AÇIKÖĞRETİM ULUSLARARASI POLİTİKA.pdf

7/30/2019 AIKRETM ULUSLARARASI POLTKA.pdf

1/178

T.C. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2568

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1538

ULUSLARARASI POLTKA-I

Yazarlar

Yrd.Do.Dr. Murat Necip ARMAN (nite 1, 2, 7, 8)

Do.Dr. Ycel BOZDALIOLU (nite 3, 4, 5, 6)

Editr

Do.Dr. Ycel BOZDALIOLU

ANADOLU NVERSTES


2/178

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.

lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kaytveya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.

Copyright 2012 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel KoordinatrDo.Dr. Mjgan Bozkaya

Genel Koordinatr YardmcsArfl.Gr.Dr. rem Erdem Aydn

retim TasarmclarDo.Dr. Murat Ataizi

Ydr.Do.Dr. Mestan Kk

Grafik Tasarm YnetmenleriProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldzr.Gr. Nilgn Salur

Dil Yazm DanflmanOkt. Olcay Saltk

Kitap Koordinasyon BirimiUzm. Nermin zgr

Kapak DzeniProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldz

DizgiAkretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Uluslararas Politika-I

ISBN978-975-06-1237-4

1. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 18.900 adet baslmfltr.ESKfiEHR, Haziran 2012


3/178

indekiler

nsz ............................................................................................................ vii

Uluslararas Politikann Temel Kavramlar veMetodolojisi .............................................................................. 2

ULUSLARARASI POLTKANIN TANIMI....................................................... 3TARHSEL AIDAN ULUSLARARASI POLTKA.......................................... 4Uluslararas Politikann Gelifliminde Kant, Hobbes ve GrotiusFelsefeleri....................................................................................................... 6ki Savafl Arasnda Uluslararas Politika ....................................................... 7BR AKADEMK DSPLN OLARAK ULUSLARARASI LfiKLERNDOUfiU VE METODOLOJS .................................................................... 8Uluslararas Politikada Metodolojik Tartflma .............................................. 9

SOUK SAVAfi VE SONRASINDA ULUSLARARASI POLTKA ................. 10Souk Savafln Bitiflinden Gnmze Uluslararas Politika ........................ 11GENEL DEERLENDRME............................................................................ 11zet ............................................................................................................... 12Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 13Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 14Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 14

Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 15

Uluslararas Politikadaki Aktrler ......................................... 16ULUSLARARASI POLTKADA AKTR TANIMI .......................................... 17

TEMEL ULUSLARARASI POLTKA AKTR OLARAK DEVLET ............... 18Devlet - Millet - Milliyetilik......................................................................... 20Zayf Devlet, kmfl Devlet ve Devlet Benzeri ........................................ 21DEVLET DIfiI AKTRLER ............................................................................. 22Uluslararas rgtler ..................................................................................... 23

Hkmetleraras rgtler ....................................................................... 24Hkmetler-Dfl rgtler ....................................................................... 25

okuluslu fiirketler ........................................................................................ 27Bask Gruplar................................................................................................ 28Ulusal Kurtulufl Hareketleri .......................................................................... 28Terr rgtleri .............................................................................................. 30Bireyler........................................................................................................... 31zet................................................................................................................ 32Kendimizi Snayalm...................................................................................... 33Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 34Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 34


G ve G Politikalar: Realizm........................................... 38G VE G POLTKALARI: REALZM..................................................... 39REALST DfiNCENN EVRM .................................................................. 39HANS J. MORGENTHAU VE KLASK REALZM.......................................... 40KENNETH WALTZ VE NEOREALZM.......................................................... 45

NEOKLASK REALZM .................................................................................. 48SAVUNMACI REALZM ................................................................................. 48SALDIRGAN REALZM .................................................................................. 49

indek i ler iii

1. NTE

2. NTE

3. NTE


4/178

REALZME YNELTLEN ELEfiTRLER........................................................ 50zet ............................................................................................................... 51Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 53

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 54Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 54Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 55

Uluslararas Politikada Alternatif Yaklaflmlar........................56LBERALZM................................................................................................... 57Liberal Dflncenin Evrimi ........................................................................... 57Modern Liberalizmin Temel Varsaymlar .................................................... 59

dealizm .................................................................................................. 60Demokratik Barfl Teorisi........................................................................ 61Neoliberal Kurumsalclk ........................................................................ 61Liberal Yaklaflma Yneltilen Elefltiriler ................................................. 62

MARKSST YAKLAfiIMLAR ............................................................................ 62Marksist Dflncenin Evrimi......................................................................... 63Lenin ve Emperyalizm .................................................................................. 63Bamllk Teorisi .......................................................................................... 64Elefltirel Teori................................................................................................. 65Marksist Yaklaflma Yneltilen Elefltiriler..................................................... 66NfiACI YAKLAfiIM ........................................................................................ 66nflac Yaklaflma Yneltilen Elefltiriler......................................................... 68FEMNST YAKLAfiIM.................................................................................... 69zet ............................................................................................................... 70Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 72

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 73Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 73

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 74

Uluslararas Sistem.................................................................. 76ULUSLARARASI SSTEM................................................................................ 77

Yapsal zellikler ......................................................................................... 78G liflkileri ................................................................................................. 79Ekonomik liflkiler ......................................................................................... 81Davranfl Normlar ......................................................................................... 82ULUSLARARASI LfiKLER TEORLER VE ULUSLARARASI SSTEM ......... 82

Liberallere Gre Uluslararas Sistem ............................................................ 82Realistlere Gre Uluslararas Sistem............................................................. 83Marksistlere Gre Uluslararas Sistem.......................................................... 83nflaclara Gre Uluslararas Sistem.............................................................. 84ULUSLARARASI SSTEMN EVRM .............................................................. 84

Westphalia ncesi Uluslararas Sistem ........................................................ 84Antik Yunan ............................................................................................ 84Emperyal in .......................................................................................... 85Roma mparatorluu ............................................................................... 86Orta a Avrupas................................................................................... 86

Westphalia Sonras Uluslararas Sistem ...................................................... 87

On dokuzuncu Yzylda Uluslararas Sistem ........................................ 89ki Savafl Aras Dnemde Uluslararas Sistem ....................................... 90Souk Savafl Dneminde Uluslararas Sistem........................................ 91

indek i leriv

4. NTE

5. NTE


5/178

Souk Savafl Sonras Dnemde Uluslararas Sistem.............................. 94zet ............................................................................................................... 96Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 98Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 99Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 99


Dfl Politika Analizi .................................................................. 102DIfi POLTKA: TANIM VE AMALAR ......................................................... 103Devletlerin Dfl Politika Amalar ................................................................ 104

Yaflamsal Amalar ................................................................................... 104Orta Dnemli Amalar............................................................................ 106Uzun Dnemli Amalar .......................................................................... 107

DEVLETLERN DIfi POLTKA STRATEJLER.............................................. 107Devletlerin Gvenlik Stratejileri ................................................................... 107

Yalnzclk (zolasyonizm) ...................................................................... 107Kendi Kendine Yeterlilik ....................................................................... 108Tarafszlk ve Balantszlk .................................................................... 108ttifaklar.................................................................................................... 109

Devletlerin Ekonomik Stratejileri.................................................................. 110Otarfli........................................................................................................ 111Korumaclk ............................................................................................. 111Serbest Ticaret ......................................................................................... 111Ekonomik Koalisyonlar........................................................................... 112Karteller ................................................................................................... 112Blgesel Serbest Ticaret Antlaflmalar (Serbest Ticaret Alanlar).......... 112

DEVLETLERN DIfi POLTKA ARALARI.................................................... 113Diplomasi....................................................................................................... 113Propaganda.................................................................................................... 113Ekonomik dller ve Yaptrmlar................................................................ 114Gizli Eylemler ve Silahl Mdahale .............................................................. 115DIfi POLTKAYI ETKLEYEN FAKTRLER................................................. 116Bireysel Dzey Faktrler .............................................................................. 116Devlet/Toplum Dzeyi Faktrler ................................................................ 117

Corafi ve Topografik Faktrler............................................................. 117Ulusal zellikler...................................................................................... 117Rejim Tr ............................................................................................... 118

Kamuoyu, Bask Gruplar ve Medya...................................................... 118Sistemik Faktrler.......................................................................................... 119DIfi POLTKADA KARAR ALMA MODELLER............................................ 120Rasyonel Karar Alma Modeli ........................................................................ 120Kurumsal/Brokratik Model ......................................................................... 121zet................................................................................................................ 122Kendimizi Snayalm...................................................................................... 123Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 124Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 124


Uluslararas Gvenlik Sorunlar ............................................. 126GVENLK: TANIM VE KAVRAMLAR.......................................................... 127Savafl .............................................................................................................. 128

indek i ler v

6. NTE

7. NTE


6/178


7/178


8/178


9/178


10/178


11/178


12/178

olarak tarihe geti. ngiltere, Fransa ve savafl devam ederken ittifaka dhil olanABDnin zaferiyle sonulanan savafl, geleneksel imparatorluklar Osmanl, Avustur-ya ve Rusyann tarih sahnesinden ekilmesine neden oldu.

I. Dnya Savaflnn nemli nedenlerinden biri ulus devletlerini 19. yzyln son eyrein-

de kurabilmifl talya ve Almanyann smrge elde etmek istemesiydi.

Alman prensliklerinin birleflmesi Avrupada var olan g dengesi sistemini nasl etkilemifltir?

Uluslararas Politikann Gelifliminde Kant, Hobbes veGrotius FelsefeleriSavafln son dnemecinde, ABD Baflkan Woodrow Wilson tarafndan 8 Ocak 1918gnl ABD Kongresi toplantsnda okunan on drt ilke uluslararas politikann ge-lifliminde bir dnm noktasdr. Savafl sonras serbest ticaretin nndeki engellerin

kaldrlmas, uluslara self determinasyon hakk verilmesi, silahlanmann snrlan-drlmas ve anlaflmalarn ak yaplmasna iliflkin maddeler yzyllardr tartfllan li-beral ideallerin savafl sonras oluflturulacak yeni dzenin anahtar olacann daiflaretiydi. Bu yeni dzen politika biliminde yzyllardr var olan Kant ve Hobbes-u felsefe tartflmasnda, Kant grfllerin hkim olacan gsteriyordu. Bu nok-tada Kant ve Hobbesu felsefelere gz atmak gerekecektir.

I. Dnya Savafl sonras yeni dnya dzeni idealist ilkeler zerine kuruldu.

nsan insann kurdudur (Homo Homini Lupus)szyle tannan Thomas Hob-bes (1588-1679) Ren Descartes ve Galileo Galilei gibi nemli filozof ve bilim

adamlarnn adafldr. Materyalist bir dflnr olan Hobbes bu ad geen astro-nom ve filozofla 1636da tanflma frsat bulmufltur. Bu etkileflim Hobbesun dfln-ce dnyasn da belirlemifl ve eserlerinde politikann da geometri gibi temel kural-larla zmlenebileceini savunmufltur. 1640dan 1651 ylna kadar CromwellDnemingilteresinde yaflayan Hobbes bu Dnemdeki i savafl ve devrim sre-lerine tanklk etmifltir. Bu kanl ve alkantl dnemdeki deneyimleri ve dnemi-nin pozitivist bilimsel yaklaflmnn da etkisiyle Hobbes politika biliminde ktm-ser bir gerekilii temsil eder. Burjuvazinin geliflmekte olduu bir ada yaflayanHobbes bir karfl devrimci tutum sergileyerek aristokrasiden yana olmufltur. Tev-ratta geen bir canavar olan Leviathann ismini verdii eseri politika biliminin ilkdenemelerinden biri olarak kabul edilir. Leviathan Hobbesun tarihsel adan bir

fenomen olarak kabul ettii devleti temsil eder. Hobbese gre doa durumundaolan insan -kt yaradlflndan tr- srekli savafl hlindedir. yleyse insanlararasnda savafl ortadan kaldrmak ancak gl bir devletin varl ile mmkndr.

Ancak savafln bir gn sona ereceini dflnmek baflka bir dflnce olacaktr n-k devlet egemenliinden ve bamszlndan vazgemeyecei iin uluslararasalan daima anarflik kalacaktr. Bu ynleriyle Hobbes uluslararas politikada Realistteorinin nclerinden kabul edilir.

Uluslararas politikada idealizmin ncs saylan Immanuel Kant 1724 ylndadodu ve 1804te ld. Hobbesun aksine insan doasnn iyi olduunu dflnenKantn evrenselci dflnceleri uluslararas politikada iyimserlii savunur. Kantagre insan iyilik arayfl iindedir. nsanlarn organize olmufl hli olan devlet de ba-

rfl arar. Uluslararas politikada idealizmin nc eserlerinden Ebedi Barfl zerineFelsefi Bir Deneme ismindeki flaheserinde srekli barfln salanmas, her fleyden

6 Uluslararas Polit ika-I

D K K A T

S IRA SZDE

2

D K K A T

Self determinasyon ilkesi:Uluslarn kendi kaderinitayin etme hakk.Uluslararas hukuktasmrge devletlerindeyaflayan uluslarn ve bir

federasyon iinde yer alanve kurucu anlaflmasndayahut anayasasnda ayrlmahakk bulunan federedevletlerin iinde yaflayanuluslarn kendi kaderlerinitayin etme hakk olduukabul edilmifltir.

Cromwell dnemi:ngilterede kral I. Charlesinlkeyi zorbaca ynetmesininardndan Oliver Cromwellnderliindeki parlamentoordusu 1648de kralnordusunu yenmifltir. Kralnidam edilmesinden, 1660daFransaya kamfl olan II.Charles tekrar taht elegeirmesine kadar geenkanl dnem Cromwelldnemi olarak bilinir.


13/178


14/178

ve savafl sonras imzalanan adaletsiz anlaflmalardan bunalan halklar iin sahte cen-netler vaat etmeye bafllamflt. Eyll 1931de Japonyann Gney Manurya Demir-

yolunu iflgal etmesi; 1934 ylnda ise Somali ve Eritrede askeri ynak yapan tal-

yann Etiyopyaya -sivillere karfl kimyasal silahlar da kullanarak- saldrmas Millet-ler Cemiyetinin uluslararas barfln salanmasndaki etkisinin test edilmesi iin birfrsatt. Cemiyet her ne kadar bu saldr karflnda eflitli ekonomik yaptrmlar uy-gulamay kararlafltrmflsa da talyann faflist diktatr Mussolini kanl savafl sonun-da kendisini Etiyopya mparatoru ilan edince bu ambargo karar da resmen kald-rld. Bu geliflmeler Cemiyetin ve onu vcuda getiren Kant idealizmin, g ve -kar arayan Hobbesyan realizme malup olduunu gsteriyordu.

BR AKADEMK DSPLN OLARAK ULUSLARARASILfiKLERN DOUfiU VE METODOLOJSEdward Hallett Carrn 1939 ylnda yaynlad Yirmi Yl Krizi isimli kitab politika

biliminden bamsz olarak uluslararas iliflkilerin bir akademik disiplin olarak or-taya kfln mjdeleyen eser olarak kabul edilir. Kitap, I. Dnya Savafl sonras ge-liflmelerden Miletler Cemiyetini kuran Wilsoncu liberal dnya grfln sorumlututarak, topyac olarak damgalad idealistleri sulamaktadr. Kanttan bu yanahibir dflnr kendilerini idealist olarak tanmlamamflken Carr, onlar iin rettiibu kavramla uluslararas iliflkilerin ilk tartflma kuflan bafllatmfltr. Carra greuluslararas sistemde savafln nedenini anlamak ancak g dalmndaki eflitsizli-in doru flekilde analiz edilmesi ile mmkndr. G peflinde koflma gereinigz ard eden idealist yaklaflmlar, savafl sonras dnemde mevcut statkodan ra-hatsz olan revizyonist devletlerin karlar ile eliflmifl bu da yeni ve byk birsavafl kanlmaz hale getirmifltir. Carrn bu ngrs kitabn yaynland yl II.

Dnya Savaflnn bafllamas ile gerekleflmifltir.Grld zere uluslararas iliflkiler bir akademik disiplin olarak dealizm-

Realizm tartflmasndan domufltur. Ancak Carr, her ne kadar bu tartflmay baflla-tan fikir babas olarak kabul edilse de kitab yeni bir teori gelifltirmekten ziyadeidealizmin eksikliklerini elefltirmekten ok da teye gitmez. Carrdan sonra Geor-ge Schwarzenberger 1941 ylnda yaymlanan G Politikas isimli kitabnda, gkavramnn uluslararas politikadaki stnln vurgulayarak hukuk ve ahlakinormlarn ancak uluslararas politikann tali kavramlar olabileceini savunmufltur.Uluslararas iliflkilerde Realist teorinin gerek kurucu babas Hans J. Morgentha-udur. II. Dnya Savaflnn sona ermesinin hemen ardndan 1949 ylnda baslankitab Uluslararas Politikada Morgenthau Klasik Realizmin temel ilkelerini say-

mfltr. Ona gre politikann kkleri insan doasnda bulunan nesnellikte gizlidirve odak noktas ise g terimi ile ifade edilen kar kavramdr. Morgenthau bafla-rl bir politikann uygulanmasnda ahlakilik ve gereklik arasnda srekli bir geri-lim olduunu bildirir. Devletler g peflindedir ve bunu elde etmek iin kimi za-man evrensel ahlaki kriterleri gz ard edebilirler. Bir devletin politikalarnn en te-mel saiki bek arayfldr. Beksn gereklefltirmek isteyen devlet srekli olarakaskeri g arayfl iinde olacaktr. Askeri g arayfl iin yrtlen politikay yk-sek politika olarak tanmlayan Morgenthau, baflta ekonomi olmak zere, diertm alanlarda gelifltirilen politikay dflk politika olarak tanmlar. Morgentha-udan sonra Nickolas Spykman ve George F. Kennan gibi dflnrler de KlasikRealizme katkda bulunmufllardr. Bu noktada Klasik Realizmin temel kavramlar-

na gz atmak gerekecektir. G, kar, bek ve anarfli kavramlar Klasik Realizmintemel kavramlardr.


Revizyonist Devletler:I. Dnya Savafl sonrasndayaplan anlaflmalarda ar

kayplara urayandevletlerin savafl sonrasortaya kan uluslararassistemi dnfltrmeabalarna revizyonizm adverilir. ki dnya savaflaras Almanya, Bulgaristan,Japonya ve talya revizyonistdevletler olarak anlr.


15/178


16/178

ysallafltrarak formel hipotezlere ulaflmak Davranfllar iin ok nemlidir. Byle-ce doa bilimlerinde olduu gibi genel bir uluslararas politika teorisine ulaflmayamalayan davranflsalclar zellikle ABDdeki uluslararas politika alflmalarn ol-

duka etkilemifltir.Davranfl ekolden David Singer 1961 ylnda kaleme ald Uluslararas liflki-lerde Analiz Dzeyi Sorunu isimli makalesinde, olduka genifl bir alflma alannasahip olan disiplininin nasl incelenmesi gerektii sorusunu gndeme getirmifltir.Bu noktada analiz dzeyi kavram nem kazanmaktadr. Singerin szckleriyleHer bilimsel alflmada, zerinde alfllan konuyu sistemli bir analiz iin snf-

landrma ve dzenleme konusunda eflitli yntemler mevcuttur. Gerek fiziksel ge-

rekse sosyal bilimlerde olsun, gzlemci para ya da btn, bileflenler ya da sistem

zerinde odaklanmay seebilir(Singer, 2006). flte bu noktada analizin hangi d-zeyde yaplacan belirlemek, akademik alflmada hangi verilerin kullanlaca,hangilerinin ise gz ard edileceinin belirlenmesini salar. Holsti ve Frankel ulus-

lararas iliflkiler incelemesinin birey, devlet ve sistem olmak zere analiz dze-yinde yaplabileceini belirtir. Rosenauya gre ise ulusal, blgesel ve kresel ol-mak zere analiz dzeyi vardr.

SOUK SAVAfi VE SONRASINDA ULUSLARARASIPOLTKAkinci Dnya Savafl talya, Almanya ve Japonyadan oluflan Mihver devletlerininmttefiklere yenilmesi ile sonuland. Kzlordu Berlin ilerlemesi srasnda Polon-

yay istila edip Balkanlar da iflgal etti. Bu corafyada daha sonra Varflova Paktyelerini oluflturacak Sovyet uydusu sosyalist rejimler kuruldu. Japonyann teslimolmas ise ok daha trajik oldu. 6 Austos 1945 sabah ilk atom bombas Enola Gay

isimli bir bombardman ua ile Hiroflimaya, ikincisi de gn sonra Nagazakikentine atld. 100.000 insann lmyle sonulanan bu dehflet verici olay savaflnsonunu getirdi.

Savafl sonras ortaya kan yeni dnya uluslararas politikada gevflek ift ku-tuplu sistemolarak tanmlanmaktadr. Yirminci yzyln ikinci yarsnda ngilte-renin kresel gc azalmfl, Bat dnyasnn liderlii tamamen ABDye gemiflti.SSCB ise savafl srecinde kendi nfuz alanna dhil ettii lkelerin liderliini st-lenerek yeni bir kutup olarak ortaya kt. Ortaya kan bu yeni uluslararas siste-min gevflek olarak adlandrlmasnn nedeni ABD ve SSCBnin ncln yaptkamplarda pek ok devlet kutuplaflmfl olmasna ramen, pek ok lkenin de buiki kampta yer almamay baflararak Balantszlar ismiyle nc bir yolu talep

edebilmifl olmalardr.Souk Savafl dnemini betimlemekteki baflars nedeniyle, onca elefltiriye ra-

men gncelliini hi kaybetmeyen teori Neorealizmdir. 1970li yllarda KennethWaltz, Hedley Bull ve Robert Gilpin tarafndan gelifltirilen Neorealist teori ulusla-raras politikaya dair yapsalc-sistemci bir analiz sunar. Neorealizmde yapsal an-lamda anarflik bir uluslararas sistemin var olduu ve bahsi geen sistemin ise tektek devletlerin dfl politikalarnn bir toplamndan ibaret deil, tm devletlerin et-kileflimi ile ortaya kan bir yap olduu savunulmaktadr. Klasik Realizmin aksineNeorealizm devletlerin gerek amacnn g elde etmek deil gvenliklerini sala-mak olduunu iddia eder. 1960l yllarda Marksist ve Liberal Kurumsallaflmac te-orilerin, Realist teorinin ekonomiyi gvenlik konularna gre ikinci planda gren

yaklaflmn elefltirmeleri zerine Neorealizm, devletin uluslararas politikadaki te-mel aktr olma pozisyonuna tekrar vurgu yapmfltr. Neorealizmin uluslararas po-


Gevflek ift Kutuplu Sistem:Uluslararas sistemde ikigl devlet ve o iki devletinevresinde kmelenmifldeiflik g dzeylerindedevletlerin bulunduuyapdr. Sistemin oluflturaniki kutup iinde hiyerarsikyapnn zayf olduu, birtakm devletlerin bamszkalabildii, ancak yine de ikibyk g ve onunevresinde kutuplaflmfl

devlerden oluflan sistemdir.

Balantszlar Hareketi:Souk Savafl dnemindeABD yahut SSCB tarafndakutuplaflmay reddeden vegenel olarak geliflmekte olanlkelerin bir araya geldiioluflum. Hindistanbaflbakan Nehru, Msrdevlet baflkan Nasr,Yugoslavya devlet baflkanTito ve Endoznezya devletbaflkan Sukarno en nemlibalantsz liderlerdir.


17/178


18/178


Uluslararas polika kavramn tanmlamak.

Uluslararas politika, baflta devlet olmak zere,uluslararas sistemde tanml temel aktrlerin bir-

birleri ile girdikleri politik iliflkileri inceleyen bir

alt disiplindir. Bu anlamda tm uluslararas ak-

trlerin politik davranfllarndan kltrel iliflkile-

rine, spor aktivitelerinden snr-aflan yardm kam-

panyalarna, ekonomik iliflkilerden uluslararas

hukukun geliflmesine dair abalarna kadar uza-

nan genifl bir yelpazede faaliyet gsteren ulusla-

raras iliflkiler disiplinin bir alt disiplinidir.

Tarihsel adan uluslararas politikann gelifli-

mini aklamak.

Uluslararas iliflkiler tarihini antik Yunan uygarl-

nda, M.. 4. yzylda Peloponnessian Savaflla-

rna kadar gtrmek mmkndr. Ancak mo-

dern anlamda ulus 1684 Westphalia Anlaflmas

ile kurulmufltur. Bu nedenle uluslararas politika-

nn tarihini anlayabilmek iin 18. ve 19. yzyl-

larda Avrupa ktasnda gzlemlenen g denge-

si sistemini, liberalizmin Avrupa uyumunu boz-

masn, Souk Savafl dneminde yaflanan gevflek

ift kutuplu sistemi ve Souk Savafl sonras yafla-nan, ABDnin en gl devlet olarak kald an-

cak eflitli blgesel glerin de etkili olduu ye-

ni yapy analiz etmek gerekecektir.

Diplomasi, uluslararas hukuk, ulus devlet ve ege-

menlik kavramlarn tanmlamak.

Egemenlik devletin lke topraklar zerinde si-

yasi ynetim yetkisini kullanma hakkdr. ege-

menlik devletin lkesinde yegne kuvvet kullan-

ma yetkisine sahip birim olmas; dfl egemenlik

ise devletin uluslararas sistemdeki bamszl-

dr. Politika bilimi asndan ulus devlet snrlar

belirlenmifl bir lke zerinde yerleflik bir insan

topluluunun egemenlik yetkisine sahip bir ikti-

dar tarafndan ynetilmesi ile ortaya kan poli-

tik bir kurumdur. Uluslararas hukuk kamu hu-

kukunun bir alt daldr. Uluslararas politika di-

siplinde tanml aktrler arasnda geliflen hukuk

iliflkileri inceler.

Uluslararas politikann bir akademik disiplin

olarak geliflim srecindeki teorik ve metodolojiktartflmalar yorumlamak.

Uluslararas politika drt teorik ve metodolojik

tartflma kufla ile bir akademik alt disiplin ola-

rak geliflmifltir. Bunlar:

1. Klasik Realizm-dealizm tartflmas: 1930lar.

2. Gelenekselcilik-Davranfllk tartflmas: 1960lar.

3. Neorealizm-Neoliberalizm tartflmas: 1980ler.

4. Rasyonalist teoriler-Reflektivist teoriler tartfl-

mas: 1990lar.

Klasik Realizm g ve karn uluslararas politi-

kann temel kavramlar olduunu iddia ederken,dealizm ve Neoliberalizm ekonominin rolne

dikkat ekerek, uluslararas politikann barfla

ulaflmak iin aba gstermesini savunur. Meto-

dolojik tartflmalardan davranfllk doa bilim-

lerinin metotlarn uluslararas politikaya uyarla-

may savunurken, reflektvist teoriler bunu red-

dededer. Onlara gre sosyal bilimler insann do-

asna vurgu yapan rasyonel aklamalar yerine

sosyolojik analizlere, kimliin inflasna ve karfl-

lkl alglara zerinde durmal ve akademik a-

lflma yapan kiflinin olgular yorumlamasnanem vermelidir.

zet

1

A M A

2

A M A

3

A M A

4

A M A


19/178

131. nite - Uluslararas Polit ikann Temel Kavramlar ve Metodolojisi

1. Uluslararas politika uluslararas iliflkilerin hangi bo-yutunu incelemektedir?

a. Ekonomik boyut

b. Politik boyut

c. Sportif boyut

d. Kltrel boyut

e. Tarihi boyut

2. Hangi anlaflma ulus deletin ortaya kfl iin bir mi-lat olarak kabul edilir?

a. Versay Anlaflmas

b. Paris Anlaflmas

c. Viyana Anlaflmas

d. Westphalia Anlaflmas

e. Trianon Anlaflmas

3. Afladaki dflnrlerden hangisi diplomasi biliminin

geliflmesinde katks olan dflnrler arasnda deildir?

a. Niccolo Machiavelli

b. Francesco Guiccardini

c. Hugo Grotius

d. Abraham de Wicquefort

e. Emanuel Kant

4. Diplomatik usullerin belirlendii ilk uluslararas kon-gre hangisidir?

a. Viyana Kongresi

b. Paris Barfl Kongresi

c. Berlin Kongresi

d. Aix-la-Chapelle Kongresi

e. Troppau Kongresi

5. Afladakilerden hangisi ulus devletleflme srecinidierlerinden daha ge tamamlamfltr?

a. spanyab. Fransa

c. talya

d. ngiltere

e. Belika

6. Afladakilerden hangisi klasik realist dflnrler ara-snda yer almaz?

a. Hans J. Morgenthau

b. Edward Hallett Carr

c. Nickolas Spykman

d. George F. Kennan

e. Alexander Wendt

7. En gl devletin btn sistem zerinde kendi poli-tik hkimiyetini kurmas, srdrmesi ve korumas yo-

lundaki arzusu olarak tanmlanan kavram afladakiler-

den hangisidir?

a. Analiz dzeyi

b. Hegemonya

c. Gevflek ift kutuplu sistem

d. G dengesi sistemi

e. Sk ift kutuplu sistem

8. Klasik Realizm ve dealizmi bilimsel yntemler kul-lanmamakla elefltiren ve sosyal bilimlerde doa bilime-

rinin metotlarn kullanmak gerektiini savunan yakla-

flm afladakilerden hangisidir?

a. Elefltirel teori

b. Sosyal inflaclkc. Davranfllk

d. Post-yapsalclk

e. Liberal Kurumsalclk

9. Hangi tartflma uluslararas politikann bir akademik

disiplin olarak geliflmesini salayan tartflmalardan de-

ildir?

a. Klasik Realizm - dealizm tartflmas

b. Gelenekselcilik - Davranfllk tartflmas

c. Neorealizm - Neoliberalizm tartflmas

d. Elefltirel teoriler - Post-yapsalclk tartflmase. Rasyonalist teoriler - Reflektivist teoriler tartfl-

mas

10.Afladakilerden hangisi Balantszlar hareketinin

nemli liderleri arasnda yer almaz?

a. Jivkov

b. Nasr

c. Tito

d. Sukarno

e. Nehru

Kendimizi Snayalm


20/178


1. b Yantnz yanlfl ise, Uluslararas Politikann Ta-

nm konusunu yeniden gzden geiriniz.

2. d Yantnz yanlfl ise, Uluslararas Politikann Ta-


3. e Yantnz yanlfl ise, Uluslararas Politikann Ta-


4. a Yantnz yanlfl ise, Uluslararas Politikann Ta-


5. c Yantnz yanlfl ise, Tarihsel Adan Uluslararas

Politika konusunu yeniden gzden geiriniz.

6. e Yantnz yanlfl ise, Bir Akademik Disiplin Ola-

rak Uluslararas liflkilerin Douflu ve Metodo-

lojisi konusunu yeniden gzden geiriniz.

7. b Yantnz yanlfl ise, Bir Akademik Disiplin Ola-

rak Uluslararas liflkilerin Douflu Ve Metodo-


8. c Yantnz yanlfl ise, Bir Akademik Disiplin Ola-



9. d Yantnz yanlfl ise, Bir Akademik Disiplin Ola-



10. a Yantnz yanlfl ise, Bir Akademik Disiplin Ola-



Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1

Westphalia Anlaflmas ile Kutsal Roma Germen mpara-

torluu, Alman prensliklerinin egemenlik yetkilerini ta-

nmfltr. Bylece Avrupada devletler Papalktan bam-

sz birer politik birim olarak kabul edilmeye bafllanmfl-

tr. Bu anlamda gerek bir uluslararas sistemin doma-s ancak Westphalia Anlaflmas ile mmkn olmufltur.

Uluslar arasnda gerekleflen politik iliflkileri inceleyen

uluslararas politikann da Westphalia Anlaflmas ile ge-

lifltii kabul edilir.

Sra Sizde 2

Metternichin abalaryla Avrupada oluflturulan g

dengesi sistemindeki en nemli kta gc Fransayd.

ngiltere kta dflnda bir ada olarak ou zaman Avru-

pa ii ekiflmelerde dengeleyici bir rol stleniyordu.

Oysa Alman prenslikleri arasnda bir gmrk birlii ku-ran Zollverein neticesinde Alman Devletinin (Reich)

kuruluflu ktadaki dengeleri alt st etti. Hem corafi b-

ykl hem de Ruhr Endstri blgesindeki endstri

kapasitesinin younluu ksa srede Almanyay en

nemli Avrupa gc haline dnfltrd. Oysa Alman-

yann bu endstri kapasitesine ramen smrgesi ol-

mamas, onu doal kaynak arayflna itti. Bu arayfl g

dengesi sisteminin sona ermesine ve iki byk dnya

savaflnn ortaya kmasna neden oldu.

Sra Sizde 3

Uluslararas politikada Kant ve Grotiusu yaklaflmlar

devletler aras iliflkilerde savafl dfl yntemlerin hakm

olabilmesi iin ilkeler belirlemeye alflmfllardr. Bu

nedenle devletlerin aralarndaki iliflkileri dzenleyecek

temel uluslararas hukuk normlarn ortaya karabil-

mek zel bir nem taflr. Devletler anarflik bir ortamda

bulunduklar iin bu hukukun nasl ve kim tarafndan

dzenlenecei, yaptrmlarn nasl ve kim tarafndan

uygulanaca Kant ve Grotiusu yaklaflmlarn temel

sorunu olmufltur. Kant yaklaflmlar bu hukukun an-

cak bir dnya devleti kurularak uygulanabileceini,

Grotiusu yaklaflmlar ise devletlerin egemenliklerinin

korunaca Birleflmifl Milletler gibi bir organizasyonun

uluslararas hukukun uygulanabilmesi iin gvence

olabileceini savunmufltur. Keza diplomasi savaflsz so-

run zm iin gelifltirilen bir dier yntemdir. nce

geici ulaklar vastasyla bafllayan diplomatik faaliyet-

ler daha sonra srekli eliliklerin kurulmas ile kalc

hale gelmifl, bylece devletler srekli temas halinde

kalarak sorunlarnn zm iin savafl dfl yntemler

bulabilmifllerdir.

Sra Sizde 4

1960l yllarda Klasik Realizmi gl biimde eleflti-

ren Marksist ve Liberal Kurumsallaflmac teoriler, Kla-sik Realizmin ekonomiyi askeri politikalara gre ikin-

ci planda gren yaklaflmn benimsemezler. Marksist-

ler ve liberallere gre bir devletin ncelii ekonomi

politikasdr. Ekonomi bir devlet iinde yaflayan hal-

kn refahn ilgilendirdii kadar askeri kapasini de be-

lirleyen temel faktrdr. Marksist ve Liberal Kurum-

sallaflmac teorilere gre devletler arasndaki iliflkiyi

salt bir g mcadelesi olarak gren bir analiz doru

sonulara ulaflamaz. G mcadelesinin altnda yatan

etmen de byk lde ekonomik kar elde etmek-

le ilgilidir.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


21/178


22/178


23/178


24/178


25/178


26/178


27/178


28/178


29/178

evrensel lekte bir uluslararas rgtle mmkn olabilecei tezi bu iki rgtnkurulmasnda etkili olmufltur. Liberal yaklaflmlarn bireyin zgrlne verdiibyk nem de tek tek bireylerin kimi zaman uluslararas politikann aktr ola-

bileceine dair inanc yerlefltirmifltir.Marksist teori ise kapitalist kreselleflmenin, ulus devletin uluslararas sistemde-ki baflat konumunu aflndrdn iddia eder (Linklater, 2005: 110). Maksizme greuluslararas sistem devletlerin deil tekelci ok uluslu flirketlerin mcadelesi sonu-cu flekillenmektedir. nce devlet snrlar iinde tekelleflen sermaye bankaclk sis-temi ile entegre olarak finans kapitali oluflturur ve devleti ele geirir. Daha sonrakresel sermaye ile rekabete giriflen ulusal finans kapital, dier sermaye gruplary-la birleflerek kresel bir tekel oluflturma eilimindedir. Savafllar, atflmalar ve dev-rimler Marksist teoriye gre bu mcadele ve rekabet mant iinde okunduundadaha doru anlafllabilir. Maksist kkenden gelen elefltirel uluslararas iliflkiler te-orilerinin nde gelen isimlerinden Cox ve Linklater da uluslararas politikann

amacnn zgrleflme olmas gerektiine iflaret ederken mevcut uluslararas siteminegemen devlet ve pazar kapitalizminin ekonomisinin bilefliminden ibaret olduu-nu iddia eder (Devetak, 2007: 148). yleyse bu ekonominin aktrleri de uluslara-ras politikann birer aktr hline gelmektedir.

G olgusunun erkek merkezli biimde tanmlandn ve kadn deerlerininhakim olduu bir uluslararas sistemin daha barfl olacan iddia eden feministteori devlet dfl aktrlerin nemine kuvvetli bir vurgu yapmaktadr (True, 2007:213). Keza yeflil politikalar olarak anlan evreci ve nkleer karflt teoriler de ulus-lararas sistemde ekolojik duyarlln artmasnn ancak devlet dfl aktrlerin aba-laryla mmkn olacan iddia eder (Peterson, 2007: 235). Uluslararas rgtler,ok uluslu flirketler, bask gruplar, ulusal kurtulufl hareketleri, terr rgtleri ve bi-

reyler bu blmde tanmlanacak devlet dfl aktrlerdendir. Elbette bu listeyi dinirgtler, uluslararas vakflar, kredi derecelendirme ya da dflnce kurulufllar gibipek ok farkl aktrle geniflletmek mmkndr.

Uluslararas rgtlerUluslararas dzeyde faaliyet gsteren, birden ok devletin ya da farkl devletlerde

yerleflik birey, sivil toplum rgt ya da eflitli devlet dfl birimin bir araya gelerekoluflturduklar ticari ama taflmayan kurumlara uluslararas rgt ad verilir. Ta-nmdan da anlafllaca gibi bir uluslararas rgtn yeleri hkmetler olabilece-i gibi farkl birimler de olabilir. Literatrde devletlerin birer tzel kiflilik olarak yeolduklar rgtlere hkmetleraras rgt; yeleri devlet deil, farkl devletlerdebulunan gruplarn oluflturduu birimler hkmetler-dfl rgtler olarak adlandrl-maktadr. 1815 Viyana Kongresinde ihtilaf konusu olan Ren Nehri zerindeki ula-flm ve taflmacl dzenlemek amacyla kurulmufl Uluslararas Akarsular Komis-

yonu ilk uluslararas rgt olarak kabul edilir (Wallace ve Singer, 1970). Bu tarih-ten itibaren pek ok konu ve amala yzlerce uluslararas rgt kurulmufltur. II.Dnya Savaflndan sonra dnyada uluslararas rgt saysnda belirgin bir artflgzlemlenmifltir.

Uluslararas rgtlerin sahip olduu genel zellikler flunlardr: Uluslararas rgt-ler bir anlaflma, antant ya da szleflme ile kurulurlar. Mutlak biimde nceden belir-lenmifl ve kurucu belge iine yerlefltirilmifl amalara sahiptirler. Sistemin iflleyifline,yelerine, ortak tutum ve davranfllarna iliflkin olarak ilkeler benimserler. Her du-rumda olmasa da yelerini egemen ve eflit kabul ederler. Faaliyetlerinin yrtlme-

sini salayan organlar olufltururlar. Faaliyetlerinin srdrlebilmesi iin kaynak te-min ederler ve genel olarak bir merkeze sahiptirler (Dedeolu, 1998: 18-19).

232. nite - Uluslararas Polit ikadaki Aktrler


30/178


31/178


32/178

olabilirler. Bu rgtlerin yeleri bal olduklar devleti deil, yelerinin kar ve

amalarn temsil ederler. Kurulan bu rgtler faaliyet alanlarnda uluslararas efl-

gdm salamay amalayabilecei gibi, karlar ve amalar dorultusunda hk-

metlere ve uluslararas toplumun dier aktrlerine bask uygulamay ya da farkn-dalk yaratmay da amalamfl olabilirler.

Kr amac gtmeyen hkmetler-dfl rgtler kendi finansal kaynaklarn ken-

dileri yaratr. Devletle herhangi bir flekilde ba olmayan bu rgtler farkl devlet

vatandafllarnn bir araya gelmesi ile oluflabildii gibi, farkl devletlerde faaliyet

gsteren sivil toplum rgtlerinin bir at organizasyonu biiminde de ortaya ka-

bilirler. Amalar ve organizasyon yaplar nedeniyle sivil toplum rgtlerine ok

benzeyen bu rgtleri, faaliyetlerini uluslararas lekte srdren sivil toplum r-

gtleri biiminde de tarif edebiliriz. Sivil szcnn etimolojik balam gerei bu

rgtlerin fliddeti hibir flekilde bir yntem olarak kabul etmedikleri ve amalarn

gereklefltirmek iin fliddet dfl demokratik yntemleri benimsemifl olduklar kabul

edilir. Bu rgtlerin bir genel merkezinin olmas ve bu merkezin yer ald devle-tin i hukukuna uygun bir belge ile kurulmufl olmas gerekir.

Hkmetler-dfl rgtlere ilk rnek olarak Dnya Olimpiyat Komitesini gste-

rebiliriz. Komite 1894 ylnda, Antik alarda Yunanistanda var olan olimpiyat ge-

leneini tekrar diriltmek ve tm uluslarn katlaca olimpiyat oyunlarn dzenle-

mek iin kurulmufltur. Olimpizm ruhunu evrensel lekte yaymak amacyla tm

ye lkelerde kurulan ulusal olimpiyat komitelerinin temsil edildii Dnya Olim-

piyat Komitesi 1896 ylndan bu yana drt ylda bir olimpiyat dzenlemektedir. Bir

dier rnek olarak Uluslararas Af rgtn (Amnesty International, AI) gstere-

biliriz. AI, insan haklarn tm dnyada savunmak, ihlalleri saptamak ve insan hak-

lar konusunda evrensel bir farkndalk yaratmak iin 1961 ylnda kurulmufltur. AI,

insan haklarnn korunmas konusunda yapt alflmalar nedeniyle 1977 ylndaNobel Barfl dl almaya hak kazanmfltr. Bunlarn yannda Dnya Sendikalar

Federasyonu, Snr Aflan Doktorlar, Kzlha, Uluslararas Lion Kulpleri gibi yz-

lerce hkmet-dfl rgt saylabilir. Bu rgtler BM ve Avrupa Konseyi tarafndan

kayt altna alnmaktadr.

Hkmetler-dfl rgtler vastasyla kresel bir sivil toplumun oluflmakta olduu

ve devlet snrlar dflnda, vatandafllk bandan te yeni bir uluslararas toplum olufl-

makta olduu gibi tezler mevcuttur (Keane, 2005: 33). Bu rgtler vastasyla insan

haklar, doal afetler ya da anti-demokratik uygulamalar nedeniyle madur olmufl ki-

fliler iin yardm kampanyalar dzenlenmekte, bu koflullar nedeniyle madur olan

kiflilerin hak ve zgrlkleri iin basn ve hkmetler harekete geirilmekte, hk-

metlere demokrasi ve insan haklarnn gelifltirilmesi iin hazrlanmfl eflitli szleflme-

lere imzac olmalar iin bask oluflturulmaktadr. zellikle Bosnada yaflanan insanlk

faciasnda uluslararas toplumu harekete geiren ve insani mdahale iin kamuoyu

yaratan aktrlerden en nemlisinin blgede faaliyet gsteren hkmetler-dfl rgt-

ler olduunu iddia edebiliriz. ABnin zellikle Bat Balkanlarda, sadece scak savafl s-

rasnda deil atflma zmleme sreleri olarak tarif edilen savafln durdurulmas,

ateflkes salanmas, barfl anlaflmas imzalanmas, toplumsal dzenin yeniden tesisi,

ulus kurma, devlet kurma, srekli barfln tesisi iin hkmetler-dfl rgtlerle birlik-

te alflmay bir genel politika olarak benimsediini syleyebiliriz.

Avrupa Birlii hangi zellikleri ile dier uluslararas rgtlerden ayrlr?


SIRA SZDE 4


33/178

okuluslu fiirketlerKarfllkl Bamllk teorisi, Marksist teori ve Elefltirel teori ok uluslu flirketlerinuluslararas politikada en nemli analiz birimi olmas gerektiini iddia etmektedir.

zellikle Lenin 1917 ylnda baslan Emperyalizm: Kapitalizmin En Yksek Afla-mas isimli eserinde uluslararas politikann byk lde ortaya kan tekelci ser-mayenin dnyay paylaflma projesiyle flekillendiini iddia eder. Lenine gre em-peryalizm, kapitalizmin baz zelliklerinin geliflimi ve dorudan doruya devamolarak ortaya kmfltr (Lenin, 89). Bu anlamda ok uluslu flirketler Lenine gresermayenin kresel tekelleflmesinin arac olarak deerlendirilmelidir.

Aydnlanma dflnrlerinden Kant ise uluslararas ticaretin artfl ile barfl ara-snda bir balant kurmufl, Kant bir yaklaflm ifade eden Wilson ilkeleri uluslara-ras ticaretin nndeki engelleri kaldrmaya gl bir vurgu yapmfltr. Liberal te-oriler bu sayede uluslararas ticaretin en nemli birimi olan okuluslu flirketlerinbarfla olan hizmetlerini vurgularlar. ster Marksist teorinin olumsuz yaklaflm, is-

terse liberal teorilerin olumlu yaklaflm benimsensin, her iki durumda da okulus-lu flirketler uluslararas politikann nemli bir aktr olarak karflmza kmaktadr.

okuluslu flirketleri ayn uluslararas rgtler gibi iki grupta inceleyebiliriz: Bi-rincisi uluslararas nitelikte okuluslu flirketler, dieri uluslaraflr okuluslu flirket-ler. Uluslararas nitelikte okuluslu flirketler, ortaklar dorudan devletler olan flir-ketlerdir. Devletler kimi zaman dier devletlerle bir takm ticari ortaklklar kurabi-lirler. zellikle enerji sektr devletlerin ortak ticari ortaklklar kurmasna oldukaelverifllidir. Enerjini karlmasnn yannda eflitli boru hatlaryla taflnmas byklde birden fazla devletin ifl birlii ile gereklefltirilebilecek giriflimleri zorunluhle getirmektedir. Bu anlamda 1933te ngiltere ve ran hkmetleri arasnda im-zalanan bir szleflme ile kurulan Anglo-Iranian Oil Company uluslararas nitelikte

okuluslu flirketlere rnek olarak verilebilir. Uluslaraflr okuluslu flirketler ise birmerkeze bal olmakla beraber, ortaklarnn ok farkl devletlerin vatandafllar ol-malar ve birden fazla devletin lkesinde faaliyet gstermesi bakmndan ulusal flir-ketlerden ayrlr. Uluslaraflr okuluslu flirketler bir flirketin baflka devletlerin lke-sinde bayilik ya da bal flirketler kurmas ile oluflabilecei gibi, satn alma ya daflirket birleflmeleri yoluyla da ortaya kabilir. Dnyada sahip olduu ekonomikkaynaklar bakmndan pek ok devletten daha zengin uluslaraflr okuluslu flirket-ler bulunmaktadr. General Motors, Shell, Unilever, Microsoft, Boing gibi flirketle-rin piyasa deerleri neredeyse orta byklkte bir devletin mill geliri kadardr.Geleneksel olarak dnyann en byk flirketleri enerji ve otomotiv sektrnde yeralrken 1990lardan itibaren Microsoft ve Apple gibi biliflim flirketleri de onlarla ya-

rflr bir piyasa deerine ulaflmfltr.Bu ekonomik kapasiteleri nedeniyle okuluslu flirketler uluslararas politikay

da etkiler durumdadr. Faaliyette bulunduklar devletlerin yasalar krlarn etkilerduruma geldiinde, bu yasalar deifltirmek iin baskda bulunduklar gibi kimi o-kuluslu flirketlerin o devlette rejimi deifltirmek iin aba gsterdikleri de grl-mfltr. rnein seimle ifl baflna gelmifl ilk sosyalist devlet baflkan olan Allende(fiili, 1970) ITT flirketinin de destekledii bir askeri darbe ile grevinden uzaklaflt-rlmfltr (Sigmund, 1974). zellikle nc dnya lkelerinde yatrmlar bulunanokuluslu flirketlerin bu lkelerde bamsz ulus devletlerin kurulmamas iin abagsterdikleri bilinmektedir. Bunun yannda liberal yaklaflmlar, okuluslu flirketle-rin varln eflitli gerekelerle savunurlar. rnein bu flirketler bir lkeye geldik-

lerinde lkenin kalknmas iin gerekli yabanc sermaye yatrmnda bulunurlar.



34/178

Sadece parasal anlamda deil, merkezlerinden getirdikleri teknoloji transferi de l-kenin kalknmas iin frsatlar yaratr. Keza bu flirketlerde binlerce insan alflaraklkenin iflsizlik sorununun zmne katkda bulunduu gibi, yarattklar vergi ge-

liriyle o lkenin kalknmas iin nemli bir kaynak yaratrlar. Her iki yaklaflm a-sndan da okuluslu flirketlerin uluslararas politikada giderek artan oranda etkilibir aktr olduu iddia edilebilir.

Liberal teoriler okuluslu flirketlerin uluslararas politikada nasl bir ifllev grdn id-dia ederler?

Bask GruplarBask grubu belirli bir dflnce ya da kar etrafnda bir araya gelmifl, sadece oama ve karn gereklefltirilmesi yolunda hkmete bask oluflturmay amalayantopluluklardr. Bask gruplar, etkiledikleri insan saysnn okluu ya da ellerinde

bulunan ekonomik g sayesinde hkmetlere etkide bulunmaya alflrlar. Oykaygs, grevlerin yarataca ekonomik knt ihtimali, uluslararas kamuoyununtepkisinden duyulan endifle ya da politikaclarn ekonomik g sayesinde ayartl-mas gibi faktrler bask gruplarnn faaliyetlerini baflarya gtrebilir. Bask grup-lar aktrlk birimi olarak ikincil dzeydedir. Uluslararas politikann iflleyiflinedorudan etki etmemekle birlikte, bu gruplarn etkisiyle hkmetlerin rettikleripolitikalar uluslararas politikann seyrini etkilemektedir. fli sendikalar, ticari der-nekler, meslek gruplar, sivil toplum rgtleri, gnll gruplar, etnik rgtler, ka-dn rgtleri (Ar, 2006: 77) dini gruplar ve lobilerilk akla gelen bask gruplararasnda saylabilir.

Bask gruplar sendikalar ya da dernekler gibi resmi anlamda rgtlenmifl bi-

rimler olabilecei gibi inisiyatifler ya da platformlar gibi sadece belirli bir sorunhakknda ortaya kan hassasiyet nedeniyle bir araya gelmifl ve o soruna bir zmsalannca ortadan kalkabilen oluflumlar da olabilir. Bask gruplar ama ve kar-larn gereklefltirmek iin farkl yntemler belirler. Dorudan politikaclarla grfl-mek, imza kampanyalar dzenlemek, sosyal medya yoluyla internet kullanclar-na ulaflmak, basn aklamalar yapmak, toplant ve gsteri yryflleri dzenle-mek, grev ve boykot yapmak bu yntemler arasnda saylabilir. Bunun yanndaekonomik kaynaklar fazla olan bask gruplarnn kitle iletiflim aralarn satn ala-rak ya da yenilerini kurarak ama ve karlarn gereklefltirmek iin yaynlar yap-tklar da bir gerektir. Dnyada ve Trkiyede pek ok zel televizyon ve gazete-nin eflitli bask gruplar tarafndan idare edildii iddia edilmektedir. ounlukla

dini ve etnik gruplar kitle iletiflim aralarna sahip olarak, basn kendi ama ve -karlar iin bir propaganda arac olarak kullanmay tercih ederler. Bunun yan sralobiler etkili bask gruplar arasndadr.

Ulusal Kurtulufl HareketleriUlusal kurtulufl hareketleri kimi zaman terr rgtleri ile karfltrlsa da, ulusal kur-tulufl hareketi statsnn BM Genel Kurulunda tannmfl (Pazarc, 2008: 349) vebylece hukuki nitelik kazanmfl bir stat olduu unutulmamaldr. lkeleri zerin-de savafl ve/ya iflgal devam eden gruplar, yasal hkmetleri bu savafl ve/ya iflgaledirenebilecek gce ya da iradeye sahip olmadnda silahlanarak direnifl rgtlerioluflturabilirler. kinci bir ulusal kurtulufl hareketi tr ise smrgecilik kavram ile

ilgili olarak karflmza kar. zellikle II. Dnya Savaflndan sonra, smrgelerinzgrleflmesi olarak tanmlanabilecek dekolonizasyon dneminde smrgeci l-


SIRA SZDE 5

Lobi: Parlamento yelerinikanun koyma srecinde,kendi kanaatleri ve karlardorultusunda etkilemekiin rgtlenmifl gruplaralobi denir.


35/178


36/178

nizasyondur. 1974ten itibaren FKnn eflitli uluslararas rgtlerde Filistin halk-nn temsilcisi olarak temsil edilmesi sreci bafllad. rgtn genel merkezi 1967derdne, 1970de Lbnana, 1982de ise Tunusa taflnd. 1994 ylnda yaplan anlafl-

ma ile srailin Filistin halk iin iki merkezde ynetim kurma kararn kabul etme-si ile Bat fieria ve Gazzede Filistin Otoritesi kuruldu. Gnmzde FKye balEl-Fetih rgt Bat fieriada, Hamas rgt ise Gazzede seilmifl hkmetler ola-rak grev yapmaktadr.

Terr rgtleriTerrn kresel bir tanmn yapabilmek mmkn deildir. Terr rgtlerinin yap-tklar eylemler ou zaman ulusal kurtulufl hareketlerinin eylemleri ile benzerlikgsterdii iin uluslararas hukukta yaplacak bir terrizm tanmnn ezilen halkla-rn kurtulufl mcadelelerine zarar verme ihtimali ortaya kacaktr. Bu tanm, dola-

ysyla onunla mcadele gereini de ortaya karaca iin, bu durumda halklarn

meflru mdafaa haklar da ortadan kalkabilecektir. Bu konuda 1937 ylnda hazr-lanan Tedhifliliin nlenmesine ve Cezalandrlmasna liflkin Szleflme bahsi ge-en kayglar nedeniyle yrrle girememifltir (Pazarc, 2008: 205). Ancak doru-dan terr tanm yapmadan terrist faaliyetleri sayan, tanmlayan ve bunlarla m-cadeleyi ieren pek ok uluslararas anlaflma yaplmfl ve yrrle girmifltir.

eflitli uluslararas rgtler de terr konusunda kararlar almfl ve terrle mcade-le etmek iin yntemler gelifltirmeye bafllamfllardr. Bu kararlardan en kapsamls2002 AB ereve Karardr. Kararda halk ciddi flekilde sindirme; bir devleti veyauluslararas rgt bir eylemi ifllemeye veya ifllemekten kanmaya gayr meflru ola-

rak zorlama; bir devletin veya uluslararas rgtn temel siyasi, ekonomik, anaya-

sal veya sosyal yaplarn ciddi biimde istikrarszlafltrmay veya ykmay amala-

yankast eylemler terr suu (Kaya, 2005: 12-13) biiminde tanmlanmfltr. Bu ey-lemleri yapmak iin kurulmufl organizasyonlara da terr rgt ad verilir.

Terr rgtleri bir devleti tehdit edebilecei gibi, bir uluslararas rgt ya da k-resel lekte bir inan ya da insan topluluunu hedeflemifl olabilir. Terr saldrlarda fiziksel olabilecei gibi devletin ya da eflitli kurumlarn internet sitelerine yne-lik kertme saldrlar biiminde olabilir. Internet zerinden yaplan terr saldrlarsiber terr olarak adlandrlmaktadr. Yzyllardr pek ok grup tarafndan siyasal he-deflere ulaflmak iin kullanld bilinen terr yntemleri 1960larda zellikle lkele-rindeki rejimi deifltirmek isteyen sol rgtler tarafndan sklkla kullanlmaya bafl-lanmfltr. SSCBnin kerek Souk Savafln sona ermesi zerine sol terr yerini din-ci ve etnik-milliyeti terre brakmfltr. 11 Eyll 2001de ABDde gerekleflen terr

saldrlarnn, kresel bir terrle mcadele stratejisinin tm dnyada bir politik nce-lik haline gelmesi asndan milat niteliinde olduu kabul edilmektedir.

Zaman zaman baz devletlerin kendi ulusal karlarn gereklefltirmek ve dfl-man ya da rakip olarak alglad devletleri zayflatmak iin, o devletlerde faaliyetgsteren terr rgtlerini destekledii bilinmektedir. Devletler ya gizli servislereliyle, silah ya da maddi yardmda bulunarak ya da rgt yelerine lkelerindeikamet ve rgtlenme zgrl salayarak bu desteklerini gstermektedir. Bazendevletler aka bu rgtlere destek verdiklerini ifade ederken; bazen de rgtleriulusal kurtulufl hareketi, rgt mensuplarn da gerillaolarak tanmlayarak, onla-ra meflruiyet yaratmaya alfltklar gzlemlenmifltir. Kimi zaman devletler ya da ba-z uluslararas rgtler hangi rgt terr rgt olarak kabul ettiklerini bildirmek

amacyla terr rgtleri listeleri yaynlamaktadr. ABDnin 2011 terr rgt liste-sinde 44 rgt yer alrken, ABnin listesinde 25 rgt yer almaktadr. Bu rgtler-


Gerilla: spanyolca kksavafl anlamna gelir.Dank kk gruplarla,dzenli bir orduya karfldirenifl gsteren ulusal

kurtulufl gruplarnn yeleriiin kullanlr.


37/178

den bazlar Tamil Kaplanlar, FARC, PKK ve Ebu Nidal rgtdr. (http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:188:FULL:EN:PDF)

Kresel lekte geerli bir terrizm tanmnn yaplamamas nasl aklanabilir?

BireylerLiberal pluralist (oulcu) teoriler bireyin zaman zaman nemli bir uluslararas ak-tr olabileceini vurgular. Buna karfl devleti yegne aktr olarak gren Realist

yaklaflmlar bireyin ancak devletin ona verdii temsil yetkisi ile hareket ettiini vebu nedenle aslnda devletten zerk davranmadn, bu nedenle de aktr olarak ta-nmlanamayacan savunur. Bir anlaflmaya imza atan ya da bir uluslararas rgt-te konuflma yapan kifli devletin baflkan ya da grevli bir temsilcisi olabilir; ancak

yine de ona bu temsil grevini veren devlettir ve realist yaklaflmlara gre o ancakbal olduu devletin kendisine salad yetki alan iinde hareket etmektedir.

Ancak uluslararas politikada bazen yle olaylar gerekleflmektedir ki bunlar

bir bireyin kiflisel yetenekleri, inisiyatif alabilme becerisi ve uzak ngrde bulu-nabilme kapasitesini gz ard ederek aklamak hayli gtr. rnein TrkiyeCumhuriyetinin kuruluflunu Mustafa Kemal Atatrkn liderlik yeteneklerini bil-meden aklamak mmkn deildir. Bununla birlikte Almanyann kuruluflunda,Otto Von Bismarkn Avrupadaki dengeleri kollayarak, en uygun zamanda endoru hamleyi yapma becerisi hayati nem taflmfltr. Nitekim Bismarkn reel po-litik anlayfln benimsemeyen II. Wilhelm ta giyince Bismarck baflbakanlk gre-

vinden istifa etmifl, yeni kral Rusya ile ittifak politikasndan vazgemifl ve Alman-yay iki dnya savaflnda byk kayplar verecek byk maceraya sokmufltur.Benzer bir flekilde Mazzini olmadan talya, Cardinal de Richelieu olmadan da Fran-sa tarihini doru analiz etmek mmkn deildir (Wilkinson, 2007: 54).

Uluslararas politikada birer aktr olarak kabul edilen bireylerin neredeyse tamamnneflitli dzeylerdeki devlet adamlar olduu bir gerektir. Ancak her devlet adam bir ulus-lararas politika aktr deildir.

Bu rnekler uluslararas politikada zerk davranma becerisine sahip ve dieraktrlerde davranfl deiflikliine yol aan bireylerin ender de olsa var olabildiinigstermektedir. rnekleri oaltmak mmkndr. Filistin halknn zgrl iinmr boyunca mcadele etmifl Yaser Arafat, Gney Afrika Cumhuriyetinde apart-heid rejiminin sona ermesindeki rol ile Nelson Mandela, Hindistann ngiliz s-mrgesinden kurtulmas iin pasif direnifli rgtleyen Mohandas Karamand Gan-

di bu rnekler arasnda saylabilir. Sadece devlet baflkanlar deil, zaman zamanBismarck gibi baflbakanlar ya da Kissinger gibi dfliflleri bakanlar da inisiyatif almabecerileri ile uluslararas politikada bir aktr olarak belirebilir. Kissinger mekikdiplomasisi sayesinde SSCB ile yumuflama politikasna geilip silah indirim anlafl-malarnn imzalanmasn salamfl; in ile ABD arasnda ilk diplomatik temas sa-lamfl ve srail ile Msr arasnda diplomatik iliflki kurulmasn salayarak Ortado-udaki sorunun zmne ynelik nemli bir katk yapmfltr. ABDnin Viet-namdan ekilmesine ynelik giriflimlerinden dolay Kissinger 1973de Nobel Barfldln almfltr.

Her devlet adamnn bir uluslararas politika aktr olarak kabul edilmemesi nasl ak-lanabilir?


SIRA SZDE

6

D K K A T

SIRA SZDE

7


38/178


39/178


40/178


41/178


42/178


Ar, T. (2006).Uluslararas liflkiler ve Dfl Politika,

stanbul: Alfa Yaynlar.

Arsava, F. (2009). Self-Determinasyon Hakk ve Kosova,

Uluslararas Hukuk ve Politika,Cilt 5, No: 17, ss.1-21.

Balkr, C. (2010). Uluslararas Ekonomik Btnlefl-

me: Kuram, Politika ve Uygulama, AB ve Dnya

rnekleri, stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar.

Dedeolu B. (1998). Uluslararas rgtlerin Farkl S-

nflandrlma Biimleri, stanbul niversitesi k-

tisat Fakltesi Mecmuas, Cilt 49, ss. 15-30.

Devetak, R. (2005). Critical Theory, (iinde) Scott Burc-

hill, Andrew Linklater, Richard Devetak, Jack Don-

nelly, Matthew Paterson, Christian Reus-Smit ve Jac-

qui True, Theories of International Relations,

Palgrave Macmillan, New York, ss. 137-160.

Doyle, M. W. (1983). Kant, Liberal Legacies, and Fore-

ign Affairs, Philosophy and Public Affairs, Cilt.

12, No. 3, ss. 205-235.

Gnlbol, M. (1993). Uluslararas Politika: lkeler,

Kavramlar, Kurumlar,Ankara: Attila Kitabevi.

Haas, E. B. (1964). Beyond the Nation State, Stanford:

Stanford University Press.

Hobsbawm, E. J. (2010). Milletler ve Milliyetilik:

Program, Mit ve Gereklik, stanbul: Ayrnt Ya-

ynlar.

Kapani, M. (2010). Politika Bilimine Girifl,Ankara:

Bilgi Yaynevi.

Kaya, . (2005). Terrle Mcadele ve Uluslararas

Hukuk,Ankara: USAK Yaynlar.

Keane, J. (2005) Cosmocracy and Global Civil Society,

(iinde) Gideon Baker ve David Chandler (ed.) Glo-

bal Civil Society: Contested Futures, New York:

Routledge, ss. 29-44.

Kolst, P. (2006). The Sustainability and Future of Un-

recognized Quasi-States,Journal of Peace Rese-arch, Cilt. 43, No. 6, ss. 723-740.

Lenin, V. . (2003). Emperyalizm: Kapitalizmin En

Yksek Aflamas, ev. Cemal Sreyya, stanbul:

Erifl Yaynlar.

Linklater, A. (2007). Critical Theory, (iinde) Martin

Griffiths (ed.) International Relations Theory for

the Twenty-First Century: An Introduction, New

York: Routledge, ss. 47-59.

MacMillan, J.(2007). Liberal Internationalism, (iinde)

Martin Griffiths (ed.) International Relations

Theory for the Twenty-First Century: AnIntroduction, New York: Routledge, ss. 21-34.

Official Journal of the European Union, (Temmuz 2011),

Cilt. 54.

(http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUri-

Serv.do?uri=OJ:L:2011:188:FULL:EN:PDF)

Paterson, M (2005). Green Politics, (iinde) Scott

Burchill, Andrew Linklater, Richard Devetak, Jack

Donnelly, Matthew Paterson, Christian Reus-Smit ve

Jacqui True,Theories of International Relations,

New York: Palgrave Macmillan, ss. 235-257.

Pazarc, H. (2008). Uluslararas Hukuk,Ankara: Tur-

han Kitabevi.

Rae, H. (2007). Theories of State Formation, (iinde)

Martin Griffiths (ed.), International Relations

Theory for the Twenty-First Century: An Intro-

duction, New York: Routledge, ss. 123-134.

Sigmund P. E. (1974). The Invisible Blockade and the

Overthrow of Allende, Foreign Affairs, Cilt. 52,

No. 2, ss. 322-340.

Snmezolu, F. (1995). Uluslararas Politika ve Dfl

Politika Analizi, stanbul: Filiz Kitabevi.

True, J. (2005). Feminism, (iinde) Scott Burchill,

Andrew Linklater, Richard Devetak, Jack Donnelly,

Matthew Paterson, Christian Reus-Smit ve Jacqui

True, Theories of International Relations, New

York: Palgrave Macmillan, ss. 213-234.

Wallace M. ve Singer, J. D. (1970). Intergovernmental

Organization in the Global System, 1815-1964: A

Quantitative Description, International Organization,

Cilt. 24, No. 2, ss. 239-287.

Wilkinson, P. (2007). International Relations: A Very

Short Introduction, New York: Oxford University

Press Inc.

Yurdusev, N. (2007-2008), Analiz Seviyesi ve Analiz

Birimi: Bir Ayrm Argman, Uluslararas liflki-

ler, Cilt 4, Say 16, ss. 3-19.

Yararlanlan Kaynaklar


43/178


44/178

Bu niteyi tamamladktan sonra;G kavramn tanmlayabilecek,Gcn elerini snflandrabilecek,G Dengesi ve politikalarn aklayabilecek,Realist Teorinin varsaymlarn sralayabilecek,Realist Teori iindeki farkl yaklaflmlar ifade edebilecekbilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.

indekiler

Realizm G G eleri G Dengesi Anarfli

Rasyonellik Neorealizm Saldrgan Realizm Savunmac Realizm

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

Uluslararas Politika-I

G VE G POLTKALARI:REALZM

REALST DfiNCENN EVRM

HANS J. MORGENTHAU VE KLASKREALZM

KENNETH WALTZ VENEOREALZM

NEOKLASK REALZM

SAVUNMACI REALZM

SALDIRGAN REALZM

REALZME YNELTLEN

ELEfiTRLER

3ULUSLARARASI POLTKA-I

G ve GPolitikalar: Realizm


45/178


46/178

gc kazanmann, devam ettirmenin ve geniflletmenin yollarn detayl olarak ak-lad Prens adl eseri, gnmzde realist dflnrlerin en nemli baflvuru kayna-dr. nsan doas hakknda ktmser fikirlere sahip olan Machiavelli, gl lider-

lerin temel kayglarnn g ve gvenlik olduunu savunmufltur.Realist dflnceyi etkileyen dier nemli bir dflnr de ngiliz Thomas Hob-bestur (1588-1679). ngilizce dilinde genel siyaset teorisi alannda yaynlanmfl ilkeser olan Leviathanadl eserinde Hobbes, yneticilerin temel grevinin halkn g-

venliini salamak olduunu belirtmifltir. Hobbes, dnemin karflklndan esinle-nerek kaleme ald bu kitapta, insan doasn ktmser bir yaklaflmla ele almfl,kargaflay nlemenin ve istikrar salamann en nemli yolunun gl bir egemen-den getiini savunmufltur. Hobbesa gre byle bir egemenin olmad ve doahaliolarak tanmlanan ortamda insanlar devaml olarak bir korku ve lm tehlike-si iindedir. Bu durumdan kurtulmak iin insanlar bir araya gelmeli ve btn g-c, doa halindeki anarfliyeson verecek bir egemene (ya da Leviathana) devret-

melidirler (Viotti ve Kauppi, 2010: 49).Yukarda grflleri ksaca zetlenen dflnrler, gerekte kendilerini Realistolarak tanmlamamfllardr. Sadece bu dflnrlerin fikirleri, II. Dnya Savaflnnhemen ncesinde ortaya kan Realist teoriyi derinden etkilemifltir. Modern anlam-da Realist teori, 1930lu yllarn sonuna doru, I. Dnya Savaflndan sonra olufltu-rulmaya alfllan kolektif gvenlik sisteminin talya ve Almanyann emperyalistpolitikalar sonucu yklmaya bafllamasyla beraber ortaya kmfltr. E. H. Carr(1892-1982) 1939 ylnda yazmfl olduu The Twenty Year Crisis, 1919-1939(Yirmi

Yl Krizi, 1919-1939) adl eserinde dnyann tekrar bir savafln efliine gelmesindestatkoyu korumak isteyen glerle, onu deifltirmek isteyen gler arasndaki -kar atflmas olduunu savunmufl ve dnya barflndan herkesin kar olaca var-

saymn savunan dealist yaklaflm elefltirmifltir. Carr Klasik Realizmin ilk ncle-rinden kabul edilse de disipline damgasn vuran siyaset bilimci Hans J. Morgent-hau olmufltur.

HANS J. MORGENTHAU VE KLASK REALZMI. Dnya Savaflndan sonra kurulmak istenen kolektif gvenlik sisteminin tama-men yklmas ile beraber, uluslararas politikay g ile zdefllefltiren alflmalar daartmaya bafllamfltr. Uluslararas liflkiler disiplininin tarih, felsefe ya da uluslarara-s hukuk gibi bilimlerin bir alt dal olarak deil de ayr ve bamsz bir disiplin ola-rak benimsenmesinde nemli bir pay bulunan Hans J. Morgenthau (1904-1980)modern Realist dflnce zerinde en fazla etkiye sahip dflnr olarak kabul edil-

mektedir. 1948 ylnda yazmfl olduu Politics Among Nations(Uluslararas Politi-ka) kitab gnmzde de Realist yaklaflmn temel baflvuru kaynaklar arasnda yeralmaktadr. Daha sonra Realist dflnce iinde farkl yaklaflmlarn ortaya kmasy-la beraber, Morgenthaunun Realist yaklaflm Klasik Realizm olarak adlandrlma-

ya bafllamfltr. Fakat Realizm iindeki farkl yaklaflmlar Klasik Realizmin temelvarsaymlarn byk lde kabul etmektedirler.

Hans Morgenthauya gre Realizmin alt temel prensibi bulunmaktadr: (1) po-litika, toplum gibi, kayna insan doas olan objektif kanunlar tarafndan ynetil-mektedir; (2) uluslararas politikada kar g olarak tanmlanr; (3) g olarak ta-nmlanan kar evrensel bir olgudur, ancak karn anlam ve ierii dfl politikannoluflturulduu kltrel ve siyasi ortama bal olarak deiflebilir; (4) ahlaki buyruk-

larla, siyasi eylemler arasnda daima bir gerginlik vardr; (5) belli bir lkenin ahla-



47/178

ki kayglar ile evrensel ahlaki kurallar ayn anlama gelmemektedir; (6) Realizminkar g asndan tanmlamas, uluslararas politikay dier disiplinlerden ayr-makta ve onu bamsz bir disiplin yapmaktadr (Morgenthau, 2005: 4-5).

Realizm, Souk Savafl dneminde pek ok devletin zellikle de Amerika Birle-flik Devletlerinin dfl politikasn derinden etkilemifl bir yaklaflmdr. Realizmin te-mel varsaymlarn ana hatlar ile afladaki gibi zetleyebiliriz.

Realizme gre uluslararas politika bir g mcadelesidir. Morgenthauya gredevletlerin nihai amac ne olursa olsun, ilk amac daima g elde etmektir (Mor-genthau, 2005: 29). Daha fazla g kazanma hrs insan doasndan kaynakland-ndan, devletler de daimi olarak bir g mcadelesi iindedirler. Klasik Realizm,devletlerin g peflinde koflmalarn, insan doasnn kt ve bencil olmasna ba-lamaktadr.

Morgenthau gc, bir aktrn dier bir aktrn dflnce ve davranfln kon-trol edebilme yetenei olarak tanmlamaktadr (Morgenthau, 2005: 30). Dier bir

deyiflle g, bir aktrn, baflka bir aktre, o aktrn aksi takdirde yapmayacabir fleyi yaptrabilme kabiliyetidir (Goldstein, 1999: 55). Tanmdan da anlafllacagibi g bir durum deil, bir etki srecidir. Realizmde her devlet ulusal karngereklefltirmek ve korumak zorundadr ve g de bu ama iin kullanlan ennemli aratr. Klasik Realistler gc kar asndan tanmlamfllardr.

Bir devletin gcn oluflturan eler temel olarak iki bafllk altnda incelenebi-lir. G kaynaklar, bir devletin uzun dnemde gcn arttrmak iin kullanabile-cei eleri iermektedir. Gayrisafi milli hasla, nfus, toprak, corafya ve doalkaynaklar bu tr g eleridir. G kapasiteleriise, bir devletin ksa dnemde et-ki arac olarak kullanabilecei elerden oluflmaktadr. Bu grupta yer alan ele-rin baflnda askeri g gelmektedir. Realizme gre askeri g en nemli g e-

sini oluflturmaktadr. Bir lkenin askeri birliklerinin bykl, kompozisyonu vesavafla hazr olup olmamas, ksa dnemde, dier g elerine nazaran dahanemli bir hle gelmektedir. Ayrca askeri-endstriyel yapnn, bir savafl anndaderhal askeri malzeme retebilme kapasitesi, devlet brokrasisinin kalitesi de g-ce ksa dnemde etki eden eler arasnda saylabilir (Goldstein, 1999: 59-60).

Klasik Realistlere gre, g birok enin toplam olmasna ramen, askeri g dier e-

lere nazaran ncelie sahiptir. Bunun sebebi de Klasik Realistlerin gvenlik kavramna

verdikleri nemden kaynaklanmaktadr.

G elerini, fiziki ve fiziki olmayan eler olarak da ayrmak mmkndr.

Fiziki g eleri, ekonomi, corafya, doal kaynaklar, askeri g, nfus gibi so-mut eleri kapsamaktadr. Fiziki olmayan g eleriise ulusal zellikler, ulusalmoral, diplomasi ve hkmetin kalitesi gibi soyut eleri iermektedir (Morgent-hau, 2005).

Realizm, bu g eleri arasnda, askeri gce zel bir nem vermifltir. Diereler ancak askeri gce dnfltrlebildii lde nem kazanmaktadr. nkaskeri g bir devletin dier devletlerin dflnce ve davranfllarn kontrol etme-de kullanabilecei en nemli etki aracdr. Bu anlamda askeri gce sert g dedenmektedir. Fakat devletler, uluslararas alanda etki arac olarak askeri gce oknadir baflvururlar. Gl devletler ou zaman, zor kullanmadan uluslararasgndemi belirleme, davranfl kurallar oluflturma, devletlerin ulusal kar kavram-

larn deifltirme kapasitesine sahiptirler. Bunu, kendi deerlerini ve ideolojileri-

413. nite - G ve G Polit ikalar : Realizm

D K K A T

Sert G: Devletlerin savaflgibi askeri yntemlerkullanarak dierlerineistediklerini yaptrabilmeyetenei.


48/178


49/178

Klasik Realistler, on dokuzuncu yzyl Avrupa Uyumu dnemini rnek gste-rerek, barfl ve istikrar iin en uygun sistemin ok kutuplu sistem olduunu savun-maktadrlar. Neorealistler ise, Souk Savafl dnemi istikrarndan yola karak iki

kutuplu sistemin daha istikrarl olduunu savunurlar.

Realistlere gre g dengesi neden nemlidir?

Uluslararas sistem anarflidir. Klasik Realizmin ikinci temel varsaym uluslara-ras sistemin anarfli olduudur. Realistlere gre, uluslararas sistemin kurallar anar-fliyi yaratmaktadr. Ancak Realistlere gre, sistemin anarfli olmas daimi bir kaos yada kuralszlk anlamna gelmemektedir. Realistler anarfli kavramn uluslararas sis-temde kural koyacak ve bu kurallar uygulayacak st bir otoritenin yokluu olaraktanmlarlar.

Anarfli, genel olarak kaos ya da dzensizlik olarak alglanmaktadr. Ancak Realistlerbu kavram, uluslararas sistemde devletler zerinde bir otorite olmamas anlamnda

kullanmaktadr.

Btn lkelerin i siyasi sistemleri hiyerarflik olarak dzenlenmifltir ve devletbu hiyerarflinin en tepesinde yer almaktadr. Devlet, meflru olarak g kullanmahakkna sahip olan merkezi bir otorite olarak kural koyar ve herkesin bu kuralla-ra uymasn bekler. Uymayanlar cezalandrma hakk gene devlete aittir. Ancakuluslararas sistem byle bir merkezi otoriteden yoksundur. Bunun da temel sebe-bi devletlerin egemen ve eflit olmasndan kaynaklanmaktadr. Devletler hem ken-di ilerinde hem de dierleri ile olan iliflkilerinde hibir st otoriteye hesap vermek

zorunda deillerdir. Bu da sistemin anarfli olmasn dourmaktadr.

Realistler, devletlerin sadece egemenlik prensibi asndan eflit olduunu savunurlar. G

asndan byle bir eflitlik bulunmamaktadr.

Realistler, sistemin anarfli olmasnn devletler zerinde nemli etkileri olduu-nu sylemektedirler. Birincisi, devletler sistemde kendi bafllarnadr ve dier dev-letlerin gcn kendi olanaklar ile dengelemek durumundadrlar. Realistler bunakendi kendine yardmsistemi adn vermifllerdir. kincisi, sistemde merkezi birotoritenin olmamas durumu devletlerin birbirlerine gvenmeme sonucu dour-maktadr. Byle bir ortamda devletlerin birbirlerinin niyetlerinden tam olarak emin

olamamalar ve kurallara uymayanlar cezalandracak st otoritenin yokluu dev-letleraras gvensizliin de ortaya kmasna sebep olmaktadr. Bu gvensizliinen nemli sonucu, gvenlik ikilemininortaya kmasdr.

Gvenlik ikilemibir devletin kendi gvenliini arttrmak iin savunma ama-l almfl olduu tedbirlerin, dier bir devlet tarafndan kendisine yaplacak bir sal-drnn iflareti olarak alglanmas ve kendi gvenlik tedbirlerini almaya bafllamas-dr. Bu da ilk devletin, dier devletin almfl olduu tedbirleri saldr amal olarakalglamas sonucunu douracak ve devletler hibir geerli sebep olmakszn ani-den silahlanmaya bafllayacaktr. Sonu olarak, uluslararas anarflinin sebep olduugvensizlik, devletlerin birbirlerine kuflkuyla bakmalarna ve dolaysyla da gven-lik ikilemine yol aacaktr. Dier bir deyiflle, devletlerin kendi gvenliklerini arttr-

ma arzusu, sonuta tm devletlerin daha az gvenli bir ortamda yaflamalarna se-bep olacaktr.

433. nite - G ve G Polit ikalar : Realizm

S IRA SZDE

2

D K K A T

D K K A T

Gvenlik kilemi: Devletlerinkendi gvenlikleriniarttrmak iin almfl olduutedbirlerin, herkes iin dahagvensiz bir ortamyaratmas durumuna verilenad.


50/178


51/178


52/178


53/178


54/178


55/178


56/178


57/178


58/178


Realist Teori iindeki farkl yaklaflmlar ifade

etmek.

Neorealizm: Neorealizm, Klasik Realizmin bir

elefltirisi olarak ortaya kmfltr. Neorealistler,

Klasik Realizmin temel varsaymlarna katlmakla

beraber, baz konularda Klasik Realizmden ayrl-

mfllardr. Neorealistler, Klasik Realizmin, devlet

davranfllarnn kayna konusunda insan doas-

na yaptklar vurguyu elefltirmifller ve devlet dav-

ranfllarnn kayna olarak sistemik faktrleri,

zellikle de sistemin yapsn gstermifllerdir. Bu

yzden Neorealizm, Yapsalc veya Sistemik Rea-

lizm olarak da adlandrlr.

Neoklasik Realizm: Neoklasik Realizm devlet dav-

ranfllarnn kayna konusunda Neorealistlerdenayrlmfllarve sistemik hem de i politikadan kay-

naklanan faktrlerin devlet davranfllarn etkile-

diini savunmufllardr.

Savunmac Realizm: Savunmac Realistler, dev-

letlerin devaml olarak g peflinde koflmalar-

nn, g dengesi mekanizmasn harekete geire-

cei iin rasyonel olmadn savunmufllardr.

Onlara gre devletler, yaylmac ve revizyonist

politikalar yerine lml politikalar izlemelidirler.

Saldrgan Realizm: Saldrgan Realistler, Savun-

mac Realistlerin aksine, devletlerin her frsattag kazanmaya alflmalar gerektiini ve hatta

uygun flartlar altnda hegemonya peflinde kofl-

malarn savunmaktadrlar. Onlara gre, devlet-

lerin birbirleri karflsndaki g konumlar nem-

lidir ve devletler her frsatta glerini greceli

olarak arttrmaya alflmaldrlar. Anarflik bir sis-

temde varln devam ettirmenin en nemli ko-

flulu budur.

5

A M A


59/178


60/178


1. e Cevabnz yanlfl ise, Realist Dflncenin

Evrimi konusunu yeniden gzden geiriniz.

2. a Cevabnz yanlfl ise, Hans J. Morgenthau ve Kla-

sik Realizm konusunu yeniden gzden geiriniz.

3. d Cevabnz yanlfl ise, Hans J. Morgenthau ve Kla-


4. c Cevabnz yanlfl ise, Hans J. Morgenthau ve Kla-


5. e Cevabnz yanlfl ise, Hans J. Morgenthau ve Kla-


6. c Cevabnz yanlfl ise, Hans J. Morgenthau ve Kla-


7. a Cevabnz yanlfl ise, Hans J. Morgenthau ve Kla-


8. c Cevabnz yanlfl ise, Kenneth Waltz ve Neorea-

lizm konusunu yeniden gzden geiriniz.

9. e Cevabnz yanlfl ise, Neoklasik Realizm

konusunu yeniden gzden geiriniz.

10. d Cevabnz yanlfl ise, Savunmac Realizm

konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1

Realistlere gre g, bir aktrn, dierlerinin dflnce

ve davranfllarn kontrol edebilme ya da bir aktrn di-

erine, o aktrn aksi takdirde yapmayaca bir fleyi

yaptrabilme kabiliyetidir. Bu adan bakldnda g

bir etki srecidir. Realistler, gcn elerini g kay-

naklar ve g kapasiteleri olarak snflandrdklar gibi

fiziki ve fiziki olmayan g eleri olarak da snflandr-

maktadrlar. Ekonomi, corafya, doal kaynaklar, ulu-

sal zellikler, hkmetin kalitesi ve askeri g devletingcn oluflturan eler olarak tanmlanabilir. Realist-

ler bu eler iinde en ok askeri gce nem vermek-

tedirler. Bunun temel sebebi, Realistlerin uluslararas

sistemi anarfli olarak grmesi ve anarfli altnda devletle-

rin en byk kayglarnn gvenlik olmasdr. Askeri

g, devletlerin gvenlik kayglarn giderecek en etkin

ara olduundan Realistler askeri gce, dier g e-

lerine nazaran daha fazla nem atfetmifllerdir.

Sra Sizde 2

Realistlere gre, g dengesi politikasnn temel amac

sistemdeki devletlerin glerini, dier devletlerin gle-

ri ile eflit sevide tutmak ve bylece barfl ve istikrarn

devamn salamaktr. Realizme gre, devletler daima

g dengesini gzetmek zorundadrlar, nk devletler

iin en byk tehlike dier devletlerin daha fazla g-

lenmeleridir. Anarfli altnda, devletler dierlerinin niye-

tinden tam olarak emin olamayacandan devaml ola-

rak hazrlkl olmak zorundadrlar ve bu yzden de di-

erlerinin kendilerinden daha fazla glenmelerine izin

vermemelidirler.

Sra Sizde 3

Realizmin temel varsaymlar flu flekilde sralanabilir:

Uluslararas politika bir g mcadelesidir. Realistler,

devletlerin ilk amac ne olursa olsun, son amacnn dai-

ma g kazanmak olduunu savunmaktadrlar. Devlet-

ler daima g elde etmek iin uraflrlar, bu da sistem-

de devaml olarak bir rekabetin var olmas sonucunu

dourmaktadr.

Uluslararas sistem anarflidir. Realistlere gre, uluslara-

ras sistemde otorite yatay bir flekilde rgtlenmifltir ve

devletlerin zerinde st bir otorite bulunmamaktadr.

Bunun temel sebebi de devletlerin egemen-eflit olmas-

dr. Egemenlik devletler aras iliflkileri dzenleyen en

nemli prensip olduundan, devletlerin egemenlikleri-

ni kstlayacak bir st otorite bulunmamaktadr. Bu a-

dan anarfli, kaos ya da dzensizlik deil, st otorite

yokluu olarak alglanmaldr.

Uluslararas politikann en nemli aktrleri devletler-

dir. Realistler uluslararas politikann en nemli aktrle-

ri olarak devletleri grrler ve bireyler ve uluslararas

rgtler gibi dier aktrleri temel analiz birimi olarak

kabul etmezler. Onlara gre, bu devlet-dfl aktrlerinuluslararas politikaya etkileri ok nemsizdir. Ayrca

Realistler, devletlerin rasyonel ve yekpare aktrler ol-

duklarn da varsaymaktadrlar. Bu varsaymlar flnda,

Realizmin, uluslararas politika konusunda ktmser bir

tablo izdii sylenebilir. Anarflik bir sistemde devletler

kendi gvenliklerini kendileri salamak zorundadr ve

bu amala g peflinde koflarlar. Sistemde btn devlet-

ler ayn yolu izleyeceinden gvenlik ikileminin ve a-

tflmalarn ortaya kma olasl bir hayli yksektir.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


61/178


62/178


63/178


64/178


65/178


66/178

Realizme gre savafl, devletlerin ksa dnemli karna hizmet ettii iin ras-yoneldir. Fakat Liberaller bunun tam tersini savunmaktadrlar. Onlara gresavafl yanlfl mantn sonucu olarak ortaya kan irrasyonel bir davranfltr

ve devletlerin uzun dnemli karlarna zarar verir. Askeri g. Liberaller, Realistlerin askeri g konusundaki varsaymn daelefltirmektedir. Realistlere gre gcn en nemli esi askeri gtr veyksek politikakonular devletlerin en byk nceliidir. Fakat Liberaller,uluslararas politikada askeri gcn kullanlmasnn maliyetinin giderek art-tn ve devletler iin en son baflvurulacak bir ara olduunu savunmakta-drlar. Diplomasi, barfl koruma faaliyetleri ve dier askeri g iermeyen

yntemler, askeri gce oranla daha etkin bir flekilde kullanlmaktadr. Ulus-lararas rgtler, uluslararas hukuk ve normlar, devletler arasndaki atfl-malarn barfll yollarla zlmesi iin gerekli ortam salamaktadr (Boz-dalolu, 2007: 160).

Yukarda da akland gibi Liberalizm I. Dnya Savaflndan sonra uluslarara-s politika gndemini derinden etkilemifl ve pek ok teorinin de kfl noktasnoluflturmufltur. Bu teorileri afladaki gibi zetlemek mmkndr.

Gnmz uluslararas sistemini Liberal ve Realist teoriler asndan yorumlaynz.

dealizmI. Birinci Dnya Savaflndan sonra oluflturulmak istenen yeni dnya dzeninin mi-marlarndan Woodrow Wilson, savafllarn nlenebilir olduunu ve egoist devletlerarasndaki g mcadelesinin uluslararas kurumlar yoluyla azaltlabileceini sa-

vunmufltur. Daha sonralar Wilsonun grflleri Realistler tarafndan dealizm ola-

rak adlandrlmfl ve hayalperest ve topik olmakla sulanmfltr.dealistler savafllarn anlamsz olduunu ve byle felaketlerin tekrar yaflanma-

mas iin gerekli derslerin karlmas gerektiini sylemifller ve savafllarn ortayakflnda lkelerin baskc rejimlerle ynetilmesinin etkili olduunu belirtmifllerdir.Byle ynetimlerde liderlerin demokratik sorumluluunun olmamas ve anlaflmaz-lklarn trmanmasn nleyecek uluslararas mekanizmalarn yokluu savafllarnkmasn kolaylafltran etkenler olmufllardr (Eralp, 1996: 61). Bu amala Wilsonnderliindeki dealistler, uluslararas bir kolektif gvenlik sistemi kurulmasna danclk etmifllerdir. ki veya daha fazla devletin ittifaklar yoluyla bir araya gelerekbirbirlerini koruma sz vermesine dayanan kolektif savunmannsavafllarn k-masn engellemediini savunan idealistler, bu sistemin yerine kolektif gvenlik

sistemi kurulmasn nermifllerdir. Kolektif gvenlik sistemi, sistemdeki byk dev-letlerin bir araya gelerek sistemi saldrganlardan koruma ve potansiyel saldrganla-r caydrma amac gden bir oluflumdur. Milletler Cemiyetibu amala kurulmufl-tur. Wilson bu tr kolektif gvenlie dayal sistemin devletlerin g kayglarn or-tadan kaldrarak savafllarn kmasn engelleyeceini savunmufltur. Bylece dea-listler uluslararas rgtler, hukuk, diplomasive dier barfll aralar yoluyla sa-

vafllar ortadan kaldrmay hedeflemifllerdir. Fakat II. Dnya Savaflnn kfl kurul-mak istenen bu dzeni yerle bir etmifl ve Liberaller Realist elefltirilerin hedefi hli-ne gelmifllerdir. ki savafl aras dnemde oluflturulmak istenen kolektif gvenliksistemi, II. Dnya Savaflndan sonra Birleflmifl Milletlerin Kurulmasyla tekrar can-landrlmaya alfllmfltr.


Yksek Politika: Realistleringvenlik konularntanmlamak iinkullandklar kavram.

SIRA SZDE 1

Milletler Cemiyeti: I. DnyaSavaflndan sonra kurulanve evrensel bir nitelie sahipolan bir kolektif gvenlikrgt.

Diplomasi: atflmalar gkullanmadan zmeamacyla devletler arasndayrtlen iletiflim vemzakere sreci.


67/178


68/178


69/178


70/178


71/178

Wallerstein da analizinde Neorealizm gibi sistemik bir yaklaflm benimsemiflancak Neorealizmden

Documents

AÇIKÖĞRETİM ULUSLARARASI POLİTİKA.pdf