DISSERTATIO ACADEMICADe

MORALITATELUDORUM ALEiE,

Cujus PARTEM PRIOREM

Ex Cons. Ampliss- Facult. Philosoph»

In Regia Academia Aboensi

PR^ESIDEMag. Johanne bilmark,

Histor, et Phil. Pract. Professore Ordin.

Publico examini fubjicit

Sveno Breding,Weflrogothus,

fn AUDITORIO MAJORI Die XXVII FebruarffAnni MDCCLXXXII.

ABOjEImprefla apud Viduam Reg, Acad. Typ. J. C. ffcENCKm.

PRMFATIO.T■ ngeniorum humanorum quanta fit diverfitas, vix a-**■ liunde magis conftat, quam ex dispari, quo tempuscollocare foleant, modo. Docet enim experientia, non-nullos iuis negotiis ita intentos efle, quafi non dierumfolum, fed fingulorum quoque minutorum . ratio ipfisadlutum effiet reddenda; aliis contra de eo follicitis, vthoras commode fallant, ac continuis voluptatibus cor-pus animumque pafcant. Enimvero tarn illi, qui nullas,quam hi, qui perpetuas fibi fumunt ferias,~a juflo ra?tionis ac virtutis tramire defledlunt. Sicuti enim contis-nuo five mot.u-five fitu firmilfima etiam corpora velatteruntur vel corrumpuntur, ita quoque experimur; a-nimi noflri alacrkatem §< corporis vkes nimio vel la-bore vel otio quafi. exhauriri, vt rebusgerendis parumidonei reddamur; id quod tanto minus nwrandum, Cumres etiam inanimafae *nobis inlervire recufent, nifi quaft-dam laboris vacationem obtineant. Novimus eninl, a-gros, quantacunque polleant fertilitate, trugibus ta-rnen continpo ferendis evadere impares, nifi aherfii.sfenne annis requiem quandam illis concedamus, vt in-terea colligant fuccum, ad augendam infequentis meflisübertatern plane neceflarium. Eundem in modum no-bis etiam convenit, poft adfiduos labores fpkitum acvires .colligere, & negotia noftra, dum moleftia; eorum-: fenfui

3ienfus ingruerit, liberali quodam otio dispungere. Ple-risque autern hominibus fiatis non eft, illa frui hilarka-te, qua; ex iucceflu laborum rite exantlatorum provenit,et fimplici requie, quam unicuique paravit natura; feduti ingenioia eft mortaiium ioilercia, ita varios invenitmodos, agmina curarum diffipandi, vt continua hilariaiilam expierent vacuicaiem, quam in vita; iux curriculoilli pra;fertim experiuntur, quibus inde a teneris impen-fe favit fortuna. Inter alia igitur inftituta, qua;luxus atqueyanitas hominum induxerunt, funt mukiplices ludi, qui-bus in genere folet indigkari quodvis ludicrum, ad ani-mi & corporis recreationem in fpecie au-tern ad illos pertinent certamina voluntaria, quibus ad-jundla eft conventio, qua certantes pacifcuntur, vt legesab ipfis pra;ficripta; obferventur, & vidlori certa pecuniasaut bonorum fumma in pr.amiium cedat.

M-In ipfo diflfertationis noftrae Hmine obfervamus,

quod tria ludorum genera diflingvere foleant Philofo-phi; nonnullorum enim fiucceflfl.s a certantium vel inge-nio & fagacitate, vel viribus & agilitate dependere cre-ditur; aliorum vero exitum nuda fors ita regit, vt hu-mana ad illum nihil conferat induftria; in cseteris deni-que obtinet connubium cafus & ingenii aut cujusdamveluti guflus, in quibus proinde regulae combinationisplurimum valent, Ad primam claflem refcruntur fiolu-tiones xnigmatum, jn quibus certatur, an quis obfcu-rius rem proponere poflk, an csteri argutius folvere,qualia liberalium ingeniorum certamlna, antiquiffimispopulis in praecipuis fuifte deliciis, Hiftoria tarn Sacra,quam Profana evineit. Huc etiam pertinent exercitia

A 2 vete-

4vetertrm Herotca, &, qui ab AucToribus paffim celebrari-*eur, Ludi Ctrcenfes, Scenici, Palatini, Apoliinares, neenon certaminaEqueftria vulgo Torneamenta dicTa. Enirn-vero fi horum ludorum rationern propius confidere-mus, conftabit, quod cafus etiam hie in aliquam felicheventus parrem venire fbleat, Sicuti enim crrcnrnftan-tix > uni magis, quam alteri forte obvije, iilius imagina-tionem atque ingenium magts, quam hujus mentem ex-citant ad inveniendam jenigmatrs propofui folutionemj-ita in ceeteris exercitiis, vel pradens animi & corporfsconftitutio, vei peouliaris quidam motus, cujus utrius-que ratio vi>: aiibi, quam in cafu quodam non prsevifb-eft quarrenda, jam certantis fpem erigit, jam rurfus tacir,ut. ipfe pfcerer opinionem de gradu dejiciatur. Immoipfia cafiuum, qui inter ludendum interveniunt, varietasfacit, vt ludi nos delecTent. Qtiare ludos omnes haudincommocie diftinguendos eile cenfemus, in eos, quosnuda fors regat, quales funt certi tefferarum jacTus, alii-que his finiiles ludi, ve! in eos, qui ex aiea arque in-genio qnafi mixtifunt, quorfum fpecTant certi chartartrm iu-loriarum & ■ tetlerarum inflis, in quibus, fi fbrs- prsci--puam faciat paginam, hdi alece, Gailis jfeux de Iwzard',nuncupantur, uti Quinze, Pharao, muhique alii. Ludiautern inftituunrur vel ex public'a aucToritate &ad con>modum majoris momenti promovendum, cvi rei infer-viunt Lotaria, vel ex nudo privatorum confenfu. DifTerunthi praeterea ratione finis, nonnulli enim inftituuntuF fpeprarmii aut lucri, aiii vero folius delecTationis vel exer-citii eaufla habentuF. Quid de horum moralkate, fiinftituantur, nobis ad feria obeunda negotia parum i-doneis, nee nimis frequenter repetanfur, cenfendum fit,Vt\ ex iis, qu^. in pradatione dicTa funt adfatim intelligtpoteft. In cenfuram a nobis jara veniunc lufu» aleato-

rii,

5.fir,qvo9 privati excercent, & qvibus magna? peitinhwm/ftjmma? non raro diffipantur.

§. 11.

Q.wm ea fit indolis mortalium adfedlio, utpoftquamea comparaverint, qua; vita; neceffitatibus aliquamdiafuftkianr, de confveto pauiisper remittant labore, Stremporis partern a curis vacuam plenque, quibus animusnon prorfus morofus contigerk, otio tribuant; evidenseft, quod origo ludorum, generaliter fpedlatorum, ipfafenne mundi incunabula attingat. Sed fimplices hosludendi modos, qualescunque demum illi fuerint, lon-giftimo poft tempore excepit inventio teflerarum ludr,cujus orjginem & occafionem exhibet Herodotus.(tf):Refertenim Lydos, cum graviffima annonae carkate div pre-merenmr, ad fugandarn calamitatis fuae memoriam, &minuendum doloris, quo angebantur, fenfiim, fi nonin totum, attarnen in tantum, excogkaiTe varia ludoruragenera, alea; fcilicet teflerarumque lufum, & quos non a-Jiost; tafi modo animam redrdifle corpus famis nefcium,rcflexiones fuas ludis dieando, tempusque pedetentimtercndo. Quam autern fidem ifta mereatur narratio fcquum furdas venrer iatrans habeat aures, aliis dispicien-dum reiinquimus. Mittimus etjam aliarum nationumcon.vetudines, & obiter folummodo obfervamus, quodtalorum & latrunculorum ludi, inde ab antiquifiimis re«tro temporibus, a Scandia; populis fuerint ufitati, cujusunicum adferemus exemplum. Poftquam Svethia; RexRAGNAIiUS LODBROK, in poteftatem Angliae. RegisH.LLM, cujus imperii lktora vaftaverat, perveniflet»

A 3 nee

(/7) vide Hift, Libr, I. p, m. ig. .. . c\

6nee ab illo hie impecrare poffet, vt nomen aui: conditionenafuam detegeret, in foveam.ferpentibus plenarn fuit con-jedlus, übi etiam miferrimum ih modum perik. Cumautern ELLA paullo poft refciviflec, quis ferox ille Frin-ceps eflet, quem nefaria; tradidiflet morti, declinaturusgraviftimam, qujs ab aquilone fibi immineret tempefta-tem, confeftim mifit miniftros in Scandiam, qui exul-"ceratos Ragnari filiorum animos, fi fieri poflfet, placa-rent Hi in regiam admiffi invenerunt Principes SI-GURDUM, ormoga diiflum, & HWTI SERKERUM la-jtrunculis ludentes, (Sittande vid knef. tafle), Sequum indi-gnam patris mortem finguli fratres frementes inaudivis-fent, Hwitferkerus captivum quendam latrunculum ma-riu tenens, mox tanta cum violentia compreffit, vt fan-guis ex unoquoque erumperet digito ( b). Sed his pra;-miflis, intra definkas inftituti oleas nos poft haec eon*tinebimus,

§. 111.Hilariorum prifci & noftri sevi disparem omnino

cfle rationern, nifi in Hiftoria hofpitem, fugcrc potefl:tieminem. enim alia diverfitatis momenta filentioprsetereamus, illa a ferenitate prorogata, noftra autern ple-taque a continua fere varietata commendantur, Pran-tlium enim in ardibus pradertim elegantioribus vix efi:finitum, vix etiam fapida: ac fucculentse dapes nee oonfalerna vina vitalem corporum calorem auxerunt, & hu-manitatem animis ita jnftillarunt, vt finguli convivx ?njngenuam propendeant familiarjtatem, quum, remotis

majo-

(B) vid. Hift, Ragnari Lodbrock a Ccl, Bjomero fdit./. 53 & 54-

7majoriiiJS menfis, minores apponuntur, quibus fingulisduo plerumque impofiti (unt libri folutis foliis,& formaquidem minima, fed ad quorum adfpedlum exporrecliconvivarum vultus rugas mox contrahunt: joci & feftivaa-croamata fenfim ceflant, adeo uc fimplex fpe&ator,qui alea; chartarum luforiarum nunquam interfuit, ne di-vinando quidem adfequi poffit, qvis ille fic genius, quitantarn brevi adeo temporis intervalo induxerit rerummutationem. Loca fingulis aleatoribus forte adfignantur;quo fadlo, lulus incipif. Nee mora, ingenii nervi inten-duntur, regula; probabilitatis ac combinationis in fubfidi-um adhibehtur, vt quomodo rite ludendum fit innote-fcat. Interea obmutefcunt lufores, in fuas & a colluden-tibus projeclas chartas intenti; prope gnari, quod mini-ma inanimadvertentia magni conflet^ pra;fertim fi demagnis pecuniarum fummis, qualis eorum mos eft, quicXeris baberi volunt prasftantiores, ludatur. Quo circa.qvxri poteft; cur convivae innocuam hilafkatem fpontedeferant, & alea», in luforum ruin-arn fiepius vergenti,fefe praeter neceflkatem commktant? Tanta videtur hu-mani ingenii levkas, vt nullarn, nifi in continua rerumvarietate inveniat deledlationem, quare quum vix fre-quentius, quam in aiea; vicibus, ifta cernatur varietas,ludos multi ita depereunt, vt his feria qua;vis pofthabe-ant. Dicant autern hoc oeftro perciti, an talis vitse ra-»tio pra;ceptis rationis ac fana; Ethica;, qua; docent, ani~mi cequabilitatem ad confervandam tarn menfis alacri-tatem, quam prorogandam corporis fanitatem, in qua*vis vita? genere efte quxrendam, conveniat?

§. IV.

De moralitate tarnen ludorum aleae diverfimoderatio»

8natiocinantur Eruditi; aliis eos quidem, fed obfervatis cif-cumftantiarum momentis,: probantibus, aliis. autern eos-dem e circo proborum hominum profcribentibus. Illinihil iniqui ludos iftos continere, vel exinde conclu-dunt, turn quod mutuo confenfu in alearn ludorum de-fcendatur, turn quod finguli rem fuam sequaii exponantpericulo, & verfentur circa res proprias,tie quibus u-tique disponere penes nos fit (a). F,t quum quilibetqui liberarn rerum fuarum habet adminiflrationem, do>nare poflfk, quare ei donatio fub condkicne, five ea-dem fic fortvita, five ex induflria dependeat, eflet inter-didla? Enimvero, fi allata; hx rationes fimplicicer va-lerent, ex eisdem concludere liceret, res in & per feineptiflfsmas, ex. grv prodigalitatem «qukatis fpeciem tu-eri quandoque pofle; quod tarnen abfonum. Non e-quidem ignoro, quod Eruditi pomoeria dominii adeolaxa confticuant, vt quilibet dommus rebus fuis non utimodo, fed abuti poflk; quod phyfice, quin & civilkerverum fubinde efle licet non negern, cam tarnen opini-onem moralker fibi conftare, pernego. Omnis enimabufus illos transgredkur limites, intfra quos fana nosfubfiftere jubet ratio; quare etiam quilibet abufus, velcitius vel ferius in noftram vergit infelicitatem, ac pro-inde Juri Naturali eft contrarius. Ergo ad officiorumtenorern fefe non componic lufor, dum pecuniarumfummam, quam ipfi adminiftrandam conceflk SupremusMonarcha, certo periculo ex fola (a;pe animi levkate ex-ponjt. Quod vt plenius eonftet, calculos fequentemin modum fubducere liceat: Pecunia; fumma, quam a-lese deftinat fufor, aut illa eft ipfi neceflaria, aut non

,necefla-

f*o vid. PUFENDQRFII jus Nat. & Gent Libr Vcap, s> § 5.

9neceflarla; fi illud, non modo inique, fed ftolide etiamagit, quod rem iilam aleae commktat, qua forte amis-ia, in intricatiffimum quarumvis moleftiarum labyrinthumincidit: fin vero hoc, bumanitas jubet, vt opes i(\ce utiliquadam & honefta ratione collocentur, -adeo vt vel pa-tria vel forcuna offenfi folatium quoddam inde perci-piant. Et quar, qucefio, major animi obleclatio, aut illa,micigafte fortern hominis, meliori omnino fato digni,aut perdidifle colluforem, fua potius imprudentia, quamullo feelere infelicem ? Quibus denique addo, quod ex-igua fit difcrepantia eorum, qui ludos alea; five appro-\>ent, five improbent, vt verbis potius, quam re ipfadiffientire videantur. Illi enim ludos quidem admittunt,fed tot regulis adftricios, vt fi quisque aleator easdemexacle obfervandas fibi proponeret, fpondere aufim, vixquempiam vel chartas vel tefleras tradlaturum. Poftulantenim, ludendum efle fblius deleclationis caufla, ex libe-ro confenfu, fine omni fraude atque impoftura guteanimo fingi poflit, & denique, vt ludus fiat flne inten-tione diteicendi, fiquidem nemo cum alterius damnofuas augcrc debeat opes.

§" V.

Contendunt adhuc nonnulli, ludos charfarum &teflerarum, licet non laudandos, attamen vel ex eocapite non prorfus vifuperandos, quod illi quafi expleantvacuitatem, quam multi creteroquin in fua experirenturvita. Scilicet plures hi unnm convenerunt; conventushujus caulla forte ceffavit, nee tarnen plerisque eft ani-mus, fuos repetendi lares, nee rado diutius commo-randi. Quo in cafu multi, pradertim qui ab ineunte

laboribus non funt adfueti, et fibi oneri & aliisB tsdio

10taedio eflent, nifi chartis &" tefleris ludere dldiciftent,An vero horum ievicaci propterea eft confuiendum ? A.nfas & a;quum, vitium ignorantiae■ aiiis cumnlare vitiis?Vel an eum, qui unum propter vitium hi promerkaniincurrit ceniuram, nuir.erus vkiorum a cuipa libere.:Aut quo fundamento ilia nkkur. Philofophia M.oraiis,qua; docet, hominem efle arbitrum fui temporis,, quotarn uti, quam abuti poffit? Certe, quum temporis collocatiratio fi.t aliquando reddenda Ei, qui nos in hoc orbeadmini-ftros fuorum donorum confikuk, idem ineptiis ac re-bus ludicris nequaquarn erk impendendum. ■ Quale, quXojudicium eflet ferendum de caterva hominum, qui liceticirent fe fragili impofitos navigio, ad oppofitUm deferriJittus, vt ibidem de eorum vita ac fingulisTadtis, exactis-fima habeatur quadtio, brevis tarnen tranfitus moleftiasludis chartarum & telferarum fallcrc ftuderent? \Profe-cto dum cordatus Philofophus merito condemnaret ca~liurn focordiam, eosque vix fui compotes efle crederet,alius viciffim ex Democriti vel Epicureorum fchola pro-diens, firmiter adfeveraret, Phiiofophum ineptire, & eos,quos taxet, laudem mereri, quum quilibet, gui fupravulgus fapk, ilias continuo iupprimac cogitationes &inftantis fati horrorcs, gui conftantem animi alacriracemfuffiamin.are queant. Et certe Canonicum hoc forecargomentum, fi guis moclo ollendere valerec, hominemnullius fubefie imperio, nec cuiquam adftringi ad didlo-rurn & fadlorum fuorum rarionem reddendam. Qui ves-ro haec oftendere tentaret, abfurdiratum labyrintho itafefe implicarec, ut nullum inde 'egreflum inversiret. De-nique dum illa in conventibus vacukas, £jua multi pro-pemodum conftcluncur, eft explenda, quam!{'cite ne hzrctollitur, multum ratiocinando de hac vel illa proje-&a charta ? Qu.e, qusefo, vitw emendatio, aut .quae in

: nego*

11.negotfis, gus nobis incumbunt, expediendis facilitas extali colloquio eft exfpeclanda?

§. VI.

Sed ne cauffa fua cecidifle ille videantur, qui memo»ratos ludos non prorfus improbant, alio adhucrationumfuco eosdem incruftare foient; contendentes, ludis i-ftis, nunc frequentioribus fadlis, humanam indolem inmeliorem fuifle mutatam , & fuperiqrum temporum fe-rocitati placidiores fuecefllfle mores. Quis enim, itaargutantur, ignorat, vel quod majores noftri fuas com-eflationes & fympofia non in longarn folum noclem,fed in plures interdum dies protraxerint, vel quodine-orura conventibus, quum nibii baberent, quo tempusfallcrc poftent, fama abfentium interea, dum a fcyphisvacarent Hereuleis, variis expofita fuerit calumniis. Cori-rra ea cum noftri aevi prandia etjam lautiffima incra pau-cas horas communiter abfiolvantur, & quum reliquumtempus, ludis pagellarum vel teflerarurn impendatur,convkiis omnis mterclnfus ' videtur locus. Fatemur,Maiores in fuis convivils mero ac dapibus, ultra quamdebuifleac, non raro indulfifle, qui camen hpc vitiumludi.s alere, noftro a;vo familiaribus, non auxerunt. Sedmolliter Majorum noftrorum ofta quiefcere finamus, &hodiernam eonvivandi rationern contemplemur. Quofadto, mox inveniemus, quod quanto magis pran-dia noftra a Veterum fimplicitate recedant, & quantoirequentius ac majori fumtu, vt noftro conveniantpalato parentur, tanto minus fanicati confervanda; irtfier-viant; id quod non in theoria folum, fed ipfa etiarhre verum effe, valecudlnaiium, quo degimus,. fecu-lum fatis oftendit, Infuper Satka noftro tempore nihil

Bz de

12- de fiio remifit rigore, quir. potius plures nunc, quam oliftainveniuntur Momi, qui non privatim modo, quod vete-ribus objicitur, aliorum fadla ad cenfuram revocaot,fed qui in publicis eciam foliis tarn inepta & iniqua a-iiorum fadla, quam minus appofite didla atro notant car-

-fcone. Porro qui a nobis in pra*fenti diflenciunc argu-inento, in robur fuae opinionis illum, tacire faltern,infinuare volunc canonern: quod ex duobus malis mi-Tius fic eligendum, & quum ludi nommari impediantaliorum "obtreclationes, eosdem colerandos e(fe cenfent.

j.-Sed neque hoc ariete noftra convellitur fententia; quum-'enim allatus canon de malis Phyficis non nifi in cafli.neceflitatis, et de moralibjis nunquam vaieat, & tacningluvies, quam fama; aliorum obtredlatio, quin & o-mnes ludi aleatorii, quibus uc mox oftendemus, non pri-vaci tancum homines, fed incegra; non raro familia;jn ulcimum amkcendorum bonorum difcrimen vocantgr,officiis noftris repugnent, ineptus eft diflentientium in

rfua caufla concludendi modus.

§. VII

Si itaque cauflam ludortim alea; penitius confidere-fmus, fatis deprehendimus, eandem non eflequ-arrendam velin liberali quodam obleclamento, vel in antidoro con-tra ingravefcentem intemperantiam & aliorum obtre-clationes, fed quod ex avaritia fuos repetat natales. Cu-.piditas augendi fuas opes & fiuas infimul commodita-'tes, gute non minimam felickatis civilis partern confti-tuunt, fingulis hominibus eft connata ; fed media ad'hanc votofum metam perveniendi pro ingeniorum di-verfitate variant. Vix autern d3tur expeditior qujedamr-atiP, magnas opes breve intra tempus & citra opero-

fam

13farn curam obtinendi, quam per ludos aieae, dum fe-cunda conaribus adfpirac fortuna, & quare quis, aleanondum jacta, ipffam fibi malevokm ondnarecur ?En! Quo:modo avaritia fpe infignis lucri plures lufbres ita-fafcinat,vt bona fua aleae cemerarie committant. Quod quam fitveritati confentaneurn, vel fuo nos exempio docent in-iantes moiliter educaci, & quibus ludos chartarum indea feneris permiferunc parentes; illi enim,fi fine ullopro-pofico Sudanc lucro, tumultvaria prorfus ratione fuas tra-clant chartas, fed qua. confeftim mutatur fcena, & taci-te magis atque ad areis reguias inftiriuitur ludus , fivel numerus acuum (knappnahlar) vel alia dexterkacisjnfignia vidlorem maneanr. Eadem prorfus inter matu-rioris aetatis homines eft ludorum ratio, quo majores e-nim pecuniarum fumma. exponuntur alerre, eo magis in-tenditur attentio & excitatur acquirendi ftudium. Pree-terea ficuc lufor, qui a fortuna deftitutus notabilem fe-cit jacluram, fua force non eft contencus, ica is, fakemintra fe, ovac, qui crumenam numis diftentam domumreporcac, Unde fatis liquet, ludorum aiea; quafi ani-mam efte avaritiam, quam plura vitiorum genera,ceu totidem pedifequse, comitantur.

§. VIII.

Continuemus adhuc, quoniam inceplmus, animad-verfionum noftrarum in ludos alea; feriem, & fympto-ma>a horum moralia adverkatis lampada contemplemur;cjuo faclo conflabit, ipfos invidia; atque internecinis fub-inde odiis materiam & occafionem praebere, Opes e-nim fuas, vt felicicacis afcfminicula, nemo non amat;qtiare fine atra; bilis commotione vix intuetur illum,cvi ultra fpem inter ludendum ita favit fortuna, vt col-

B 3 lufo-

14krforum bona obtinuerit. Quid? Quod, quo majoremcasteri facianc jacluram, co acerbius in felicem exafpe-rentur colluforem, adeo vt in defiperacionem ftepe con-verfi non dubkaverinc ei, domum reverfuro, infidiasftruere, & 3mift~a violento modo eripere; qui proindefelicem fefie cenfuit, fi ex ukimo hujus fcena; adlu vitam,caeteris direptis, fervare potuerit incolumem. Sed ini-quiffimum boc effe fadlum, dicet force quispiam: fateoromnino ita efle; fi autern meriro damnemus effedlum,vindidte acerrimas cupiditatem, cur non improbamusejus cauflam & occafionem, kidos. Efto autern, mora-tiores effe coliufores, quam vt tantum concipiant odium,nihilo tarnen minus lufori vei femper vel vt plurimumfelici finiftra ifta adha&et fufpicio, quod ea, qua dece-at, integritate non ludat. Quid autern qua.fo communi-ter facere fblent infelices lufores, fed quos vei ambkiovel fpes lucri exagkat, dum fufpicancur, cceceros non fuxperkia;, fed dolis, quos expifcari nequeant, felicioremfuam debere fbrrem? Diicere folent a veterano aleatoreftratagemata qua.dam luforia, qua; quidem in neceflari-am fui confervationem primum adhibent, fed quas in

confuetudinem ita fenfim abeunt, vt ingenuitatis,in fuis negotiis obfervanda;, ipfos tan-

dem capiat oblivio.