บทคดยอ

กำเนดโลกในโองการแชงน �ำ

โองการแชงน�ำเปนวรรณคดทสำคญเรองหนงของลมแมน�ำเจา-

พระยาในสวนตนของโองการนกลาวถงฉากการกำเนดโลกใหม

มนกวชาการหลายทานตงประเดนทวา ฉากการกำเนดโลกในโอง

การแชงน�ำนำเนอหามาจากอคญญสตรและรวมไปถงอรรถกถาอคญญสตร

แตอยางไรกตามเรองราวการกำเนดโลกมไดจะมปรากฏเฉพาะแตในอคญ-

ญสตรและอรรถกถาอคญญสตรเทานนหากแตยงมปรากฏในคมภรวนยฎกา

รวมถงคมภรโลกศาสตรทรจนาขนในสมยหลงพ.ศ.1700

เมอพจารณาจากรายละเอยดทปรากฏในโองการแชงน�ำจะพบวา

เรองราวตอนน�ำมนปลาเจดตดไฟจนกลายเปนไฟบรรลยกลปและจากบทท

วา“ขนแผนแรกเอาดนดท”ซงหมายถงพระพรหมลงมาดศรษะปฐพมปรากฏ

ในคมภรมหากปปโลกสณฐานซงเชอวารจนาขนในราวพ.ศ.1550-1650

การทเนอหาการกำเนดโลกในโองการแชงน�ำมความสมพนธกบ

คมภรมหากปปโลกสณฐานจงทำใหสามารถกำหนดไดวาถาโองการแชงน�ำ

จะมอายเกากวาการสถาปนากรงศรอยธยา กไมควรทจะมอายเกาเกนไปกวา

พ.ศ.1750ซงทงนกรบกบหลกฐานทางประวตศาสตรทกลาวถงผปกครองเมอง

ลพบรเปนพระโอรสพระเจาชยวรรมนท7(ครองราชยพ.ศ.1724–1764)

ฉากกำเนดโลกใหมในโองการแชงน�ำไมใชมวตถประสงคทเลาเรอง

การกำเนดโลกใหมหากแตมวตถประสงคเพอทจะตองย�ำวาพระมหากษตรย

ทรงสบวงศมาจากองคมหาสมมตซงคตแนวคดมปรากฏในคมภรทปวงศ

อนงการทโองการแชงน�ำเปนโองการทใชอานในงานพธกรรมทย�ำ

ถงความภกด กจะหมายความตอไปอกวากลมคนทใชภาษาตระกลไท-ลาว

จะมอำนาจปกครองในแถบลมแมน�ำภาคกลางกควรทจะอยในชวงหลง พ.ศ.

1750โดยประมาณ

Abstract

Beginning of the World in Ongkan Chaeng Nam

Ongkan Chaeng Nam is one of the most important pieces of

literaturereferencingtheChaoPhrayaBasin.Thefirstpartsituates

scenes of the beginning of the world; many scholars assume that this

is taken from the Agabbasutta, including the Commentary of Agabba-

sutta,however,thesceneisalsomentionedintheSaratthadipani(Sub

–commentaryofVinaya)andvariouscosmologyliteraturecomposed

after1700B.E.AnothersectionfromOnngkanChaengNam,from

ขนแผนแรกเอาดนดท,detailsthe“oilfromthesevengreatfishwhich

ignitedandturnedintoaholocaustondoomsday”andreferstothe

scene from the Mahakappalokasanthana where Brahma came down

toseeSisapathavi,composedaround1550to1650B.E.Theway

Ongkan Chaeng Nam relates to the Mahakappalokasanthana can be

used to date Ongkan Chaeng Nam to a period before the Ayutthaya

Kingdom, thusnoolder than1750B.E.Thisdating connectswell

with historical records of the King of Lopburi, a son of Jayavarman

VII,(1724–1764B.E.).Thesceneofthebeginningoftheworldin

Ongkan Chaeng Nam is not intended to refer to the beginning of the

worlditself,butrathertopropagatethecultofthe“God-King”,aconcept

takenfromtheDipavajsa.Moreover,theuseofOngkanChaengNam

in the oath of allegiance, as a device to inculcate society about royalty,

canbeconsideredasavehicletotheTaikadaispeakingpeople’srise

topowerintheCentralThaibasinsometimeafter1750B.E.

กำเนดโลกในโองการแชงน�ำ

รงโรจน ภรมยอนกล*

Rungroj Bhiramyaanukula

บทนำ

โองการแชงน�ำเปนโองการทใชอานในงานพระราชพธศรสจปาน-

กาล ตนฉบบตวเขยนของโองการนทเกบรกษาในหอพระสมดแหงชาตม

ปรากฏอยหลายชอเชนคำสาบานแชงน�ำพราหมณคำโคลงหาแชงน�ำแชง

น�ำพระพพฒนสตยาเปนตนแตจตรภมศกดไดเสนอวาชอทถกตองคอโอง

การแชงน�ำพระพทธ1

เนอหาของโองการแชงน�ำมองคประกอบ5สวนคอรายบทนมสการ

ตรมรต โคลงทเลาถงการสรางโลก การประชมทพยพยานในการสาบานคำ

สาปแชงผทคดทรยศและคำใหพรแกผมความภกด

เนองจากโองการแชงน�ำเปนวรรณคดทสำคญจงไดมนกปราชญ

นกวชาการทงหลายในอดตมงศกษาป�ญหาการอธบายรปแบบฉนทลกษณ

*อาจารยประจำคณะศลปศาสตรและวทยาศาสตรมหาวทยาลยธรกจบณฑตย1จตรภมศกด, โองการแชงน�ำ,(กรงเทพฯ:ดวงกมล,2524),1–6.

170 ดำรงวชาการ

และการอธบายเนอความ2

อยางไรกตามในบทความชนนผเขยนจะขอกลาวเฉพาะชวงการ

สรางโลกในโองการแชงน�ำถงทมาของฉากดงกลาวซงจะโยงไปสการกำหนด

อายเพดานบนของวรรณคดชนนอกทงภาพสะทอนเกยวกบสงคมในแถบ

ลมแมน�ำเจาพระยาบางประการ

ขอความการสรางโลกในโองการแชงน�ำ

เนอหาทเกยวของกบการสรางโลกในโองการแชงน�ำอยตอจากราย

3บทแรกทกลาวสรรเสรญตรมรตในศาสนาพราหมณดงเนอความตอไปน

2ผเขยนเหนดวยกบขอเสนอของจตรภมศกดทวาโคลงหาในโองการแชงน�ำมความ

สมพนธกบโคลงหาลาว มบางทานเสนอวาโคลงในโองการแชงน�ำเปนกลบท แตโอง

การแชงน�ำใชอานในพระราชพธทประกอบอยทกป ปละ2หนแตเหตใดความทรงจำ

ทวาดวยเรองฉนทลกษณทเปนโคลงกลบทจงไดหายไปตงแตสมยอยธยาแลว

ดงปรากฏในจนดามณ อกทงโองการนใชอานในพระราชพธทสำคญ ดงนนการคลาด

เคลอนของฉนทลกษณจะหมายถงถอยความทขาดหมายจะสงผลความศกดสทธ

รายละเอยดทเกยวกบฉนทลกษณโองการแชงน�ำดใน จตรภมศกด, โองการแชงน�ำ,

148-164.;พ.ณ.ประมวลมารค(นามแฝง),กำสรวลสมทร นราศนรนทร.(กรงเทพฯ:

แพรพทยา,2502),454–511.;ชลดาเรองรกษลขต,อานโองการแชงน�ำ.(กรงเทพฯ:

จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2541),1-104.;ประเสรฐณนคร,“โองการแชงน�ำ”สาร

นพนธประเสรฐณนคร(กรงเทพฯ:มหาวทยาลยเกษตรศาสตร,2541),230–235.;

ราชบณฑตยสถาน,พจนานกรมศพทวรรณคดไทย สมยอยธยา ลลตโองการ

แชงน�ำ,(กรงเทพฯ:ราชบณฑตยสถาน,2540),7-10.

171กำเนดโลกในโองการแชงน�ำ

๏นานา อเนกนาว เดมกลป

จกร�ำ จกราพาฬ เมอไหม

กลาวถง ตระวนเจด อนพลง

น�ำแลงไข ขอดหาย

๏เจดปลา มนพงหลา เปนไฟ

วาบ จตราบาย แผนขวำ

ชกไตรตรงษ เปนเผา

แลบลำ สลอง

๏สามรรถ ญาณครเพราะเกลา ครองพรหม

ฝงเทพ นองบนปาน เบยดแป�ง

สรลมเตมพระ สธาวาสแหงหน

ฟ�าแจงจอด นโรโธ

๏กลาวถง น�ำฟ�าฟาด ฟองหาว

ดบเดโช ฉ�ำหลา

ปลาดนดาว เดอนแอน

ลมกลาปวน ไปมา

๏ แลเปนแผน เมองอนทร

เมองธาดา แรกตง

ขนแผน แรกเอาดน ดท

ทกยงฟา กอคน

๏ แลเปนส ปวงดน

เปนเขายน ทรง�ำหลา

เปนเรอนอนทร ถาเถอก

เปนสรอยฟา จงบาน

172 ดำรงวชาการ

ถอดความวา “เทาความยอนไปถงยคเดมทผานมามากมายหลาย

ยคจะกลาวถงเมอจกรวาลถกไฟไหมกลาวถงพระอาทตย7ดวงขนมาใน

ทองฟ�า(หรอกลาวถงดวงอาทตย7ดวงทำใหน�ำเดอดหรอกลาวถงดวงอาทตย

7ดวงทำใหเกดการเผาไหม)น�ำงวดลงจนแหงหายไป

น�ำมนปลาทง7พงขนทำใหโลกลกเปนไฟไฟไหมอบายภม4พนาศ

ไป ทำใหสวรรคชนดาวดงสกลายเปนเถาถาน แตไฟไมไหมเลยถงรปพรหม

ชน4(หรอไฟไหมแผไปทง4ทางคอซายขวาบนลาง)

กลาวถงน�ำฝนตกลงมาเปนระลอกคลนอยเตมทองฟ�าดบไฟจนชม

ฉ�ำไปทงโลก ปลา ดน ดาว และเดอนเคลอนหายไปอยางรวดเรว ลมแรง

พดหมนไปมา

และพระพรหมทรงสรางสวรรคและโลกขนกอนเรมตนโดยทรงเลอก

ดทอนสมควรสรางโลกมนษยทรงสรางสวรรคทกชนอนเปนทพำนกใหกลบ

คนดงเดม(หรอสวรรคทกชนฟ�าทเคยมอยกลบคนดงเดม)

และไดทรงสรางทวปใหญทง4ทรงสรางเขาพระสเมรอนสงตระหงาน

เหนอโลกบนยอดเขาเปนทต งของสวรรคชนดาวดงสของพระอนทรทงดงาม

ดงเครองประดบสวรรค3

3 ราชบณฑตยสถาน,พจนานกรมศพทวรรณคดไทย สมยอยธยา ลลตโองการ

แชงน�ำ,19–25.

173กำเนดโลกในโองการแชงน�ำ

ป�ญหาทมาของฉากการกำเนดสรางโลก

นกวชาการทงหลายตางมงทจะศกษาเปรยบเทยบเรองราวการ

สรางโลกกบในอคญญสตรทฆนกายสตตนตปฎกเปนสำคญ4

อยางไรกตามเนอหาการกำเนดโลกของพทธศาสนาทใชภาษาบาล

เปนหลกไมไดมเพยงอคญญสตรในทฆนกาย และอรรถกถาอคญญสตรใน

สมงคลวลาสนแตยงมในสารตถทปนวนยฎการวมถงคมภรโลกศาสตรท

รจนาขนหลงปพ.ศ.1700ดงนนตามความเหนของผเขยนคดวาเนอหาการ

กำเนดโลกในโองการแชงน�ำไมไดมาจากอคญญสตรและอรรถกถาอคญญสตร

ดวยเหตผลดงตอไปน

1.จากบททวา“กลาวถงตระวนเจดอนพลง”ซงกลาวถงการเกด

ดวงอาทตย 7ดวงไมมปรากฏในอคญญสตรและอรรถกถาอคญญสตร แตใน

วรรณคดบาลเทาทมฉบบเหลอมาถงป�จจบน พบวาเรองพระอาทตย 7 ดวง

ปรากฏครงแรกในอภญญานเทสของวสทธมรรคผลงานพระพทธโฆษาจารย

หากไมไดใหรายละเอยดแตอยางไร5 ตอมาในปรมตถมญชสา ผลงานพระ

ธมมปาลฎกาจารยไดขยายเรองราวตอนเกดพระอาทตย7ดวงวาเมอพระ

อาทตยคอยเพมขนทละดวงทำใหความรอนในจกรวาลเพมขนในทสดเมอ

พระอาทตยมจำนวน7ดวงและบงเกดไฟบรรลยกลป�ซงไฟบรรลยกลป�น

ไดลกลามเผาผลาญทกสงทกอยางในจกรวาล และเปลวไฟของไฟบรรลยกลป�

4ชลดาเรองรกษลขต,อานโองการแชงน�ำ,34.;ไมเคลไรท,โองการแชงน�ำ,(กรงเทพฯ:

ศลปวฒนธรรม,2543),56–57.5พทธโฆสจารย,วสทธมคคสส นาม ทตยภาโค.(กรงเทพฯ:มหามกฏราชวทยาลย,

2548),259.

174 ดำรงวชาการ

ไดพวยพงไปจนถงพรหมโลกชนอภสราพรหมแลวจงหยดหลงจากทไฟได

เผาผลาญทกสงทกอยางไปแลวกบงเกดฝนหาใหญดบไฟบรรลยกลป�นน6

ซงเรองราวการเกดพระอาทตย 7 ดวง มปรากฏในหลกฐานขางศาสนา

พราหมณคอคมภรวษณปราณะ7

นอกจากนเรองราวการเกดพระอาทตย7ดวงทำใหเกดไหมโลกยง

มปรากฏใน สารตถทปนวนยฎกา ผลงานพระสารปตต สมยพระเจาปรากรม-

พาหท1ของลงกา8โลกปปตผลงานพระอคคบณฑตสมยพระเจานรปตสถ

แหงพกาม9อรณวตสตรนาจะรจนาขนในราวพ.ศ.1750-188810โลกทปก-

สารผลงานพระมหาเถรมงธงกรรจนาขนราวพ.ศ.1900-195011มหากปป-

6 ธมมปาล,ปรมตถมญชสาย ทตยภาโค, (กรงเทพฯ :มหามกฏราชวทยาลย, 2538),

318–320.7H.HWilson,The Visnu Purana II,(Delhi:Nag,1980),881.8สารปตตเถร,สารตถทปนนามวนยฎกา.(กรงเทพฯ:มหามกฏราชวทยาลย,2529),

435-436.9สมพงษปรชาจนดาวฒ,“โลกปป�ตต:การตรวจสอบชำระและการศกษาเชงวเคราะห,”

(วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑตภาควชาภาษาตะวนออกบณฑตวทยาลย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2527),193,237.10กวแสงมณ,“อรณวตสตร:การตรวจชำระและการศกษาเชงวเคราะห”(วทยานพนธ

ปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑตภาควชาภาษาตะวนออกบณฑตวทยาลยจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย,2523),160.11พระมหาเมธงกร,โลกทปกสาร,นาวาอากาศเอก(พเศษ)แยมประพฒนทองแปล

(กรงเทพฯ:กรมศลปากร,2549),158–159.

175กำเนดโลกในโองการแชงน�ำ

โลกสณฐาน12และเตภมกถา13

2.จากบททวา“เจดปลามนพงหลาเปนไฟ”หมายถงน�ำมนปลา

ทง 7 ไดไหลออกมาและลกตดไฟ เรองราวนไมมปรากฏในอคญญสตรและ

อรรถกถาอคญญสตร แตวรรณคดบาลทเหลอมาถงป�จจบนพบวาคมภรท

กลาวถงน�ำมนปลาเจดตวลกตดไฟจนไหมโลกคอ มหากปปโลกสณฐาน14

และเตภมกถา15

อนงเรองมนปลาทง7ตดไฟจนเกดไฟบรรลยกลางโลกในมหากปป-

โลกสณฐานไมไดใหรายละเอยดเกยวกบชอปลาทง7คอตมมหามจฉาตมงคล

มจฉาตมรปงคลมหามจฉาอานนทมหามจฉาตมนทรมหามจฉาอชฌาหาร

มหามจฉามหาตมมหามจฉา16

12 “มหากปปโลกสณ�าน”,2469 (อดสำเนา),4.ตนฉบบมหากปปโลกสณฐานไดใช

ฉบบพมพดดทพระเจาบรมวงศเธอกรมพระจนทบรนฤนาทมบญชาใหปรวรรตเมอป

พ.ศ.2469เพอประทานศาสตราจารยซลแวงเลว.13มหาธรรมราชาลไท,“ไตรภมพระรวง”วรรณกรรมสโขทย,(กรงเทพฯ:กรมศลปากร,

2528),179.14“มหากปปโลกสณ�าน”,2469(อดสำเนา),3–4.15มหาธรรมราชาลไท,“ไตรภมพระรวง”วรรณกรรมสโขทย,179.16เรองเดยวกน,266.เรองพญาปลาทง7ยงมปรากฏในอรรถกถาจฬตณหาสงขยสตร

แตอรรถกถาดงกลาวบอกวาพญาปลาเหลานอยในโลณสมทร(ทะเลน�ำเคม)

176 ดำรงวชาการ

3.จากบททกลาววา“ขนแผนแรกเอาดนดท”เนองจากในศพทา-

นกรม“คำฤษฎ”ไดใหคำจำกดความของศพทคำวา“แถน”หมายถงพระ

พรหม17ดงนนนกวชาการหลายทานจงไดตความบทนไปในทางเดยวกนคอ

พระพรหมสรางสวรรคและสรางโลก18

ป�ญหาหลกของการแปลความบทดงกลาววาเปน พระพรหมสราง

โลกเปนสงทไมปรากฏในพทธศาสนาไมวานกายใดๆทงนเพราะพทธศาสนา

ปฏเสธเรองของศาสนาพราหมณดงนนจงปฏเสธเรองพระพรหมสรางโลก

ภาพ ตนฉบบ มหากปปโลกสณฐาน ขอความในกรอบความวา “สตตมสส สรยสส

ปาตภาวา อยญจ มหาปถว สตตมหามจฉกาเตลมสสเตน สตตสรยสนตาเปน ตห ตห

อคคชาลา ปาตภวนต” แปลวา เมอพระอาทตยดวงทเจดไดบงเกดขนแลว มหาปฐพ

กเจอไปดวยน�ำมนปลาใหญทง 7 ทำใหพระอาทตยทง 7 กสนดาบ เปลวไฟกไดลกทวมขน

ทมา : หอสมดกลาง จฬาลงกรณมหาวทยาลย

17สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส,สมเดจฯกรมพระยาเดชาดศร

และพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงภวเนตรนรนทรฤทธ, คำฤษฎ,(กรงเทพฯ:วดพระ

เชตพนฯ,2553),5.พมพประกาศพระเกยรตคณวนอดตเจาอาวาสวดพระเชตพนวมล

มงคลาราม18ชลดาเรองรกษลขต,อานโองการแชงน�ำ,67.;ไมเคลไรท,โองการแชงน�ำ,56.;

ราชบณฑตยสถาน,พจนานกรมศพทวรรณคดไทย สมยอยธยา ลลตโองการ

แชงน�ำ,25.

177กำเนดโลกในโองการแชงน�ำ

ตามไปดวยจากวสทธมรรคไดกลาวถงการกำเนดโลกวาเมอไฟบรรลยกลป

ดบลงพรหมโลกและฉกามาพจรภพกบงเกด19และในคมภรเลมดงกลาวไม

ไดระบวาพรหมโลกและฉกามาพจรภพเกดขนไดอยางไร

อยางไรกดบททวา “ขนแผนแรกเอาดนดท”นนปรากฏหลงจาก

บททวา“แลเปนแผนเมองอนทรเมองธาดาแรกตง”หมายถงสวรรคดาวดงส

และสวรรคชนพรหมไดเกดขนแลวเพราะฉะนน“ขนแผนแรกเอาดนดท”

จงไมควรแปลวาพระพรหมลงมาสรางโลกผเขยนขอเสนอวานาจะแปลวา

“พระพรหมลงมาดศรษะปฐพ”

เรองราวพระพรหมลงมาดศรษะปฐพ ตามเนอความในอรรถกถมหา

ปทานสตร ของสมงคลวลาสนผลงานการประพนธของพระพทธโฆษาจารย

ไดกลาวเพมเตมเหตการณหลงไฟบรรลยกลป�มอดดบเหลาพรหมไดลงมา

จากสวรรคเพอมาดดอกบววาจะมกดอกจำนวนดอกบวนหมายความวาใน

กปปนจะมพระพทธเจามาอบตกพระองคและจำนวนดอกบวนนจะมตงแต

ไมมจนมมากสดคอหาดอก20

19พทธโฆสจารย,วสทธมคคสส นาม ทตยภาโค,262.20 พระสตรและอรรถกถา แปล ฑฆนกายเลมท2ภาคท1,(กรงเทพฯ:มหามกฏราช-

วทยาลย,2530),75–76.

178 ดำรงวชาการ

อยางไรกตามเรองราวพระพรหมลงมาดดอกบวทเปนนมตวาจะเกด

พระพทธเจากพระองคนนอรรถกถามหาปทานสตรในสมงคลวลาสนไมได

ระบเวลาวาพระพรหมลงมาในชวงระเวลาใด อกทงในสารตถทปนกไมได

ระบถงเหตการณตอนน แตในโลกทปกสาร21มหากปปโลกสณฐาน22 และ

เตภมกถา23ไดกลาววาพระพรหมลงมาศรษะปฐพเกดขนหลงจากไฟบรรลย-

กลปดบลงและพรหมโลกและเทวโลกไดปรากฏขนมาใหมซงกตรงกบใน

โองการแชงน�ำทกลาวถง“ขนแผนแรกเอาดนดท”หลง“แลเปนแผนเมอง

อนทรเมองธาดาแรกตง”

อนงสจตตวงษเทศไดสนนษฐานคำวา“แผน”มาจากคำวา“แถน”

ผเปนผฟ�าของกลมชนตระกลไท–ลาวมาแตยคดกดำบรรพเปนผสรางทก

สงทกอยางในโลกสมยแรกๆทรจกเทวดาจากอนเดยยงเรยกพระพรหมวา

ภาพ จตรกรรมตอนพระพรหมลงมาด

ศรษปฐพ ในสมดไตรภมหมายเลขท 7

ทมา : สมดภาพไตรภมฉบบอกษรขอม

ภาษาไทย (กรงเทพฯ : กรมศลปากร ,

2550), 88.

21พระมหาเมธงกร,โลกทปกสาร,นาวาอากาศเอก(พเศษ)แยมประพฒนทองแปล,

160.22“มหากปปโลกสณ�าน”2469(อดสำเนา),4.23มหาธรรมราชาลไท,“ไตรภมพระรวง”วรรณกรรมสโขทย,181.

179กำเนดโลกในโองการแชงน�ำ

“ขนแผน”24

ตามความเหนสวนบคคลของผเขยนคดวาคำวา “แผน” มสทธ�ทจะ

มาจากคำวา “แถน”ได เพราะปรากฏตวอยางการสลบคเสยงระหวาง “ผ”

กบ“ถ”ไดเชนเผอกผองเปนเถอกถองเปนตน

แตอยางไรกตามคำวา “แผน” ในสมยอยธยากไมจำกดวาจะตอง

พระพรหมเสมอไปดงปรากฏตวอยางในมหาชาตคำหลวงวา“โภปรนทท

บพตรผเปนเจาเมองแมนแผนผานฟ�า”25ซงคำวาปรนทมความหมายเทากบ

พระอนทร

นอกจากนบททวา“เปนสรอยฟ�าจงบาน”ซงชลลดาเรองรกษ-

ลขตกลไดเสนอวาหมายถง เขาสตตบรภณฑจงเกดทงนเพราะเขาสตต

บรภณฑเปนสรอยทประดบทองฟ�าเปรยบเทยบกบขอความในนนโทป-

นนทสตรคำหลวงทวา“ชอสตตบรภณฑพรรณรายประดจสายสะอง”26

แตในประเดนนผเขยนกลบคดวา“สรอยฟ�า”หมายถงดอกฟ�าคอ

ตนปารชาตทงนเพราะคำวา“สรอย”ในคำฤษฎไดใหความหมายวาดอกไม27

อกทงยงมปรากฏในวรรณคดโบราณเชนมหาชาตคำหลวงทวา “ปปผรก

เขหสญฉนนอารญสรอยสรพธรณร”28และในโคลงบทท38ในนราศ

หรภญไชยทวา“จำปาบญแบงสรอยสบานงา”

24สจตตวงษเทศ,ขนชางขนแผนแสนสนก,(กรงเทพฯ:มตชน,2545),38.25วรรณกรรมอยธยาเลม1,(กรงเทพฯ:กรมศลปากร,2529),39.26ชลลดาเรองรกษลขตกล,อานโองการแชงน�ำ,68.27สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส,สมเดจฯกรมพระยาเดชาดศร

และพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงภวเนตรนรนทรฤทธ, คำฤษฎ ,38.28“มหาชาตคำหลวง”วรรณกรรมอยธยาเลม1,103.

180 ดำรงวชาการ

สรปทมาของเนอเรองการกำเนดโลกในโองการแชงน�ำ

เนอหาการกำเนดโลกใหมของโองการแชงน�ำพบวาไมมความใกล

เคยงกบอคญญสตรและอรรถกถาอคญญสตรในทางกลบกนพบวาเนอหา

ในชวงดงกลาวมความใกลเคยงกบคมภรสมยฎกาและคมภรโลกศาสตรท

รจนาขนนอกลงกาทวป

ถามาพจารณาจะพบวามคมภรอย2คมภรทใหรายละเอยดทใกล

เคยงกบฉากการกำเนดในโองการแชงน�ำมากทสดคอมหากปปโลกสณฐาน

และเตภมกถาซงปรากฏเรองน�ำมนปลาทง7ตดไฟจนเกดไฟลางโลก

แมวาชลดาเรองรกษลขตจะเคยเสนอวาฉากกำเนดโลกนาจะ

ไดมาจากเตภมกถาเพราะพจารณาจากการใชสำนวนภาษา29แตตามความ

เหนของผเขยนคดวาเตภมกถานนไมไดเปนทมาของฉากกำเนดในโองการ

แชงน�ำ แตคมภรทเปนทมาของฉากดงกลาวคอ มหากปปโลกสณฐาน ทงน

เพราะ

1.จตรภมศกด เสนอวา โองการแชงน�ำเปนวรรณคดทเกากวาป

พ.ศ. 1893หรอปทสถาปนากรงศรอยธยาเปนราชธานทงนเพราะพจารณา

จากภาษาทเกากวาภาษาทปรากฏในกฎหมายทตราขนในรชกาลสมเดจ

พระรามาธบดท1อกทงลกษณะการแชงยงดเปนพนฐาน30ซงชลดาเรอง-

รกษลขตกคอนขางทจะยอมรบขอเสนอดงกลาวเชนเดยวกน31หากแตขอ

สนนษฐานเกยวกบชวงระยะเวลาทพระมหาธรรมราชาลไทพระราชนพนธ

29ชลดาเรองรกษลขต,อานโองการแชงน�ำ,34.30ดรายละเอยดในจตรภมศกด, โองการแชงน �ำ,7–91.31ชลดาเรองรกษลขต,อานโองการแชงน�ำ,40–42.

181กำเนดโลกในโองการแชงน�ำ

เตภมกถาคอปพ.ศ.188832ซงหางจากปสถาปนากรงศรอยธยาเปนราช

ธานเพยง5ปเทานนซงจำเปนทจะตองเผอระยะเวลาทเตภมกถาแพรเขา

มาสราชสำนกภาคกลางดวย

2. หลกฐานการกระจายตวของเตภมกถาพบวาม 3 ฉบบ33 ซง

สะทอนใหเหนวาการเผยแพรนนมนอยอกทงคมภรโลกศาสตรทรจนาขน

หลงจากเตภมกถาเชนโลกทปกสารจกรวาลทปนจนทสรยคตทปนและ

โลกสณฐานโชรตนคณฐ กไมมการกลาวอางองถงเตภมกถาใด ดงนนจงระบ

ไดยากวาเตภมกถามอทธพลตอฉากการกำเนดโลกในโองการแชงน�ำ

3.แมวาชลดา เรองรกษลขตวาเตภมกถาและโองการแชงน�ำม

สำนวนทใกลเคยงกนกไมใชเปนขอยนยนไดวาเตภมกถาจะเปนทมาของ

ฉากการกำเนดโลกในโองการแชงน�ำเพราะการทมสำนวนใกลเคยงกนหมาย

ความวาแตงขนในระยะเวลาทใกลกนและทสำคญคอเตภมกถาเปนผลงาน

รอยแกวทบรรยายเรองอยางพรรณนาแตโองการแชงน�ำเปนผลงานรอย

กรองทเลาเรองเบบสรปดงนนการทจะนำรปแบบงานทแตกตางมาเปรยบ

เทยบจะไดมากนอยเพยงใด

ในทางตรงขามผเขยนกลบมองวา เนอหาการกำเนดในเตภมกถา

มทมาจากมหากปปโลกสณฐาน

32“คำชแจง”“ไตรภมพระรวง”วรรณกรรมสโขทย,(กรงเทพฯ:กรมศลปากร,2528),

6.33“คำชแจง,”วรรณกรรมสโขทย,หนา1.

182 ดำรงวชาการ

ขอสนนษฐานเกยวกบอายโองการแชงน�ำ

เมอแนวโนมฉากการกำเนดโลกในโองการแชงน�ำมาจากมหากปป-

โลกสณฐานดงนนเราจงพอทจะกำหนดเพดานบนของอายโองการแชงน�ำ

วาจะไมควรเกนชวงระยะเวลาใด

มหากปปโลกสณฐานไมปรากฏประวตการประพนธและประวต

ทานผประพนธ จากการศกษาวจยเรองแหลงทมาของไตรภมพระรวง ของ

นยะดา เหลาสนทร เสนอวา ในเตภมกถาไดกลาวถงมหากลปเปนคมภร

เดยวกนกบมหากปปโลกสณฐาน34ซงในประเดนนผเขยนเหนวาอาจจะเปน

ไปไดทงนเพราะในเตภมกถาไดใชอกขรวธการเขยนตามแบบภาษาสนสกฤต

ดงนนในชนตนจงสามารถสนนษฐานไดวาอยางนอยมหากปปโลก

สณฐานกควรทจะรจนาขนกอนปพ.ศ.1888อนเปนปทพระมหาธรรมราชา

พญาลไทพระราชนพนธไตรภมกถา

เนองจากมหากปปโลกสณฐานปรากฏฉนทบทตอไปน

อคคนาอาภสสราเหฏ�า อาเปนสภกณหกา

เวหปผลโตวาเตน เอวโลโกวนสสนต

สตตสตตคคนาวารา อฏ�เมอฏ�เหทกา

จตสฏ�ยาทาปณณ เอโกวายวโรสยาต35

34นยะดาเหลาสนทร,ไตรภมพระรวงการศกษาแหลงทมา,(กรงเทพฯ:สำนกพมพ

แมคำผาง,2538),131–132.35“มหากปปโลกสณาน”2469(อดสำเนา),5.

183กำเนดโลกในโองการแชงน�ำ

ฉนท 2 บทดงกลาวมปรากฏในอภธรรมวภาวนผลงานของพระ

อนรทธาจารย36สนนษฐานวาทานมอายอยในราวพ.ศ.1550-165037หากแต

ฉนท2บทในมหากปปโลกสณฐานไดวางสลบบทกน เพราะฉะนนมหากปป-

โลกสณฐานจงไมควรเกาไปกวากลางพทธศตวรรษท17ไดรวมทงการคด

ถงชวงเวลาทมหากปปโลกสณฐานไดเผยแพรมายงลมแมน�ำภาคกลาง

ดงนนจงทำใหสนนษฐานวาถาโองการแชงน�ำเปนวรรณคดทแตงขน

กอนการสถาปนากรงศรอยธยากไมนาทจะแตงกอนครงหลงพทธศตวรรษ

ท18(1750–1800)อกทงภาษาทใชในการประพนธเปนภาษาตระกลไท–

ลาวซงกรบกบหลกฐานทางประวตศาสตรตรงทในสมยพระเจาชยวรรมนท

7 ทปรากฏหลกฐานวา เจาผครองลพบรมพระนามวาเจาชายอนทรวรรมน

พระโอรสพระเจาชยวรรมนท738

โองการแชงน�ำเปรยบจารกโคประปราสาทพมานอากาศไดไหม

อนงในจารกเขมรโบราณคอจารกโคประปราสาทพมานอากาศ(ประต

พระราชวงหลวง) (K.292) จะมขอความทกลาวถงสตยสาบานทเหลาขนนาง

36 อภธมมตถสงคหปาล อถวา อภธมมตถวภาวน นาม อภธมมตถสงคหฏกา,

(กรงเทพฯ:มหามกฏราชวทยาลย,2466),162.37G.P.Malalasekera,The Pali Literature of Ceylon,(Kandy:BuddhistPublication,

1994),173.;OskarvonHinüber,A Handbook of Pali Literature,(NewDelhi:

Mushiram,1997),162.38G.Cœdès,The Indianized States of Southeast Asia,trans.BySueBrown

Cowing,(Honolulu:niversityofHawaiiPress,1968),180.

184 ดำรงวชาการ

หนวยงานตำรวจในพธกตไตถวายอาย39กตามหากแตคำสตยสาบาน

ในศลาจารกเหลานจะนำมาเปรยบเทยบกบโองการแชงน�ำกนาทจะทำได

ยาก ทงนเพราะการสาบานเพอการสรางความซอสตยโดยอางสงศกดสทธ

เปนพยานนนนาทจะมอยทกชมชน แตคำสตยสาบานในจารกโคประปราสาท

พมานอากาศแตกตางกบโองการแชงน�ำอยางเหนไดชดอย3ประเดนคอ

1.จารกโคประปราสาทพมานอากาศเปนสตยสาบานเฉพาะกรม

ตำรวจแตโองการแชงน�ำใชกบพระวงศและขนนางทกกรมกอง

2. จารกโคประปราสาทพมานอากาศเหมอนจะเปนคำสตยสาบาน

ทเหลาตำรวจอานเพราะใชสรรพนามบรษท1ดงตวอยางตอไปน“เนะ

คโระวทธปรตชญาเยงตอปาลเนะนาภาคตำรวจเอก”แปลวาน

คอวทธประตชญา แหงขาพระพทธเจาทงหลาย ณ ตำรวจภาคท 1 แต

โองการแชงน�ำพจารณาจากรปศพททปรากฏมผประกอบพธเปนผอาน

เหมอนกบประกาศเทวดา

3.จารกทโคประปราสาทพมานอากาศไมใหรายะละเอยดพธกต

ไต ถวาย อาย แปลวาพธเชอดแขนถวายชวต วามการจมพระแสงในน�ำ

แตถาพจารณาจากชอเหมอนกบการดมเลอดสาบาน

ดงนนเราจะคดวาพธถอน�ำพระพพฒนสตยาไดรบอทธพลจาก

ทะเลสาบกตองหาหลกฐานทมากกวา

39G.Coedés, Inscriptions du Cambodge, tome III, (Hanoi :EFEO,1951),

208.

185กำเนดโลกในโองการแชงน�ำ

ภาพสะทอนสภาพสงคมลมแมน�ำภาคกลาง

แตอยางไรกตามเรองราวการกำเนดโลกในโองการแชงน�ำไมไดสราง

ขนเพอทจะบอกวาโลกกำเนดมาไดอยางไรแตตองการทจะสอวากษตรยท

เหลาขนนางตองถวายความจงรกภกดนนทรงสบทอดมาจากพระมหาสมมต

ราช เรองการอางถงการสบวงศมาจากมหาสมมตราชนนมปรากฏในทปวงศ

กลาววาปฐมวงศของกษตรยลงกาไดสบวงศมาจากศากยราชและศากยราช

กไดสบวงศมาจากมหาสมมตราช40

อยางไรกตามผเขยนกยงไมอาจจะดวนสรปในขณะนวาคตเรองการ

อางถงการสบวงศมาจากองคมหาสมมตในโองการแชงน�ำจะมาจากพทธ

ศาสนาทมาจากลงกาไดทงนเพราะยงไมมการตรวจหลกฐานทางฝายคมภร

ภาษาสนสกฤตแมเรองการสรางโลกทปรากฏในโองการแชงน�ำจะมแหลง

ทมาจากคมภรภาษาบาลหากแตการอางกษตรยในโองการแชงน�ำนนอาง

วาพระองคทรงเปนมหาสมมตทงนเพราะวฒนธรรมทางพทธศาสนามอยาง

เดนชดมากกวากวากษตรยในสมยอยธยาอยางนอยกตงแตรชกาลสมเดจ

พระบรมไตรโลกนาถและยงสะทอนภาพของบคคลผมบญเหมาะสมกบการ

รบราชสมบตตางกบกษตรยในวฒนธรรมแถบทะเลสาบเขมรทเนนคตเรอง

อวตารจากพระเจา

40ป�ยแสงฉาย(แปล),พระคมภรทปวงศ,(กรงเทพฯ:กรมศลปากร,2526),36-37.

พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพพระครธรรโมภาษผดงกจณวดซำแฮด

จงหวดมหาสารคาม

186 ดำรงวชาการ

แตการทราชสำนกของภาคกลางตอนลางไดอางบรรพบรษกษตรย

สบวงศมาจากมหาสมมตนน แททจรงแลวคอการผนวกเอาผบรรพบรษปฐม

วงศผนวกกบคตศาสนาทมาจากชมพทวปทงนเพอการอางสทธธรรมและ

ความศกดสทธ�ของพระราชอำนาจของกษตรยในยคนนนอกจากนยงทำให

ชอดงเดมของผบรรพบรษไดหายไปจากความทรงจำตางกบเชอวงศพระรวง

ทอางถงป�ขนจดขนจอดและเชอวงศนานอางถงป�เรง ป�มง ในจารกป�ขนจด

ขนจอดซงสนนษฐานวาจารกขนในปพ.ศ.193541หรอแมแตในพนเมอง

เชยงใหมไดกลาวเทาความถงครงพทธกาลหากแตเชอวงศมงรายทยงทรง

จำถงป�เจาลาวจก42 และในพงศาวดารลานชางทกลาวถงปฐมวงศวาสบมา

จากนางกงฮ43

41PrasertnaNagaraandA.B.Grisgwold,“ThePactBetweenSukhodayaand

Nan”Epigraphic and Historical Studies,(Bangkok:TheHistoricalSociety,

1992),67-108.42อรณรตนวเชยรเขยวและเดวดเควยอาจ,ตำนานพนเมองเชยงใหม,(เชยงใหม:

สรวงศบคเซนเตอร,2543),1–7.43 “พงศาวดารลานชาง”ประชมพงศาวดาร ภาคท 1, (กรงเทพฯ : กรมศลปากร,

2499),387.จอมพลสฤษด และคณหญงวจตราธนะรชตพมพเปนอนสรณในงาน

พระราชทานเพลงศพนาวาโทพระศรการวจตร(ชอยชลทรพย).

187กำเนดโลกในโองการแชงน�ำ

บรรณานกรม

กวแสงมณ.“อรณวตสตร:การตรวจชำระและการศกษาเชงวเคราะห”วทยา-

นพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑตภาควชาภาษาตะวนออก

บณฑตวทยาลยจฬาลงกรณมหาวทยาลย,2523.

จตรภมศกด.โองการแชงน�ำ.กรงเทพฯ:ดวงกมล,2524.

ชลดาเรองรกษลขต.อานโองการแชงน�ำ.กรงเทพฯ:จฬาลงกรณมหา

วทยาลย,2541.

ธมมปาล.ปรมตถมญชสาย ทตยภาโค.กรงเทพฯ:มหามกฏราชวทยาลย,

2538.

นยะดาเหลาสนทร.ไตรภมพระรวงการศกษาแหลงทมา.กรงเทพฯ:สำนก

พมพแมคำผาง,2538.

ประเสรฐณนคร.“โองการแชงน�ำ”สารนพนธประเสรฐณนครกรงเทพฯ:

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร,2541.

ปยแสงฉาย(แปล).พระคมภรทปวงศ.กรงเทพฯ:กรมศลปากร,2526.

พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพพระครธรรโมภาษ-

ผดงกจณวดซำแฮดจงหวดมหาสารคาม

พ.ณ.ประมวลมารค(นามแฝง).กำสรวลสมทร นราศนรนทร.กรงเทพฯ:

แพรพทยา,2502.

“พงศาวดารลานชาง”ประชมพงศาวดาร ภาคท 1.กรงเทพฯ:กรมศลปากร,

2499.จอมพลสฤษดและคณหญงวจตราธนะรชตพมพเปนอนสรณ

ในงานพระราชทานเพลงศพนาวาโทพระศรการวจตร(ชอยชลทรพย)

พระมหาเมธงกร.โลกทปกสาร.นาวาอากาศเอก(พเศษ)แยมประพฒนทอง

แปล.กรงเทพฯ:กรมศลปากร,2549.

188 ดำรงวชาการ

พระสตรและอรรถกถา แปล ฑฆนกาย เลมท2ภาคท1.กรงเทพฯ:มหา

มกฏราชวทยาลย,2530.

พทธโฆสจารย.วสทธมคคสส นาม ทตยภาโค.กรงเทพฯ:มหามกฏราช-

วทยาลย,2548.

มหากปปโลกสณ�าน.2469(อดสำเนา).

มหาธรรมราชาลไท.“ไตรภมพระรวง”วรรณกรรมสโขทยเลม1.กรงเทพฯ:

กรมศลปากร,2528.

ไมเคลไรท.โองการแชงน�ำ.กรงเทพฯ:ศลปวฒนธรรม,2543.

ราชบณฑตยสถาน.พจนานกรมศพทวรรณคดไทย สมยอยธยา ลลต

โองการแชงน�ำ.กรงเทพฯ:ราชบณฑตยสถาน,2540.

วรรณกรรมอยธยาเลม1.กรงเทพฯ:กรมศลปากร,2529.

สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส,สมเดจฯกรมพระยา

เดชาดศรและพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงภวเนตรนรนทรฤทธ.

คำฤษฎ .กรงเทพฯ:วดพระเชตพนฯ,2553,5.พมพประกาศพระ

เกยรตคณวนอดตเจาอาวาสวดพระเชตพนวมลมงคลาราม

สมพงษ ปรชาจนดาวฒ. “โลกปป�ตต : การตรวจสอบชำระและการศกษา

เชงวเคราะห”วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑตภาค

วชาภาษาตะวนออก บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย,

2527.

สารปตตเถร.สารตถทปน นาม วนยฎกา.กรงเทพฯ:มหามกฏราชวทยาลย,

2529.

สจตตวงษเทศ.ขนชางขนแผนแสนสนก.กรงเทพฯ:มตชน,2545.

อภธมมตถสงคหปาล อถวา อภธมมตถวภาวน นาม อภธมมตถสงคห

ฏกา.กรงเทพฯ:มหามกฏราชวทยาลย,2466.

189กำเนดโลกในโองการแชงน�ำ

อรณรตนวเชยรเขยวและเดวดเควยอาจ.ตำนานพนเมองเชยงใหม .

เชยงใหม:สรวงศบคเซนเตอร,2543.

Cœdès,G.The Indianized States of Southeast Asia,trans.BySue

BrownCowingHonolulu:niversityofHawaiiPress,1968.

_________.Inscriptions du Cambodge,tomeIIIHanoi:EFEO,1951.

Hinüber,Oskarvon.A Handbook of Pali Literature.NewDelhi :

Mushiram,1997.

Malalasekera,G.P.The Pali Literature of Ceylon.Kandy:Buddhist

Publication,1994.

PrasertnaNagaraandA.B.Grisgwold,“ThePactBetweenSukhodaya

andNan”Epigraphic and Historical Studies.Bangkok:The

HistoricalSociety,1992.

Wilson,H.H.The Visnu Purana II.Delhi:Nag,1980.