Ahmet Ünal. Hitit. Sağlık

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    1/26

    ULUSLARARASI

    10. QORUM

    HlTlT

    F E S T l V A L l

    17-21

    TEMMUZ

    1990

    U L U S L A R A R A S I

    1.

    H l T l T O L O J i K O N G R E S l

    B l L D l R i L E R i

    (19-21

    T e m m u z 1990)

    Q O R U M

    B u y a y i n ,

    K u l t u r B a k a n h g f n i n m a d d i k a t k i l a n y l a

    bastir i lmit ir .

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    2/26

    I g lNDEKlLER

    S a y f a

    S U N U

    A ? I L I K O N U M A L A R I

    K o n g r e B a k a n i

    O r d .

    P r o f . D r . S e d a t A L P 9

    B e l e d i y e B a k a n i

    D r . T u r h a n K I L I Q Q I O L U 12

    A n i t l a r v e M z e l e r G e n e l M d r

    M . A k i f l I K 1 4

    Q o r u m V a l i s i

    e v k e t E K l N C l 16

    B l L D l R l L E R

    O r d . P r o f . D r . S e d a t A L P 2 1

    Hitit Q a Q m d a A n a d o l u C o r a fy a s i ;

    B a z i

    A t i h m l a r v e Y e n i U m u t l a r 21

    P r o f . D r . H .

    O T T E N

    E s k i

    A n a d o l u K l t l e r in i n D e va m l i li C j i

    l l e l l g i l i

    B a z i

    D n c e l e r 2 5

    P r o f . D r . K a r l H E C K E R

    Hitit Q i v i Y a z i s i n m K k e n i H a k k i n d a 4 3

    M u a z z e z i L M i Y E g

    A t a t r k v e T r k i y e ' d e v i Y a z i l a n

    B i l i m i n i n i n B a l a m a s i 6 4

    P r o f . D r . G e r n o t W I L H E L M

    H a t t u S a ' d a k i B a b i l - A s u r O k u l G e l en e ji

    z e r i n e 7 2

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    3/26

    HlTlTLER DEVRl A N A D O L U ' S U N D A

    T EM l Z L l K L E iL G lL l A R A T IR M A L A R ; QlVl

    YAZILI

    MET lN LER VE A R K EOL OJ lK VER lLER E

    GRE KENTELRDE HALK SALII VE

    T E M l Z L l K L E ILGlLlYAPILAR

    P r o f. D r . A h m e t n a l , M n i h n i v r e s i t e s i

    B u n d a n

    tarn

    o n b i r y i l n c e B i r i n c i Q o r u m

    Hitit

    F e s t i v a l i n i n t ek H i t i t o l o g

    k o n u m a c i s i o l a r a k Q o r u m ' l u l a r a Hitit k e n t i n i n

    s o s y a l ,

    e k o n o m i k v e f i z i k i

    y a p i s i y l a i lg i l i b i lg i l e r v e r m i t i m i . 0 z a m a n l a r , i m d i k i a r a ? t i r m a m d a s u -

    n a c a i m ,

    k e n t l e r i n t e m i z l i k s o r u n u n a s a d e c e b i r k a g k e l i m e y l e

    d e i n e b i l m i t i m . Z a m a n i n v a l i s i s a y m N a z i f D e m i r z v e B e l e d i y e

    B a k a n i s a y m D r . T u r h a n K I I I Q C I O I U t a r a f m d a n b a n a v e r l e n b a a n b e l -

    g e s i n i h a l a s a k l a r , f e s t i v a l i n s i m g e s i o l a n H u r r i b o g a h r o z e t i h a l a

    t a k a r i m . Q o r u m ' l a i l g i l i o l a r a k h e r z a m a nbirlikte t a i d i i m b i r e y v a r d i r

    k i

    o d a Q o r u m l u l a r m d n y a n m h i g b i r y e r i n d e b u l u n m a y a n k e n d i l e r i n e

    z g o m i s a f i r p e r l i k v e d e r i n i n s a n s e v g i l e r i d i r . B u n d a n d o l a y i b u

    a r a t i r m a m i Q o r u m h a l k m m s ic a k s e v g i v e d o s t l u k d u y g u s u n a ithaf

    e d i y o r u m . B e n i b u g z e l F e s t i v a l e d a v e t e d e n s a y m v a l i e v k e t

    E k i n c i ,

    T r k i y e ' n i n e n t e m i z k e n t l e r in d e n b i r in i n B e l e d i y e B a k a n h m i y a p a n

    S a y m

    D r . T u r h a n K i h g c i o l u , K u l t u r M d r a r k a d a i m A h m e t E r te k i n

    v e

    M z e M d r ve g e n e a r k a da i m Ismet E d i z ' e v e a r a l a r m d a v e s a y e -

    l e r i n d e Hitit d n y a s m a g z m a g t i i m t u m Q o r u m h a l k m a

    s o n s u z

    t e e k k r l e r i m i s u n u y o r u m .

    A n t i k k e n t l e r d e k i h a l k s a g l i g i v e t e m i z l i k l e i l g i l i k u r u l u v e y a p i l a r a

    de^ in i l k dnce, bende 1960 'h y i l la rda i l k kez I ta lya 'd^ak i an t ik R o m a

    k e n ti P o m p e i ' y i z i y a r e t im s i r a s i n d a h a s i l o l m u t u r . V e z v y a n a r d a ^ i m n

    g i k a r d i i k l l e r i n g n m z e k a d a r k o r u d u ^ u v e h e m e n h e r e y i y l e k o -

    r u n m u o l a n b u k e n t i n d e r i n b i r g a l i m a r n s o n u c u o r t a y a Q i ka n a l -

    t y a p i k u r u l u l a r i v e g r k e m l i y a p i l a r i b e n i a d e t a b y l e m i t i . K e n t i n k u -

    r u c u l a n h e r e y i d e r i n l e m e s i n e d n m l e r d i ; t a v e r n a l a r m n n d e

    k u s m a

    y e r l e r i y a p a c a k k a d a r i n c e l i k l e p l a n l a m i t i h e r e y . H e r $ e y d e n

    n c e o z a m a n l a r n e o l d u ^ u n u b i r t r l b u l u p 9ikaramadiim b i r

    m a n z a -

    r a b e n i

    5 k

    i l g i l e n d j r m i t i : a n a y o l l a r d a m u n t a z a m a r a h k l a r l a ik i

    k a l d i n m i b i r b i r i n e b a ^ l a y a n v e o r t a l a n n d a a r a b a l a r m g e g m e s i n e o l a n a k

    1 . O b i l d i r i m i n b i r nsh as i b a s i l m a s i i g i n Q o r u m K u l t u r M d r l g n e v e r i l i $ t i r .

    186

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    4/26

    s a g l a y a n

    o l u k l a r b u l u n a n t a g e g i t v e y a k p r l e r v a r d i . D a h a s o n r a

    tarhigi P l i n i u s ' u o k u y u n c a a n l a d i m k i ,antik k e n t l e ri n v e d o l a y i s i y l a P o m -

    p e i ' n i n s o k a k l a r i9er 90p v e p i s l i k l e d o l u i d i v e y a y a l a r m b u p i s l i k l e r e d i z

    b o y u b a t m a s i n i n l e m e k i g in k a r i d a n k a r i y a g e g i l e r d e b u t r y a y a

    g e g i t l e r i n e g e r e k s i n m e v a r i d i . B u n d a n d o l a y i P o m p e i d u v a r

    y a z i l a r m d a k i " c a c a t o r c a v e m a l u m " b i z i a i r t m a m a k t a d i r .

    D u r u m t u m E s k ig a k a v i m l e r i n d e , (H attuS a v e d i ^ e r Hitit k e n t l e r i n d e m u -

    h a k k a k k i f a r k h d e i l d i . N e v a r k i g e v r e k i r l e n m e s i v e

    9 p

    s o r u n u

    (Hat tuSa'da

    o k a d a r b y k b i r s o r u n y a r a t m a m a k t a d i r , keza b u r a s i h e n z

    m o d e r n tur ist ler in i s t i l a s m a u r a m a m i t i r v e e k o l o j i k d e n g e h e n z b o -

    z u l m a m i o l d u u n d a n , r e n y e r l e r i n i g e z e n v e y a o r a l a r i a r a ti r a n i n s a n -

    l a n n d i k k a t i h en z b u s o r u n l a r a g e k i l m e m e k t e d i r . Y a n i b i z m o d e r n i n -

    s a n l a r

    H a t t u a ' y i , a r a d a n g e g e n b i n y i l l a r m t e m i z l e y i p a n t t iQ i o

    f o s i l l e m i t e m i z l i Q i y l e g r m e k t e y i z . B u n d a n b a ? k a , s a r p y a m a g l a r , d e -

    r e l e r v e y e r y e r y k s e l e n k a y a h k l a r d a n o l u a n a r a z i y a p i s i y l a B o a z k y -

    U a t t u S a ' m n

    g e v r e t e m i z l i i a g i s i n d a n b y k a v a n t a j l a n d a v a r d i r ,

    keza

    b y l e s i n e b i r a r a z i z e r i n d e k u r u l m u b i r kentte y a Q m u r s u l a r m i n 9 p

    v e p i s l i k l e r i s o k a k l a r d a n s i l i p - s p r m e o l a n a g i v a r d i r . B u d u r u m

    b y s e l b i r b e n z e t m e d e y l e d i l e g e t i r i l m i t i r : " Y a g m u r s u l a n s o k a k l a r i

    n a s i l

    s i d i k v e p i s l i k t e n a n t i r s a "

    2

    . A y r i c a n f u s u n o k a d a r k a l a b a h k

    o l m a d i Q i d a d i k k a t e a l i n m a h d i r , g n k

    Hit i t Imparatorluk

    d e v r i n d e

    b a t t u S a ' n m t o p l a m n f u s u 1 5 .0 00 c i v a n n d a t a h m i n e d i l m e k t e d i r 3 .

    A n t i k k e n t l e r d e k i e v l e r d e t u v a l e t l e r m e v c u t o l m a d i m d a n k e n t s a k i n l e r i

    s o k a k ,

    d u v a r k e n a r l a n v e k e n t i g i n d e k i b o a r s a l a r i b u m a k s a t l a k u l -

    l a n m i l a r d i r . B u d u r u m B o a z k y ' n Y u k a n K e n t i g i b i d a Q i n i k i s k a n y e r -

    l e r i n d e b ir s o r u n y a r a t m a m i o l a b i l i r. A n c a k b u d u r u m B y k k a l e g i b i

    s i k i s k a n e d i l e n v e

    etrafi

    s u r l a r l a g e v r i l i y e r l e r d e t e m i z l i k v e e n b a t a

    b u l a i c i h a s t a h k l a r o l m a k z e re s a g h k s o r u n l a n y a r a t m i o l a c a k t i r .

    A y r i c a

    g a y , d e r e , g e m e v e k u y u l a r d a n s a ^ l a n a n i g m e s u l a n d a k i r l e n -

    m i v e h a l k s a ^ h ^ i m tehdit e t m i o l a c a k t i r . H a l i v a k t i y e r i n d e o l a n l a r l a

    v e k r a l i y e t s a r a y m m s a k i n l e r i e v l e r i n d e v e y a e v l e r e y a k i n g e v r e d e e s k i

    R o m a ' d a

    i g l e r i d o l i a d e n i l e n g b r e y i Q i n l a n n a b o a l t i l a n l a s a n a ' l a r a

    b e n z e y e n

    l a z i m h k l a r k u l l a n m i o l a b i l i r l e r .

    Hit i t ler in g n l k h a y a t m d a b u k o n u l a r d a h e m e n h i g b i r e y b i l m e -

    d i g i m i z d e n f i lolojik v e a r k e o l o j i k v e r i l e r i b u a g i d a n d e e r l e n d i r m e k t e

    b y k y a r a r l a r v a r d i r . U n u t m a m a k g e r e k i r k i , H i t i t le r d e v r i A n a d o -

    l u ' s u n d a

    s a g l i k l a i l g i l i k u r u l u l a r v e t u v a l e t s o r u n u d a k l t r t a r i h i n i n b i r

    p a r g a s i d i r v e ti t i z li k le i n c e l e n m e s i g e r ek i r .

    2 .

    K B o

    1 0 . 4 5 a y .

    iv 37

    v d .

    3 . C. M o r a , S M E A 18, 1 9 7 7 , 2 2 7 - 2 4 1 .

    187

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    5/26

    K o n u n u n 9 k g e n i t a b a n h o l m a s i n e d e n i y l e s a d e c e b i r k a g y n y l e

    s i n i r l a n m a s i g e r e k e c e k t i r :

    1 . H i t i t l e r d e t e m i z l i k k a v r a m i v e a n l a y i i

    2 .

    K e n t l e r d e ig m e s u y u v e k a n a l i z a s y o n t e s i s l e r i

    3 .

    I n s a n d i k i l a r m i n a t i l m a s i

    4 . Hitit

    k r a l m m t u v a l e t e g i t m e s i y l e i l g i l i o l c j u g u n e s r l e n K U B 3 1 . 1 0 0

    e n s t r k s i y o n m e t n i n i n d e e r l e n d i r i l m e s i

    5 . A r k e o l o j i k m a l z e m e n i n b u a g i d a n d e e r l e n d i r i l m e s i

    1. A n t i k g a k a v i m l e r i i g i n d e r i t e l t e m i z l i g j e H i t i t l e r k a d a r n e m v e r e n

    g ok az t o p l u m v a r d i r . B u k o n u d a

    y a l n i z c a

    I b r a n il e rl e k i y a s l a n a b i l i r ; A m e -

    r i k a ' d a

    b u k o n u d a e n a z 4 a d e t d o k t o r a t e z i y a z i l m i

    4

    ve g ok

    s a y i d a

    a r a t i r m a y a p i l m i t i r . o k i y i a r a t i r i l d i g j i v e i y i b i l i n d i i i g i n b u k o n u y u

    b i r t a r a f a b i r a k a b i l i r i z . A n c a k t e k r a r v u r g u l a m a k g e r i k i r k i , Hitit t e m i z l i k

    k a v r a m i s a d e c e v e s a d e c e r i t e l a n l a m d a d i r . " p i s l i k , kirlil ik" d e m e k o l a n

    H i t i t g e s z c k p a p r a t a r % 9 5 r i t e l m u h t e v a d a , y a n i k a n d a v a s i , t r l

    h a s t a h k l a r , v e b a s a l g m i , c i n s e l i k t i d a r s i z l i k , k i s ir h k , a s k e r i y e n i l g i , a i l e

    fert leri a r a s m d a k i g e g i m s i z l i k l e r , e v l e r d e k i k t v e a d i r u h l a r , b y ,

    g n a h ,

    i l a h i f k e , l r u h l a r i n m i n s a n y a a m i n i a l t- s t e t m e s i , i n s a n -

    l a n n s a h t e k a r l i i v . s . i l e b i r l i k t e , o n l a r l a y a n y a n a k a r i m i z a g i k i y o r . Hitit

    l e r , k i r l e n m e s o n u c u o r t a y a g i k a n m s i b e t l e r d e n k u r t u l m a d a , tipki h a s -

    talik v e d i e r m u s i b e t l e r i d e f e t m e d e k i y n t e m l e r i k u l l a n m i l a r d i r k i , b u

    d a b y d r . B u r a d a b y s e l y n t e m l e r a r a s m d a e n y a y g m k u l l a n i l a n ,

    k t l Q n b a k a b ir ah s a a k t a r i l m a s i , t e m i z l e y i c i m a d d e l e r k u l -

    l a n i l m a s i , h a s t a i n s a n i n y e r i n e v e k a l e t e d e n b i r b a k a a h s i n k u l -

    l a n i l m a s i ( S u b s t i t u t i o n ) , y a l v a r i p y a k a r m a k v e r v e t v e r m e k s u r e t i y l e

    t a n r i l a r i n g a z a b i n i y a t i t i r m a , a n a l o j i b y s

    5

    , g z l e g r l m e y e n

    k t l k l e r i n s o m u t l a t i r i l m a s i , y o k e t m e , n c e d e n k o r u n m a t e d b i r l e r i

    a l m a

    v e h a s t a k i i y i g g l e n d i r m e g i b i h e m b a t i l h e m d e y a r i

    t ibbi

    y n t e m l e r d i r

    6

    , K o n u y l a i l g i l i g o k g z e l b i r r n e k K U B 7 .4 1 + b y m e t -

    n i n d e g z l e n e b i l i r . B u m e t i n d e k u l l a n i l a n y n t e m l e r d e n s a d e c e pek az i

    t ibbi

    v e e m p i r i k t i r , g e r i k a l a n i h e p b y s e l v e t e l k i n i le i l g i l i d i r

    7

    .

    H i t it l e r e g r e k i r l i l i g i n k a y n a Q i s o d o m i y i d e ig e r e n c i n s e l i l i k i , S p e r m a ,

    t k r k , k a n , a y b a i , d i i k (S a k k a r -) , h a m i l e l i k v e l r u h l a r i ( a k k a n t - ,

    4 .

    (J. C.

    M o y e r ,

    Th e

    C o n c e p t

    o f

    R i t u a l P u r i t y A m o n g

    th e

    H i t t i t e s ,

    P. D.

    B r a n d e i s

    1969,

    5 0 f f . ;

    D . H. E n g e l h a r d , H i t t it e M a g i c a l P r a c t ic e s P h . D. 1970 7 1 f f . ; D . P . W r ig h t , D s i p o s a l o f l m p u r i -

    t y

    i n the

    P r i e s t l y W r i t i n g s ,

    1984.

    5 . A .na l , B M E C C J 3, 1988, 7 4 - 8 5 .

    6 . A . na l , S t u d i e s in A n c i e n t A n a t o l i a n M a g i c a l P r a c t i c e : Th e H i t t i te R i t u a l of Hat i ta$u

    f r o m th e C i t y o f H u r m a A g a i n s t T r o u b l e s o m e Y e a r s , T rk T a r ih K u r u m u B a s i m e v i 1992.

    7 . E n g e l h a r d 1970 7 1 f f . ; W r i g h t , 1 9 8 4 3 0 f f .

    188

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    6/26

    G I D I M ) i d i

    8

    . K i r l i l ik , a y i n l e r i n i h m a l e d i l m e s i , s i y a h b y k y a p i l m a s i v e

    kirl i l ik

    ta i y a n n e s n e l e r l e direkt t e m a s e d i l m e s i s o n u c u d a o r t a y a

    g i k a b i l i y o r d u

    9

    . H i t i t g e k e h a n e t m e t i n l e r i , kirlilik b e l a s i e y i n k a y n a k v e

    s e b e p l e r i n i r e n m e k a m a c i n a y n e l ik s a y i s i z f a l s o r u l a n y l a d o l u d u r .

    B a z e n r i t e l t e m i z l i k l e h i j y e n i k t e m i z l i k a r a s m d a k i farki a y i r d e t m e k g o k

    z o r d u r . B u n a r n e k o l a r a k d i n i b i r a y i n s i r a s m d a o y n a d i k l a r i r o l g e r e ji

    p e y n i r y i y e n i n s a n l a r a b i r b a k a h m : B i r t r m a y a h p e y n i r a t e in i g i n e

    a t i h y o r v e b i r d e Q n e k l e k z n i g i n e b a s t i r i h p , e v r i l i p g e v i r i l i y o r . S o n r a

    m e t i n y l e d e v a m e d i y o r :

    " S o n r a

    h e r k e s b u p e y n i r d e n b i r p a r g a a h r v e

    (birbirlerinin a g i z l a n n a ) t i k a r l a r . Y a l n i z c a t e m i z p e y n i r i y e m e l e r i g e r e k i r ;

    kirli

    p e y n i r i y i y e m e z l e r , o n u y e m e k d o Q r u d e i l d i r "

    1 1

    . B u r a d a t e m i z p e y

    n i r d e n k a s i t , k i z a r t m a e s n a s m d a k l e , k z e b u l a n m a m i v e y a y a n i p

    k m r l e m e m i p e y n i r d i r . G r l y o r k i , b a ka m e t i n y e r l e r i n d e

    g o ^ u n l u k l a i n s a n d i i i y l a i l g i l i o l a r a k k a r im i z a g ik a n S a k n u w a n t -

    s z c b u r a d a " k l v e k z e b u l a n m i " v e y a " y a n m i " a n l a m m a g e l -

    m e k t e d i r . B u v e b u n a b e n z e r getrefil d u r u m l a r , l d i l l e r i n o k u n u p

    d o ^ r u o la r a k y o r u m l a n m a l a n n i z o r la t ir m a k t ad i r.

    B a b i l d n y a s m d a k i B IT R I M K N e r e b e n z e m e s i g e k e re n y u n a k l a r

    1 2

    v e y a

    b a n y o k v e ti d e n i l e n n e s n e l e r i n k a z i l a rd a b u l u n m u o l m a s i

    1 3

    v e m e t i n -

    l e r d e s i k s i k d i n i a y i n l e r i n b a l a m a s m d a n n c e v e y a z e l l i k l e c i n s i t e -

    m a s t a n s o n r a y i k a n m a , y i k a m a

    (arra-)

    ve b a n y o y a p m a y a

    (warp-)

    a t i f l a r d a b u l u n u l m a s i , Hitit lerin r i t e l t e m i z l i k y a n m d a f i z i k i v e h i j i y e n i k

    t e m i z l i e d e a y n i n e m i v e r m i o l d u k l a r m m b i r k a n i t i o l a b i l i r ; n e v a r k i

    b u d u r u m y a n i l t i c i d i r , g n k b u k a y i t l a r m h e p s i d e a y i n l e r l e i l g i l i d i r .

    i m d i g o k titiz v e g r n t e t e m i z l i k d k n b i r Hitit k r a l i n m b i r

    e n s t r k s i y o n m e t n i n d e s u t a i y i c i l a r in a y n e l i k , t e m i z s u t a i m a l a r i y l a

    i l g il i v e r d i g i b u y r u k l a r a b i r b a k a h m : T e m i z s u d a n b u r a d a k i k a si t, s u y u n

    s z l m v e i n s a n k i l l a r i n d a a r i o l m a s i d i r

    1 4

    . A y n i m e t i n d e a ^ g i l a r i n

    t a n n l a r a d i i k ( z a k k a r ) v e s i d i k l i ( : d u - - u r , i i i 62ff.) y i y e c e k m a d d e l e r i

    s u n m a m a l a r i b u y r u l m a k t a d i r . K p e k v e d o m u z l a r i n

    mutfak

    a l e t -

    e d a v a t i n a

    y a k l a m a m a s i d a i s t e n m e k t e d i r ( i i i 6 4 v d . ) ;

    hititlerin

    g n m z

    T r k i y e ' s i n d e k i g i b i b u h e r i ki h a y v a n i d a p i s a d d e t t i k l e r i n i b i l i y o r u z ( bk .

    8 . J.C. M o y e r , Th e C o n c e p t o f R i t u a l P u r i t y A m o n g th e H i t t i t e s , Ph. D. B r a n d e i s 1969,

    5 0 f f .

    9 .

    D.H.

    E n g e l h a r d , H i t t i t e M a g i c a l P r a c t i c e s P h .

    D. 1970

    7 1 f f .

    1 0 . A. nai , TH 6 1978 1 6 f .; i d e m H i t it S a r a y m d a k i E n t r i k a l a r 1 9 8 3 8f.

    1 1 . K UB 4 5 . 4 9 iv? 8-10 (Bo 7051 v i? o l a r a k , H. O t t e n , S t B o T 15 ( 1 9 7 1 ) 29). (8) ... n u

    G A . K IN . A G I M - Z U S u - u p - p a -a -e -e S

    (9 )

    [az Jzi kn zi

    S a - a k - n u - w a - a n - t e - e S -m a

    (10) [J-UL a-

    d a - a n - z i -UL a - a - r a .

    1 2 . A . S a h n e n , Die H a u s g e r a t e d es a l t e n M e s o p o t a m i e n 1965, 7 8 1 1 . ; M o y e r R i t u a l P u r i t y

    8 5 f .

    1 3 U R U D U w a r p u w a S v e y a w a r p u w a S U R U D U , m e t in y e r le r i i g i n

    bk . S. Ko ak, TH 10 1982

    2 4 4 ;

    J .

    S i e g e l o v E a , H e t h i t is c h e V e r w a l t u n g s p r a x i s 1 9 8 6

    627.

    1 4 . K U U B 1 3 .3 ; k r s . a y r i c a km k KUB 35.2 (+) KUB 35.4 i i i 1 - 2 ' d e k i s a g v e r i t o n k a y i t l a r r y l a .

    189

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    7/26

    f a l m e t n i K U B 5 .7 y . 3 5) . B i r k e z k i r l e n i n c e artik t e m i z l e n m e s i m m k n

    o l a m a y a n a g a g t a n v e p i m i t o p r a k t a n ( G I R ) k a p k a g a g i n a t i h p y o k e d i l

    m e s i

    g e r e k i y o r d u . B u n a k a r m m a d e n i , z e l l ik l e tungtan k a p l a r t e m i z -

    l e n d ik t e n s o n r a t e kr a r k u l l a n i l a b i l i y o r d u

    1 5

    . P i s h a y v a n l a n n b u k a p l a n s i -

    d i k l e r i y l e

    kirlettikleri

    d ? n l r s e , b u t e m i z l i k y n t e m i n i n t a i d i i a n l a m

    o r t a y a g i k a r . H u d u t b e y l e r i n e ( B E L M A D G A L T I ) y n e l i k

    e n s t r k s i y o n l a r d a h a r m a n i g i l e r i n i n , s i Q i r , k g k b a ? h a y v a n , a t v e m e r -

    k e p l e r in y e r l e im y e r l e r i n e s o k u l m a l a n n i n y a s a k l a n m a s m i n ^ b e n z e r t e

    m i z l i k k a i d e l e r i y l e i l g i l i o l u p o l m a d i g i n i b i l m i y o r u z . R a h i p l e r e y n e l i k

    b a k a b i r e n s t r k s i y o n d a k r a l i y e t m u t f a g i n m t e m i z l i g i n e d e g g i n b e n z e r

    e m i r l e r y e r a l m a k t a d i r ( K U B 1 3 . 4 ) . i m d i t i b v e h i j i y e n i a g i s i n d a n s u

    v e y a y e m e k l e r e k a n a n i n s a n k i l v e y a s a g l a r m m b u l a i c i b i r h a s t a h k

    t a ^ i m a d i g i b i l i n d i g i n e g r e , b a s i t g n c e l y a a m l a i l g i l i v e h e r k e s i n k e n -

    d i l i g i n d e n d i k k a t e t m e s i g e r e k e n b u k u r a l l a r m d i n i y a s a k v e t a b u l a r

    e k l in e s o k u l m a s i n i n a s i l a g i k l a m a k g e r e k e c e k t i r ? K a n a t i m c a te k

    a g i k l a m a y o l u , H i t i tl e r d e h i j i y e n i k k u r a l l a r m e k s i k o l m a s i d i r , y a n i b u t r

    o l a y l a r g n c e l y a a m d a g o k s i k o r t a y a g i k a b i l i y o r d u k i , b u n l a r m b i z z a t

    y a s a k l a y i c i

    k u r a l l a r la n l e n m e s i g e r e k i y o r d u ; p i s l i k l e r l e d o l u b ir o r t a m -

    d a i s e h e r z a m a n u l a i l m a s i g g d i n i , h i j i y e n i k v e b e d e n s e l t e m i z l i g i n

    u lv i b i r i d e a l o la ra k g ok y kse k b i r ye r i va r id i .

    Hitit t ibb i

    i l e u z u n s r e u g r a i l a r i m v e y a p t i Q i m a r a t i r m a l a r b i r k e z

    d a h a

    g s t e r m i t i r k i, H i t i t l e r de k e l i m e n i n g e rg e k a n l a m m d a

    M

    t ib

    M

    d e n e b i -

    l e c e k b i r u y g u l a m a y o k i d i . M . A . D i n g o l t a r a f m d a n a h s i m a k a r i p o l e -

    m i k k o n u s u y a p i l a n

    1 7

    H i t i t l e rd e g e r ge k t i b v a r m i y d i s o r u s u n a b u g n

    g e n e h a y i r d i y o r u m v e a r a d a n g e g e n 12 s e n e s o n r a Hitit lerin t ib k o n u -

    s u n d a k i

    t e k k a t k i l a r i , b u l a i c i h a s t a h k l a n n b u l u n d u g u k e n t l e ri b o ^ a l t m a k

    o l d u g u n u t e k r a r l a m a k l a y e t i n i y o r u m

    1 8

    . M o d e r n a n l a m d a t i b d a k i b u

    b o l u u b y k g a p t a b y c l e r d o l d u r m u t u r

    1 9

    . H e k i m l i k l e u g r a ^ a n

    m t e h a s s i s l a r i s e d a h a z i y a d e k o c a k a r i i l a g l a n y l a t e d a v i y n t e m l e r i u y -

    g u l a m i l a r v e M e z o p o t a m y a v e M i s i r

    t i bb in i

    k r k r n e takl i t

    e t m i l e r d i r . H a s t a h k l a n n

    t ibbi

    e s a s l a r a g r e t e d a v i s i n d e b u b y c l e r

    h e k i m l e r d e n d a h a e t k i n i d i l e r, g n k u y g u l a d i k l a n y n t e m l e r i n h ig o l -

    m a z s a b a z i l a r i y z y i l l a r b o y u s r e n d e n e y i m v e s i n a m a l a r a

    d a y a n i y o r d u v e b u n d a n d o l a y i t i b b a d a h a y a k i n i d i 2 0 . H i t i t g e t i b b i , d i n i

    7 5 .

    D P . W r ig h t , D i s p o s a l 1 0 5 v d .

    1 6 . B ei m a d g a l t i A i 7-8, Vo n S c h u l e r , HDA 1 9 5 7 41.

    1 7 . B e l l e t e n 1 9 3 ( 1 9 8 5 )

    6vd.

    1 8 . A . na l , B e l l e t e n 1 7 5 ( 1 9 8 0 ) 4 7 5 vd .

    1 9 . D e t a y l a r i g i n

    bk. A . na l ,

    B M E C C J

    3

    ( 1 9 8 8 )

    5 2 v d . ; v e

    a y n i y a z a r , S t u d i e s

    in

    A n c i e n t

    A n a t o l i a n M a g i c a l P r a c t i c e s : Th e H i t t i te R i t u a l ofHati taSu f r o m th e C i t y o f H u r m a A g a i n s t

    T r o u b l e s o m e Y e a r s , T rk T a r ih K u r u m u B a s i m e v i 1992.

    2 0 . C. B rde, S t B o T 19 1974; nal , B e l l e t e n 175 1980

    4 8 5 f f .

    ve Mn ih n ive rs i tes inde

    " M a g i e un d H a u s m e d i z in " k o n u s u n d a 1 9 8 9 'd a v e r d i $ im ve b a s k i d a o l a n b i l d i r i m .

    190

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    8/26

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    9/26

    m e r k e z i n e ,

    y a n i L a b a r n a ' n i n o t u r d u g u y e r e y a k i n l i g i d o l a y i s i y l a v e r i l m i ?

    o l a b i l i r .

    Hitit

    k a n u n l a r m m 2 5 . m a d d e s i k p , s i s t e r n v e y a g l e t a n l a m -

    l a r i n d a n b i r i n e t e k a b l e t m e s i g e r e k e n b i r s u k a y n a i n m k s t e n k i r l e t i l -

    m e s i n d e n s z e d i y o r . A n c a k b u s u k a y n a ^ m i n n e ie y a r a d i g m i b i l e -

    m i y o r u z .

    G e n e

    k a n u n l a r d a ( m a d d e 1 0 2 ) b i r g l c k t e n k e r e s t e g a h n m a s i

    v e y a

    B e l e d i y e B a k a n l a n ( H A Z A N N U ) e n s t r a k s i y u n u n d a ( K B o 1 3 . 5 8 i i i

    1 8 - 2 0 ) b u g l c k l e r i n t e m i z l e n m e s i k a y i t l a r m m g e r g e k a n l a m l a n m u a m -

    m a h d i r . B u k u r u l u l a r d a n h i g o l m a z s a b a z i l a r m i n h a y v a n l a r i n s u igtikleri

    y a l a k l a r v e y a i g m e s u y u s a $ l a y a n g e m e l e r o l d u k l a r i k a b u l e d i l e b i l i r .

    H i t i tg e ' d e g e n e l a n l a m d a " p m a r , g e m e , k u y u , s u k a y n a i " a n l a m i n a

    g e l e n

    a l t a n n i - , T L , w a t t a r u - v . s . ' n i n k e n t l e r d e k i t e m i z s u k a y n a k v e

    e b e k e l e r i y l e i l i k i y e g e g i r i l e m e m e s i h e m d n d r c , h e m d e

    z c d r .

    Z a t e n g e n e l l i k l e h y k l e r i n t e p e s i n d e v e y a s a r p t e p e l e r i n z i r v e s i n d e k u -

    r u l m u o l a n Hitit k e n t l e r i n d e , s u p o m p a l a m a t e k n i g i v e y a s u k e m e r l e r i

    i n a t i o l m a d a n , a k a r s u s a g l a m a o l a n a ^ m i n k e s i n l ik l e o l a m a y a c a g i

    a g i k t i r v e b u n d a n d o l a y i

    f i lolojik

    v e a r k e o l o j i k m a l z e m e a r a s m d a s u

    e b e k e l e r i y l e i l g i l i k a y i t a r a m i n i n b o u n a o l d u g u k a b u l e d i l m e l i d i r .

    I te B o a k y ' n A k r o p l B y k k a l e b y l e s a r p b ir t e p e v e k a y a h k

    s t n d e y e r a l m a k t a d i r . A n c a k B o ^ a k y G n e y K a l e ' d e 1 9 9 0 ' d a

    ag i Q a

    g i k a r i l a n b y k ^ f c j a v u z v e 1 9 9 1 s o n b a h a r m d a b u h a v u z a k e n t d i i n d a n s u

    s a ^ l a y a n t a s u k a n a l l a n n m k e f e d i l m i o l m a s i b i r i s t i s n a d i r v e g e l e c e k

    a r a t i r m a l a r b u b y k h a v u z u n n e i e y a r a m i o l d u ^ u n u g s t e r e c e k t i r .

    Y a l n i z c a k e n t l e r i n t e p e v e y a h y k e t e ^ i n d e k i y e r l e i m y e r l e r i n d e v e y a

    g o g u n l u k l a k e n t s u r l a r i d i i n d a k a l a n a a i e h i r l e r d e s u k a n a l v e

    e b e k e l e ri k u r m a k m m k n o l m u t u r . B u k i s i m l a r i s e Hitit a r k e o l o j i s i n -

    d e m a a l e s e f v e y e v l a t m u a m e l e s i g r m , h e m e n h ig a r a t i r i l m a m i

    s a h a l a r d i r .

    B u k o n u d a d a g e n e i l e r d e k i a r a t i r m a s o u g l a r m i b e k l e m e k -

    t e n b a k a g a r e m i z y o k t u r .

    O y l e g z k y o r k i , g e r e k m e t i n l e r d e v e g e r e k y u k a r d a s z e d i l e n

    G n e y K a l e ' d e k i k a n a l v e h a v u z d i i n d a k i s u k a n a l l a n y l a i lg i l i t u m a r -

    k e o l o j i b u l u n t u l a n n k a n a l i z a s y o n s i s t e m i o l a ra k y o r u m l a n m a s i g e r e k e -

    c e k t i r . B e i m a d g a l t i e n s t r k s i y o n u n a g r e y u n a k l a r , " s a k i l e r i k a m e t g a h i "

    v e " K a p i Y a p i s i " i l e i l g i l i o l a r a k g e g e n v e y a b u e v l e r e t e m i z s u s a g j l a y a n

    v e y a

    b u e v l e r d e k i

    kirli

    s u l a n a n t m a y a y a r a y a n ( b e i m a d g a l t i A i i 2 1 - 2 3 )

    v e

    A . K a m m e n h u b e r t a r a f m d a n y a n h h k la G ' S P IS R /S E N i le i d e n t i f i y e

    e d i l i n

    G |

    S a r t a h h i -

    2 2

    v e

    G ,

    S P I S N

    2 3

    s z c Q n n a n l a m i k e s i n o l a r a k s a d e c e

    e g e r

    b u k a n a l l a r i n k a y n a g i b i z i t e m i z s u k a y n a k l a r i n a g t r r s e i g m e

    s u y u

    k a n a l l a n o l a r a k a n l a i l m a h d i r . 1 9 9 V d e G n e y K a l e ' d e b u l u n a n v e

    2 2 . A . K a m m e n h u b e r , HW2 s . v . , s. H.A? H o f n e r , B i O r 40 1983 416.

    2 3 . S e d a t E r k u t 'a gre bu S u m e r o g r a m m H i t i t g e k a r s i h g i b u f r u r t a l l a - ' d i r , b e l l e t e n 199: 1 1 f f .

    192

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    10/26

    b i z i bir gn BoQazky'n gneyindeki temiz su kaynaklarmdan birine

    gtrecek olan su kanah buna en gzel rnektir. Ancak burada da

    karimiza gikan soru, bu kanalin besledii byk havuzun a c a b a igme

    s u y u tesisi mi, yoksa bir klt le mi i lgi l i oldu udur. Gr ld g gibi

    muammah sorularm ardi arkasi birtrl gelmiyor.

    3 . Insan dii kla nnm an ti lm asi so ru nu : Tuval et artikla rmm bertaraf edil -

    ' m e s i y l e i lgi l i kayit larm Hitit meti nlerine gegmi olm asi beklene mez. El -

    bette bu ko nu da bazi kayit lar vardir, am a bun lar m m uht ev as i agik

    deildir. Bu konuyu aratinrken biz semasiyolojik bir grup oluturan u

    szcklerin metinlerdeki igeriklerini aratirarak ie baladik: arra-

    "yikamak, yikanmak",

    h u S S e l l i -

    "kil, balgik gukuru" (bk. aa$ida), kamar-

    "s igmak", D U G k a l t i - " lazimlik, h e i a , gul lakuwant- ? 2 *, gul lant f i )

    2

    *-

    g u

    | .

    lant(i) "lazimlik?)", paprai- "kirlenmek", papratar

    "kirlil ik",

    akkar-/zakkar-

    "diik, ters", sakniyaVSaknuwant- "s igm ak "

    2 6

    , alpa- "kpek pisIiQi",: dur

    "sidik 27, GlSU2.A "sa nda ly e, oturak", war p- "b anyo yapmak ". Ne yazik

    k i bu kelimelerden gok azi konumuza iik tutabilecek bilgileri vermekte-

    tir ve biz bu arati rmam izda sad ece az say idak i bu keli mele rle i lgilen e-

    ceiz. Burada hemen h u S S e l li T h u S S u l l i- kel imesinin konumuz di^mda tu-

    tulmasi gerekti^inin vurgulanmasi gerekir,

    k e z a ,

    aajida grlecei gibi

    bunun septik gukurla hig bir ilgisi

    yoktur.

    K o n u y a ,

    normal insanlann gnlk yaamiyla i lgili o lmamasina rahmen

    kraliyet muhafiz askerlerinin tuvalete gitmelerini siki kurallara ba^layan

    me h ur IBoT 1.36 i 33 vd. ME&E DI en tr k si yo nu nd an bir pasaj la

    balayahm:

    IBoT 1.36 i 33/47: LMEEDI-ya-kn Zl-it a-a-ka [-UL-pt pa-iz-z]i

    m a

    -a-na-an-za-kn (34) e-e-hu-na-an-za-pt ta-ma-a-a$-zi na-a[

    A - J N A

    LMEEDUTIM hu-u-ma-an-da-a-a$ (35)

    E G I R - a n

    hu-wa-a-i

    nu-u-i ku-is

    L [ M E E ] D I

    pi-ra-a$-i-it

    ar-ta-ri

    (36)

    n u - u S - S i

    te-iz-zi

    D U G | c a l

    - t i -ya-wa

    kat-ta-an pa- i-mi a-pa-a-sa p,a-ra-a da-me-ta-ni (37)

    ^ M E E D l te-i-zi a-pa-a pa-na-a

    L U t a r

    - r i - y a - n a - a l - l i te-is-zi (38)

    L

    tar-ri-ya-na-al-l i-i$-ma Wdu-ya-n a-al- l i te-iz-zi (39) Wdu-ya- na- al-

    l i-i$-ma A-NA U G U L A 10

    M E S E D I

    te-iz-zi ma-a-an LMEEDI-ya

    (40) ha-an-da-it-ta-ri A LMEEDI-as [hi-i-]l i e-e$-zi

    na-a[t

    2 4 . T . S . F r y m e r - K e n s k y , T h e J u d i g i a l O r d e a l

    in

    t h e A n c i e n t N e a r E a s t

    I

    P h .

    D.

    Y a l e 1 9 7 7

    2 3 4 ; J . A . v a n W i n d e k e n s , A r O r 5 7 1 9 8 9 3 3 6 .

    2 5 . K r s .

    H. C.

    M e l c h e r t ,

    JCS 35 1983

    1 3 8 f f .

    bu

    k e l i m e y i K U B

    7.1 i 1

    v d t i n a d a y a n a r a k

    o r t a s m d a t u v a l e t v a s i f e s i gren

    bir

    d e l i k o l a n

    bir

    o t u r a k o l a r a k a n l a m a k i s t e m e k t e d i r ;

    a n c a k ^ ^ g u l l a n t i - e k m e k a d i n m ( K B o 1 0 . 3 7

    i

    2 2 ,

    ii i

    1 8 ,

    29

    H . A .

    H o f f n e r ,

    A l i m e n t a 1 9 7 4

    2 0 5 v d . ) by le

    bir

    y o r u m a k a r s i olduu k e s i n d i r ; H i t i t l e r g i b i s e m b o l i k k a v r a m l a r a dskn

    b i r t o p l u m d a t u v a l e t l e i l g i l i

    bir

    k e l i m e n i n

    bir

    e k m e k

    adi

    o l a r a k

    ta

    k u l l a n i l m a s i n a s i l

    a g a k l a n a b i l i r ?

    2 6 .

    J.

    F r i e d r i c h , A r O r

    6

    1 9 3 3

    2 6 5 f f . .

    2 7 .

    J.

    P u h v e l , F s L a r o c h e 1 9 7 9 2 9 7 f f .

    1 9 3

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    11/26

    U G 1 U L A

    [10 M E E D l ] (41) A - N A G A L M E S E D I -y a a r - n u - u z - z i DUG-

    k a l - t i - y a - w a - r a - a S k a t - ta - a n p a - i z - z i (4 2) G A L M E S E D I t e - i z - z i p a - i d -

    d u - w a - r a - a m a - a - a n - z a - k n g a - m a - a r - u - w a - a n - z a - m a k u - i n t a -

    ma -a -z i n u a - ra -a S a - r i te - i z -z i ( te ta r ) (44 ) n u -u $ -$ a -a n a -p a -a t - ta

    A - N A

    G A L . M E E D l a -r i e - e -h u - n a -w a - r a - a p a - i z - z i (45) n u G A L

    M E S E D I t e - i z - z i p a - i d - d u - w a - r a - a $

    L

    M E E D I - m a m u - iS S e - h u - n a

    p a - i z - z i (46) D U T U ^ i - a - a n - z a k a p - p u - u - i z - z i n u - u S - a - a n e - e - h u -

    na-a-a ut-tar l - N A ^ G A L

    L , M

    a - ri ( 47 ) Z l - i t - m a - a S - k n p a - r a - a - U L

    p a - i z - z i

    2 8

    :

    " N b e t g i k e n d i i r a d e s i y l e d i a n y a ( k g k a b t e s t e ) [gitmesin]. E e r

    o s ik i i r s a , d i ^ e r n b e t g i l e r i n a r k a s i n d a n g e g s i n v e

    (bunu)

    y a k m m d a k i [ n b l e t g i y e b i l d i r s i n : T u v a l e t e g i t m e m g e re k* . B u

    ( n b e t g i ) b u i s t e $ i d i ^ e r i n e u l a t i r a c a k , o d a b i r g n c s n e

    u l a t i r a c a k t i r . A n c a k g n c a d a o n b a i y a i l e te c e k t i r . E e r n b e t g i

    s u b a y i

    o r a d a b u l u n u y o r i s e , y a n i n b e t g i l e r a v l u s u n d a i s e , o n b a i

    ( h a b e r i ) n b e t g i s u b a y i n a d a i l e t e c e k t i r : ' O ( n b e t g i ) t u v a l e t e g i t-

    m e k i s t i y o r ' . N b e t g i s u b a y i ' g i t s i n ' d i y e c e k . A m a e e r o n u n

    b y k a b d e s t i g e l m i s e ,

    biri

    d i e r i n e s y l e s i n , ( t a k i h a b e r )

    n b e t g i s u b a y i n a v a n n c a y a d e k : ' 0 b y k a b d e s t e g i d e c e k m i ' .

    N b e t g i s u b a y i ' g i t s i n ' d i y e c e k . K r a l t u v a l e t e g i d e n n b e t g i d e r i n

    a d l a r i n i ) b i l m e k i s te r ; b u n d a n d o l a y i b y k a b d e s t e g i t m e

    o l a y i n m s a r a y a r a p o r e d i l m e s i g e r e k i r . ( S a k m h i g i m ) k e n d i i r a d e

    s i y l e

    t u v a l e t e g i t m e s i n "

    B u m e t i n d e s z e d i l e n t u v a l e t m t e m u l a t m a " k a p , l a z i m l i k " (DUGkal t i - )

    d e n i y o r . A n c a k

    D U D

    k a l t i - ' n i n d i n i a y i n l e r s i r a s i n d a b a ka pratik m a k s a t -

    l a r i g in k u l l a n i l d i m a d a i r e l i m i z d e g o k s a y i d a k a n i t l a r v a r . T u v a l e t e

    g i t m e m e s e l e s i n i n b u e n s t r k s i y o n d a b u ka d a r d e t a y l a r a v a n n c a y a

    k a d a r

    i le n m e s i n e g e l i n c e : B u n u n s e b e b i h e r h a l d e h er t o p l u m d a y a y g m

    o l a n

    b i r a h k a n h k l a i l g i l i o l a c a k t i r , y a n i a s k e r l e r i n t u v a l e t e g i t m e b a h a -

    n e s i y l e k a y t a r m a l a n n i v e a s i l g r e v l e r i n i i h m a l e t m e l e r i n i n l e m e k .

    Ikinci

    m e t i n y e r i g o k kinkt ir v e " F a l a n f a l a n m t u v a l e t e g i t m e s i g e r e k "

    c m l e s i n d e n

    ibarett i r

    2 9

    .

    g n c m e t i n y e r i m i z b i r a y i n m e t n i n d e n g e l m e k t e o l u p d a h a d e t a y h d i r

    v e b u n d a n d o l a y i y a k i n e n i n c e l e m e y e d e e r

    3 0

    . B e n b u r a d a s a d e c e m e -

    t in le

    i l g il i ke n d i y o r u m u m u v e r e c e g i m , G t e rb o c k L e b r u n , P u h v e l v e

    M o o r e ' u n i l e r i s r d k l e r i v a r s a y i m l a r l a u r a m a y a c a i m

    3 1

    :

    2 8 . En son H. G. Gterbo ck-T. P. J . van den H o u t t a r a f m d a n y a y m l a n m i s t i r : Th e H i t t i te I n s

    t r u c t i o n fo r the R o y a l B o d y g u a r d 1 9 9 1 , 8vd.

    2 9 . K UB 3 5 . 1 3 2 i i i 7.

    3 0 . K U B 3 0 .3 1 + i 1 v d .

    3 1 .

    R. L e b r u n , H e t h i t ic a 2 1 9 7 7 95, 1 1 0 ; J . P u h v e l , Fs L a r o c h e 3031; G.C. M o o r e , J A O S 102

    1 9 8 2 1 8 0 .

    194

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    12/26

    kui tman-kn

    D U T U - u S

    upzi nu L U G A L S A L L U G A L S A L L U G A L

    U R U y a t t u S i Sakniya nzi na-at-za arhayan eandari mahhan-ma-kn

    D U T U - u S

    upzi ape-ma INA U R U K i z zu w a t n a INA ED|KUR E S i n a p S i y a

    katmari t ti mahhan-makn AN A U D

    M |

    21/2 kupear 5 wakur

    p a i z z i

    nu-za

    L U G A L

    S A L . L U G A L

    warpanzi namma apedani UD

    -ti

    U L kuitki ienzi

    B u met in yeri kral iye t gif t inin (HattuSa'dan Kizzuwatna'ya (Adana

    blges i) yapa cak lar i dini bir geziy le ilgilidir. Pek fazla algil ayamadiCj imiz

    tuhaf bir takim dini nedenlerden tr, kraliyet ailesinin n a s i l , ne zaman

    ve nerede abdeste gidebilecekleri kurallara balanmitir. Onlarm tuva-

    lette

    ay n ayn oturmal ar i gerekt i i dahi vurgu lan mi. Bo^azky'de n

    A d a n a ' y a yapilacak bir klt seyahatinin en az g gn sreceQi dikkate

    al md ig in da , bu kura llar m sade ce gezin in baladii HattuSa ile,

    bittiCji

    K i z z u w a t n a ' y i kapsamif olduQu kesindir, yani iki istasyon arasmdaki ko-

    naklamalar

    dikkate almmamitir. Durum byle olunca, Gterbock'un

    yapt i i g ib i , Hat tuSa-Boazky 'de b i r "Kizzuwatna mahal les i "n in

    varhini ne srmek veya Moore'un yaptiQi gibi cmlede znelerin

    deit i in i veya Puhvel g ib i burada " lm par ato r lu un is t asyo nla n

    a r a s i n d a mikrokosmik bir g e z i

    M

    kabul etmenin yeri kalmayacaktir. K o n u -

    m u z agi sindan bu met in yerini n asil n em i bu detayla r degi l, HattuSa'da

    ve baka yerlerde kral ve kraligenin ayn ayn oturduklan tuvaletlerin bu-

    lun dugu dur . Bu nd an , bakent HattuSa'da mod er n an la md a kadm ve

    erkek tuvaletlerinin bulundugu sonucunu gikarmak ibraz gelikili olabilir.

    Tapinak ve tapinagm bir kismmi oluturan inapSi- evinde bu trden tu-

    valetler yer almi olabil ir, gnk kraliyet gifti gn doguunda orada tu

    valete gidiyorlar. inapi- anlami pek bil inmeyen Hurrice veya Kizzuwat-

    n a c a

    b i r ke l imedi r32 . Lar och e bu szcg "kapi bina si , prop i l on"

    'hi lammar) i le e^it lemektedir

    3 3

    Detayh bir galima F. G . Pier i ta ra fmdan

    yapilmi sa da , bu baya n SmapSi-'nin hamile kadml arla

    i lgi l i

    olarak bir

    ya pm m bir bl m m , yoks a ta pma kla nn bir pargasi olarak yer

    alti

    dnyasiyla mi

    i lgili

    oldugu arasinda bir karar verememektedir

    3 4

    .

    Baka bir meti n ise ayin me tin ler inde n gok ya km dan ta ni di im iz GA L

    (Hititge auzeri-) igki kabinin dahi gerektiinde lazimlik olarak kul-

    lanildigm yazmaktadir.

    K U B .10.60 1-6'da ise y o r um l a n m a s i gg bir kayit var dir : L M E S

    GiSANSUR

    S a k n a S

    parSur

    L U G A L - i

    t ianzi

    LU

    .MES

    W

    alahhiyali harharae

    K.BABBAR walh i udanzi [...] peSSikanzi. Bu na gre ta nn la ra

    M

    diiktan

    yapilmi bir trl" (akna) sunulmaktadir. Ne var ki defalarca vurgu-

    3 2 b A . G o e t z e , K i z z u w a t n a 1 9 4 0

    6

    a l t n o t 2 2 .

    3 3 .

    LH

    1 9 8 0 2 3 4 .

    3 4 . La C o l o m b a r i a 47 1 9 8 2 3 f f . ; b k . a y r i c a G. B e c k m a n , S t B o T 2 9 , 1983 113.

    195

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    13/26

    ladigimiz gibi, ritel temizlie b ukadar dk n Hittit lerin byle b i reyi

    ya pma yac akl ar i kesin ol dugund an , buradaki Sakna-ke lime si igin baka

    bir anlam kabul etmek gerekecekti

    3

    5r.

    4 .

    S o n

    olarak aaida i mdi ye kadar baka

    b i r

    benzeri bu lun ma ya n,

    yanhhkla t u mara tirma larda kralin tuvalete gi tme siy le i lgil i g r le n,

    tuhaf venik enstr ks iyon metni KU B 31.100 i le i lgil i kendi yo r um ve

    d^nceler imi sunac agim. Yanibumetn i arkeolojik agidan okuyup yen i-

    den degerlendirecegim. Aagida grlecegi gibi gokneml i ve degjerli

    yeni kel ime veyor uml ar la karilaacaiz vemetnin imdiye dek belir-

    lendigi gibi kraho tuvalete gitmesiyle h ig i lgi l i olma digi heme ncec ik

    grlecektir.

    G e r g e k t e

    K UB 31.100 CTH 275 ebediye te intikal edecek ekilde ina edi l

    m e s i

    buyurulan venasil b iryapi oldugu bi l in meyen b iryapiy la i lgi li bir

    e ns t r k s i y on v e p r ot ok ol m e t n i d i r

    3 6

    ; H . G .Gterbock v e d iger

    aratiricilar tarafindan ileri srldg gibi kralin diiinm bertaraf edil-

    m e s i y l e

    3

    ? h ig ilikisi yokt ur. met in daha ziyade bakent Ha ttuSa 'nm

    Bykkale'sinde gpler veya kllerin (ha(S)u-) temizlenmesi sirasmda

    dikkat edilmesi gereken konularla i lgil idir (bk.aaida). Aa$ ida nce

    metnin transkr ipsiyonunu ve rece gim, sonradayorum unu yapac agim:

    K U 0 B

    31.100 y.? 1/26: x-x-za-ma ku-it-laa[h-...]

    (2)

    ku-i-e-e$

    nu

    [EG]IR-pa-ne-u-wa-ah-ha-an e-e-tu (eS) [...] (4)a-a-an-dun a m -

    m a S e - i r li-e x[-...] (5)nu-ut-ta E G I R - a n ar-ha li-e

    x[-...)

    / / (6) U R U y

    a

    -

    at-tu-Si-ya[k]n ku-e-ku-e x[-...] (7) hu-u-ma-an-da-a-a$ EG[IR-a]n

    ar-hu-ut [...] (8)-e-te-e-kn-zi na-at

    E G I R - a n

    [ar-hu-ut...] (9) hu-

    te-ik -ki-iS-kan-du (hutekka-, hutekiSk-, Dressler 235) -e-te-e$-k[n-

    du

    . . . ] / / (10 )

    na-at AEGIR.UDMI u2-e-tum-mar e- e$ Ru :..] (117

    hu-u-te-ik-ki-ikan-du

    (hutekka]

    EGIR-an-da-ma

    [...] (12)

    ma-ak-nu-

    u-kn[-du] / / (13)

    n[am-m]a

    ?ku-in [...-]ar-hi-in

    x[-...)

    (14) hu-u-i-

    kn-d[u ...]-a-at-ta[- ...] (15)nu[-za] ar[-...-h]u-u-ma-an-ti-ya Q A -

    T A M - M A [...] / / (16) l-NA EUR(Uy

    a

    -ad-du-u-an an-d]a ?ku-i-e-e$

    D U B

    na- aS

    a-ra-ah-z[e-na-...] (17)nu-u$ tal-za-a[h-h-an-z]i zi in-ni

    [zinna] nam-ma

    A

    S - T U

    k.GAL-a[z ...) (18) ku-i-e-e$ x-x-x-aS ? a -

    pu-u-u$-$a

    -e-te

    nu-u$-kn x[-...] (19)[l ] -TU K.GAL-x-x-aS l-NA

    E U R U H a - a d - d u - S a - a n

    an[-da....l (20)[a-r]a-ah-ze -na[-...]x-a-Seh a -

    p a l - l i - y a - a n - d a na-an[-...] (21)

    [na-a)t

    hu-u-m[a-a]n

    zi-in[-ni (zinna)]

    3 5 . Krs.

    M o y e r ,

    R i t u a l P u r i t y 7 KUB 1 3 . 4 iii 80 ile i l g i l i o l a r a k ; E . Neu S t B o T 2 6 1983 154

    A n m . 4 5 8 ; P u h v e l , op. c i t . 302 ise bu m e t i n y e r in i t a m a m e n b a s k a y o r u m l a m a k t a d i r .

    3 6 . A. nal B e l l e t e n 205 1989 1 4 7 0 ve 3 4 . R A I I s t a n b u l , A n k a r a 1992.

    3 7 . O r i e n s 10 1 9 5 7 353; c f . a l s o W. D r e s s l e r , S t u d i e n zur v e r b . P l u r a l i t a t 1 9 6 8 2 3 5 f . ; M o y e r ,

    R i t u a l P u r i t y 7 4 , 88;P i e r i , La C o l o m b a r i a 47 2 9 f f . ; C H D s . v. m a k n u - ,

    v e y a merd iven beklenebi l i r ) (3)

    196

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    14/26

    / /

    (22) [ma -a-an ]-e-te-e-ki-Si?

    (wete)

    iS-ki-i$-ki-ak-ka

    ?u[-...]

    (23)

    [...-)

    x-x hu-it-ti-ya-an-zi na-a$ an-da

    [...]

    (24)

    [...]

    hu-u-te-eS-

    kn-zi

    or

    hu-u-ru-te-e$kn-zi (huldai- veya hurutai-?)

    [...] / /

    (26)

    [ma -a-an-z]a hu-it-ti-ya-u-wa-a[n -zi zi. in.ni ?] (27)[... u-wa-a]n-zi zi-

    in

    -n[a

    ...](28

    )[...]-x

    [-...]kink

    U 31.100 ay. (1)

    [...]-xan[-...]

    (2)

    [...]

    li-e ku-i$-ki i-i-kat-ta

    [...]//

    (3)

    [...]

    h a - a h - r a - a n - n a - a S - S a

    G I S T I R H I . A GIS|

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    15/26

    b i r g e v i r is i n i v e r m e k m m k n o l m a d i g i n d a n , g e n i y o r u m l u b ir z e t in i

    v e r e c e g i m :

    M e t i n e n b a ta b ir v e y a b i r g o k k e n t l e r d e k i y a p i l a r m i n a t i y la i l g i l i b u y -

    r u k l a r i g e r m e k t e d i r

    4 2

    . T a r a f i m d a n i le n en b a k a b i r y a p i r i t e l i n d e

    4 3

    u z u n

    b o y l u i l e n e n d a m k i r i ? l e r i n i n g a t i y a g e k i l m e s i k o n u s u n a b u r a d a d a y e r

    v e r i lm i t i r . Y a s a k l a n a n v e y a d e g i n i l e n k o n u l a r a r a s i n d a , m u h t e m e l e n

    k u t s a l o l d u k l a n i gi n o r m a n l a r d a d e f i i h t iy a g e t m e k ( a y . 5 v d . ) , H a t t u S a ' d a

    t u v a l e t l e r in z i y ar e t e d i l m e s i , g p l e r i n t e m i z l e n m e s i s o r u n u , k i m o c a k -

    l a r d a

    b i r i k e n k l l e r i n a t i l m a s i ( b k . a a i d a ) v e s u d e p o l a r m i n y a p i m i g i b i

    s a g l i k v e t e m i z l i k g i b i g o k g e n i k a p s a m h k o n u l a r v a r d i r .

    A y .

    5 v d . ' m d a n i t i b a r e n

    tutarh

    b i r g e v i r i v e r m e k m m k n d r :

    " D a g a

    [gidip]

    ( o r a d a k i ) [ b y k g u k u l r a b [ y k a b d e s t y a p -

    m a s m l a r ] . [ D i i k l a r i d a H a t t u S a kenti] i g in e a t m a s [ m l a r ] . [ i m d i ]

    b y k a b d e s t k o n u s u n d a g ok d i k k a tl i o l u n u z . [ B u n u n d i ] m d a

    o c a k l a r d a

    ( b i r i k e n k l l e r i ) a ^ a g i d a k i b y k k i l g u k u r u n a a t m a y i n .

    A y r i c a s a r a y [ g e v r e s i n d e m e v c u t ] v e y a b a k a y e r l e r d e k i s u d e p o

    l a r m i n [bakimmi i y i y a p m ] v e o n l a n ( n t a b a n l a n n i ) t a l a k a p l a y m

    4 4

    ;

    o n l a r i t e s f i y e v e s t a b i l i z e e d i n

    4 5

    . [ S a h i b i b u l u n d u g u n u z ) z m

    b a g l a n v e m e y v e b a h g e l e r i [ n e t u v a l e t i n i z i y a p a b i l i r s i n i z ( ? ] . T u m

    [ d i i k l a n ] b a h g e l e r e [ t a i s i n l a r ] " .

    Y u k a r d a

    v e r d i g i m t e r c m e , i m d i y e k a d a r v e r i l e n d i e r b i l i m a d a m -

    l a r i n i n k i n d e n t a m a m e n f a r k h d i r , b u n d a n d o l a y i , n i g i n b y l e

    g e v i r d i g i m i n b a z i y o r u m l a r l a b e l g e l e n m e s i v e g e r e kg e g s t e r i l m e s i g e

    r e k i r . B u n d a n b a k a , b u r a d a g e g e n b a z i k e l i m e l e r e d e b i r a z d a h a

    y a k i n d a n b a k m a m i z g e r e k i r .

    B u k e l i m e l e r i n e n b a m d a h a - a - S u - u S ( a y . 9 , 1 0 ) o l a r a k y a z i l a n haS S u- /

    ha S a - g e l m e k t e d i r . B u k e l i m e m e t n i n t u m o l a r a k d e g e r l e n d i r i l m e s i v e

    y o r u m l a n m a s i n d a

    a n a h t a r r o l o y n a m i t i r . B u k e l i m e y e a tf e d i le n a n l a m

    d e g i t i g i a n d a h e r e y a l t s t o l a c a k , m e t n i n n i t e l i g i t a m a m e n

    d e i e c e k t i r k i , a a g i d a o r t a y a g i k a c a k s o n u g

    tarn

    b u d u r . G t e r b o c k b u

    k e l i m e d e S u m e r c e L U G A L " k r a l " k e l i m e s i n i n i lk H i ti tg e s i l a b i k y a z i h m i

    ( h a u - ) g r m e k i s t e m i ?

    4 6

    v e b u k a n i s m i , H i t i tg e s z l C j n e s o k m a s i i g i n

    J . F r i e d r i c h ' e b i l d i r m i s e d e , F r i e d r i c h t a k d i r e d e g e r b i r u z a k

    g r l l k l e G t e r b o c k ' u n b u g r n e s zl C j n de y e r v e r m e m i ^ t i r

    4

    ? .

    4 2 .

    K r s .

    b e n i m

    m teak ip

    a l t n o t t a v e r e c e $ i m

    b i r

    m a k a l e m e b a s l i k t e s k i l e d e n " e b e d i y e t t e

    i n t ik a l e d e c e k s e k i l d e i n s a e d e c e k s i n " k a y d i .

    4 3 .

    K UB

    5 5 . 2 5

    + Bo 7140, A. nal , JCS 40, 1988, 9 8 v d . ;

    B e l l e t e n

    205 1989,

    1 4 7 2 v d .

    4 4 . w a n a l l a i - , b k . a s a g i d a .

    4 5 .

    i S t a l k - ,

    g e n e

    bk.

    a s a g i d a .

    4 6 . O r i e n s 10,

    1957,

    363.

    4 7 . H W s . 6 4 .

    198

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    16/26

    N e

    va r ki bir 90k b i l i m a d a m i G t e r b o c k ' u n g r n b e n i m s e -

    m i l e r d i r

    4 8

    ve bu y a n l i y o r u m a d a y a n a r a k s z m on a " k r a l i y e t

    9ukuru

    "nun y a p i h e k li , o n u n y a t t u S a ' d a k i k o n u m u

    ve kil

    v e y a kerpi9

    9ukurlarinm a y n i z a m a n d a t u v a l e t v e y a s e p t i k

    9ukur

    o l a r a k

    da kul -

    l a n i l m a s i

    k o n u s u n d a

    hig de

    g e r e k s i z t e z l e r g e l i t i r m i l e r d i r .

    J .

    P u v e l

    b e n

    bu a r a t i r m a n i bitirdikten s o n r a y a y m l a n a n s z l f i j n d e

    4 9

    k e l i m e y i

    e n

    s ond o g r u o l a r a k haS(S)- " k l l e r " a l t m d a e lea l m i ve k e n d i s i n i n de

    k a t k i s i y l a i m d i y e k a d a r v e r i l e n y a l i y o r u m

    ve

    p o l e m i k l e re

    hig ye r ver-

    m e m i t i r ; t a b i i e $ e r b u n u y a p m i o l s a , en b a t a k e n d i s i n i t e n k i d e t m e s i

    g e r e k e c e k t i .

    A y r i c a d o g r u o l a ra k K U B 3 1 . 1 0 0 'd e k i

    h a S S u -

    s z c g n de

    artik

    " k r a l " a l t i n a a l m a m i t i r .

    h a S S u - ' n u n

    k ra l a n l a m m a g e l e m e y e c e g i k o n u s u n d a goks a y i d a i p u g l a n

    v a r d i r .

    En

    b a t a ,

    L U G A L ' m

    s i l a b i k y a z i li i n i y e K U B 3 1 . 1 0 0 k i n k d k k

    b i r e n s t r k s i y o n m e t n i n d e

    yer

    a i s i n ? E n s t r k s i y o n l a r d a

    hep

    k r a l l a r

    buy-

    r u k v e r e n k i i l e r o l a r a k k a r i m i z a g i k a r l a r k e n , n i y e b ir baka b i r i s i k ra l in

    t u v a l e t i y l e i l g i l i b u y r u k l a r v e r s i n v e y a e g e r

    bu

    ah is b izza t k ra l

    ise

    n i y e

    k r al k e n d i s i n e d n k b u y r u k l a r d a b u l u n s u n ? B u n u n d i m d a h a S S u - 'n u n

    y k l e m i o l a n fii l k i n k o l d u g u n d a n , b u r a d a h a n g i k e l i m e y i t a m a m l a y a -

    c a g i m i z i , y a n i

    h a S S u -

    ile ney a p i l d i g i n i b i l e m i y o r u z .

    B u r a d a k i h a u - / h a S a - ' n m g e r g e k a n l a m m i b e l i r l e m e d e

    ve on u

    t a k i p

    e d e n fi i l in t a m a m l a n m a s i n d a

    en

    n e m l i i p u c u , K B o 2 3 .4 2

    i 8

    r i t e l

    met-

    n i n d e n veo n u n d u p l i k a t i n d a n g e l m e k t e d i r .

    ha- aS - S u- uS l - N A A $ R I (K B o 2 4.5 7 i 8A R I y a z m i y o r ) h [( u- uS - 8 u -u J -

    l i i - h u - w ) a - a n - z i ]

    5 0

    "hau- /haa- 'y i kilg u k u r u n u n i g in e d k e r l e r " .

    B u

    m e t i n y e r i n d e c m l e n i n n e s n e s i o l a n k r a l in " d k l m e s i " o l a n a k d i i

    o l d u g u n d a n ,

    b u r a d a o c a k v e y a kl s z c k l e r i n i n g o g u l ek l in i g r m e k

    a k l a

    eny a t k m i o l a c a k t i r . Bum e t i n y e r i n e g r e o c a g m i h t i v a

    ettigi

    k l le r ,

    k u r b a n m a s a s i

    ve

    t a b a n i n s p r l m e s i y l e b i r ik e n d i g e r

    artik

    ve

    g p l e r l e

    bir l ikte b o a l t i l m a k t a d i r . l r i t e l l e r i n d e de b e n z e r b ir d u r u m l a

    k a r i l a m a k t a y i z . B u r a d adah a a - " o c a k " v e y a " k l ,gerg p " a n l a m m a

    g e l m e k t e d i r :

    h a - a S - < u - > u S - m a S A L U . G I S a r a dai nu

    S A G . D U M E S

    [ A N l E . K U R . R A M E S S A G . D U G U D U L A k u u w a p i w a r a n d a t n u = u

    a p i y a i S - h u- u- w a- i K U B 39 14 i 1 3- 1 5 ; S A H A R M E -

    U

    .

    m a

    S ar a d a n z i

    n u S A [ G . D U M E

    A N E . K U R . R A M E 5 ] [ S A G . D U M ] E S G U D M E S

    k u w a p i

    4 8 . H o f fn e r , M o y e r , P u h v e l , P i e r i ; J . T i s c h l e r , HEG2 1 9 7 8 2 0 7 g ib i.

    4 9 . H E D 3 , 1 9 9 1 , 2 1 0 .

    5 0 . T r a n s k r i p s i y o n i c i n b k . M . S a l v i n i I. W e g n e r , ChS 1/21986 131, 149; a y r i c a V. H a a s , UF

    1 1 1 9 7 9 343.

    1 9 9

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    17/26

    w a r a n d a t n u - u a p i y a i - h u - u - w [ a - a n - z i ]

    5 1

    ; n a = a t a S a n h a n z i

    S A b A R H i A - u p a r a

    i S h u w a n z i

    5

    *

    B i r a d i m d a h a i le r i g i d e r e k J . P u h v e P i n h a $ (S) - /h a Sa - "k l " a l tma a ld ig i

    i s i m d e n b a Q i m s i z

    b a k a b i r k e l i m e n i n v a r l i ^ m d a n e s r e b i l i r i z

    5 3

    .

    A y r i c a h a S S a - ' n m S u m e r o g r a m S A H A R " t o z " i le d e i m e s i n d e n h a r e k e t -

    l e b u n u n S A H A R ' i n fonet ik o k u n u u o l d u ^ u n u , b u n u n d a o c a k

    a n l a m m a

    g e l e m e y i p , o c a ^ m m u h t e v i y a t m i , y a n i o d u n l a r y a k i l d i k ta n

    s o n r a

    g e r i y e k a l a n k l , k m r v e g p a r t ik l a r m i t a n i m l a y a b i l e c e i n i n e

    s r e b i l i r i z .

    S A H A R ' i n

    d k n t " g an a k -g m l ek k i n k l a n " a n l a m i o l d u g u b i l i n i y o r

    5 4

    .

    G n m z T r k i y e ' s i n i n k i r s a l k e s i m l e r i n d e o c a k l a r m g e g i c i g p l k

    o l a

    r ak k u l l a n i l d i i , t a b a n s p r l d k t e n s o n r a b i r i k e n t o z v e g p l e r i n t o p -

    t a n a t i h n c a y a k a d a r g e g i c i o l a r a k b u r a d a t o p l a n d i ^ i d n l d g j n d e ,

    b u d u r u m u n g a y e t m a n t i k i o l d u Q u a n l a i li r .

    M a a l e s e f

    Hitit o c a k l a r m m

    m i m a r i y a p i s i v e e k l i k o n u s u n d a p e k f a z l a b i l g i m i z y o k t u r . B i r m e t i n d e

    o c a ^ i n dort k e s i n d e n s z e d i l d i i n e g r e

    5 5

    , o c a k l a r h e r h a l d e d r t g e n

    e k l i n d e i d i . Hitit o c a Q i n mfi lolojik v e a r k e o l o j i k y n d e n i n c e l e n m e s i b i r

    d o k t o r a k o n u s u o l a b i l i r .

    Hitit b a k e n t i n i n a k r o p o l B y k k a l e ' d e o c a k l a r d a k i k l v e k m r

    a r t i k l a r m i n b o a l t i l m a s i g i b i i l k b a k i t a b a s i t g i b i g z k e n b i r k o n u n u n

    n i g i n b i r e n s t r k s i y o n m e t n i n e k o n u o l d u Q u g a y e t a g i k t i r. Ilk b a t a

    B o ^ a z k y ' d e u z u n a y l a r h a k i m o l a n s o u k ki v e i k l im k o u l l a r m i g z

    n n d e t u t m a h y i z . B y k k a l e s a k i n l e r i b u r a d a k i b y k t a y a p i l a r i

    i s i t a b i l m e k v e y e m e k l e r i n i p i i r e b i l m e k i g i n g o k m i k t a r d a y a k i t o d u n u n a

    g e r e k s i n m e

    d u y m u o l a c a k l a r d i r . E e r k l l e r u s u l e u y g u n o l a r a k

    d k l m e z v e y a a t i l m a z s a , s o r u n l a r g ik a c a kt ir k i , b u n l a r m e n b a i n d a s o -

    k a k l a r i n k i r l e n m e s i v e t o z l a n m a s i g e l e c e k t i r . z e l l i k l e y a Q m u r s u z y a z

    a y l a n n d a r z g a r b u k l l e r i s a v u r a c a k v e t u m y a p i l a n n t o z l a n i p k i r l e n m e -

    s i n e

    n e d e n o l a c a k t i r .

    A y r i c a

    k l l e r l e b ir l i k l e s o k a k l a r a d k l e c e k y a n a n

    k m r a r t i k l a n (kor), o l d u k g a s ik i sk a n e d i l m i b u y e r d e y a n g m l a r a d a

    y o l a g a b i l e c e k t i r

    5 6

    . Hitit k r a l l a r m m H a t t u S a ' d a y a n g i n te h l i k e s i n e k a r i

    n a s i l

    titiz d a v r a n d i k l a r i n i , B e l e d i y e r e i s l e r in e y n e l i k b u y r u k t a k i u e m i r

    agikga

    b e l i r t m e k t e d i r

    5 7

    :

    5 1 .

    K U B 3 0 . 2 4 a

    +

    K U B 3 4 . 6 5 i 2 1 - 2 2 ,

    HTR

    s .

    58.

    5 2 . K UB 7 . 4 9 : 2 - 3 O t t e n , age. 1 2 7 ; H.A. H o f f n e r , A l H e t h . 1974 44; A M . J a s i n k , M e s o p o t a -

    m i a

    13-14

    1 9 7 8 - 7 9 2 1 9 A n m .

    31.

    5 3 . Krs . H. B e r m a n , Th e S t e r n F o r m a t i o n o f H i t t i t e N o u n s an d A d j e c t iv e s P . D. U n i v e r s i t y o f

    C h i c a g o 1972 40, KU B 39.14 i 1 3 ' d e k i b a - a S - u s * h a k k m d a v e M . P o p k o , KUB 58 In

    ha l tsbe rs i ch t n r . 68 s a t i r 6.

    5 4 . O t t e n 1 .

    c ; en son da A . na l ,

    S M E A

    24 1984 74 n. 9.

    5 5 . h a l h a l t u m a r i - ,

    K B o

    1 9 . 1 2 8

    i i i 28.

    5 6 .

    Krs . be i

    m a d g a l t i

    ens t rks i y onu .. . ve

    f r e S t a - e v i n d e k i y a n g i n t e h l i k e s i y l e i l g i l i o l a r a k

    K B o

    16.52 y . 2vd ., A. nal ,

    B e l l e t e n

    163 1977, 4 4 0 v d .

    5 7 .

    KB o 13.58 ay.

    2 7 f f . ,

    na l , y ae

    s .

    3 3 9 v d .

    200

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    18/26

    " B u n a

    i l a v e t e n , ( H a ttu S a 'd a b u l u n a n m f e t t i , n b e t g i l e r i ( n o r m a l )

    n b e t e v e y a b i r i n c i n b e t e g a Q i n r s a , a t e i s n d r n . ( E e r ) o r t a n -

    c a n b e t e g a ^ i r i r s a , a te g z e t i m a l t i n d a t u t u l s u n " .

    T a p m a k e n s t r k s i y o n u K U B 1 3 .4 i ii 4 6 v d . d a y l e d e r : " B u n a i l a v e t e n ,

    a t e k o n u s u n d a g o k d i k k a t l i o l u n . E Q e r t a p m a k t a b i r b a y r a m ( v a r) i s e ,

    a t e i g o k ( d i k k a t l i c e ) g z e t i m a l t i n d a b u l u n d u r u n . G e c e o l u r o l m a z o c a k -

    t a k a l a n a t e i s u y l a i y i c e s n d r n . E e r u r a d a b u r a d a a t e v e y a k u r u

    o d u n ( k a l m i s a ) , o n u s n d r e n k i m s e ( iy i s n d r s n ) . ( E e r) t a n r i n m

    t a p i n a Q i n d a

    b i r y a n g i n

    5 8

    g i k a r s a s a d e c e o t a p m a k m i m a h v o l u r ? H a t tu S a

    k e n t i ( v e ) k r a l i n m a l l m l k d e m a h v o l m a z m i ? C r m i l e y e n ,

    z r r i y e t i y l e birlikte y o k e d i l e c e k t i r " .

    N i t e k i m k r a l l a r m k o r k t u k l a n , m e t i n l e r d e n g r e b i l d i i m i z k a d a n y l a k r a l

    U r h i - T e u b ' u n s a l t a n a t i s i r a s m d a b a l a r m a g e l m i , H a t t u S a ' d a k i s a r a y

    y a n m i ^ t i r

    6 9

    .

    h a S S a - i l e i l g i l i o l a r a k y u k a r d a v e r d i g j i m i z b i l g i l e r i n I I $ I a l t i n d a i m d i

    S a l l i

    h u S S e l l i -

    "k i l g u k u r u " ' n u n a n l a m i d a t a m a m e n d e | i m e k t e di r .

    B u n u n artik

    " k r a l i y e t s e p t i k g u k u r u " n u i f a d e e d e m e y e c e i k e s i n d i r . A k s i -

    n e y e n i d e n y o r u m l a d i i m i z b u e n s t r k s i y o n m e t n i a y . 6 ' d a b e n i m

    o k u y u v e y o r u m u m a g r e k i l g u k u r u n a d i i k a t i l m a s m i v e y a b u r a s m m

    t u v a l e t o l a r a k k u l l a n i l m a s m i y a s a k l a m a k t a d i r . B u d u r u m d a k i l

    g u k u r u n u n f o n k s i y o n u , b u r a s m m i n s a n d i i k l a ri v e h a y v a n t e r s i n i n

    at i ld i^ i y e r o l d u u v e t u m b u h a l i t a n m s a m a n l a b i r l ik t e , H i t i t l e r

    t a r a f m d a n k e r p i g y a p i m m d a k u l l a n i l m i o l d u Q u t e z le r i artik a n l a m m i y i -

    t i rmek ted i r

    6 0

    . R i t e l t e m i z l i i o k a d a r y c e l e t i r e n b i r t o p l u m d a i n s a n

    d i i i v e t e r s i n i n a a t m a l z e m e s i o l a r a k ke r p i g te k u l l a n i l m a s i v e b y l e c e

    t a p m a k v e k o n u t l a r a k a d a r s o k u l m a s i d n l e m e z . B u m a d d e t a n n v e

    i n s a n l a r

    i g i n k t k o k u s a g a c a k t i r . M e t n i n a y . 1 4 v d . ' m d a b e l i r t i l d i i g i b i ,

    i n s a n d i i k l a r i n m b a v e b a h g e l e r e a t i l m a s m d a

    s a k m c a

    y o k t u . B u n u n

    g b re n i te l ig p i ta id i mi H i t i t l e r d e fa rke tmi o la b i l i r l e r .

    h u e l l i - " k i l g u k u r u " ' n u n n i t e l i i i l e i l g i l i m e t i n y e r l e r i n e b a k m a y a

    d e v a m

    e d e l i m : h u S S e l l i - i l e S A H A R ' i n b i r m e t i n y e r i n d e

    d e i m e s i n d e n

    6 1

    h a r e k e t l e O t t e n h u S S e l l i - ' y i S A H A R i le e^ i t lemi^ t i r

    6 2

    .

    A n c a k b u m e t i n y e r i n i S a l v i n i - W e g n e r ' l ebirlikte ( a g y . ) A 5 - R I h [ u - u $ - $ u -

    ul-li o l a r a k o k u d u u m u z d a , O t t e n ' i n fikrine k a t i l m a k i g i n b i r n e d e n k a l -

    m a d i i g r l r . N e O t t e n , n e d e H a a s

    6 3

    h u S S e l l i - 'n i n H u r r i c e h u - , U r a r -

    5 8 . M e t i n b u r a d a g n a h szcgn k u l l a n i y o r .

    5 9 . K UB 2 1 . 3 8 y . 10, nal , yae s . 440.

    6 0 . Ho f fne r , L a w s 1965 1 5 2 v d . ' d a by le b i r y o r u m d a b u l u n m u s t u r .

    6 1 .

    K B o 2 3 . 4 2

    v e

    K B o

    2 4 . 5 7 .

    6 2 . K B o 24 s. VI a i t n o t 2.

    6 3 . UF 1 1 1 9 7 9 , 343.

    201

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    19/26

    tucahuu-'dan -eilIi sonekiyle treti lmi oldu^unu ne sryor. K a n i m c a

    huSulli-'nin kkenini ararken byle et imoloj ik bir baCjlanti kurmaya

    gerek

    yoktur . h u S S e l l i -

    i le huSSul lu- 'nin ayni szcn va ry an t l an

    o l d u ^ u , Hurr ice'de meveut e/u deiimiyle kolayea agiklanabi l i r .

    rneQin aidiyet sifati eki -hheAhhi geriye doru etkileyerek e'yi u yap-

    maktadir: aStuhhe "dii" (*a$tehhe'den)

    6 4

    . E Q e r kelimenin kkenini Hurri

    c e

    *hue olar ak kab ul edec ek olur sak e/u de i im i da ha ko la y

    agiklanabil ir, yani

    -ulli

    sonekinin geriye doCjru etkisi olarak; kr. -uhli-, -

    u l - -umme-. -u-, - u z z i - vs. eklerinden nce e/i 'nin deimesi. H a a s daha

    s o n r a huulli -'yi huSeli-'yi huSSeli'nin bir var iyan ti ol arak kabu l etme k-

    le f ikr ini dejit irmi gzkyor

    6 5

    . Zaten ben ve

    H a a s ' d a n

    gok nceleri

    H.Berman IBoT 1.12 i 5'e dayanarak bu ortakh grmt

    6 6

    :

    IBoT 1.12: (1) [ma-ah-h]a-an-ma-kn

    L U G A L - u S

    K.GAL-aS (2) [an-

    ]da a-ri W A L A N . Z U

    9

    a - z a- u- a (3) hal-za-a-i LUGAL-uS-kn K.G AL-

    a z

    S a - r a - a

    (4) a?ri nu-kn Z A G - z a ku-ut-ti an-da [a]l-la-ya-a hu-

    u-$u-ul-l i-ya-a$ (6) [-i]z-zi(?) 1 UDU-ma-a-ma-a (7)

    [...Ix

    L U G A L

    p i - a n - z i

    K i l guku runun HattuSa'daki yeri a c a b a nerede idi? Bugnk Orta A n a d o -

    l u ' d a bu kil gukurlarimn, kil ve suyun bol olmasi nedeniyle gayirhklara

    ve su vadi ler ine yakin aluvyonel vadi tabanlar inda yer aldik lar i

    gz lenmektedi r .

    Y a k i n d a

    bulunan gayir l ik ve harman yerleri ayrica

    kerpigle rin kolayea kur utu lma sin i sa|lamaktadir. Bojazky'de bu nu n

    igin en uygun yer, modern yerleim yeri ile Byk Tapmak arasinda yer

    a l a n byk harman yeri veya eer burasi eskiga^larda meskun idiyse,

    Bykkaya deresi ile Y a z i r deresinin birietii yere yakin bir gayirl ikta

    ara nma hdir , yani bug nk Hkmet Konai, Mze ve kazi evin in bul un-

    duu a ra z i .

    Ara ti rma si gere ken diCjer szck metinde gglkle okun ab il en kue lu-

    wana -/kul uwani -'dir . im diy e kadar hig kims e taraf indan ok unup dikkate

    almmayan K U U U B 31.100 ay. 11 diinda bu kelime yalnizca A s k e r

    Y e m i -

    ni metninde ve baka kink bir metinde karfimiza gikmaktadir:

    (12) ma-a-an UZUj

    a r

    - h a (...) (13) nu A - N A G U N N I d l

    .A

    p

    [ j

    -ra-an] (14) 2

    ku-e-lu-wa-ni-i$ TUR ? i[-y]a-an-te[e] (?) (15) nu

    [wa-]a-tar

    -da-

    a n - z i na-a-ta A - N A D[UG] (?) (16) [.-]uSar-ha a-ar-ra-an-zi [17] [na-

    a$-]ta wa-a -ta r ku-lu-wa-na-a an -da (18) [la-hu-wa-a]n-zi ? wa -a -

    tar-ma L

    .MESj

    _ma-na-li-i (19) ..-]x

    K U

    $ g a z - z i - g a - a z - z a

    -da-an-zi / /

    6 4 . F . B u s h , G r a m m a r o f t h e H u r r ia n L a n g u a g e 1 9 6 4 ; L a r o c h e , GLH 1 9 8 0 25.

    6 5 . iWO 19 1988 1 8 2 .

    6 6 . T h e S t e r n F o r m a t io n H i t t i t e N o u n s a n d A d j je c t i v e s P h .

    D.

    C h i c a g o

    1972 14.

    202

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    20/26

    (20) [nu GU]DHl.A.

    a

    U Z U

    p a

    - a n - d u - h a - a $

    -da-an-zi (21) [n]a-a$-ta

    ku-e-lu-wa-na-a$ wa-a-tar (22) uzu

    p a

    -an-du-ha-a an-da la-a-hu-an-

    zi /y67.

    Szc^n yer aldiQi dier metin ise gok kiriktir ve an lam mm belir len me-

    s i n d e

    yardimci olmamaktadir: KBo 22.203 y.? 6 ... k]u-e-lu-wa-ni.

    J . Friedrich Holt'un yazili bir bildirisine dayanarak bu szc hig bir kri-

    t ik szgegten gegirmeden " lavabo" anlamiyla szl^ne a l m i ^ t i r

    6 8

    .

    A n c a k , A s k e r Yem in i metnindeki pasaja yakmdan baki ldi^m da kueluwa-

    na-'nm

    b a ? k a

    bir anlami gikmaktadir: Bu metin yerine gre bir ocam

    nne iki adet kgk kue luwana- yap ilm ak tad ir (iya-). Su ta miy or ve bir

    kabm ig in det an n heykelcikleri olm asi muh te mel nesnele r yikaniy or. Ite

    bu kabm iginde biriken bulaik suyu kueluwana-'nm igine dklyor

    (lahuwai-). S e y i s l e r bai bu suyu deriden bir hor tum vas i tas iy la

    ( K U

    g a z z

    j g

    a

    - ) ta iyor ve siir la rin mesan elerine(? ) dky or. Burada ki

    bysel ayinin anlami ne olursa o l s u n , urasi kesindir ki, kueluwana-

    " l a v a b o " anlamma gelemez. Buradaki kueluwana- kul lani lmi sularm

    igine boalt i ldii bir su dep os u gr evi ni ya pma kta dir. KU B 31.100 ise

    kueluwana-'nm saray kompleksi igersinde byyle i lgili olmaksizin pra-

    tik olarak kullanilan bir nesne olarak var

    oldufijunu

    kanitlamaktadir.

    B u n

    dan dolayi onun sistern gibi bycek bir ey

    oldufijunu

    gsterebi l i r. Bu

    r a d a

    bir iktir i len sular igme s u y u , zeminlerin yikanmasi ve hatta yangin

    sndrmede kul lani lmi olabi l i r . Met inde kueluwana-'nm bakim ve

    onarimi i le i lgi l i olarak iStalk- "dzeltmek, tesviye etmek, stabil ize

    etmek" fi i l i kul lani lmaktadir^s. Bu f i i l in kesinlikle neyi ifade ettiCji baka

    hig bir met in yer inde gegmeyen wanal la i- szcfi jnn anlamma

    baQlidir. iStalk-'tan nce yapilan bir eylem olarak insanm aklma hemen

    "k uel uwa na - ' nm duvar l ar in i ve tab anin i gamur la s ivam ak" vey a

    "tabanini kil veya geren topra^iyla kaplayip stabil ize etmek" gelecektir.

    Hatta bu st abi l ize ii ku m ve gakil ta lar iyla da ya pi lm i ola bi l ir .

    G e r g e k t e n de Luvice'de Laroche'un "kaya bloku, s t e l " diye tercme

    ettii bir wan(n)i- szc^ mevcuttur

    7 0

    . imdi wanallai- kel imesini L u v i

    c e wan i-/ wan a- 'da n -alla(i)- ekiyle tr eti lmi olarak kabul etm eme k igin

    hig bir neden

    yoktur.

    Bylece kelime "tala, gakil la demek" anlamma

    gelecektir ve bu da igeri^e pek gzel uymaktadir. -alla(i)- ekinin

    fonk-

    siyonu hakkinda kr. haran- "ba, kafa", h a r S a n a l l i - "gelenk, tac"

    ("bahk" an la mm da ) ve bunda n da haranallai- "tac tak mak "; - a K D i y a -

    6 7 . K U B 5 8 . 7 7 o b v .

    Iff. bu

    m e t n e p a r a l e l d i r .

    6 8 . H W 3 . E r g . as " W a s c h b e c k e n ? " .

    6 9 . B k .

    H.A.

    H o f fn e r , J C S 2 9 1 9 7 7 1 5 2 a l t n o t 3 .

    7 0 . D L L 1 9 5 9 ,

    106.

    203

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    21/26

    i g i n S o m m e r

    7 1

    g ok s a y i d a r n e k l e r v e r m e k t e d i r , k r . p u r i - " d u d a k " , p u -

    r i y a l l i - " b u r u n l u k " ( " d u d a k h k " a n l a m m d a ) , a i S V i S S - "aSz" i$6a l l i -

    " s a l y a ,

    t k r k "

    7

    * . B i r a d i m d a h a i l er i g i d e r e k B o a z k y B y k k a l e ' d e k i C v e D

    y a p i l a n y l a

    d i e r y a p i l a r d a k i k g k g a p t a k i s u d e p o l a n v e y a h a v u z c u k l a r -

    d a

    k u e l u w a n a - ' n m a r k e o l o j i k k a l m t i l a r i n i g r e b i l i r i z . B u n u n l a i l g il i o l a r a k

    1 9 9 0 y i l m d a G n e y K a l e d e ' d e y e n i a g i l a n m e z a r a n i t i a r l a K r a l k a p i s i

    a r a s i n d a k i g e n i v e d z a r a z i d e b y k b o y u t l u b i r h a v u z i l e 1 9 9 1

    y a z m d a I b i k g a m i s t i k a m e t i n d e k i k e n t d i m d a n b u h a v u z a t e m i z s u g e t i -

    r e n s u k a n a l l a r m m b u l u n m u ? o l m a s i g o k b y k a n l a m t a i m a k t a d i r .

    D o a l s u k a y n a k l a n n m a z b u l u n d u Q u Y u k a r i e h i r i l e B y k k a l e v e

    G n e y K a l e ' s i n d e b u t r s u n i s u d e p o l a r i n i n b u l u n m u ? o l m a s i g a y e t

    d o g a l d i r .

    4. i m d i y e k a d a r m e t i n l e r d e n e l d e e t m e y e g a h t i i m i z b i l g i l e r i y o r u m -

    l a y i p ,

    o n l a r i d a h a i y i a n l a y a b i l m e k i g i n a a i d a

    Hitit

    m e r k e z l e r i n d e b u -

    l u n m u o l a n a r k e o l o j i k b u l u n t u l a r a d a y a k m d a n b i r g z a t m a k t a , b u n l a r i

    k o n u m u z a g i s m d a n g z d e n g e g i r m e k t e y a r a r v a r d i r .

    i m d i y e k a d a r e l e g e g e n g ok s a y i d a k i a r k e o l o j i k b u l u n t u l a r a r a s i n d a

    sag j l ik la

    i l g i l i y a p i v e k u r u l u l a r m a z h i d i k k a t i g e k m e k t e d i r . B u y a p i l a r

    y a b u l u n a m a m i , y a d a a r a ti r ic i l ar t a r a f i n d a n t a n i n a m a m i t i r . Y a p i l a r i n

    i l e v l e r in i n b e l i r l e n m e s i n d e a r k e o l o g l a r t a r a f i n d a n m u h a k k a k k i h e r m e -

    noytik b i r t a k i m h a t a l a r y a p i l m a k t a d i r .

    B i l d i i m i z g i b i H a t t u S a ' d a k a r u m y e r l e m e l e r i n d e n b e r i s u k a n a l l a n

    m e v c u t t u r . T a l a rl a d e l i b y k b i r k a n a l B y k k a l e I V d t a b a k a s m a t a -

    r i h l e n e n b i r e v i n s t a g i k a v l u s u n u n y a j m u r s u l a r m i d i a r i b o a l t m a y a

    h i z m e t e t m e k t e d i r

    7 3

    . A y n i g a a t a r i h l e n e n A a i e h i r d e k i e v l e r b i r

    s o k a k

    y o l u z e r i n d e s i r a l a n m a k t a d i r l a r . S o k a k y o l l a r i t a l a r l a k a p l i o l u p

    h e r ik i t a r a f i n d a d a y a ^ m u r s u l a r m i t a i y a n k a n a l l a r m e v c u t t u r

    7 4

    .

    B y k k a l e I V c

    E s k i

    Hitit

    t a b a k a s m d a % 3 5 e i l i m l i b i r y a m a g t a

    g n e y d o ^ u d a n b a ti v e k u z e y b a t i y a d o ^ r u g i d e n p i m i t o p r a k t a n s u b o -

    r u l a r i v a r d i r . 1 ,5 m e t r e s o n r a b a z i g e g d e v i r y a p i l a r i t a r a f i n d a n tahrip

    e d i l m i o l a n b u b o r u l a n n h e r b i r i s i n i n u z u n l u j u 7 0 - 7 2 c . d i r . v e b i r b i r l e -

    r i n e k i l l e y a p i t i n l m i t i r

    7 6

    . K o n i e k l i nd e d i r le r v e s i r t la r m d a t e m i z l e m e y e

    v e h a v a b a s m c m i d i a n v e r m e y e y a r a y a n d e l i k le r v a r d i r

    7 6

    . B e n z e r b u -

    l u n t u l a r l a B y k k a l e ' n i n g n e y b a t i s i n d a v e

    Y a z i l i k a y a ' d a

    d a

    k a r i l a i lm i t i r . B y k k a l e ' d e e s k i s i s t e m i n y e r i n e y e n i d e n in a e d i l e n

    7 1 .

    HA B

    1 9 3 8 ,

    86.

    7 2 .

    A .

    K a m m e n h u b e r ,

    OL Z

    1 9 5 9

    30.

    7 3 . P. N e v e , B y kka l e 1 9 8 2 23, A b b . 8, 26.

    7 4 . P. N e v e , W o h n u n g s b a u im A l t e r t u m . D is k u s s io n e n zur a rcho log ischen B a u f o r s c h u n g

    3 1 9 7 8

    4 7 f f . ;

    K .

    S i t t e l ,

    H a t t u s c h a 1 9 8 3 50.

    7 5 . N e v e ,

    Bykkale

    Ab b. 15a.

    7 6 . Krs . R. N a u m a n n , A r c h i t e k t u r K l e i n a s i e n s

    2

    1 9 7 2 1 9 0 v d . Ab b. 246.

    204

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    22/26

    b i r k a n a l i z a s y o n s i s t e m i g n m z e d a h a iy i k o r u n m u o l a r a k g e l m i t i r .

    1 5 m e t r e u z u n l u ^ a k a d a r i z l e n e b i l e n b u s i s t e m y n i m e | il le g n e y d e n

    k u z e y e g i t m e k t e v e p o t e r n k a p i n m a l tm d a n g e g m e k t e d i r

    7 7

    n c e k i l e r e

    n a z a r a n

    d a h a i n c e v e u z u n o l a n p i m i t o p r a k b o r u l a r d a r t o p r a k k a n a l -

    l a r m i g i n e o t u r t u l m u v e z e r l e r i k a h v e r e n g i t o p r a k l a d o l d r u l a r a k

    r t l m t r . B e n z e r b o r u l a r B y k k a l e IV b t a b a k a s i n d a , A a i

    e h i r ' d e k i B y k T a p m a g j i n g n e y s a h a s m d a

    7 8

    , Y a z i h k a y a ' d a

    7 9

    v e A l a c a

    H y k ' t e

    8 0

    b u l u n m u t u r . D a h a u z u n c a r n e k l e r i s e B y k k a l e l i l a t a b a

    k a s i n d a v e Y u k a r i e h i r d e k i V . T a p i n a k t a

    8 1

    v e K r a l K a p i s i ' n m k u z e y -

    d o g j u s u n d a k e n t s u r l a n a l t i n d a d a b u l u n m u t u r

    8 2

    .

    A l a c a H y k k e n t i n i n p l a n l a y i c i l a n g o k d a h a g e l i m i b i r k a n a l i z a s y o n

    e b e k e s i s t e m i g e l i t i r m i | l e r d i r . B u s i s t e m p i m i t o p r a k k n k l e r

    y a n m d a

    t a k a n a l l a r d a n o l u m a k t a d i r . z e r l e r i o v a l d e l i k l i b ir k n k l e r

    e b e k e s i g e v r e y a p i l a r m y a m u r v e kirli s u l a r m i b i r k a n a l a a k i t m a k t a ,

    s u l a r

    o r a d a n d a z e r i

    ortl

    b i r a n a k a n a l v a s i t a s i y l a s i f e n k s l i k a p i

    a l t m d a n k e n t d i m a a k i t i l m a k t a d i r

    8 3

    . M a ? a t H y k ' t e k i b y k s a r a y i n

    a g i k h a v a a v l u s u n d a b i r i k e n y a g m u r s u l a n d a b i r k a n a l e b e k e s i y l e

    d i a n a k i t i l m i t i r

    8 4

    .

    B y k k a l e I V b- a t a b a k a l a n n d a k i Imparatorluk g a $ i y a p i l a n n d a s u k n k

    k a l i n t i l a n n a g e n i g a p t a r a s t l a n m a k t a d i r

    8 5

    .

    A l a c a

    H y k ' t e o l d u u g i b i

    b u r a d a d a s u l a r y a n e b e k e l e r y a r d i m i y l a 8 0 c . g e n i l i i n d e b i r a n a k a -

    n a l d a

    t o p l a n i p d i a n ver i lmi^ t i r

    8 6

    .

    M e t i n i e r d e n s a ^ l a n a n b i l g i l e r d e o l d u Q u g i b i , a r k e o l o j i k v e r i l e r i n y o r u m -

    l a n m a s m d a d a b a z i n e m l i g g l k l e r l e k a r i l a m a k t a y i z . z e l l i k l e

    k a z i l a r d a k a r i m i z a g i k a n g e n e l a n l a m d a k i s u k a n a l l a n n d a n h a n g i l e r i n i n

    i g m e s u y u t a i m a k , h a n g i l e r i n i n d e k a n a l i z a s y o n t e k i l a t i m n b i r p a r g a s i

    o l a r a k k u l l a n i l m i o l u d k l a n n i t e s b i t e t m e k g o k g g t r .

    Igme

    s u y u k a n a l -

    l a n n i n f o n k s i y o n b e l i r l e n m e s i n d e e n n e m l i d e l i l , o n l a n n t a ze s u k a y-

    n a k l a n n a

    k a d a r v e y a b u is t i k a m e t t e i z l e n e b i l m e l e r i d i r (b k. y u k a r d a ) .

    Y a z i h k a y a v e B y k T a p i n a k t a d u r u m b y l e d i r

    8 7

    . G n e y k a l e s i n d e k i

    b y k h a v u z a t a z e s u t a i y a n k a n a l l a r d a n is e y u k a r d a b a h s e t m i ^ t i m .

    7 7 . N e v e Ab b. 15b

    7 8 .

    BogazkyII p. 3 7, Tat . 8.

    7 9 . B i t t e t

    ve

    d i g e r i e r t , Y a z i h k a y a

    1976

    1 1 7 - 1 1 9 .

    8 0 . H.Z. K o s s y , A l a c a H y k 1 9 4 0 - 1 9 4 8 lev. 94.

    8 1 . K r a u s e , T e m p e l

    V

    1 9 . .

    4 6 f f .

    A b b .

    1 6 ; E .

    vo n

    S c h u l e r ,

    HDA 1957 54.

    8 2 . N e v e ,

    Bykkale

    34f.

    8 3 . N a u m a n n , y ae. 299.

    8 4 .

    T.

    zgg M a s a t l l

    1982 79, PI. 17.2; 18.2;

    1 9 . 1 ;

    f ig . 4.

    5. N e v e , By kk a le 48.

    8 6 . N e v e , 56f. and B e i l . 28, 29.

    8 7 . N a u m a n n ,

    op . c i t .

    1 9 1 f f .

    205

  • 8/10/2019 Ahmet nal. Hitit. Salk

    23/26

    B a k e n t U a t t u S a ' n m i g m e s u y u e b e k e s i n i n i n c e l e n m e s i n d e b a z i

    y a p i l a r i n g e i t l i a r a t i r c i l a r t a r a f i n d a n d e i ? i k , v e h a t t a y a n l i y o r u m -

    l a n d i Q i

    g z l e n i y o r . E n b a t a y a ^ m u r s u l a r m i n t o p l a n m a s m a y a r a y a n

    B y k k a l e v e S a r i k a l e ' d e k i s i s t e r n l e r v a r d i r . A y r i c a h a v u z l a r d a v a r d i r k i

    b u n l a r i n b a z i l a r m i n s a d e c e d i n i v e y a r i t e l a m a g l a r l a k u l l a n i l d i ^ i i l e ri

    s r l m t r

    8 8

    ; b u g r e g r e B y k k a l e C y a p i s i n d a k i h a v u z u n d a ,

    k g k g a p t a b ir t a p m a m a g ik h a v a h a v u z u o l a r a k d i n i i l e vi v a r d i r

    8 9

    .

    H a t t u S a

    B y k k a l e v e Y u k a r i e h i r g i b i s u y u k i t k e s i m l e r d e b u s u

    e b e k e l e r i n i n s a d e c e d i n i a m a g h k u l l a m l m i o l d u k l a r i m k a b u l l e n m e k

    o l d u k g a

    g g t r ; b u n d a n d o l a y i b i z b u y a p i l a r i n e n b a k a g n l k i h -

    t i y a g l a r i g i n y a p i l m i o l d u k l a n k a n i s m d a y i z .

    B y k k a l e ' d e k i 2 2 . 5 x 5 v e y a d a r t a r a f i 1 .5 m . b o y u t l a r m d a k i b y c e k h a

    v u z u n a s i l i l e v i d e s i r l a r l a k a p h d i r . B u h a v u z u n e n b a t a g e v r e y a p i l a r i n

    y a m u r s u l a r m i t o p l a m a k i g in y a p i l d i $ i a g ik t i r. D u r u m b y l e o l u n c a

    s u y u n alt in d e Q e r i n d e o l d u Q u a k r o p o l d e y e r a l a n b u h a v u z a n a s i l d i n i

    m a k s a t h k u ts a l b i r h a v u z g z y l e b a k i l a b i l i r ?

    9 0

    K u t s a l y n o l s a d a ,

    b u n u n H a t t u a l i l a r a

    pratik

    a m a g l a r l a s u s a l a d i $ i k e s i n d i r . I l k b a h a r B a y -

    r a m i n i t a s v i r e d e n b i r m e t i n y e r i n e g r e

    9 1

    b u h a v u z u o r a d a s z e d i l e n

    v e r a h i p l e r i n y i k a n d i k l a r i v e

    tanri

    h e y k e l l e r i n i d e y i k a d i k l a r i " B y k

    H a v u z ' l a

    e i t l e y e b i l i r i z .

    A a $ i e h i r , d a h a d o r u s u B y k T a p m a k s a k i n l e r i n e t e m i z i g m e s u y u

    s a Q l a y a n

    v e tum y i l b o y u s u y u o l a n b i r s u k a y n a ^ i v e g e m e s i b u

    t a p i n a ^ i n g n e y i n d e b u l u n m u ^ t u r

    9 2

    . B u g e m e n i n k e s i n l i k l e g n l k i h -

    t i y a g l a r i g i n k u l l a n i l m i o l m a s i g e r e k i r

    9 3