๑๐ ตุลาคม ๒๕๕๘

กฎเกณฑ์กรรม

สุภีร์ ทุมทอง

๑. ความเข้าใจทั่วไปเกี่ยวกับกรรม ๑.๑ พระพุทธเจ้าทั้งหลายเป็นกัมมวาท ๑.๒ ความมุ่งกรรมคุณสมบัติของอุบาสกอุบาสิกา ๑.๓ กรรมในฐานะกฎธรรมชาติ ๑.๔ เรามีกรรมเป็นของตน ๑.๕ ปุญญภาคิยสัมมาทิฏฐิ ๑.๖ ลัทธิเห็นผิดเกี่ยวกับกรรม ๓ กลุ่ม ๒. ความเข้าใจเฉพาะเรื่อง ๓. ความเข้าใจพิเศษ

กฎเกณฑ์กรรม

๑. ความเข้าใจทั่วไปเกี่ยวกับกรรม ๒. ความเข้าใจเฉพาะเรื่อง ๒.๑ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๖ อย่าง ๒.๒ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๔ อย่าง ๒.๓ กรรม ๔ ประเภท ๒.๔ กรรมเกิดกรรม กรรมสิ้นกรรม ๒.๕ ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว ๓. ความเข้าใจพิเศษ

กฎเกณฑ์กรรม

๓. ความเข้าใจพิเศษ ๓.๑ สุขทุกข์ใครทำให้ ๓.๒ ไม่มีวิญญาณเสวยวิบาก ๓.๓ การแก้กรรม ๓.๔ การชำระล้างกรรม ๓.๕ ความสิ้นกรรม

กฎเกณฑ์กรรม

๑. ความเข้าใจทั่วไปเกี่ยวกับกรรม ๑.๑ พระพุทธเจ้าทั้งหลายเป็นกัมมวาท ๑.๒ ความมุ่งกรรมคุณสมบัติของอุบาสกอุบาสิกา ๑.๓ กรรมในฐานะกฎธรรมชาติ ๑.๔ เรามีกรรมเป็นของตน ๑.๕ ปุญญภาคิยสัมมาทิฏฐิ ๑.๖ ลัทธิเห็นผิดเกี่ยวกับกรรม ๓ กลุ่ม ๒. ความเข้าใจเฉพาะเรื่อง ๓. ความเข้าใจพิเศษ

กฎเกณฑ์กรรม

เยปิ เต ภิกฺขเว อเหสุํ อตีตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา, เตปิ ภควนฺโต กมฺมวาทา เจว อเหสุํ กิริยวาทา จ วีริยวาทา จ,. เยปิ เต ภิกฺขเว ภวิสฺสนฺติ อนาคตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา,... อหมฺปิ ภิกฺขเว เอตรหิ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ กมฺมวาโท เจว กิริยวาโท จ วีริยวาโท จ,... (อํ.ติก. ๒๐/๑๓๘ เกสกัมพลสูตร)

๑.๑ พระพุทธเจ้าทั้งหลายเป็นกัมมวาท

ปญฺจหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อุปาสโก อุปาสกรตนญฺจ โหติ อุปาสกปทุมญฺจ อุปาสกปุณฺฑรีกญฺจ. กตเมหิ ปญฺจหิ. สทฺโธ โหติ, สีลวา โหติ, อโกตูหลมงฺคลิโก โหติ, กมฺมํ ปจฺเจติ โน มงฺคล,ํ น อิโต พหิทฺธา ทกฺขิเณยฺยํ คเวสติ, อิธ จ ปุพฺพการํ กโรติ. (อํ.ติก. ๒๐/๑๓๘ เกสกัมพลสูตร)

๑.๒ ความมุ่งกรรมคุณสมบัติของอุบาสกอุบาสิกา

๑.๑.๑ ปฏิจจสมุปบาทมีองค์ประกอบ ๑๒ ได้แก่ อวิชชา, สังขาร, วิญญาณ, นามรูป, สฬายตนะ, ผัสสะ, เวทนา, ตัณหา, อุปาทาน, ภพ, ชาติ, ชรามรณะ ย่อเป็น.. กิเลส, กรรม, วิบาก ๑.๑.๒ กฎธรรมชาติ ๕ กฎ ได้แก่ อุตุนิยาม, พีชนิยาม, จิตตนิยาม, กรรมนิยาม, ธรรมนิยาม

๑.๓ กรรมในฐานะกฎธรรมชาติ

“กมฺมสฺสโกมฺหิ, กมฺมทายาโท กมฺมโยนิ กมฺมพนฺธุ กมฺมปฏิสรโณ, ยํ กมฺมํ กริสฺสามิ กลฺยาณํ วา ปาปกํ วา, ตสฺส ทายาโท ภวิสฺสามี”ติ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา คหฏฺเฐน วา ปพฺพชิเตน วา. (อํ.ปญฺจก. ๒๒/๕๗ ฐานสูตร)

๑.๔ เรามีกรรมเป็นของตน

กตมา จ ภิกฺขเว สมฺมาทิฏฺฐิ สาสวา ปุญฺญภาคิยา อุปธิเวปกฺกา. อตฺถิ ทินฺนํ, อตฺถิ ยิฏฺฐํ, อตฺถิ หุตํ, อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก, อตฺถิ อยํ โลโก, อตฺถิ ปโร โลโก, อตฺถิ มาตา, อตฺถิ ปิตา, อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา, อตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา สมฺมาปฏิปนฺนา, เย อิมญฺจ โลกํ ปรญฺจ โลกํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตีติ, (ม.อุ. ๑๔/๑๓๖ มหาจัตตารีสกสูตร)

๑.๕ ปุญญภาคิยสัมมาทิฏฐิ

สนฺติ ภิกฺขเว เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน “ยํกิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, สพฺพนฺตํ ปุพฺเพ กตเหตู”ติ... “ยํกิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, สพฺพนฺตํ อิสฺสรนิมฺมานเหตู”ติ... “ยํกิญฺจายํ ปุริสปุคฺคโล ปฏิสํเวเทติ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, สพฺพนฺตํ อเหตุอปฺปจฺจยา”ติ. (อํ.ติก. ๒๐/๖๒ ติตถายตนสูตร)

๑.๖ ลัทธิเห็นผิดเกี่ยวกับกรรม ๓ กลุ่ม

ปุพฺเพ กตํ โข ปน ภิกฺขเว สารโต ปจฺจาคจฺฉตํ น โหติ ฉนฺโท วา วายาโม วา “อิทํ วา กรณียํ อิทํ วา อกรณียนฺติ. (อํ.ติก. ๒๐/๖๒ ติตถายตนสูตร)

๑.๖ ลัทธิเห็นผิดเกี่ยวกับกรรม ๓ กลุ่ม

๑. ความเข้าใจทั่วไปเกี่ยวกับกรรม ๒. ความเข้าใจเฉพาะเรื่อง ๒.๑ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๖ อย่าง ๒.๒ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๔ อย่าง ๒.๓ กรรม ๔ ประเภท ๒.๔ กรรมเกิดกรรม กรรมสิ้นกรรม ๒.๕ ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว ๓. ความเข้าใจพิเศษ

กฎเกณฑ์กรรม

กมฺมํ ภิกฺขเว เวทิตพฺพํ, กมฺมานํ นิทานสมฺภโว เวทิตพฺโพ, กมฺมานํ เวมตฺตตา เวทิตพฺพา, กมฺมานํ วิปาโก เวทิตพฺโพ, กมฺมนิโรโธ เวทิตพฺโพ, กมฺมนิโรธคามินีปฏิปทา เวทิตพฺพา. (อํ.ฉกฺก. ๒๒/๖๓ นิพเพธิกสูตร)

๒.๑ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๖ อย่าง

เจตนาหํ ภิกฺขเว กมฺมํ วทามิ, เจตยิตฺวา กมฺมํ กโรติ กาเยน วาจาย มนสา. (อํ.ฉกฺก. ๒๒/๖๓ นิพเพธิกสูตร)

๒.๑ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๖ อย่าง

กตโม จ ภิกฺขเว กมฺมานํ นิทานสมฺภโว. ผสฺโส ภิกฺขเว กมฺมานํ นิทานสมฺภโว. (อํ.ฉกฺก. ๒๒/๖๓ นิพเพธิกสูตร)

๒.๑ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๖ อย่าง

กตมา จ ภิกฺขเว กมฺมานํ เวมตฺตตา. อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ นิรยเวทนียํ, อตฺถิ กมฺมํ ติรจฺฉานโยนิเวทนียํ, อตฺถิ กมฺมํ เปตฺติวิสยเวทนียํ, อตฺถิ กมฺมํ มนุสฺสโลกเวทนียํ, อตฺถิ กมฺมํ เทวโลกเวทนียํ. อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมานํ เวมตฺตตา. (อํ.ฉกฺก. ๒๒/๖๓ นิพเพธิกสูตร)

๒.๑ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๖ อย่าง

กตโม จ ภิกฺขเว กมฺมานํ วิปาโก. ติวิธาหํ ภิกฺขเว กมฺมานํ วิปากํ วทามิ ทิฏฺเฐว ธมฺเม อุปปชฺเช วา อปเร วา ปริยาเย. อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมานํ วิปาโก. (อํ.ฉกฺก. ๒๒/๖๓ นิพเพธิกสูตร)

๒.๑ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๖ อย่าง

กตโม จ ภิกฺขเว กมฺมนิโรโธ. ผสฺสนิโรธา ภิกฺขเว กมฺมนิโรโธ. อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค กมฺมนิโรธคามินีปฏิปทา. เสยฺยถีทํ. สมฺมาทิฏฺฐิ ... สมฺมาสมาธิ. (อํ.ฉกฺก. ๒๒/๖๓ นิพเพธิกสูตร)

๒.๑ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๖ อย่าง

ยโต จ โข ภิกฺขเว อริยสาวโก เอวํ กมฺมํ ปชานาติ, เอวํ กมฺมานํ นิทานสมฺภวํ ปชานาติ, เอวํ กมฺมานํ เวมตฺตตํ ปชานาติ, เอวํ กมฺมานํ วิปากํ ปชานาติ, เอวํ กมฺมนิโรธํ ปชานาติ, เอวํ กมฺมนิโรธคามินีปฏิปทํ ปชานาติ. โส อิมํ นิพฺเพธิกํ พฺรหฺมจริยํ ปชานาติ กมฺมนิโรธํ. (อํ.ฉกฺก. ๒๒/๖๓ นิพเพธิกสูตร)

๒.๑ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๖ อย่าง

นวปุราณานิ ภิกฺขเว กมฺมานิ เทเสสฺสามิ กมฺมนิโรธญฺจ กมฺมนิโรธคามินิญฺจ ปฏิปทํ, ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ, ภาสิสฺสามิ. (สํ.สฬา. ๑๘/๑๔๖ กัมมนิโรธสูตร)

๒.๒ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๔ อย่าง

กตมญฺจ ภิกฺขเว ปุราณกมฺม.ํ จกฺขุํ ภิกฺขเว ปุราณกมฺมํ อภิสงฺขตํ อภิสญฺเจตยิตํ เวทนิยํ ทฏฺฐพฺพํ โสตํ.. ฆานํ.. ชิวฺหา.. กาโย.. มโน ปุราณกมฺโม อภิสงฺขโต อภิสญฺเจตยิโต เวทนิโย ทฏฺฐพฺโพ. อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปุราณกมฺมํ. (สํ.สฬา. ๑๘/๑๔๖ กัมมนิโรธสูตร)

๒.๒ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๔ อย่าง

กตมญฺจ ภิกฺขเว นวกมฺม.ํ ยํ โข ภิกฺขเว เอตรหิ กมฺมํ กโรติ กาเยน วาจาย มนสา, อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว นวกมฺมํ. (สํ.สฬา. ๑๘/๑๔๖ กัมมนิโรธสูตร)

๒.๒ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๔ อย่าง

กตโม จ ภิกฺขเว กมฺมนิโรโธ. โย โข ภิกฺขเว กายกมฺมวจีกมฺมมโนกมฺมสฺส นิโรธา วิมุตฺตึ ผุสติ, อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมนิโรโธ. (สํ.สฬา. ๑๘/๑๔๖ กัมมนิโรธสูตร)

๒.๒ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๔ อย่าง

กตมา จ ภิกฺขเว กมฺมนิโรธคามินี ปฏิปทา. อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค, เสยฺยถิทํ: สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ, อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมนิโรธคามินี ปฏิปทา. (สํ.สฬา. ๑๘/๑๔๖ กัมมนิโรธสูตร)

๒.๒ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๔ อย่าง

อิติ โข ภิกฺขเว เทสิตํ มยา ปุราณกมฺมํ, เทสิตํ นวกมฺมํ, เทสิโต กมฺมนิโรโธ, เทสิตา กมฺมนิโรธคามินี ปฏิปทา, ยํ โข ภิกฺขเว สตฺถารา กรณียํ สาวกานํ หิเตสินา อนุกมฺปเกน อนุกมฺปํ อุปาทาย, กตํ โว ตํ มยา. (สํ.สฬา. ๑๘/๑๔๖ กัมมนิโรธสูตร)

๒.๒ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๔ อย่าง

เอตานิ ภิกฺขเว รุกฺขมูลานิ, เอตานิ สุญฺญาคารานิ. ฌายถ ภิกฺขเว, มา ปมาทตฺถ, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ, อยํ โว อมฺหากํ อนุสาสนี. (สํ.สฬา. ๑๘/๑๔๖ กัมมนิโรธสูตร)

๒.๒ สิ่งที่ควรทราบเกี่ยวกับกรรม ๔ อย่าง

จตฺตาริมานิ ภิกฺขเว กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานิ. กตมานิ จตฺตาริ. อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ, อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ, อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ, อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ. (อํ.จตุกฺก. ๒๑/๒๓๗ อริยมัคคสูตร)

๒.๓ กรรม ๔ ประเภท

ตีณิมานิ ภิกฺขเว นิทานานิ กมฺมานํ สมุทยาย. กตมานิ ตีณิ. โลโภ นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย, โทโส นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย, โมโห นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย. (อํ.ติก. ๒๐/๑๑๒ ปฐมนิทานสูตร)

๒.๔ กรรมเกิดกรรม กรรมสิ้นกรรม

ยํ ภิกฺขเว โลภปกตํ กมฺมํ โลภชํ โลภนิทาน ํโลภสมุทยํ, ตํ กมฺมํ อกุสลํ, ตํ กมฺมํ สาวชฺชํ, ตํ กมฺมํ ทุกฺขวิปากํ, ตํ กมฺมํ กมฺมสมุทยาย สํวตฺตติ, น ตํ กมฺมํ กมฺมนิโรธาย สํวตฺตติ... (อํ.ติก. ๒๐/๑๑๒ ปฐมนิทานสูตร)

๒.๔ กรรมเกิดกรรม กรรมสิ้นกรรม

ตีณิมานิ ภิกฺขเว นิทานานิ กมฺมานํ สมุทยาย. กตมานิ ตีณิ. อโลโภ นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย, อโทโส นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย, อโมโห นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย. (อํ.ติก. ๒๐/๑๑๒ ปฐมนิทานสูตร)

๒.๔ กรรมเกิดกรรม กรรมสิ้นกรรม

ยํ ภิกฺขเว อโลภปกตํ กมฺมํ อโลภชํ อโลภนิทานํ อโลภสมุทยํ, ตํ กมฺมํ กุสลํ, ตํ กมฺมํ อนวชฺชํ, ตํ กมฺมํ สุขวิปากํ, ตํ กมฺมํ กมฺมนิโรธาย สํวตฺตติ, น ตํ กมฺมํ กมฺมสมุทยาย สํวตฺตติ. (อํ.ติก. ๒๐/๑๑๒ ปฐมนิทานสูตร)

๒.๔ กรรมเกิดกรรม กรรมสิ้นกรรม

ยานิ กโรติ ปุริโส ตานิ อตฺตนิ ปสฺสติ กลฺยาณการี กลฺยาณํ ปาปการี จ ปาปกํ ยาทิสํ วปเต พีชํ ตาทิสํ ลภเต ผลํ. (ขุ.ชา. ๒๗/๑๔๔ จูฬนันทิยชาดกสูตร)

๒.๕ ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว

๑. ความเข้าใจทั่วไปเกี่ยวกับกรรม ๒. ความเข้าใจเฉพาะเรื่อง ๓. ความเข้าใจพิเศษ ๓.๑ สุขทุกข์ใครทำให้ ๓.๒ ไม่มีวิญญาณเสวยวิบาก ๓.๓ การแก้กรรม ๓.๔ การชำระล้างกรรม ๓.๕ ความสิ้นกรรม

กฎเกณฑ์กรรม

“กึ นุ โข โภ โคตม สยํกตํ สุขทุกฺขนฺติ. “มา เหวํ ติมฺพรุกา”ติ ภควา อโวจ. กึ ปน โภ โคตม ปรํกตํ สุขทุกฺขนฺติ. “มา เหวํ ติมฺพรุกา”ติ ภควา อโวจ. กึ นุ โข โภ โคตม สยํกตญฺจ ปรํกตญฺจ สุขทุกฺขนฺต.ิ “มา เหวํ ติมฺพรุกา”ติ ภควา อโวจ. กึ ปน โภ โคตม อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขนฺติ. “มา เหวํ ติมฺพรุกา”ติ ภควา อโวจ. (สํ.นิ. ๑๖/๑๘ ติมพรุกสูตร)

๓.๑ สุขทุกข์ใครทำให้

“สา เวทนา โส เวทยตี”ติ โข ติมฺพรุก อาทิโต สโต “สยํกตํ สุขทุกฺขนฺ”ติ เอวญฺจาหํ น วทามิ, “อญฺญา เวทนา อญฺโญ เวทยตี”ติ โข ติมฺพรุก เวทนาภิตุนฺนสฺส สโต “ปรํกตํ สุขทุกฺขนฺ”ติ เอวญฺจาหํ น วทามิ. เอเต เต ติมฺพรุกฺข อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม มชฺเฌน ตถาคโต ธมฺมํ เทเสติ: อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณ ํ... (สํ.นิ. ๑๖/๑๘ ติมพรุกสูตร)

๓.๑ สุขทุกข์ใครทำให้

(สาติภิกษุ) ยถา ตเทวิทํ วิญฺญาณํ สนฺธาวติ สํสรติ อนญฺญํ... ยฺวายํ ภนฺเต วโท เวเทยฺโย, ตตฺร ตตฺร กลฺยาณปาปกานํ กมฺมานํ วิปากํ ปฏิสํเวเทติ. (พระพุทธเจ้า) นนุ มยา โมฆปุริส อเนกปริยาเยน ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ วุตฺตํ “อญฺญตฺร ปจฺจยา นตฺถิ วิญฺญาณสฺส สมฺภโว”ติ. (ม.มู. ๑๒/๓๙๘ มหาตัณหาสังขยสูตร)

๓.๒ ไม่มีวิญญาณเสวยวิบาก

ตคฺฆ ตฺวํ มหาราช อจฺจโย อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ, ยํ ตฺวํ ปิตรํ ธมฺมิกํ ธมฺมราชานํ อิสฺสริยสฺส การณา ชีวิตา โวโรเปสิ; ยโต จ โข ตฺวํ มหาราช อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรสิ, ตนฺเต มยํ ปฏิคฺคณฺหาม; (ที.สี. ๙/๒๕๑ สามัญญผลสูตร)

๓.๓ การแก้กรรม

วุฑฺฒิ เหสา มหาราช อริยสฺส วินเย, โย อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ อายตึ สํวรํ อาปชฺชติ. (ที.สี. ๙/๒๕๑ สามัญญผลสูตร)

๓.๓ การแก้กรรม

อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อภาวิตกาโย โหติ อภาวิตสีโล อภาวิตจิตฺโต อภาวิตปญฺโญ ปริตฺโต อปฺปาตุโม อปฺปทุกฺขวิหารี, เอวรูปสฺส ภิกฺขเว ปุคฺคลสฺส อปฺปมตฺตกมฺปิ ปาปกมฺมํ กตํ, ตเมนํ นิรยํ อุปเนติ. (อํ.ติก. ๒๐/๑๐๑ โลณผลสูตร)

๓.๔ การชำระล้างกรรม

อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ภาวิตกาโย โหติ ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปญฺโญ อปริตฺโต มหตฺตา อปฺปมาณวิหารี, เอวรูปสฺส ภิกฺขเว ปุคฺคลสฺส ตาทิสํเยว อปฺปมตฺตกํ ปาปกมฺมํ กตํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ โหติ, นาณุปิ ขายติ กึ พหุเทว. (อํ.ติก. ๒๐/๑๐๑ โลณผลสูตร)

๓.๔ การชำระล้างกรรม

ตสฺส อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาวยโต วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามึ วิปุลํ มหคฺคตํ อปฺปมาณํ อพฺยาปชฺฌํ ตณฺหา ปหียติ, ตณฺหาย ปหานา กมฺมํ ปหียติ, กมฺมสฺส ปหานา ทุกฺขํ ปหียติ. อิติ โข อุทายิ ตณฺหกฺขยา กมฺมกฺขโย, กมฺมกฺขยา ทุกฺขกฺขโย. (สํ.ม. ๑๙/๒๐๗ ตัณหักขยสูตร)

๓.๕ ความสิ้นกรรม