ไดอยำงเทำเทยมตลอด 24 ชวโมง วตถประสงค 1. เพอสบคน รวบรวมภมปญญำทองถนผญำ 2. เพอศกษำ วเครำะหเนอหำ จดหมวดหมผญำ แปลควำมใหสำมำรถสอควำมหมำย เขำใจงำย 3. เพอพฒนำระบบกำรจดเกบและคนคน อนรกษ สบสำนผญำใหสำมำรถด ำรงอย อยำงยงยนและเขำถงไดตลอด 24 ชวโมง ขนตอนและวธการด าเนนงาน กำรวจยครงนมจดมงหมำยเพอสบคน รวบรวม วเครำะหจดหมวดหม แปลควำมผญำ และพฒนำระบบจดเกบและเผยแพรผญำทวรรณกรรมภมปญญำทองถนทปจจบนเรมสญหำยไปจำก ทองถนในภำคอสำนแลว ขนตอนท 1 กำรศกษำจำกเอกสำร (Documentary study) เพอส ำรวจและเกบรวบรวม ขอมลผญำภมปญญำทองถน จำกแหลงขอมลเอกสำรปฐมภม (Primary sources) ไดแก บทสวด ค ำสอน นทำนพนบำน กลอนล ำ และเอกสำรทตยภม (Secondary Source) หนงสอผญำจำก กรมศลปำกร สำธำรณะรฐประชำธปไตยประชำชนลำว ขนตอนท 2 เกบรวบรวมขอมลจำกกลมเปำหมำยคดเลอกมำเปนผใหขอมลแบบเจำะจง โดยเลอกจำกกลมบคคลทเปนผร ซงเปนนกวชำกำรและปรำชญชำวบำนทเปนทรจกในแวดวงกำรศกษำ ดำนผญำภมปญญำทองถนทงในประเทศไทยและสำธำรณรฐประชำธปไตยประชำชนลำว จ ำนวน 6 คน ไดแก 1) ศำสตรำจำรยส ำเรจ ค ำโมง ผอ ำนวยกำรศนยศลปวฒนธรรม มหำวทยำลย ภำคตะวนออกเฉยงเหนอ ส ำเรจกำรศกษำระดบอดมศกษำ จำกวทยำลยวชำกำรศกษำประสำนมตร (วชำเอกภำษำองกฤษ) วทยำลยครบำนสมเดจเจำพระยำ (วชำเอกดนตร) มหำวทยำลยแหงอลเบอรตำ แคนำดำ (วชำเอกกำรบรหำรกำรศกษำดำนวชำศลปะปฏบต) และศนยภำษำ RELC สงคโปร (วชำเอก กำรสอนภำษำองกฤษ) 2) นำยชอบ ดสวนโคก เปนผเชยวชำญดำนประวตศำสตรภำคอสำน อำจำรย ประจ ำหลกสตรหลกสตรพทธศำสตรบณฑต สำขำวชำสงคมศกษำ มหำวทยำลยมหำจฬำลงกรณ รำชวทยำลย วทยำเขตขอนแกน 3) นำยประมวล พมพเสน ครภมปญญำไทย ผเชยวชำญ ดำนวฒนธรรมและภมปญญำไทย เปนประธำนศอส.ประจ ำจงหวดขอนแกน หวหนำหนวยอนรกษ สงแวดลอมธรรมชำตและศลปกรรมทองถน ประธำนศนยกำรถำยทอดภมปญญำไทยภำคตะวนออก เฉยงเหนอ 4) นำยบญจนทร เพชรเมองเลย นกวจยศลปะและวฒนธรรมอสำนอสระ ส ำเรจกำรศกษำ ระดบปรญญำโท สำขำวชำวจยศลปะและวฒนธรรม มหำวทยำลยขอนแกน 5) ผรจำกสำธำรณะรฐ ประชำธปไตยประชำชนลำว ดร.บอแสงค ำ วงศดำรำ และทำนภม วงศวจตร
ขนตอนท 3 เกบรวบรวมขอมลผญำภมปญญำทองถนได จ ำนวน 520 รำยกำร น ำมำ วเครำะหเนอหำ คดแยกจดหมวดหมได 8 หมวดหม (หอสมดแหงชำตเฉลมพระเกยรตสมเดจ พระนำงเจำสรกต พระบรมรำชนนำถ นครพนม, กรมศลปำกร http://www.finearts.go.th/ nakhonphanomlibrary/parameters/km/item/ ผญำสภำษตค ำคม) ตำรำงท 1 กำรจ ำแนกหมวดหมผะยำ
ล าดบ หมวดหม จ านวน 1 ผญำค ำสอน 150 2 ผญำปรศนำ 26 3 ผญำภำษตสะกดใจ 25 4 ผญำเกยวพำรำสทวไป 128 5 ผญำเกยวพำรำสโตตอบหนมสำว 8 6 หมวดภำษตค ำเปรยบเปรยตำง ๆ 9 7 8
ผญำปญหำภำษต ผญำภำษตโบรำณอสำน
30 144
รำยกำร 520
ขนตอนท 4 ทมวจยไดน ำผญำภมปญญำทองถนทง 8 หมวด วเครำะห สงเครำะห สกดถอดควำมแปลเปนภำษำลำว แปลเปนภำพยภำษำไทยและภำษำองกฤษใหสอควำมหมำย ไดเขำใจงำยขน และไดน ำขอมลทไดใหผรไดตรวจสอบควำมถกตองเหมำะสมของเนอหำ ขนตอนท 5 กำรออกแบบและพฒนำระบบจดเกบและคนคนผญำภมปญญำทองถน 5.1 ศกษำโปรแกรม Timeline (https://timeline.knightlab.com/) ซงเปน โปรแกรมทสำมำรถดำวนโหลดมำใชไดฟรบนอนเทอรเนตและตดตงโปรแกรมเพอใชงำน 5.2 ศกษำและคนหำตวอกษร เพอใหกำรน ำเสนอนำสนใจและเพมอรรถรส ในกำรเขำถงขอมล ผวจยไดดำวนโหลดฟอนตทมลกษณะคลำยภำษำของสปป.ลำว มำออกแบบ เนอหำ คอ ฟอนตไทยอำรทอ คอนทรำสต rtE CONTRAST จำก https://www.f0nt.com/ release/rte-contrast/comment-page-1/ 5.3 ดำวนโหลดและตดตงโปรแกรมตกแตงภำพดวยโปรแกรม PhotoScape 5.4 กำรออกแบบเนอหำและภำพประกอบ 5.4.1 ภำพประกอบเนอหำ ดวยผญำเปนวรรณกรรมพนถนโบรำณใชส ำนวนท เขำใจยำกและลกซง ผวจยจงใชภำพมำเปนสวนประกอบเพอใหเขำใจงำยและนำสนใจ โดยผวจย ดำวนโหลดภำพจำกคลงทรพยำกรกำรศกษำแบบเปด https://oer.learn.in.th มำใชประกอบเนอหำ 5.4.2 น ำภำพประกอบเนอหำมำตกแตงดวยโปรแกรม PhotoScape และเพม ขอควำมผญำส ำนวนภำษำไทยอสำนและส ำนวนภำษำไทยกลำงลงในภำพพรอมตกแตงใหสวยงำม 5.5 น ำเขำขอมลเนอหำผญำส ำนวนภำษำสปป.ลำว ส ำนวนภำษำไทยอสำน-ไทยกลำง ภำษำองกฤษและลงคขอมลทเกยวของ
5.6 ทดสอบระบบกำรน ำเขำขอมลและกำรใชบรกำรฐำนขอมล KKUL Digital PAYA 5.7 น ำผลกำรประเมนมำปรบปรงแกไข 5.8 ประชำสมพนธและน ำออกเผยแพร ขนตอนท 6 สรปผลกำรวจย ขนตอนท 7 น ำเสนอผลกำรวจยแบบพรรณนำวเครำะห
ภำพท 1 ขนตอนกำรศกษำคนควำวจย สรปผล อภปรายผล ขอเสนอแนะและการน าไปใชประโยชน จำกกำรศกษำวจยเรอง กำรจดกำรควำมรผญำภมปญญำทองถนสคลงดจทลเพอ ควำมยงยน ผวจยไดใชกรอบรปแบบกำรจดกำรควำมรของส ำนกงำนคณะกรรมกำรกำรพฒนำ ระบบรำชกำร (ก.พ.ร.) พบวำ 1. การบงชความร (Knowledge identification) จำกกำรลงพนทศกษำรวบรวม ขอมลผญำโดยมศำสตรำจำรยส ำเรจ ค ำโมงเปนผรวบรวมและเรยบเรยงภมปญญำผญำจำกกรมศลป สปป.ลำว พบวำ ผญำไดถกรวบรวมไวเปนลำยลกษณจำกกรมศลปกรของ สปป.ลำว โดยเอกสำร ทบนทกบทผญำไวนเปนเอกสำรทส ำคญตอกลมวฒนธรรมไทย-ลำวอยำงยงเพรำะผญำมควำมเชอม โดยของมรดกภมปญญำรวมกนกลมวฒนธรรมไทย-ลำว 2. การสรางและแสวงหาความร (Knowledge Creation and Acquisition) ขอมล ภมปญญำทองถนผญำทไดจำกศำสตรำจำรยส ำเรจ ค ำโมง เปนผญำเกำแกของ สปป. ลำว ททำน ไดท ำกำรรวบรวมและศกษำมำจำกกรมศลปลำว สำมำรถเขยนเปนพระมดกำรแสดงล ำดบขน ของควำมร ผญำ (อดลย เนยมบญน ำ และสทธพร สมแกว, 2559) ดงน
ภำพท 2 พระมดกำรแสดงล ำดบขนของควำมรผญำ (อดลย เนยมบญน ำ และสทธพร สมแกว, 2559)
3. การจดการความรใหเปนระบบ (Knowledge organization) จำกกำรศกษำ เนอหำผญำไทย-ลำว พบวำ เนอหำสำระของผญำนนคอนขำงจะลกซงและแยบยนใชส ำนวนอสำน เปนหลกในกำรประพนธซงเปนภำษำเฉพำะถนของกลมวฒนธรรมไทยลำว ซงบำงส ำนวนทปรำกฏ ในบทผญำไทย-ลำวนบำงครงกแทบจะไมสำมำรถแปลควำมหมำยใหเขำใจไดเพรำะไมมบญญตไว ในพจนำนกรมไทยลำว ซงผวจยสนนษฐำนวำ 1) เปนส ำนวนทเกำแกโบรำณทบรรพบรษไทย-ลำว ใชกนในอดตเมอค ำเหลำนไมไดถกน ำมำใชในชวตประจ ำวนจงสญหำยไป และ 2) ตองกำรใชเกด ค ำคลองจองในตอนกลำวผญำดวยมขปำฐะจงไมไดค ำนงถงควำมหมำยของค ำกเปนได จำกกำรศกษำ ผญำไทย-ลำวสำมำรถแบงออกไดเปน 8 หมวด ดงน ตำรำงท 2 กำรจ ำแนกหมวดหมผะยำ
ล าดบ หมวดหม จ านวน 1 ผญำค ำสอน 150 2 ผญำปรศนำ 26 3 ผญำภำษตสะกดใจ 25 4 ผญำเกยวพำรำสทวไป 128 5 ผญำเกยวพำรำสโตตอบหนมสำว 8 6 หมวดภำษตค ำเปรยบเปรยตำง ๆ 9 7 8
ผญำปญหำภำษต ผญำภำษตโบรำณอสำน
30 144
รำยกำร 520
1. ผญำค ำสอน พบ จ ำนวน 150 ค ำ ผญำค ำสอนนมลกษณะเนอหำมง สอนกำรด ำรง วถชวต “อยำไดเสยแฮงได เปนฅน น ำเพน คนใหคนแทแท เหนยวตง จงแมนฅน”หำกเกดมำเปน
ควำมร Knowledge
สำรสนเทศ Information
ขอมล Data
ไดหมวดหมผญำจ ำนวน 8 หมวดหม1. ผญำค ำสอน 2. ผญำปรศนำ 3. ผญำภำษตสะกดใจ 4. ผญำเกยวพำรำสโตตอบ หนมสำว หรอผญำเครอ 5. ผญำเกยวพำรำสทวไป 6. หมวดภำษตค ำเปรยบเปรยตำง ๆ 7. ผญำปญหำภำษต 8. ผญำภำษตโบรำณอสำน , กำรแปลควำมและอธบำยขยำยควำมใหเขำใจงำยขน
ขอมลบทผญำจ ำนวน 520 บท น ำมำจดหมวดหม
บทผญำ จำกหนงสอ บทสวด หมอล ำ มขปำฐะชำวบำนและกลมผร
คนแลวอยำเปนคนเกยจครำนใหหมนท ำมำหำกน “ตกกะเทนวำไดเอำบวงหำง สบวำงมองำย ตกกะเทนวำไดไปคลองซำง สจบให ไดขมำ” โดยเฉพำะหำกเปนผชำยควรทจะแสดงตนใหเปน สภำพบรษและเขมแขง “ซำตทเปนซำยน อยำเปนทรำย แกมหนแฮ ทรำยกะทรำยแทแท ตมนน อยำใหม” รวมทงสอนใหสำมคคปองดองกน “ใหถกกนคอแหกบของ ยำมหำปลำ จำกนคลอง ทำงแหผดมดน ำ ทำงของ ผดลองคอย” ใหละเวนกำรยยงใหคนอนบำดหมำงกน “อยำซมำลอแล แหยฮงแตน มนสไล อยำไดเอำไมแส มำลอ แหยแตน” และยงส ำคญไปกวำนนเรองนถอวำชำวอสำน ยกใหเปนขนบเลยกวำไดคอกำรรคณรบญผมพระคณ “คนไดกนตอนซน อยำลมแหง คณหมำโจรบมำ ซอนลก กะยอนหมำ มนเฝำ” 2. ผญำปรศนำ พบ จ ำนวน 26 ค ำ ผญำปรศนำนมลกษณะเนอหำมงบทอศจรรยมเนอหำ ในเชญเปรยบเทยบเปนปรศนำใหผอำนไดขบคดและตควำมดวยควำมสำมำรถของตนเอง “อศจรรย ใจกง หลงงองอ เหยยดบซอ แนวมนเปนจงซน เหยยดได แมนบคอ” นอกจำกผญำปรศนำทมเนอหำ ทำงโลกแลวกยงมผญำทมเนอหำทำงธรรมดวย “อยำกกนขำว ใหปลกใส พลำญหน อยำกมศล ใหฆำพอ ตแม อยำกมคนมำแว ใหฆำ หมเดยวกน อยำกมศรมวรรณ ใหนอนดน เกลอกขฝน ฯลฯ” 3. ผญำภำษตสะกดใจ พบ จ ำนวน 25 ค ำ ผญำภำษตสะกจใจนมลกษณะเนอหำ มงสะทอนถงกำรกระท ำของตนเองใหรจกมสตปญญำท ำในสงทถกตองและใหระมดระวงตว ในกำรกระท ำของตนเอง “นกบคดฮอบดำน มกถกขำย ตงบำน กวำงฟำนเมำมวหลง มกตำย น ำแฮว แมงวนตำยไปยอน มธวำ หวำนยง คนมกตำยเพรำะยอง ยอเรอย บระวง” 4. ผญำเกยวพำรำสโตตอบหนมสำว หรอผญำเครอ พบ จ ำนวน 8 ผญำเกยวพำรำส โตตอบหนมสำวนมเนอหำลกษณะมงกำรใชค ำกลอนผญำเกยวพำรำสกนระหวำงหนมสำว ในอดต กำรเกยวพำรำสดวยบทผญำเชนนมกมขนในกจกรรมลงขวง (ขวง = สนำม) นมกอยตำมชนบท โดยฝำยหญงจะนงเขญฝำยอยกลำงลำนบำน สวนฝำยชำยกจะมำนงเปำแคนขำงฝำยหญงแลว ท ำกำรเจรจำกนดวยบทผญำตอบโตกนไปมำหำกฝำยชำยสำมำรถคดบทกลอนผญำไดอยำงเชยบคม และมดใจสำวใหอยมดไดกจะเปนผถกเลอกใหเปนคนรกของสำวทคนนนทนท “(หญง) เดกกะเดก มำแลว ดนกะดนมำแลว เจำหวตน ตกลองยำม มแตสองเฮำเวำ น ำกน อยน ำน ำ นองน ำขน ผะอวน อำย ผดกะน ำล (ชำย) เดกกะเดกมำแลว หมอกกลวทง เปนฮปหม หมอกกลวภกลวผำ เปนฮป โตมำ หมอกกลวฟำ เปนฮป อนทรแปลง” 5. ผญำเกยวพำรำสทวไป พบ จ ำนวน 128 ค ำ ผญำเกยวพำรำสทวไปน มเนอหำเกยว พำรำสระหวำงฝำยชำยและฝำยหญงเปนกำรพดผญำของฝำยชำยทพ ำเพอถงหญงทเปนทรก “คนนองคดฮอดอำย แกงหอย ใหมนเปอย แกงปลำใหเปอยกำง แกงซำง ใหเปอยงำ” และอำจจะม บทเกยวฝำยหญงอยบำงบำงบท “ถำมขำวนอง ถำมขำวไฮ ผนหนำ ถำมขำวนอง ถำมขำวนำ ผนกวำง ยงคอยสวยลวยขำว ฮวงยำว เมดถ ยงคอยสก เฮอเขม เหลองกม ทวทงนำ บนอ” สวนฝำยหญงนนกจะพดผญำสะทอนใจผชำยวำรกนองจรงหรอไมหรอแควำพชำยมำหลอกลวง “คนบคำหนำมบน นองสมอบ ตวถวย คนบคำหนำมหวำย นองสมอบ ตวให คนบคำฮตบอกไว ตนนอง สแลนน ำ” 6. หมวดภำษตค ำเปรยบเปรยตำง ๆ พบ จ ำนวน 9 ค ำ ผญำภำษตค ำเปรยบเปรยตำง มลกษณะเนอหำมงเปรยบเปรย เปรยบเทยบ อปมำ อปมย อยำงลกซง “กะบวยบมดำม สเอำหยง พำคำงแอง เขำสเอนวำกะโปะหมำกพรำวบมเอนวำกะบวย”
7. ผญำปญหำภำษต พบ จ ำนวน 30 ค ำ ผญำปญหำภำษต มลกษณะเนอหำมงสะทอน ใหเหนถงปญหำทเกดขนจำกใจของตนเอง ปญหำทเกดขนจำกกำรกระท ำของตนเองและคนอน “กนแกงใหซอมดกำง คำคอ สจมยำก ดกมนไปอยคำง กลนน ำ ซ ำบลง” “ยำมเมอเปนมนออน ไผกะซอน เสยมใส ยำมเปนมนอโม ไผกะหว กะตำกำย” 8. ผญำภำษตโบรำณอสำน พบ จ ำนวน 144 ค ำ ผญำภำษตโบรำณอสำนน เปนส ำนวน ค ำสอนทแฝงดวยคตธรรม และกำรด ำรงชวต เชน ควำมยงยำก “เฮดไฮบมขวำน” ควำมสข “มเงน ค ำเตมถงเตมไถ” สงทไมนำนบถอ “คนตำบอดขำยต ำรำ โหรำตำยอดขำว” ค ำพงเพย “หมกปลำแดก มคร จปมวำด” 4. การประมวลและกลนกรองความร (Knowledge codification and refinement) เนอสำระของผญำไทย-ลำวทงหมดนลวนมอทธพลตอควำมเปนชำตพนธไทย-ลำวอยำงหนำแนน ไมเคยเสอมคลำย แตดวยภำษำของผญำเปนส ำนวนภำษำถนไทยอสำน-ลำว จงท ำใหคนภำคอน ๆ อำจไมเขำใจภำษำประจ ำถนไทยอสำน-ลำวเทำใดนก ท ำใหคนทตำงชำตพนธนอกจำกไทย-ลำว หยงลกไมถงแกนแทถงควำมหมำยอนแยบยน และชำญฉลำดของบรรพบรษของคนอสำนทไดท ำกำร สรำงสรรคศลปะทำงดำนภำษำ ถอวำเปนศลปะชนสงนไว จงท ำใหผวจยไดท ำกำรแปลวรรณกรรม ผญำ เปนค ำกลอนของไทยโดยยงคงควำมหมำยและเนอหำสำระเดม ตำงกนเพยงส ำนวนจำก ไทยอสำน-ลำว เปนภำษำไทยภำคกลำง ภำษำองกฤษและภำษำจนเทำนน เพอใชในกำรเผยแพร ใหกลมวฒนธรรมลมน ำโขงใหเขำใจควำมหมำยของภมปญญำทองถนผญำ ไทยอสำน-ลำว ใหมำกทสด ตำรำงท 3 ผะยำและกำรแปลควำมจ ำแนกเปนภำษำลำว ไทยอสำน ไทยกลำงและภำษำองกฤษ
ส านวนภาษา ผญา ลำว ຊາດທ ເປນຕນໃຫ ທ ານຽມ ຄນກເຈ າ
ບາດຫາບນ ຜນຜາຍ ຈ ງຂາວແຈງ ດ ງນກຍາງ ไทยอสำน ซำตทเปนฅนให ธรรมเนยม คอนกเจำ
บำดหำบน ผนผำย จงขำวแจง ดงนกยำง ไทยกลำง ถงเปนคน ใหท ำตน เยยงนกยำง ยำมเกำะพรำง ตนไว ใตเทำขน
จะเหนปก แจงขำว ครำวบนบน เกดเปนคน รจกเลยง เยยงนกยำง องกฤษ Ready for safety like herons When landed hide beneath gray wings Keep humble
invisibly Seen white wings just when flying 5. การเขาถงความร (Knowledge access) กำรจะท ำใหคนทวไปสำมำรถเขำถง ภมปญญำทองถนผญำไดสะดวกและรวดเรวขนจงจ ำเปนทจะตองพฒนำระบบกำรจดเกบและคนคน อนรกษ สบสำนผญำใหสำมำรถด ำรงอยอยำงยงยนและเขำถงไดตลอด 24 ชวโมง กำรพฒนำระบบ เทคโนโลยสำรสนเทศขนกเพอใหเกดควำมยงยนในดำนกำรศกษำและกำรรวบรวมจดเกบภมปญญำไทย ส ำนกหอสมดมงสรำงเครอขำยในทกแขนงวชำกำรเพอมงสเปำหมำยทยงยน โดยเฉพำะขอท 4 เพอมงพฒนำกำรศกษำเพอสงเสรมกำรเรยนรตลอดชวต สรำงควำมเทำเทยมในกำรเขำถงทรพยำกร และขอท 11 สงเสรมใหมกำรรวบรวมอนรกษจดเกบทรพยำกรในทองถนในคงอยอยำงยงยน โดยผลทไดจำกกำรพฒนำระบบกำรจดเกบและคนคนคนคน อนรกษ สบสำนผญำใหสำมำรถด ำรงอย อยำงยงยนและเขำถงไดตลอด 24 ชวโมง มลกษณะดงน
5.1 คลงขอมลผญาไทย-ลาว 5.1.1 ผงคลงขอมลผญำไทย-ลำว
ภำพท 3 ผงคลงขอมลผะหยำไทย-ลำว 5.2 โปรแกรม Timeline 5.2.1 ระบบกำรบรหำรจดกำรเบองหลง (Backend) ของโปรแกรม Timeline
https://docs.google.com/spreadsheets/d/1Xl5Qq-3J-q_Pap_NoLWnuLCmD2PY4-3A0azCWYobhGs/edit#gid=0 ภำพท 4 ระบบจดเกบขอมลผะหยำ 5.2.2 คลงขอมลผญำไทย-ลำว ttps://cdn.knightlab.com/libs/timeline3/ latest/embed/index.html?source=1Xl5Qq-3J-q_Pap_NoLWnuLCmD2PY4- 3A0azCWYobhGs&font=Default&lang=en&initial_zoom=2&height=650
ภำพท 6 เนอหำผะหยำไทย-ลำวบนเวบไซต
6. การแลกเปลยนเรยนร (Knowledge sharing) ขอมลภมปญญำทองถนผญำทเปน ควำมรชดแจงและไดบนทกไวเปนเอกสำรทผำนกำรประมวลและกำรกลนกรองควำมรแลวนน จะถกน ำมำอฟโหลดขนบนเวบไซตเพอท ำกำรเผยแพรขอมล มลกษณะดงน 7. การเรยนร (Learning) ภมปญญำทองถนผญำทไดน ำมำเผยแพรสคลงดจทล เปนทสมบรณแลวกจะท ำใหผทสนใจศกษำภมปญญำทองถนผญำสำมำรถดผญำผำนเวบไซตทใดกได ทวโลก โดยแสดงเปนวงจรไดดงน
ภำพท 7 กำรจดกำรควำมรผญำภมปญญำทองถนสคลงดจทลเพอควำมยงยน (ฝำยวชำกำร แผนกกำรจดกำรควำมร. 2556) อภปรายผล จำกกำรศกษำเนอหำผะหยำไทย-ลำว พบวำ เนอหำสำระของผญำนนคอนขำงจะลกซง และแยบยนใชส ำนวนอสำนเปนหลกในกำรประพนธซงเปนภำษำเฉพำะถนของกลมวฒนธรรม ไทยลำว ซงบำงส ำนวนทปรำกฏในบทผญำไทย-ลำวนบำงครงกแทบจะไมสำมำรถแปลควำมหมำย
ควำมรภมปญญำทองถนผญำ
เผยแพรผญำบนเวบไซตคลงดจทลทวโลก
เกบรวบรวมผญำเกำโบรำณไทยอสำน-ลำว
จดหมวดหมของผญำและแปลภำษำใหเขำใจงำย พฒนำคลงดจทล
จดเกบผญำอยำงยงยน
การจดการความร
ใหเขำใจไดเพรำะไมมบญญตไวในพจนำนกรมไทยลำว ซงผวจยสญนฐำนวำ 1) เปนส ำนวนทเกำแก โบรำณทบรรพบรษไทย-ลำวใชกนในอดตเมอค ำเหลำนไมไดถกน ำมำใชในชวตประจ ำวนจงสญหำยไป และ 2) ตองกำรใชเกดค ำคลองจองในตอนกลำวผะหยำดวยมขปำฐะจงไมไดค ำนงถงควำมหมำยของ ค ำกเปนได จำกกำรศกษำผญำไทย-ลำวสำมำรถแบงออกไดเปน 8 หมวด ได 1) ผญำค ำสอน 2) ผญำ ปรศนำ 3) ผญำภำษตสะกดใจ 4) ผญำเกยวพำรำสโตตอบหนมสำว หรอผญำเครอ 5) ผญำเกยวพำ รำสทวไป 6) หมวดภำษตค ำเปรยบเปรยตำง ๆ 7) ผญำปญหำภำษต 8) ผญำภำษตโบรำณอสำน ซงสอดคลองกบเยำวลกษณ แสงจนทร และชยณรงค ศรมนตะ (2560) ทศกษำวจย เรอง ผญำภำษต ทนทำงสงคมและวฒนธรรมสกลนครทกลำววำ ผญำภำษตเปนส ำนวนภำษำทองถนทปรำชญชำวอสำน ไดสรำงขนเพอเปนค ำสอนอบรมลกหลำน ขดเกลำจตใจใหมแนวทำงในกำรประพฤตปฏบตตน ใหถกตองและเปนคนด เนอหำของผญำภำษตจงแฝงดวยแงคดทมสำระเชงคตธรรมค ำสอน มควำมสมพนธตอวถชวตของชำวอสำนโดยทวไป ขอเสนอแนะ จำกกำรศกษำวจยกำรจดกำรควำมรผญำภมปญญำทองถนสคลงดจทลเพอควำมยงยนผวจยมขอเสนอแนะดงน
1. ขอเสนอแนะในกำรน ำผลวจยไปใช 1.1 ผใชบรกำรสำมำรถเขำศกษำคนควำและน ำภมปญญำทองถนไปใชไดตลอด 24 ชวโมง เปนกำรสงเสรมกำรเรยนรตลอดชวตและขยำยโอกำสในกำรเขำถงทรพยำกรสำรสนเทศ ไดอยำงเทำเทยมและยงยน 1.2 ผปฏบตงำนหรอหนวยงำนใหบรกำรสำรสนเทศสำมำรถน ำไปเปนตนแบบ ในกำรจดกำรควำมรภมปญญำทองถนอน ๆ ได 1.3 ผทสนใจเกยวกบภมปญญำทองถนผญำสำมำรถใชบทควำมนเปนแนวทำง ในกำรศกษำกำรวเครำะห จดหมวดหมของภมปญญำทองถนผญำได 1.4 หนวยงำนของสถำนศกษำสำมำรถน ำผลกำรวจยนใชเปนแนวทำงในกำรจดท ำ หลกสตรทองถนสอนนกเรยนในระดบประถมศกษำจนถงระดบมธยมศกษำได 1.5 ผสนใจศกษำเกยวกบกำรพฒนำฐำนขอมลผญำสำมำรถออกแบบระบบกำรจดเกบ คนคนและเผยแพรใหสอดคลองเหมำะสมกบขอมลและพฤตกรรมกำรใชของผใช 2. ขอเสนอแนะในกำรท ำวจยครงตอไป
2.1 ควรมกำรวจยดวยวธกำรสกดคดแยกบทผญำจำกวรรณกรรมทองถนอสำน อยำงตอเนอง เชน วรรณกรรมผำแดง นำงไอ วรรณกรรมขล นำงอว เปนตน 2.2 ควรศกษำและพฒนำผญำดวยสอเอนเมชนในรปแบบตำง ๆ ทนำสนใจ 2.3 พ ฒนำระบบจดเกบทคนคนใหมระบบสบคนขอมลทมประสทธภำพ ทงแบบ Browse Search และ Search by word และมระบบกำรจดเกบสถตกำรเขำถงและดำวนโหลด เอกสำร มหนำจอ User Friendly Interface สำมำรถ show Share แบงปนบนโชเชยวไดอยำง สะดวกรวดเรว ใหสอดคลองกบพฤตกรรมกำรใช
รายการอางอง จำรวรรณ ธรรมวตร. (2552). มโนทศนในนทานส านวนอสาน. ปรชญำดษฎบณฑต, สำขำวชำ ภำษำไทย, บณฑตวทยำลย, มหำวทยำลยมหำสำรคำม. นคม ชมพหลง. (2548). ภมปญญาทองถนสการเรยนร (ฉบบปรบปรง) (พมพครงท 2). มหำสำรคำม: กลมนเทศตดตำมและประเมนผลกำรจดกำรศกษำส ำนกงำน เขตพนทกำรศกษำมหำสำรคำมเขต 1. ประเวศ วะส. (2548). การศกษาชาตกบภมปญญาทองถน: ภมปญญาชาวบานกบการพฒนาชนบท (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพลบลชชง. ฝำยวชำกำร แผนกกำรจดกำรควำมร. (2556). คมอการจดการความร. กรงเทพฯ. ส ำนกงำนกองทน สนบสนนกำรวจย วทยำลยดสตธำน. พระมหำโสภรรณ ธนปญโญ (เศรษฐำ). (2553). การสงเคราะหผญาสภาษตอสานลงในพทธศาสน สภาษต. วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต, สำขำวชำพระพทธศำสนำ, บณฑตวทยำลย, มหำวทยำลยมหำจฬำลง กรณรำชวทยำลย. เยำวลกษณ แสงจนทรและชยณรงค ศรมนตะ. (2560). ผญำษต: ทนทำงสงคมและวฒนธรรม สกลนคร. วารสารวชาการมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยบรพา, 25(48), 79-100. วระยทธ สคณหลว. (2559). ดนตรผไทย แขวงสะหวนนะเขต สปป.ลาว. มหำสำรคำม: สำขำวชำ ภำษำไทย มหำวทยำลยมหำสำรคำม. สเทพ จนทรชผล. (2561). ฟอนตไทยอารทอ คอนทราสต rtE CONTRAST. เขำถงไดจำก https://www.f0nt.com/release/rte-contrast/comment-page-1/ สนอง คลงพระศร. (2541). หมอล าซง: กระบวนการปรบเปลยนทางวฒนธรรมดนตรของหมอล า ในภาคอสาน. วทยำนพนธศลปศำสตรมหำบณฑต, สำขำวชำวฒนธรรมศกษำ, บณฑตวทยำลย, มหำวทยำลยมหดล. ส ำนกงำนเลขำธกำรสภำกำรศกษำกระทรวงศกษำธกำร. (2552). ครภมปญญาไทยรนท 6 ภาคใต. กรงเทพฯ: ชมนมสหกรณกำรเกษตรแหงประเทศไทยจ ำกด. ส ำนกงำนพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลยแหงชำต. (2561). คลงทรพยากรการศกษาแบบเปด. เขำถงไดจำก https://oer.learn.in.th ส ำเรจ ค ำโมง. (2561, 15 มกรำคม). ผอ ำนวยกำร ศนยศลปวฒนธรรม มหำวทยำลย ภำคตะวนออกเฉยงเหนอ. สมภำษณ. อดลย เนยมบญน ำ และสทธพร สมแกว. (2559). คมอการจดการความรของชมชนพรอมวดโอซด (Video CD). กรงเทพฯ. ส ำนกเสรมสรำงควำมเขมแขงชมชน. Northwestern University. (2018). Timeline Program. Retrieved from https://timeline.knightlab.com
