คมอ การหาสาเหต การสงเกตอาการ การปองกน และการรกษา

สตวน าปวยหรอตาย

กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ

คมอ การหาสาเหต การสงเกตอาการ การปองกน และการรกษา

สตวน าปวยหรอตาย

คมอ การหาสาเหต การสงเกตอาการ การปองกน และการรกษา

สตวน าปวยหรอตาย

ส านกวจยและพฒนาประมงน าจด Inland Fisheries Research and Development Bureau กรมประมง Department of Fisheries กระทรวงเกษตรและสหกรณ Ministry of Agriculture and Cooperatives 2555 2012

ค าน า

ปจจบน สถานการณปลาปวยและตาย ในแหลงน าธรรมชาต บอเลยง เกดขนบอยครง สาเหตหลกมาจาก สงแวดลอมมการเปลยนแปลงไป อนเนองมาจากกจกรรมการพฒนาทางเศรษฐกจ การเพมของประชากรในประเทศไทย มากกวา 65.4 ลานคน ท าใหมการใชทรพยากร และปลอยของเสยลงสธรรมชาต อยางมากมาย กอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอม ซงนบวนจะมความรนแรงมากขน ดงเหนไดจาก ในชวง 10 ป ทผานมา (2542 – 2552) มสภาวการณภยพบตทเกดขนในหลายพนท หลายกรณ เชน ภยจากสารเคมและวตถอนตราย จ านวน 347 ครง ภยจากอทกภย 213 ครง ครงรนแรงทสด เกดจากพายโชนรอนนกเตน พายโชนรอนไหถาน กอใหเกดฝนตกหนก น าทวมใหญกรงเทพฯ (2554) ป 2552 เกดภยแลง 62 จงหวด และภยหนาว 52 จงหวด ภยตางๆ เหลาน สวนหนงท าใหสภาพแวดลอมทางน าเปลยนแปลง มผลใหปลาปวยและตาย ครงละมากๆ ในการสบหาสาเหตการเกดเหตสตวน าปวยหรอตาย อยเปนประจ าทงในแหลงน าธรรมชาต และในบอเลยงสตวน า นน มความซบซอนมาก อาจมปจจยเดยวหรอหลายอยางประกอบกน เชน การเปลยนแปลงของอณหภม.ระดบออกซเจนละลายน าไมเพยงพอ น าทไหลผานนาขาว สวนผก ผลไม จะน าปยมาดวย ท าใหพชน าและสาหราย .เจรญงอกงามอยางมากมาย การรวไหลของสารเคม การตดเชอโรค การปลอยน าเสย , สารก าจดศตรพช การไหล ของตะกอนโคลนมากเกนไป ลวนเปนสาเหตการตายทงสน เอกสารฉบบนขน โดยมวตถประสงคเพอ ใหผสนใจไดใชเปนคมอในการหาสาเหต การสงเกตอาการ การปองกน และการรกษาสตวน าปวยหรอตาย เอกสารฉบบนไดรวบรวมวธการสบหาสาเหตและการสงเกตอาการของสตวน าปวยหรอตาย การพจารณาเบองตนเพอหา สาเหตการปวยหรอตายของสตวน า การวนจฉยโรคและสาเหต ตามลกษณะอาการของสตวน า การเกบตวอยางเพอการชนสตรหาสาเหตการตายของสตวน า การปองกน รกษาสตวน าปวยหรอตาย ตามการเปลยนแปลงของฤดกาล แนวทางแกไขสาเหตการตายของสตวน าเบองตน พรอมทงขาวการปวยและตายของสตวน า ในรอบป 2554 – 2555 กรมประมง หวงเปนอยางยงวา คมอฉบบนจะเปนประโยชนแกผสนใจ ใหมหลกการและสะดวก ในการหาสาเหต การสงเกตอาการ การปองกน และการรกษาสตวน าปวยหรอตาย ตอไป

(ดร. วมล จนทรโรทย) อธบดกรมประมง กรมประมง พฤศจกายน 2555

สารบญ หนา บทน า 1 ขอมลเบองตน การสบหาสาเหตและการสงเกตอาการของสตวน าปวยหรอตาย 1 ขอมลทส าคญ การสบหาสาเหตและการสงเกตอาการของสตวน าปวยหรอตาย 2 การพจารณาเบองตนเพอหาสาเหตการปวยหรอตายของสตวน า 4 การวนจฉยโรคและสาเหต ตามลกษณะอาการของสตวน า 5 การเกบตวอยางเพอการชนสตรหาสาเหตการตายของสตวน า 11 การปองกน รกษาสตวน าปวยหรอตาย ตามการเปลยนแปลงของฤดกาล 15 แนวทางแกไขสาเหตการตายของสตวน าเบองตน 19 เอกสารอางอง 22 ภาคผนวก 24 ขาวปลาตาย รอบ ป พ.ศ. 2554-2555 24 1. ขาวปลาตายจากสารเคมและการปลอยของเสย 24 2.ขาวปลาตายจากน าจดไหลลงทะเลจ านวนมาก 29 3. ขาวปลาตายตามการเปลยนแปลงของฤดกาล 32 4.ขาวปลาตายจากสาเหตอนๆ 35 ตารางผนวกท 1 การบนทก ขอมลเบองตนการสบหาสาเหตและการสงเกตลกษณะ การตายของสตวน า 39 ตารางผนวกท 2 การบนทก ขอมลส าคญการสบหาสาเหตและการสงเกตลกษณะ การตายของสตวน า 41

สารบญตาราง

ตารางท 1 เกณฑการพจารณาเบองตนเพอหาสาเหตการตายของสตวน า 4 ตารางท 2 แสดง ลกษณะอาการของสตวน าทพบ และสาเหตทอาจท าใหเกดลกษณะอาการดงกลาว ในสตวน า 5ตารางท 3 ลกษณะอาการของโรคสตวน าทพบ 8 ตารางท 4 วธการเกบรกษาตวอยางน า เพอน ามาวเคราะหในหองปฏบตการ 15 ตารางท 5 สารเคมและยาทวไป ทใชในการปองกน รกษาโรค และปรสต ทเกดขนในสตวน า 20

1

คมอ การหาสาเหต การสงเกตอาการ การปองกน และการรกษาสตวน าปวยหรอตาย

บทน า การตายของสตวน า ในแหลงน าธรรมชาตหรอในบอทเกดขนในแตละ ป นน มาจากสาเหตหลายอยาง เชน การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศอยางรวดเรว (พาย อณหภม น าฝน ฟาผา) โรคตดเชอปรสตและแบคทเรยทเกดจากความเครยด การบนเปอนของสารพษและสารอนทรย หรอตายหลงจากถกจบได และถกปลอยไปโดยชาวประมง บางครงสตวน าตายไมกตวกไมไดเปนสงบงบอกถงปญหาคณภาพน า ระดบออกซเจนละลายน าต า เปนสาเหตทพบมากทสดของการตายของสตวน า การลดลงของออกซเจนอาจเกดจากหนงหรอหลายปจจยในชวงฤดรอนซงอณหภมน าเปนปจจยทส าคญทสด ปรมาณออกซเจนทละลายในน าจะเกยวของโดยตรงทอณหภมน า : น าทมอณหภมสงจะมออกซเจนทละลายน าอยนอยกวาน าทมอณหภมต ากวา รวมทงการเนาสลายของสารอนทรย ในแหลงน าปด "การหมนเวยนของน าภายในแหลงน า " มกจะเกด ขนในชวง เปลยนฤด เชน ฤดหนาวเปนฤดรอน ความหนาแนนของออกซเจนละลายน าทมนอยของน าชน ลาง เมอมนผสมกบน า ระดบบน ลมทพดอยผวน า สามารถกอใหเกดการผสม ของน าไดด แตถาฝนตกหนกสตวน ากอาจตายได หลงฝนตกหนก 3-7 วน รวมทงการตายของพชน าหรอสาหรายเกดขนตามธรรมชาตหรอจากสาร เคม สามารถกอใหเกดสภาวะออกซเจนละลายน าต า ในระหวางกระบวนการยอยสลาย ส าหรบในบอเลยงปลา การปลอยปลามากเกนหรอการใหอาหารมากเกนไป กเปนสาเหตใหสตวน าขาดออกซเจนและตายได การพจารณาหาสาเหตของการตายของสตวน า มความซบซอนมาก เราควรตรวจสอบปจจยตาง ๆ อยางละเอยด เปนวธทดทสดท ในขอเทจจรง นน ปลาตายไดจากหลายสาเหต เชน การเปลยนแปลงของ อณหภม .ออกซเจนละลายน าไมเพยงพอ น าทไหลผานนาขาว สวนผก ผลไม จะน าปยมาดวย ท าใหพชน าและสาหราย. เจรญงอกงามอยางมากมาย การรวไหลของสารเคม การตดเชอโรค การปลอยน าเสย, สารก าจดศตรพช การไหล ของตะกอนโคลนมากเกนไป ลวนเปนสาเหตการตายทงสน ดงนน การเขาพนททเกดเหตอยางรวดเรว เมอไดรบแจงเหตวามสตวน าปวยหรอตาย จะท าใหมโอกาส .มากขน ในการตรวจสอบหาสาเหตหรอหลกฐาน โดยบนทก การสบหาสาเหตและการสงเกตลกษณะการปวยหรอการตายของสตวน า พรอมถายรป (วดโอ) และควรจดบนทกการสอบถามอยางละเอยด ดงน

ขอมลเบองตน การสบหาสาเหตและการสงเกตอาการของสตวน าปวยหรอตาย (ตารางผนวกท 1) พบวามสตวน าตายทไหน เมอไร ขนาดและความลกของแหลงน าเทาไร ตนน ามาจากทใด

2

อณหภมของน าเปนเทาไร จ านวนชนดและปรมาณพชน า (เปอรเซนตของพนท หรอน าหนกเปนกโลกรม) เปนอยางไร ขอมลลาสดของการฉดพนปย ยา สารเคม ทางการเกษตร หรอการปลอยของเสย เปนอยางไร ขอมลลาสดของสภาพอากาศรอน หนาว พาย เปนอยางไร สตวน าตาย ชนดใดบาง สตวน าชนดเดยว (species) ตาย ใชหรอไม สตวน าชนดใดอยในบอหรอแหลงน า สตวน าขนาดใดตาย สตวน าตายทงขนาดเลกและใหญ ใชหรอไม ประมาณการวามสตวน าตายเทาไร (จ านวนตว กโลกรม) บรเวณใดของแหลงน าทพบสตวน า (ผวน า กนบอหรอแหลงน า รมตลง ทางน าไหล) สตวน ายงมอาการทก าลงจะตายอกหรอไม สตวน าลอยตวฮบอากาศทผวน าหรอไม สตวน ามอาการวายน าหรอมพฤตกรรมอนๆ ผดปกตหรอไม ตามรางกายของสตวน ามแผล เนองอก หรอไม สตวน าตายบรเวณตนน าหรอปลายน า

ขอมลทส าคญ การสบหาสาเหตและการสงเกตอาการของสตวน าปวยหรอตาย (ตารางผนวกท 2) หลงจากทราบขอมลเพอจดท ารายงานเบองตนแลว ตอไปน เปนขอมลทส าคญทควรบนทกและรวบ รวมในระหวาง “การสบหาสาเหตและการสงเกตลกษณะการตายของสตวน า” แบงเปน 4 ขอ ดงน

1. ขอมลทวไป วน เดอน ป และเวลาทถกพบ วน เดอน ป และเวลาทเขาไปถงแหลงน าทเกดเหต ต าแหนงของแหลงน าทเกดเหต รวมทงทอหรอทางระบายน าทงทมอยโดยรอบ ชอ ทอย และเบอรโทรศพท ของเจาของบอหรอแหลงน า (ถาม) ชอ ทอย และเบอรโทรศพท ของผพบสตวน าตาย (คนละคนกบของเจาของบอหรอแหลงน า) ชอ ทอย และเบอรโทรศพท ของบคคลอนๆ ทเกยวของ ชอ ทอย และเบอรโทรศพท ของบคคลหรอบรษท ทใช ยาฆาแมลงหรอยาปราบวชพช บรเวณใกลเคยง

3

2. หลกฐานทางกายภาพ บนทก สภาพพนธไม โดยรอบแหลงน าและในแหลงน า (ทมอย หายไป ตายไป หรอก าลงตาย) ถาเคยมการใช ยาฆาแมลงหรอยาปราบวชพช บรเวณใกลแหลงน า บนทกทศทางการระบายน าของ ..

พนทๆมการใชยา บนทกทศทางการไหลของน าจากแหลงก าเนดของการใชยายาฆาแมลงหรอยาปราบวชพช บนทกการกอสรางโครงการตางๆ ทอยใกลๆ (สรางถนน....) บนทกส กลน การผดของฟองอากาศจากพนบอหรอแหลงน า บนทกเวลา การเกบตวอยางน า บนทกออกซเจนทละลายน าและอณหภมน า ทระดบความลก 30 เซนตเมตร ตอนเชามดกอน

พระอาทตยขน และเวลาเยนกอนพระอาทตยตก 3. หลกฐานทางชววทยา

บนทกชนดและจ านวนสตวน าทตาย บนทกสตวอนๆ ทมการตายในบรเวณแหลงน านนๆ บนทกขนาด (น าหนก ความยาว) ของสตวน าทตาย แยกเปนแตละชนด บนทกลกษณะทผดปกตของสตวน าทตาย (ลกษณะภายนอกและภายใน รวมทงในชองปากและเหงอก) บนทกลกษณะการเนาสลายของสตวน า และประเมนวาตายมาแลวนานเทาใด บนทกลกษณะการวายน าของสตวน าทผดปกต ( เชน วายน าอยผวน า ลอยตวฮบออกซเจน กระโดนขน

จากน า หอยคลานขนตนไมเพอหนน า ลกออดลอยอยผวน า) บนทกตนไมทก าลงจะตาย (อาจใชทศทางการไหลของสารอนตรายทอาจปนเปอนมากบน า)

4. หลกฐานทางสงแวดลอม บนทกสภาพอากาศ กอนสภาพอากาศเปลยนแปลง เชน พาย ฟาผา บนทกสภาพอากาศกอนเกดเหต เชน อณหภม เมฆปกคลม ทศทางลม ความเรวลม 1-7 วน กอนเกดเหต บนทกสของน า บนทกความขนของน า (น าใส ขนจากตะกอนดน....) บนทกการจดการบอหรอแหลงน าทผานมากอนการปวยหรอตาย (เชน การใชสารเคมทางการเกษตร....) บนทกการจดการหรอการใชประโยชนพนทรอบแหลงน า (การใสปยหรอสารเคม ในนาขาว สวนผลไม

สนามหญา โรงานอตสาหกรรม....) บนทกการใชสารเคมและชอของสารทใช ของกจกรรมตางๆ โดยรอบบอหรอแหลงน า

4

การพจารณาเบองตนเพอหาสาเหตการปวยหรอตายของสตวน า ในทางปฏบต อาจจะเปนการยากทจะวเคราะหขอมลทงหมดทเกบรวมรวมมาจาก พนททมการตายของสตวน าเกดขน การตายของสตวน าหลายชนดพรอมๆ กน มกจะมสาเหตมาจากสงแวดลอม แตถาการตายของสตวน าเปนรายชนดมกมสาเหตมาจากการตดเชอโรคหรอปรสต ทเฉพาะเจาะจงซงอาจใช ตารางท 1 เปนตวชวยในการก าหนดสาเหตการตายของสตวน าเบองตน

ตารางท 1 เกณฑการพจารณาเบองตนเพอหาสาเหตการปวยหรอตายของสตวน า

เกณฑการพจารณาสาเหตเบองตน

ปรมาณออกซเจน ละลายน าต า

แพลงคตอน ขยายพนธจ านวนมากมาย และรวดเรว

พษจากยาคาแมลง/สารเคม

เชอโรค/ ปรสต

อาการวายน าของปลา

อาปากหบน า วายน าใกลผวน า วายน าไมมทศทาง วายน าไมมทศทาง มอาการชก เกรง

วายน าหรอหมนควงไมมทศทาง

ขนาดปลา ปลาขนาดใหญตายกอน พบปลาหลายชนดตาย

ปลาขนาดเลกตายกอน ปลาขนาดเลกตายกอน ปลากนเนอจะตายกอน

ปลาทกขนาดตาย

ความเฉพาะของชนดปลา

ไมมความเฉพาะตอชนดปลา ถาเปนปลาคารพ (ปลาไน ปลาจน) จะมโอกาสรอดตายบาง ปลาชนดทมอวยวะชวยหายใจ(ปลาหมอ ปลาดก ปลาชอน) จะมชวตอยได

ไมมความเฉพาะตอชนดปลา ปลาทกชนดไดรบผลกระทบ

โดยปกต มโอกาสทจะมปลาชนดใดชนดหนง ตายกอนชนดอนๆ โดยเฉพาะปลากนเนอจะไวตอพษสารเคมกวาปลากนพช

โดยปกต มโอกาสทจะมปลาชนดเดยวตาย

ชวงเวลาทปลาอาจมการตาย

เวลากลางคน และชวงเวลาเชา ชวงเวลามแสงอาทตย เวลาประมาณ 09.00 น. ถง 17.00 น.

ทกเวลา ทงกลางวนและกลางคน

ชวงเวลาทปลาเกดความเครยด

ความอดมสมบรณของแพลงคตอน

สาหรายและตะไครน าจะตาย จะเกดมสาหรายหรอตะไครน าชนดเดยว จ านวนมาก

ยาฆาแมลง/สารเคม อาจฆาสาหรายและตะไครน าตาย

ไมมผล

ปรมาณออกซเจนละลายน า

นอยกวา 3 พพเอม. ปรมาณโดย ทวไปจะนอยกวา 2 พพเอม.

12-14 พพเอม. 8-10 พพเอม. ไมมผล

สของน า สน าตาล สเทา หรอสด า สเขยวคล า สน าตาล หรอสทอง

น าไมมสใส สเขยวออน หรอสน าตาลออน

ไมมผล

Source : ปรบปรงจาก Field Manual for the Investigation of Fish Kills. 1990. Fish and Wildlife Service. National Technical Information Service, 5285 Port Royal Road,Springfield, VA; Fish Kills In Indiana—Their Causes and Prevention. Purdue University. FNR 69

5

การวนจฉยโรคและสาเหต ตามลกษณะอาการของสตวน า นอกจากน การวนจฉยโรคสตวน าโดยทวไป อาจพจารณาจากพฤตกรรม หรอการเปลยนแปลงทางกาย . ภาพ ตามตารางท 2 และ 3 แตกไมสามารถบอกไดชดเจน ตองท าการตรวจวนจฉยสตวน าอยางละเอยด อยางไรกตาม อาการตางๆ ทเกดขน อาจมาจากเชอโรคหลายชนด สงนเองทเปนเหตผล ท าใหเราจ าเปนตองตรวจสอบหรอทดสอบเพมเตมในหองปฏบตการตรวจวนจฉยโรคสตวน า เพอใหการคนหาสาเหตมความถกตอง

ตารางท 2 แสดง ลกษณะอาการของสตวน าทพบ และสาเหตทอาจท าใหเกดลกษณะอาการดงกลาวในสตวน า ลกษณะอาการ ทพบ สาเหตทอาจท าใหเกด

1. สตวน าตายทนทจ านวนมาก ในเวลาอนสน กอนแสดงอาการใหเหนไมนาน พบปลายงมชวตอยผวน าทวไป หรออยพนบอ และอาจเสยการทรงตว เซองซม ไมกนอาหาร

1) พษเฉยบพลน ควรตรวจสอบคณสมบตน า (แอมโมเนย ออกซเจน ฯลฯ) และหารองรอยของปรสต หรอแผลตามล าตวของสตวน า ถาเปนไปไดควรรบชนสตรปลาทตายใหมๆ ถาไมพบเชอโรค สนนฐานวาเกดจากน าเสย ส าหรบในบอเลยงควรเปลยนถายน า 75 % หรอมากกวา และสงตวอยางสตวน าไปตรวจสอบหาสาเหตหรอสารพษ 2) ออกซเจนละลายน าต า ควรวดระดบความลกของน า และควรวดปรมาณออซเจนตอนเชามดกอนพระอาทตยขน เปนชวงทมออกซเจนต าทสด 3) โรคทเกดจากแบคทเรย การวนจฉยตองใชปลาทยงมชวตอย และเกบตวอยางเชอโรคจากอวยวะสวนตางๆของปลา เกบไวในภาชนะทสะอาด

2. ปลาใชล าตวถกบวตถใตน า จะเหนเปนแสงสเงนเวบๆจากเกลดหรอผวล าตวปลาเวลาวายน าแฉลบกบวสดตางๆใตผวน า นอกจากนอาจกระโดดขนผวน าดวย

แสดงวามการระคายเคองของผวหนงและเหงอกปลา 1) การระคายเคองอาจมาจาก ปรสตภายนอก เชน หนอนสมอ โรคจดขาว ทผวหนงหรอเหงอก ท าการขดเมอกทผวหนงและเหงอก 2-3 ตวอยางเพอตรวจดวยกลองจลทรรศน พรอมทงบนทกลกษณะของเหงอกปลา 2) อาจมาจากปรมาณ แอมโมเนย ไนไตรท สงขน พเอช อาจสงหรอต า ถา พเอช มการเปลยนแปลงในชวงกวางและรวดเรว จะท าใหปลาเกดการระคายเคองตอผวหนง ควรตรวจสอบคณภาพน า

3. ปลาวายน าปกต แต หายใจถและหนก (กรณนอาจพจารณาจากการเคลอนไหวของแผนปดเหงอก) ปลาเหมอนจะอาปากคาง เพอใหน าไหลผานชองเหงอก

1) การขาดออกซเจน ระดบออกซเจนในน าอาจต า ควรวดออกซเจนในชวงเชา 2) คณภาพน าไมด เปนสาเหตท าใหเซลทเหงอกมความผดปกต ขบเมอกออกมามาก ควรตรวจสอบปรมาณ แอมโมเนย ไนไตรท พเอช สภาพแหลงน า บอเลยง และบอพกน า 3) แสดงวาเรมมความผดปกตหรอเกดโรคทเหงอก ควรตรวจสอบเหงอกปลา 2-3 ตว วาม เชอแบคทเรย ปรสตเกาะอยหรอไม 4) แอมโมเนยสง หรอไดรบสารพษ ลกษณะเหงอกจะซด ล าตวและครบจะมลกษณะปกต

6

ลกษณะอาการ ทพบ สาเหตทอาจท าใหเกด 4. ปลาแยกตวออกมาจากตวอนๆ หายใจปกต อาจไมกนอาหาร อาจมสคล า หรอสเทา ทผวหนง ไมแสดงอาการอนๆ

ปลาเซองซม เปนอาการจากโรคหลายชนด ดงนนจ าเปนตองสบหาสาเหต 1) ปลาอาจมปญหาจาก ปรสต ควรเกบตวอยางโดยขดผวหนงและเหงอกปลา พรอมทงตรวจสอบเหงอก 2) อาจมปญหาจากโรคตดเชอภายในตวปลา 3) ปลาอาจไดรบเชอแบคทเรยระยะเรมตน ควรแยกปลาออกมาสงเกตอาการ 4) ตรวจสอบคณภาพน า

5. ปลาหลายตวมอาการเซองซม ไมกนอาหารหรอกนเลกนอย ชอบหลบซอนตว ปลาบางตวครบแตกหรอขาด

อาการเซองซมและไมอยากกนอาหาร เปนลกษณะของโรคสตวน าทวๆ ไป ดงนน ตองท าการตรวจสอบเพมเตม 1) คณภาพน าไมด ตรวจสอบ ปรมาณ แอมโมเนย ไนไตรท และพเอช 2) ปรมาณของสารอนทรยในน าสงมาก 3) มปรสตภายนอกรบกวน ตรวจสอบทตวปลา 2-3 ตว และทเหงอก 4) ระยะแรกของโรคจากแบคทเรย ตรวจสอบล าตวปลา มการอกแสบเปนแผล

6. มการขบเมอออกมามากจากเหงอกและผว หนง เมอกมสเทา อาจจะมาพรอมกบลกษณะทปลาใชล าตวแฉลบกบพน หายใจถ และหรอเซองซม

1) ปรสตภายนอก ขดผวหนงและเหงอก ตรวจสอบดวยกลองจลทรรศน 2) คณภาพน าไมด ตรวจสอบคณภาพน า ปรมาณ แอมโมเนย ไนไตรท และพเอช.

7. โรคผวหนงและแผลมการอกเสบเปน สแดง ตามล าตวและครบ เกลดยกสงขนหรอฟอง รอบๆแผลมลกษณะบวม แผล ไมสามารถรกษาไดภายใน 1-2 วน

1) ผลจากการกระแทกตอรางกาย โดยปกตจะเกดแผล และการอกเสบเลกนอย ปกตรกษาภายใน 1-3 วน แตเสยงทจะมการตดเชอไดอกครง 2) การระคายเคองของเนอเยอ มสาเหตจาก ปรสตภายนอก ควรขดผวหนงและเหงอกมาตรวจสอบดวยกลองจลทรรศน 3) โรคจากเชอแบคทเรย 4) คณภาพน าไมด ตรวจสอบคณภาพน าทเกยวของ 5) มปรมาณสารอนทรยสง ตรวจสอบสภาพแหลงน า บอเลยง และบอพกน า

8. เกดแผลแดงเปนตมบนล าตวและครบ ปรสตภายนอกขนาดใหญ เชน ปลง หนอนสมอ สามารถมองเหนดวยตาเปลา 9. ครบเนา ครบแตกแยกหรอขาด ปลายขอบครบอาจมสขาวเปนขยหรอมขอบแดง

1) ตดเชอแบคทเรย 2) ปรสตภายนอกเกาะ ขดเมอกทผวหนงและเหงอกไปตรวจสอบดวยกลอง... 3) สงแวดลอมไมด ตรวจคณภาพน า ท าความสะอาด ปรบสภาพแหลงน า 4) รางกายไดรบอนตราย บอบช า 5) มปลาจ านวนมาก ความหนาแนนสง 6) ตดเชอจากรา 7) ตดเชอแบคทเรย (Columnaris disease) และอาจมเชอราเขารวมท าอนตราย

7

ลกษณะอาการ ทพบ สาเหตทอาจท าใหเกด 10. ปลามอาการทองบวม เกลดยกสงหรอพองออก อาจท าใหล าตวหรอครบมสแดง บางครงตามอาการบวมหรอตาโปน

1) ตดเชอไวรส ตองสงตวอยางไปหองปฏบตการเพอตรวจสอบเพมเตม 2) ตดเชอแบคทเรย เกดของเหลวภายในชองทอง 4) โรคไต สามารถวนจฉยโดยผาชนสตรทหองปฏบตการตรวจวนจฉยโรค 5) ปรสตภายใน 6) ความผดปกตทางพนธกรรม 7) การอดตนของส าไส สามารถวนจฉยโดยผาชนสตร

11. ปลามปญหาระบบการหายใจ แสดงใหเหนโดย การสงเกตการเคลอนไหวของกระพงแกม มเนอเยอตายทเหงอก มจดด า และเมอกมาก

1) โรคแบคทเรยทเหงอก 2) ตดเชอไวรส 3) เหงอกเนา 4) ปรสตเกาะทเหงอก 5) ตรวจสอบเนอเยอทเหงอกดวยกลองจลทรรศน

12. จดขาวเลกๆทผวหนงและครบ คลายกบผงเกลอ มการขบเมอกออกมามาก

โรคจดขาว (white spot). การวนจฉยทแนนอนตองขดผวหนงมาตรวจสอบดวยกลองจลทรรศน

13. เกดลกษณะปยฝายทมสขาวบนผว หนงหรอครบ มกจะตามมาดวยการอกเสบและแผลลกทผวหนง

1) ตดเชอจากรา (Fungal disease)

14. การบวมทผวหนง

1) กลมกอนของปรสต (Parasitic cysts) ฝงลกใตผวหนง 2) การบอบช าของรางกาย ตรวจสอบปลาและสงเกต 3) การตดเชอจากแบคทเรย ปกตแลว จะมอาการของการอกเสบและเกลดฟอง 4) เกดเนองอกภายในรางกายหรอใตผวหนง

15. ผวหนงหรอครบมการเตบโตผดปกต เนองอกหรอตดเชอไวรส เชน 1) โรคฝดาษในปลาคารพ (carp pox) คลายขผงเหลวคลมบนผงหนงหรอครบ 2) โรคหด (Papillomas) อาจเจรญเปนกอนใหญผวเรยบหรอคลายดอกกระหล าป สขาว แดง หรอชมพ 3) โรคเซลลเจรญเตบโตขยายใหญผดปกต (Lymphocystis) เกดจากเชอไวรส เซลลจะมขนาดแตกตางกน เปนกอนเนอสขาว ชมพ ตรวจโดยใชกลองจลทรรศนจะเหนเซลลขนาดขยายใหญหลายพนเทา โรคพวกนไมมทางรกษา สวนใหญจะหายไปเอง แตอาจเปนสาเหตเบองตนท าใหตดเชออนๆ

16. ตาขน (cloudy eye) 1) จากการบอบช า การถกกระแทก 2) ขาดสารอาหาร 3) คณภาพน าไมด 4) ตดเชอแบคทเรย

8

ลกษณะอาการ ทพบ สาเหตทอาจท าใหเกด 17. กระดกพการ 1) ถกไฟฟาดด (Electrical shock)

2) ไดรบสารทใชในการฆาแมลง (organophosphates) 3) ไดรบสารอาหารไมสมดล 4) ความผดปกตทางพนธกรรม 5) จากการบอบช า การถกกระแทก 6) ถกสารพษ หาสาเหตทแทจรงไดยาก

18. การสญเสยการทรงตว ปลาอาจวายน าได แตจะหงายทองเมอหยดวายน า

1) กระเพาะลมมความผดปกต สาเหตมาจากการตดเชอไวรสหรอแบคทเรย 2) โรคภายในอวยวะอนๆ เชน โรคไต ล าไส ปกตแลวจะทราบแนชดตองผาตรวจวนจฉย

19. เซองซม น าหนกลด มการตายเรอรง อาจมหนอน/พยาธ ออกมาทางทวารหนก

ปรสตภายใน ควรตรวจเลอด อจจาระ ผาวนจฉย

Source : http://www.fishdoc.co.uk/disease/clinicalsigns.htm

ตารางท 3 ลกษณะอาการของโรคสตวน าทพบ โรค ลกษณะอาการของโรค

โรคตดเชอแบคทเรย เชน Aeromonas hydrophila

มจดเลอดออกทล าตว หรอมการตกเลอดทบรเวณครบ ครบกรอน บางตวทตดเชอหลายวนแลวจะพบแผลหลมทผวหนง

โรคหนอนสมอ

เปนปรสตภายนอก หนอนสมอตวเมยเทานน ทพบเกาะอยตา มผวหนงของปลา โดยเฉพาะ ...บรเวณโคนครบ

โรคเหงอกอกเสบ/เหงอกเนา

เหงอกปลาจะบวมแดง เกดการเนาและแหวงหายไป

9

โรค ลกษณะอาการของโรค โรคเหบระฆง

ปรสตเซลลเดยวรปรางคลายระฆง เกาะผวตวและเหงอกปลา

โรคครบ/หางกรอน

อาการของโรคจะเกดตามบรเวณปลายครบกอนและคอย ๆ ลามเขาไปจนท าใหดเหมอนวา ครบมขนาดเลกลง

โรคเมอกขน

ปลาจะมเมอกสขาวปกคลมล าตวเปนหยอม ๆ หรออาจขบเมอกออกมาจาก เหงอกและผวหนงมาก และอาจมปรสตภายนอกรบ กวน

โรคตวเปอย

เกดจากการตดเชอปรสตเซลลเดยว สามารถชอนไชเขาตวปลา ท าลายเมดเลอดแดง

โรคปลงใส

มปลงใสเขาไปเกาะตามตวและเหงอก จะมอาการวายน าทรนทราย ลอยตวตามผวน า

โรคครบและหางเนา

เกดจากปลาไดรบโปรโตซว .... และมการตดเชอแบคทเรยรวมดวย ท าใหปลายครบและหางมสขาวขนหรอแดง ครบและหางขาดแหวงคลายถกกด

10

โรค ลกษณะอาการของโรค โรคทองบวม

อาการทองบวม 2 ลกษณะ คอ สาเหตจากกระเพาะหรอล าไสมกาซมากท าใหทองบวม หรอ มเลอดปนน าเหลองในชองทอง

โรคจดขาว

Ichthyopthirius multifilis หรอ อค ( Ich) รปรางกลมหรอกลมร มขนรอบตวเปนปรสตทเมอเขาเกาะตวปลา มนจะฝงตวเขาไปอยใตผวหนงชนนอกของปลา

โรคอยเอช

เชอราทเปนสาเหตของโรคท.ส าคญ คอ Aphanomyces ...invadans ปกตจะเกดเมอปลามบาดแผลหรอบอบช า โรคอยเอช

โรคตกเลอด

มอาการบวมทผวหนง บอบช าของรางกาย เกดจากเชอAeromonas และPseudomonas รปรางเปนทอนสน ๆ หรออาจมการรบกวนของปรสต

โรคหดปลา

ปลาจะเกดเปนตมสขาวครม หรอเทาด า คลายหดมขนาดตาง ๆ กน มกจะพบตามบรเวณ หลงและครบหลงของปลา ตมเหลานมกอยรวมกนเปนกระจก

โรคตาขน

ตาขนขาว วายน าชาๆ ลอยนง บางครงชองขบถายมอาการบวมแดง

11

โรค ลกษณะอาการของโรค โรคกระดกรปรางพการ

อาจเกดจากการขาดสารอาหาร ถกไฟฟาดด ( Electrical shock) ไดรบสารทใชในการฆาแมลง (organophosphates) หรอความ ผดทางพนธกรรม เปนตน

โรคสญเสยการทรงตว

ปลาวายน าเสยการทรงตววายน าหงายทองพลกกลบไป กลบมา มอาการตกเลอดตามล าตวและซอกเกลด

โรคพยาธใบไม (ระยะ เมตตาเซอคาเรย)

อาการ วายน าทรนทราย ลอยตวทผวน า เซองซม น าหนกลด ผอม เหงอกบวม มการตายเรอรง อาจมหนอนหรอพยาธออกมาทางทวารหนก

การเกบตวอยางเพอการชนสตรหาสาเหตการตายของสตวน า ตวอยางสตวน า การเกบตวอยางและการตรวจวนจฉยสาเหตการตายของสตวน า และการแกไขปญหาทเกดขนในแหลงน าธรรมชาตและในฟารม เปนสงจ าเปนอยางมาก ทงน เพอปองกนมใหมการแพรระบาดของโรค ควรมการสงตวอยางเพอชนสตร เมอพบปญหา ในการวนจฉย หาสาเหตการตายของสตวน า ใหไดผลถกตองแมนย า ตองประกอบดวย ประวตโดยละเอยดของแหลงน า บอเลยง สตวน า การเจบปวย ตาย ประวตการรกษาดวยวธตาง ๆ ตลอดจน วธการเกบและสงตวอยางไปตรวจยงหองปฏบตการ ซงตองอาศยความเขาใจ และปฏบตไดอยางถกตอง ดงน

การสงตวอยางสตวน ามชวต หากพบอาการปวยของสตวน าควรเลอกสงสตวน าปวย 5 – 6 ตว ทมความรนแรงของอาการแตกตางกน เพอหาสาเหตอาการปวยของสตวน าทแทจรง และทดสอบวธการรกษาทถก ตอง และทควรค านงถง คอ ไมควรใหสตวน าเครยดในขณะขนสง เชน ไมใหถกแดดรอนระหวางการเดนทาง ควรมวสด เชน ผาชบน าคลมถงหรอพาชนะทใสสตวน า ควรรกษาอณหภมน า ระหวาง 25-26 องศาเซลเซยส

12

เพราะถาอากาศรอนจดอาจเปนสาเหตของการท าใหสตวน าตาย มผลผดพลาดตอการวนจฉยและชนสตรอาการปวยของสตวน าได

การสงตวอยางซากสตวน าตาย ในกรณสตวน าตายควรสงชนสตรภายใน 8 ชวโมง หากท าไมไดควรแชเยนทอณหภม 4 องศาเซลเซยส (ไมควรแชในชองแชแขง) หรอแชในกระตกทมน าแขงเตม และสงในสภาพทเยนตลอดเวลา และรบสงใหเรวทสดเทาทท าได ไมควรเกน 1 – 2 วน

การเกบและสงตวอยางชนสวน ในกรณทซากสตวมขนาดใหญ หรอไมสามารถน าสงไดภายใน 1 วน ควรท าการผาซาก จดบนทกรอยโรคทพบและเกบตวอยางอวยวะน าสงโดยแบงเปน 2 สวน สวนแรกอวยวะสดใสถงพลาสตก 1 ถง 1 อวยวะ เพอแยกเชอ ควรเกบแชแขงระหวางรอน าสง อกสวนเกบในขวดน ายา 10..... เปอรเซนตฟอรมาลน เพอดการเปลยนแปลงของเนอเยอ ใช 1 ขวดตอสตว 1 ตว สามารถเกบไวทอณหภมหอง .แตมขอมจ ากด ในการตรวจ คอ ไมสามารถตรวจหาเชอแบคทเรยและยาทมผลตอเชอแบคทเรยได หากตองการ .เพาะแยกเชอตองสงเปนอวยวะสด

อาหารสตว อาหารทผสมเอง สามารถตรวจหาเชอแบคทเรยปนเปอนจากปลาปน หรอเชอราในขาวโพดหรอสารพษอน ๆ ไดโดยสงอยางนอย 500 กรมในภาชนะทสะอาด การสงตวอยางเพอชนสตรอาการปวยของสตวน า นอกเหนอจากวธการเกบและสงแลว ควรค านงความสะอาดของภาชนะทบรรจ อณหภม และระยะเวลาในการน าสงเปนส าคญ ทงน เพอใหการวนจฉยและชนสตรโรคมความถกตองยงขน ตวอยางน า การเกบตวอยางน า มความส าคญตอผลการวเคราะหมาก หากเกบตวอยางไมถกตอง จะท าใหผลการวเคราะหทไดไมถกตองไปดวย การเกบตวอยางน าควรมแบบแผนทแนนอน และควรมการบนทกรายละเอยด ตาง ๆ ครบถวนตามสมควร เพราะถาไมมรายละเอยดเพยงพอแลว การคนหาหรอวนจฉยขนแรกอาจครอบคลม หรอถาตวอยางไมเปนตวแทนของแหลงน าทแทจรงกอาจใหผลการวเคราะหผดพลาดได การเกบตวอยางน าทดและถกตอง ควรพจารณาสงตอไปน

ภาชนะทบรรจตวอยาง ( Sample container) โดยทวไป ขวดเกบตวอยางมกเปนขวด โพลเอทลน (Polyethylene) หรอขวดแกวอยางหนา ควรมขนาดใหญประมาณ 500 – 1000 ลบ.ซม. และมฝาเกลยวปดมดชดควรใชขวดทมปากกวาง เพอใหท าความสะอาดไดงายและสามารถเกบตวอยางน าไดอยางรวดเรว ปากขวดไมควรเลกกวา 5 ซม. โดยปกตขวดพลาสตกทมคณภาพด จะใชเกบตวอยางไดเหมาะสมกวาขวดแกว เนองจากมน าหนกเบากวาและไมแตกงาย อยางไรกตาม ลกษณะของภาชนะทใชเกบตวอยางน าจะตองเลอกใหเหมาะสมส าหรบดชนแตละชนด กอนใชขวดเกบตวอยางทกครง ควรลางดวยน าสะอาดหลาย ๆ ครง การเขยนฉลากตด

13

ขวดตวอยาง เมอเกบตวอยางน าเสรจแลว ควรปดฝาใหสนท ปดฉลาก (Label) ไวทกใบ โดยฉลากจะตองแจงขอมลทจ าเปนใหละเอยด สงทควรบนทกรายละเอยดไว ดงน สถานทเกบตวอยาง จดเกบตวอยาง อาจบอกเปนรหสจดเกบ วน เวลาของการเกบตวอยาง แหลงน าของตวอยาง วธการเกบรกษา ดชนตองการวเคราะห ชอ – สกลของผเกบตวอยาง

ขนาดหรอปรมาตรของตวอยาง ( Sample size) ปรมาตรของตวอยางน าทเกบจะมากหรอนอยเทาใดขนอยกบปรมาตรทใชในการวเคราะหของแตละดชน ซงควรเกบใหมากวาทตองการเลกนอย เพราะในกรณทมความผดพลาดเกดขน เนองจาก การวเคราะหหรอตองยนยนผล จะไดมน าตวอยางเพยงพอในการวเคราะหซ า และในบางครงตองใชตวอยางน ากลว (rise) ภาชนะทใชในการวเคราะหดวย ปรมาตรทนอยทสดทควรเกบของน าตวอยางทใชวเคราะหแตละดชน แสดงในตารางท 1

จดเกบตวอยาง ( Sample site) การเกบตวอยางน าซงเปนตวแทนของน าทงหมด จะตองค านงถงจดเกบตวอยาง สงทควรระวงในการเกบตวอยางจากแหลงน าแตละประเภท คอ แหลงน าไหล ไดแก แมน า ล าธาร หวย คลอง หรอน า ทะเล ในกรณทเกบแบบจวง ( Grab sampling) ตองเกบทจดกงกลางความกวางของแหลงน า และทระดบกงกลางความลก ไมควรเกบใกลฝง แหลงน านง ไดแก หนอง บง อางเกบน า ทะเลสาบ ใหเกบทระดบความลก 1 เมตร (ส าหรบแหลงน าทมความลกเกนกวา 2 เมตร) หรอใหเกบทจดกงกลางความลก (ส าหรบแหลงน าทมความลกไมเกน 2 เมตร) บอเลยงสตวน า ในบอเลยงปลา ควรเกบตวอยางน าทระดบ กลางน าของความลกบอ สวนในบอเลยงกง ควรเกบตวอยางน า ทระดบเหนอพนกนบอเพาะกงอาศยอยบรเวณพนกนบอ

ชวงเวลาการเกบและการตรวจวเคราะห โดยปกตแลว การเกบตวอยางน าควรเปนเวลาเดยวกน แลวท าการตรวจวเคราะหทนท เพอมใหสภาพน าทเกบมาเปลยนแปลงไป ถาเปนการตรวจวเคราะหทางกายภาพ (ส กลน ความขน อณหภม ความน าไฟฟา) ควรท าในขณะทเกบ หรอในทนททตวอยางถงหองปฏบตการ ระยะเวลา ท ยอมใหมากทสดทจะเกบตวอยางน าไวกอนวเคราะหแสดงในตารางท 1

เทคนคการเกบตวอยางน า ( Sampling technique) การเกบตวอยางน า ของแตละดชน มวธการและเทคนคแตกตางกน ซงขนอยกบชนดของแหลงน า และขนอยกบดชนทตองการวเคราะห วธการเกบบางดชน

14

อาจใชขวดตกน าไดเลย หากเกบตวอยางทมความลกไมมากนก แตในบรเวณทน าลก ตองใชเครองมอเกบตว อยางน า เทคนคการเกบตวอยางโดยทว ๆ ไป ดงน กอนเกบตวอยาง ตองใชตวอยางน าทจะเกบกลว (rinse) ขวดเกบตวอยางกอน 2 - 3 ครง ปรมาตรของตวอยางทเกบบางดชน เชน ไนเตรทและฟอสฟอรสรวม ไมควรเกบตวอยางน าเตมขวด เพราะตองเหลอทวางไวส าหรบเตมสารเคมรกษาสภาพ และส าหรบเขยาใหผสมกนกอนท าการวเคราะห ยกเวนตวอยางทจะท าการวเคราะหหาปรมาณ บโอด ออกซเจนละลาย ความเปนดาง และความเปนกรด ทตองเกบตวอยางเตมขวด และปดฝาใหสนท เพอปองกนไมใหอากาศเหลออยบนผวน าละลายเขาไปในตวอยาง เปนการเพมปรมาณออกซเจนใหกบตวอยาง และจะท าใหผลการวเคราะหคลาดเคลอน จากความเปนจรงได ขวดเกบตวอยางตองปดฝาอยตลอดเวลา และวางหงายขน อยางวางคว าบนพน เพราะจะเกดการปนเปอนได และเมอเกบน าตวอยางแลวตองรบปดฝาขวดทนท

การเกบรกษาน าตวอยาง ( Sample preservation) ตวอยางน าทเกบมาเพอท าการตรวจสอบคณภาพนนบางดชนตองการวเคราะหในภาคสนามเลย ไดแก ความเปนกรด – ดาง อณหภม ความน าไฟฟา และความเปนดาง เพราะดชนเหลาน มคาเปลยนแปลงไดงาย ตองท าการวเคราะห ณ จดเกบตวอยางทนท เพอใหไดคาทใกลเคยงกบคาของแหลงน านนจรง ๆ สวนดชนอน ๆ สามารถทจะน ามาท าการวเคราะหทหองปฏบตการได โดยการรกษาคณภาพน าไวกอน เพอไมใหสวนประกอบของน าเปลยนแปลงไปทงทางเคม และทางกายภาพ วธการรกษาสภาพ ดงน การแชเยนดวยน าแขง จดประสงค เพอชวยลดการท างานของพวกจลนทรย และลดอตราเรวของการเกด.กระบวนการเปลยนแปลงทางกายภาพและเคม การเตมสารเคม เชน กรดไนตรก (HNO3) หรอกรดซลฟรก ( H2SO4) เขมขน เปนการรกษาสภาพน าตว อยาง โดยการควบคม pH (pH < 2) วตถประสงค คอ ปองกนการดดซบอออนทผวภาชนะ และการตกตะกอนและชวยยบย งการท างานของจลนทรยดวย การเตมสารเคมเฉพาะดชน รายละเอยดการรกษาสภาพตวอยางของแตละดชน แสดงในตารางท 4

การเกบรกษาตวอยางขณะขนสงมายงหองปฏบตการ (Sample transportation) เมอเกบตวอยางเรยบรอยแลว ขณะท าการขนสงตวอยาง มายงหองปฏบตการ ตองระวงอยาใหตวอยางนนโดนแสง ควรมอลมเนยมฟอยด ( Aluminium foil) ปดครอบปากขวดตวอยางไว และตวอยางทงหมดตองแชเยนในภาชนะแชเยนทเปนกระตกน าแขงหรอกลองโฟม ควรมวาวไขน าทละลายออกทงได การใสน าแขงตองระวงอยาใสจนลนหรอมากเกนไป ควรใสใหเสมอกบระดบปากขวด การเกบตวอยางลงในกระตกน าแขง ตองเรยงขวดใหเปนระเบยบ ระวงอยาใหขวดตวอยางลมหรอเอยง

15

ตารางท 4 วธการเกบรกษาตวอยางน า เพอน ามาวเคราะหในหองปฏบตการ

ดชน ปรมาตรทใช

ส าหรบวเคราะห (ลบ.ซม.)

ภาชนะทใชบรรจ วธการเกบรกษา ระยะเวลาทสามารถเกบไวกอนการ

วเคราะห ความเปนกรด 100 พลาสตก, แกว แชเยนท 4 oC 24 ชม. ความเปนดาง 100 พลาสตก, แกว แชเยนท 4 oC 24 ชม.

บโอด 1,000 พลาสตก, แกว แชเยนท 4 oC 24 ชม. ออกซเจนละลาย 300 แกว (ขวดบโอด) ไมม ตองวเคราะหทนท ความกระดาง 100 พลาสตก, แกว แชเยนท 4 oC 7 วน

ไนโตรเจน (แอมโมเนย,ไนเตรท และไนโตรเจน)

400 พลาสตก,แกว เตม HgCL2 40 mg/l แลวแชเยนท 4 oC หรอเตม H2SO4 เขมขนแลวแชเยน ท 4 oC

24 ชม.

ความเปนกรด – ดาง 50 พลาสตก, แกว วเคราะหทนท หรอแชเยนท 4 oC. 6 ชม. ฟอสฟอรสรวม 50 พลาสตก, แกว แชเยนท 4 oC 24 ชม.

ฟอสฟอรสละลายน า 50 พลาสตก, แกว กรองในขณะเกบแลวแชเยน 4 oC. 24 ชม. ความเคม 200 แกว วเคราะหทนท หรอใชกระดาษไขปด

ใหแนน 6 เดอน

ความขน 100 พลาสตก, แกว แชเยนท 4 oC เกบไวในทมด -

Source : Water Quality Monitoring - A Practical Guide to the Design and Implementation of Freshwater Quality Studies and Monitoring Programmes Edited by Jamie Bartram and Richard Balance, Published on behalf of United Nations Environment Programme and the World Health Organization, การปองกน รกษาสตวน าปวยหรอตาย ตามการเปลยนแปลงของฤดกาล กอนการเกดโรคหรอมอาการปวยของปลา มขอสงเกตทส าคญคอ มกพบวาสภาวะอากาศบรเวณพนทนนๆ จะรอนจดตดตอกนหลายวน หลงจากนน เมอมฝนตกหรอครมฟาครมฝน ตดตอกน 2-3 วน ท าใหอณหภมของน าในรอบวนแตกตางกนมาก สภาวะดงกลาวสงผลถงกระบวนการยอยสลายสารอนทรยโดย จลชพทเกดขน เชน เศษอาหาร และสงขบถายจากปลา ท าใหเกดการตายของสงมชวตเหลานตามมา เกดการสะสมของอนนทรย และอนทรยสารจ านวนมหาศาล สงผลใหคณภาพน า ทงทางชวภาพ กายภาพ และเคมเกดการเปลยนแปลง ไปในทางไมด

16

ในกรณทเลยงในกระชง มกพบวา กอนการเกดโรคนน น าในบรเวณแหลงเลยงจะนงไมมการไหลเวยนของมวลน า หรอมกมมวลน าใหมสขนมตะกอนไหลลงมาในแหลงเลยงปลาอยางตอเนองเปนเวลานาน ซงถอวาเปนชวงระยะวกฤตของการเลยงปลา เหตดงกลาวจะเปนสวนส าคญทกอใหเกดสภาวะเครยดในปลา เนองจากปลาตองใชพลงงานในการปรบตวเองใหอยรอดในสภาวะดงกลาว อาจสงผลใหปลามสขภาพออนแอรบเชอโรค ไดงาย ปลามกจะแสดงอาการปวยและทยอยตายเรอย ๆ ในชวงแรก หรออาจสงถง 80 เปอรเซนต ภายใน 5-7 วน ทงน อตราการตายของปลาหรอความรนแรงของการเกดโรคจะมากหรอนอย ยงขนอยกบการ ดแลสขภาพปลาของผเลยง รวมไปถงความรนแรงของสภาวะทกอใหเกดความเครยดตาง ๆ ซงสวนใหญจะเปนปจจยทอยนอก เหนอความสามารถของเราทจะจดการได เชน การเปลยนแปลงของสภาพของน า การเลยง ปลาในกระชงทมน าไหลบามา ฝนตกหนกตดตอกนเปนเวลานาน อากาศรอนสลบเยน อากาศหนาวเปนเวลานาน เปนตน ซงโดยปกตฤดกาลของประเทศไทย แบงเปน 3 ฤด และมความสมพนธกบสตวน า ดงน ฤดรอน เรมตงแตกลางเดอนกมภาพนธไปจนถงกลางเดอนพฤษภาคม ซงเปนชวงเปลยนจากมรสม ตะวนออก เฉยงเหนอเปนมรสมตะวนตกเฉยงใต และเปนระยะ เวลาทขวโลกเหนอหนเขาหาดวงอาทตย โดยเฉพาะเดอนเมษายน ประเทศไทย มดวงอาทตยอยเกอบตรงศรษะในเวลาเทยงวน ท าใหไดรบความรอนจากดวงอาทตยเตมท สภาวะอากาศจงรอนอบอาวทวไป ในฤดนบางครงอาจมมวลอากาศเยนจากประเทศจน แผลงมาปกคลมจนถงประเทศไทยตอนบน ท าใหเกดการปะทะกนของมวลอากาศเยนกบมวลอากาศรอนทปกคลมอยเหนอประเทศไทย ซงกอใหเกดพายฝนฟาคะนองและลมกระโชกแรงหรออาจมลกเหบตกกอใหเกดความเสยหายได พายฝนฟาคะนองทเกดขนในฤดนมกเรยกวา "พายฤดรอน" ลกษณะของอากาศในฤดรอนใชเกณฑอณหภมสงสดของแตละวน โดยแบงดงน อากาศรอน จะมอณหภมระหวาง 35 - 39.9 องศาเซลเซยส อากาศรอนจด มอณหภม 40 องศาเซลเซยสขนไป สภาพอากาศรอนจด อาจท าใหอณหภมผวน าสงถง 38 องศาเซลเซยส แตอณหภมน าทเหมาะสมส าหรบปลาในเขตรอนทวไป อยระหวาง 25-32 องศาเซลเซยส ยงอณหภมสงการละลายของออกซเจนในน ายงลดลงรวมทงการแปลงสภาพของโปรตนหรอเนอปลาจะเกดขนทอณหภมสงกวา 50 องศาเซลเซยส ดงนน ชวงหนา แลง ควรจะมการวางแผนการเพาะเลยงปลาหรอสตวน า หากพนทแหลงน าใดมปรมาณน านอย กควรจะชะลอการเลยง และเตรยมพรอมในการเพาะเลยงปลาในฤดกาลตอไป การปองกน 1. ลดความหนาแนนของปลาทเลยง ปองกนการขาดออกซเจน 2. ลดปรมาณการใหอาหารใหนอยลง 10 -15 เปอรเซนต หรอมากกวา เพอปองกนอาหารไมยอยในกระเพาะปลา หรอน าเนาเสย ทอาจท าใหปลาชอคตาย

17

3. การเลยงปลาในกระชง ควรยายกระชงไปในพนททมน าพอเพยง มการไหลเวยนของน าสม าเสมอ พนกนกระชงควรอยสงจากพนแหลงน าไมนอยกวา 1 เมตร 4. หมนสงเกตอาการของปลาทเลยงอยเสมอ หากพบปลามอาการผดปกตหรอตายเปนจ านวนมาก ควรรบจบออกจ าหนาย 5. ควรจะชะลอหรอหยดการเลยง ท าการตากกระชง ตากบอใหแหง แลวท าความสะอาด ฆาเชอหรอแบคทเรย โรยปนขาว เพอเตรยมพรอมในการเพาะเลยงปลาในฤดกาลตอไป ฤดฝน เรมตงแตกลางเดอนพฤษภาคมเมอมรสมตะวนตกเฉยงใต พดปกคลมประเทศไทย และรองความกดอากาศต าพาดผานประเทศไทย ท าใหมฝนชกทวไป รองความกดอากาศต านปกตจะพาดผานภาคใต ในเดอนพฤษภาคม แลวจงเลอนขนไปทางเหนอตามล าดบจนถงชวงประมาณปลายเดอนมถนายน จะพาดผานอยบรเวณประเทศจนตอนใต ท าใหฝนในประเทศไทยลดลงระยะหนง และเรยกวาเปน "ชวงฝนทง" ซงอาจนานประมาณ 1-2 สปดาหหรอบางปอาจเกดขนรนแรงและมฝนนอยนานนบเดอน ในเดอนกรกฎาคมปกตรองความกดอากาศ ต า จะเลอนกลบลงมาทางใต พาดผานบรเวณประเทศไทย อกครง ท าใหมฝนชกตอเนอง จนกระทง เกดมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ พดเขามาปกคลมประเทศไทย แทนทมรสมตะวนตกเฉยงใต ประมาณกลางเดอนตลาคมประเทศไทยตอนบน จะเรมมอากาศเยนและฝนลดลง โดยเฉพาะภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เวนแตภาคใตยงคงมฝนชกตอไป จนถงเดอนธนวาคม และมกมฝนหนกถงหนกมาก จนกอใหเกดอทกภย โดยเฉพาะภาคใตฝงตะวนออกซงจะมปรมาณฝนมากกวาภาคใตฝงตะวนตก อยางไรกตามการเรมตนฤดฝนอาจจะชาหรอเรวกวาก าหนดได ประมาณ 1-2 สปดาห การพจารณาปรมาณฝนในเวลา 24 ชวโมงของแตละวน จะนบตงแตเวลา 07.00 น. จนถงเวลา 07.00 น. ของวนถดไป โดยมเกณฑแบงดงน ฝนวดจ านวนไมได: ปรมาณฝนนอยกวา 0.1 มลลเมตร ฝนเลกนอย ปรมาณฝนระหวาง 0.1-10.0 มลลเมตร ฝนปานกลาง ปรมาณฝนระหวาง 10.1-35.0 มลลเมตร ฝนหนก ปรมาณฝนระหวาง 35.1-90.0 มลลเมตร และฝนหนกมาก ปรมาณฝนตงแต 90.1 มลลเมตรขนไป เมอเขาสฤดฝน มกจะประสบปญหามากมายเกยวกบการเลยงปลา ท าใหไดรบผลกระทบไมวาทางตรงหรอทางออม โดยมปจจยทเกยวของ ดงน 1. อากาศรอนมาก ๆ กอนฝนจะตก ซงท าใหเกดการเปลยนแปลงของอณหภม ความเปนกรด -ดางและความขนของน าอยางรวดเรวหลงฝนตก มผลตอลกปลาและปลาทปลอยใหม ตลอดจนปลาทเลยงกนแบบหนา แนนมาก จะมผลใหปลานอคหรอปลาตาย 2. เมอฝนตกหนก จะพดพาพวกปยเคม ยาฆาแมลง ขเถาจากการเผาปา ลวนเปนพษตอปลา ซงอาจไดรบผลกระทบอยางมากในชวงทฝนตกใหม ๆ

18

3. ตะกอนแขวนลอยซงเกดจากการชะ หนาดนของน าฝน ตะกอนจะฟ งกระจาย ซงสรางปญหาเกยวกบเหงอกสตวน าในการแลกเปลยนออกซเจน สตวน าจะกนอาหารลดลง เครยด และตาย 4. น าฝนจะชะลางความเปนกรดจากอากาศ และดนลงสบอ ท าให pH ของน าต าลง ความเปนพษของกาซไขเนา และแอมโมเนยจะมากขน ท าใหปลาลอยหวขนมาฮบอากาศหายใจ ซงอาจท าใหปลาเครยด ปวย และตายได 5. สภาพอากาศมดครม แตฝนไมตก หรอสภาพอากาศรอนอบอาว เปนเวลานาน ๆ ซงมผลตอการแลก เปลยนออกซเจน ระหวางชนบรรยากาศกบผวน า การยอยสลายของเสยในน า การสงเคราะหแสงของแพลงคตอน ท าใหปลาขาดออกซเจน ปลาจะขนมาลอยหวฮบอากาศบนผวน าจ านวนมาก การปองกน 1. เมอฝนหยดตก ควรเปดเครองตน า เพอคลกเคลาน าฝนกบน าในบอใหเขากน ปองกนการแบงชนน า 2. เมอฝนตกหนก ท าใหอณหภมน าเปลยนแปลง ปลาจะลดการกนอาหาร ดงนน ควรลดปรมาณอาหารใหนอยลง หรองดอาหารในวนทฝนตกหนก 3. เมออากาศมดครมยาวนาน 2-3 วน ควร เปดเครองตน า เพอเพมออกซเจน หรอสบน าขนไปในอากาศเวลาน าตกลงมาจะชวยเพมออกซเจน 4. ควรโรยปนขาวรอบคนบอ ประมาณ 30-50 กโลกรม เมอฝนตกจะชวยปรบ pH น าไดดขน 5. สาดเกลอแกงลงในบอ หลงฝนตก ประมาณ 60-100 กโลกรมตอไร จะชวยลดพษของแอมโมเนย และชวยรกษาสมดลภายในรางกายของปลา ฤดหนาว เรมตงแตกลางเดอนตลาคมถงกลางเดอนกมภาพนธ เมอมรสมตะวนออกเฉยงเหนอพดปกคลมประเทศไทยตงแตกลางเดอนตลาคม ในชวงกลางเดอนตลาคมนานราว 1-2 สปดาห เปนชวงเปลยนฤดจากฤดฝนเปนฤดหนาว อากาศแปรปรวนไมแนนอน อาจเรมมอากาศเยนหรออาจยงมฝนฟาคะนอง โดยเฉพาะบรเวณภาคกลางตอนลางและภาคตะวนออกลงไป ซงจะหมดฝน และเรมมอากาศเยนชากวาภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยง เหนอ ลกษณะของอากาศในฤดหนาว ลกษณะของอากาศในฤดหนาวใชเกณฑอณหภมต าสดของแตละวน โดยแบงดงน อากาศหนาวจด จะมอณหภมต ากวา 8.0 องศาเซลเซยส อากาศหนาว มอณหภมระหวาง 8.0-15.9 .....องศาเซลเซยส อากาศเยน มอณหภมระหวาง 16.0-22.9 องศาเซลเซยส ในชวงอากาศหนาวยาวนาน จะตองดแลปลาอยางใกลชด สาเหตมาจากปลาปรบสภาพไมทนตออากาศทหนาวเยนลง ซงปลาจะกนอาหารนอยลง หากใหอาหารมาก เมอปลากนไมหมดกจะเกด การเนา เกดแกสพษ นอกจากน สภาพความแปรปรวนของอากาศ เนองจากเปนชวงเปลยนฤดกาล เมอมฝนตกน าไหลหลาก ท าใหน าขนมตะกอน ซงเกดจากการซะลางหนาดนและพดพาสงตางๆ ลงสแหลงน าล าคลอง รวมทงยาฆาแมลง ยาก าจด

19

วชพชจากการท าเกษตรกรรม ของเสยจากชมชน ปจจยโนมนาวตางๆ ดงกลาว กระตนใหปลาเครยด และเมอปลาเกดความเครยดสะสมตอเนอง เปนระยะเวลานาน สงผลใหปลาออนแอตดเชอโรคแทรกซอนจากปรสต แบคทเรย และตายในทสด การปองกน 1. ลดปรมาณอาหารปลาทใหลง 10 -15 เปอรเซนต หรอมากกวา 2. เสรมวตามนซในอาหาร 1-2 เปอรเซนต โดยน าหนก ซงวตามนซ จะมผลด กบการเจรญเตบโต การสบพนธ ความตานทานโรค การทนทานตอความเครยด 3. ควรแยกปลาทแสดงอาการ ปวยออกไปเลยงและรกษาตางหาก หรอท าลาย เพราะปลาทตบ มาม ไต ถกท าลายแลวโอกาสรกษาใหหายยาก และจะเปนสาเหตใหปลาทยงไมเปนโรคเกดการตดเชอเพมขน 4. ชวงตนฤดหนาวมโอกาสสงทจะมพยาธภายนอกมาเกาะตามตวและเหงอกปลา ดงนน คารมการปองกน เชน ในกระชงปลาควร ใชดางทบทม 1 ชอนชา หอดวยผาหนาๆ ถวงดวยหน แชน าลกประมาณ 30 เซนตเมตร ผกตามมมกระชงหรอดานเหนอน า เพอปองกนปรสตภายนอก กระท า 3 วนครงจะเปนการด 5. หากกระชงปลาอยในบรเวณน าตน ควรยายลงไปอยทบรเวณน าลก ซงจะเปนการปรบอณหภมของน าเพราะอณหภมน าลกจะสงกวาน าตน 6. ในบอดน น าเกลอแกงมาละลายน า แลวสาดใหทวบอ ประมาณ 20-80 กโลกรมตอไร 7. ในสภาวะทอากาศเยน ท าใหน ามอณหภมต ากวาปกต (ต ากวา 23 องศาเซลเซยส) ไมควรสบน าเขา ..หรอออกจากบอ และไมควรยายหรอล าเลยงปลาไปทอน จะท าใหปลาเครยดและตดเชอโรคไดงาย ซงการใชยาและสารเคมในการรกษาปลาปวยเปนไปตาม ตารางท 5 แนวทางแกไขสาเหตการตายของสตวน าเบองตน ในเบองตน เมอพบ สาเหตการตายของสตวน านาจะมาจากเหตใด โดยพจารณาจากตารางท 1, 2 และ 3 เจาหนาท ควรแนะน าแนวทางแกไข สาเหตการตายของสตวน าเบองตน ดงน

o ปรมาณออกซเจนละลายน าต า แนวทางแกไข สบน าพน ขนบนอากาศ ใชเครองตน า เปลยนถายน า 2 ใน 3 สวน ใสเกลอแกง 0.1-0.5 % ของปรมาณน า ใส ปนขาว 30-50 กโลกรมตอไร งดอาหาร ลดปรมาณความหนาแนนของสตวน า

o เกดแพลงคตอนจ านวนมากมายและรวดเรว แนวทางแกไข เปลยนถายน าใหมากทสด ใชสารก าจดแพลงคตอน เชน เกลอแกง ใชจลนทรยชวยยอยของเสย

o พษจากยาฆาแมลง/สารเคม แนวทางแกไข เปลยนถายน าทงหมด ... ใชเครองตน าเพมออกซเจน

20

o พบเชอโรค/ปรสต แนวทางแกไข กรณทพบวาสตวน าเปน โรคหรอมปรสต ควรด าเนนการ (ตารางท 5) หรอเอกสารเผยแพร เรอง การปองกน.. และก าจดโรคปลา กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ 33 หนา

ตารางท 5 สารเคมและยาทวไป ทใชในการปองกน รกษาโรคและปรสต ทเกดขนในสตวน า สารเคม / ยา การใชทางการประมง อตราการใช วธการใช

เกลอแกง (Sodium chloride)

ก าจดปรสตภายนอก 0.1–0.5 % แชตลอดไป 1 % แช 30 นาท - 1 ชวโมง 3 % แช 2-3 นาท

ลดความเครยดระหวางขนสง 0.1 % แชตลอดไป ลดเปนพษแอมโมเนย ไนไตรท กาซไขเนา 60 – 100 ก.ก. ตอ ไร ละลายน าสาดทวบอ

ดางทบทม (Potassium permanganate)

ก าจดปรสตภายนอก 2-3 พพเอม. แชตลอดไป ฆาเชอ อปกรณทใชในการเลยงสตวน า 20-25 พพเอม. แชนาน 24 ชวโมง ก าจกปรสต เชอรา และแบคทเรยในอาหารสตวน ามชวต

100-150 พพเอม. แชนาน 3-5 นาท

ลดปรมาณแพลงกตอนและสารอนทรยในน า ไมก าหนด ไมก าหนด ใชลดความเปนพษของกาชไขเนา และโลตน ไมก าหนด ไมก าหนด

ฟอรมาลน (37-40 % ของ ฟอรมาลดไฮด)

ก าจดปรสตภายนอก โรคจดขาว 25-50 พพเอม. แชตลอดไป 100-200 พพเอม. แชนาน 30 นาท-1 ชวโมง

คลอรน (Chlorine) ฆาเชอและพาหะตางๆ ในน า 10-30 พพเอม แชตลอดและท าซ าทก 5 วน จ านวน 4 ครง

ฆาเชอภาชนะ อปกรณในโรงเพาะฟก 10-30 พพเอม แชนาน 1 คน ท าความสะอาดพนโรงฟก 50-100 พพเอม สาดใหทว ทงไว 30 นาท

โซเดยมไธโอซลเฟต (Sodium thiosulfate)

ใชก าจดคลอรนในน า 10-20 พพเอม ใชน าไดทนท

ไตรคลอรฟอน (Trichlofon)

ก าจดปรสตภายนอก ไดแก ปลงใส (monogene) เหบปลา (Argulus) หนอนสมอ (Lernaea)

0.25-0.5 พพเอม แชทงไว 3-4 วน ท าซ า

ก าจดศตรของสตวน า (แมลงในน า) 0.5-1.0 พพเอม ทงไว 7-14 วน กอนปลอยสตวน าลงเลยง

ไตรฟราลน (trifluralin)

ก าจดเชอรา (สกล Lagenidium) ก าจดปรสตภายนอก กลม ซโอแทมเนยม

0.01-0.06 พพเอม. แชตลอด

21

สารเคม/ยา การใชทางการประมง อตราการใช วธการใช เบนซลโคเนยมคลอไรด (BKC)

ฆาเชอแบคทเรยในน า ก าจดโปรโตซวภาย นอก และแพลงกตอน

0.3-0.8 พพเอม (0.5-1.3 ลตร/บอ 1 ไร น าลก 1 เมตร)

ใชฆาเชอในบอดน

1-2 พพเอม แชนาน 1 ชวโมง โพวโดนไอโอดน (Povidone iodine)

ยาฆาเชอทวไป ตามฉลากก าหนด ตามฉลากบอกวธการ

ปนขาว ปรบคาความเปนกรด-ดาง ของน า 30-50 กโลกรม/ไร ละลายน าสาดทวบอ น าเปนกรดจด 100-200 กโลกรม/ไร ละลายน าสาดทวบอ

ปนมารล ใชในการเตรยมบอ 100-200 กโลกรม/ไร ละลายน าสาดทวบอ ดนเปนกรดจด 1,000 กโลกรม/ไร ละลายน าสาดทวบอ

ปนเปลอกหอย น าเปนกรดจด 30 กโลกรม/ไร ละลายน าสาดทวบอ ปนโดโลไมท ใสบอเรงใหแพลงกตอนเจรญเรวขน 20-30 กโลกรม/ไร/ครง ละลายน าสาดทวบอ แอมมอกซซลลน(Amoxicillin)

รกษาโรคตดเชอแบคทเรยทงแกรมบวกและแกรมลบ ในระบบอวยวะภายใน / ผวหนง

ตามฉลากก าหนด ตามฉลากบอกวธการ

เอนโรฟลอกซาซน(Enrofloxacin)

รกษาโรคตดเชอแบคทเรยทงแกรมบวกและแกรมลบ

ตามฉลากก าหนด ตามฉลากบอกวธการ ((ENRO:MRL=0.1 พพเอม.)

ออกโซลนค แอซด(Oxolinic acid)

รกษาโรคตดเชอแบคทเรยแกรมลบ พวกเชอ Stephylococcus aerues

ตามฉลากก าหนด ตามฉลากบอกวธการ (OXO:MR=0.02 พพเอม.)

กลมยาเททราไซคลน (Chlortetracycline, Oxytetracyclin, Tetracycline)

รกษาโรคตดเชอแบคทเรยทงแกรมบวกและแกรมลบ เชอ anaerobicbacteria, rickettsiae, chlamydiae, mycoplasma, spiro-chetes และ protozoa บางชนด

3-5 กรม/อาหาร 1 กโลกรม ผสมอาหาร (TC:MRL= 0.1 พพเอม.)

Sulfadimethoxine sodium และ Ormethoprim

รกษาโรคทเกดจากเชอแบคทเรยทงแกรมบวกและแกรมลบ รกษาโรคตดเชอในระบบทางเดนอาหาร และโรคตดเชอแบคทเรย

10-30 พพเอม หรอตามฉลากก าหนด

แชตลอด (SME:MRL=0.1 พพเอม.)

10 มลลกรม/น าหนกปลา 1 ก.ก. หรอตามฉลากก าหนด

ผสมอาหาร (SME:MRL=0.1 พพเอม.)

Sulfadimethoxine sodium และ Trimethoprim

รกษาโรคทเกดจากเชอแบคทเรยทงแกรมบวกและแกรมลบ และรกษาโรคตดเชอ

ตามฉลากก าหนด ตามฉลากบอกวธการ (SME:MRL=0.1 พพเอม.) (TMB:MR=0.05 พพเอม.)

Sulfadiazine และ Trimethoprim

รกษาโรคทเกดจากเชอ เชน โรคตดเชอทผวหนง ทางเดนหายใจ

ตามฉลากก าหนด ตามฉลากบอกวธการ (SDZ:MRL=0.1 พพเอม.) (TMB:MR=0.05 พพเอม.)

22

สารเคม/ยา การใชทางการประมง อตราการใช วธการใช Sulfamonomethoxine Sodium

รกษาโรคทเกดจากเชอ ในระบบทางเดนหายใจ ระบบประสาท ระบบทางเดนอาหาร

ตามฉลากก าหนด ตามฉลากบอกวธการ (SMM:MR=0.1 พพเอม.)

Toltrazuril ใชฆาโปรโตซวในระบบทางเดนอาหาร ในกลม Coccidia

ตามฉลากก าหนด ตามฉลากบอกวธการ (หามตรวจพบในเนอ)

หมายเหต 1. MRL = Maximum Residue Limit (ปรมาณสารตกคางสงสดทยอมรบได) 2. พพเอม = หมายถง 1 ใน 1,000,000 สวน เชน เกลอ 1 พพเอม คอ เกลอ 1 กรมในน า 1,000 ลตร 3. การใชยาปฏชวนะและสารเคม ตองเปนยาทไดรบการขนทะเบยนอยางถกตองตามกฎหมาย ปฏบตตามค า

แนะน าทระบบนฉลากและเอกสารก ากบยา รวมถงระยะหยดยาอยางเครงครด ไมใชยาหรอสารเคมตองหาม (ตามประกาศทางราชการ) และควรอยภายใตการดแล ของนกวชาการประมง

4. หากผเพาะเลยงสตวน า ประสบปญหาเรองสขภาพสตวน า ตดตอขอค าแนะน าไดจาก ส านกงานประมงจงหวด ทวประเทศ ศนยวจยและพฒนาประมง ทวประเทศ สถาบนวจยสขภาพสตวน า ทหมายเลขโทรศพท 02 579 4122 , 074 334 5168 เอกสารอางอง กรมประมง 2537 เอกสารเผยแพร การปองกนและก าจดโรคปลา กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ เกษตรกลาง กรงเทพมหานคร 10900 การควบคมเภสชเคมภณฑ ในการแกไขปญหาปฏชวนะตกคางในสตวบรโภค 2555 ส านกยา กระทรวง สาธารณสข. (ออนไลน) สบคนจาก : http://drug.fda.moph.go.th/drug/zone_chemic/che005.asp [30 ตลาคม 2555] ปญหาโรคปลาในกระชงหนาหนาว 2555 ศนยวจยและพฒนาประมงน าจด (ออนไลน) สบคนจาก : http://www. Fisheries go.th/sf-lampang/index.php?option=com_content&view=article&id =76&Itemid=135 [30 ตลาคม 2555] มกดา อตรพงศ 2550 วตถอนตรายทใชในการเพาะเลยงสตวน า กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ 32 หนา ยาสตวกบการเพาะเลยงสตวน า 2555 กรมประมง (ออนไลน) สบคนจาก : http://www.fisheries.go.th/thacert/ index.php/knowledge/76-drug-animal [30 ตลาคม 2555]

23

ยาตานจลชพ 2555 กรมประมง (ออนไลน) สบคนจาก : http://www.fisheries.go.th/quality/ [30 ตลาคม 2555] วตถอนตรายทใชในการเพาะเลยงสตวน า 2550 กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ 40 หนา ฤดกาลของประเทศไทย 2555 กรมอตนยมวทยา (ออนไลน) สบคนจาก : http://www.tmd.go.th/info/info .php?FileID=23 [30 ตลาคม 2555] แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ. 2553 – 2557 กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย 3/12 ถนน อทอง แขวงดสต กรงเทพมหานคร 10300. American Public Health Association, American Water Works Association and Water Pollution Control Federation. 1992. Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater" 18th Edition, American Public Health Assoc., Wash. D.E, USA. AOAC. 2005. Official Methods of Analysis of Association of Official Analytical Chemist. 18th eds., Arlington, Verginia. 1298 p.Bernfeld, P. 1951. Enzyme of starch degradation and synthesis. Adv. Enzyme. 12:379. Bond, C.E. 1991. Biology of Fishes. Saunders College Publishing, Philadelphia. 514 pp. Durborow, R.M., and R. Francis-Floyd. 1996. Medicated feed for food fish. Southern Regional Aquaculture Center Publication 473, Mississippi State Univ. MS. Federal Joint Subcommittee on Aquaculture. 1994. Guide to Drug, Vaccine, and Pesticide Use in Aquaculture. Texas Agriculture Extension Service, College Station, TX. Fred Whitford. What killed the fish ? Purdue University Cooperative Extension Service 615 West State Street, West Lafayette, IN 47907-2053 USA. Rottman, R. W., R. Francis-Floyd, P.A. Reed, and R. Durborow. 1992. Submitting a sample for fish kill investigation. Southern Regional Aquaculture Center Publication 472, Mississippi State Univ. MS. Rottman, R. W., R. Francis-Floyd, and R. Durborow. 1992. The role of stress in fish disease. Southern Regional Aquaculture Center Publication 474, Mississippi State Univ. MS. Water Quality Monitoring. A practical guide to the design and implementation of freshwater quality studies and monitoring programmes. 1996 Edited by Jamie Bartram and Richard Balance. (Online) Available : http://www.bvsde.paho.org/bvsacd/who/monito.pdf [2012 October 30]

--------------------------------------------------

24

ภาคผนวก ขาวปลาตาย รอบ ป พ.ศ. 2554-2555 1. ขาวปลาตายจากสารเคมและการปลอยของเสย

1.1 ปญหาน าเสย จากเหตเรอน าตาลลม ! วนท 31 พฤษภาคม 2554 เรอบรรทกน าตาลลม ในแมน าเจาพระยา ทเกดขนเมอวนท 31 พฤษภาคม พ.ศ. 2554 โดย เรอบรรทกน าตาลประสบอบตเหต พงชนตอมอ สะพานขามแมน าเจาพระยาท ต. ภเขาทอง จ . พระนครศรอยธยา อบตเหตเรอน าตาลลมเชนกนน กเคยเกดขนมาแลว กอใหเกดความเสยหายคลายๆ กน คอน าตาลจ านวนมากนบพนตนจมน า ท าใหปรมาณออกซเจนลดลงและน าเนาเสย และเกดมวลน าเสยปรมาณมหาศาล

ไหลตามสายน า สงผลตอปลาตามธรรมชาตและปลาเลยงในกระชงทอยใตจดเกดเหต ขาดออกซเจนและตายในทสด ท าใหปลา ตายนบลานตว ประเมนความเสยหายไดไมต ากวา 20 ลานบาท ซงยงไมรวมถงสตวน าตาง ๆ ตามธรรมชาตตางๆ ไมสามารถประเมนคาได โดยเฉพาะปลาพนถนพนธหายาก ทมา : http://wastewatertreatments.wordpress.com/ 1.2. พบปลาตายเกลอนหนองน าสาธารณะ คาดเบองตนอาจเกดจากยาฆาหญา วนท 3 ธนวาคม2554

เมอเวลา 11.30 น. นายประเวช อวรทธพาณชย ประมงอ าเภอเมองกระบ ไดรบแจงจากชาวบานหนองกก ม. 2 ต.ไสไทย อ.เมอง จ.กระบ วา มปลาในหนองน าหนองกก ลอยตายจ านวนมาก โดยไมทราบสาเหต จงเดนทางไปตรวจสอบพรอมดวย นายศกดา อาจเสรม ผใหญบาน พบ ปลาลอยตายเกลอนหนองน า เนอทกวางประมาณ 30 ไร จากการสอบถามชาวบานทราบ

วา เดมทน าในล าคลองเปนสเขยวใส แตตอนนพบวาน าคลองมลกษณะเปนสขนมว และมคราบน าทวบรเวณ ซงอาจจะเปนสาเหตท าใหปลาตาย อาท ปลาตะเพยน ปลายสก ปลาสวาย เปนตน ในเบองตนคาดวา อาจจะมการฉดยาฆาวชพชบรเวณใกลเคยง เมอมฝนตกลงมาเกดการชะลางและไหลลงในล าคลอง ทมา: :http://hktaus4.blogspot.com/2011/12/blog-post_06.html

25

1.3 ชาวนาแหใชยาฆาเพลย ลามลงคลอง สตวน าตายเกลอน วนท 8 เมษายน 2555 พบชาวนาในพนทเมองกรงเกา ใชยาฆา เพลยระบาด ชนดรนแรง "กาซเนอร" ททางการหามจ าหนาย พรอมปลอยน าเสยจากนาลงคลอง เปนผลใหสตวน าตายเกลอน เนาเหมนหลายพนท ดร.อภชาต ลาวลยประเสรฐ ผอ.ศนยวจยขาวพระนครศรอยธยา เปดเผยวา ชาวนาก าลงประสบ ..ปญหาเพลยกระโดดระบาดหนก กดกนตนขาวฉดยา

หลายชนด แตเอาไมอย จงลกลอบใชยาตองหามทอนตรายคอ กาซเนอร หรอชาวบานเรยกวา ยาหยด ททางการสงหามขายและน าเขา ซงเปนยาอนตรายตอคนและสตวน า รวมทงสงแวดลอม แตมชาวนาในพนท จ.สพรรณบร และ จ.อางทอง ใชกนมาก และก าลงลกลามมาท จ.พระนครศรอยธยา จงไดใหเจาหนาทออกส ารวจ ตรวจตามรานขายปยและยาของเกษตรกร แตยงไมพบ เพราะชาวนาจะแอบซอกนลบๆ ผสอขาวรายงาน ชาวนาจะสบน าเขานาใหสงกวาโคนตนขาว แลวใชยาหยดลงไปในน า ยาชนดน จะฆาเพลยตายหมด จากนนชาวนาจงปลอยน าทงลงแหลงค คลองธรรมชาต ท าใหสตวน าตายหมด บางรายใชยาผสม น ามนเครองฉดปอง กนไมด ชาวนาถงกบนอกกลางนา ทมา :http://www.thairath.co.th/content/region/251629

1.4 คพ.ช'แอมโมเนยโรง.น าแขง ตนเหตปลาล าตะคองตาย วนท 14 กรกฎาคม 2555 อธบดกรมควบคมมลพษ เผยกรณปลาในแมน าล าตะคอง ตายจ านวนมาก นาจะมาจากโรงงานน าแขงทลางเครอง ซงตองเปลยนสารแอมโมเนยในการผลต เตรยมแจงขอกลาวหา พ.ร.บ.สงแวดลอม เมอวนท 16 ก.ค. นายวเชยร จงรงเรอง อธบดกรมควบคมมลพษ (คพ.) กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม(ทส.) เปดเผย ลาสดไดรบรายงานจากเจาหนาท

สงแวดลอมภาค จ.นครราชสมา วา สาเหตทท าใหปลาตาย เพราะโรงงานน าแขงทปดซอมใหญ ทเมอซอมแลวจะตองลางเครอง และเปลยนสารแอมโมเนยทใชในขนตอนการด าเนนการผลตน าแขงครงละ 6 ถง ถงละ 50 กโลกรม รวม 300 กโลกรม คาดวาระหวางการลางท าความสะอาด และซอมบ ารงนน แอมโมเนยจะรวไหลลงในน าและท าใหปลาตายจ านวนมาก ทมา: http://www.thairath.co.th/content/edu/276475

26

1.5 เจาของเรอชดใชคาเสยหายชาวบาน หลงท าน ามนรวลงทะเลกระบ วนท 15 กรกฎาคม 2555 เจาหนาทของ ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวด กระบ ลงพนท ตรวจสอบบรเวณปาชายเลน จดเกดเหต คราบน ามนรวลงทะเล พรอมประสานเจา ของเรอทประสบเหต ชดใชคาเสย หายใหกบชาวประมง ทไดรบผล กระทบ วนท 1 ก.ค.55 นายทศพร โชตชวง ผอ านวยการฝายสงแวดลอม ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดกระบ พรอมเจาหนาทตรวจสอบ

บรเวณปาชายเลนใกลกบทาเทยบเรอเอกชน บานแหลมกรวด ม.8 ต.ตลงชน อ.เหนอคลอง จ.กระบ หลงไดรบการรองเรยนจากชาวประมงพนบานวา พบคราบน ามนบรเวณดงกลาวจ านวนมาก โดยในเบองตนพบเปนคราบน ามนเตา เกาะอยบรเวณรมชายหาด และบรเวณใบและรากตนโกงกาง ตลอดระยะทางกวา 10 กโลเมตร ทมา : http://www.thairath.co.th/content/region/272573

1.6 สงขลา น าคลองอตะเภาเนาปลาตายเกลอน วนท 22 กรกฎาคม 2555 ปลาในคลองอตะเภาและในกระชงเลยงของชาวบานในอ าเภอสะเดา จงหวดสงขลา ลอยตายเกลอน คาดสาเหตมาจากโรงงานลกลอบปลอยน าเสย เกดปญหาน าในคลองอตะเภา ซงเปนคลองสายหลกของจงหวดสงขลาเนาเสยในชวงทไหลผานพนท 5 หมบานของต าบลปรก อ าเภอสะเดา ประกอบ ดวย หม 1, 4, 6 ,7 และ หม 8 รวมระยะทางเกอบ 20 ก.ม. ท าใหปลาในคลองทยอยลอยคอตาย นอกจากน

ยงสงผลกระทบอยางหนกตอกระชงเลยงปลาทบทมของชาวบานในพนทหม 6 อาท กระชงปลาของนายอบดลรอซก หวนเตะ อาย 47 ป เปนปลาทบทมทเลยงมา 7 เดอน และก าลงเตรยมจบขายตายหมดยกกระชงทง 4 กระชง จ านวน 20,000 ตว มลคากวา 150,000 บาท สภาพน าในคลองอตะเภาเรมผดปกตตงแตเมอวานน เนองจากปลาเรมลอยคอขนมาบนผวน า กระทงวนนไดทยอยตาย โดยเฉพาะปลาทเลยงไวในกระชงตายหมดทงกระชง คาดวาสาเหตนาจะมาจากโรงงานน ายางขนในพนทลกลอบปลอยน าเสย ขอใหหนวยงานทเกยวของเกบตวอยางน าไปตรวจสอบ เพอหาทางแกไข ทมา: http://www.krobkruakao.com/ขาว/59227/สงขลา-น าคลองอตะเภาเนาปลาตายเกลอน.html

27

1.7 ชาวระยองรองโรงงานปลอยน าเสยปลาตาย วนท 17 สงหาคม 2555

นางวรรณพร วงศสวรรณ เจาหนาทประมงอ าเภอบานคาย จ.ระยอง พรอมกบเจาหนาทส านกงานสาธารณสข เขาตรวจสอบ ปลาทตาย ลอยอยใน คลองปลากง หม 2 บานหวทง ต.หนองบว อ.บานคาย จ.ระยอง ซงเกดจากน าเนาเสย โดยชาวบานระบวา มโรงงานอตสาหกรรมปลอยน าเสยลงคลองปลากง จนท าใหน ามสด า และกลนเหมนรนแรง ปลาตาย และยงมปลาลอยหว อกเปนจ านวนมาก

นายส าเรง บรษโชต สมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลหนองบว หม 2 กลาววา ไดแจงใหองคกรปกครองสวนทองถนเจาของพนท และแจงหนวยงานทเกยวของ ไดรบทราบ เพอหาสาเหตของน าเสย และหาโรงงานอตสาหกรรมตนตอ ทปลอยน าเสยดงกลาว เบองตน องคการบรหารสวนต าบลหนองบว ใหเจาหนาทแจงความกบต ารวจ สภ.หนองกรบ เพอด าเนนคดกบโรงงานอตสาหกรรมทปลอยน าเสยแลว ทมา :http://www.innnews.co.th/shownews/show?newscode=398558 1.8 อ. บานคาย น าปลาในคลองปลากลงไปตรวจหาสารปนเปอน วนท 25 กนยายน 2555

จงหวดระยอง อบต สาธารณสข และชาว .. บาน อ. บานคาย เมองระยอง รวมกนเกบตวอยางใน .คลองปลากลง เหนอ กลาง และปลายน า ของโรงงาน.เจาของปญหา เพอตรวจหาสารปนเปอนในปลา การด าเนนงานครงนเพอเกบตวอยางปลาทง 3 จด สงไปตรวจพสจนทหองปฏบตการ ซงเปนของเอกชนแหงหนงใน จ. ฉะเชงเทรา เพอตรวจหาสารปนเปอน เชน สารตะกว สารโลหะหนก ตางๆ ใน

เนอปลา คาดวาจะทราบผลใน 7 วน หลงจากชาวบานประสพ ปญหาเรองการลกลอบปลอยน าเสยจากโรงงาน รวมทงบอบ าบดน าเสยรวมของสวนอตสาหกรรมโรจนะ ทอย เหนอคลองปลากลงลงมา หลายครงท าใหปลาขาดอากาศหายใจ ท าใหปลาตายจ านวนมาก น าในคลองดงกลาว สงกลนเหมน ซงเปนปญหาซ าซาก มานานกวา 5 ป รวมทงปญหาเครองจกรในโรงงานดงกลาว สงเสยดงกลาง ดกและสงกลนเหมนเปรยว แตยงไมมหนวยงานทเกนวของเขามาด าเนนการแกไขปญหาอยางจรงจง ทมา :http://www.manager.co.th/Local/ViewNews.aspx?NewsID=9550000117934

28

1.9 รองเรยนปลาอางเกบน าโครงการพระราชด ารตายนบหมน วนท 6 ตลาคม 2555 ผสอขาวไดรบการตดตอจากกลมชาวบาน บานโนนอดม ต. ไร อ. พรรณานคม จ. สกลนคร กรณอางเกบน าตามโครงการพระราชด ารหวยวงถ า พบปลาในอางเกบน าเรมทยอยตายอยางตอเนอง จากการลงพนทตรวจสอบ พบวา มปลาใหญนอยลอยตายอยในอางเกบน าเปนจ านวนมาก แหลงน าแหงนชาวบานไดใชประโยชนอยางหลากหลาย ทงการประปาในหมบานโนนอดม ชาวบานไดใชท าประมงน าจดจบกง หอย ป

ปลา ทงบรโภคเองในครวเรอนตลอดจนการขายสรางรายได อางเกบน าหวยวงถ า มพนทกวา 600 ไร เกบกกน าความจน าท 3,100,000 ลบ.ม. ชลประทานผนน าสภาคการเกษตรครอบคลมพนทกวา 3,000 ไร จากการตรวจสอบในเบองตนพบวาการตายของสตวน าไมไดเกดจากโรคระบาดหรอพยาธ ซงชาวบานโนนอดมใหขอมลกบเจาหนาทวา กรณปลาในอางเกบน าหวยวงถ าตาย เกดจากสารเคมจ าพวกยาฆาหญาทกลมนายทนใชก าจดหญาเพอการปลก ยางพารา รวมถงปาลมน ามน ในพนทปาตนน าซงอยในเขตพนทปาสงวนแหงชาต. ทมา : http://www.thairath.co.th/content/region/274012

1.10 ปลากระชงชอกตายหลงสารพษไหลลงแมน า วนท 21 มถนายน 2555 นายพจตร บญโต อาย 44 ป เกษตรกรผเลยงปลากระชง บรเวณ ชมชนฝงสถานรถไฟ จ. พจตร เขตเทศบาลเมองพจตร และผประกอบ การเลยงปลาในกระชงอกหลายราย เปดเผยวา ฝนทตกหนกตดตอ กนหลายวน และน าไดชะลางดนโคลน รวมทงสาร เคมในนาขาว ปะปนลงมาและไหลลงมาในแมน านาน ท าใหระดบน าสงขน และมสขนแดง สงผลกระทบให

ปลาในกระชงปรบสภาพไมทน ไมกนอาหาร โดยเฉพาะปลาดก, ปลาทบทม ท าใหปลาทเลยงไวตายลอยเปนแพจ านวนมาก รวมถงราคากตกต าท าใหขาดทน จงท าใหขณะนเกษตรกรผเลยงปลาในกระชงในแมน านาน ตางทนกบสถานการณไมไหว ประกาศจะเลกเลยงปลาในกระชงแลว จงอยากวงวอนขอใหหนวยงานรฐทเกยวของลงมาชวยเหลอชาวบานดวย ทมา: http://www.innnews.co.th/shownews/show?newscode=386094

29

1.11 คาดปลาบงแกนนครลอยตายออเหตสารพษ-ออกซเจนต า วนท 26 กนยายน 2555 ศนยขาวขอนแกน -รายงานขาวแจงวา หลงจากทพบปลานานาชนดในบงแกนนคร เขตเทศบาลนครขอนแกน ไดลอยขนมาตายบนผวน าโดยไมทราบสาเหต โดยพบตายผดปกตจ านวนมาก ตงแตวานน (25 ก.ย.) ดานส านกงานประมงจงหวดขอนแกน ไดสงนกวชาการ มาเกบตวอยางปลาทตายและตวอยางน าไปตรวจ เบองตน นกวชาการสนนษฐานวา เมอสดสปดาหทผานมาไดเกดฝนตกตดตอกนหลายวน จงชะ

ลางสารพษไหลลงสบงแกนนครมากเปนพเศษ สวนอกสาเหตหนงนาจะเกดจาก การมสารฟอสฟอรส สารซลไฟดเกนขอก าหนด และมคาออกซเจนทละลายในน าต ามาก ประกอบกบเกดปรากฎการณ ALGAE BLOM โดยในเวลากลางคนสาหรายจะหายใจเอาออกซเจนและกาชคารบอนไดออกไซดออกมา ซงเปนการแยงอากาศส าหรบหายใจของปลา ทมา :http://lightofearth.fix.gs/index.php?topic=2429.0 :http://m.thairath.co.th/content/region/294008

2. ขาวปลาตายจากน าจดไหลลงทะเล 2.1 ปลาทะเลนบลานตวเกยตนหาดชะอ า หลงน าจดททวมไหลลงสทะเลมหาศาล 14 ตลาคม 2554

ตลอดแนวชายหาดชะอ า ไดเกดปรากฏการณน าเบยดขน โดยมปลานบลานตวเกยตนขนมาตายจนเกลอนหาด จงรดไปตรวจสอบ พบวา ตลอดแนวหาดชะอ า โดยเฉพาะหนาหาดบานหนองแจง ชะอ าใต มชาว บานและนกทองเทยวจ านวนมากททราบขาววา มปลาขนตลอดแนวชายหาดชะอ า ตางพากนน าอปกรณจ าพวกอวน แห และตาขายดกปลามาจบปลาทโผลหวเหนอน าทลอยเกยตนอยตลอดแนวชายหาดชะอ า

ส าหรบปรากฏการณน าเบยดในครงน เกดจาภาวะน าเหนอทไหลทวมบานเรอนราษฎรในหลายพนท และมาบรรจบลงสทะเล ท าใหน าจดทไหลลงสทะเลมมากเกนไป จนสงผลใหน าขาดออกซเจน และไมสามารถใชชวตอยในทะเลได โดยปลาสวนใหญทลอยตวในแนวน าตนเปนปลาจ าพวกปลาฉลาม ปลากระเบน ปลาดกทะเล ปลาจวด ปลาลนหมา กง และปลาเลกปลานอยนบลานตวทตาย ทมา :http://www.manager.co.th/Local/ViewNews.aspx?NewsID=9540000130688

30

2.1 นกวชาการกรวดน าทะเลสาบสงขลาหลงปลาตาย วนท 28 พฤศจกายน 2554 นายนคม ละอองศรวงศ นกวชาการประมงช านาญการ สถาบนวจยการเพาะเลยงสตวน าชายฝงจงหวดสงขลา ลงพนทตรวจสอบและเกบตวอยางน าในทะเลสาบสงขลา พนทต าบลเกาะยอ อ.เมอง หลงจากเมอชวง 2 วนทผานมา ปลากะพงขาวในกระชงของเกษตรกรใน ต.เกาะยอ ทยอยตายอยางตอเนอง เพอน าตวอยางน าไปตรวจสอบเพอหาสาเหต วา มาจากสภาพแวดลอมของน าในทะเลสาบสงขลาทเพมสงขนในชวงนหรอ

ไม เนองจาก เปนพนทรบน าทงจากในพนท จ.สงขลา และ จ.พทลง ทจะท าใหเกดแบคทเรยจากสภาพน าทเพมขนท าใหน าทะเลจดพบบอยในปลาเลกทอยในชวงอายประมาณ 3 เดอน ทงนเพอเรงหาทางปองกนและผลกระทบทอาจจะเกดขนกบเกษตรกรผเลยงปลากะพงขาว ในกระชงรอบทะเลสาบสงขลา โดยเฉพาะใน ต.เกาะยอ เปนแหลงเลยงปลากะพงขาวมากทสดใน จ.สงขลา มกระชงเลยงปลากะพง กวา 500 กระชง และเปนสตวเศรษฐกจของ จ.สงขลา ทสงออกไปยงมาเลเซย ญปน รวมทงโรงงานแปลรปสตวน าใน จ.สงขลา ทมา : http://www.news.sanook.com/1075835/นกวชาการกรวดน าทะเลสาบสงขลาหลงปลาตาย

2.2 ป-ปลานอกน าเกลอนบางแสน วนท 19 กมภาพนธ 2555

เมอวนท 19 ก.พ. ผสอขาวรายงานวา มสตวน าจ านวนมากทงกง ป ปลาลอยเขาฝงชายหาดบางแสน จ.ชลบร ชาวบานททราบขาว แหกนมาจบเปนจ านวนมากโดยเฉพาะบรเวณสะพานปลา หาดวอนนภาทม ป ปลา กงและปลาหมกลอยเขามา นายอนชา โชตจนดา ชาวประมงเรอเลก เผยวา มเหตการณสตวน าลอยเขาฝงเหมอนครงน เกดขน 4-5 ครงแลวตนไมรวาเกด

อะไรขน แตดจากสภาพน าแลวไมนาจะมสตวน าลอยเขาฝง ขณะทกลมเพอนชาวประมงดวยกนบอกวาน าทอยดานนอกมสภาพไมดมน าจดผสมอยท าใหสตวน าขาดออกซเจนจงหนเขาฝงเพอหาอากาศหายใจ อยากจะใหหนวยงานทเกยวของมาตรวจสอบสภาพน าวาสาเหตเกดจากอะไรมฉะนนอกหนอย กง หอย ป ปลาในบรเวณชายหาดบางแสนคงจะสญพนธหมด ทมา : http://www.khaosod.co.th/view_news.php?newsid=TUROd01ERXhOekl3TURJMU5RPT0= &sectionid=TURNd01RPT0=&day=TWpBeE1pMHdNaTB5TUE9PQ==

31

2.3 พบสาเหตปลาตายทหาดปากหราและหาดยาวแลวเกดจากปรากฏการณ บลกรน 15 พฤษภาคม 2555 นายไพบลย บญลปตานนท ผอ.ศนยวจย .และพฒนาประมงชายฝงกระบ เปดเผยความคบหนากรณชาวประมงในต าบลตลงชน อ.เหนอคลอง จ.กระบ พบ ปลาในทะเลทบรเวณหาดยาว และหาดปากหรา ต.ตลงชน หลายชนด อาท ปลาทราย ปลาจวดปลาแปน ทยอยตายจ านวนมากตดตอกนหลายวน เหตเกด ตงแตวนท 25 เมษายน 55 ทผานมา

นายไพบลย กลาวอกวาตอมา ในวนท 3พฤษภาคม 2555 เจาหนาทกไดลงพนทเกบตวอยางน า และปลาตาย มาวเคราะหอยางละเอยดอกครงซงผลการวเคราะหสรปไดวา ไมพบพยาธบรเวณภายนอกและแบคทเรยสวนคณภาพน ากอยในเกณฑปกต แตพบสาหรายบลกรน บรเวณเหงอกและกระเพาะอาหารอก จงสรปไดวา สาเหตการตายของปลาทหาดยาวและหาดปากหรา ไมไดเกดจากโรคระบาดแตเกดจากปรากฏการณ สาหรายบลกรน (Blue Green) ซงมอยในบรเวณดงกลาวจ านวนมากมสาเหตมาจากฤดกาลและสารอาหารทมจ านนมากในน า ทมา : http://www.insanpost.com/opennews.asp?pCategory=1&pColumn=120504165343

2.4 ชาวภเกตตนปลาตายเกลอนคลองแสนสข หวนเกดแผนดนไหว-สนามซ า วนท 26 เมษายน 2555 ศนยขาวภเกต –ชาวภเกตตนปลาตายเกลอนคลองแสนสขหวนเปนลางรายจะเกดแผนดนไหวและสนามซ า

อก เพราะทผานมาไมเคยมปลาในคลองแสนสขตายเปนจ านวนมากอยางวนน เมอเวลาประมาณ 17.00 น.วนน (25 เม.ย.) ผสอขาว ไดรบแจงวา มประชาชนชาวภเกต จ านวนมากมามงดปลาทนอนตายเกลอนอยในคลองแสนสขเขตเทศบาลนครภเกต เมอไปถงยงบรเวณคลองแสน

สข ปรากฏวา มประชาชนชาวภเกตจ านวนมากมามงดปลาทตายเกลอนอยในคลองแสนสข เนองจาก น าภายในคลองไดลดลงจนแหงขอด ท าใหเหนวา มปลาจ านวนมากตายอยภายในคลองตลอด ตงแต บรเวณสะพานไปจนถงจดทออกสทะเล ประชาชนไดน าปลาทตายอยในคลองแสนสขขนมาจ านวนหนง มทงปลาสวาย ปลาแรด ปลายสก เปนตน ทมา : http://www.manager.co.th/local/viewnews.aspx?NewsID=9550000051607&TabID=2&

32

3. ขาวปลาตายตามการเปลยนแปลงของฤดกาล 3.1 บรรมยอากาศหนาวปลาชอคตายเกลอนประมงรดตรวจสอบ วนท 20 ธนวาคม 2554

ประมงบรรมยรดตรวจสอบคณภาพน าหลงปลาชอคตายจ านวนมากคาดอากาศหนาวปลาปรบ ตวไมทน ประมง จ.บรรมย รดตรวจสอบคณภาพน าหลงไดรบแจงวา ปลาในสระน าทใชท าประปาหม บาน ชอคตาย จ านวนมาก (16 ธ.ค.54) นายสมเกยรต พบลยผล ประมงจงหวดบรรมย พรอมเจาหนาท ไดรดไปตรวจสอบคณภาพน าในสาธารณะ “โคกหวควาย ” หลงวดบานหนองไผดง

ม.13 ต.ตมใหญ อ.คเมอง ทใชส าหรบท าประปาหมบาน ผลการตรวจสอบคณภาพน าของเจาหนาท เบองตนพบวา ปรมาณออกซเจนในน าต ากวาเกณฑมาตรฐาน เนองจาก ชวงนมสภาพอากาศหนาวเยน จากอณหภมทลดต าลงกวา 15 C ตดตอกนหลายวน เชอวานาจะเปนสาเหตทท าใหปลาชอค ทมา : http://77.nationchannel.com/video/191203/

3.2 ปลานอกน า อณภมรอนจดเจอฝน ลอยเกลอนล าน าล าปาง วนท 29 เมษายน 2555 เมอวนท 29 เมษายน 2555 ท จงหวดล าปาง จากสภาพอากาศทรอนจด และเกดฝนตกวานน สงผลใหปลานบหมนตวลอยตายเหนอล าน าวงเหนอเขอน ยาง เทศบาลนครล าปาง บางตววายเหนอผวน าหาอากาศหายใจ ชาวบานทพบเหนแหจบมารบ ประทาน บางรายไดตวใหญน าหนก 10 กโลกรม. แตบางตวเรมนอกตายเปนจ านวนมาก ฝายกองสาธารณสข และสงแวดลอมเทศบาล

นครล าปาง กลาววา สาเหตคาดมาจากฝนทตกลงมาหนกท าใหความเยน ผสมกบความรอน ท าใหปลาทอยในแมน าวงปรบสภาพไมทนจงท าใหนอก สวนปลาทยงมอาการมนเมายงไมตายชาวบานกจบมาขายในราคาถก หรอน าไปเปนอาหาร เนองจากปลาทตาย และยงไมตายไมเปนโรคแตอยางใด เนองจากปลานอกความรอนความเยนเทานน สวนปลาทชาวบานจบไดสวนมากเปนปลาขนาดใหญมทงปลานล และปลายสกมน าหนกตงแต 8-40 กโลกรม. ทมา: http://www.thairath.co.th/content/region/256643

33

3.3 ภยแลง สงผลใหปลาในหนองน าวดระนองตายนบหมนตว วนท 21 มนาคม 2555 ภยแลง สงผลใหปลาในหนองน าวดระนองตายนบหมนตว ระนอง วกฤตภยแลง สงผลใหน าในล าคลองแหงขอด เกดปญหาน าไมหมนเวยนท าใหปลาทอาศยในขมเหมองวดชอดง ลอยแพตายนบหมน นายสงด สวาทนนท ก านนต าบล หงาว อ.เมอง จ.ระนอง เปดเผยกบผสอ ขาววา รบแจงจากพระลกวด วดบานหงาว หรอวดวงมจฉา วดชอดงของ จ.

ระนอง วามปลาในวงมจฉาซงเปนขมเหมองเกาทอยภายในวด ททางวดไดอนรกษไวนบแสนตว ไดลอยแพตายอยเหนอผวน าเปนจ านวนมาก ตนจงรบประสานไปยง เทศบาลต าบลหงาว สนง.ประมงจงหวด และศนยเพาะ พนธสตวน าชายฝง จ.ระนองเพอใหรบสง จนท. เขามาชวยเหลอรวมถงวเคราะหหาสาเหตทท าใหปลาตาย ทมา :http://77.nationchannel.com/video/210902/

3.4 ปลาบงหนองบวล าภชอกน าลอยตายเกลอน วนท 16 พฤษภาคม 2555 ปลาบงหนองบวล าภชอกน าลอยตายเกลอน พอพนธแมพนธปลาในบงหนองบว หนองน าใหญใจกลางเมองทกรมประมงใชเปนแหลงเพาะพนธปลา พากนชอกน าจากสภาพอากาศทแปรปรวน ขณะทยงไมมหนวยงานทเกยวของเขามาดแล ผสอขาว รายงานวา ตงแตเชาตร ของวนท 10 พ.ค. ไดมชาวบานนบรอย พากนเอาอปกรณไปชอนปลาในบงหนองบว โดยปลาทชาวบานจบได เชน ปลา

จน ปลายสก ปลาตะเพยน และปลาชนดอนๆ อกหลายชนด มขนาดใหญ ตวละไมต ากวา 5 กโลกรม ถกน าขนมาเปนระยะ ๆ บางตวยงไมตาย กถกน าขนมา สวนใหญปลาทตายจะเปนปลาจน ชาวบานไดน าปลาไปขาย..และน าปลาทตายแลวไปท าปลารา สวนสาเหตทมปลาลอยตายมากขนาดน คาดวาเกดจากสภาพอากาศทแปรปรวน เพราะกอนหนานเปนเวลานานกวา 2 สปดาห ทในพนท จ.หนองบวล าภ มอากาศรอนจดตอเนอง อณหภมประมาณ 37-41 องศาเซลเซยส และไมมฝนตก จนกระทง 2 วนกอนไดมฝนตกลงมา และอากาศเรมเยนลง ท าใหน าปรบสภาพจากรอนมาเปนเยนฉบพลน จนปลาปรบสภาพไมทนชอกน าดงกลาว ทมา : :http://www.thairath.co.th/content/region/259469

34

3.5 ปลาในกระชงตายเกลอนท จ.อทยธาน วนท 15 ก.ค. 2555 เกษตรกรผเลยงปลาในกระชง รมฝงแมน าเจาพระยา ทต าบลเกาะเทโพ อ าเภอเมอง จงหวดอทยธาน กวา 100 ราย ตองเรงจบปลา ทงทยงไมไดขนาด เนองจาก ก าลงประสบปญหาปลาทบทมทเลยงไวตายลงโดยไมทราบสาเหต ทงน เกษตรกรหลายรายทเลยงปลาไว ตายเกอบยกกระชง จงอยากจะใหหนวยงานทเกยวของ เขามาตรวจสอบ ดาน นายพระทศน ธนายศพฒน เกษตรกร ผ

เลยงปลารายหนง กลาววา ปลาทบทมไดเรมทยอยตาย เมอ 3-4 วนทผานมา ซงปลาทเลยงไว จ านวน 20 กระชงๆ ละ 2,000 ตว รวมประมาณ 4 หมน ตว เรมทยอยตายไปแลวรอยละ 15-20 สงผลใหแทบไมมก าไร ทงน ปลาทตายลงไปเปนจ านวนมากนน นาจะเกดจากสภาพอากาศทรอนจดในชวงกลางวน ประกอบกบน าในแมน าเจาพระยามสขนแดง ตะกอนอาจจะเกาะเหงอกปลาท าใหหายใจไมออกและตายลงดงกลาว ทมา:http://www.tnnthailand.com/news/details.php?id=45559 3.6 น าทวมสพรรณฯ ปลาในกระชงตายออ วนท 19 กนยายน 2554

น าทวมสพรรณบรท าปลากระชงแมน าทาจนตายนบแสนตว โดยพบปลาเนาตดประตระบายน า ชลมารคพจารณ อ. สามชก สงกลนเหมนทว 2 ฝงแมน า ขณะทต ารวจลงพนทตรวจสอบความเสยหาย เมอวนท 19 กนยายน 2554 ในพนท อ. เ ดมบางนางบวช อ. สามชม อ. ศรประจนต อ. เมอง อ. บางปลามา และ อ. สองพนอง ขณะนน าลดลง ท าใหน าทวมขงในนาขาวเปนเวลานาน เรมเนาเสยและไหลลงสแมน าทา

จน สงผลใหเกษตรกรทเลยงปลาในกระชง ไดรบ ความเดอดรอนอยางนก นางสมล แซจนทร อาย 58 ป อ.เดมบางนางบวช จ.สพรรณบร กลาววา เลยงปลานลไวในกระชงรมแมน าทาจนรวม 24 กระชง เรมทยอยตายตงแตชวงเชาของวนท 18 ก.ย.ทผานมา รวมแลวกวา 30 ราย ปลาตายทงหมดกวา 2 แสนตว ซงเปนปลาทใกลจะไดก าหนดเวลาจบขายแลว แตเกดมน าเนาเสยไหลลงแมน ามากอนจนท าใหปลาตายหมดทกกระชง ซงหากถงก าหนดจบขายกจะได โดยจะไดราคากโลกรมละ 55 บาท รวมคาเสยหายครงนกวา 10 ลานบาท ทมา: http://www.thairath.co.th/content/region/202997

35

4. ขาวปลาตายจากสาเหตอนๆ 4.1 เขอนพรองน าปลาเลยงตาย วนท 6 มนาคม 2555

พษณโลก – ผสอขาวรายงานวาหลงจากเขอนใหญพรองน าออกจากเขอนกนอยางตอเนองนนสงผลใหผ ทเลยงปลาในกระชง ในแมน านาน ท ต.บานไร อ.บางกระทม จ.พษณโลก ไดรบผลกระทบหลายราย .. นายประมาณ อยด เกษตรกรผเลยงปลา ..กระชง หม 1 ต.บานไร อ.บางกระทม จ.พษณโลก .. กลาววา หลงจากน าในแมน านานไดท าใหระดบน าแมน านานสงขน เพราะวา ไดมการปลอยน าออกจาก

เขอนใหญ ทงเขอนสรกตและเขอนแควนอยบ ารงแดน และบางแหงกมกลนและฟอง และเมอ 2-3 วนทผานมาปลาในกระชงไดเรมทยอยตายท าใหเกษตรกรทเลยงปลากระชงในพนท 3 หมบาน ของ ต.บานไร จ านวนกวา 100 ราย ตองหวาดผวาเกรงวา ปลาในกระชงจะตายจนหมด จงอยากใหหนวยงานทเกยวของชวยเหลอดวย ขณะนสงขายตามทองตลาดมราคาเพยง กก.ละ 62 บาทเทานน ทมา : http://www.khaosod.co.th/view_news.php?newsid=TUROd2NtOHdNakEy TURNMU5RPT0=&sectionid=TURNeE13PT0=&day=TWpBeE1pMHdNeTB3Tmc9PQ

4.2 ชาวบานสระบรรองน าปาสกเสยปลาในกระชงตาย วนท 10 พฤษภาคม 2555 วนท 10 พฤษภาคม 2555 เมอเวลา 11.30 น.

วานน ( 9 พ.ค.55) นายอรรถพล วงษประยร ส.ส.สระบร เขต 2 เดนทางไปทจดเลยงปลาในกระชง รมแมน าปาสก หม 5 ต.บานปา อ.แกงคอย จ.สระบร หลงไดรบการรองเรยนวา มปลาทเลยงในกระชงตาย นายประไพร ไกฟา อาย 42 ป อยบานเลขท 46 หม 5 ต.บานปา อ.แกงคอย เปนเกษตรกรผเลยงปลาในกระชง ผหนงทไดรบความเสยหาย จากน าเสย ท าให

ปลาทบทมทเลยงตาย เผยกบ นายอรรถพล ส.ส.สระบร วา ตนเปนผหนงในจ านวนเกษตรกรหลายคน รมแมน าปาสกทเลยงปลาในกระชงทไดรบผลกระทบ ตนเองเลยงปลาทบทมในกระชง มกระชงปลาทบทมทเลยงประมาณ 60 กระชง ในกระชงหนงจะมปลาทบทมประมาณ 1,800 ตว เวลานเหลอปลาทเลยงในกระชงรอดตาย แค 2 กระชง นอกนนปลาทบทมตายหมด คาเสยหายประมาณ 3 ลานบาท ทมา: http://www.rd1677.com/rd_sarabury/top_sarabury.php?id=89776

36

4.3 ชาวบานรองน าในคลองเนาปลาตายมากวา 10 วน แตไมมหนวยงานไหนมาดแล 10 สงหาคม 2555

เมอวนท 8 ส.ค. 55 ทผานมา ชาวบานในหมบานหวยทบใต หม 2 ต.หวยไผ อ.เมอง จ.ราชบร ไดพาผสอขาวเขาไปดทบรเวณคลองหวยทบใต ซงเปนคลองสายหลกทไหลผานหมบาน และชาวบานในพน ทกใชน าในล าคลองแหงน ท าการเกษตรรวมทงน า ไปผลตน าประปาหมบานดวย แตขณะนน าในคลองนนเนาเสย มสด าและมกลนเหมน ปลาตายลอยเปนแพ จนชาวบานตองชวยกนน าปลาทตาย

แลวขนมากองไวเพราะถาปลอยใหเนาในน ากจะท าใหน าทเสยอยแลวจะเสยมากขนไปอก ซงเปนอยางนมากวา 10วน ชาวบานแจงใหกบทางองคการบรหารสวนต าบลหวยไผ เขามาชวยด าเนนการแกไข แตผานมา 10 วนแลว น าเนาในคลองกยงไมไดรบการแกไข มแตทาง อบต.หวยไผนนน ารถน ามาแจกจายให กบชาวบานทไมมบอบาดาลไดใชน าอปโภคบรโภค แตกไมเพยงพอ ท าใหชาวบานล าบากมากเพราะไมมน าจะใชในการเกษตร ทมา: http://hctvnews2555.blogspot.com/2012/08/10.html

4.4 ปลากระชง ต.โผงเผง นอกน าตายเกอบพนตว วนท 10 กนยายน 2555 เกษตรกรอางทอง เลยงปลากระชง ต าบลโผงเผง เศรา ปลานอกน าตายเกอบพนตว ขาดทนยอยยบ ผสอขาวไดรบแจงจาก นายมานะ พกลน ผใหญบานหมท 4 ต.โผงเผง อ.ปาโมก จ.อางทอง วา ปลากระชง ทชาว บานไดเลยงไว ในขณะนไดทนแรงดนน าทชลประทานท 12 ปลอยลงมาจากเขอน 2,000 ลกบาศกเมตรตอวนาท ท าใหปลาทบทมตาย

เปนจ านวนมาก เกษตรกรโดยโครงการเลยงปลาทบทมในกระชง ม.4 ของหมบานสวนยายสม ทม นายหอมลออ ฉตรชย ดแล โดยใชงบประมาณของ SML ตองรบจบขาย เพราะปลาทบทมเรมนอกน า เนองจากทางชลประทานท 12 ปลอยน ามามากท าใหน าทงแรงจนปลาทนไมไหว ซงปลาทบทม จ านวน 8 ,000 ตว ตองจบขายในราคากโลกรมละ 73 บาท แตปลาตายกวา 800 ตว ท าใหตองขาดทนยอยยบ จงอยางใหหนวยงานรบผดชอบชวยปลอยน าลดลงเพอปลากระชงทยงอยกวา 100 กระชง จะไดไมตองตายและขาดทนแบบน ทมา: http://www.innnews.co.th/shownews/show?newscode=403485

37

4.5 ชาวบานโวยฟารมหมใน อ.หวยยอดปลอยน าเสยลงคลองคนนบพนเดอดรอนหนก ปศสตวลงพนทวนท 28 สงหาคม 2555

นายนยสนต สหวศษฏ ปศสตวอ าเภอหวยยอด จ.ตรง ลงพนทตรวจสอบฟารมหมลกลอบแอบปลอยน าเสยลงในล าคลอง หมท 5 บานหนองสองพนอง ต าบลหนองชางแลน จนสงผลใหปลาตายจ านวนมาก จากการตรวจสอบน าในล าคลองมสแดงเขม และสงกลนเหมนเนาอยางรน แรง ผน าชมชน และชาวบานจงไดน าน าเสยทสมเกบตวอยางจากตนน า กลางน า และปลายน า สงมอบใหกบทางปศสตวอ าเภอหวย

ยอด ไปตรวจวเคราะหคณภาพน าเสย ทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคใต อ าเภอทงสง จงหวดนครศรธรรมราช นายเขต ออนชาต ก านนต าบลหนองชางแลน กลาววา เมอป 2554 ฟารมหมเคยแอบปลอยน าเสยมาแลว ขณะทปศสตวอ าเภอหวยยอด กลาววา ทางปศสตวไมมอ านาจใดๆ ด าเนนการกบฟารมหม แตจะประสานไปยง อบต.ทางว ซงมอ านาจโดยตรง ในการอนญาตใหเปดและปดฟารมเลยงหม ทมา :- http://www.posttoday.com/ สงคม/สงแวดลอม/173511/สอบฟารมหมปลอยน าเสยลงคลอง

4.6 ชาวบานสดทนกลนเหมนน าคเมองเนา วนท 26 กนยายน 2555 เมอเวลา 10.00 น.วนน (26 ก.ย.) ผสอขาวไดรองเรยนจากกลมชาวบานและพอคาแมคาในยานตลาดประตเชยงใหม วา น าในคเมองฝงตรงขามธนาคารกรงเทพ สาขาประตเชยงใหม ถ.ชางหลอ อ.เมอง จ.เชยงใหม เนาเสยอยางหนก ท าใหปลาในคเมองตายไปจ านวนมาก และสงกลนเหมนไปทว ท าใหชาวบานรวมถงพอคาแมคา และประชาชนทขบรถผานไปมา ทนกบกลนเนาดงกลาวไมไหว

ผสอขาวจงไดเดนทางไปตรวจสอบขอเทจจรง ซงกพบวามกลนเนาเหมนฟงกระจายไปรอบๆ คเมองตามขาวทไดรบแจงมา และน าภายในคเมอง กมปลาตายจ านวนมาก แตอยกระจดกระจายกนไปตามมมจดตางๆ ภายในน า ซงปลาบางตวพยายามทจะวายขนมา เพอหายใจอยบนผวน าเปนจ านวนมาก ทมา:http://www.dailynews.co.th/thailand/157502

38

4.7 เขอนลดพรองน าท าปลาตายสญ 170 ล. เกษตรกรเลยงปลาในกระชงประทวง 24 กนยายน 2555 เมอเวลา 13.00 น. ทรมฝงแมน านาน หม 4 ต าบลวงกะพ อ าเภอเมอง จงหวดอตรดตถ เกษตรกรผเลยงปลาในกระชงจ านวนกวา 30 ราย น าปลานล ปลาทบทม ทตายสงกลนเหมน บรรทกทายรถกระบะประมาณ 1 ตน พรอมประสานเจาหนา ทเขามาแกไขปญหาปลาตายลอยเกลอนกระชง มเชนนน จะน าปลาทงหมดเททงบรเวณหนาศาลากลางจงหวด นางสภารตน วงศศร เกษตรกรเลยงปลาในกระชง

หม 4 ต าบลวงกะพ กลาววา หลงเขอนสรกต ลดการพรองน าออกจากเขอนเหลอวนละ 2 ลาน ลบ.ม. และแมจะมการพรองน าเพมวนละ 4 ลาน ลบ.ม. ไมไดท าใหระดบน าทายเขอนเพมสงขนแตอยางใด เพราะความตองการใชของเกษตรกรท านามเปนจ านวนมาก ปลาทบทม ปลานล และปลากดคง ทเลยงไว 210 กระชง จ านวน 210,000 ตว ทยอยตายลอยเกลอนกระชงวนละ 4-5 ตน ทมา : http://www.komchadluek.net/detail/20120924/140785/เขอนลดพรองน าท าปลาตายสญ170 ลาน.html#.UHTtRi5mLp8

4.8 พษน าทวมนราฯ ท าปลาในกระชงตายนบแสน วนท 1 ธนวาคม 2554 นราธวาส กลมผเลยงปลาในกระชงโอดปลาตายนบแสนตว หลงรฐเปดประตเรงระบายน าจด เหนอเขอนลงทะเล วอนหนวยงานทเกยวของเขาชวยเหลอดวน วนน (1 ธนวาคม 2554.) นายซาการยา เจะย ผเลยงปลาในกระชงคลองโคกเคยน กลาววา ตนเปนผหนงทไดรบผลกระทบจากการเปดประตระบายน าทไหลหลากมา แตขณะนแทบ สนเนอประดาตว ปลาทเลยงโดย เฉพาะปลาเกาลอย .

ตายและตายอดอยใตน าหลายหมนตวทกวน ตงแตมการปลอยน าปา ซงตนเลยงปลา 12 กระชง กระชงละประมาณ 1,000 ตว ขณะนเหลอไมกตวแลว ขาดทน เงนทนทกมายงไมรจะชดใชไดอยางไร ไมเพยงเฉพาะตนทไดรบผลกระทบ กลมเลยงปลาในกระชงอกหลายรายกไดรบผลกระทบเชนกน จงขอวงวอนไปยงหนวยงานภาครฐทเกยวของ โปรดเขาไปดแลและใหการชวยเหลอชาวบานอยางเรงดวน อยางจรงจง และจรงใจดวย ทมา : http://www.manager.co.th/South/ViewNews.aspx?NewsID=9540000153146

39

ตารางผนวกท 1 การบนทก ขอมลเบองตนการสบหาสาเหตและการสงเกตอาการของสตวน าปวยหรอตาย

ชอผตรวจสอบ ........................................................

วน/เดอน/พ.ศ. .......................................

สถานทตรวจสอบ (หมบาน......... เลขท..............ต าบล.............อ าเภอ..............จงหวด..................)

หวขอบนทก การบนทก (ขยายความการบนทก) หมายเหต พบวามสตวน าตาย ทไหน เมอไร

ขนาดและความลกของแหลงน าเทาไร

ตนน ามาจากทใด

จ านวนชนดและปรมาณพชน า

ขอมลลาสดของการฉดพนปย ยา สารเคม ทางการเกษตร หรอการปลอยของเสยจากการเลยงสตว อยางไร

ขอมลลาสดของสภาพอากาศรอน หนาว พาย อยางไร

สตวน าตาย ชนดใดบาง

สตวน าชนดเดยว ( species) ตาย ใชหรอไม

สตวน าชนดใดอยในบอหรอแหลงน า

ความเหนเจาหนาทตรวจสอบเพมเตม ...................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................. ………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………..

40

ขอมลเบองตน การสบหาสาเหตและและการสงเกตอาการของสตวน าปวยหรอตาย (2)

ชอผตรวจสอบ .......................................................

วน/เดอน/พ.ศ. ......................................

สถานทตรวจสอบ (หมบาน......... เลขท.............ต าบล...........อ าเภอ...............จงหวด.....................)

หวขอบนทก การบนทก (ขยายความการบนทก) หมายเหต สตวน าขนาดใดตาย

สตวน าตายทงขนาดเลกและใหญ ใชหรอไม

ประมาณการวามสตวน าตายเทาไร (จ านวนตว กโลกรม)

บรเวณใดของแหลงน าทพบสตวน า (ผวน า กนบอหรอ รมตลง ทางน าไหล)

สตวน ายงมอาการทก าลงจะตายอกหรอไม

สตวน าลอยตวฮบอากาศทผวน าหรอไม

สตวน ามอาการวายน าหรอมพฤตกรรมอนๆ ผดปกตหรอไม

ตามรางกายของสตวน ามแผล เนองอก หรอไม

สตวน าตายบรเวณตนน า ปลายน า หรอกระจายทวไป

ความเหนเจาหนาทตรวจสอบเพมเตม...................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................

41

ตารางผนวกท 2 การบนทก ขอมลส าคญการสบหาสาเหตและและการสงเกตอาการของสตวน าปวยหรอตาย

ชอผตรวจสอบ ........................................................

วน/เดอน/พ.ศ. .......................................

สถานทตรวจสอบ (หมบาน......... เลขท..............ต าบล.............อ าเภอ..............จงหวด..................)

1 ขอมลทวไป หวขอบนทก การบนทก หมายเหต

วน เดอน ป และเวลาทถกพบ วน เดอน ป และเวลาทเขาไปถง

แหลงน าทเกดเหต

ต าแหนงของแหลงน าทเกดเหต รวมทงทอหรอทางระบายน าทงทมอยโดยรอบ

ชอ ทอย และเบอรโทรศพท ของเจาของบอหรอแหลงน า (ถาม)

ชอ ทอย และเบอรโทรศพท ของบคคลอนๆ ทเกยวของ

ชอ ทอย และเบอรโทรศพท ของบคคลหรอบรษท ทใช ยาคาแมลงหรอยาปราบวชพช บรเวณใกลเคยง

ความเหนเจาหนาทตรวจสอบเพมเตม ......................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................................................

42

การบนทก ขอมลส าคญการสบหาสาเหตและและการสงเกตอาการของสตวน าปวยหรอตาย (2)

ชอผตรวจสอบ ........................................................

วน/เดอน/พ.ศ. .......................................

สถานทตรวจสอบ (หมบาน......... เลขท..............ต าบล.............อ าเภอ..............จงหวด..................)

2. หลกฐานทางกายภาพ หวขอบนทก การบนทก หมายเหต

บนทก สภาพพนธไม โดยรอบแหลงน าและในแหลงน า (ทมอย หายไป ตายไป หรอก าลงตาย)

ถาเคยมการใช ยาคาแมลงหรอยาปราบวชพช บรเวณใกลแหลงน า บนทกทศทางการระบายน าของพนทๆมการใชยา

บนทกทศทางการไหลของน าจากแหลงก าเนดของการใชยายาคาแมลงหรอยาปราบวชพช

บนทกการกอสรางโครงการตางๆ ทอยใกลๆ (สรางถนน....)

บนทกกลนของน า

บนทกเวลา การเกบตวอยางน า

บนทกออกซเจนทละลายน าและอณหภมน า ทระดบความลก 30 เซนตเมตร ตอนเชาขณะพระอาทตยขน ( 09.00 น.) และเวลาเยน ( 17.00 น.)

ความเหนเจาหนาทตรวจสอบเพมเตม ...................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. ……………………………………………………………………………………………………………………………….. ....................................................................................................................................................................................................

43

การบนทก ขอมลส าคญการสบหาสาเหตและและการสงเกตอาการของสตวน าปวยหรอตาย (3)

ชอผตรวจสอบ ........................................................

วน/เดอน/พ.ศ. .......................................

สถานทตรวจสอบ (หมบาน......... เลขท..............ต าบล.............อ าเภอ..............จงหวด..................)

3. หลกฐานทางชววทยา หวขอบนทก การบนทก หมายเหต

บนทกชนดและจ านวนสตวน าทตาย (ปลา เตา กบ แมลง.......)

บนทกสตวอนๆ ทมการตายในบรเวณแหลงน านนๆ

บนทกขนาด (น าหนก ความยาว) ของสตวน าทตาย แยกเปนแตละชนด

บนทกลกษณะทผดปกตของสตวน าทตาย (เหงอกเปด ปากอา ครบโคงงอ)

บนทกลกษณะการเนาสลายของสตวน า และประเมนวาตายมาแลวกวน สปดาห

บนทกลกษณะการวายน าของสตวน า (วายน าอยผวน า ลอยตวฮบออกซเจน กระโดนขนจากน า หอยคลานขนตนไมเพอหนน า ลกออดลอยอยผวน า)

บนทกตนไมทก าลงจะตาย (อาจใชสงเกตทศทางการไหลของสารอนตรายทมากบน า)

ความเหนเจาหนาทตรวจสอบเพมเตม ..................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................. ……………………………………………………………………………………………………………………………….

44

การบนทก ขอมลส าคญการสบหาสาเหตและและการสงเกตอาการของสตวน าปวยหรอตาย (4)

ชอผตรวจสอบ ........................................................

วน/เดอน/พ.ศ. .......................................

สถานทตรวจสอบ (หมบาน......... เลขท..............ต าบล.............อ าเภอ..............จงหวด..................)

4. หลกฐานทางสงแวดลอม หวขอบนทก การบนทก (ขยายความการบนทก) หมายเหต

บนทกสภาพแวดลอมกอนการเปลยนแปลงของสภาพอากาศทผานมาไมนาน รวมทงพายและฟาผา

บนทกสภาพภมอากาศ อณหภม การปกคลมของเมฆ ความเรวลม กอนเกดเหตสตวน าตาย 5 วน

บนทกสของน า (สด า สเขยว.......) บนทกความใสของน า (น าใส ขนจากตะกอนดน..........)

บนทกการจดการบอหรอแหลงน าทผานมาไมนาน เชน การใชสารเคม การก าจดพชใตน า

บนทกการจดการหรอการใชประโยชนพนทรอบแหลงน า (การใสปยหรอสารเคม ในนาขาว สวนผลไม สนามหญา โรงานอตสาหกรรม.....)

บนทกการใชสารเคมและชอของสารทใช ของกจกรรมตางๆ โดยรอบบอหรอแหลงน า

ความเหนเจาหนาทตรวจสอบเพมเตม ...................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................. ………………………………………………………………………………………………………………………………..

45

คณะผจดท า

ทปรกษา อธบดกรมประมง นายวมล จนทรโรทย รองอธบดกรมประมง นายสมหวง พมลบตร ผอ านวยการส านกวจยและพฒนาประมงน าจด นายนพดล ภวพานช ผเชยวชาญดานเพาะเลยงสตวน า นางสาวสมศร งามวงศชน ผเชยวชาญดานระบบการเพาะเลยงสตวน าจด นายวทยา หวงเจรญพร ผเชยวชาญดานความหลากหลายสตวน า นายวงศปฐม กมลรตน ผเรยบเรยง ผเชยวชาญดานอนกรมวธานสตวน าจด นายสนธพนธ ผาสขด หวหนากลมงานวจยสขภาพสตวน าจด นายสมเกยรต กาญจนนาคาร หวหนากลมวจยการควบคมและตรวจสอบคณภาพยาและเคมภณฑ นางฐตพร หลาวประเสรฐ

46

กตตกรรมประกาศ

คมอฉบบน ส าเรจไดดวยความอนเคราะหของบคคลหลายทาน ซงไมอาจจะน ามากลาว ไดทงหมด จง.ขอขอบคณอยางสงไว ณ ทน รวมทง web site และขาวจากหนงสอพมพ ตางๆ ทขาพเจาไดน า ขอมลและเหตการณ ปลาปวย ตาย ตามสถานทตางๆ ในประเทศไทย มาประกอบเปน .คมอ การหาสาเหต การ สงเกต .อาการ การปองกน และการรกษาสตวน าปวยหรอตาย

ผเรยบเรยง

1