T.C

AH EVRAN NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

RETMEN ADAYLARININ TKENMLK DZEYLERNN

NCELENMES

ZEYNEP ENTRK

YKSEK LSANS TEZ

LKRETM ANABLM DALI

KIREHR 2016

T.C

AH EVRAN NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

RETMEN ADAYLARININ TKENMLK DZEYLERNN

NCELENMES

ZEYNEP ENTRK

YKSEK LSANS TEZ

LKRETM ANABLM DALI

DANIMAN

Yrd. Do. Dr. Dilber POLAT

KIREHR 2016

ii

RETMEN ADAYLARININ TKENM DZEYLERNN

NCELENMES

ZET

Tkenmilik insanlarla srekli iletiim ve ekip almas gerektiren sektrlerde

sklkla rastlanlan bir durum olmasnn yan sra dier sosyal gruplarda da grlmesi

olasdr. Alan yaznda daha ok retmenlik, hemirelik ve polislik gibi toplumsal

beklenti tasnn yksek olduu mesleklerin yol at tkenmilik incelense de

koullar ar ve toplumun byk bir blmn oluturan renciler de tkenmilik

ynnden ele alnmay hak eden bir kesimdir. Meslek gruplarnda grlen iinden

souma, toplumdan uzaklama, isteksizlik, fke, kayg ya da duyarszlama gibi

davran dzensizlikleri rencilerde de grlebilmektedir. retmen adaylar

sadece lisans eitimini baaryla tamamlama kaygs deil ayn zamanda mezuniyet

sonrasnda mesleini yapmaya hak kazanmak iin zorunlu tutulan Kamu Personeli

Seme Snavn baarmak, isizlik kaygsyla baa kmak ve dier bireysel

kayglarla da ba etmek zorundadr. Bu koullar altndaki retmen adaylarnn

tkenmilik yaayp yaamad, yayor ise tkenmilik durum ve dzeylerinin

hangi deikenlere gre fark oluturduu sorunsalna dayandrlan bu alma Fen

Bilgisi, Sosyal Bilgiler Okul ncesi ve Snf retmenlii programlarnda okumakta

olan toplam 741 retmen adaylarnn katlm ile gerekletirilmitir. Aratrmada

veri toplama arac olarak Maslach Tkenmilik leinin renci versiyonu ile

Aratrmac tarafndan gelitirilen kiisel bilgi formu kullanlmtr. Verilerin analizi

betimleyici analiz, t-testi ve tek ynl varyans analizi ile gerekletirilmitir.

Tkenmiliin renim grlen blm iin yaplan aratrma sonucuna gre

Duyarszlama alt boyutunda Sosyal Bilgiler retmenliindeki retmen adaylarnn

Fen bilgisi retmenliindeki adaylara gre daha tkenmi hissettii ve bu farkn

istatistiksel olarak da anlaml olduu grlmtr. Tkenme alt boyutunda 1.snf ve

3. Snf ile 1.snf ve 4.snf arasnda fark istatistiksel olarak bulunmutur.

Anahtar Kelimeler: Tkenmilik, retmen Adaylar, Kamu Personeli Seme

Snav.

iii

THE ANALYSIS OF BURNOUT LEVEL OF PRE-SERVICE

TEACHERS

ABSTRACT

Burnout is a common case in the sectors which require team work and getting into

communication with people. However, it can also be observed in other social groups.

Although the relevant literature mainly studies the burnout caused by teaching,

nursing and being a policeman and the other professions from which the society has

high expectations, students also deserve to be analyzed regarding their burnout levels

since they form a great part of the society, and live and study under hard conditions.

Behavioral changes including alienation from work, diverging from the society,

unwillingness, anger, anxiety or desensitization, which are usually observed in

professional workers, can also be seen in students. Pre-service teachers not only deal

with the anxiety of completing their undergraduate education, but they should also

handle the stress of passing the Public Personnel Selection Examination (PPSE)

which is compulsory to gain the right of professional practice after graduation, the

anxiety of unemployment and other personal problems. The aim of this study is to

investigate whether or not pre-service teachers have burnout and PPSE has any

influence on those who do. The research question is: "Does the Public Personnel

Selection Examination have an effect on burnout feelings?" The study was conducted

with 741 pre-service teachers who were studying in Science Teaching, Social Studies

Teaching, Preschool Teaching and Classroom Teaching Departments. The study

data were collected using Maslach Burnout Inventory Student Survey (MBI-SS) and

a personal information form created by the researchers. The data were analyzed using

descriptive analysis, t test and one-way ANOVA. According to research results in the

sub-dimension onf depersonalization on the exhaustion for the departments of

education it has seen meaningfully statistical of feeling thif defference from 1 to 3

and 1 to 4th class is more exhausted than other departments in applicants of social

studies teaching as for science studies teaching applicant.

Keywords: Burnout, pre-service teachers, Public Personnel Selection Examination.

iv

NSZ VE TEEKKR

Trkiyede eitim gren retmen adaylarnn eitim grdkleri drt yllk

eitim srecinde yaadklar birok akademik, duygusal, ekonomik sorun ve

sorumluluklar yannda, retmen olarak atanmalar iin nlerinde gemeleri gereken

nemli bir engel de Kamu Personeli Seme Snavdr. Bu snava hazrlanan tm

retmen adaylarna almam vastasyla baarlar dilerim.

Bu tez konusunu almam neren ve tkenmilikle ilgili farkndalm

artran hocam Sayn Yrd. Do. Dr.Yasemin GDEKe,

Lisans ve Yksek Lisans eitimim boyunca bilgilerinden faydalandm,

insani deerlerini rnek edindiim ve birlikte almaktan onur duyduum Sayn

Danmanm Yrd. Do. Dr. Dilber POLATa,

Gerek Lisans eitimim, gerekse Lisansst eitimim sresince fikirleriyle

yolumu aydnlatan deerli hocam Sayn Yrd. Do. Dr. Tezcan KARTALa,

Deerli fikirleriyle yksek lisans tezime katk salayan Sayn hocam

Yrd.Do.Dr.Gkhan ILGAZa

Hayatmda ok nemli yeri olan, her konuda sabrla yardmc olan ve her

koulda manevi desteiyle bana g veren sevgili eim Koray ENTRKe,

Bana daima yaama sevinci veren, maddi- manevi desteklerini ve dualarn

zerimden eksik etmeyen Annem Aygl ELKe, Anneannem Makbule ELKe

ve biricik kardeim Duygu ELKe,

Her zaman yanmda olduunu hissettiim, bir yerlerden beni ve ailemi

gzlediine inandm rahmetli babam Cengiz ELKe

Hayatmza yeni katlan, varlyla bize mutluluk ve huzur veren biricik

kzmz Eyll Hira ENTRK e

Sonsuz Teekkrlerimi Sunarm.

Zeynep ENTRK

v

NDEKLER

RETMEN ADAYLARININ TKENM DZEYLERNN NCELENMES ... ii

ZET............................................................................................................................ ii

THE ANALYSIS OF BURNOUT LEVEL OF PRE-SERVICE ............................... iii

TEACHERS ................................................................................................................ iii

ABSTRACT ................................................................................................................ iii

NSZ VE TEEKKR ........................................................................................... iv

TABLOLAR DZN .................................................................................................. ix

EKLLER DZN ..................................................................................................... xi

SMGE VE KISALTMALAR DZN ...................................................................... xii

1.GR ........................................................................................................................ 1

1.1. RETMEN ADAYLARININ STRES KAYNAKLARI ................................... 3

1.2. LKEMZDE RETMEN ATAMALARINA YNELK UYGULANAN

SINAVLAR ................................................................................................................. 8

1.3. ARATIRMANIN AMACI ................................................................................ 13

1.1.2. Aratrmann nemi ......................................................................................... 14

2. KURAMSAL EREVE ...................................................................................... 16

2.1. TKENMLK KAVRAMI ............................................................................. 16

2.1.1. Tkenmilik ile lgili Aklamalar ve Tkenmilik Modelleri ........................ 18

2.1.1.1. Herbert Freudenbergin Tkenmilik Tanm .............................................. 19

2.1.1.2.Maslach Tkenmilik Modeli ........................................................................ 19

2.1.1.3. Pearlman ve Hartman Tkenmilik Modeli .................................................. 19

vi

2.1.1.4. Meir Tkenmilik Modeli ............................................................................. 20

2.1.1.5.Suran ve Sheriden Tkenmilik Modeli ......................................................... 20

2.1.1.6. Cherniss Tkenmilik Modeli ....................................................................... 20

2.1.1.7. Pines Tkenmilik Modeli ............................................................................ 21

2.1.1.8.Edelwich Tkenmilik Modeli ....................................................................... 21

2.1.1.9.Gaines ve Jermierin Tkenmilik Modeli ..................................................... 22

2.1.2. Tkenmiliin Belirtileri .................................................................................. 25

2.1.2.1. Fiziksel belirtiler ........................................................................................... 25

2.1.2.2. Davransal belirtiler ..................................................................................... 26

2.1.2.3. Psikolojik-duygusal belirtiler ........................................................................ 26

2.1.3. Tkenmiliin Sebepleri ve Sonular ............................................................. 26

2.1.4. Tkenmilii nleme ve Tkenmilikle Baa kma Yollar ......................... 27

2.4. LGL ALIMALAR ...................................................................................... 28

2.4.1. Yurt Dnda Yaplan almalar ..................................................................... 29

2.4.2. Yurtiinde Yaplan almalar ......................................................................... 33

3. YNTEM ............................................................................................................... 53

3.1.ARATIRMA MODEL ...................................................................................... 53

3.2.ALIMA GRUBU ............................................................................................. 54

3.4. VER TOPLAMA ARACI .................................................................................. 56

3.4.VERLERN TOPLANMASI .............................................................................. 59

3.5. VERLERN ANALZ ...................................................................................... 60

4. BULGULAR .......................................................................................................... 60

vii

4.1.Birinci alt probleme ilikin bulgular ................................................................... 62

4.2 kinci alt probleme ilikin bulgular ...................................................................... 65

4.3.nc alt probleme ilikin bulgular ................................................................. 66

4.4. Drdnc alt probleme ilikin bulgular ............................................................ 69

4.5. Beinci alt probleme ilikin bulgular ................................................................. 70

4.6.Altnc alt probleme ilikin bulgular ................................................................... 72

4.7.Yedinci alt probleme ilikin bulgular ................................................................. 74

4.8.Sekizinci alt probleme ilikin bulgular ............................................................... 76

4.9.Dokuzuncu alt probleme ilikin bulgular ........................................................... 78

4.10. Onuncu alt probleme ilikin bulgular ............................................................... 79

4.11.On birinci alt probleme ilikin bulgular ........................................................... 80

4.12.On ikinci alt probleme ilikin bulgular ........................................................... 82

4.13.On nc alt probleme ilikin bulgular ........................................................... 83

4.14. On drdnc alt probleme ilikin bulgular ...................................................... 84

5. SONULAR VE TARTIMA .............................................................................. 86

5.1. NERLER ......................................................................................................... 94

KAYNAKLAR .......................................................................................................... 97

EKLER ..................................................................................................................... 110

EK-1: MASLACH TKENMLK ENVANTER RENC FORMU ............. 110

EK-2: KSEL BLG FORMU ............................................................................. 111

EK-3: ALIMA ZN ............................................................................................ 113

viii

EK-4: MASLACH TKENMLK ENVANTERN KULLANMAK N

YAPILAN ZN YAZIMASI ................................................................................ 114

ZGEM ............................................................................................................. 115

ix

TABLOLAR DZN

Tablo 1.1. 05.02.2015 Tarihli retmen Atamasna likin Alan Baznda Saysal

Veriler ........................................................................................................................ 12

Tablo 3.1. Katlmclarn sosyodemografik zelliklerine ilikin dalm (1) ........... 54

Tablo 3.2. Katlmclarn sosyodemografik zelliklerine ilikin dalm (2) ........... 55

Tablo 3.3. Maslach Tkenmilik Envanteri-renci Formu (MTE-F) gvenirlik

katsaylar ................................................................................................................... 57

Tablo 3.4. MT-F leinin alt faktrlerinde yer alan maddelerin 10u likert

leinde ald puan arl ..................................................................................... 58

Tablo 4.1. Dalmn betimsel analizi ....................................................................... 60

Tablo 4.2. Dalmn normallik testi .......................................................................... 61

Tablo 4.3. Tkenmilik dzeylerinin frekans ve yzde deerleri ............................. 62

Tablo 4.4. MTE-F lei puanlarnn ve alt boyutlarnn blm deikenine gre

tek ynl varyans analizi (ANOVA) sonular .......................................................... 63

Tablo 4.5. Tkenmilik dzeylerinin blm deikenine gre dalm ................... 64

Tablo 4.6. Tkenmilik ve alt boyutlarna ilikin puanlarn cinsiyet deikenine gre

bamsz gruplarda t -Testi sonular ......................................................................... 65

Tablo 4.7. Tkenmilik dzeylerinin cinsiyet deikenine gre dalm................. 66

Tablo 4.8. MTE-F lei puanlarnn ve alt boyutlarnn snf deikenine gre tek

ynl varyans analizi (ANOVA) sonular ................................................................ 67

Tablo 4.9. Tkenmilik dzeylerinin blm deikenine gre dalm ................... 69

Tablo 4.10. Tkenmilik dzeylerinin barnma yeri memnuniyetine gre dalm . 70

Tablo 4.11. Tkenmilik ve alt boyutlarna ilikin puanlarn harlk memnuniyetine

gre farkllna ilikin bamsz gruplarda t -Testi sonular ................................... 71

x

Tablo 4.12. Tkenmilik dzeylerinin harlk deikenine gre dalm ................ 72

Tablo 4.13. Tkenmilik ve alt boyutlarna ilikin puanlarn KPSS kursuna devam

durumuna gre bamsz gruplarda t -Testi sonular ............................................... 73

Tablo 4.14. Tkenmilik dzeylerinin KPSS kursuna devam durumuna gre

deikenine gre dalm .......................................................................................... 74

Tablo 4.15. retmenlik mesleini tercih nedenlerine gre tkenmilik dzeyleri

dalm ...................................................................................................................... 75

Tablo 4.16. Tkenmilik ve alt boyutlarna ilikin puanlarn ileride retmenlik

mesleini yapmak istemelerine gre bamsz gruplarda t -Testi sonular .............. 76

Tablo 4.17. Tkenmilik dzeylerinin leride retmenlik Mesleini Yapma

steklerine gre dalm ........................................................................................... 77

Tablo 4.18. Tkenmilik dzeylerinin ald derslerin yeterliliine ilikin grlerine

gre dalm .............................................................................................................. 78

Tablo 4.19. MTE-F lei puanlarnn ve alt boyutlarnn bask altnda hissetme

deikenine gre tek ynl varyans analizi (ANOVA) sonular .............................. 79

Tablo 4.20. retmen adaylarnn KPSS alma srelerinin dalm.................... 81

Tablo 4.21. retmen adaylarnn KPSS konularnn ne kadarn altna ilikin

dalm ....................................................................................................................... 82

Tablo 4.22. retmen adaylarnn KPSS snavnn atama iin yeterliine ilikin

grlerinin dalm ne kadarn altna ilikin dalm ..................................... 84

Tablo 4.23. retmen adaylarnn retmen atamalarnda lt olabilecek

yeterliklere ilikin grlerinin dalm .................................................................... 85

xi

EKLLER DZN

ekil 2.1. Tkenmiliin Sebepleri, Belirtileri ve Sonular (Maslach, 1982) .......... 23

ekil 4.1. Tkenmilik dzeyi dalm grafii ......................................................... 62

xii

SMGE VE KISALTMALAR DZN

KPSS: Kamu Personeli Seme Snav

MEB: Milli Eitim Bakanl

SYM: renci Seme Ve Yerletirme Merkezi

MYYS: retmenlik in Mecburi Yeterlik ve Yarma Snav

DMS: lk Defa Devlet Memuru Olarak Atanacaklar in Yaplacak Seme Snav

KMS: ilk ve son defa Kurumlar in Merkezi Eleme Snav

ACT: American Collage Test

SAT: Scolastic Aptitude Tests

GRE: Graduate Record Examination

GMAT: Graduate Management Admission Test,

MBI: Maslach Tkenmilik Envanteri

MTE-F: Maslach Tkenmilik Envanteri-renci Formu

T-KV: Tkenmilik lei Ksa Versiyonu

FB: Fen Bilgisi retmenlii

S: Snf retmenlii

O: Okul ncesi retmenlii

SB: Sosyal Bilgiler retmenlii

1

1.GR

Okul hayat bir insann yaamnn nemli bir blmn oluturmaktadr. Bu

zaman diliminde birey renci olarak isimlendirilmektedir. Ouzkan (1974) Eitim

Terimleri szlnde renci kavramn 1.renim grmek amacyla herhangi

bir retim kurumunda okuyan kimse. 2. Bir retmenin gzetimi ve yol gstericilii

altnda belli bir konu zerinde alan kimse. olarak tanmlamtr. lkretim ile

balayan rencilik ortaretim, lise hayatn niversite yllar izler ve meslek

edinene kadar da bu sre devam eder. rencilik dneminde insanlar birok adan

geliim imkn bulurlar. niversite eitim sreci, rencilerin kiisel, sosyal ve

akademik geliimleri asndan nemli yaam dnemlerinden biri olarak kabul

edilebilir (Duru, 2008). renciler eitimleri sresince eitli yaantlar yolu ile yeni

deneyimler elde edip hayata hazrlanacaklar gibi eitli alanlarda problemlerde

yaayabilirler. Bu problemler akademik grevler, snavlar, duygusal ilikiler, zaman

etkin kullanamama, ekonomik problemler gibi birok durumda ortaya kabilir.

(Abbey, 2002; Balks, Duru, Bulu ve Duru, 2011; Ross, Neibling ve Hecker, 1999).

Tkenmilik sz edilen bu ve benzeri sorunlar sonucu ortaya kan nemli bir

duygu halidir. Tkenmilik kavramn (Maslach ve Jackson, (1981). nsanda ortaya

kan fiziksel bitkinlik, uzun sren yorgunluk, aresizlik ve umutsuzluk duygular,

yapt ie, hayata ve dier insanlara kar gsterdii olumsuz tutumlar kapsayan

fiziksel ve zihinsel boyutlu belirti olarak tanmlanmaktadr. Tkenmilii aklayan

farkl modeller bulunmasna ramen en yaygn olarak kullanlan ve bu aratrmaya

da konu olan ise Maslach n tkenmilik modelidir. Model duygusal tkenme

(emotional exhaustion), duyarszlama (depersonalization) ve dk kiisel baar

hissi (feeling of reduced personal accomplishment) olmak zere boyuttan

olumaktadr.

Tkenmilik olgusu ilk balarda sadece mesleklerle ve ile ilgili olarak

kullanlmasna karn gnmzde tkenmilik duygusu rencilerde de yaanabilen

bir durum halini almtr (Schaufeli ve Salanova, 2007). Yang (2004) rencilerin

yaam olduklar tkenmiliin belli bir meslei icra eden yetikinlerin yaadklar

tkenmilie benzediini vurgulanmaktadr. Breso, Salanova ve Schaufeli, (2007)ye

2

gre genel olarak, rencilik bir meslek olarak dnlmemesine ramen,

rencilerin derse katlmalar, verilen akademik grevleri yerine getirmeleri ve

snavlar hazrlanmalar gibi faaliyetler onlarn ileri, bir baka deyile,

ykmllkleri olarak grlebilir. Schaufeli, Martnez, Marqus-Pinto, Salanova ve

Bakker (2002), rencilerin yaadklar tkenmilii; bir rencinin kendisinden

beklenen almalara ynelik hissettii duygusal tkenmilik olarak nitelendirilen

bezginlii, duyarszlk olarak tanmlanan okul almalarna ynelik ilgisizlii ve

dk akademik yeterlik olarak betimlenen kendini yetersiz hissetmesi olarak

tanmlamaktadrlar. Bir ok almada tkenmiliin renciler arasnda yaanlan

yaygn bir durum olduunu dikkat ekilmitir (Balks, Duru, Bulu ve Duru, 2011;

Jia, Rowlinson, Kvan, Lingard, ve Yip,2009; Kutsal ve Bilge, 2012; Salmela-Aro,

Tolvanen ve Erik-Nuirmi, 2009; Schaufeli, 2009; Schaufeli, Salanova, Gonzales-

Roma ve Bakker, 2002; Schaufeli ve Salanova, 2007).

Trkiyede eitim gren retmen adaylarnn eitim grdkleri drt yllk

eitim srecinde yaadklar akademik, duygusal, ekonomik, , sosyal sorun ve ailevi

sorumluluklar yannda retmen olarak atanmalar iin nlerinde gemeleri gereken

nemli son bir engel olarak Kamu Personeli Seme Snav bulunmaktadr. KPSS

hem almas gereken bir engel hem de meslee atanmaya olanak salayan bir ans

olarak deerlendirilebilir. nk KPSS sayesinde retmen adaylar hayattaki

beklentilerini de gerekletirebilmekte yani mesleklerine adm atabilmektedirler.

Toplum ve eitim sistemi tarafndan bu kadar nemsenen bir snava gireceini ve bu

snav gemenin hayatnda bir dnm noktas oluturacann farknda olan retmen

adaylarnn kayg dzeyinin ykselmesi olas bir durumdur.

Trkiyedeki rencilerin eitim hayat, youn ders programlar ve snavlarla

gemektedir. renciler gnn byk bir blmn okulda, hem derslerine devam

ederek hem de okul ynetimi, retmenleri ve arkadalar ile sosyal ilikiler kurarak

geirmektedir. eitli snavlardan geerek lise dnemine geen renciler, bu kez

niversite snavna hazrlk dnemine girmektedirler. Bu dnemde de okulun yan

sra zel derslerle birlikte arlaan tempoyu kaldramayan renciler byk bir stres

yaamaktadrlar. niversite snavn kazanarak bir eitim programna yerleen

rencilerin hayatnda yeni bir dnem alr. ou ailesinden uzak, akranlaryla

3

paylat gerek barnma gerekse retim alanlarnda eitli sosyal, ekonomik ve

uyum gibi yeni problemlerle karlarlar. Bu almaya konu olan ksm niversite

yaantsnda karlalan problemlerin retmen aydnda tkenme duygusuna sebep

olup olmaddr. retmen adaylarnn niversiteyi bitirdikten sonrada artk hayata

atlmalar iin gerekli olan bir snavla daha karlamaktadrlar. retmen adaylar

iin bu snav devletin memur semek iin kulland Kamu Personeli Seme

Snavdr. Bu snav zellikle her yl binlerce mezun veren eitim faklteleri

rencilerine ok byk bir stres kayna olmaktadr. Sadece retmen adaylarn

deil, kamuda almak isteyen tm memur adaylarn da ilgilendiren KPSS

rencileri gerek anlamda dndrmektedir.

retmen adaylar lisans eitimlerini aldklar dnemde zellikle de son

snfta KPSSye hazrlanmaktadrlar. Bu hazrlk sreci, renciler ve de aileleri iin

kayg verici bir dnemdir. Bu dnemde adaylar, bir yandan lisans eitimlerindeki

dersleri ile ilgilenirlerken bir yandan da youn bir biimde KPSS hazrlklarna

devam etmektedirler. Mezun durumdaki adaylarn kayg ise daha fazladr. Baarsz

bir snav geiren mezunlar, tekrar baarsz olma duygusu ile kar karyadr. KPSS

retmen adaylar iin eitimini aldklar alanla ilgili ie alnmann son basamadr.

Bu nedenle bu durum adaylar zerinde bir bask ve yksek bir kayg oluturmakta ve

bu kayg adaylarda olumsuz davranlara sebep olmaktadr (Batrk, 2007, 2008;

Gndodu, imen ve Turan, 2008; Karaca, 2011; Tmkaya, Aybek ve elik, 2007).

Bu durum eitim faklteleri iin nemli sorun olup lisans eitimlerinin verimsiz

gemesine sebepiyet verebilir (Sezgin ve Duran, 2011).

1.1. RETMEN ADAYLARININ STRES KAYNAKLARI

retmenlik, bir meslek olarak kendine has bir tarihe, kltre ve evrime

sahiptir. Bu kltr oluturan eler, (tarihsel olarak olumu) paylalan deerler

sistemi (toplumsal ve eitimsel deerler), belirli bir hedefe ynelmi pedagojik

sylem ve bunlar kapsamnda yrtlen snf-ii pratiklerdir (Pepin, 2000).

retmenin sesi, ikinci el bilgiden ok daha nemli ve deerlidir. Btncl bir

retmen aratrmas, retmenin dnce srelerini, retme deneyimlerini, kiisel

inanlarn ve kuramlarn, yaam ve kariyer yklerini, alma ortamn, eitimsel

ve toplumsal balam iermelidir (Nicholson, 1996).

4

Tarih boyunca kutsal bir meslek olarak alglanmasna ramen, retmenlik

mesleinin sosyal stats zaman iinde farkllamaya balamtr. Cumhuriyetin ilk

yllarnda, retmenlerin eitim ve gelir seviyelerinin dier mesleklerle

kyaslandnda yksek olmas, retmenliin sosyal stats yksek ve saygn bir

meslek olarak grlmesine sebep olmutur. Ancak 80li yllarda kamu alanlarnn

gelir dzeylerinin giderek azalmas sonucu retmenlik meslei eski saygnln

yitirmeye balam ve retmenlik mesleinin stats dmeye balamtr (Erden,

1998). retmenlerin gelir dzeylerinin dmesi, bu yzden geim sknts

ekmeleri, retmenlik mesleini icra edenlerin sayca artmas, retmenlik iin

gereken niteliklere sahip olmayan bireylerin de retmenlik yapmaya balamas, alan

d retmen atamalar, retmenin niteliini drm ve retmenlerin toplum

gzndeki saygnln da azaltmtr. (Altnta, 1999; Erden, 1998; Eskicumal,

2002). Gnmzde retmenlik, birok kii tarafndan sradan ve herkesin

yapabilecei bir i olarak deerlendirilmeye balanm, hibir ey olamazsan

retmen ol sz toplum ierisinde yaygn bir ekilde kullanlmaktadr (zsoy,

zsoy, zkara, ve Memi, 2010).

retmen, renci ile devaml etkileim iinde olan, eitim programn

uygulamakla ykml olan, retimi yneten ve renci-retim deerlendirmesini

yapan kiidir. Dolaysyla retmenin nitelikleri retmenin uygulamakla ykml

olduu ilerinde niteliini byk oranda etkilemektedir (Bircan, 2005).

Gnmz insan, bireylerin insancl birok zelliini gz ard edip sadece

mekanik olarak alan bir varlk olarak grmektedir. Hlbuki bireylerin farkl

ynlerinin varln da gz nnde bulundurarak eitimini bir btn olarak onun

geliimine frsat salayacak ekilde vermeliyiz. Eitim sisteminin nemli unsuru

kesinlikle retmendir. Ksacas eitimin kalitesi retmenin her ynden sahip

olduu niteliklerle doru orantldr. Gelecein mimar olan retmenlerin eitilmesi

ite bu sebepten dolay hayati bir neme sahiptir. nk gelecek onlarn elinden

gemektedir. Bilindii zere retmenlik bilgi, beceri gibi bilisel zellikleri iinde

barndran bir meslek olduu gibi ayn zamanda tutum ve davran gibi duyusal alan

yeterlilikleri de iine alan bir meslektir. retmenlie yeni balayacak olan retmen

adaylarnn da meslekle ilgili tutum ve davran kazanmalar en az bilgi kazanmalar

5

kadar nemlidir. nk retmenin kiiliinden, hal ve hareketlerine kadar pek ok

zellik renciler zerinde olumlu ya da olumsuz bir etki brakmaktadr. Ksacas

renciler retmenlerinin deer yarglarndan etkilenebilirler.

retmenler meslek hayatlarnda birok sorunlar yaamaktadr. Bunlar kendi

kiisel durumlaryla, deer yarglaryla olabilecei gibi okulda yani mesleklerini icra

ettikleri ortamda da olabilmektedir. Yapc ve Yapc (2003) ilkretim

retmenlerinin karlat sorunlar rencilerle lgili Sorunlar ,veliler ile ilgili

sorunlar ve ders ortam ile ilgili sorunlar olarak ana balk altnda incelerken,

alk (2001) Trkiye Byk Millet Meclisinin retmen sorunlar ile ilgili Meclis

Aratrmas Raporunda betimlenen retmenler sorunlarn u alt madde altnda ele

aldn belirtmitir.

A. retmen yetitirme sistemindeki sorunlar

B. retmenlerin grev yaptklar eitim ortamlar ile ilgili sorunlar

C. retmenlerin istihdamndaki sorunlar

D. retmenlerin hizmet ii ve i banda yetitirilmesiyle ilgili sorunlar

E. retmenlerin zlk haklar ile ilgili sorunlar

F. retmenlerin sosyal stats ile ilgili sorunlar

Saylan bu problemler retmenlerin meslek hayatlarnda stres yaamalarna

neden olmaktadr. Aratran, gzlemleyen evresindeki retmenler ile iletiim kuran

bilinli retmen adaylar beklenti tasnn yksek, kayg kaynaklarnn ise ok

eitli olduu retmenlik mesleini icra edeceklerini dnerek stres

yaayabilmektedirler. Ba edilemeyen stres kaynaklar, rol belirsizlii, i yk, ar

derecede harcanan efora karlk beklentilerinin karlanmamas bireyde tkenmilie

yol at belirtilmitir (Karacaolu ve etin, 2015; Ycel 2012; Soysal.2011) .

Bireyin sosyal ve fiziki evresinden gelen olumsuz artlar nedeniyle bedensel ve

psikolojik sorunlar yaamasna stres denir. Balta ve Batlan (2000) yaptklar

almada stresi organizmann fiziksel ve ruhsal snrlarnn zorlanmas ve tehdit

edilmesi ile ortaya kan bir durum olarak tanmlamlardr. lerin yolunda

gitmeyecei kaygs insanlar strese sokabilir. Bu kayg kontrol altnda tutulursa

zme giden yol alm olur. Dolaysyla genellikle durumun kendisi deil bak

6

as stres vericidir (Makin ve Lindley, 1995). Bireyin stesinden gelemedii veya

gelmekte zorland durumlarda stres yaad ve gnlk yaamn olumsuz etkiledii

sylenebilir.

Toplumlarn salkl olabilmesi eitim sisteminin zellikle retmenlerin

salkl olabilmelerine baldr. retmenliin stresli bir meslek olduu dnya

apnda yaplan aratrmalarla gndeme gelmektedir (Hanushek, 2007, Ingersoll and

Smith, 2003; Chan, 2002; Doan Yldrm, 2008). Yaadklar stresle ba

edemedikleri iin ilk yllarda pek ok retmen, ya meslei brakmak ya da

tkenmilik yaayarak meslei srdrmek zorunda kalmaktadr. Aratrmalar,

yaadklar stres nedeniyle retmenlerin %33nn ie baladklar ilk yl (Roulston,

Legette and Womack, 2005), %12-50 orannda retmenin greve baladklar ilk

yl iinde (Fleener, 2001), 1/3 ile yars orannda retmenin ilk be ylda meslei

braktklarn gstermektedir (Hanushek, 2007; Ingersoll and Smith, 2003).

Stres hayatn her alannda olduu iin sadece meslek gruplarnda deil

rencilik yllarnda da birok stres kayna ile kar karya kalnmaktadr. zellikle

niversite yaam stres yaratan bir ortam zellii tamaktadr. Balca stres

kaynaklar;

Ailevi sorunlar

Sosyo-ekonomik sorunlar

Arkada gruplar

Kar cinsle ilikileri

niversitenin imkanlar

Meslek seimi

Evden ya da aileden uzak kalma

Yalnzlk ve uyum sorunlar

Gelecek kaygs

Kendi mesleini icra edememek korkusu

Devlet memur olmak isteyenler iin KPSS vb.

retmen adaylar da tpk retmenler gibi kendi ortamna has stres

kaynaklar ile ba etme abasndadrlar. retmen adaylar iin yukarda saylan

7

rencilerde stres yaratan durumlarn yannda nemli olan bir dier durum ise greve

baladklarnda karlarna kabilecek sorunlardr. Bu sorunlar;

Meslee uyum salayabilme endiesi

Zaman etkili ve verimli kullanamama korkusu

rencilerle iletiim kuramama korkusu

Meslektalar, yneticilerle ve velilerle yaanabilecek uyumsuzluklar

korkusu

Deneyimsizlik,

Okulda ya da hizmet ncesi eitimde kazanlanlarla uygulama arasndaki

atma

Yeni retmen zerindeki basklar,

ok ey yapma gayreti,

Tefti korkusu,

Okullarda yaanan iddet olaylar

Saldrgan ve problemli rencilerle karlama endiesi ve bunlarla etkili

ba edememe korkusu

retmen adaylarnn problemleri phesiz yukarda sralananlardan ibaret

deildir. Bunlarn arasnda okula ve evreye uyum konusunu da sayabiliriz. Ayrca

retmen adaylarnn en byk stres kaynaklarndan biride artk mesleklerine

balayabilmeleri iin nlerindeki son engeli yani KPSSyi aamama korkusudur. Her

yl artarak mezun veren eitim faklteleri retmen olarak atanabilmek iin daha da

ok alma art nlerine sunmaktadr. u da bir gerektir ki snavlar ismi ne olursa

olsun renciler iin stresin ana kaynadr. nk uzun zamandr geleceimize

kendi irademiz deil snav sonular karar vermektedir.

Tm bu sorunlar yetmez gibi son yllarda iyice art gsteren lkemizde ki

terr olaylar retmen adaylarn iyice korkutmakta ve meslee kar souma

belirtisi gstermektedir. Basnda oka yer verilen retmen karma vakalar

retmen adaylarna bir baka stres kayna oluturmaktadr.

niversitelerin retmen yetitiren programlarnn, retmen adaylarn hem

iyi bir eitici hem de sorunlarla ba edebilen kiilik zelliklerinde bireyler olarak

yetitirme sorumluluklar vardr. Aratrma sonularnn, rencilerin

8

karlaacaklar stres faktrleri ile etkili ba edebilmelerini salayacak programlar

hazrlamak, ders ieriklerini dzenlemek, stresle ba etme, problem zme

konularnda semeli dersler oluturma konularnda niversitelerin retmen

yetitiren programlarna yararl olaca dnlmektedir (apan, 2012).

Strese kar olan reaksiyonlar kiisel olduundan, stresli durumlarla baa

kma veya stresi tamamen yok etme stratejileri hakknda genellemeye gitmek ok

zor ve hatta tehlikelidir. Aratrmalar, herhangi bir kmaza olan tepkinin, bireyin

ortam alglamasna bal olduunu gstermektedir (Eskridge ve Coker, 1999). Stres

tm insanln mcadele etmek zorunda kald bir durumdur. Aslnda stresi yaratan

da yok eden de bireylerin kendileridir, olaylara bak alar ve olaylar

anlamlandrmalardr. Kiilerin oluturduklar bu hastalk tkenmilik yaamalarna

ve hayattan zevk almamalarna neden olur. Duygusal ypranmalar her zaman fiziksel

ypranmalara gre daha zor iyileir. Bunun iin olaylara bak amz deitirmekte

fayda vardr.

1.2. LKEMZDE RETMEN ATAMALARINA YNELK

UYGULANAN SINAVLAR

Trkiye de retmen seimi iin yaplan snavlar, ilk kez 1984 ylnda ilk ve

orta dereceli okullarda retmen olmak iin Milli Eitim Bakanlna bavuran

retmen adaylarnn saysnn, Bakanln ilk ve orta dereceli okullar iin ihtiyac

olan saydan fazla olmas nedeniyle MEB tarafndan gerekletirilmitir

(Enge,1991). 1984 ve 1988 yllar arasnda Milli Eitim Bakanl tarafndan

yaplm olan yeterlik snavlarnda Alan Bilgisi Testi %60, Genel Kltr Bilgisi

Testi %25, retmenlik Bilgisi Testi ise %15 olarak derecelendirilmitir.

1986-1987 retim ylndan itibaren arzn talebi at durumlarda, snavla

retmen alnaca, talep almaz ise snav yaplmayaca belirtilmitir. MEB adna

SYM tarafndan yaplan bu snavda genel kltr, alan bilgisini ve retmenlik

meslek bilgisini kapsayan sorular yer almtr (Kavcar, 2002). SYMye 1989

ylnda devredildikten sonra uygulanan snavn ad retmenlik in Mecburi

Yeterlik ve Yarma Snav (MYYS) olarak deimi ve snavda kan konularn

9

arlklarna gre kategorize edilmesi Alan Bilgisi %60, Genel Kltr Bilgisi ve

retmenlik Bilgisi %20 eklinde deitirilmitir.

1989 ylnda ise alnan bir kararla retmen adaylar iin deiik snavlar,

mlakat vb. yntemlerin uygulanmas benimsenmesine ramen 1991 yl da dahil

yaplan merkezi snavlarda kaliteyi artrma ve ortaya karmaktan ok, eleme ve

seme amacn yneliktir (Dilaver, 1996).

1992 yl da dahil 1999 ylna kadar alnan retmenler iin ise herhangi bir

snav yaplmam, artlar uyan herkesin bavurusu kabul edilmitir (elikten ve Di,

2005). Bu durum o dnemde eitim fakltesi mezunu dnda farkl fakltelerden

mezun olan rencilerin srf kadrolar dolsun diye alnd gereini apak ortaya

koyuyor. Bu durum o dnem rencilerinin ounun kalitesiz bir eitim aldna ve

iin ehli olmayan retmenlerden alnan eitime iarettir.

22.2.1999 Tarih ve 23619 (Mkerrer) sayl Resmi Gazetede yaymlanan lk

Defa Devlet Kamu Hizmeti ve Grevlerine Devlet Memuru Olarak Atanacaklar in

Mecburi Yeterlilik ve Yarma Snavlar Genel Ynetmeliinde Deiiklik

Yaplmasna Dair Ynetmelik ile 7.5.1999 tarih ve 99/12722 sayl Bakanlar Kurulu

Karar, Kamu Kurum ve Kurulularnda Devlet memuru olmak isteyenler ile Kamu

ktisadi Teebbsleri ve Bal Ortaklklarna szlemeli statde gireceklerin yazl

snavlarnn SYM tarafndan yaplmas kararlatrlmtr (SYM, 1999).

Bu kararla 1999 ve 2000 yllarnda Milli Eitim Bakanl, Eitim ve

retim Hizmetleri Snf retmen kadrolarna atama yapmak iin renci Seme

ve Yerletirme Merkezinin yapt lk Defa Devlet Memuru Olarak Atanacaklar

in Yaplacak Seme Snav (DMS) sonularna gre retmen atamalarn

yapmtr (Odaba, 2010).

DMS de, lisans (drt yllk veya daha fazla yllk yksekrenim

programlar, lisansst programlar) mezunlar iin A dzeyinde, n lisans (iki yllk

meslek yksekokullar) mezunlar iin B dzeyinde, ortaretim (lise ve dengi

meslek liseleri) mezunlar iin C dzeyinde ve ilkretim (ortaokul) mezunlar iin D

dzeyinde yaplmtr. DMS de baarl olabilmek iin 70 veya daha fazla puan

almak gerekliydi. Her seviyede adaylara genel yetenek ve genel kltr testleri

10

uygulanan bu snavda atamalar her bran iin ayr ayr 100 tam puandan balamak

zere 70 puan alt snrna baklmadan retmen ihtiyacn karlayana kadar

gerekletirilmitir (SYM, 1999).

DMS yerine renci Seme ve Yerletirme Merkezi (SYM) tarafndan ilk

ve son defa Kurumlar in Merkezi Eleme Snav (KMS) uygulanmtr. zel

yarma snavna tabi tutulmak suretiyle girilen mfetti yardmcl, uzman

yardmcl, kaymakam adayl, retmenlik, denetmen yardmcl vb. mesleklere

eleman alm amacyla yaplan Kurumlar in Merkezi Eleme Snav (KMS) renci

Seme ve Yerletirme Merkezi (SYM) tarafndan, 7 - 8 Temmuz 2001 tarihlerinde

sabah ve leden sonra olmak zere drt oturumda Ankarada yaplmtr (SYM,

2001).

Bir sonraki ylda yani 2002de ise snavn ismi deierek KPSS adn alm ve

ayn yln 6-7 Temmuz tarihlerinde ilk defa uygulanmtr. Gnmzde Milli Eitim

Bakanl, Eitim ve retim Hizmetleri Snf retmen kadrolarna atama yapmak

zere 2002 ylndan beri SYM tarafndan gerekletirilen KPSSyi kullanmaktadr.

Kamu Personeli Seme Snav 18.3.2002 tarih ve 2002 / 3975 sayl Bakanlar

Kurulu karar ile yrrle konulan Kamu Grevlerine lk Defa Atanacaklar in

Yaplacak Snavlar Hakknda Genel Ynetmelik ve bu ynetmelik uyarnca Devlet

Personel Bakanl ile SYM Bakanl tarafndan hazrlanan 3.5.2002 tarihli

Kamu Grevine lk Defa Atanacaklar in Yaplacak Snavlarla lgili Usul ve

Esaslar erevesin de dzenlenmektedir (SYM, 2009).

retmen adaylarnn KPSS de girdii Genel Yetenek, Genel Kltr ve

Eitim Bilimleri testlerinin yannda 2013 ylnda ilk kez uygulanacak olan Alan

Bilgisi testide snav kapsamnda uygulanmaktadr.

retmen atamalar KPSS den retmen adaylarnn aldklar puanlara ve

devletin retmen ihtiyacna gre MEB tarafndan bilgisayar aracl ile gerekleir.

lkemizde yaplan merkezi snavlara benzer olarak gelimi lkelerde de

kullanlan uygulamalar vardr. rnein Amerika Birleik Devletlerinde merkezi

snavlar niversitelerin lisans ve yksek lisans blmlerine renci seimi ve

11

yerletirilmesi ile retmen atamalarnda kullanlmaktadr. Bunlardan American

Collage Test (ACT) ve Scolastic Aptitude Tests (SAT) niversitelerin lisans

seviyesindeki blmler iin, Graduate Record Examination (GRE) ve Graduate

Management Admission Test, (GMAT) niversitelerin ilgili blmlerinin yksek

lisans seviyesindeki renci ihtiyacn belirlemede kullanlan testlerdir. Provis

testler de retmen atamalar iin kullanlan merkezi snavlara rnek olarak

verilebilir. High-Stake Tests olarak da adlandrlan bu testler Amerika da

saygnl olan btn niversiteler tarafndan bir bavuru n koulu olarak

aranmaktadr (Batrk, 2007). Bu rnekten de anlalaca gibi norm fazlas olan her

lkede yeterlilii salayabilmek ve adaylar arasndan en yeterli olan seebilmek iin

bir ok snav uygulanmaktadr ve uygulanan snavlara bir ok eletiride de

bulunulmaktadr.

lkemizde uygulanan KPSS iin de birok eletiri yaplmaktadr. Bunlarn en

banda retmen adaylarnn kendi alanlar ile ilgili snanmamalarna yneliktir.

2013 ylnda uygulanmaya balanan alan snav belirli branlara uygulanp her brana

uygulanmamas bu konuya getirilen farkl bir eletiridir. Snavla ilgili bir dier

eletiri ise snavn retmen adaylar zerinde yaratt psikolojik baskdr. Bu snav

stresinin retmen adaylarnn daha greve balamadan zerlerinde youn bir

tkenmilik duygusu yarataca gayet aktr. Bir dier olumsuz eletirisi ise

retmenlik almlarnda branlar arasnda hem kadro says asndan hem de atanma

puanlar asndan uurumlar olmasdr. rnein Milli Eitim Bakanlnn 2012

ylnda 36 bin 552 kadroya retmen atamas sonucu oluan minimum puanlar ve

branlara gre bavuru ve atanan saylar u ekilde aklamtr. Trke retmenlii

81,205, Okul ncesi retmenlii 57,886, lkretim Matematik retmenlii

81,328, Snf retmenlii 87,422, Corafya retmenlii ise 77,44 puanda kalmtr.

Bu alma fen bilgisi retmenlii, snf retmenlii, sosyal bilgiler

retmenlii ve okul ncesi retmenlii ile alld iin bu blmlerin 2015

atamalarndaki minimum puanlar ve bavuruda bulunan adaylarla atanan aday

saylar Tablo1 de verilmitir (Tablo1 MEBin meb.gov.tr balantl

http://mebajans.net/2015-subat-ogretmen-atamasi-sayisal-veriler/ adresinden

edinilmitir ).

http://mebajans.net/2015-subat-ogretmen-atamasi-sayisal-veriler/%20adresinden

12

Tablo 1.1. 05.02.2015 Tarihli retmen Atamasna likin Alan Baznda

Saysal Veriler

05.02.2015 Tarihli lk Atamaya likin Alan Bazl Minimum Puanlar

NCELK

ALAN

KODU ALAN ADI

MNMUM

PUAN

ATANAN

SAYI

BAVURU

SAYI

1 1386

Fen Bilimleri/Fen ve

Teknoloji 76,33991 745 4377

1 1715

lkretim

Matematik r. 67,36473 1043 2654

1 4439 Okul ncesi rt 73,83789 894 6330

1 2403 Snf retmenlii 73,23472 1315 5577

1 2510

Sosyal Bilgiler

retmenlii 79,19444 531 3373

Toplam

78 962 15 000

Kaynak : Meb.gov.tr.duruyular (02.05.2015)

Yukardaki saysal bilgilerin alnd haberin banda 40 ya st adaylarn

da bavuru yapt 2015 ubat dnemi atamalarnda 108 farkl branta 78.962

retmen aday bavurdu. Bavuru yapanlarn iinde ise 15 bin kiinin atamas

gerekleti.(http://mebajans.net/2015-subat-ogretmen-atamasi-sayisal-veriler/)

eklindeki aklama retmen adaylarnn iinde bulunduu durumu yorum

yapmakszn aklamaktr.

Tablo 1de de verilen atanan ve bavuran retmen adaylar arasndaki fark

incelendiinde bu snavn onlar iin psikolojik, ekonomik ve sosyal ynden ne kadar

da nemli olduunu daha iyi anlalabilir. Eer retmen aday atanamamsa bir yl

daha ekonomik zgrlkten mahrum kalacak ve belki de tekrardan dershanelere

kayt olarak ekstra bir ekonomik kayp iinde olacaktr. Psikolojik adan

baktmzda yllar sren eitim hayat baarszlkla sonuland iin ruhsal bir

knt yaayabilir. Sosyal ynden ise niversiteyi bitirmi ancak ie balayamam

biri olarak grlme olasl vardr. te tm bu nedenlerle KPSS retmen adaylar

hatta tm memur adaylar iin olduka nemli bir snavdr.

http://mebajans.net/2015-subat-ogretmen-atamasi-sayisal-veriler/

13

1.3. ARATIRMANIN AMACI

Yaplan alan yazn incelemelerinde tkenmilik incelemelerinin genellikle

dorudan iletiimin youn olduu mesleklere ynelik gerekletirildii, niversite

rencilerinin, zellikle retmen adaylarnn tkenmilik durum incelendii

kapsaml aratrmalarn ok az sayda, tkenmilik dzelerini konu alan almalarn

ise yok denecek kadar olduu grlmektedir. Bu eksiklikten hareketle bu

aratrmann genel amac; Ahi Evran niversitesi Eitim Fakltesinde renim

grmekte olan retmen aylarnn tkenmilik durum ve dzeylerinin incelenmesi

olup;

Bu genel ama erevesinde aadaki sorulara yant aranacaktr;

1. Farkl anabilim dallarnda renim grmekte olan retmen adaylarnn

tkenmilik durumlar arasnda anlaml bir fark var mdr? Tkenmilik

dzeyleri blmlere gre incelendiinde nasl bir dalm gstermektedir?

2. Tkenmilik durumu cinsiyet deikenine gre farkllk gstermekte midir?

Tkenmilik dzeyi cinsiyet deikenine gre nasl bir dalm

gstermektedir?

3. retmen adaylarnn farkl snf dzeyinde eitim almalar tkenmilik

durumunda anlaml bir farkllk yaratmakta mdr? Snf dzeylerine gre

tkenmilik dzeyleri nasl bir dalm gstermektedir?

4. Barnma yerinden memnun olan ve memnun olmayan retmen adaylarnn

tkenmilik durumlar birbirinden farkl mdr? Barnma yeri memnuniyetine

gre retmen adaylarnn tkenmilik dzeylerinin dalm nasldr?

5. Harln yetersiz bulan (ekonomik sknt ektiini belirten) retmen

adaylarnn tkenmilik dzeyi harln yeterli bulanlardan farkl mdr?

6. retmen adaylarnn retmenlik mesleini tercih nedenlerine gre

tkenmilik dzeyleri dalm nasldr?

7. Mezun olduktan sonra retmenlik yapmak isteyen retmen adaylarnn

tkenmilik durumlar ile ileride retmenlik mesleini yapmak istemeyen

adaylarn tkenmilik durumlar arasnda fark var mdr? retmen

adaylarnn tkenmilik dzeyleri leride retmenlik mesleini yapmay

planlama deikenine gre ne ekilde dalmaktadr?

14

8. Fakltede ald derslerin kendisini KPSS snavna hazrlamada yeterli olup

olmadna ilikin dncelerine gre retmen adaylarnn tkenmilik

durumlar ne ekilde dalm gstermektedir?

9. Srekli KPSSye almak zorunda olduunu dnerek kendini bask

altnda hisseden retmen adaylarnn tkenmilik durumu ile bu basky

hissetmeyen retmen adaylarnn tkenmilik durumu arasnda fark var

mdr?

10. retmen adaylarnn KPSS alma srelerinin dalm nasldr?

11. retmen adaylar KPSS konularnn yaklak ne kadarna almlardr?

12. retmen adaylar retmen atamalarnda n art kabul edilen KPSS snavn

hangi dzeyde yeterli bulmaktadr?

13. retmen adaylarna gre retmen atamalarnda lt olabilecek yeterlikler

nelerdir ve dalm nasldr?

1.1.2. Aratrmann nemi

rencilik bireysel olduu kadar toplumsal bir durumdur. 6,5 milyon

niversite rencisi ve 17.5 milyon okul ncesi, ilk ve orta dereceli okullarda

okumakta olan renci says ile lkemiz nfusunun te birinin renci olduu gz

nne alnrsa rencilerin tkenmilik durumlarnn kendi alglar dorultusunda

ortaya konulmas ve dzeylerine gre snflandrlmas olduka nemlidir. Gnnn

byk bir ounluu ve ortalama 24 yana kadar yaantsnn nemli bir ksm

okulda geen niversite rencileri bir yandan geliip, kiisel donanmn salarken

bir yandan da barnma, beslenme, para ynetimi, dersler, projeler, vize final snavlar

gibi akademik sorunlar n stesinden gelmeye almaktadr. Kimi zaman bu

sorunlar zebilmelerine ramen kimi zaman da sorunlar altnda ezilerek okula,

derslere, akranlarna, kiisel bakmna olan zen ilgilerini kaybedebilmektedirler.

Alan yaznda tkenmilik belirtirleri olarak ele alnan bu durumlar 1970li yllardan

beri daha ok insanlara srekli karlkl iletiim iinde olmak zorunda olan meslek

gruplar ve bu i alanlarndaki verimsizlik nedeni olarak aratrlmtr. Mesleki

tkenmilik mesleklere ilikin i doyumunu artrc nlemlere dntrlmesinde

nemli bir ara olmu ve tkenmilie ilikin toplumsal bir farkndal artrmak iin

yzlerce bilimsel alma yaplmtr.

15

lkemizin gelecei olan yaklak 24 milyon ocuk ve gencin renci olduu

gz nne alnrsa bu rencilerin hayatn ekillendirecek retmenlerin rencilik

yllarnda moral ve motivasyonunun yksek olmas, maddi ve manevi ihtiyalarnn

giderilmesi ksa vadede bireye uzun vadede lke geleceine yaplan yatrm

olacaktr. Bu alma ile lke geleceini ekillendirecek olan retmen adaylarnn

retim srecinde tkenmilik yaayp yaamad, yayor ise hangi dzeyde ve

hangi boyutta olduunun saptanmas, retmen adaylarnn tkenmilik durumunu

giderecek alma yapacak aratrmaclara k tutaca dnlmektedir. Ayrca bu

alma ile alan yaznda mesleki tkenmilie oranla ok az sayda olan renci

tkenmilii zellikle retmen adaylarnn tkenmilik durumlarna ilikin

aratrmalarnsa daha az olduu dikkate alnrsa bu alanda akl gidermede ve yeni

aratrmaclara nemli katklar salayaca dnlmektedir. Ayrca yazn alanda

Tkenmilik ile ilgili almalarda genellikle tkenmilik durumu ortaya konulurken,

bu almada Tkenmilik dzeylerinin de belirlenmi olmas almay benzer

almalardan ayran ve almann nemine katk salayan bir baka zelliidir.

Aratrmann nemi

Aratrmann bulgularnn aada belirtilen yararlar salayaca

dnlmektedir;

1. renci tkenmilii konusunu gndeme getirip, zerinde dnme,

tartma ve yeni aratrma olanaklar yarataca,

2. retim eleman ve ebeveynlerin rencinin baarsz ve/ve ya ilgisiz

davranlarnn altnda yatan sebeplerden birinin de tkenmilik olabileceinin

farknda olmas ve bu konuda daha gereki bir yaklamda bulunabilmelerine

yardmc olaca,

3. retmen yetitiren kurumlarda retim elemanlar ve yneticilerinin

renci tkenmiliine sebep olabilecek olas durumlara kar dikkatli olaca,

4. retmen adaylar iin hazrlanan yetitirme programlarnda tkenmilik

konusunun da yer almasnda etkili olaca umulmaktadr.

16

1.1.1. Kapsam ve Snrllklar Aratrmann

Saytllar

Anketi cevaplandran retmen adaylarnn grlerini itenlikle yanstt

varsaylmtr.

Snrllklar

Bu aratrmada konu , retmen adaylarnn tkenmilik durumu ve dzeyi

ile snrlandrlmtr. Bunun dndaki snrllklar yle sralayabiliriz:

1.Aratrma Ahi Evran niversitesi Eitim Fakltesi bnyesinde Fen Bilgisi

retmenlii, Sosyal Bilgiler retmenlii, Snf retmenlii ve Okul ncesi

retmelii Anabilim dallarndaki 741 retmen aday ile snrldr

2.Elde edilen bilgiler MTE-F leindeki sorular ve katlmc profilindeki

maddeler ile snrldr.

2. KURAMSAL EREVE

Bu blmde Tkenmilik, ve retmen adaylarnn stres kaynaklar,

hakknda bilgi verilmitir.

2.1. TKENMLK KAVRAMI

Tkenmilik (Burnout) kavram 1970 li yllarn sonu ve 1980 li yllarn

banda ortaya kmtr. Tkenmilik ile ilgili almalar yapan ilk aratrmaclara

gre tkenmilik, yksek motivasyona sahip kiilerin cokularn kaybettikleri bir

anma srecinin sonucudur (Freudenberger, 1980; Maslach, 1982; Pines ve

Aronson, 1988). Freudenberger, (1974) tkenmeyi, enerji, kaynaklar ve kiisel gle

ilgili ar talepler neticesinde bitme olarak tanmlarken, Maslach (1978), bireyin

btn ilgisini ve birlikte alt btn arkadalarna kar duygusal hislerini

kaybetmesi ve onlara kar olumsuz davranlar gstermesi eklinde tanmlamtr

(Akt. Maslach, Schaufeli ve Leiter, 2001).

Cherniss (1980) ise tkenmilii strese kar bir tepki olarak ele alm ve ar

balln bir sonucu olarak ortaya kan tkenmilii ar stres veya doyumsuzlua

17

tepki ile iten geri ekilme olarak tanmlamtr. Mc Cartyye (1985) gre de

tkenmilik bir stres denklemidir.

Demirta ve Gne (2002) tkenmilii kiisel olarak yaanan youn

duygusal isteklerin var olduu ortamda uzun sreli almalarn sonucu yaanan uzun

zamanl ve azalmayan stres sonucu hissedilen, fiziksel ypranma, aresizlik ve

mitsizlik duygusu, hayal krkl ile olumsuz benlik kavramnn gelimesiyle

olumsuz davranlar ortaya konmas durumu olarak tanmlamlardr.

Tkenmilik, balangta, yz yze bir etkileimin gerektii doktorluk,

hemirelik, sosyal almac gibi meslek alanlarnda incelenmeye balanmtr

(Maslach ve Leiter, 1997). Alan aratrmalarnda en sk kullanlan lme arac

Maslach ve Jackson (1981) tarafndan gelitirilen Maslach Tkenmilik Envanteri

(MTE) dir. MTEnin bu ilk hali insanla etkileimin olduu mesleklerde alanlarn

tkenme semptomlarn deerlendiren Maslach Burnout Inventory-Human Service

Survey (MBI-HSS)dir.

MBI-HSS uzun sre eitli aratrmalarda kullanlmtr. Daha sonraki

yllarda, insanlarla yz yze etkileimin olduu nemli bir meslek alan olan

retmenlikte tkenmilik aratrmalar balam ve tkenmilik envanterinin

retmenlere uyarlanm biimi olan Maslach Tkenmilik Envanteri-Eitimci

Formu (Maslach Burnout Inventory-Educators Surveys-MBI-ES) kullanlmaya

balanmtr (apri, Gndz ve Gkakan, 2011).

Son yllarda zerinde tkenmilik aratrmalar yaplan dier nemli bir

grubun renciler olduu gze arpmaktadr (Schaufeli ve Salanova, 2007; Schaufeli

vd., 2002a; 2002b; Zhang vd., 2005; apri, Gndz ve Gkakan, 2011). Lise ve

niversite yaantlar baz renciler iin stres oluturmaktadr. nk bu renciler

zel bir amaca (snavlardan geme ve bir diploma alma gibi) ynelik olarak

hedefledikleri yaplandrlm zorunlu aktivitelere (derse girme ve ders grevlerini

yerine getirme gibi) sahiptirler (Salanova vd., 2009).

Aslnda, gnlk yaam dilinde sylenmesine ramen renciler ne bir

alandr, ne de rencilik bir meslek olarak deerlendirilebilir. Ama yine de,

psikolojik bir pencereden bakldnda, rencilerin en temel grevleri (derse girme

18

ve ders grevlerini yerine getirme gibi zorunlu aktiviteler ve snavlardan geme gibi

zel bir amaca ilikin ynelimler) i olarak tanmlanabilmekte ve i e eit bir

anlam ifade etmektedir (Schaufeli ve Taris, 2005).

lkemizde eitim, ilkretim, lise, niversite ve hatta meslek ncesi

dnemde olduka yksek dzeyde yarmaya dayal snavlarn olduu bir sisteme

sahiptir. Bu nedenle, bu retim kademelerinde bulunan renciler iin kariyerlerini

planlamalar olduka skntl ve stresli bir hal almaktadr. Orijinalinde ile ilgili bir

fenomen olarak ifade edilen, ancak rencilerde de grld rapor edilen

tkenmiliin Trk rencilerinde de var olmas olas grnmektedir (apri,

Gndz ve Gkakan, 2011).

2.1.1. Tkenmilik ile lgili Aklamalar ve Tkenmilik Modelleri

Tkenmilik kavram ilk kez insana ynelik hizmetlerde alanlarn iine

nceleri ilgi gsterirken, daha sonra giderek artan duygusal tkenme, enerji kayb ve

ii brakmas biiminde mesleksel stres olarak tanmlanmtr. Bu tanm 1970li

yllarda birbirinden ayr olarak Herbert Freudenberger ve Christina Maslach

tarafndan kullanlmtr. Tkenmilik teoriden ok alan aratrmalarndan

domutur. 1970den gnmze 5500n zerinde tkenmilik almas

yaynland bildirilmektedir (Demirba, 2006)

Tkenmilik kavramna ilikin zerinde ortak bir fikre varlan tek bir tanm

olmamasna ramen en yaygn olarak kullanlan, Maslach ve Jackson (1981)

tarafndan; Tkenmilik, insanlarda ortaya kan fiziksel ve uzun sren yorgunluk,

aresizlik ve umutsuzluk duygular, yapt ie, hayata ve dier insanlara kar

gsterdii olumsuz tutumlar kapsayan fiziksel ve zihinsel boyutlu belirtiler olarak

yaplan tanmlamadr.

19

Tkenmilii aklayan farkl modeller bulunmaktadr.

2.1.1.1. Herbert Freudenbergin Tkenmilik Tanm

Tkenmilik kavram ilk kez, klinik psikolog Herbert Freudenberger

tarafndan ortaya atlmtr. Freudenberger, 1974 ylnda Journal of Social Issues

da tkenmilii, insanlarn ar alma sonucu artk iin gereklerini yapamaz

duruma geldiklerini ifade eden duygusal tkenme durumu olarak tanmlamtr

(Leiter, 1991 ).

2.1.1.2.Maslach Tkenmilik Modeli

En yaygn olarak kullanlan ve bu aratrmaya da konu olan ise Maslachn

tkenmilik modelidir. Gnmzde, tkenmilik konusunda kabul gren en nemli

kuramlardan biri Maslach ve Jackson un faktrl tkenmilik modelidir. Maslach

ve Jackson tkenmilii duygusal tkenme, duyarszlama ve kiisel baar

noksanl olarak tanmlamaktadrlar (Maslach ve Jackson, 1981).

2.1.1.3. Pearlman ve Hartman Tkenmilik Modeli

Perlman ve Hartman (1982)n modeli, kiisel deikenler ve bireyin

evresini yorumlayan bilisel/algsal bir odaa sahiptir. Bu modele gre, tkenmenin

boyutu, stresin temel semptom kategorisini yanstmaktadr (Aksoy, 2007).

Pearlman ve Hartman a gre tkenmilik; kronik duygusal strese verilen ve

bileenden oluan bir yanttr. Bu bileenler; duygusal ve/veya fiziksel tkenme,

dk i retimi ve bakalarna kar duyarszlamay ieren davran boyutundaki

reaksiyonlardr (Sl, 2003). Bunlar (Teltik, 2009); 1. Fiziksel semptomlar

zerinde odaklaan fizyolojik boyut (fiziksel tkenme), 2. Tutum ve duygular

zerinde odaklaan duygusal-bilisel boyut (duygusal tkenme), 3. Semptomatik

davranlar zerinde odaklaan davransal boyuttur.

20

2.1.1.4. Meir Tkenmilik Modeli

Meierin (1983) kuram, Bandurann (1977) almasndan etkilenerek

tkenmilik kavramnda deiik boyutlar ieren yeni bir yaklam nermektedir.

Tkenmilik, bireylerin ilerinden anlaml pekitirelerin, kontrol edilebilir

yaantlarn veya bireysel yeterliliin az olmasndan dolay, kk dl ve byk

ceza beklentisinden kaynaklanan bir durum olarak tanmlanmaktadr (Baren,

2005).

2.1.1.5.Suran ve Sheriden Tkenmilik Modeli

Suran ve Sheridann (1985) yaklam ise gzlem ve deneyimlere dayanmakta ve

Eriksonun kiisel geliim kuramn temel almaktadr (Akt. avuolu, 2009). Erken

ve orta yetikinlik sresince geliimsel adan benzer zellikler gsteren drt

basaman ayrntl olarak incelenmesi konusunda giriimde bulunan yaklamdaki

basamaklar unlardr;

1. Basamak; kimlik, rol karmaas,

2. Basamak; yeterlilik, yetersizlik,

3. Basamak; verimlilik, durgunluk,

4. Basamak; yeniden oluturma, hayal krkl.

Her bir basamak, tkenmiliin oluumunda etkili olan hayat tarzn

iermektedir. Bu yaklama gre tkenmilik her basamakta yaanma ihtimali

bulunan atmalarn doyumsuz kalmasyla ortaya kmaktadr (Akt. avuolu,

2009).

2.1.1.6. Cherniss Tkenmilik Modeli

Cherniss (1980) ise tkenmilii zamana yaylm bir sre olarak ele

almaktadr. Bu modele gre tkenmilik i stresine bir tepki olarak balar ve

psikolojik olarak ile ilikiyi kesme ile sonlanr. te bu sre Chernissin

tkenmilik srecidir.

21

2.1.1.7. Pines Tkenmilik Modeli

Pinesin modelinde ise motivasyon kavram nem kazanmtr. Bireysel

anlamda yksek motivasyona sahip olan kiiler iyerinde motivasyondan uzak ise

tkenmilik yaayabilmektedir (Akt. zgen, 2006). Pines modeline gre tkenmilik,

bedensel, duygusal ve zihinsel adan bitkinlik durumu olarak tanmlanmaktadr.

Kronik yorgunluk, enerji azalmas, bezginlik ve zafiyet, bedensel bitkinliin

gstergeleridir. aresizlik, umutsuzluk, aldanm olma duygusu ve hayal krkl

duygusal bitkinlii ifade etmektedirler. e yaramama deersizlik, sululuk

duygular ve kendine kar negatif dnceler iinde olma ise zihinsel bitkinliin

belirtileridir (Ok Uurluolu, 2002). rencilerde de ayn ekilde bedensel duygusal

ve zihinsel bitkinlik yaanabilmektedir. Bunlar rencilerde de ayn belirtilerle

ortaya kar.

2.1.1.8.Edelwich Tkenmilik Modeli

Edelwiche (1980) gre tkenmilik sreci drt aamada yaanmaktadr. Bu

aamalar idealist coku, durgunluk, engellenme ve apati (duygusuzlama) dir (Akt.

Ok Uurluolu, 2002).

dealist coku da Birey meslei ile ilgili yksek motivasyon ve beklenti

iindedir. hayatnda belirledii hedeflere ulaabilmek iin ilkeler belirleyerek

idealist bir tavr sergilemektedir. Fakat zamanla gsterilen abann karlnda,

birok kural, yarg ve sorunlardan ksacas engel tekil edecek durumlardan dolay

istenen destek ve karlk bulunamaz ve alan kii tkenmiliin ikinci aamas

olan durgunluk dzeyine gelmeye balar.

kinci aama olan durgunluk evresinde kii sahip olduu enerjiyi yava

yava kaybeder. deallerinden vazgemeye balar ve sosyal hayat i hayatnn nne

geer (Gndz, 2004).

Engelleme aamasnda birey mesleine devam etme konusunda kendini

sorgulamaya balar, mesleinde kendisiyle ilgili endieleri ne kar. Zamanla

amalarnn nne hep engeller koyulduunu dnebilir. Engellenme iki ekilde

oluabilir. Birincisi bireyin hizmet verdii kiilerin gereksinimlerini gideremeyerek

22

engellenmesidir yani iini ikinci plana atmasdr. kincisi ise kiinin sklkla hizmet

verdii kiilerin ihtiyalarn karlamak iin kendi ihtiyalarn gzden karmas

yani engellenmesidir (Ok Uurluolu, 2002). Bu durumun devam etmesiyle kiide

uygun olmayan savunmalar iine girmesine ve duygusuzluk srecine girmesine

neden olabilir (Gndz,2004). Bu evreye girmi kiilerde genellikle teslim olmuluk

ve her eyden vazgemilik havas vardr (Bailey,1985; Baysal, 1995; Akt.

avuoglu, 2009). doyumsuzluu, yaknmalar, ekimeler ve tartmalar ortaya

kar. alan ya iten erken ayrlmaya ya da gelmemeye veya rapor alarak

uzaklamaya balar. (Ok Uurluolu, 2002). rencilerde ise engelleme aamasnda

devamszlk, arkadalar ile sosyal uyum sorunlar, i birliinden kanma, derslerden

vazgeme/ihmal etme vb. davranlar grlebilir.

2.1.1.9.Gaines ve Jermierin Tkenmilik Modeli

Duygusal tkenmilik, Tkenmiliin ilk aamasn meydana getirir ve

tkenmilik srecinin en nemli boyutudur. Bu boyut, dier boyutlarla ardk bir

ekilde cereyan eder (Gaines ve Jermier, 1983). Duygusal tkenmilik, kronik

yorgunlukla benzer belirtiler gsterdii iin sreen yorgunluk olarak da

adlandrlabilir. Yorgun hisseden kiiler kendindeki bu durumu sradan/olaan bir

durum olarak alglanmaktadr. Duygusal tkenmilik altndaki kii, mesleinin

gereklerinin yerine getirmekte kendini yetersiz hissetmektedir.Ayrca duygusal

tkenmilik, fiziksel yorgunluk, kayg/anksiyete, uyku sorunlar, alkol ve ila

kullanm, sosyal iletiimden kanm, e veya ocuklarla olan zayf ilikiler ve

benzeri gerilimlerle de kendini gsterebilir (Gaines ve Jermier, 1983).

Tkenmilik Dzeyi

wanicki (1983) tkenmilikle ilgili belirtileri derecelerine gre

snflandrmtr. Buna gre tkenmilik, hafif, orta ve iddetli olmak zere grupta

incelenmekte ve ortaya kan davranlar u ekilde sralanmaktadr (Vzl, 2005).

23

Hafif Derecede Tkenme Gsterenler: Ksa sreli sinirlilik hali, alnganlk,

bitkinlik, endie ve sonusuz abalarda bulunma.

Orta Derecede Tkenme Gsterenler: Hafif derecede tkenme

gsterenlerdeki yukarda ki tkenmilik belirtileri grlr ancak bu belirtiler en az iki

haftada bir veya daha sk tekrarlanr.

iddetli Derecede Tkenme Gsterenler: Fiziksel rahatszlklar, lser, kronik

arlar ve migren gibi sorunlar oluur. Aile sorunlar biiminde ortaya kan

belirtileri ise; belli olmayan nedenlerle evde bulunmama, eini ve ocuklarn ihmal

etme, cinsel fonksiyonlarda anormallikler, aile yeleri tarafndan dlanmlk hissi

yaama olarak ifade edilebilir. Maslach (1982) tkenmiliin sebepleri, belirtilerini

ve sonularn aada ekil 2.1.de grld gibi zetlemitir.

TKENMLK

SEBEPLER

Bireysel

rgtsel

Mesleki

BELTLER

Duygusal Tkenme

Duyarszlama

Dk Kiisel Baar

SONULAR

Salk Sorunlar

Yksek gc devir oran

Aile yaantsnda grlen

olumsuzluklar

Yaamna Etkileri

Kararszlk

Dikkat Dankl

ekil 2.1. Tkenmiliin Sebepleri, Belirtileri ve Sonular (Maslach, 1982)

Duygusal Tkenme (Emotional Exhaustion):

Mesleki tkenmiliin bu boyutunda kiide yorgunluk, enerji kayb, duygusal

ynden kendini ypranm hissetme gibi belirtiler gzlenmektedir. Bu boyut

literatrde tkenmiliin en kritik ve en belirleyici boyutu olarak ifade edilmektedir.

Duygusal tkenme tkenmiliin isel boyutudur (Leiter ve Maslach,1988; Friesen

ve Sarros, 1989; Ergin,1993; Ergin,1995; Torun,1997; Maslach ve dig.,2001; imen

24

ve Ergin, 2001; Sweeney ve Summers, 2002, Singh ve dig.,1994; Akt; Ar ve Bal,

2008).

Duygusal tkenme, tkenmilik sendromunun balangcdr. Duygusal

ynden youn bir alma temposu ierisinde bulunan kii kendini zorlar ve dier

insanlarn istekleri altnda ezilir. Duygusal tkenme bu olumsuzluklara bir tepkidir.

Bu duruma yakalananlar kendilerini yeni bir gne balayacak enerjiden yoksun

hissederler. Duygusal kaynaklar tamamen tkenmitir, tekrar doldurmak iin kaynak

bulamazlar (Dursun, 2000; Akt. Demir, 2009). sel tkenmilik meslek hayatlarna

balam ve devam eden insanlarda olabilecei gibi henz meslek hayatna atlmam

ve gelecek kaygs yaayan rencilerde de yaanabilir.

Duyarszlama (Depersonalization):

Maslachn tanmlad ikinci faktr duyarszlamadr. Duyarszlama,

alann ii gerei karlat insanlara kar souk, ilgisiz ve olumsuz tavrlar

sergilemesidir. Bu genellikle, ie ynelik idealizmin kaybolmas, hzla artan

uzaklama duygusu ve alann mterisini bir nesne olarak grmesinden

kaynaklanmaktadr. alann yaad psikolojik gerginlikle baa kma yntemi

olarak, kama isteinden ortaya kmaktadr (Sl, 2003). Bu duyarszlama

rencilerin okul yaantlarnda, sosyal ve kiisel ortamlarnda ilgisiz ve olumsuz

tavrlar sergilemesine okul evresine kar ilgisiz olmasna neden olabilir.

nsanlar snflama, kat kurallara gre i yapma, bakalarndan daima ktlk

geleceini sanma duyarszlamann belirtileridir (Demir, 2009). Bu belirtiler

rencilerde de okul hayatna kar kat kurallar koymasna ve tedirgin davranlar

sergilemesine neden olabilir.

Kiisel Baarszlk (Personal Accomplishment):

Kiinin iindeki yeterlilik ve baar duygularn tanmlar. Bireyin bakalar

hakknda gelitirdii olumsuz dnceler, kiinin kendi hakknda da olumsuz

dnmesine yol aar. Kii, bu dnce ve yanl davranlar sebepiyle kendini

sulu hisseder. Kendisi hakknda baarsz hkmn verir. Bu durumda

25

tkenmiliin nc aamas olan dk kiisel baar hissi ortaya kar, iinde

ilerleyemediini, hatta gerilediini dnen bu tr kiiler kendilerini sulu hisseder

ve harcadklar abann bir ie yaramayacana inanrlar. Bunun sonucunda ise kii

kendine olan inancn ve saygsn kaybedip, depresyona girebilir (Dursun, 2000).

e ve hizmet verilen kiilerle ilikilere bal baar ve yeterlilik

duygularnda azalma grlr. Kiinin ise kar motivasyonu dmtr, kontrol

eksiklii ve aresizlik hisseder (Demir, 2009). Kiisel baarszlk hissi sadece

alan nfusun bana gelmeyebilir. Bu durum ok sk bir ekilde rencilerin

bana da gelebilir.

2.1.2. Tkenmiliin Belirtileri

Belirledii amaca ulamak iin uzun sre aba harcadktan sonra bir gn

hibir uyarda bulunmadan belirti gstermeden kiiye tkendiini hissettirir.

Tkenmilik yaayanlar genellikle gl kiilie sahip olduklarndan balangta

yaadklar bu sendromun farknda olamazlar (Freudenberger ve Richelson, 1994).

Tkenmiliin belirtileri aratrldnda, ok eitli belirtilerle ortaya kt

grlmektedir. Tkenmilik sendromu fiziksel, davransal ve psikolojik-duygusal

belirtiler gstermektedir. Tkenmiliin belirtileri balk altnda yle sralanabilir

(am, 1991; Baysal, 1995; Tmkaya,1996; am 1999; Izgar, 2001; Sl, 2003;

avuolu, 2009).

2.1.2.1. Fiziksel belirtiler

Tkenmilii fiziksel belirtileri arasnda yorgunluk ve bitkinlik hissi, sk sk

ba ars, uykusuzluk, solunum gl, uyuukluk, kilo kayb, genel ar ve szlar,

yksek kolesterol, koroner kalp rahatszl, ok sk grlen souk algnl ve

gripler, sindirim sistemi hastalklar, hzl kalp atmas, enfeksiyonlara kar direncin

azalmas ve hafza problemleri gibi belirtiler grlebilir.

26

2.1.2.2. Davransal belirtiler

Tkenmilik konusunda yaplan aratrmalar sonucunda bireyin davrannda

abuk fkelenme, ie gitmek istememe hatta nefret etme, birok konuyu phe ve

endie ile karlama, alnganlk, takdir edilmediini dnme, i duyumsuzluu, ie

ge gelmeler, alkol ve ila kullanmnn artmas, z-saygs ve z-gvende azalma,

yakn evre ile sorunlar yaama, izolasyon, uzaklama, ie kapanma ve sknt,

teslimiyet, sululuk, ierlemilik, hevesin krlmas, aresizlik, kolay alama,

konsantrasyon gl, unutkanlk, hareketli olmay, yanstma, kendi kendine

zihinsel ura iinde olma, rgtlemede yetersizlik, rol atmas, grev ve kurallarla

ilgili karklk, grevlilere fazla gvenme veya onlardan kanma, kuruma ynelik

ilginin kayb, baz eyleri erteleme ya da srncemede brakma, baarszlk hissi,

almaya ynelmede direni, arkadalarla i konusunda tartmaktan kanma, alayc

olma ve sulayc davranlar sergileme gibi baz davransal belirtiler gzlenmesi

mmkndr.

2.1.2.3. Psikolojik-duygusal belirtiler

Tkenmiliin psikolojik ve duygusal belirtileri aile sorunlar, uyku

dzensizlii, depresyon, psikolojik hastalklar, hayal krkl, umutsuzluk,

yabanclama, i sknts, zgvende azalma, alnganlk, ilgisizlik ve endie eklinde

kendini gsterebilir.

2.1.3. Tkenmiliin Sebepleri ve Sonular

Tkenmilie ilikin pek ok sebep bulunmaktadr. Bunlar en genel biimde

bireysel, rgtsel ve mesleki sebeplerdir. Bunlar dnda evresel faktrler de

tkenmilie sebep olabilir. Bu dorultuda tkenmiliin muhtemelen sebepi

teknolojik ilerleme ve gelime ile bunun sonucunda ortaya kan yeni eilimlerdir

(Maslach ve Leiter, 1997; Akt. Gllce ve can, 2010).

27

Tkenmiliin sonular ise ii savsaklama, aksatma, hastalk nedeniyle ie

gelmemede art, ie ge gelmedeki art, ii brakma eilimi ya da niyetindeki art,

insan ilikilerinde uyumsuzluk, e ve aile bireylerinden uzaklama eklindeki

sonulardan sz edildii grlmtr (Salmela-Aro, Tolvanen ve Nurmi, 2009).

2.1.4. Tkenmilii nleme ve Tkenmilikle Baa kma Yollar

Tkenmilii nlemek iin, ite tkenmilikle ba etme tekniklerinden strese

kar eitim, dinlenme, zaman ynetimi, aklc duygusal terapiler, kiisel ve sosyal

beceriler eitimi, takm kurma, mesleki taleplerin ynetimi ve meditasyon

nerilmitir (Maslach, Schaufeli ve Leiter, 2001).

Levinson (1996), tkenmiliin ortaya kmamas iin alnabilecek

nlemlerden bir ksmn yle aktarmtr, kiilerin ie balarken ne ile

karlaabilecekleri ynnde bilgilendirilmesi, sz konusu durumu ya da durumlar

yaayabileceklerinin anlatlmas, bu konuya ynelik eitici kurslarn ya da

seminerlerin verilmesi, alanlarn takip edilerek tkenmiliklerine neden olan

durumlarn ortadan kaldrlmasnn salanmas, alanlara yeniden enerji

kazanabilecekleri iler verilmesi, alanlarn gnlk ya da mesleki stresten

uzaklaabilmeleri iin ortamlar hazrlanmas, kiilere kendi yetenekleri hakknda

geribildirim verilmesi, alanlarn d basklara ve saldrlara kar korunmas,

yneticilerin yksek performans sergileyen elemanlara daha fazla i verme ynnde

eilimlerini kontrol etmeleri olarak belirtmektedir. Westman ve Edena (1997) gre

tkenmilii engellemek iin zerinde durulan bir dier konuda tatillerdir. Bireyin

zihinsel ve duygusal kaynaklarn yenileyebilmesi iin tatiller ok nemlidir.

Duygusal ve psikolojik yenilenmeyi salayan tatillerin tkenmilii azaltt ileri

srlmektedir (Akt. Turul ve elik, 2002).

Genel olarak tkenmiliin tedavisinde yenilenme ve deiim hissine gerek

olduu grlmektedir. Sonu olarak bireysel ve rgtsel dzeyde alnan nlem ve

stratejiler, kiilerin tkenmesini nlemekte ya da en azndan dzeyini

azaltabilmektedir (zcan, 2008).

28

2.4. LGL ALIMALAR

lkemizde tkenmilik almalarnn doksanl yllarn banda Maslach

Tkenmilik Envanterinin Trke uyarlama almalaryla (am, 1992; Ergin, 1992;

Akt; apri, Gndz, ve Gkakan, 2011) balad, yurt dndaki srece benzer

ekilde, nc aratrmalarn salk alanlar zerinde gerekletii grlmektedir.

Bu tarihten sonra, tkenmilik almalar hz kazanm ve bata salk alanlar

(Taycan, Kutlu, imen ve Aydn, 2006; Sayl ve ark.; Erol ve ark., 2010; Gndz,

2000; nal ve ark., 2001; Erol ve ark., 2007; imen, 2000, Taycan ve ark, 2006;

Barutu ve Serinkan, 2009) olmak zere, eitimciler (Otacolu, 2008; Peker, 2002;

Dolunay, Piyal; zan, 2009; Avc ve Seferolu, 2011; Gndz, 2005; Cemalolu ve

Kayaba, 2007; Tmkaya, 2005; Polat ve ark., 2009; Kan, 2008; Ertrk ve Keeci,

2012; Dolunay, 2002; Akman ve ark., 2010; Akn ve Oguz, 2010; Yellice- Yksel ve

ark., 2011; elik, 2008; Kalkan, 1996; Tmkaya, 1996; Girgin ve Baysal, 2005;

Karakelle ve Canpolat, 2008; elikkaleli, 2011; Cemalolu, 2007; Maral, 2005,

zan, 2009), banka yneticileri (rmen, 1993; Akt; apri, Gndz, ve Gkakan,

2011), polislik (anl, 2006), akademik personel (Tmkaya, 2000;

Kksleymanolu, 2007; Dericiolu ve ark., 2007; avu ve ark., 2007; Budak ve

Srgevil, 2005; Deliorman ve ark., 2009; Toker, 2011) gibi meslek alanlarnda

almalar yaplmtr. 2000li yllardan sonra lkemizdeki tkenmilik

almalarnda adeta patlama yaanm, 2000-2010 yllar arasnda, antrenrlerden

(Tatlc, 2006) elere (apri, 2008), muhasebe mdrlerinden (Ersoy ve Utku;

ztrk ve ark, 2011), psikolojik danmanlara (kiz, 2010; Ouzberk ve

Aydn,2009), din grevlilerinden (Cengil, 2010), otel alanlarna (ngren ve ark.,

2010) kadar deiik rneklem gruplarnda sz konusu durum incelenmitir. Ancak,

lkemizde henz yeni allmaya balanan renci tkenmiliine ynelik

aratrmalar snrl sayda olduu dikkati ekmi bir durumdur (Kutsal ve Bilge,

2012; Tmkaya ve avuolu 2010).

Grld gibi gerek yurt iinde gerek yurt dnda tkenmilik konusu ile

ilgili pek ok alma yaplmtr. Aada yurt dnda ve yurt iinde yaplan

almalar iki balk altnda zetlenmeye allacaktr.

29

2.4.1. Yurt Dnda Yaplan almalar

Tkenmilik yurt dnda zellikle retmenlerde nemli bir problem olarak

grlmektedir. retmen adaylar da tkenmilik yaama ihtimali olan bir grup

olarak dnlerek bu alanda aratrmalar yaplmtr. Yurt dnda yaplan

aratrmalar incelendiinde retmenlerde ve retmen adaylarnda tkenmiliin ve

ilgili deikenlerin (ya, cinsiyet, medeni durum, kdem, ocuk sahibi olup olmama,

maddi olanaklar vb.)aratrld almalarn olduu fark edilmitir.

Friesen, Prokop ve Sarros (1980)deki almalarnda retmenlerin neden

tkendiklerini aratrmlardr. almada 1211 retmen yer almtr. stresi, i

doyumu, zellikleri ile demografik deikenler arasndaki ilikinin aratrlm ve bu

aratrma sonucunda, tkenmeyi net olarak ifade eden en anlaml deikenlerin

Maslach Tkenmilik leinin alt boyutlarna gre srasyla unlar olduu

grlmtr:

Duygusal Tkenmede: stresi, i doyumu ile stat ve kabul grme, i

doyumu ile i yk, i deitirme, i doyumu ile cret ve salanan fayda arasnda

ilikiler bulunmutur.

Duyarszlamada: doyumu ile stat ve kabul grme, i deitirme, i

doyumu ile gvenlik, i doyumu ile terfi, i doyumu ile insanlar aras ilikiler

arasnda ilikiler bulunmutur.

Schwab ve Iwanicki (1982) 469 retmende tkenmenin demografik

deikenlerle ilikisini aratrmlardr. Aratrma sonucunda alma yl, allan

okul, evli ve ocuklu olma gibi deikenlerle tkenme arasnda nemli bir ilikiye

rastlanmamtr. Aratrma sonucunda tkenme ile cinsiyet, ya ve grev yaplan

okul tipi arasnda anlaml farklar bulunmutur. Gen retmenlerin yal

meslektalarna gre, daha ok duygusal ynden tkendikleri grlmtr. Cinsiyet

ile yalnzca duyarszlama arasnda bir ilikinin varl dikkat ekmitir. Erkek

retmenlerin, rencilere ynelik olarak, bayan retmenlerden daha fazla olumsuz

tutuma sahip olduklarn ortaya koymulardr. Grev yaplan okul tipi asndan

incelendiinde, lise ve ortaokul retmenlerinin ilkokul retmenlerinden daha ok

rencilere ynelik olumsuz bir tutum tadklar belirlenmitir. Aratrmada allan

30

okul tipi ile kiisel baar asndan da nemli bir ilikinin olduu grlmtr.

lkokul retmenleri, lise ve ortaokul retmenlerinden daha yksek bir baar

gsterdiklerini ortaya koymulardr (Tmkaya, 1996).

Bu konu ile ilgili bir dier aratrma ise Fives, Hamman ve Olivarez (2005)

tarafndan gerekletirilmitir. Aratrmann rneklemini 49 retmen aday

oluturmutur. Veriler retmenlik deneyimlerinin ortasnda ve sonunda olmak zere

iki kez toplanmtr. Bu veriler retmen ibirliini destekleme, renme

tkenmilii, retmen atmosferi ve retmen etkisi alarndan deerlendirilmitir.

retmen adaylarnn tkenmilik dzeyleri zerine okullarda kendilerine yardmc

olan retmenlerin etkisinin olduu saptanmtr. retmenlik deneyiminin (okul

uygulamas dersi) sonunda ise tkenmiliin daha yksek olduu tespit edilmitir.

Fives, Hamman ve Olivarez (2007), retmenlerin tkenmiliklerine etki

eden kiisel ve evresel etkenleri aratrmlardr. Aratrmada retmenlerin

tkenmilik seviyesi ile temel kiilik yaps ve baz evresel etkenler arasndaki

ilikinin belirlenmesi amalanmtr. alma grubunu spanyadaki devlet ve zel

okullarda grev yapan retmenler oluturmutur. Verilerin toplanmasnda Maslach

Tkenmilik lei kullanlmtr. Aratrmada, da dnk retmenlerin daha fazla

tkenmilik yaadklarn, sinirli yapya sahip olan retmenlerin daha negatif

duygular, ruhsal farkllklar ve sert tepkiler gsterdikleri sonucuna ulalmtr.

Ayrca bu retmenlerin tkenmilik ve kiilik bozukluklar gstermeye daha meyilli

olduklar ortaya kmtr. Krsalda blgelerde grev yapan retmenlerin, buralarda

meslein saygnlnn dk olmas ve rencilerle olan ilikilerde yaanan sorunlar

nedeniyle daha ok tkenmilik yaadklar saptanmtr. zel okullarda grev

yapanlarda ise rencilerle iyi ilikiler kurulmas gerektiini savunan hogrl

retmenlerin kiisel baarlarnn daha yksek olduu sonucuna ulalmtr.

Betoret (2006), ortaokul retmenleri zerinde yapt aratrmada

retmenlerin stres kaynaklar, yeterlilik, stresle ba etme kaynaklar ve tkenmilik

yaantlarn incelemitir. Aratrmasnda 247 retmen ile almtr.

retmenlerin uyguladklar etkinliklere yani okul ortamndaki uygulamalarna

mdahale edildiinde ya da engellendiinde tkenmiliin meydana geldiini ifade

etmilerdir. Bunun yannda elde edilen bulgular yksek yeterlilie sahip olan

31

retmenlerin daha fazla stresle ba etme kaynana sahip olduu, bundan dolay da

tkenmilik seviyelerinin dk olduu saptanmtr.

Fimian ve Blanton (1987) retmen adaylar ve stajyer retmenlerin stres,

tkenmilik ve rol problemleri zerine alma yapmlardr. almalarnn

rneklemini 413 kiilik retmen adaylar ve stajyer retmen grubu oluturmutur.

Elde edilen bulgularda deneyimsiz retmenlerin ve retmen adaylarnn stres

yaadklar kantlanmtr. Rol problemleri yaayan deneyimsiz retmenlerin daha

ok stres ve tkenmilik iinde bulunduklar tespit edilmitir (Akt. zkaya, 2006).

Weckwerth ve Flynn (2006), niversite rencilerinde alglanan destek ve

tkenmilik zerinde cinsiyet etkisini incelenmitir. Northem Ontario

niversitesinden 214 renci ile allm, Maslach Tkenmilik lei nsan

Hizmetleri Anketi (MBI-HSS) uygulanmtr. Elde edilen sonular da cinsiyet

asndan alglanan destekte, tkenmiliin duyarszlama ve kiisel baar alt

boyutlarnda anlaml bir fark olduu grlmtr. Bayanlarn algladklar destek

puan erkeklerden nemli lde yksek kmtr. Duyarszlamada ve kiisel

baarda ise erkeklerin bayanlardan daha yksek puana sahip olduu grlmtr.

Goddard ve OBrien (2007) mesleklerinin banda bir grup Queenslandl

retmenin, lisans dnemi retmenlik eitiminin erken dnem kariyer

tkenmiliindeki etkisini aratrmlardr. almann rneklemini mesleklerinin ilk

ylndaki 100 stajyer retmendir. almada Maslach Tkenmilik leini

kullanmlardr. almann sonular ise niversitedeki retmenlik eitimini 4

yldan daha az alan retmenlerin, mesleklerinin gerektirdii youn i temposu ile

ba etme konusunda nemli eksiklikler olduu sonucuna ulalmtr. Sonu olarak,

sz konusu almada greve yeni balayan retmen ve rencilerin incelendii

dier almalarla beraber ele alndnda, farkl lisans eitimi gemilerinden gelen

retmenlerin mesleklerinde erken dnem tkenmilik sendromunu farkl ekillerde

yaadklar belirtilmitir.

2009 ylnda Mei-Lin Chang retmen ve retmen tkenmilii zerine

literatrde ki bilgileri aratrm ve literatrdeki yorumlarn ounun retmen

tkenmilii ve duygusall zerine olduunu grmtr. rencilerin davranlar,

32

retmenin kendi sahip olduu klasik yarglar retmenlerin tatsz duygular

yaayarak tkenmilik yaamalarna neden olduu sonucuna ulamtr.

Coulter ve Abney (2009) uluslararas okullarda alan retmenlerle kendi

lkelerinde alan retmenler arasndaki tkenmilik seviyelerini incelemeyi

amalamlardr. Katlmclarn hepsi Kanada vatandadr ve eitimlerini de Kanada

da yapmlardr. almada Ontario College of Teachers sertifika programnda ya da

kredili dersler alan retmenler bulunuyor ve tm bu retmenler Ontorio Ministry

of Education himayesinde bulunmaktadr. retmenlere Tkenmilik Envanteri 1

uygulanmtr. alma sonucunda uluslararas okullarda grev yapan retmenlerin

kendi lkelerinde grev yapan retmenlere gre daha fazla tkenmilik

yaadklarn bulgulamlardr.

2010 ylnda Moya-Albiol, Serrano ve Salvador tarafndan retmenlerin bir

gnlk almalar sonucu tkenmilik seviyelerinin psiko fizyolojik durumlarn

nasl etkiledii ile ilgili bir alma yaplmtr. Albiol ve ark. yksek tkenmilii

alma gn boyunca yksek stres algs ve kt ruh hali olarak tanmlamlardr.

Yaplan almada pozitif tkenmilie sahip olanlarda sistolik kan basncnda art

grlrken negatif tkenmilie sahip olanlarda gn iinde tkrk seviyesinde art

ve dk kalp hz olduu grlmtr. Psiko fizyolojik yantlar zellikle bir gnde

yani gnlk hayatlarndaki tkenmilikle eletirmilerdir. Bulgular yksek kan

basncnn erkeklerde dersin banda balarken kadnlarda dersin ortalarna doru

baladn gstermitir. Sonular tkenmilii vcut aktivitelerinin ve ruh halinin

etkilediini gstermitir.

2011 ylnda Brouwer, Tomic ve Bolujit tarafndan yaplan alma Hollanda

da grev yapan 311 fizik retmeni (PE) ile ilgilidir. Bu retmenlerin i

taleplerinin, i kontrol sistemlerinin, sosyal desteklerinin ve sahip olduklar z

yeterliliklerinin tkenmilik zerine etkisini incelemek ama edinmilerdir.

Karasekin talep-kontrol-destek modeli (1990) i taleplerindeki skntlar, iteki

kontrol eksiklikleri, i arkadalar, okul mdrleri ve yneticileri tkenmilie neden

olabileceini ortaya koymutur. Brouwer, Tomic ve Bolujitin (2011) almalarnda

da Karasekin 1990 da ki almas ile paralel sonulara ulalmtr.

33

2.4.2. Yurtiinde Yaplan almalar

lgili almalar blmnn giri ksmnda da grlecei gibi lkemizde

birok alanda almalar yapld grlmtr. Literatr taramasnda grlmtr ki

rencilerle, almamn temel konusu olan retmen adaylarnda tkenmilikle ilgili

olarak ok az yayna ve kaynaa ulalmtr.

lkemizde rencilerle ve zellikle retmen adaylar, retmenler ve

akademik personel ile yaplan almalar aada zetlenmeye allmtr. ncelikle

retmenler ve akademik personelle ilgili almalara yer verilmitir.

Baysal (1995), 551 retmen zerinde alma yaparak lise retmenlerinde

mesleki tkenmilii etkileyen etmenleri incelemitir. Veriler Maslach Tkenmilik

lei ve Kiisel Bilgi Toplama Formu kullanlarak elde edilmitir. almann

sonucunda bayan retmenlerde duygusal tkenmenin erkek retmenlerden daha

fazla olduu, medeni durumla retmenlik arasnda anlaml ilikinin olmad, ocuk

saysnn fazla olmasnn duyarszlama ve kiisel baar duygusu boyutlarnda

tkenmilii daha az yaanmasnda etkili olduu belirtilmitir.

Torun (1995), tkenmiliin, aile yaps ve sosyal destekle ilikisini

incelemitir. Aratrmann rneklemini 71 retmen, 57 sat eleman, 41 trafik

polisi, 41 laborant olmak zere toplam 210 kii oluturmutur. Maslach tkenmilik

lei, aile yapsn deerlendirme arac, sosyal destek lei ve demografik bilgi

anketinin uyguland almann sonucunda duygusal tkenmilik, canllk ve

katln tm aile yaps boyutlar ile bakalarna ilginin de ahenkli aile balar ile

ilikili olduu, duygusal tkenmilik ve katlk arttka ailedeki olumlu ynlerin

azaldn saptanmtr. Ayrca tkenmilik ile en ok ilgisi olan boyutun duygusal

destek olduu, en az ilgisi olan boyutun ise bilgi ve maddi destek olduu

saptanmtr.

Girgin (1995), aratrmasnda ilkokul retmenlerinde meslekte

tkenmiliin geliimini etkileyen deikenleri analiz ederek bir model nerisinde

bulunmutur. zmir metropoliten alan ve metropoliten alan dnda 38 okulda 253

34

kadn, 148i erkek toplam 401 ilkokul retmeni zerinde alma yapmtr.

Aratrmada Maslach esinlenilerek gelitirilen Maslach Tkenmilik Envanteri ile 23

sorudan oluan Bilgi Toplama Formunu kullanmtr. Sonu olarak, cinsiyete gre

tkenmilik dzeyinde erkek retmenlerin duyarszlama puanlarnn kadn

retmenlerden nemli derecede yksek olduunu, retmenlerde ya arttka

tkenmiliin de azaldn, medeni durum ve ocuk saysnn retmenlerin

tkenmilik dzeyine etki etmediini, alma yl arttka duyarszlamann

dtn ve mesleki baarnn ykseldiini, ayn kurumda hizmet verme yl ile

tkenmilik dzeyi arasnda iliki bulunmadn, okulda ynetici olanlarn duygusal

tkenmelerinin dier retmenlerden dk mesleki baarlarn ise yksek olduu

sonularna ulamtr.

Sucuolu ve Kulolu (1996) zel retim retmenleri ile ilkokul

retmenlerinin tkenmilik dzeyleri arasnda fark olup olmadn ve

retmenlerde tkenmilie etki eden etmenleri aratrm ve 199 zel retim

retmenleri ile 112 ilkokul retmeni zerinde inceleme yapmtr. Aratrmada

Maslach Tkenmilik Envanteri (MBI) kullanmtr. Tkenmilii, cinsiyet, ya ve

allan sre deikenleri asndan deerlendirmitir. ki grup retmenin toplam

tkenmilik puanlar arasnda nemli fark olma, ilkokul retmenlerinin kiisel

baar puanlarnn zel retim retmenlerinden daha fazla olduu tespit edilmitir.

Tmkaya (1996) retmenlerde tkenmilik, grlen psikolojik belirtiler ve

baa kma davranlarn incelemi ve retmenlerde tkenmilik durumu ile eitli

deikenler arasnda anlaml bir iliki olup olmadn aratrmtr. 720 kiilik

retmen grubu ile yapt almada, retmen Tkenmilii lei, Ruhsal Belirti

Tarama Testi, Kiisel Davran leini kullanmtr. Aratrmann sonucunda

ilkretimde grev yapan retmenlerin yeterli idari destek grmediklerinde daha

fazla tkenmilik yaadklar, lisede grev yapan retmenlerin de rencilere

ynelik tutumlar boyutunda daha fazla tkenmilik yaadklar belirlenmitir.

altklar snflarn kalabalk olmas, yaptklar meslekte ykselme olanann

bulunmamas ve alnan cretin yetersiz olmasnn tkenmilii arttrd, medeni

durum ve branlar asndan ise anlaml bir fark bulunmad, eitim dzeyi ile

alglanan stres orannn negatif ynde ilikisinin olduu yani eitim dzeyi

35

ykseldike alglanan stres orannn azald, hizmet sresi az olanlarn fazla olanlara

gre i doyumunun ve rencilere ilikin tutumunun daha az olumlu olduu ortaya

kmtr.

Altntan (1999) yapt alma da teknik retmenlerde tkenmilik

dzeyini etkileyen deikenlerin neler