49

AKM’ninTerkedilmiflli¤inin

Gölgesinde

AKM’ninTerkedilmiflli¤inin

Gölgesinde

Kültür ve Sanat Dünyas›ndanTekin Özertem

RICHARD WAGNER’intoplu sanat eseri / Gesamtkunstwerk, olarak niteledi¤iOpera Sanat›, Rönesanstan bafllayarak Avrupa kültürve sanat›n›n geliflmesine; çeflitlenerek zenginleflmesine

büyük katk›larda bulunmufltur.Bunun en önde gelen kan›t› geçmifl y›llardan günümüze ulaflan,her biri birer mimari sanat eseri olan opera binalar›d›r. Opera sanat›sadece bir sahne gösterisi olarak de¤il, içerdi¤i çok sesli müzik ileAvrupa toplumlar›nda demokrasinin ve toplumsal çok seslili¤in

geliflimini de büyük ölçüde etkilemifltir.

Dünü ve BugünüDünü ve Bugünü

50

OSMANLI ‹MPARATORLU⁄Udöneminde 17. yüz y›l›n üçüncüçeyre¤inde bir saray du¤ününe Avru-pa’dan bir opera toplulu¤unun davetedilmesi düflünülmüfl ise de istekgerçekflmemifltir. III. Ahmet’in elçiolarak Fransa’ya gönderdi¤i Yirmise-kiz Mehmet Çelebi, Paris’te ilk kezizledi¤i bir opera temsilini bütünayr›nt›lar› ile padiflaha gönderdi¤iraporlarda anlatt›ysa da Bat› kültürünebüyük ilgi duyan III Ahmet’e de biropera temsili izlemek k›smet olmam›fl-t›r. Tarihimizde ilk kez opera izlemek1797 y›l›nda besteci ve flair Padiflah›-m›z III. Selim’e nasip olmufltur.

Otuzbirinci Osmanl› Padiflah›olan, çok iyi Frans›zca bilen, bat›kültürü ile yetifltirilmifl ve bat› müzi-¤ini seven otuz birinci padiflah›m›zAbdülmecit, yirmi y›l süren hüküm-darl›¤› s›ras›nda ‹talya’dan gelen vePera’da / Beyo¤lu’nda temsiller veren

opera topluluklar›n› desteklemifl;müslüman Osmanl› gençlerinin de busanat› ö¤renmelerini teflvik etmifltir.Elbette ki bunda gelece¤in Cumhur-baflkanl›¤› Senfoni Orkestras›'n›nçekirde¤ini oluflturacak M›z›ka-iHümayun’u kuran ve bafl›na ‹talyanmüzisyen ve besteci Donizetti’yigetiren babas› II. Mahmud’un büyüketkisi olmufltur. II. Mahmud’u da III.Selim yetifltirmifl, e¤itimi ile yak›ndanilgilenmifltir.

Kimilerince tezat olarak alg›lana-bilecek olmakla beraber Osmanl›padiflahlar› aras›nda opera sanat›naen çok de¤er veren ve opera ile ençok ilgilenen padiflah otuz y›l sürenistibdat dönemi ile ünlü II. Abdülha-mit olmufltur. Çocukluk ve gençliky›llar›nda Frans›z Alexandre Efendiile uzun süre M›z›ka-i Hümayun’unflefli¤ini üslenen ‹talyan müzisyenGuatelli Pafla’dan müzik dersleri alanAbdülhamid zaman›nda saray orkes-tras› ve bandosunda ço¤u yabanc›müzisyenlerden oluflmufltur. Y›ld›zSaray›’nda ‹talyan opera topluluklar›n›a¤›rlayan, ‹zmir Sanayi Mektebiö¤rencilerinden oluflan okul bandosu-nu saraya davet eden, dinleyipmadalya ile onurland›rm›flt›r.*

Sevdi¤i operalar› içeren kay›popera repertuvar›, Saray Tiyatrosu'nunyöneticisi olarak görevlendirdi¤i‹talyan opera sanatç›s› ArturoStravolo'nun varisleri taraf›ndan 2012y›l›nda Y›ld›z Saray› Vakf›'na teslimedilmifl; bu belge ile II.Abdülhamitde opera ve çok sesli bat› müzi¤iniseven bir Osmanl› padiflah› olaraktarihe geçmifltir.

BD EYLÜL 2015

Tarihimizde ilk kez opera izleyen PadiflahIII. Selim

ÜLKEM‹ZDE OPERANIN bafllang›çy›llar›nda Frans›z sanatç›lar yo¤unluk-tayken, 19. yüzy›ldan 20. yüzy›la dek‹talyan operac›lar ön alm›fllar, ArflakHaçaturyan, Dikran Çuhac›yan bafltaolmak üzere Osmanl› vatandafllar›n›nönemli katk›lar›, Milli Osmanl› OperetKumpanyas› gibi özel giriflimler ile‹stanbul’da opera gelene¤i 1914y›l›nda Darülbedayi-i Osmani / ‹stan-bul Belediyesi fiehir Tiyatrosu’nunkuruluflundan bafllayarak Tepebafl›Dram Tiyatrosu’nun 1970y›l›nda yan›p kül olmas›nakadar sürmüfltür.

1969 y›l›nda dünyan›ndördüncü büyük kültür merkeziolarak hizmete giren ‹stanbulKültür Saray›’nda DevletTiyotrosu Opera ve Bale GenelMüdürlü¤ü’nün temsilleri ilesürecek iken bu görkemli binada 1970 y›l›nda yanm›fl; 1978y›l›na kadar opera tiyatro

temsilleri belirli aral›k-larla Taksim Sahnesi’dedevam etmifltir. 1978y›l›nda yenilenerek‹stanbul Kültür Saray›olarak aç›lan binan›n ad›1980 darbesinden sonraAtatürk Kültür Merkeziolarak de¤ifltirilmifl; 2005y›l›nda da döneminKültür Bakan› Atilla Koçtaraf›ndan ekonomikömrünü tamamlad›¤›

gerekçesi ile y›k›m›na karar verilerekfaaliyetten men edilmifltir. AKM’ninbu günkü yürek parçalayan durumuAtilla Koç’un ‹stanbul ve Türkiye’yearma¤an etti¤i bir yüz karas›d›r.

Avuntumuz ‹stanbul DevletOperas› ve Balesi’nin çal›flmalar›n›tüm olanaks›zl›klara ra¤men Kad›köyBelediyesi taraf›ndan yenilenen eski-nin Süreyya Sinemas›’nda sürdürüyorolmas›d›r.

Cumhuriyet döneminde operasanat›n›n ülkemizde yeniden de¤erkazanmas›, 1936 y›l›nda Carl Ebertyönetiminde Ankara Devlet Konserva-tuvar›’n›n aç›lmas› ile bafllar. 1949

BD EYLÜL 2015

Arturo Stravolo’nun varisleri taraf›ndanY›ld›z Saray› Vakf› yöneticilerine teslimedilen, Sultan II. Abdülhamit’in operarepertuar›.

Atatürk Kültür Merkezi2005 y›l›nda dönemin KültürBakan› Atilla Koç taraf›ndanekonomik ömrünütamamlad›¤› gerekçesi iley›k›m›na karar verilerekfaaliyetten men edilmifltir.

51

52

y›l›nda ç›kar›lan 5441 say›l› yasa ilede tiyatro, opera ve bale sanatlar›devletin kanatlar› alt›na al›n›r. fiahR›za Pehlevi’nin ziyareti nedeniylekonusunu bizzat Atatürk’ün belirledi-¤i, Ahmet Adnan Saygun’un bestele-di¤i; 1934 y›l›nda Türk Oca¤›’ndasahnelenen Özsoy Operas› Cumhuri-yet dönemi Ankaras›n›n ilk operatemsilidir. Düzenli opera temsilleriDevlet Tiyatro Opera ve Balesi GenelMüdürlü¤ü'ne atanan Muhsin Ertu¤ruldöneminde bafllar. Sergi saray› binas›,1948 y›l›nda opera ve tiyatro binas›olarak yeniden düzenlenmifl; opera,tiyatro, bale temsilleri ve Cumhurbafl-kanl›¤› Senfoni Orkestras› dinletilerikentin kültür yaflam›n›n ayr›lmaz birparças›, Ankara da gerçek bir baflkentolmufltur.

‹ZM‹R’E GEL‹NCE: 18. Yüz y›ldaalt› opera binas› olan ‹zmir’de benimçocuklu¤umda opera vard› ne de opera

binas›. Devlet Tiyatrosu Opera veBalesi Genel Müdürlü¤ü’nün yazaylar›nda Kültürpark Aç›khava Tiyat-rosunda sahneledi¤i, bir kaç temsild›fl›nda ‹zmirliler opera seyretmeolana¤›na sahip de¤illerdi. Ta ki 1982y›l›na kadar!

‹zmir’de düzenli ve yerleflik operatemsilleri Devlet Opera ve Balesi’nin1982 y›l›nda, Elhamra Sinemas›’ndakigösterileri ile bafllad›. Çal›flmalar›n›halen orada sürdürüyor. 1950 öncesi‹zmir Belediyesi’nin bir opera saray›yapt›r›lmas› için ayr›lan bütçe, döne-min Belediye Baflkan› Osman Kibartaraf›ndan yollar›n asfaltlanmas› içinharcand›. Osman Kibar da tariheAsfalt Osman olarak geçti. Güzelyal›’daki çok amaçl› Ahmet Adnan SaygunKültür Merkezi’ni saymazsak ‹zmir’ingerçek bir opera binas› hâlâ yok.

Bugün, Mersin, Antalya veSamsun da dahil olmak üzere DevletOpera ve Balesi Genel Müdürlü¤ü’

Atatürk Kültür Merkezi günümüzde kaderine terkedilmifl bir yap› durumunda

nün alt› kentimizde opera sahnesi vekadrrosu mevcuttur. ‹zmir Karfl›yakaBelediyesi’nin yapt›rd›¤› Opera veTiyatro binas›n› da buna eklersekgeriye kalan 75 ilimiz 75 yetim…

ELBETTE K‹ HER ‹LDE ille de operave bale olacak diye bir beklenti sözkonusu de¤il. Beklentim var olanlar›niyilefltirilmesi; kapatt›k kapataca¤›ztehditlerine son verilmesi, sanatç›lar›n,teknik elemanlar›n maddi s›k›nt›lar›n›ngiderilmesi, geliflimleri için gerekliolanaklar›n sa¤lanmas›, mevcuteleman gereksinimlerinin karfl›lanmas›.Opera sanat›na gerekli önemin veril-mesi, sayg› duyulmas› ve yurt çap›ndadaha da yayg›nlaflt›r›lmas›.

Dünyan›n kültür baflkentlerinden

biri olan ‹stanbul’da Atatürk KültürMerkezi’nin utanç verici durumunason verilip eski görkemli halinekavuflturulmas›…

Geçmifle öykünen ama geçmifltenbihaber ülkemizde önümüzdeki yenidönemde yine her türlü güçlü¤e gö¤üsgerecek opera ve bale sanatç›lar›m›zile ödeneklisi ödeneksizi tüm tiyatrove orkestra sanatç›lar›m›za kolayl›kve baflar›lar diliyor; yaz›m›, bafll›¤›n›küçük bir ekle yineliyerek sonland›r›-yorum:

AKM’nin terkedilmiflli¤ininGölgesinde Operam›z›n Dünü veBugünü... Yar›n›? •

tekinozertem@butundunya.com.tr* Tekin Özertem, Geride Kalan; BenceKitap, 2015

53

BD EYLÜL 2015

.............................................................................................................DÜfiÜNCE HATALARI

Güzel insanlar› daha hofl, daha dürüst ve zeki olarak gördü¤ümüzüortaya koyan onlarca araflt›rma var. Çekici insanlar›n daha kolay kariyeryapt›¤› da kan›tland›. Bu etki okul döneminde bile kan›tlanabilir; ö¤retmenlerdaha güzel görünümlü ö¤rencilere daha iyi notlar verir. Bu yüzden dikkatlicebak›n. Öne ç›kan özelli¤i d›flar›da b›rak›n. Dünya çap›nda orkestralar, adaylar›bir perdenin arkas›nda çald›rarak yaparlar bunu. Böylece, cinsiyetin, ›rk›nve d›fl görünümün de¤erlendirmelerini etkilemesini engellemifl olurlar.

Rolf Dobelli’nin, Hatas›z Düflünme Sanat› kitab›ndan

Kariyerinde basamak yükselmifl insanlar ortalama üç ay sonra tekrareskisi kadar mutlu ya da mutsuz oluyor. Porsche marka en yeni modelarabaya sahip olma sevdas›nda olanlar da. Bilim bu etkiye hedonik uyumad›n› veriyor: Çal›fl›yoruz ve yükseliyoruz, bunun sonucunda kendimizedaha çok ve daha güzel fleyler alsak da daha mutlu olmuyoruz. HarvardÜniversitesi’nden psikolog Dan Gilbert loto kazananlar›n› inceledi vemutluluk etkisinin ortalama üç ay sonra söndü¤ünü tespit etti. Paran›nbankan›za yatmas›ndan üç ay sonra, öncesinde ne kadar mutlu ya damutsuzsan›z o kadar mutlu ya da mutsuz olacaks›n›z. Bir aflk bitti¤inde dedünya bafl›m›za y›k›l›yor. Ist›rap içindeki eski âfl›klar bir daha asla mutlulu¤unzerresini bile hissedemeyeceklerinden son derece emin-ama ortalama üçay sonra tekrar gülüyorlar.