AKKOYUNLULAR

7/28/2019 AKKOYUNLULAR

1/26

AKKOYUNLULAR

ekil 33- Akkoyunlu Devletinin bayra

AKKOYUNLULAR(zerce: Aqoyunlular; Trkmence: Aq Qoyunlu)

Kara Ylk Osman Bey, Sultan Yakub, Gde Ahmed Bey, Uurlu Mehmed Mirza, Uzun Hasan,Otlukbeli Sava, Anadolu, Uzun Hasan (Hasan Padiah) Kanunlar, cami, mescit, medrese, sbyanmektebi, zaviye, imarethane, ktphane, trbe

XV. yzylda kurulmu bir Trk devletidir. Horasan'dan Frat Irma'na ve Kafkas Dalarndan UmmanDenizi'ne kadar uzanan topraklarda egemen olmulardr. Akkoyunlular Ouzlarn ok KolununBayndr Boyundan geliyordu.
http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://1.bp.blogspot.com/-xAbQ16f7pqk/UQGH7DjllaI/AAAAAAAAYMQ/Omn4QJ6dU9w/s1600/Ads%C4%B1z3.pnghttp://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398


2/26

Harita 47- Akkoyunlu Devleti'nin snrlar

Ouz Boylarndan oluan Akkoyunlular, XIV. yzylda Diyarbakr yresini yurt edindiler ve devletkurmadan nce de blgede etkili oldular. 1340'tan sonra Tur Ali Bey'in nderliinde Anadolu, Suriye veIrak ilerine aknlar dzenlediler. Trabzon mparatorluu topraklarn yamaladlar. Trabzon mparatorubu saldrlardan korunmak iin kzn Tur Ali Bey'in olu Kutlu Beyle evlendirdi.

Akkoyunlu Devletinin kurucusu, Kutlu Bey'in kk olu Kara Ylk Osman Beydir. 1398'de KadBurhneddn'i yenerek ldren Kara Ylk Osman Bey, daha sonra Memluk Sultnnn hizmetinegirdi. 1400'de Timur'un Anadoluya giriine destek verdi ve bu hizmetine karlk Malatya'y, 1402'deAnkara Sava'ndaki desteine karlk da Diyarbakr blgesini ald. 1403'te de Diyarbakr'dahkmdarln lan etti. Osman Bey 1435'te Karakoyunlulara kar savarken ld.

Kara Ylk Osman Bey

Saltanatnn ilk yllarnda Timur'a tbi olan Osman Bey onun lmnden sonra olu ahrh'a bal kald. Osmanlhkmdarlaryla da dost geinmeye dikkat eden Kara Ylk, bilhassa Karakoyunlu hkmdr Kara Yusuf ile mcdeleetti. Memluk sultanlar Farac ve Meyyed eyh ile de dostne ilikiler kurmaya alan Kara Ylk, bu devletin banaSultan Baybars'n geiinden sonra aradaki dostluk bozulmaya balad.

Karakoyunlu hkmdr Kara Yusuf, bu srada Azerbaycan ele geirerek Akkoyunlular tehdide balad. 1409 ylndaMardin'i, 1410 ylnda da Erzincan lkesine katarak Akkoyunlular iki taraftan evirdi. Kara Ylk Osman Bey ise,Timur'un kumandan emseddn'in idresinde bulunan Kemah Kalesini alarak Karakoyunlulara kar durumunukuvvetlendirmeye alt. Bu srada aatay Hkmdr ahruh ile Memluk Sultn da Kara Ylk Osmandestekliyorlard. Btn bunlara ramen Kara Ylk zerine yryen Kara Yusuf, Akkoyunlu Beyini bozguna uratarakMalatya'ya kadar olan blgeyi yamalad (1417).

Bu srada Memluk tehlikesinin grlmesi zerine iki taraf anlamak zorunda kald. Savur Kalesinin Karakoyunlularabraklmas artyla bir bar yapldysa da bu anlama pek uzun srmedi. Ksa bir sre sonra Kara Ylk Osman Bey,Memluk sultn ve hruh'un da tevki ile Mardin'i kuatt ve evresini de yamalad. Bu durumu haber alan Kara Yusufderhl Kara Ylk zerine geldi ve onu iki def malup ederek Halep'e ekilmesine sebep oldu (1418).

Akkoyunlular ile Karakoyunlular arasndaki mcdele, 1420 ylnda Kara Yusuf'un lmnden sonra yerine geen oluskender Mirz zamnnda daha da iddetlenerek devam etti. Bu srada Erzincan Akkoyunlu topraklarna katan KaraYlk Osman Bey, oruh havzasnn tammn eline geirerek devletinin snrlarn Trabzon Rum mparatorluu

arzisinden Urfa gneyine kadar geniletti. Bu srada birok def skender Mirz ile karlaan Kara Ylk Osman Bey,bunlarn eksersinde bozguna urad. Ancak 1434 ylnda, Diyarbekir'den byk bir kuvvetle Erzurum nlerine gelenOsman Bey, Duharlu Pr Ahmed Bey'in skender Mirz adna idre ettii bu ehri eline geirdi. Burann idresini de olu
http://1.bp.blogspot.com/-vPnqXQLBI7w/UQGMPFWLDkI/AAAAAAAAYNE/aoYpxXc31gQ/s1600/Ads%C4%B1z.png


3/26

eyh Hasan'a brakt.

Timurolu ahrh'un Karakoyunlular zerine yapt seferlerde onun yannda bulunan Kara Ylk Osman Bey,ahrh'un nc Karakoyunlu Seferinde, skenderin Tebriz'den ayrlarak Erzurum'a doru kamas zerine onunnn kesti. Ancak, Erzurum'un kuzeybat kesiminde karlaan Akkoyunlu ve Karakoyunlu kuvvetleri arasnda yaplansavata Osman Bey iki olu ile berber maktul dt (Eyll 1435). skender Mirz onun kesik ban Memluk SultnBaybars'a gnderdi.

Otuz iki yl kadar Akkoyunlu Devleti'nin banda kalan Kara Ylk Osman Bey ldrld zaman seksen yandanfazlayd. Cesur, atlgan ve ylmak bilmeyen bir ahsiyete ship olan Osman Bey haytnn tammn mcdele ierisindegeirdi. Zamnnda Akkoyunlu Devleti Erzincan, Harput, Kemah, emikezek, Mardin, Erzurum, Bayburt ve oruhhavzasna hkim olmu ve bu blgelerin Trklemesinde Osman Bey'in byk yararll grlmtr.

Kara Ylk Osman Bey'in lmnden sonra, oullar arasnda iktidar kavgas balad ve AkkoyunluDevleti eski gcn yitirdi. Kara Ylk Osman Beyin torunu Uzun Hasan, 1453'te Diyarbakr' elegeirerek iktidar kavgalarna son verdi. Akkoyunlu Devletini, snrlar douda Horasan'dan batda FratIrma'na, kuzeyde Kafkaslardan gneyde Umman Denizi'ne kadar uzanan bir imparatorluadntrd. Karakoyunlular yenerek ortadan kaldrd ve bakenti Diyarbakr'dan randaki Tebriz'etad.

Snrlarn geniletmesi ve bu denli glenmesi Uzun Hasan Osmanllarla kar karya getirdi.Akkoyunlular ile Osmanllar arasndaki atmalar, Ftih Sultan Mehmet'in Trabzon mparatorluuzerine yapt sefer srasnda balad. Uzun Hasan da Trabzon mparatorunun kzyla evliydi veOsmanl Ordusunu durdurmak iin Trabzon'a kuvvet gnderdi. Gedik Ahmed Paa komutasndakiOsmanl Ordusu bu kuvvetlere yenildi.

Ftih, 1461'de Trabzon'u aldktan sonra Akkoyunlularn zerine sefere kt. Uzun Hasan 1473'tekiMalatya Savanda kazanmasna ramen Otlukbeli Sava'nda Ftih karsnda ar bir yenilgiyeurad. Bu yenilgiden sonra topraklarndaki siysal ve asker gcn byk lde yitirdi. Fakat UzunHasan 1474-1478 yllarnda Grcistana hcum etti. 1477'de Grc ar IV. Bagrat ile yaplananlamaya gre Tiflis de dhil olmakla dou Grcistan Akkoyunlu egemenliine girdi. Uzun Hasann1478'de lmesinden sonra oullar arasnda balayan taht kavgalar Akkoyunlu Devletini iyicezayflatt.

Sultan Ykub (1478-1490) Uzun Hasan Bey'in dier olu olup, son diryetli Akkoyunlu Hkmdrdr.lmnden sonra devlet, yklmaya yz tutmutur.

Sultan Ykub (Ykub Bey)

Hkmdarlnn ilk ylnda kardei Sultan Halilin olu Elvend Bey ile Kara Ylkn oullarndan eyh Hasann oluKse Hac Beyin iraz ve Isfahanda kartt isyanlar kolaylkla bastrd. Memluk Sultn Kaytbay 1480 ylnda EmirYasbey kumandasnda Diyarbekir zerine bir kuvvet sevk etti. Sultan Ykubun bu orduya kar Bayndr Bey, Sf HalilBey ve Bienoglu Sleyman Bey idresinde gnderdii Akkoyunlu kuvvetleri Urfay ele geirmek zere olan Memluk

Ordusunu ar bir yenilgiye uratt. Bayndr Bey bu zaferden sonra Sultan Ykuba kar isyan ettiyse de, SultanYkubun kar hareketi sonucunda yenilerek ldrld (1481).

Sultan Ykub, i karklklar bastrdktan sonra Grcistan zerine bir sefer yaparak Ahska bata olmak zere birokkaleyi ele geirdi (1482). Bu trihten sonra daha ok lkesinin bayndrl iin aba harcayan Ykub Bey, babas gibiilim adamlarn ve sanatkrlar korumu, hatt kendisi de Trke ve Farsa iirler yazmtr. Bu srada, ah smilinbabas olan eyh Haydar, etrfna toplad kalabalk bir mride ile lik mezhebini yaymaya alyor ve etrfa aknlaryapyordu. eyh Haydar, 1488 ylnda irvan zerine yryerek burann h olan Ferruh Yaseri ok zor durumdabrakt. Kalabalk ve iyi tehiz edilmi ordusu olmasna ramen, eyh Haydarn mritleri karsnda ok zor durumaden irvan h Ferruh Yesar, dmd olan Akkoyunlu Ykub Beyden yardm istemek zorunda kald. Bunun zerine,kendisi Snn olan Sultan Ykub, lik faaliyetlerini yakndan tkip ettii eyh Haydar zerine yrmenin tam zamnolduunu dnerek derhl harekete geti. Sleyman Bien emrindeki bir orduyu Safev eyhi zerine gnderdi. eyhHaydar bu arpmada az sayda mridi ile byk bir gayret gstererek Akkoyunlu Ordusunu yenmek zere ikenbandan ald bir ok isbeti sonucunda ld. smil dndaki oullar da bu arpmada katledildi.

Akkoyunlu Devletinin Uzun Hasandan sonraki bu mesut ve parlak gnleri fazla devam etmedi. 1490 ylnda Tebrizdemeydana kan bir veb salgn nce sultnn annesi Seluk-ah Begmn, sonra oullarndan Yusuf Mirznn ve ensonunda da Sultan Ykubun lmne sebep oldu. ok gen yata iken vefat eden Sultan Ykub Beyin on iki yl sren


4/26

hkmdarlk devri Akkoyunlu Devletinin parlak bir dnemini tekil eder. Ancak ld zaman, ocuklar ok kkolduu iin Akkoyunlu Devleti bir buhran dnemine girmitir.

Sultan Ykub'dan sonra srasyla Sultan Baysungur (1490-1492), Sultan Rstem (1492-1496), Sultan

Dmad Ahmed Gde (1496-1498), Sultan Mehmed (1498-1500), Sultan Elvend (1500-1504), SultanMurad (1504-1508) hkmdarlk yapmlardr.

Gde Ahmed Bey - Uurlu Mehmed Mirz

Akkoyunlu Ahmed Bey, kaynaklarda Ahmed Mirz, Ahmed Pdiah, Sultan Ahmed, Gde Ahmed Bey unvan ve lakaplarile anlr; Uzun Hasan Bey'in torunu ve Uurlu Mehmed'in oludur.

Uurlu Mehmed Uzun Hasan Bey'in en byk olu olup, iraz Vlisi idi. Babasndan sonra da Akkoyunlu Hkmdrolmak istiyor ve ya tibr ile de bunu tabi gryordu. Fakat karsnda buna mni olmak isteyen Uzun Hasan Bey'insevgili zevcesi, Halil ve Ykub Beylerin vlideleri olan, Selukah Begm vard; Selukah Begm, Uurlu Mehmed'inaleyhinde devaml srette konuarak nihyet babasn ondan soutmu ve haytn da tehlikeli bir duruma drmt. Bu

durum karsnda kendisini artk gven iinde grmeyen Uurlu Mehmed, 1474 ylnda babasna isyan ederek MemlukDevleti'ne iltic etti ve onlardan yardm istedi. Daha sonra Memluk Devleti'nden ald yardm ile babasnn kuvvetlerinekar savatysa da yenilgiye urayarak kamak zorunda kald.

Amacna ulaamayan Uurlu Mehmed, bu def Osmanllara snd. Ftih Sultan Mehmet kendisine snan UurluMehmed'i, kz Gevherhan Sultan ile evlendirerek onu Sivas Beylerbeyliine gnderdi. Bu izdivatan Gde Ahmed Beydodu.

Uurlu Mehmed Bey, Selukah Begm'n dzenledii bir entrika sonucunda Erzincan'a gitti ve orada ldrld. UurluMehmed'in ldrldn Ftih Sultan Mehmet renince, kz ile berber torunu Ahmed Bey'i de Erzincan'danstanbul'a getirtti.

Ahmed Bey burada, nce Ftih Sultan Mehmet'in, daha sonra da days II. Bayezit'in saraynda mkemmel bir Osmanlterbiye ve eitimi ald.

Ahmed Bey Osmanl lkesinde rahat bir hayat srerken, Akkoyunlu lkesinde Ykub Bey'in huzur ve skn iinde geenon iki yl iki aylk hkmdarlndan sonra, yerine geen ehzdelerin ocuk yata olmalar yznden ba gsteren siysbuhran, 1492 ylnda Rstem Bey'in hkmdar yaplmas ile bir dereceye kadar son buldu. Fakat bir sre sonra Rstem'inde saltanatndan memnun olmayan Akkoyunlu emirleri onun saltanatna son vermek istediler. Bunun iin de Akkoyunlumers, Uurlu Mehmed'in olu ve Ftih Sultan Mehmet'in kzndan torunu ve ayn zaman da Sultan II. Bayezit'indmd olan ve ufak tefek olmasndan dolay Gde Ahmed olarak tesmiye edilen Ahmed Bey'i, Akkoyunlu Hkmdryapmak iin eitli faaliyetlere getiler.

Bu arada Rstem Bey'e kar olan asker grubun lideri Nur Ali, 1496 ylnda Kahire'den dndkten sonra bu beylertarafndan szc olarak seildi. Bunun zerine Nur Ali Bey de Gde Ahmed Bey'e bir mektup gndererek Diyarbakr vedier btn yerlerin mersnn kendisine itat ettiini, bu sebeple byk bir frsatn doduunu bildirerek, Azerbaycan'agelerek atalarnn lkesine ship kmasn istedi. Nur Ali Bey ayn zamanda Osmanl Pdih II. Bayezit'e, dmdAhmed Bey'in Akkoyunlu tahtna gemesine izin vermesi iin de bir mektup gnderdi. O bu mektbunda, Rstem Bey'inyetersizliinden yaknarak, Akkoyunlu tebaasnn sknt ektiini ve 6.000 Mslman'n Grclerin elinde esirbulunduunu, bu olumsuzluklarn giderilmesi iin, Ahmed Bey'in Akkoyunlularn bana gemesi gerektiini bildiriyor ve

kendisi gibi Diyarbakr'n dier byk ve kk beylerinin de ehzdeye taraftar olduunu ifde ediyordu. Akkoyunluemirlerinin Osmanl Hkmdrnn nezdinde giritikleri aba sonu vermi ve Bayndr reislerinin sammiyetine knolan II. Bayezit, kapkulu askerlerinden bir birlii yeeni Ahmed Bey'in emrine vererek onu Erzincan'a gndermiti.

Akkoyunlu Hkmdr Rstem Bey bunu rendii zaman, Ahmed Bey'i karlamak iin harekete geti. O, Aras Vdisiboyunca ilerleyen mttefik kuvvetini karlamak zere Tebriz'den yrye geince de, Ahmed Bey ile evlilik yoluylaakraba olan Hseyin Ali Han bakenti igal etti ve Haziran 1497'de Ahmed Bey adna hutbe okuttu. Bylece AkkoyunluDevleti'nin yeni hkmdrn lan etmi oldu.

Dier taraftan Ahmed Bey ve Rstem Bey birbirlerinden haberleri olmayarak Aras Nehrinin farkl yerlerinden getiler.Daha sonra iki ordu birbirine yaklaarak savamaya balad srada Rstem Bey'in nemli emirlerinden biri olan AybaSultan ve dier bz emirler, Ahmed Bey'in tarafna getiler. Bylece Rstem Bey'in ordusundaki emirler ona ihnetederek yenilmesine sebep oldular. Yapacak bir eyi kalmayan Rstem Bey de Grcistan'a kat. Rstem Bey'inhkmdarl alt yl srmt.

Ahmed Bey, Rstem Bey'i yendikten sonra bu durumu Osmanl Hkmdr II. Bayezit'e bir mektupla bildirdi.


5/26

Ahmed Bey bu glibiyetten sonra Tebriz'e giderek Akkoyunlu tahtna oturdu. Rstem Bey, Gence yresindeki KaarOymann yardm ile tahtn geri almak iin yaklak olarak iki ay sonra teebbse geti; fakat onun bu teebbsbaarszla urad. Rstem Bey de tutsak alnarak 2 Temmuz 1497 trihinde ldrld.

Ahmed Bey Akkoyunlu Hkmdr olduktan sonra, lkesindeki kargaaya son vermek iin Osmanl idr, siys ve dnynetimini uygulamak istedi. Onun bu ekilde hareket etmesinde, stanbul'dan gelirken berberinde getirdii Noktacoluadndaki ztn etkisi bykt. Yeni Akkoyunlu Hkmdr, lkesinde adleti gerekletirmek iin de hibir vezir ya da

brokratn bir dinarlk dahi herhangi bir vergi koyamayacan, ayrca iftiler iin knnen izin verilmi olandan birmdd (875 gr arlk) dahi fazla alnamayacan, btn tebaann brokratik cretlerden muaf tutulacan ve hibirininek vergiler ile ya da ahs bana denen vergiler ile rahatsz edilmeyeceine dir bir ferman yaynlad.

Ahmed Bey, Osmanl lkesinde alm olduu eitimin etkisiyle bu deiiklikleri gerekletirmek iin ilm toplantlaryaparak, emirler yerine Celleddn Devvn ve Mr Sadreddn gibi limlere ynelerek onlara srekli mektuplargnderiyor ve yapaca reformlar konusunda da onlarn grn alyordu. Bu amacn gerekletirmek iin emirlerinellerindeki birok imkna da kstlama getirdi. Bununla o, emirlerin tebaa zerindeki glerini azaltmak istiyordu. AhmedBey'in bu niyet ve davranlarndan dolay Akkoyunlu emirleri ona kar nefret hissine kapldlar. Buna ramen AhmedBey, faaliyetlerini srdrm ve daha nceki hkmdarlarn vermi olduklar suyurgallar (dirlik, yurtluk) iptal ederekonlar geri almaya balamt. Ancak bu giriimler klasik zihniyete ship olan emirler tarafndan ho karlanmad.

Osmanl sistemini kendi lkesinde tsis etmek isteyen yeni hkmdar, birbirleri ile mcdele hlinde bulunan ve ikide birehzdeleri isyna sevk eden emirleri ortadan kaldrmak iin bz hazrlklara giriti. ok gemeden, birka gnde bir,emirlerden birini ldrtmeye balad. Ahmed Bey, bu hareketiyle gebe emirlerin merkez ynetimden syrlma

abalaryla zayflayan merkez devlet hkimiyetini glendirmek istiyordu. Devlet hkimiyetinin bu ekildemerkeziletirilmesi, o dnemde Osmanl Devleti'nde nemli baarlar elde edilmesine katkda bulunmutu. AncakAkkoyunlu Ahmed Bey'in bu siyseti, ona Akkoyunlu emirlerinin taraftarln kazandrmyordu. nk ship olduklargeni topraklar syesinde, bu emirlerin ellerinde byk bir g bulunmaktayd ve bu glerini de kaybetmekistemiyorlard. Bu sebeple onlar, Ahmed Bey'i Osmanl Hnednnn knunlar ile hareket etmekle sulamaktaydlar.Buna karlk Ahmed Bey de onlar ile mcdelesinde Azerbaycan Trklerini, bilginleri ve bz nemli ahsiyetlerikendisine dayanak yapmak istedi.

Vergi reformu ile slam Hukkunda yer almayan yirmiye yakn vergi eidini iptal etti. Bu vergiler Moollar, lhanllarve daha nceki dnemlerden beri alnmaktayd. Mslmanlardan alnan bz vergiler, zellikle ihrcat ve bikr (mecbrhizmet, angarya) gibi ykmlkler tebaa iin ar bir ykt. Ancak bu ekildeki bir reform ilk def Ahmed Bey tarafndangerekletirilmek istenmemiti. Daha nce de gebe Mool Yasas'nn bozulmas ile XIV.-XV. yzyllarda bu dnceileri srlmt. lerin lml kolunun, slam Hukkunda olmayan can vergisinin ortadan kaldrlmasna ynelik talebi,zanaatkr, kyl ve yerleik kk toprak shiplerinin Horasan'da (1337-1381) ve Semerkand'daki (1365) abalar ilegerekletirilmiti.

Akkoyunlu Hkmdr Ykub Bey zamnnda da suyurgallar kaldrlmak istenmiti. Bu reform sdece suyurgallarnkaldrlmasn kapsamyordu. Ayn zamanda kyllerin demi olduklar vergileri de kapsamaktayd. Bu reform ilemerkez ynetimin glendirilmesi amalanmaktayd. Ancak Ykub Bey'in nden lmesi ile bu reform hayatageirilememiti. Fakat Ykub Bey'in lmnden sekiz yl sonra suyurgallarn kaldrlmas giriimi tekrar balad. nksuyurgallarn yaygnlamas ile devletin hkimiyeti zayflam, devlet vergilerden yoksun kalm ve bunun sonucunda damahkeme ve asker iler tammen gl toprak shiplerinin eline gemiti. Baka bir deyile suyurgallar devlet iin birtehdit oluturmaya balamt. Suyurgallarn mevcdiyeti devletin merkeziyetiliine de aykrlk oluturmaktayd.Aslnda, Uzun Hasan Bey'den tibren, devletin merkeziletirilmesi ile suyurgal toprak shipliinin snrlandrlmasurunda mcdele verilmiti. Uzun Hasan Bey, gebe emirlere kar mcdelede din adamlarna dayanm ve tebaannbu nl temsilcilerine suyurgallar datmt.

Ancak, suyurgallarn kaldrlmas Akkoyunlu Ahmed Bey zamnnda daha radikal bir karakter ald. Ahmed Bey'in amac,dil knunlar uygulamaya koyarak, gebe emirlerin iftiler ile kyller zerindeki yetkilerini ellerinden alp, onlarkontrol altnda tutmakt.

Emirleri merkez sisteme balamann nndeki en byk engel, onlarn suyurgal uygulamas syesinde ship olduklarbyk ekonomik gt. Bunun farknda olan Ahmed Bey, kendisinden nceki hkmdarlarn vermi olduklar suyurgallariptal etti. Akkoyunlu Hkmdr bu ekilde davranarak gebe emirlere kesin darbeyi vurmay hedeflemiti. Fakat AhmedBey'in alm olduu bu kararlar sdece emirlere ynelikti. Onun bu siyseti btn feodal tabakalara kar deildi. AncakAhmed Bey'in baarl olmas durumunda dierlerine de srann gelmesi kanlmazd. Nihyet Ahmed Bey abalarnnsonucunda Gney Azerbaycan'daki gebe emirleri itat altna almay baard. Fakat merkez ynetimden ayrlan Irak-Acem ve Fars vilyetlerinde durum farklyd. Ahmed Bey'in bu siyseti olumsuz oldu ve askeri gebe emirlerinmukvemeti ile karlat.

Dier taraftan Ahmed Bey reformlarn gerekletirmeye alrken, en yakn emir ve srda olan Ali Hani'nin oluHseyin, eski bir sebepten dolay Muzaffer Bey Pmek'i tutuklamt. Daha sonra da onu ldrd. Bu haber iraz Vlisiolan kardei Ksm Bey Pmek'e ulat zaman, o isyan etmeye karar verdi. Bunun iin de, kendisi ile berber hareketedecek birilerini aramaya balad ve bu konuda Ayba Sultna bavurdu. Bu bavuru, bir gn ldrlme srasnnkendisine de geleceini dnen Ayba Sultan tarafndan olumlu karland. Bunun sonucunda Ksm Bey Pmek'in ordusuAyba Sultnnki ile birleti.

Daha sonra Ayba Sultan, iraz'da Ykub Bey'in olu Murad Bey'i hkmdar yapma konusunda Ksm Bey ile anlat.Kukusuz Ayba Sultan bu hareketiyle, Ahmed Bey'in vergi reformlar sonucunda gelirinin azalmasnn tepkisini


6/26

vermekteydi. Hasan Rumlu'nun belirttiine gre, bu sler tebaadan, zellikle de Ahmed Bey'in bilgili iki mviri olanSadreddn Muhammed ve Celleddn Devvn'den byk miktarda para almlard.

Kendisine kar oluturulan ittifk Ahmed Bey rendii zaman, o da Akkoyunlu Ordusu ile onlara kar harekete geti.ki ordu 1497 ylnn k mevsiminde sfahan yaknlarnda Hoca Hasan-i Mazi denilen yerde karlatlar. Fakat bumuhrebede Ahmed Bey'in adamlar cidd bir ekilde mukvemette bulunmadlar. Hatt askerleri yama ile meguledilerek ondan uzak tutuldular. Ayba Sultan da bu durumu frsat sayarak, Ahmed Bey'e ulap onu ldrd. Bylece,

emirlerinin ihneti sonucu yenilgiye uratlarak ldrlen Ahmed Bey'in hkmranlna son verildi. Onun hkmdarlyaklak olarak bir yl srmt.

Akkoyunlu Devleti'nin merkez ynetimden uzak yapsnn vermi olduu aksaklklar ortadan kaldrmak isteyen AhmedBey, tebaasna kar ok efkatli davranan bir hkmdard. Onun ksa sren hkimiyeti sresince ihrcat kaps ylesinekapanmt ki, hi kimse bir kylden knunsuz olarak bir saman p bile almaya cesret edemezdi. Ulem ile mnevverinsanlara sayg ve efkatle davrand. Bunlarn yannda Ahmed Bey, bilgin ve irleri himye etti. rnein, Azerbaycan'nnl iri Ziy-y Ordubd, byk zbek iri Mr Ali r Nev nderliinde Horasan'da irlik eitimi aldktan sonra,Gney Azerbaycan'a dnerek Ahmed Bey'in methiyecisi oldu ve ondan byk ihsanlar ald.

Ahmed Bey'in yapm olduu reformlar onun lmnden sonra srdrlmedi. Eski kurallar tekrar uygulamaya konuldu.Ahmed Bey'in reformu Gney Azerbaycan trihinde ok ksa bir dnemi kapsamasna ramen byk bir trih nemeship bulunmaktadr. Onun lmnden sonra da be yl gibi ksa bir zaman ierisinde Akkoyunlu Devleti i karklklaryznden ykld ve yerine Safev Devleti kuruldu.

1500 ylnda tahtn iki byk vrisi Murad ile Elvend lkeyi ikiye paraladlar. Kura'dan gneydekitopraklar, Karaba, Kzlzen Nehrinden Diyarbakra kadar topraklar Elvend'e; Irak, Fars ve KirmanMurad'a kald.

Akkoyunlu Devletine dier bir Trk teekkl olan Safev Hnedn 1508de son vermitir.

Devlet Ynetimi

Akkoyunlu lkesi hkmdar ilesinin ortak mlk saylrd. Hkmdarlar ulu bey ya da han

unvnyla anlrd. Akkoyunlu bey ve ehzdeleri, hkmdra bal kalmak kouluyla, kendilerinebraklan illeri yar bamsz olarak ynetirlerdi.

Merkez devlet ileri bakentteki Byk Dvan'da grlr ve karara balanrd. Shib denenvezirler, hnedandan byk boylarn beyleri ve kazasker, Byk Dvn'n doal yesiydiler. Bu dvnabal Eraf Dvanlar ise eitli devlet ilerinin yrtlmesinden sorumluydu. Ayrca illerde birer kkdvan bulunurdu. llerde hukuk ilerine Kadlar, din ilerine de Mftler bakard. Uzun Hasan devletynetiminde ve asker rgtlenmede Osmanl sistemini rnek almt. Kasaba ve kylerden devirilenpiyde azepleri, illerdeki beylerin emrinde topraa bal tmarl siphler ve ger TrkmenBoylarndan toplanan atl askerler, sava zamnnda orduyu olutururdu. Hasan Pdiah olarak daanlan Uzun Hasan, Hasan Pdiah Knunlar adyla bilinen, devlet ynetimiyle ilgili yasalar koymutu.

Akkoyunlu Hkmdarlar bilginleri ve sanatlar korumutur. Ali Kuu, Celleddn Devvn ve s

Savc gibi bilginler, bu dnemde nemli yaptlar vermilerdir. Bata Diyarbakr ve Mardin olmak zereAhlat, Hasankeyf, Erzincan, Bayburt kyleri ve Hasankale'de Akkoyunlulardan birok cmi, trbe,medrese, kale, kale surlar ve yazt kalmtr. Bunlardan Diyarbakr'daki eyh Matar ve eyh Safacmileri, Mardin'deki Sultan Ksm Medresesi ve Ahlat'taki Emir Bayndr Cmii ile Kmbeti nemlidir.Mslman olmadan nce koyun totemine bal olan Akkoyunlular, slam dnini benimsedikten sonra dabu toteme ballklarn srdrerek bayraklarn ve mezar talarn koyun resimleriyle sslemilerdir.

Tablo 9- Akkoyunlu Hkmdarlar

HKMDAR DNEM AIKLAMA

1. Kara Ylk Osman 1378-1435

2. Ali 1435-1438

3. Hamza Bey 1435-1444
http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398


7/26

4. Cihangir 1444-1469 (Bat kesimine hkmetmiti)

5. Uzun Hasan 1452-1478 (1467'de birletirmiti)

6. Halil 1478

7. Ykub 1478-1490

8. Baysungur 1490-1493

9. Rstem 1493-1497

10. Gde Ahmed(Ahmed Gvde)

1497

11. Murad 1497 (Kum civr)

12. Elvend 1498-1502(Azerbaycan ve Diyarbakrcivr)

13. Muhammed Mirz 1498-1500 (Fars blgesi)

14. Murad 1502-1508 (Tekrar birletirmiti)

1435 - 1438 = Ali ile Mamz arasndaki mcdele dnemi

1497 - 1502 = Murad, Elvend ve Muhammed arasndaki mcdelednemi

ekil 34- Akkoyunlu Hnedn'nn soyaac
http://3.bp.blogspot.com/-Y8_qcxzmj5I/UQGQdtNVg2I/AAAAAAAAYNk/JGTP7IGdjRg/s1600/Ads%C4%B1z.png


8/26

Uzun Hasan ve Otlukbeli Sava

Akkoyunlular bir devlet statsne karan Kara Ylk Osman Bey (1402-1435) olmutu. 1423trihinde Akkoyunlu ehzdesi Ali Beyin olu olarak dnyya gelen Uzun Hasan dedesi Kara YlkOsman Beyin lm zerine Akkoyunlu ehzdeleri arasnda ba gsteren kavgalar iinde

byyerek, erkenden kendini gstermi ve nihyet 1453 ylnda btn rakiplerini bertaraf ederekAkkoyunlu Beyliinin bana gemeyi baarmt.

Resim 10- Uzun Hasan (1453-1478)

O zamanlar Akkoyunlu Devleti, merkezi Diyarbakr (Amid) olmak zere gneyde aa yukar bugnkTrkiye-Suriye snrn tkiben Mardinin dousundan Urfann batsna kadar kuzeyde ise, Erzurum veSivasn kuzeyinden geerek Harputa kadar uzanan ve balca Erzurum, Erzincan, Harput, Diyarbakr,Mardin ve Urfa gibi ehirleri iine alan kk bir beyliktir. Batsnda Osmanllar, gneyinde Memluklarve dousunda Karakoyunlular gibi kuvvetli komular, ayrca da mahall birtakm beylikler ile Trabzon-Rum mparatorluu gibi zayf komular vard. Akkoyunlu Devletinin bana geen Uzun Hasan,yorulmak bilmeyen bir gayret ierisinde, planl bir ekilde durmadan memleketini geniletmeyealmtr.

En zayflarndan balayarak komularn birer birer kendisine boyun edirmi, szde bal bulunduuKarakoyunlu Hkmdr Cihan h 1467de bir meydan muhrebesi ile imh ettikten sonra bununlkelerini de kendi topraklarna katarak Akkoyunlu Devletinin merkezini Tebrize nakletmiti. Nihyet,Horasan Hkmdr Timuroullarndan Ebu Sadi de 1469da bir savata esir alarak, ran ve Iraktopraklar dhil olmak zere geni bir imparatorlua ship olmutur.

Bylece, Horasandan Sivas dolaylarna kadar uzanan muazzam bir lkenin kudretli ve harshkmdr Uzun Hasan ile stanbulu fethettikten sonra bir yandan Balkanlarda topraklarngeniletirken bir yandan da Anadoludaki kk devletleri ortadan kaldrmay ihmal etmeyen OsmanlPdih Ftih Sultan Mehmetin, birbirleriyle karlamalar, jeopolitik bir zarret ve det kanlmazbir mukadderat olmutur.

Ftih Sultan Mehmet ile Uzun Hasan arasnda 1473de cereyan eden Otlukbeli Savana kadar,Osmanl Devleti ile Akkoyunlular arasnda birok mnsebet sz konusudur. Bizzat Uzun Hasannemri ile yazlm olan Ebu Bekr-i Tihrnnin Kitb- Diyarbekriyyeadl eseri 1471 ylna kadar olanAkkoyunlular trihini anlatmaktadr.

Osmanl Devletinin banda Ftih Sultan Mehmet, tam bir cihangir gibi hareket etmekte ve kendisinibtn Trklerin, Mslmanlarn, hatt Hristiyanlarn hmsi ve yeryznn byk hkmdr olarakkabul etmekteydi. Akkoyunlu Hkmdr Uzun Hasan da kendisini btn Trklerin ve Mslmanlarnhmsi hatt Trkistandan Anadoluya kadar uzanan geni sahalarn hkmdr olarak grmekteydi.

Bu anlaylarn dnda Akkoyunlular, Osmanllara kar; Venedik Cumhuriyeti, Trabzon-Rummparatorluu, Karamanoullar Devleti, Papalk, sfendiyaroullar vs. topluluklar ile ibirlii vedayanma ierisine girmekteydiler. Uzun Hasann amac, her ynden ok gl bir rakip olan Ftih

Sultan Mehmet ve devletinin zy edilmesi, Osmanllarn Anadoludan atlmas idi. Ftih SultanMehmet ise, bu durumun farknda ve Anadolunun Karamanoullarndan Trabzon-Rum
http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://1.bp.blogspot.com/-Ix-WFuVG090/UQGSCS1fg0I/AAAAAAAAYOE/OJzrDb8Ej_c/s1600/Ads%25C4%25B1z3.pnghttp://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398


9/26

mparatorluundan ve Akkoyunlular elinden tammen alnp Osmanl lkelerine katlmasnamalyordu. te bu ve dier bz sebepler, Osmanl-Akkoyunlu mcdelesini kanlmaz klyordu.

Ftih Sultan Mehmetin stanbulu fethettii 1453 ylnda Akkoyunlu Devleti tahtna oturan Uzun Hasan,mevkiini salamlatrdktan ve Karakoyunlu Hkmdr Cihan ha kar ilk byk zaferini kazanp,Erzincan ele geirdikten sonra, Trabzon mparatoru IV. Kalo oannesin kz Maria Katherina (Despina

Teodora) ile 1458de evlenmiti. Uzun Hasan, artk Trabzon-Rum mparatorluu ile yz yl aknsrdrdkleri dostluk mnsebetlerini kuvvetlendirmiti. Bu evlilikle, siys bir gye gden Trabzon-Rum mparatorunun arzusuna uyarak, Trabzonu Osmanllara kar mdfaa etmeyi zerine almoluyordu. Bylece Trabzon-Rum mparatorluunun koruyuculuunu shiplenen Uzun Hasan, teyandan Papann Osmanllara kar oluturmaya alt ittifak emberi ile temsa gelmi, diertaraftan da Trabzonu korumak iin dorudan doruya Ftih Sultan Mehmet nezdinde teebbsleregirimeye balamtr.

Papa III. Calixtusun (1455-1458) elisi Fransisken rhibi Lodovico da Bologna, Trabzon veGrcistandan sonra 1459da Diyarbakra da urayarak Akkoyunlu Hkmdrn Byk Trk Ftihekar kurulacak ittifka katlmaya dvet etmi ve bu teklifi mspet karlayan Uzun Hasan da kendiadna Avrupaya bir eli gndermiti. Rhip Lodovico ve Trabzon ve Grcistan elileri ile birliktehareket eden bu Akkoyunlu Elisi, Kutsal Roma-Cermen mparatoru III. Friederiche, Osmanl

Sultnna kar sava iin Uzun Hasann 50.000 kiilik bir kuvvet hazrlayacan bildirmi ve 1460ylnn Aralk aynda Romaya vardnda da, yeni Papa II. Piusa (1458-1464), Hristiyan devletlerinOsmanllar aleyhine batda ayn anda savaa girimeleri art ile Uzun Hasann da douda hareketegeeceini vaat etmiti. Bu sretle Hristiyan devletler arasndaki birlie girmeyi kabul eden UzunHasan, yine Trabzon-Rum mparatoru Davidin (1458-1461) rics zerine, 1459da yeeni MuradBeyi stanbula gndererek kendisine cizye vermeyi kabul eden Trabzon mparatorluunun 1453tenberi Osmanl haznesine her yl demekle mkellef olduu ve miktar 1458de 2.000 dukadan 3.000dukaya karlm olan verginin affedilmesini istemiti. Ayrca, vaktiyle Yldrm Bayezitin Osmanltopraklarna saldrmamas karlnda Kara Ylk Osman Beye vaat etmi olduu fakat Timurunlmnden sonra gnderilmeyen sark, seccade ve eyer takm gibi hediyelerin toptan verilmesiniistemiti. Hatt Akkoyunlu Hkmdr daha da ileriye giderek elisi ile kars Despina Teodoraya eyiz(cihaz) olarak verilmi olan Kapadokya, yni Kayseri ve havlsinin kendisine teslimini talep etmiti.Ancak bu ar istekler karsnda Ftihin cevb: Haydi siz rahata gidiniz, ben gelecek sene kendim

gelip, pdihnzn benden istedii eyleri berber getireceim ve borcumu deyeceim, demektenibret olmutu.

Ebu Bekr-i Tihrnnin Kitb- Diyarbekriyyeadl eserinde de belirtildii gibi, Uzun Hasan, FtihMehmete gnderdii eliden olumsuz cevb alr almaz, Osmanl himyesinde bulunan Koyulhisarzapt etmiti. Koyulhisar aslnda zannedildii gibi dorudan doruya Osmanllara it bir kale olmayp,ancak stratejik ve kk bir emretin merkezi idi. stanbuldan Erzuruma giden yol zerinde, aynzamanda Kuzey Anadoluya ve Trabzona inen yolun da bir kilidi mesbesinde bulunuyordu. UzunHasan, Koyulhisar ele geirmekle tecvzkr tavrnn ilk tezhrn ortaya koymu oluyordu. FtihSultan Mehmet, bu hdise zerine Uzun Hasana bir eli gndermi ve bar istemiti. Ancak, UzunHasandan bu kaleyi almak iin yaplan giriimler sonusuz kalmt.

Uzun Hasann bu saldrgan hareketlerine karlk, Ftih, arabdar Hamza Beyi Koyulhisar zerine

gndermiti. Ancak, Hamza Bey bu kalenin fethini baaramayp, kuvvetleriyle evredeki ky vekasabalar yamalayp geri dnmtr. Hamza Beyin bu hareketi zerine Karamanoullarna yardmmaksadyla adamlarn gnderen Uzun Hasan, bilhassa Tokatta byk lde yama, tahrip vemezlim yaptrmtr.

Ftih Sultan Mehmet, bu def kendisi byk bir ordu ile asl hedef Trabzon olmak zere hareketegemitir. Ancak o, Uzun Hasann tecvzlerinin artmas zerine Trabzon zerine yapaca seferdekendisini arkadan vurabilecek Akkoyunlu Devleti'ni etkisiz hle getirmek iin Sivasa doru ynelmitir.Akkoyunlularn bir sre nce elde ettii Koyulhisar gnlk bir arpmadan sonra fethetmitir. Buarada Uzun Hasann amcazdesi Hurit Beyin kuvvetleri ile Gedik Ahmed Paa idresindekikuvvetler arasnda bir arpma olmusa da Hurit Beyin kuvvetleri sava kaybetmilerdir.

Ftih Sultan Mehmet ise, Trabzon iini bir tarafa brakarak, Uzun Hasan ile arpmak zere Erzincan

zerine yrm ve Yassemen denilen yerde ordugh kurmutu. Bu ekilde Osmanl PdihnnUzun Hasana hcma hazrland srada, Uzun Hasan tarafndan gnderilen bir elilik heyeti,Osmanl ordughna geldi. Bunlarn arasnda Uzun Hasann annesi Sare Htun ve emigezek Beyi


10/26

Hasan da vard. Ftih Sultan Mehmetin ok deer verdii ve Ana diye hitap ettii Sare Htununriclar ve Mahmud Paann da iltimas zerine Osmanl memleketlerine ve onlarn himyelerialtndaki yerlere tecvz etmemek ve Trabzon-Rum mparatorluuna yardmda bulunmamak artylaonlarla bir anlama yapld. Ftih, bu anlamadan sonra kuzeye doru dnerek Trabzon zerineyrm ve 15 Austos 1461 trihinde Trabzonu sulhen fethetmitir. ilesi dolaysyla vris olduuiin Trabzon haznesinin bir ksm da Uzun Hasan Beye gnderilmitir.

Ftih Trabzon seferi srasnda Uzun Hasana gveni olmadn ve sefer srasnda onu hareketsizbrakabilmek iin gnderdii elileri det rehin gibi yannda alkoymutur. Uzun Hasan Bey rikb-devletin hizmetine gelb sevb- gazdan ve avtf- husrevnemden behremend olmad. Vlidesimutemedleri ile rikb- kmybn yannca bile olsunlardiyerek, Uzun Hasana gnderdiimektupta; egeri ki zimmeti hizmetinize lzm olan zmre-i guzta rehber ve hemrh olmak vemuvenet cb eden mahallerde bezl-i mzheretiniz vuk bulmak vcibt- dn devletten idi. Zhirbudur ki mevni-i rz hasebiyle ol mna mteazzir olmudurdeyip, annesi ile elilerin Trabzonalndktan sonra ide edileceklerini bildirmiti.

Ftih Sultan Mehmet ile Uzun Hasan arasnda ilk atma, 1461 ylnda Osmanl Pdihnn Trabzonseferi srasnda grlmektedir. Uzun Hasan bir basknla ele geirdii Koyulhisar muhfaza edemediigibi, Ftih Sultan Mehmetin 1461 ylnda Amasra ve Sinopu da zapt ederek Yassemen mevkiine

kadar ilerlemesine engel olamamtr. Uzun Hasan, Ftihin bu baarlar karsnda, annesi SareHtun ile emigezek Beyi Hasan Osmanl ordughna gndererek bar istemek zorunda kalmt.Osmanl Pdihna eli olarak gnderdii annesinin Ftihin sefer sonuna kadar yanndaalkoymasna rz olmak ve einin memleketi ve mttefiki olan Trabzonun Osmanllar eline gemesiniuzaktan seyretmek durumunda kalmt. Ftih Sultan Mehmet ile Uzun Hasan arasndaki mcdeleninbirinci safhas, 1461de Trabzon-Rum mparatorluunun ortadan kaldrlmas ile Ftih lehinesonulanm oluyordu.

Bununla berber Uzun Hasan, Anadoluya hkim olmak hussunda, Osmanl Pdih ilemcdeleden asl vazgemi deildir. Ancak o, zaman iin frsat kollamakta, henz kf derecedeilerlemi bulunmayan hazrlklarn tamamlamak iin kesin hesaplamay gelecee ertelemekdurumunda kalmt. Osmanllar Anadoluya doru devaml srette geniliyorlard. Bu durumda ikidevletin atmas iin vesile tekil edecek frsatlar nasl olsa kacakt. Birka yl sonra

Karamanoullar Beylii hdisesi ortaya kmtr. Trabzonu Osmanllara kaptran Uzun Hasann, budef da Karaman arzisini kendi nfuz sahas telakk etmesi zerine mcdelenin uzun sren ikincisafhas balamtr. Karamanoullar da Osmanllara kar srdrdkleri mcdelede bir taraftan dierAnadolu Beylikleri, Balkan devletleri, Venedik Cumhuriyeti, Papalk ve Hal kuvvetleriyle yaptklarittifaklardan arzuladklar netceyi alamamlard. Bu def Karamanoullar, Dou Anadoluda kurulupbymekte olan Akkoyunlular ile Osmanllara kar ittifak olmak iin giriimlerde bulunuyorlard.

Osmanllara kar en byk hasm olup, elebi Sultan Mehmetin (1412-1421) dmd olanKaramanolu brhim Bey (1424-1463) otuz dokuz yl hkmdarlk ettikten sonra veft etmi, tahtnveliahd ve byk olu shak Beye brakmt. Karamanolu brhimin elebi Mehmetin kzndandomu olan ikinci olu Pr Ahmed Bey ile dier kardeleri, vey kardeleri shak Beyinhkmdarlna kar ktlar. shak Bey muhlefete geen kardelerine kar koyamaynca Silifketaraflarna ekilmi ve Pr Ahmed Bey, Konya ve havlsinde Karamanoullarnn hkmdr olmutu.

el taraflarna ekilen shak Bey nce Memluklardan yardm istemi ve netce alamaynca, kendisibizzat Suriye yolu ile Akkoyunlu Uzun Hasan Beyin yanna gitmitir. Akkoyunlu Uzun Hasandan aldyardm kuvvetleriyle gelerek, Karaman Beyliini tekrar ele geirdiinden, bu def da Pr Ahmed BeyOsmanllara mrcaat eylemiti. Pr Ahmed Bey, Karaman linden bz yerleri terk etmek artylaSultan II. Mehmetin himyesini istemitir.

Karamanoullar arasndaki bu taht kavgalar, Karamanoullar lkesi iin iki byk komusu olanOsmanllar ve Akkoyunlular kendi arasnda bir nfuz mcdelesine srklemiti. Jeopolitik mevkiibakmndan Karaman, Anadolu hkimiyeti iin son derece nemli bir blgedir. Bu tibarla ne FtihSultan Mehmetin, ne de Uzun Hasann orada olup bitenlere bigne kalmas mmkn deildi. Kald ki,Karamanoullar Uzun Hasann eski bir mttefiki idi. Ayrca Uzun Hasann douda Karakoyunlulargibi kudretli bir dmana kar koyabilmesi iin Karaman nfzu altnda bulundurmak sretiylegerisini emniyet altna almas gyet tabiydi. Gerek Osmanllar, gerekse Akkoyunlular her ikisi de

Karamanoullar lkesi zerine brhim Beyin veft ile balayan srete, youn bir nfuz vehkimiyet mcdelesine girmilerdi.


11/26

Osmanl Hkmeti, Pr Ahmed Beye yardma karar verdi. Pr Ahmed, Antalya Sancakbeyi KseHamza Bey kuvvetlerinin yardmyla Karamana girmeyi baarmt. Ermenek ve DapazarMuhrebesinde malup olan shak Bey, yine Silifkeye ekildi. ilesi ile olunu orada brakarakkendisine yardm tmin etmek zere Diyarbakra Uzun Hasann yanna gitti. Pr Ahmed Bey, bu defana-baba bir olan kardei Ksm Bey ile uramak durumunda kald. Bu i olaylar bertaraf ettiktensonra, tekrar Osmanlya vermi olduu yerleri almak iin Uzun Hasandan yardm grd ve

Osmanllara kar mcdeleye girdi. Karamanolu Pr Ahmed, 1469da bir Ehl-i Salip (Hal) hlindeFtih Sultan Mehmete kar mcdeleye balam olan Venedik, Papa, Napoli, Macar, Arnavutluk veRodos valyeleri harektndan yaralanmak istemitir.

Venedik Cumhuriyeti Senatosu 2 Aralk 1463te Ftih Sultan Mehmete yni Osmanllara karAkkoyunlular ve Anadoludaki dier beylikler ile ittifak yaplmas kararn almtr. Venedik ynetimi1464ten sonra Akkoyunlu sarayna bz heyetler gndermiti. Venedik 1463-1479 yllar arasndaOsmanllar ile on alt yl srecek olan sava da balatm oluyordu. Venedik Cumhuriyeti, oysayllarca Osmanl Devletinin kendilerine saladklar ticr imtiyazlardan yararlanmlard.

Akkoyunlular, bir yandan Osmanllara kar kurulan ittifaklarda yer alrken bir yandan da onlarladorudan doruya atmalara girdiler. Akkoyunlular tarafndan bakldnda, Ftih Sultan Mehmet,Asya-Avrupa transit ticret yollarn kontrol altnda tutmakta, yksek vergiler alarak Avrupa devletleri

ile Akkoyunlular Devletinin karlarna engel olmaktayd. Bunun yan sra Avrupallar da iki Trk devletiarasna kendi karlar uruna ikilik sokmak istiyorlard. Venedik, Ftihe kar kendisine yardmclarararken, Karamanllar ve Akkoyunlular ile temsa gemekte hibir glk ekmedi. nk her ikidevlet de Orta Anadoluyu hkimiyet altna almak istiyorlard ve karlarnda yegne rakip Osmanllaridi.

Uzun Hasan Bey, Grcler zerine dzenledii seferler istisn edilirse, genelde Hristiyanlar ile iyiilikiler ierisinde olmutur. Trabzon Rumlar ile akrabalk derecesine varan ilikiler yannda, Venedikbata olmak zere bz nemli Avrupa devletleri ile ittifaklar yapmtr. Trabzon ehri, Akkoyunlulariin hayt nem tayordu. Bu limandan Avrupa ve dnyya almak istiyorlard. Venedik ve dierAvrupa devletleri ile ticr ilikilerini Trabzon Limanndan srdryorlard. Ama artk Trabzon,Osmanllarn eline gemiti. nk Trabzon Liman ticr ve stratejik bakmdan Osmanllar iin de sonderece nemli idi. Hatt son Trabzon-Rum mparatoru Komnenos David (1458-1461) Osmanllara

kar bir dou-bat ittifk kurmak iin youn aba gstermekle kalmam kendilerini Bizansn mervrisi ve Rumlarn hmsi gibi grmeye balamt. Btn bunlar bilen ve iyi hesaplayan Ftih SultanMehmet, anszn yapt kuatma ile Trabzon-Rum mparatorluuna son vermiti.

Venedik, Akkoyunlu Hkmdrna daha nce yapm olduu ittifak teklifini Karamanolu shak Bey ilede yenilemi, brhim Beyin lmnden sonra Toroslara kadar gelen Uzun Hasan da, Ktip Mehmedadnda bir elisini Halep-Rodos zerinden 1464de Venedike gndermiti. Akkoyunlu Elisi, UzunHasann 60.000 svrden oluan bir kuvvetle gelecek baharda Osmanllara kar hareketegeeceini ve Gelibolu Boaz shillerine varacan syleyerek, bu syede Venedik Donanmasnnda stanbula kadar ilerleyebileceine iret etmekte ve Uzun Hasann cumhuriyetin itirki olmadanOsmanl ile asl mnferit bar yapmayacana sz vererek, Venedikten de ayn tminattabulunmasn istiyordu.

Ftih Sultan Mehmet, Osmanllar iin Karaman blgesinin de nemini bilmektedir ve bunun iin hereyi yapmay gze almtr. Buna karlk Uzun Ha-san, Karamanolu brhim Beyin veftndan sonragiritii Karaman teebbs ile Anadoluya hkim olmak istediini gstermi, ancak Ftihin kararlmdhalesi zerine geri ekilmitir. Essen, Uzun Hasan kendisine snan Karaman Hkmdrshak Beyin 1465de lm zerine, tpk vaktiyle Trabzon meselesinde olduu gibi, imdi deKaraman lkesi iin Osmanllar ile boy lemeyeceini anlam, bylece bir def daha ricat etmitir.Gerekte ise Uzun Hasan, Osmanllar ile kesin bir ekilde hesaplamay henz gze alacak kuvvetikendisinde grememitir.

Ftih Sultan Mehmet ise, Karaman blgesinde Pr Ahmed Bey ve kardei Ksm Beyin ortayakmalar ve Venedik, Papalk, Avrupa devletleri ve Akkoyunlu Pdih Uzun Hasan ile temas kurarakharekete gemeleri zerine, Karaman bsbtn ele geirmek zere hareket etmiti. Rum MehmedPaann Karamanda Trkler zerine yapt iddetli baskndan sonra, Karaman blgesi vliliine

Manisa Sancakbeyi olan ehzde Mustafa 1466da tyin edilmiti. Karamanoullar hkimiyetine1468de son verilmekle berber, Toroslarda direnileri uzun sre devam etmitir. Bu durumukurovada Osmanl-Memluklar ekimesine de yol amtr.


12/26

Karaman halk iki yz yldan fazladr bal bulunduklar Karaman Hnedanlnn bu ekildesndrlmesine rz olmadklar iin zaman zaman srekli isyan etmilerdir. Ftih Sultan Mehmet,Karaman ilesini tammen elde edip onlar ortadan kaldrmak iin onlar zerine Rum MehmedPaay gndermi, pek zlim olan bu sadrzam insafszca hareket ederek pek ok adam ldrmt.Cmi, trbe ve medreseleri soydu, ar vergiler ile halk ezdi, kendisine verilen vazfenin aksini

yaparak halk tammyla devlet aleyhine dndrd. Varsak Trkmenleri tarafndan malup edilen RumMehmed Paa, dndkten sonra azledilerek dam edilmi ve yerine shak Paa 1470de tyinedilmitir.

Pr Ahmed Bey mcdeleye tekrar devam etmek istemise de baarl olamam, nce ele oradanda halk sindirildii iin tutunamayarak yine Akkoyunlu Hkmdr Uzun Hasana snmtr.

Uzun Hasan ise, bu srada doudaki kendisi iin rakip olan dier Trk hnedanlarn malup etmeklemegul olmutur. 1464-1465 kndan 1468-1469 kna kadar geen zaman zarfnda; 1465deHarputu Dulkadirolu Arslan Beyden alm ve onu malup ederek pyitaht olan Elbistana kadarilerlemi ve onu bara mecbur etmitir. 1467de en byk hasm olan Karakoyunlu Hkmdr Cihanh, 1468de Cihan hn olu Hasan Aliyi ve Timurolu Eb Sadi ortadan kaldrm ve hepsininmemleketlerini ele geirmitir. Uzun Hasan, Kirman (1469) ve Badat (1470) ele geirdii gibi, Ahlat

ve Cezre yreleri ile Mu ve Bitlisi de ald. 1465-1470 yllar arsnda Uzun Hasan ile Ftih SultanMehmet arasnda dorudan herhangi bir savaa veya rekbete rastlanmamtr.

Otlukbeli Savana DoruUzun Hasan, 1469 ylna kadarki faaliyetleri ile dou taraflarnda ilerini bitirip, Horasandan Karamansnrlarna kadar uzanan geni lkelerin hkimi ol-mutu. Bundan sonra Uzun Hasann imdi tek rakbikalmt ki, o da Ftih Sultan Mehmettir. Bununla kesin hesaplama gn artk yaklamakta idi. Maddg ve kuvvet bakmndan Uzun Hasan, Osmanl Pdihndan hi de geri kalmamaktadr.Osmanllarn nnden kam olan birok hkmdar ona snmlard, ondan yardm ve himye talepediyorlard. Bunlarn hmsi tavrn taknan Uzun Hasan, imdi kendisini Timurdan daha kuvvetli veher bakmdan daha stn grmekteydi.

Karaman diyrnda ise, Osmanl otoritesini kabul etmeyip, kar kanlar ve halkn ileri gelenlerildrlmt. Fakat Ftih, bunu yeterli grmeyerek, Karamanoullarnn kuvvet ve kudretini azaltmakrelerini dnd. Bu arada Karaman Beylii halkndan bir ksmnn stanbula tehcirini emretti. Buesnda birok lim, sanatkr ve tccar stanbula nakledilmitir. Hatt stanbulun Aksaray semtiKaraman ili Aksarayndan getirilen ahli ikmet edilerek oluturulmutur.

Karamanolu Pr Ahmed Bey, Uzun Hasana iltic etmeden nce Msr komutanlarndan yardmgrm, bunun zerine Ftih, Msr Sultnna bir mektup yazmtr. Mektbunda ona melen; ...shakPaa onu emirlerinizden istemi, fakat elde edememitir. Karamanolunun yaratt fitne ve fesadndevmna artk tahammlmz kalmadndan onu yakalayarak bize gndermelerini komutanlarnzaemretmelisiniz. ki memleketten birinin dost olduuna tekinin de dost olmas, birinin dmanolduuna tekinin de dman olmas kidesi bunu cap ettirmektedir. Biz bu yoldayz, sizden de bunubeklerizdiyordu. htimal ki, Ftih ile dostluu bozmak istemeyen Msr Sultn komutanlarnaKaramanolu Pr Ahmedin himye edilmemesini emretmitir. Bylece Pr Ahmed, daha sonra UzunHasana snmtr. Karamanolu Ksm Bey ise Bulgar Dana ekilmiti. Osmanl kuvvetleri ilegelen shak Paa ile hayli mcdeleden sonra, o dahi Uzun Hasana iltic etmek mecbriyetindekalmt.

Osmanl Pdih, Karaman blgesine Gedik Ahmed Paay gndermiti. Karamanoullarnn anasve Ftihin halas, ocuklarnn affedilmesini Ftihten istemek zere yola karlm, fakat yoldalmt. Bunun zerine Uzun Hasann anas tarafndan Ftihe bavurulmutu. Karamanoullarnnbir mltec olduu ve Uzun Hasann onlar bu bakmdan kabul ettii, yakn akrabaya efkat vemerhamet gstermenin Allahn emri olduu gibi hususlar yazlmt. Ancak Osmanl Pdihntuttuu yoldan dndrmek hibir srette mmkn olmad. Bu giriimlerden netce kmaynca,kendisini yeterli derecede kuvvetli hisseden Uzun Hasan, Ftihe kar gerek yzn gstermi,

Karamanoullarna fiilen yardm ederek Osmanllara kar dmanlk kapsn aralamtr.
http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398


13/26

Karamanoullarndan Pr Ahmed Bey ve Ksm Bey, sfendiyarolu Kzl Ahmed Bey, AkkoyunluZeynel Bey komutasnda 30.000 kiilik bir kuvvetle 1470de nce Erzincandan Tokata doru hareketegemilerdi. Uzun Hasan Grcistan zerine sefere gitmi, 1472de ayn beylere Bektolu mer Beykomutasnda 30.000 kiilik bir takviye kuvvet daha ilve etmitir. Pr Ahmed ve Ksm Beyler ilehareket eden bu kuvvetler Tokat pek korkun bir srette tahrip ettiler. Bunlardan ayrlan 20.000 kiilikbir kuvvet Uzun Hasan Beyin kardeinin olu Yusufca Mirz komutasnda Karamanoullar

topraklarna girmiti. Gedik Ahmed Paa, bu kuvvetlere kar koyamayarak Konyaya ekilmi veorada ehzde Mustafann emrine girmiti. ehzde Mustafa ise Afyonkarahisara ekilerek durumustanbula bildirmitir.

Bektolu mer Bey, Osmanl kaynaklarnn ifdelerine gre bir hle ile snr getikten sonra ansznTokat ehrini basm ve ta stnde ta brakmayacak ekilde ehri tahrip etmitir. Topkap SarayMzesi Arivinde bulunan bir fetihnmeye gre, Tokatn tahribi Austos 1472de meydana gelmitir.orga ile Babingerin faydalanm bulunduklar yabanc kaynaklarla da dorulanan bu trihi, UzunHasan bilerek semitir. nk mevsim hayli ilerlemi olduu iin Ftihin byk bir ordu ilestanbuldan kalkp zerine gelmesi iin artk vakit ok ge olmutur. Bylece gelecek mevsime kadarkazanlm olacak zaman zarfnda, Venedikten beklenen silahlar da gelmi, dolaysyla zafer ihtimliartm olacaktr.

Tokatn yama ve tahribinde yaplan zulmler vaktiyle Timurun Sivasta yapt zulmlerihatrlatmaktayd. te bu hareketiyle Uzun Hasan, Osmanllara kar byk seferine balambulunuyordu. Topkap Saray Mzesi Arivinde bulunan ve Uzun Hasan tarafndan Karamanolu PrAhmede Tokatn yamasndan hemen sonra yazlan 5 Eyll 1472 trihli bir mektup vardr. Bumektbunda Uzun Hasan, olaylarn arzusuna uygun bir tarzda gelitiini ve iin artk kolaylambulunduunu, kendisinin de artk konak konak ilerlediini, k Osmanl topraklarnda geireceinibildirmektedir.

Tokatn tahribi ve Yusufca Mirznn Karaman topraklarna girmi olduu haberi stanbulda duyuluncaFtih, derhl Uzun Hasan zerine yrmeye karar vermiti. Fakat bu fikrinden vazgeerek, AnadoluBeylerbeyi Dvud Paay kuvvetleri ile birlikte ehzde Mustafann emrinde Yusufca Mirzya karsavamak zere Anadoluya gndermiti. Ktahyaya kadar geri ekilmi olan ehzde Mustafa,Dvud Paa kuvvetleri ile birleince saylar 60.000i bulan asker ve yannda 50.000 kii ile Anadolu

ilerine kadar ilerleyen Yusufca Mirzya kar yrmlerdi. Beyehir taraflarnda Efltun Pnaryaknlarnda yaplan ok kanl bir arpmadan sonra Akkoyunlu askerleri ar bir yenilgi almtr. Onbinlerce asker ldrlmtr. Yusufca Mirz esir edilmi ve dier esirler ile birlikte stanbulagnderilmi, bu arada Pr Ahmed ve Kzl Ahmed beyler tekrar Uzun Hasana snmlar, Ksm Beyise el-Silifke taraflarna ekilmitir. Gedik Ahmed Paa da Ksm Beyi tkibe koyulmutur.

Bylece Akkoyunlu Hkmdr Uzun Hasan, Karamanoullarn Osmanllara kar destekleme vehimyeye girimesi yznden, bir kez daha Osmanl kuvvetlerinden ar bir darbe yemiti. UzunHasan, her eye ramen Anadolu zerinde hkimiyet kurma dncesinden asl vazgemiyordu.Osmanl Pdih ile kar karya gelecei zamna kendisini hazrlyordu. Bu i iin BatdakiHristiyan devletler ile devaml srette ilikilerini srdryordu. Akkoyunlularn Karamanoullarnayardm Ftih ile Uzun Hasan kar karya getirecektir.

Akkoyunlu Hkmdr Uzun Hasann Karamanoullarna yardm ve destek salamadaki amalararasnda; Osmanl hkimiyetini Orta Anadolu ve Gney Anadoluda krmak, Malatya-Halep arasndakiticret yolunu ele geirmek ve Akdenize k yolu salamak, bylece Avrupal mttefikleri ile balantkurma arzusunu yerine getirebilmekti. Bu dnceler ile Osmanl-Memluklar rekbetinden yararlanmakzere Uzun Hasan blgeye teden beri dikkatini younlatrmtr. Bu sebeple 1465de Harputualarak, peinden Malatya ve Elbistan kuatmt.

Uzun Hasan, klelikten gelme kkleri nedeniyle 1472de Memluk Devletini ortadan kaldrmak iinMemluk vassal Dulkadirli ah Budaktan topraklarnn teslimini ve Msrdaki sultna ballna sonvermesini istemitir. Uzun Hasan 1472 yl balarnda Frat geerek Malatya, Khta, Gerger, Ayntabele geirmi, Memluk karakolu Bireciki istil etmi, Halep civrna kadar ulamtr. ByleceDulkadirolu topraklarnn byk bir ksmnda Akkoyunlu hkimiyeti salanmas, Uzun Hasana DouToroslar geitleri zerinde denetim imkn salamt. Fakat mttefiki olan Venedikten yardm

beklerken, Memluk komutan Yabek kuvvetleri tarafndan yenilgiye urayan Akkoyunlu kuvvetleriRuhaya kadar tkip edilmilerdi.


14/26

Frat havlsinden Mvernnehire kadar hkimiyetini salayan Uzun Hasan, kendisini devrin engl Trk Hnedn sayarak, ann gerei birok mltec konumuna dm devlet adamn ve ilimerbbn yanna toplamt. Bunlar, Karamanolu Pr Ahmed ve Ksm Beyler, sfendiyarolu KzlAhmed Bey, Germiyanolu, Dulkadirolu ah Mehmed, Rstem ve Sleyman Beyler, nalolu, Bozcaemirleri, Pazarl Beyolu, Tozanl Oullar, Defterdar Mehmed elebi vb. beylerdi. Bu kimseler vaktiyleTimurun yapm olduu gibi, Uzun Hasann Osmanl Pdihn yendikten sonra kendilerini

tahtlarna ide edeceini ummakta ve hmlerini bir an evvel Ftih Sultan Mehmet zerine hareketegemeye tevik etmekteydiler. Ayn zamanda Bat-Hristiyan lemi de, bilhassa son zamanlarda pektehlikeli bir hl alan Osmanl Pdihna kar Uzun Hasann kuvvetlerine byk mitler balamlarve onun btn yardm isteklerini kabul ederek, faaliyete gemesini salamaya almakta idiler.

Bunlardan baka Uzun Hasan, zamnn nl bilginlerini ve mersn da yannda bulundurmaktadr:Tiyrek Sinanolu Alem Bey, Kad Mahmud reyh, Timuroullarndan Muhammed Bakr Mirz,Muzaffer Mirz, aatay ileri gelenlerinden Baba Hac Beyolu Yusuf Bey, Zeynel Mirz, Kemah BeyiSuvar Bey gibi ahsiyetler, onun yannda yer almlard. Hsl Akkoyunlu Hkmdr, Osmanllaraleyhinde olmak zere kendilerinden faydalanabilecei btn elemanlar yanna ekmeye alyordu.

te yandan Ftih Sultan Mehmetin 12 Temmuz 1470de batda ok nemli bir merkez olan ArbozKalesini ele geirmesi Papa II. Paulus ve Venedikte bir ok tsiri yapmt. Zira ada yazar

Domenico Malipiero: Senato yeleri, tehlikenin ana ehrin kaplarna yaklamasndan korkan halknsorularna cevap vermeksizin, balar ne eik, akn bir hlde evlerinin yolunu tutmulard.Arbozun sktu ile Venedikin an ve tibr kaybolmu, gururu alalm ididemektedir.

Ftih Sultan Mehmet, batda ve douda Osmanl Devletine kar dmanlk yapan her devletiyakndan tkip etmekte ve onlara kar devaml yeni stratejiler gelitirerek, ann en bykhkmdr olmay hak etmiti. Venedik Cumhuriyeti, Akkoyunlular, Karamanoullar ve bunlarnmttefikleri ile ayn anda savamakta ve ba edebilmekteydi.

Venedik iin artk Uzun Hasan ile olan ittifka sarlmaktan ve onu Osmanl Pdih aleyhine tahriketmekten baka re kalmamt. 1464ten beri Akkoyunlu saraynda Venedikin temsilcisi olarakbulunan Lazaro Quirini, memleketine dnmeye karar verince, Uzun Hasan da, aslen Ermeni olanMurad (Mirat) kendi nmna eli olarak Venedike gndermeyi uygun bulmutu. Doc Cristoforo Moro

ile Papa II. Paulusa hitben yazlm bir mektbu da gtren Murad, Lazaro Quirini ile birlikte hareketederek 1471 yl ubatnda Venedike ulamt. Uzun Hasan 2 Austos 1470de Sultniyedenyazd Farsa mektbunda yle diyordu:

...Osmanl Trklerinin olundan Mehmed Beyden baka bir dmanmz, yolumuz zerinde bir mniayoktur. O da yenilmeyecek, mlknden ve saltanatndan atlmayacak bir ey deildir. Biz sizinle ciddbir i birlii yapp, sizin donanmanz denizden, bizim ok kuvvetli ordumuz da karadan hareket edince,Osmanolu Asya ve Avrupadaki btn topraklarndan mahrum olacaktr.

Ftih Sultan Mehmete kar harekete geme zamnn geldiine kanaat getiren Uzun Hasan, 1464ittifkna dayanarak Venediki cidd bir ibirliine dvet ediyordu. Uzun Hasan ayrca, Kbrs Kral II.Jacques (Giacomo), Rodos valyeleri Reisi Giovanni Orsini (1467-1476) ve Aliye Hkiminegnderdii 21 ubat 1471 trihli mektuplar ile Karamanoullarnn rics zerine Osmanllar

Karamandan karmak iin harekete gemek zere olduunubildirmiti.Bunu tkiben Venedik Cumhuriyet Senatosu tarafndan, Akkoyunlu Hkmdr nezdine eli olarakgitmek zere, Caterino Zenoya 18 Mays ve 10 Eyll 1471de iki tlimat verilmitir. O da AkkoyunluElisi Murad ile birlikte rana gidip, Uzun Hasana ittifak gereince donanma ile yardma komayahazr olduklarn bildirmek zere yola kmt. Ancak, Caterino Zeno birka ay Rodosta beklemekzorunda kalmtr. nk Uzun Hasan ile Venedik arasndaki cidd ibirlii Ftih tarafndan haberalnmt. Bundan dolay, Osmanl Pdih Venedik Cumhuriyetini artmak iin stanbuldaki bargrmelerini uzatyordu. Venedik Elisi Caterino Zeno, Tebrize vard zaman, Uzun HasannOsmanl lkesine yrmek zere bulunduunu ve Trk sultnn bozguna uratmadka Anadoludanekilmemeye azimli olduunu, bu durumu bildirmek zere, spanyol asll bir Yahudi olan saacVenedike doru yola karm olduunu rendi. Ancak Uzun Hasan dndren biricik mesele,svrlerden oluan ordusunun, Osmanllarda fazlas ile mevcut bulunan ateli silahlardan, bilhassa

toptan mahrum oluu idi. Uzun Hasan, bu eksiklerini mttefiki Venedikten tamamlamann mmknolacan biliyordu. te bunun iin Uzun Hasan, Yahudi saactan sonra Venedike 30 Mays 1472de


15/26

Tebrizden elisi Hac Muhammedi nce Kbrsta Baamiral Pietro Mocenigo ile grerek yoladevam etmek zere gnderdi.

Venedikten istedii top ve dier silahlarn yaknda kendisine ulaacan tahmin eden Uzun Hasan,-drt def zerine sefer yapt Grc Kralna mektupla, arkadan vurulmamak iin sava hline sonverilmesini isteyerek, Osmanl topraklarnn istilsna kendisine en yakn ve stanbula en uzak olan

Trabzondan balamak istiyordu. Bunda da, Komenonlardan olan ei Teodora ile Komenonlarnakrabas olan Venedik Elisi Caterino Zenonun tsiri olsa gerektir. Bu desteklerden iyice cesretlenenUzun Hasan artk Ftih Sultan Mehmet ile savaabileceine karar vermi oluyordu.

Uzun Hasan, hkmdarlk tahtna oturuncaya kadar Akkoyunlular nemli grnmyorlard. Fakat onuni bana gelmesi ile birlikte durum deimiti. nk o Karakoyunlu Hkmdr Cihan ah ileMvernnehir Hkmdr Ebu Sad Miranh ldrmeye ve topraklarn kendi lkesine katmayamuvaffak olmutu. Horasan Hkmdr Hseyin Baykaray yenerek topraklarndan bir ksmn alanUzun Hasan, Frattan Mvernnehire kadar byk ve kuvvetli bir devlet kurmutu. AkkoyunluHkmdr cihangir olmak arzusu ile Osmanl topraklarn da almak istiyor, Ftih Sultan Mehmeti deyenebileceini tahmin ediyordu.

Hatt rivyete gre, Ebu Sad Hn malup ettii gn Uzun Hasan, atn meydana srm ve Bu

diyrn serdarlar ecaatim srn grdler, frsat el verirse nevbet isterim ki cret ve celdetimhdvendigra (Osmanl Pdih) gsteremdemiti. Ancak biliyordu ki, Osmanl Devleti imdiye dekyendiklerinden kyaslanamayacak kadar ok glyd. Bunun iin bir taraftan hazrlk yaparken dieryandan Osmanllar zayf drmek iin Osmanllar ile ihtilaf hlinde olan devletleri himye ederekonlara bilfiil asker yardmda bulunmutu.

Otlukbeli Sava (1473)Ftih Sultan Mehmet, Uzun Hasana bir mektup yazarak unlar belirtiyordu:

Bundan nce annenin ricsyla pene-i gazabmdan kurtulmutun. Biz de seni semt-i salhaynelmi kabul ederek affetmitik. Hlbuki senin gibi mansz bir Trkmenin benim zaman- mdelet-nian- hsrevnemde saltanat ve istiklal dvsnda bulunmas haramdr. Hatt btn kudret veevketine bizim msade ve msmahamz sebep oldu. Buna ramen bde-i gurur ile mest medholarak ve inyt- pdihnem hukkunu unutarak adletli idrem altnda yaayan Tokata ve sonrada Karaman lkelerine askerlerini gndererek ...ahliye zulmettirdiin birtakm iddetlere bavurduunve rezletlere sebep olduun malmumuzdur. Onun iin seni ldrmek ve memleketini tahrip etmekzere bu yln baharnda harekete karar verdik. Seni affetmek katiyyen dnlmemektedir. Senvilyet ykmay pdiahlk m zannettin... ekinmeden korkmadan topraklarmza tecvz ettiin iinklcmz senin gsnde kana bulanmaldr. Er isen meydana gel. Delikten delie girme, hazrlklarnyap, haber verilmedi deme. Zr ki vcd- habsin arza-i telefdr ve bu bbda zr bahnebertarafdur.

imdiye kadar yapaca savalar en yaknlarndan bile gizleyen Ftih, bu sefer tersine olarak,mektupta ne zaman hareket edeceini de Uzun Hasana bildirmiti. Bu seferi sdece Uzun Hasanadeil bakalarna duyurmaktan da ekinmemitir.

Pdiah l dvan idb vzer- zma ilkbaharda arkta pdih- slam nmnda olan fakat eratauygun hareket etmeyen, Osmanl tebaasna kar dmanlk gsteren Uzun Hasana karyryeceini, kendisine tbi olan Hristiyan prenslerine, btn Rumeli ve Anadolu beylerbeyilerinesava iin hazrlk yapmalar hussunda emirler ve adamlar gndermitir. Pdiah bunlarn orduyakatlacaklar yerleri de belirtmiti. Ftihin emri zere Rumlar, Srplar, Arnavutlar ve Eflakllardanoluan Hristiyan kuvvetleri Ankarada orduya katlacaklard. Emirler ksa srede yerlerine ulatrld.Osmanl Devletinin btn illerinde hazrlklara baland. 1472 yl sonbaharn ve k hazrlklar ilegeiren Osmanllar esas ordunun toplanma yeri olarak Bursa Yeniehiri kararlatrdlar. Rumelidetoplanan kuvvetler Anadoluya Geliboludan gemilerdi. Ftih Sultan Mehmet ise, stanbuldakikuvvetlerin banda 11 Nisan 1473de hareket ederek znik yolu ile Yeniehire gelmitir.Beypazarnda Karaman Beylerbeyi ehzde Mustafa, Kazbtta Amasya Beylerbeyi ehzde

Bayezid kuvvetleriyle gelip orduya katlmlardr. Osmanl Ordusu 85.000 bin kiiye ulamtr.Bunlarn altm bini zrhl ve silahl yirmi be bini yenieri idi. Baka bir ifde ise, Ftihin 150.000 kiilik
http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398


16/26

ordusu ile skdardan Akkoyunlular ile kesin olarak hesaplamak iin sefere ktn belirtmekte kibu say da fazla gzkmektedir.

te yandan kendisi Birecik nlerinde bulunan Uzun Hasan, olu Uurlu Mehmed ile Bektolu merBeyi 100.000 kiilik bir kuvvet ile nden gndermiti. Akkoyunlu kuvvetleri, 15 Nisan 1473teebinkarahisar nlerinde Amasya Beylerbeyi ehzde Bayezid kuvvetlerini malup etmiti. Ayrca,

Ftih tarafndan yardma gnderilen Mihalolu Ali Bey kuvvetlerini de zyita uratmlard. Bumutulu haberler zerine Uzun Hasan, Birecikten hareket ederek, Venedik ve mttefiklerinin deyardmlar ile Anadoludaki Osmanl hkimiyetine son vereceini dnerek, ikinci bir Timur edsylaAnadoluyu paylamak ve Karaman Devletini ihy etmek amacyla harekete gemitir. Uzun Hasan,Ksm Beye gnderdii mektbunda; Frat geerek Ankara yolu ile Osmanl kuvvetleri zerineyryeceini, Anadoluyu ele geirip k mevsimini Aydnda geireceini buralar Karamanolu PrAhmede vereceini vs. hususlar bildiriyordu.

17 Haziran 1473te Harput nlerinde olan Uzun Hasan, Temmuz balarnda Erzincan civrnaulamt. Erzincan Uzun Hasann ordusunun toplanma yeri idi. Uzun Hasann kuvvetleri 300.000 kiiolarak ifde edilmekte ise de, bu ok mblaal olsa gerektir. ok gemeden 11 TemmuzdaAkkoyunlu ordughna Ftihin bir elisi gelmitir. Ftihin elisi stanbuldan Osmanl OrdusununAkkoyunlu lkesine yrdn ve Uzun Hasan ile savaa hazr olduklarn bildiren mektbu

getirmitir. Fakat Uzun Hasan, Venedikin gnderdii top ve silahlarn kendisine ulaacanzannederek, Ftihin elisini huzruna kabul etmemitir. Venedik Elisi Caterino Zenoya VenedikCumhuriyeti ile mttefik olduunu, onun itirki olmadan bar yapmayacan syleyerek, Osmanlelisine; Biz de kanlar aktan askerimizle o diyra tevecch ettik. Sizde yakna gelin ki, bir birimizemukbele edelim, szlerini Ftihe nakletmesini istemi, hatt ordughta yakalad bz Osmanlcsuslarnn kafalarn vurdurup Ftihe yollam ve ondan abuk gelmesiniistemitir. Uzun Hasan,bir taraftan byle derken, aslnda Osmanl Ordusunun erken gelmesinden de rahatsz olmutu. nkkendisine henz Venedikten gnderilen top, silah vs. mhimmat daha eline ulamamtr.

Oysa Uzun Hasan, Venedik ile yapt anlama gereince; Venedik gemileri ateli silahlar ile bunlarkullanacak kk bir kuvveti Karaman kylarna getirecek, Uzun Hasan da bu tarafa bir kuvvetgndererek, mttefiki ile temas tmin edecekti. Uzun Hasan Anadoluyu alacak, Osmanl Pdihnakylarda hisar yapmamas ve Karadenizi Venedik gemilerine ak bulundurmas kabul ettirilecek,

Mora, Midilli, Arboz ve Argosun Venedike idesi salanacak, Venedikliler Uzun Hasana boazlargeerek stanbulu zapt edeceklerini sylemekte idiler.

Ancak, bir taraftan da Venedik, Napoli, Rodos, Papalk ve Kbrs gemilerinden olumu byk bir HalDonanmas 1472 yazndan beri Osmanllarn Akdeniz kysnda dehet sayorlard. Austos 1472deAntalya, 13 Eyll 1472de zmir yama edilmi ve yaklm idi. Bu donanma 1473 baharnda Silifkedebulunan Karamanolu Ksm Bey ile ibirlii yapmt. Bununla berber Ftihin Rumeli aknckuvvetlerini daha ktan Sivas blgesine gndermesi ve baharda byk bir ordu ile Erzincana doruilerlemesi zerine, Uzun Hasan el shillerine kuvvet gndermek ve Hristiyan kuvvetleri ile temaskurmak imkn bulamad. Artk her ey Frat Vdisindeki savan netcesine balyd.

Ftih Mehmet, bir meydan sava yaparak kesin bir netce almak istiyordu. Uzun Hasan ise, slerindenok uzak dm olan Osmanl Ordusunu ypratmak ve iesiz brakmak sretiyle ezmek istiyordu.

Ftihin ordusu en fazla 70.000 ile 100.000 arasnda tahmin olunmaktadr. Tercan ile Erzincanarasnda bir dzlkte Uzun Hasan, Osmanl Ordusunu grnce; vay ...ne derydr, diyerek hayretiniifde etmitir. Osmanllar toplarn ve arabalarn sahraya yayarak derhl sava vaziyeti almlardr.Venedik Elisi Caterino Zeno, Akkoyunlu kuvvetlerini 300.000 olarak gsterse de bu yanl olmaldr.nk kaynaklarn ouna bakldnda, Uzun Hasann asker says Ftihin askerinden daha azolduu gereini ortaya koymaktadr.

Fratn kuzey kys boyunca Tercan blgesinde Osmanl Ordusu bulunuyordu. Fratn br yakasndaise Akkoyunlu Ordusu vard. ki ordu ilk karlatklarnda Uzun Hasan olu Uurlu Mehmedkomutasndaki Akkoyunlular sahte bir ekilme yaptlar. Bunun zerine Osmanl nc kuvvetleribanda bulunan Rumeli Beylerbeyi Has Murad, Frat geerek onlarn tkibine koyuldu. Osmanl nckuvvetlerini dar bir geide eken Akkoyunlular onlar imh etmilerdir.

Bu ilk msdeme 4 Austos 1473te cereyan eylemi ve sava Osmanl kuvvetlerinin aleyhinednm, Has Murad bata olmak zere Osmanllardan 12.000 asker haytn kaybetmitir. Bununzerine Osmanl Ordusu hzla Frat Vdisinden Bayburta doru ekilmitir ve Otlukbeli yaknlarndaki


17/26

Baky/Bakent mevkiine konaklamtr. Ftih askerin urad bozgun ruhunu dzeltmek iin bir haftasavaa girmemi, bu arada yedi sekiz gnlk bir ie kalmtr. Uurlu Mehmed, derhl OsmanlOrdusunu tkip ederek savaa devam edilmesinde srar etmise de Uzun Hasana bu dncesinikabul ettirememitir.

Uzun Hasan, Otlukbeli Savandan sonra Venedik Docuna yazd bir mektbunda, Osmanl Ordusu

ile nc birliklerin arpmasnda 56.000 kiinin ldrldn, 150 suba ve 35 beyin esir alnmolduunu bildirmitir. Uzun Hasan belli bir stnlk elde etmi olmasna ramen, Ftih, nih savakabul edebilecek bir tarzda hareket etmeyi salam ve derhl subalarndan birini Akkoyunlu otanabar iin gndermitir.

Akkoyunlu kuvvetleri 11 Austos 1473te Tercan civrnda -Azl (Otlukbeli) ya da Bakentmevkiinde Ftihin ordusuna yetimilerdi. Uzun Hasan, oullarnn da srr ile bir dere ierisindebulunan Ftihin ordusunu her taraftan kuatma altna almt. Osmanl Ordusunda; sa koldaehzde Bayezid ve Gedik Ahmed Paa komutasnda 40 sancakbeyi ve 20.000 bin kapkulu askerivard. Sol kolda ise ehzde Mustafa, 24 sancakbeyi ve 20.000 zrhl azep olduu halde bulunuyordu.Ftih ise merkezde yer almt.

Uzun Hasan ise, olu Uurlu Mehmed ile Karamanolu Pr Ahmed kuvvetlerini Osmanl ordugh

zerine sevk ederken, dier olu Zeynel Bey ile Bayndr Beyi bir miktar svr ile Osmanl kuvvetlerinimuhsara altna almalarn sylemi, kendisi de ordusunun byk bir ksm ile cepheden hareketegemitir. Uzun Hasan da bu kanl savaa bizzat katlm, hatt atyla Osmanl saflarna kadarilerlemi ve top arabalarnn bulunduu yere kadar gelmitir. Akkoyunlu kuvvetlerinin arkasndan kktoplar ve humbaralarla iddetli bir ate alm, bu top ateiyle piydelerin tfenk atei arasnda kalanUzun Hasann lm makinelerinin sesine alk olmayanaskerleri panie urayarak kamaya vedalmaya almlard. Zeynel Bey komutasndaki Akkoyunlu askeri tammen bozulmu, kaanlaradrlarn ve btn arlklarn terk ettikleri iin Akkoyunlu ordugh ve ordu pazar tammen Osmanlkuvvetlerinin eline gemitir. Osmanllarn stn topu ateleri karsnda sava meydann terk edenAkkoyunlu Hkmdr nce kadn ve ocuklarn bulunduu yere gelmi, yanna ulaabilen UurluMehmed ve Pr Ahmed Beyler ve dier askeriyle Tebrize doru ekip gitmilerdir.

Neri Mehmed Efendi kendi slubu ile; Rivyettir, nk Has Murad Vks oldu. Andan sonra

Hnkr Bayburda mteveccih oldu. Alt g dahi gb, aramba gn -Azl dimekle mrufyere yetib, konmak tedrikinde iken Otlukbeli dedikleri yerden nagh tepe bandan Hasan Drazaskerinden Kfir shak nam kimse le vaktinde grnd. Dvud Paay kmrn ve sfz-zaman olvakit Anadolu Beylerbeyisi ididiyerek sava anlatmaktadr.

kpaazde ise kitabnn 151. bbnda bu sava yle nakleder:

Pdiah, Bayburta yneldi, bu hdiseden sonra alt gn daha yrdler. Yedinci gn arambagnyd, dman gzkt. Bir sarp dereli tepeli yerde bir nice alay belirdi. Bildiler ki istedikleridman budur. Pdiah da dim hazr yrd. Durmadlar, yrdler ve bu dereyi tepeyi getiler.Pdihn iki olu iki koldan yrd. ehzde Mustafa koluna Uzun Hasann bir olu kar oldu ki,adna Zeynel derlerdi. ehzde Bayezid koluna bir olu kar oldu ki, ona Uurlu Mehmed derlerdi.Pdihn karsnda Uzun Hasann kendi durdu. Her kolda askerler saf saf karlkl durdu. Sultan

Mehmet Han Gzye Hak Tel inyet etti. Tlihi glip oldu. Dmann malup ediverdi. Her kol birbirine yry etti. ehzde Mustafa kolundaki azepler Zeyneli tuttular, ban kestiler. Onunla birlikteolan beylerin ounu krdlar. Nicelerini de diri tuttular. ok silah ve malzemelerini aldlar. UurluMehmedi tutamadlar. O kap gitti.... Uzun Hasan kap gitti.

O gnk konuulan Trke ile yazlan bu eser ifde ve dil bakmndan ok yaln bir ekilde olaylarnakletmektedir.

Sava ncesi Osmanl Ordusunun ancak sekiz gnlk erzak kalmt. Tepeleri tutmaya muvaffak olanDvud ve Mahmud Paalarn gayretleri netcesinde, Osmanl Ordusu dar bir vdide baskn etkisindenkurtularak, sava nizm alabilmitir. ehzde Mustafa komutasndaki sol kolda bulunan Anadoluazeplerinin baarl taarruzu ve Uzun Hasan olu Zeynelin ldrlmesi sava belirlemiti. FtihMehmet kumandasndaki kapkulunun esasl bir savaa girmesine gerek kalmadan, Uzun Hasan

durumu mitsiz grerek, sava meydanndan ekilmitir. Savatan sonra Akkoyunlulardan 4.000 kiidam edilmi ve 2.050 kii esir alnmtr. Ftih bundan sonra ebinkarahisar zerine yrm veburay ele geirmitir.


18/26

Sonu olarak, Osmanllar Otlukbeli Savann sonunda, Akkoyunlular uzun uzadya tkip etmediler.Akkoyunlular bu savata; Koyulhisar, ebinkarahisar ve Niksar dnda cidd bir toprak kaybnauramadlar. Ancak, Azerbaycan ve rana atlmlard. Akkoyunlular, asker kuvvetlerini, blgedehkimiyetlerini, Trkmen Boylar zerindeki nfuzlarn, belki de en nemlisi byk devlet olmaiddilarn kaybetmilerdi. Bir daha bellerini dorultamayacaklardr. Akkoyunlular gitgide dalma

srecine girmilerdir. Ftih bir ksm beyleri eski ynetimlerine serbest brakmtr.Ftih, ebinkarahisarda iken, Uzun Hasann elileri ulemdan Mevln Ahmed Bekrici gelerek barteklifinde bulunmu ve esir den Akkoyunlu beylerini kurtarmak zere teebbse gemitir. FtihSultan Mehmet, bu lime byk bir sayg gstererek, savatan sonra, esir den Karamanl beyleri ileAkkoyunlu beylerinin ounu affetmitir. Bir daha Osmanl lkelerine tecvz etmemek veebinkarahisarn fethini kabul etmek artlaryla, Ftih ile anlaan Uzun Hasan, belgelere gre ayneliyi stanbula gndermi, bir daha asl Osmanl topraklarna tecvz etmemeyi tyit etmitir.Bununla berber Uzun Hasann sznde durmayarak Venedik ile tekrar temsa getii haberleriduyulmutur. Nitekim Ftih Sultan Mehmet, Timur ilesinden Herat Hkmdr Hseyin Baykarayamektup gndererek, Uzun Hasan ortadan kaldrmak iin iki taraftan birlikte hareket etmeyi teklifetmitir. Bu arada Uzun Hasan ile kendisini sulh yapmaya rz eden vezri Mahmud Paay dastanbula dner dnmez grevden almt. Bununla berber, Osmanl Devleti Akkoyunlular ile

yaptklar bar anlamalarna sdk kalmlardr.

11 Austos 1473de Tercan yaknlarndaki Otlukbeli denilen yerde yaplan Osmanllar ile Akkoyunlulararasndaki trih savata, Akkoyunlular ar bir yenilgiye uramlard. Ftihin ordusu 100.000 kiiUzun Hasann ordusu 70.000 kii kadar kabul edilmektedir. Say bakmndan az olmasnn yan sra,Venedikten gnderilen top ve silahlarn zamnnda gelmemesi, Osmanl kuvvetlerinin top ve silahbakmdan stnl, Akkoyunlu Ordusunun yenilmesine sebep olmutur.

Uzun Hasan bu hdiseden sonra, 1476da Grcistan zerine drdnc seferini yapmtr. Bzbaarlar elde ederek geri dnm ve 1478 yl balarnda 54 yanda iken Tebrizde lm veyaptrm olduu Nsriyye Medresesine defnedilmitir. Bunun zerine Ftih Sultan Mehmet, onunnfuz sahas olan, Gmhne-Trabzon yolu zerindeki Torul mevkiinin Rum hkimini ortadankaldrm, Grcistan ile Trabzon Sanca huddunda bulunan bz yerleri zapt ettirmi ve bylece

Trabzon havlsinin gvenlii tammen salanmtr. Otlukbeli Zaferi, Osmanl Devletine Frat NehriHavzasnn ve Anadolu topraklarnn kesin hkimiyetini tmin etmekte ve Venedik Cumhuriyeti iledier Batl devletlerin Osmanl Devletine kar baar mitlerini krmtr.

Avrupallarn Byk Trk olarak andklar, Akkoyunlu elisi Ktip Mehmedin de byk bir aa diyevasflandrd Ftih Sultan Mehmeti kemirip bitirmek veya adn ve sann tammyla yok etmekgibi byk gyeler tayan Venedik-Uzun Hasan ittifk, 1464-1472 yllarnda ksm baarlarsalamsa da, Otlukbeli Savandan sonra can ekimeye balam, Uzun Hasann veftyla datrihe karmtr.

Ancak, Uzun Hasan Otlukbeli Sava sonras, Anadoluda kendisine bal boy ve oymaklardan;Ustacalu, Rumlu, Tekeli, Musullu, Bayburdlu, Karamanl, apanl, Afarlu, Varsaklu, Kaarlu,Karacadal gibi Trkmen topluluklarn ran topraklarna gtrerek, Dou Anadoluda Trk nfsunun

azalmasna sebebiyet vermitir.Osmanllar kendi devirlerinde en gelimi ateli silahlara shiptiler. Bu stn silahlar, Akkoyunlularyenilgiye uratmada nemli bir etken olmutur. Ancak bu savatan sonra Osmanllar, Akkoyunlular ileBatllar arasndaki btn yollar kontrol altna almlard. Sz konusu savatan sonra Akkoyunlulartammen rana ekilmi ve zamanla Fars kltrnn tsirine girmilerdir. Otlukbeli Savandan sonra,Akkoyunlular artk, Memluklar ve Anadolu Beylikleri iin korkulu bir tehdit olmaktan kmlar. Batllariin de artk Osmanl Devletine kar gl bir mttefik olmaktan geri kalmlardr.

Akkoyunlu Devleti yklmaya balam, malbiyet zerine doudaki aretler isyna balamlard.Akkoyunlular bir mddet yalnz kalmlard. Otlukbeli Savandan sonra Akkoyunlularn karlat ennemli hdiselerden biri de, Tebrizde Uzun Hasann olu Uurlu Mehmed nclnde BayndrHnednna kar balatlan muhlefet hareketidir. Bu da Akkoyunlularn yklnda nemli

sebeplerden biri olmutur.


19/26

Anadoluda Akkoyunlu Kltr Mrs

XIV. yzyln ilk yarsndan XVI. yzyln ilk eyreine kadar Dou ve Gney Dou Anadolublgelerinde hkm srm Akkoyunlu Devleti ve hnedan yeleri, Anadoluda bzlar gnmzekadar ulaabilmi birok kltrel mras brakmlardr. Akkoyunlulardan kalan bu kltr mrs kabaca

balk hlinde toplanabilir: Hasan Pdiah Knunlar

Akkoyunlu saraylarnda hnedan yeleri tarafndan himye, tevik ve yardm gren ilimadamlar ve bu kiilerin yazdklar eserler.

Akkoyunlu Devleti zamnnda gerek hnedan yeleri, gerekse halk tarafndan oluturulantrih yaplardr.

Hasan Pdiah KnunlarUzun Hasan, lkesinin snrlarn geniletmekle kalmam ayn zamanda lkenin iyi idre edilebilmesiiin arzi teklt, vergiler ve tmarl siphler hakknda kendi adn tayan ve Hasan PdiahKnunlardiye mehur olan Knunnme-i Hasan Beyi tertip etmitir. Bu knunlar, Osmanllarnblgeyi fethinden sonra 1540 trihine kadar bz yerlerde aynen, bz yerlerde de kk deiiklikleryaplarak uygulanmtr. Ayrca Safevler de, XVI. yzylda kendi hkimiyet sahalarnda Uzun Hasannknunlarn geerli klmlardr. Uzun Hasan Beyin knunnmesi, Akkoyunlu Trkmen Devletininslam ml hukuk trihine yapt nemli bir katk olmutur.

Akkoyunlu Saraylarnda Hnedan yeleri Tarafndan Himye, Tevikve Yardm Gren lim Adamlar ve Bu Kiilerin Yazdklar Eserler

Akkoyunlu hnedan yeleri, giritikleri bz uzun mcdeleler yannda kendi saraylarn vebakentlerini bir ilim muhiti hline getirmekten geri durmamlard. Uzun Hasan Bey, Akkoyunlu

Devletinde kuvvetli bir idre ve askerlik teklt kurduu gibi lkesinde ilim ve fennin yaylmasna danem vermitir. Bu yzden Anadolu, Irak, ran, Mvernnehir ve Trkistann lim, ir, din adam,edip ve mverrihlerini dvet ederek bol hediye ve ihsanlarla onlar etrfnda toplam ve sarayndahimye etmiti. Zamnnn en nemli astronomi bilgini Ali Kuu, Mevln Mahmud arih, irazlMehmed Mn, fkh limi mam Ali, Timurolu Ebu Sadin hattat Niaburlu Abdlhay, trihi olanEbu Bekr-i Tihrn (Tahranl Mevln Ebu Bekir) Uzun Hasann saraynda himye gren nemlikiilerdi. Ebu Bekr-i Tihrn, Akkoyunlu Hkmdr Uzun Hasan adna Kitb- Diyarbekriyyeadl trihkitabn yazmtr. Yine ilim adamlarndan Ahlk- Cellyazar edip ve Kad Cellddn Devvn,riyziyat olan Mahmud Can, lim ve edip Kad Mesihddn s Savc, sonradan Osmanl hizmetinegiren ve Het Behit adl eserin yazar dris-i Bitlis Uzun Hasann saraynda yetimi kiilerdendi.

Uzun Hasann olu Ykub Han da babasnn yolundan giderek limlere ve irlere deer vermi,onlar himye etmi, lkesinde ilim ve kltrn gelimesine katkda bulunmutur.

Ykub Bey tarafndan korunan ve onun trihisi olan Fazlullah ibn-i Ruzbehan Hunc sfahntarafndan yazlan Trih-i lem Ar-y Emniadl eser, Akkoyunlulardan zamnmza kalan nemlitrih ve kltr eserlerinden biridir. Yine ran irlerinden irazl Baba Fign ile usta bir nazm ve hatstd, mzik bilgini olan Benna, Ykub Hnn tevecchn kazanan ve onun saraynda bulunankiilerdi. Bunlardan baka daha birok lim, edip ve ir, Akkoyunlu saraynda bulunmu, AkkoyunluHkmdarlarndan himye ve yardm grerek almalarn yrtmlerdir. Bu almalarnnsonucunda da Akkoyunlu Trkmen devletinden, bzlar gnmze ulaan bzlar ise ulaamayanyazl eserleri oluturmulardr.

Anadoluda Akkoyunlulara it Trih YaplarAkkoyunlularn Anadoludaki varlklarn mhrleyen, belgeleyen en nemli eserler, phesiz onlarnvcuda getirdikleri eitli yap ve kurumlardr. Bu yap ve kurumlarn kuruluu, Akkoyunlularn bir
http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398


20/26

Trkmen devleti olmas, onlarn slam kltr diresine mensbiyetleri ve corf, trih, asker artlarnzorlamasyla yakndan ilgilidir.

Akkoyunlulardan bzlarnn mezar talarn koyun biiminde yapmas, onlarn bir Trkmen geleneinidevam ettirdiini gsterdii gibi cmi, medrese, trbe, ktphne, tekke ve zviye gibi eserler de Trk-slam kltr erevesinde yaptrdklar yaplardandr. Kale ve kprler ise corf, asker etkenler

karsnda in ettikleri binlar arasndadr. Burada yaznn asl konusunu tekil eden Akkoyunlulardankalan eserler daha ayrntl olarak ele alnacaktr.

Cmiler

Kutlu Bey Cmii

Akkoyunlu Hnednndan Tur Ali Beyin olu olan Kutlu Beyin Bayburtun Snur Kynde bir cmiin ettirdii bilinmektedir. Safevlerin Erzurum, Bayburt, Tercan, Erzincan yrelerini apul ve yamaettikleri srada kydeki Kutlu Beyin cmii de hasar grm ve 1550 ylnda tmir edilmitir. Cmi, kymezarlnn iinde bulunmaktadr.

Ferahad Bey Cmii

Ferahad Bey, Akkoyunlu Devletinin kurucusu olarak addedilen Kara Ylk Osman Beyinoullarndan Mehmed Beyin kolundan gelen bir Akkoyunlu Beyidir. Yni Uzun Hasan Beyinamcasnn torunu olarak grnen Korkmaz Beyin oludur.

Ferahad Bey Bayburta bal Pulur Kynde bir cmi, bir drttlim, bir imrethne, bir misfirhneve bir de hamam in ettirmitir. Klliye iinde yer alan cmi, 1517 ylnda yaptrlmtr. Cmi, PulurKynn dousunda yer almaktadr. Bu yap yksek minreli ve kubbelidir. Mmr slp bakmndanOsmanl cmilerine benzemektedir. Cminin nnde geni bir meydanlk vardr. Ferahad Bey, cmive klliye iindeki dier kurumlarn giderlerinin karlanmas iin pek ok ky, mezra, arzi yannda

gelir kayna olan binlar (musakkafat) da vakfetmitir.

Sultan Hasan Cmii (Tercan Cmii)

Akkoyunlu Hkmdr Uzun Hasan, Tercan blgesine geldiinde bu yrenin havasn ve suyunu okbeenmi, buraya Hasanbd adyla yeni bir ehir kurmay dnmtr. Bu amala Tercanyresinde ncelikle bir cmi in ettirmitir. Fakat Uzun Hasan 1473 ylnda Osmanl Pdih FtihSultan Mehmete yenilince Azerbaycana gitmi ve orada karar klmtr. te bu yzden Tercanhavlsinde Hasanbd ehri kurulamam fakat bu ehrin nvesi olacak ve bu dncenin ninesiolarak yrede Sultan Hasan Cmii kurulmutur. Hasan Ali Bey Cmii Hasan Ali Bey, Uzun Hasannsoyundan Kelkit Seraskeri Mruf elebinin oludur. Aa Tercann Edebk kynde kendi adna bircmii bulunmaktadr.

Safa Cmi

Cmi, Akkoyunlularn Anadoludaki merkezleri olan Diyarbakrda Sef Mahallesinde kurulmutur.Cminin in trihi belli olmamakla birlikte ah smilin dedesi eyh Cneyd Sfnin istei zerineUzun Hasan tarafndan XV. yzyln ortalarnda yaptrld tahmin edilmektedir. Cmi, eyh Sfyeithfen yapldndan Cmis-Sf, sonradan da Cmis-Sef adlarn almtr. Cminin minresi, tabezemesi ve Kuran yetleriyle batanbaa ssldr ve bu ynyle cmi Diyarbakrda nemli birzellie shiptir. Hoca Ahmed Cmi Akkoyunlular dnemine it olan cmi, 1489 ylnda Hac Ahmedadnda bir hayrsever tarafndan Diyarbakrda in ettirilmitir. Ayn- Minre adn da tayan cmininminresi sekiz keli olup tek erefelidir. Cmi genel anlamda Erken Osmanl cmileri tipine

benzemektedir. Cmiye 1799 ylnda bir ferra ve 1835 ylnda da bir hatip atamas yapldbilinmektedir.
http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398


21/26

Neb Cmii (Peygamber Cmii)

Diyarbakrda Da Kaps yaknlarnda kurulu olan cmi, Akkoyunlu dnemi eseri olup XV. yzyldayaplmtr. Cminin kimin tarafndan yaptrld belli deildir. Minresinde ve cminin deiikyerlerinde Hz. Peygamberin hadisleri yazldr. Bu nedenle cmiye Peygamber Cmii ya da Neb

Cmii denilmektedir. Neb Cmii, 1960 ylnda Vakflar Genel Mdrl tarafndan onarlm veyklan minresi de ayn ekilde yeniden in edilmitir. eyh Matar Cmii Akkoyunlu Sultn KsmBey tarafndan 1500 trihinde Diyarbakrda yaptrlmtr. Cmi, eyh Mutahharn kabrinin bulunduuarsa zerine in edildii iin halk dilinde eyh Matar Cmii olarak bilinmektedir. Fakat kaynaklardabanisine binen, Ksm Bey Cmii veya Ksm Pdiah Cmii olarak da gemektedir. Bu cmininyaygn olarak kullanlan adna ramen Akkoyunlu hkmdar ilesinden birisi tarafndan yaptrldnve Akkoyunlular dnemi eseri olduunun unutulmamas gerekir.

Lala Be Cmii

Akkoyunlular dnemine it olduu dnlen cmi, Diyarbakrda Lala mahallesinde bulunmaktadr.Yaptrld dnem ve bnsi kesin olarak bilinmemekle birlikte bu cmiyi Eil Beylerinden sfendiyar

ah Muhammedin olu Lala(m) Ksm Beyin in ettirdii kabul edilmektedir. Kk ve tek kubbeliolarak in edilen cmi, mmr slp asndan Akkoyunlular dnemi mmr zelliklerine yakndr.

Saray Htun Cmii

Sara Htun, Akkoyunlu Hkmdr Uzun Hasan Beyin annesidir. Bir ara Harputu idre ettii bilinenSara Htun burada bir cmi yaptrmtr. Cmi, Harputta Cemid Hamamnn dou kysnda, ehrinbyk meydanlarndan Buday Meydannn gney ksmnda ilk nce mescit olarak kurulmu, dahasonra byk bir cmi eklinde in ettirilmiti. Cminin ihtiyalarnn karlanmas iin XVI. yzyldaHarput blgesinde eitli gelirler ayrlmtr. Cmi eitli zamanlarda birok tmirat geirmitir.

Mardin Kalesi Kale Cmii

Essen Mardin Kalesinde iki cmi bulunmaktadr. Bunlardan birincisi Kale Cmii adyla anlmakta olupArtukoullar dnemine ittir. kincisi ise Akkoyunlular dneminde yaplm olup ad belirtilmemitir.Hakknda fazla bilgi olmayan cminin, harap durumdaki minresi zerinde Akkoyunlu damgasbulunmaktadr.

Cihangir Bey Cmii

Nusaybinde olan bu cmi Mardinde hkm sren Akkoyunlu Beylerinden Cihangir Bey tarafndanin ettirilmitir.

brhim Bey b. Bcan Cmii

brhim Bey b. Bcann kim olduu hakknda kesin bir bilgi yoksa da cminin, Mardinin TekerMahallesinde Akkoyunlu Hkmdarlarndan Ksm Pdihn yeeni brhim Bey tarafndanyaptrld dnlmektedir.

Mescitler

Bayndr Zviyesi Mescidi
http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398


22/26

Mescit, Ahlatta Bayndr Kmbetinin bitiiinde olup harbe ehrin bat tarafndadr. Eldeki bilgileregre Bayndr Zviyesi Mescidi, Akkoyunlu beylerinden Bayndr Bey tarafndan yaptrlm ve 1477ylnda tamamlanmtr. Bayndr Bey Ahlat ve yresini ele geirdikten sonra bu blge kendisine yurtlukolarak verilmi ve blgeyi 1472 ylndan 1481 trihine kadar idre etmitir. Mescidin yapm trihi deBayndr Beyin bu idrecilii dnemine rastlar.

Balkl Mescidi

Gnmzde mevcut olmayan mescit, Diyarbakrda Hindibaba kaps gneyinde, Anzele Suyununyannda kurulmutu. Bahesinde havuzu bulunmakta idi. Bu mescit Akkoyunlu Hkmdr UzunHasan tarafndan yaptrlmt.

Hamza Bey Mescidi

Mescit, Akkoyunlu Hamza Bey (1434-1444) tarafndan Diyarbakrda Kalede yaptrlmtr. MescitBirinci Dny Sava srasnda yklm olduundan gnmzde mevcut deildir. zzeddn MescidiDiyarbakrda Akkoyunlular dneminde yaptrld sanlan mescit, Yourt Pazarndan Ftih Paa

Cmiine giden sokan sonunda bulunuyordu. Gnmzde mevcut deildir.

brhim Bey Mescidi

Mescit, Diyarbakrda brhim Bey Mahallesinde bulunmaktadr. Kurucusu Akkoyunlu BeylerindenKsm Pdihn yeeni brhim Beydir. Cminin vakfiyesi vardr. Vakfiyeye gre bu mescide bztanmaz mallar, gelir getirmek zere vakfedilmitir. Kak Budak Mescidi Diyarbakrda Kak BudakMahallesinde imit Hamamnn karsnda, Da Kaps yaknlarnda kurulmutur. Kurucusu kesinolarak belli olmamakla birlikte Akkoyunlular dnemi eseri olduu bilinmektedir.

Tceddn Mescidi

Diyarbakrda Tacettin Mahallesinde Melik (Melek) Ahmet Paa Hamam yaknndadr. Eserinkurucusu ve yapl trihi belli deildir. Bununla birlikte eser, bir Akkoyunlu yaps olarak mtlaaedilmektedir. Hac Bzrg Mescidi Diyarbakrn Hac Bzrg Mahallesinde bulunan mescidin yapltrihi ve bnsi bilinmemektedir. Eser, mmr slp ve zellikleri asndan bir Akkoyunlu eseri olarakkabul edilmektedir.

Ferahad Bey Mescidi Tapu tahrir kaytlarnda Bayburtta Ferahad Bey adna bir mescit ve FerahadBey Mescidi adyla da bir mahalle bulunduu bilinmektedir. Mescidin Ferahad Bey tarafndan kurulupkurulmad kesin olarak belli deildir. Ancak hem mescide hem de mahalleye Ferahad Bey adnnverilmesi bu yapnn Akkoyunlu Hnednna it bir yap olduunu kuvvetlendirmektedir.

Medreseler

Sleyman Bey Medresesi

Medrese, Bayburtun Pulur Kynde Akkoyunlu Sllesinden Ferahad Beyin klliyesi dhilindekiyaplardan cminin karsnda kurulmutu. Kurucusu ise yine Akkoyunlu ilesinden bir kii olanSleyman Beydir.

ah Sultan Htun Medresesi

Akkoyunlu Hnednndan brhim Beyin hanm ah Sultan tarafndan Mardinde Teker (eski adTekke) Mahallesinde brhim Bey Cmiinin yannda yaptrlmtr. Medresenin XV. yzyln sonu veyaXVI. yzyln balarnda yapld tahmin edilmektedir.
http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398


23/26

Meydan Medresesi

XV. yzyln ikinci yarsnda Hakkri blgesine Akkoyunlular hkim olmulardr. Akkoyunlularnblgedeki hkimiyetlerini gsteren en gzel eser, 1472 ylnda yaplm olan Meydan Medresesidir.

Yap gnmzde, Medrese Mahallesinde bulunmaktadr. Vakflar Genel Mdrl tarafndan aslnauygun olarak restore edilmitir.

eyh Safa Medresesi

Medrese, Diyarbakrda Safa Cmii Klliyesi ierisinde yer almaktadr. Medresenin yapm trihi vekurucusu belli olmamakla birlikte, cmiyle olan balantsndan dolay yap XV. yzyln ikinci yarsna,Akkoyunlular dnemine trihlendirilmektedir.

Ksm Pdiah Medresesi

I. Dny Savana kadar faaliyetini srdren medrese, Mardin ehrinin gney batsnda ve dndadr.Yapy, Akkoyunlu Hnednndan Mardinde ve Diyarbakrda saltanat sren Ksm b. Cihangirinyaptrd sanlmaktadr.

Sbyan Mektepleri

Ferahad Mektebi (Drttlim)

Essen Ferahad Beyin Bayburtun Pulur Kynde yaptrd Sbyan Mektebi hakknda kaynaklardapek bilgi yoktur. Bu konuda esas bilgi veren kaynak Ferahad Beyin Pulur Kyndeki vakflarn ierenvakfiye senedidir. Vakfiyeye gre Ferahad Bey, Pulur Kyndeki klliyesi iinde bir de sbyanmektebi (drttlim) yaptrmtr. Bu mektebi yetim ocuklarn okumas iin kurduunu ve vakfettiinibelirtmitir. Vakfiyedeki bilgilere gre mektep cminin karsnda yer alyordu.

Zviyeler

Tur Ali Bey Zviyesi

Akkoyunlu ilesinin Anadoluda bilinen ilk temsilcilerinden olan Tur Ali Bey Bayburtun Snur Kyndedomu ve Erzincanda da lmtr. Kaynaklardaki bilgilere gre Tur Ali Bey hayatta iken Erzincandabir zviye yaptrm ve bu zviyeye gelir kaynaklar vakfetmitir. lgili dnemde Rum Saray Ky bu

zviyenin gelir kayna olarak grlyor. Zviyede bir postniin ve bir de zviyedar grevliydi.

Selukah Htun Zviyesi

Zviyenin nerede olduu belli deildir. Fakat eldeki bilgilere gre Uzun Hasann ei ve SultanYkubun annesi olan Selukah Htun bir zviye yaptrmtr. Bayburta tbi Balahur Kynn birblm bu zviyeye mert klnmtr. Zviyede o dnemde mehat grevini yrten bir de grevlibulunmaktayd.

Veled Bey Zviyesi

Erzincanda Akkoyunlu Beylerinden Veled Bey tarafndan yaptrlmtr. XVI. yzylda mehat vetevliyet grevleri yrtlmekte olup bu dnemde faal bir zviye olduu anlalmaktadr.
http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398http://www.blogger.com/blogger.g?blogID=8215945110865283398


24/26

Uurlu Mehmed Bey Zviyesi

Uzun Hasann olu ve Ftih Sultan Mehmetin dmd olan Uurlu Mehmed Bey tarafndanyaptrlm olmaldr. Erzincanda bulunan zviye, buraya ayrlan vakf gelirleriyle XVI. yzylda

faaliyetini devam ettirmekte idi.

Cihangir Bey Zviyesi

Zviye, Mardin ehrinin gneybatsnda, Ksm Pdiah Medresesinin yannda bulunuyordu.Zviyenin bnsi Akkoyunlu Hkmdarlarndan Cihangir Bey (1444-1469)dir. Zviye XVI. yzylda faalbir durumda idi.

Hamza-i Kebir Zviyesi

Mardinin Savur Kaps dnda, Meydanba mevkiinde bulunmakta idi. Kurucusu ise Akkoyunlu Kara

Ylk Osman Beyin olu Hamza Beydir. Zviyenin 1438-1439 trihinde in edildii kitbesindenanlalmaktadr. Zviye gnmzde mevcut deildir.

Hamza-i Sagir Zviyesi

Zviyeyi Akkoyunlu Hkmdarlarndan Cihangir Bey olu Hamza Beyin yaptrd dnlmektedir.erisinde bir de mescit bulunduu tespit edilen zviye, Mardinde Meydanba mevkiindebulunuyordu. Zviyenin yapm trihi ise 1474tr. Zviye, kendisine braklan vakf gelirleriyle XVI.yzylda grevini yrtyordu.

Baba Mahmud Zviyesi

Baba Abdurrahman ad ile mehur olan bu zviyenin Mardinde ehir dnda bulunduu bilinmekte

Documents

AKKOYUNLULAR