Wu n p a w n g M u n g d a n Shanglawt Amyu Shayi

Hpung hpaw ai (40) ning hpring masat nhtoi hpawng hta Wunpawng Mungdan Shanglawt Kongsi Ningbaw Malai, Du Daju Sumlut Gun Maw kaw nna amyu

AMYU SHA GAW GAP LAM

shayi ni hpe shagrau sha-a ai, shatsam ai mungga jaw ai hte ya yang Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung kaw nna galaw sa wa nga ai magam bungli hpe tsun sanglang dan ai.

"Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw 2011

ning majan bai byin wa ai hpang daw kaw nna amyu sha gaw gap lam ngu ai magam bungli hpe galaw sa wa ai re. Lai wa sai aten hta Hpaji Dap, Hkamja Dap ngu nna hpaw da ai hpe ninggam shatsaw nhtawm amyu sha hpaji masa, amyu

sha hkamja lam masa, amyu sha rawt jat lam, htunghking masa, media, nanghpam pat jasan bungli galaw sa wa ai re. Magam bungli ga baw shagu hta e amyu sha gaw gap lam shachyaw sa wa yang mungdan gaw gap lam byin wa ai. Nation Value, State Value shachyaw la ra ai. Myit sawn hpaji, lata hpaji, jak hpaji lam magup hku nna kung zet chye chyang galu kaba wa jang tinang lagaw tinang tsap, tinang a gam maka tinang dawdan la lu ai madang de du wa ai. Dai shaloi anhte gaw kadai e mung pat shingdang da n lu ai rawt galu kaba ai amyu, matsan ai kaw na lawt ai amyu, hpaji n chye ai kaw na lawt ai amyu, kaga ni e dip da ai kaw na lawt ai amyu ni byin tai wa na re. Dai gaw amyu sha gaw gap lam rai sai" nga nna mungga jaw la ai

Kumshan

Mungding Tsi Makan DapPhone- 15608825906

Laiza

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 2

Laiza Shi Shanan laika hti shawa ni hte bai hkrum lu ai majaw grai kabu ai.

Hkungga ai Wunpawng amyu sha ni hpang de anhte a laili laika yungwi shingni, Htunghking ningli hte seng ai ningmu hpe tang madun mayu ai. Daini na aten hta anhte Wunpawng sha ni a shi laika, shi shanan laika buk hpan amyu myu, mahkawn mangwi lahkaw, sumroi, sumrai, sumla hkrung ni galaw shapraw ai madang grai yawm ai hpe mu lu ai. Galaw shapraw ai ni hta na mung madang nem ai hkrai rai mat ai.

Dai zawn byin mat ai ru pawt tam gawn yu ai shaloi ndai hku mu na re. Laika ka mayu ai masha grai yawm ai hpa majaw nga yang Jinghpaw laika (tinang amyu a laika) atsawm hkrak n chye mat ai. Lachyum pru manu dan ai ga lareng ni n chye mat ai, hti pyaw madat pyaw na ga namchyin ni n chye bang ai, ndai gaw laika ka ai ni a mayak manghkang rai nga ai.

Laika ka ai ni lu ka ai raitim hti ai ni n chye hti mat ai. Madat ai ni mung n chye madat mat ai. Shaloi she laika hti shawa n lu mat ai, tinang amyu a mahkawn n kam madat mat ai, tinang amyu ga hte galaw shapraw da ai sumla hkrung ni hpe n kam yu mat, madang n nga dum mat ai lam ni byin pru wa sai.

Yawng chye hti chye madat hkra ngu ai myit hte laika ka sara ni gaw maigan laika, maigan ga langai ngai hpe ka shalawm bang, tsun shalawm bang ra mat ai, dai gaw tinang amyu a laika hte shaga ai ga ni madang nyem nga ai lachyum hpe madun ai sakse rai sai.

Laika ka sara ni gaw tinang ka ai laika, tinang hpaji jaw mayu ai, tinang chye da ai hpaji hpe garan gachyan mayu ai myu tsaw myit hte ka ai raitim, chye hti chye madat ai laika hti shawa n law mat, n nga mat jang n kam ka mat ai, tinang a laika ngau ni lahpawt dum mat ai. Dai majaw maigan ga, maigan laika hte ka mayu, shaga mayu raijang gaw maigan amyu ni hpe hpaji jaw ai, maigan ga, maigan laika ni hpe madang sharawt ya ai she bai rai mat ai.

Laika ka sara ni, labau kyem salang ni, yungwi shayi shadang ni, sumla hkrung shayi shadang ni grai myit makun let, myu tsaw myit

hte ja gumhpraw arang shaw nna ka da, hkawn da, hkrang shala da ai tinang amyu a laika buk, yungwi lahkaw, sumla hkrung ni hpe mung hkap mari hti ai, yu n-gun jaw ai ni n law mat, n nga mat ai majaw amyat hkum tsun, arang pyi n lu mat nna galaw mayu ai masha yawm mat ai hta n-ga myu tsaw myit a majaw matsan ai madang de du mat ai hpe mu lu ai.

Maga mi hku tsun ga nga yang, tinang amyu ga, amyu laika sharin ya ai jawng n nga ai, yu la mu la na htunghking poi ni, woi galaw ai sharin ginra ni n nga ai, manu shadan jai lang ai ni n law mat, n nga mat ai.

Ma ni jawng lung hpaji tam ai shara hta mung tinang a laika n sharin sai, amyu ga mung n shaga sai re majaw chye la na shara ginjang mung n nga mat ai madang du saga ai re, dai gaw amyu kaba lai masa hte dip sha, dip da ai amyu shamat kau hkrum ai lam mung rai nga ai.

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung (KIO) a asak gaw 58 ning hpring nna 60 ning hkrunlam de hkawm nga ai ten hta amyu sha ga, amyu sha laika, amyu htunghking laika maka ni lani hte lani grit yawm nga ai gaw myit yawn myit machyi hpa hte yawng jawm myit yu na lam rai nga mali ai.

Mungkan hta amyu sha langai mi ngu tara shang masat lu na matu amyu sha masat kumla ni gaw;- Masha wuhpung langai hku kahkyin nga lu ai (Racial Unity) Bung ai amyu sha ga hte kahkyin gumdin nga ai. (Community of Language ) Bung ai htunghking lai maka hte kahkyin gumdin nga ai, (Community of Culture and Traditions) nga pra ai Lamu ga jarit ni hte kahkyin gumdin nga ai (Geography Unity) arau sha rawt jat bawng ring ai masa hta kahkyin gumdin nga ai.(Common Interest) ndai masa hte yu yang anhte Wunpawng amyu sha ni amyu ga, amyu sha laika, amyu sha htunghking lai maka ni n mat hkra, makawp maga ra ai, hkye la ra ai, manu shadan jai lang ai madang shatsaw sharawt ra nga mali ai ngu mu mada ai lam hpe tang madun dat ga ai.

Laiza Shi Shanan

Grit Yawm Nga Ai Amyu ShaLaika

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 3

Majan a majaw Wu np aw ng M u n g d a n S h a n g l a w t

Asuya kaw nna hpaw da ai laika hpaji sharin jawng ni hta mayak mahkak amyu myu hkrum hkra nga ai lam Ginjaw Hpaji Dap a sumtang kaw na chye lu ai.

Myen hpyen ni du shang wa nna laika sharin jawng nta nat kau ya ai ni nga ai, mungshawa ni hpyen koi yen hprawng mat ai majaw jawng hpaw n mai mat ai ni nga ai, jawng sara/saranum ni mare kaba de hprawng mat ai law ai majaw laika matut sharin na n mai byin mat ai. Ja gumhpraw yak hkak ai majaw sara/saranum ni hpe kumhpa n lu hparan ya ai. Jawng laika sharin lang arung arai n law lang ai. Jawngma ni

MARE KAHTAWNG HPAJI JAWNG NI A MAYAK MAHKAK

myu mare kaba jawng de htawt lung ai law mat ai. Jawngma nkau mi kanu kawa ja gumhpraw yakhkak ai majaw jawng hkring mat ai, jawnghtak htak mat ai, nkau mi asak naw kaji ai ni dinghku shang sha ai law mat ai lam ni nga ai nga nna Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya Ginjaw Hpaji Dap a tara shang

shapraw da ai laika kaw na chye lu ai.

Grau nna Mali Nmai walawng ginra na mare kahtawng ni majan aten hta mare kaba hte ni ai shara ni de n-gaw htawt mat ai law wa ai. Mare masha ni hpyen hprawng htawt shakram kau ai majaw, Pungswi Yang Lapran Tsang Jawng, Kawng Ra Lawu Tsang Jawng, Lashi

Yang Lawu Tsang Jawng, Nai Tsing sumbu jawng, Bum Nen Yang lawu tsang jawng, Maw La sumbu jawng ni jahkring ra mat ai lam nga ai.

Kachin Sub-state Mung Myit Sinli ga na hpaji sharin jawng ni yawng ngu na gaw Mai Ja Yang kaw Boarding School hku hpaw sharin ra mat ai hte Sinpraw Ginwang Ginjaw kata na jawng nkau mi, Sinna Ginwang Ginjaw Hugawng ginra na hpaji sharin jawng nkau mi mung tai hpyen wa a htu shadut htim gasat majan a majaw jawng hpaw n mai mat nna, ma kaji ni a laika hpaji sharin ai hta sum machyi ai lam nga ai hpe Ginjaw Hpaji Dap kaw nna tang mdun da ma ai

Sinpraw Ginwang Ginjaw kata, Masat (1) Dap Dung ginra, Bum Tsit Pa Hpyen Yen Dabang kata na dum nta htenza ai law wa ai majaw bai gram ra ai lam Dabang Up, Salang Pausa Tu Lum tsun ai kaw na chye lu ai. "2013 ning hta Hpyen Yen Lakawn Lanawn Komiti hte Metta Foundation kaw nna galaw da ya ai Gawk (5) rawng ai Len (18) yawng

ngu na nbung laru hte daw ninghkyeng mat ai. Hpri shadaw hte galaw da ai Len (15) mung hpun sinlam pa (Plywood) shakum re majaw Jan marang hte ga kaprang hten za mat ai." nga nna tsun ai. Bum Tsit Pa Hpyen Yen Dabang nta byeng gram la lu na matu garum ntum ra nga ai lam chye lu ai

BUM TSIT PA IDPs NTA DAW HTEN

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 4

Hka len la ai hka pawt, hka dim lawng hte pipe line ni lanam marang kaba hte daw hten yawng lawm mat ai majaw dabang masha ni hka yak jamjau nga ai lam Ningtau Dabang Up Salang Nhkum Tu Lum tsun ai kaw na chye lu ai.

“Ya aten hta lata hte htu akrawk la ai hka htung kaji 5 kaw na sha kashun kashe jai lang nga ga ai. Masha gaw law, hka htung gaw n law re majaw hka kalang lu ja la na matu hkying hkum 2,3

HPUNLUM YANG IDPs CAMP KAW HKA MAYAK NGAdingren tsap nna ala la ra ai. Ginhtawng aten hta grau hka yak mat na tai ai” nga nna tsun ai.

Ya hten lawm mat ai hka len hka lawng ni hpe dabang nnan shara jahkrat wa ai aten KRDC (Kachin Relieve And Development Committee) kaw nna garum jaw da ai re lam hpe chye lu ai.

Hpunlum Yang IDPs Camp gaw Laiza kaw nna deng kru daram tsan ai Je Yang hte Miwa jarit hte yep re ai dabang re ai

Wunpawng Amyu sha Ka-ni Nanghpam

Pat Jasan Masing Jum Hpajang Komiti woi awn galaw nga ai Pat Jasan bungli hpe 2018-2019 ning Pat Jasan Ladaw hta Intensive Awareness ngu ai laja lana ningmu jahpaw masing hte Drug Issue Facts-Fingding Commission ngu ai Ka-ni Nanghpam manghkang hpe tam sawk sagawn lu na matu jahpan hta kahkyin ai bungli (Data Research) ni hpe Wunpawng amyu ni shanu nga pra ai buga ginra (22) hta galaw nga sai re. Dai bungli hpe lata tut hkrang shapraw lu na matu nawku hpung shagu na masha shaw kahkyin ai

PAT JASAN

apnawng hpung (Awareness Team) masha (400) hpe ningmu jahpaw hpaji sharin ya nna buga shara shagu de shachyam shabra dat na ngu ai masing hte maren ningmu jahpaw wunkat masat yan (6) du hkra hpaw sai rai nna masha yawng (400) jan shalat la lu saga ai.

Dai hta n-ga, nawku hpung ningbaw ningla ni yawng jawm myit hkrum ai hte maren nawku hpung ni nan madu tai nna pat jasan bungli hta ninggun dat sa wa na matu shawng de Buga Pat Jasan Komiti ngu ai hpe nawku hpung shagu shang lawm ai Pawnghpawm Pat

Jasan Komiti ngu mying galai da lu saga ai.

Pat Jasan Bungli gaw Wunpawng Amyu sha Ka-ni Nanghpam Pat Jasan Masing ngu ai hte maren Amyu sha gaw gap lam bungli langai mi mung re. Karai Kasang a mungga hte pat jasan sa wa na ngu ai gaw Hkristan ni yawng a lit re lam hpe htawng madun ya ai lam mung re majaw anhte Wunpawng amyu ni yawng myit hkrum mangrum, ninggun hpungtun kaba hte pat jasan sa wa na re nga nna Jum Hpajang Komiti Amu madu Salang Naw Bu tsun ai hpe tang dat ai.

Bum Chyangau

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 5

Chyurum ai Wunpawng (Kachin) Jinghpaw laika ga si ga ngau ni hpe tsun shaga jai lang sa wa ai shaloi," shi shara hte shi" " shi lamang hte shi" bungli hta hkan, hpan hte hpan hta hkan nna, shamying shachyaw shaga jai lang ai Jinghpaw ga si ga ngau ni grai lu ga ai hpe mu chye lu ga ai.

Mungkan hta Chyurum Wunpawng amyu ni sha n rai, mungkan hta danhkung gumhkawng nga ai mungdan kaba, amyu kaba, kaga amyu ni hta mung, shap lang ga, ga bau gale la ai ga ni hte prat masa hta hkan nhtawm shalat la ai ga ni law law wa jai lang nga ai hpe mu ai.

Rai yang anhte Jinghpaw ga madung majing nga nga ninglen maigan ga (Myen ga) kaw nna lachyum dantawk gale la nna tsun shaga jai lang sa wa ai law law nga wa ai majaw Jinghpaw ga madung ni mat ma wa ai. N chye mat ma wa ai lam nga ai. Dai majaw Jinghpaw ga si ga ngau ni zaibru jang na zaibru zawn law htam nga ai kata ka jasu jahprang shadum dat ai lam rai li ai.

MAKOI MAYANG AI HTE SHALIM SHATSIM AI NGU AI GA HKAW JAI LANG AI LAM.

Makoi Mayang aiNdai "makoi mayang ai" ngu ai ga si ga ngau gaw,

machyi makaw, ana ahkya lama ma byin nna (snr) asak ugut gu, nga jin shanut nu nna kaja ai hku si wai mat wa ai (shawa lam/ kaja lam de wa ai) ni a lamang hta jai lang ai lam rai nga ai.

JINGHPAW GA SI GA NGAUShalim Shatsim Ai

Ndai "shalim shatsim ai" ngu ai ga hkaw, ga si ga ngau gaw, masha katsing si ai, sawn ningdang si, hka hkrat lim si ai, hpun kaw nna di hkrat si ai, nam na dusat matse e kawa sat/ galun adawt kabye dingsa sat hkrum ai hte shingra hpyen amyu myu hkrum katut ai majaw si ai, "sa wa si ai" (n kaja ai lam de wa ai) lamang hta jai lang ai ga si ga ngau re hpe chye lu ai.

DUSAT HTE SHINGGYIM MASHA SHANGAI CHYINGHKAI SHAMYING AI LAM.

Ma Shangai Ai Ngu Ai Ga Si Ga Ngau

Ndai shangai ai ( ma shangai ai) ngu ai gaw, shinggyim masha ni shangai chyinghkai mayat ai hta jai lang ai ga si ga ngau re hpe chye lu ai.

Kasha Hkai Ai, Hkalung Hkai Ai, Hkalung Yu AiNdai ga ngau masum gaw, yu maya nta dusat hte nam

na dusat dumyeng ni kasha hkrat, hkalung yu ai, hkalung hkai ai ngu shamying jai lang sa wa ai re hpe chye lu ai.

Hkalung Ja Ai (Ja Ai) Ga Si Ga NgauNdai "ja ai" ngu ai ga si ga ngau gaw, adi di ai baw

hpan u galang, lapu hte hkalung ja ai dusat matse hpan rai nga ai, sharaw, tsap ni,hkalung ja ai hpe "ja ai" ngu jai lang hkrat ai hpe chye lu ai.

Loiyang Hkru Ji

KIO Hpung Pati gaw Makam Masham hpung n re, amyusha ni yawng a gawng malai tai ai mungmasa hpung re ngu chye na ai. Mungdan lu na matu, ngamu ngamai lam, galaw lu galaw sha lam ni hpe woi awn ai chyawm tari re.

Ngai gaw Laiza hte tsan ai kaw nga ai re majaw KIO masat nhtoi hpawng hta ndai lang gaw shawng ningnan lang shanglawm ai re. Grai kabu ai, shatsam mungga ni na la ai hte Sai lam de shang wa ai zawn masin salum hta n-gun grai lu ai. Amyu sha ni yawng a n-gun tsi kaba rai sai ngu hkam la ai.

KIO MASAT NINGHTOI A NTSA HKAMLA LAM

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 6

NANHTE GAW MUNGKAN GA A JUM

RE.

Yesu gaw shi a Kasa ni hpe nanhte gaw Mungkan ga a jum

re ngu tsun ai lam Chyum laika hta mu lu ai. Jum gaw jai lang hkam na matu re. Kahtet ai, saudi, shat mai di hta bang ai hte yawng tun mat nna, shum ai namchyim hpe jaw ya ai. Kahtet hkam tun mat ai lam n nga yang shum ai namchyim jaw ya lu na n re. Machyi hkam, hten za hkam ai shaloi she shi a akyu hpe jaw ya lu nga ai. Masha shagu mung akyu rawng manu dan ai, masha kaga hpe akyu jaw ya lu ai masha tai na matu gaw, tinggyeng a matu machyi hkam, jamjau hkam ra ai hkrai rai nga ai.

HTEN ZA AI GAW NNAN A NINGPAWT

Hkai li tum gaw, ga kaw hkrat yang Jan marang a majaw katsi kahtet hkrum nna, yat mat, ga mat ai hpang she shi a amyu matu bai prut pru tu wa ai re.Yak hkak jamjau n hkrum yang bai tu ai lam n byin ai, bai tu ai lam n nga yang, amyu matu n matut sai, lachyum n pru ai, n greng ai tum ni rai wa na re.

Masha mung yak hkak jamjau n hkam lu ai, galai shai ai lam n nga yang tinang a matu, dinghku a matu, amyu a matu akyu n rawng ai masha tai wa na sha re ai.

DAW JAU AI WA AKYU LU NA

Hpun ni gaw pu pu si si nna amyu matu matut nga ma ai, shi a pu, si ni hte shinggyim masha, dusat dumyeng, u numji numjoi ni hpe lu hpa, sha hpa shatai

let daw jau nga ma ai. Masha shagu mung, tinang a ding hku, tinang a amyu, tinang a wuhpung wuhpawng hpe, tinang a machye machyang atsam marai hte ap nawng daw jau na lit nga ai ni hkrai re ai.

Raitim myit masa n kaja ai, masha gunbyak ni gaw masha law law hpe kaja hkra shalat na hkum tsun, tinang a hkum, tinang a dinghku hpe pyi n pawn ba lu ai, n bau maka lu ai, kashu kasha ni hpe n sharin lu nga ma ai.

DINGSA A MAJAW NINGNAN BYIN WA AI

Hpun kawa ni gaw dingsa mat sai lap ni run hkrat nna, namhpun shatai ya nga ai, dai namhpun ni a majaw hpun ni grau wumja wa ai, kaga hpun ni hpe mung tu nna kaja shangun nga ma ai.

Dai zawn masha kaja, hpaji rawng ai ni gaw, lawu na ramma ni hpe law law shalat nna bungli jaw ma ai, tinang a bungli hpe mung ap ya nga ma ai, dai shaloi shi a arawng sadang mung lu nga ma ai.

Raitim masha angawk ni gaw, lawu tsang ni hpe sharin shalat ai lam n galaw ai, bungli ap ya ai lam n galaw ai, tinang hkrai jum manat da ai majaw tinang hkrai kyin, tinang hkrai pawt, lawu tsang ni hte kanawn mazum n pyaw ai, shada ahtik ahtawk bungli galaw n pyaw ai, hpang jahtum tinang hkrai ngam nga ai, bungli mung hkrat sum ai, dinghku a matu amyu a matu, wuhpung wuhpawng a matu hpa akyu n jaw lu ai masha tai wa nga ai.

TINANG HKUM HPE TINANG KAMMasha shagu hta

atsam ningja (Capacity) lu ai hkrai re. Raitim masha law malaw gaw tinang a atsam ningja, atsam marai hpe n chye ai majaw tinang a hkum hpe n kam ma ai. Masha kaga hpe madaw tinang hkum hta grau kam ma ai. Dai hte maren, Tinang amyu hta kaga amyu hpe grau kamhpa ma ai. Tinang hkum hpe tsaw ra na gaw tinang hta lai kadai n nga ai zawn, tinang amyu hpe tsaw ra na mung tinang amyu hta lai kaga

kadai n nga ai hpe dum ra ai. Tinang lu ai atsam marai hpe shaw shapraw jai lang na ahkyak nga ga ai.

NSEN GRAU PYAW AI DAWRAW

Dawraw (Violin)galaw sha ai ni mau ai lam langai mi nga ai, hpun langai kaw na sha raitim, pawt daw hte ndung daw na hpun hte galaw ai dawraw ni a nsen shai ai lam rai nga malu ai. Npawt daw na hpun hte galaw ai dawraw gaw nsen nau n pyaw nna, ndung daw na hpun hte galaw ai dawraw gaw nsen grau pyaw nga ai. Aten galu sawk maram yu yang, hpun ndung daw gaw, Jan, marang, nbung ni a tsin-yam ni hpe dingyang hkam sha ra ai majaw, kaja ai greng ai hpun rai mat sai. Dai hpun hte galaw ai dawraw gaw, pawt daw na hpun hta grau nsen pyaw ai lam re ai. Masha mung yak hkak jamjau law law hkrum lai wa sai ni gaw, hkamjan lu ai atsam grau rawng nga ai. Asak hkrunlam hpe mung grau chye na ma ai.

DIP DA HKRUM AI GAW MYU TSAW MYIT

A N'PAWTTsingdu pa kaw,

nlung tawng, wut tawng ni hte dip gamyet da ai shaloi tsingdu ni si mat wa ai. Raitim makau grup yin na tsingdu ni gaw grau kaja nna nlung tawng wut tawng ni hpe pyi magap ka-up da ai hpe mu lu na re. Masha Amyu hpe mung dip sha, dang sha, roi rip sha hkrum ai law jang n kam hkam ai, n dang sharang ai myit ni pru wa ai dai gaw myu tsaw myit rai nna, rawt malan jasat n’pawt hpang shangun nga ai

Bum Chyangau.

JAMJAU HKAM

AKYU

HKAM

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 7

Laiza Muklum, Sinpraw Majoi Manau Gawknu hta galaw

ai (58) ning hpring KIO Masat Ninghtoi hpawng hta KIO Ginjaw Komiti Tingnyang Up a Mungga madat hkam la ngut ai hpang Ningtau Ninggawn Amu Madu Salang Labang Doi Pyi Sa kaw nna madi shadaw mungga jaw la ai.

"KIO gaw rawt malan ai hpung re. Rawt malan ai hta laknak lang rawt malan ai hpe myu tsaw masa myit marai atsam ningja hpe arang bang nna rawt malan gasat wa ai (58) ning hpring ai prat ladaw rai nga mali ai. Rawt malan hkrunlam (58) ning ladaw hta Tingnyang Up, Ningbaw Kaba ni marai (6) woi awn ai rawt malan magam bungli hpe ladawn kanawn lam n nga ai matut n di, n hprai n yit kau ai galaw gun hpai nga ding yang rai nga mali ai. (58) ning rawt malan hkrunlam hta KIO Ginjaw Komiti

NINGTAU NINGGAWN AMU MADU A SHATSAM GA

kaw nna mungdan simsa lam hte seng ai lam hpe tai hpyen Myen mung asuya hte man hkrum bawng ban ai hta:-

1963 ning hta Nay Win hpyen asuya gumlang kongsi hte lahkawng lang hkrum bawngban ginrat yu sai. 1972 ning hta Nay Win hpyen asuya gumlang kongsi hte kalang mi bawngban ginrat wa sai. 1980 ning shata (10) laman Nay Win, MSL asuya hte bawngban ginrat ai hta (လိုက္ေလ်ာခ်က္-၁၆) hpe n hkap la lu ai bawngban lam. 1994-2011 ning, Than Shwe, N.W.T-N.A.Hp hpyen asuya ten (17) ning gap hkat jahkring buga gaw sharawt masing galaw ai.

2011 ning hpang daw hta Thien Sien, asuya hte majan gasat let mungmasa bawngban wa ai, 2015 ning October (15) ya na NCA ta masat htu ai hpe n hkap la ai sha kaga mahkrun ladat

hte mungdan simsa lam hpe matut galaw dingyang re. Myen amyu kaba lailen dip up sha ai kaw na lawt lu, awng dang lu na matu tinang a atsam hte shakut shaja nga ai hta dip up da hkrum gam maka bung ai amyu sha, wuhpung wuhpawng ni hte myit hkrum hpyen man jinghku dap hpawm ni hpaw shabawn galaw sa wa ai gaw-

1963 ning hta PNF Balawng amyusha hpung hte htani htana magam jinghku madang, 1976 ning hta Thai jarit mayan NDF hpung hpe masa Policy hku myit hkrum lawm ai, 1986-93 NDF- Dingdung daw hpyen man hpung, 1990 ning hta DAB dap hpawm hpung. 2011-2017 UNFC hpung hpaw nna shang lawm ai. 2017 ning hpang daw FPNCC hpung malawm hku bungli jawm galaw ai" nga nna tsun ai.

Matut nna Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung Shang Masha ni hpe shatsam mungga jaw ai hta:-

"Wunpawng amyu hte mungshawa hpe tinang a masa lam chye na hkra shachyam shabra kahkyin gumdin lam, Rudi amyu masha ni hpe kahkyin gumdin lam, Magam gun masha ni hpe shangang shakang kahkyin gumdin lam, Hpung pati salang ni hpe jasu sharawt shagreng lam ni hpe n-gun kaba hte galaw sa wa lu ai gaw tinang a mungmasa ahkang aya gaw gap la lu ai lam byin tai wa na lam rai nga mali ai. (58) Ning rawt malan hkrunlam magam bungli hta htawt lahkam sa wa ai rawt malan lit kaba hpe pati komiti tsang shagu hte hpung shang salang yawng pati salang ni atsam marai ningsam ningja shapraw ai hte amyu sha shawa, mungdan masha shawa dawtsa hpe woi awn shamu shamawt sa ai magam bungli hpe myit hkrum myit ra myit su myit rawt ai hte shakut dating sa wa ga" nga nna n-gun jaw shatsam ai.

KIO Masat Ninghtoi hpawng hpe ginwang ginjaw shagu hte hpyen masa grai wa n shuk ai buga ni hta galaw ai lam chye lu ai

Kumshan

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 8

SHANGLAWT GALOI LU NA KUN I?

Wunpawng Amyu sha ni a Shanglawt Rawt

Malan Labau hpe kata shan hkaja yu ai shaloi, masha marai (11) hte 1961 ning March shata (8) ya shani hkying (10) ten hta Mare kahtawng ni kaw na ninghtu ningwa, shanghkawp shingban ni shap lang nna Hpa Leng Hkaraw ngu ai

kaw Du Kaba Lamung Tu Jai woi awn let, nam hkyen hpang, dap dabang gaw gap hpang wa ai hpe mu lu nga ai, shingrai Hpa Leng Camp kaw ningpawt hpang shagreng la nna Du Kaba Lahtaw Zau Seng, Lahtaw Zau Tu yan woi awn ai hpyen hpung ni gaw, 1961

ning August shata hta kanu mungdan rai nga ai Kachin State de majan je kahkyin gumdin lung wa ai hpe mu lu ai.

1961ning August htum maga Wa La Hkaw Nba Pa Lahtaw hkran de du shang wa sai. Bai nna 1961 ning October shata hta Nba Pa Ginwang Daw kata Sha-ngaw ngu ai mare makau kaw Camp Dabang hpaw nna hpyen training hpaw hpang wa masai, Ndai shaning December shata hta Hpyenla ningnan marai 200 jan hpe sharin shalat shapraw la lu masai re.

Ndai ladaw aten ni hta shanglawt ( K.I.A ) ngu ai hte seng ai lam grai shim sha-up nna sha tsun jahta gahte hkat ra ai aten rai nga ai, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap (K.I.A) nsen mawng pru wa ai hte Myen Asuya e dip sha ai hpe n ra sharawng ai myutsaw mungtsaw myit hpring chyat rawng nga ai ramma ni gaw K.I.A ngu ai hpe n mu yang mu hkra sawk sagawn tam la nhtawm K.I.A Hpyen Dap de lagyim yan shang sa ma ai.

Dai hte maren katik katak Nmai (Hpungmai) Hkahku chyip re ai de nga ai Shadang Jumzang Nat moi Hkaw Lum hte Shadang Wakau Dau Ze yan mung myi di chyip sagawn tam hkrat wa ai gaw 1961 ning October shata Nba Pa Shangaw Camp Training Dabang du shang let Hpyen Training sharin hkam la,

awng la manu ai. Ndai yan gaw Lawk Hkawng Buga, Hpungmai Hku Uma ga de na shawng ningnan Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap du ai yan na rai masai law.

Shingrai ndai myutsaw hpyen la yan gaw hpyen training awng la ngut ai hpang rau buga na shanglawt dap de rau sa tim Wunpawng Mungdan Shanglawt tara hkan shatup ra sai re nga yang, kade nja hkat tim hkrap myiprwi hte shada garan hkat mat masai rai nga ai. Myutsaw brang la Wakau Dau Ze gaw, Du Kaba Lahtaw Zau Tu (VCS) a ningtum ma ang mat nna Jumzang Natmoi Hkawng Lum gaw, tinang a daidaw buga de 4th Batallion One Column majan je ai de ang mat nga nu ai.

Ndai sumrai laika a ga baw gaw, lai wa sai 1962 ning lani mi na ninghtoi hta rau buga shada mung rai, Wunpawng Mungdan Shangalawt Hpyen Dap de mung shada jahkrup myit hkrum let, shang sa wa ai nga yang shada hka garan na hpe n sharawng ma ai tarawng tara hpe hkan shatup ra ai hte maren, myutsaw brang la Jumzang Natmoi Hkawng Lum gaw, 4th Batallion One Column majan je ai de myutsaw brang la Wakau Dau Ze gaw Du Kaba Zau Tu hpang de wa ra nna shan lahkawng nja nhpra

Page 9 de

DAU ZE E

Laiza Tsi Jawng kaw tsi hpaji Theory shata (6) sharin ngut nna lata tut tsi gawn lajang

bungli hkaja na

Masat Yan (8) tsi jawng ma, Midwife marai (52)

hte Nursing marai (45)

hpe Octobet (30) ya shani Tsi Baw Chyawp

shagup ya sai.

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 9

Page 8 matut

shakram hkat ai shaloi myutsaw brang la Jumzang Natmoi Hkawng Lum kaw nna Dau Ze hpe DAU ZE E SHANGLAW THKANAE ’QO’’NAE’’LAUG, I’’ ( DAU E SHANGLAWT GALOI LU NA KUN I ?) ngu, shan lahkawng hka garan mat na shaloi nja nhpra rai san hkat ai ga san wa rai nga ai.

Ya ndai Lawk Hkawng buga kaw na shawng Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap de shang magam gun ai myutsaw mungtsaw myit marai hpring rawng ai myutsaw brang la yan gaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt magam bungli hpe kawsi hpang gara katsi kahtet n lata, magrau grang,

marai hpring tsup hte shakut shaja lai wa masai hpe laika ka ai wa sakse hkam ya nngai.

Ndai Shadang Jumzang Natmoi Hkawng Lum hte Shadang Wakau Dau Ze yan hte seng nna ya na zawn ka shapraw dat ai a yaw shada ai lam hte shaleng dan mayu ai lam gaw, Htaw Gaw Lawk Hkawng Buga de na ramma ni myutsaw mungtsaw myit rawng wa na matu Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap de magam gun sa ra ai lam ni hpe kasi madun, myit jasu sharawt ningshawng yan tai lai wa sai hpe ya prat na ramma ni mu chye la lu na hte shan a kashu kasha rusai bawpa ni, jinghku jing-yu ni yawng, shing-ran bai mu let labau lasang byin tai wa

u ga ngu ai lam re.Bai nna myutsaw

mungtsaw brang la Jumzang Natmoi Hkawng Lum gaw, Sadung Bum Hkran Hku Hpungmai Hka rap nna Hpungmai Hka sinna hkran hku hkan lung wa ai gaw 1963 ning May shata (13) ya shana GYE LAU (ya na zang nang yang n’tsa Sinna Dingda) kaw wa du yup ai. 4th Batallion No. 1. Column hpyen hpung hta lawm ai rai nga lu ai. Lat Gyi pa rai taw sai, dai shana ndai laika ka ai wa hte nan, mungtsaw myutsaw lam shana tup hkrum jahta hkat ai shaloi na, kade na mat tim shi a tsawm htap ai shingkang, magrau grang ai myiman nsam hpe ya rawt malan hkrunlam (50) ning jan mat tim shing-ran pra

pra naw amu nga nngai law.Mungtsaw myutsaw

myit hpring chyat ai myutsaw brang la yan ya aten mungkan pinra kaw n nga mat masai rai ti mung shan lahkawng a shingteng amying gaw anhte ngam nga ai ni naw jahta ra nga ga ai, shingrai laika hti shawa yawng hpe hpungdim tsun mayu ai gaw, daini shaning (57) ning du wa tim Shanglawt Pandung garai n du ai hte maren ndai myutsaw brang la yan mung katsan ga kaw “ DAU ZE E, SHANGLAWT GALOI LU NA KUN I?” ngu ai hpe naw san hkat nga ma dawng…..

Uma zai

Rawt Malan Jawng SaraWunpawng amyu sha ni hpe wa,

Chyasam ni e roi rip sha;Lai sai shaning law law wa:Hpaji lam hta dip tawn da…

Lai sai labau hpe sumru,Myit kraw kata ra ra ngu;Lam shagu hpang hkrat ai amyu:Wunpawng ni n tai ga lu….

Tsaban (21) shang magang wa,Hpaji lam hta suhprang ra;Wupawng amyu hpe myi jahpaw:Rawtjat lam hpe myit shapraw…

Ngai Rawt Malan Jawng Sara,Amyu sha ni hpe shapan na;Chye tawn ai hpaji ningli:Wunpawng amyu hpe ngai sumli:

Jawngma ni yawng hpe woi hkang,Ningja dai hkra woi garang;Lamwoi ningshawng kaja tai:Kungkyang wa hkra woi sharai…

Tsawm htap ai kyang lailen, Jawngma yawng hpe ginlen,

Kasi kaja lam madun: Lailen kaja ni matsun…

Chye chyang kunghpan hkra achyin,Ningshawng tai hkra woi shabyin;Aput apai ga n tsun:Si mani hte lam madun…

Manu jahpu ngai n sawn, Rawt malan jawngma lakawn; Amyu bawsang n ginhka: Shawang myit hte pawn ba....

Shanglawt pandung du lu hkra :N sim n sa shakut ra;Sadi dung ai jawng sara:Byin tai lu hkra shakut na…

Wunpawng Salum

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 10

E d u c ati o n

Jawng ngu ai gaw, shinggyim nga sa lam hte wuhpung

wuhpawng hkan sa du hkrumzup shamu shamawt na matu, shara l angai mi re ngu mas at wa ma ai. Ginsup lam galaw mayu nna, manang ni hte hkrum shaga mayu nna, shinggyim nga sa lam bungli ni galaw mayu nna, jawng de sa ai. Hpa baw ni hti ra na, hpa baw ni galaw ra na ngu ai hpe sara gaw online kaw nna kalang ta matsun da chyalu, jawngma kaw nna mung online kaw nna sa da ngut chyalu rai taw nga ai prat madang ni byin wa sai.

TSA BAN (21) NA SHARIN GAWK NI A MAHKYEN MAREN

Tsa ban (21) laika sharin gawk ngu ai gaw, Computer ni, mobile phone ni, tablet ni la sa ai hte hkum tsup sai ngu n mai sawn la ai. Ya prat laika gawk hkrang shapraw sa wa ai hta, ladat hpaji shachyaw ai lam, ladat hpaji madi shadaw lam, ladat hpaji hte sharin la lam tang du ai lam ngu ai ni hpe myit shalawm

wa ma ai. Htawm hpang prat a matu, laika sharin gawk ni galaw shachyaw sa na nga yang hpa baw ni hpe myit shalawm ra na i?I. Hkrang Daw Kaw Nna

Hpang Wa Ai Lam Laika sharin gawk numgaw gaw tsaw ra na. Nhtoi law hkra lu ra ai lam, nhtoi law n law hpe aloi sha hkang ya lu ai (control) lam nga ra ai. Chyinghka la da ai laika shar in gawk n re sha , chyinghka hpaw ai laika sharin gawk rai ra ai. Laika sharin gawk ngu ai gaw maren mara madang hta nnan e nem ai kaw nna, tsaw wa ai masa rai ra ai. Jawngma hte sara aloi sha pru shang wa sa lai mai ai dung lahkum ni hpe hkyen lajang da ra ai. Ladat hpaji hpe bang shalawm da ai lam gaw, nambat lahkawng madang rai nna, ladat hpaji ni du wa yang ngu ai madang hpe gaw, nambat langai ningshawng madang hkyen lajang da ra ai. Laika sharin gawk hpe hkrang amyu myu myit ra htawt sit sharin lu hkra laika sharin dung

hkum ni hpe hkyen lajang da ra ai.II. Laika Sharin Gawk Gaw

Nhtoi Dingyang Lu Ra Ai.

Yu maya jawng ni hta, pyen chyang (black board) gaw madung re ai. Tsa ban 21 hta, pyen chyang (blackboard) kaw nna pyen hpraw (white board) ni galai wa ai. Projector ni jai lang wa ai. Nhtoi gaw, projector jai n ra ai ten hta, jahkring mi sha ra ai. Ga hpraw a malai remote control ni gaw ahkyak madung tai wa na re.III. Marai Langai Dung

Lahkum Kaw Nna Law Law Rau Jawm Dung Ai Lahkum Tai Wa Ai.

Jawngma langai, kaku langai, ting-nyang langai ngu ai prat lai mat sai. Tsa ban 21 hta gaw, rau jawm dung, rau jawm bawng ban, rau jawm mahtai tam na matu ra wa ai. Dai majaw, wuhpung hku dung lu hkra lajang ya ra ai. Pisberg dakkasu hta, dung lahkum ni hpe shata praw matsat ya na hkrang ding gren da ai.

Wuhpung mi hta, marai kru dung lu ai. Dung lahkum a law ahtam rai na matu ahkyak kaba re ai.IV. Sharin Lu Ai Masha

Alaw Ahtam Nga Ra Ai Sara ni a daw maga gaw, ya jang shaprai kau lu na n shadu ai. Laika sharin gawk, dung lahkum, sharin sara, sharin madi shadaw arai, computer alaw alam nga ra na. Laika sharin gawk shagu hta, yungnu 70" HD LCD multi touch TV shingnrai monitor langai ngai nga ra na. Masha hkum shagu computer n lu lang timung, computer hte kungkyang lu ai ladat hpaji langai mi hpe masha hkum shagu lu la mai hkra, lajang ya ra na. Sharin lu ai ngu ai hta, sharin lu ai sara hta n-ga, ladat hpaji ni hpe mung sara ni a gawng malai jai lang mai ai hpe dum chye ra ai.V. Loi Dik Hte Tang Du

Dik Byin Hkra Sawn Sumru Na

Laptop ni, ipad ni jum lang sa wa na rai yang,

TSA BAN (21) LAIKA GAWK NI A MAHKYEN MAREN

Page 15 de

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 11

Anhte Wunpawng sha ni nta kaw rem ai. Dusat ni hta na

Bainam gaw rem loi dik ai. Hkamjan atsam nga dik ai, grup-yin hta tu ai hpunlap hpunlaw yawng hpe sha ai, lamu ga masa, duhkra ladaw masa n lata ai mai rem ai, wuhpung hte shing nrai, langai lahkawng sha mung mai rem ai. Raitim marang law, katsi jang waw shang machyi wa chye ai majaw san seng hkun hkraw ai hku nna rem ra ai. Shat lai lai ai ladat kaja ai majaw kaning re ai wushat sha timung shat rin nna malu masha dat shaw la lu ai dusat re. Bainam yi ni hpe laning mi hta li shalun hpang na, nnan lang kasha langai sha shangai ai. Wumat ten 150 ya rai nna, laning mi lahkawng lang shangai lu ai majaw law lawan ai. Bainam la kasha ni hpe shata mi kawn dawn kau yang shan pru madang tsaw nna kaba lawan ai hte dut sha yang manu lu ai.Bainam Hpan Lata Rem Na LamBainam li lata rem ai shaloi• Hkrang kaba ai• Kasha hkrat woi kaja ai• Shan pru law ai• Duhkra ladaw hte htap

htuk ai, hkamjan lu ai atsam nga ai lam ni hta mahta lata rem ra ai. Anhte ginra hta rem ai Bainam ni gaw

Jamura Pari:- India na Bainam amyu rai nna "Na" galu kaba pa ai, nrung nau n galu ai, kahtet ai pa ga hta, chyu shup la na matu hte shan a matu rem ai.

Banggala:- Banggali Bainam rai nna hkrang loi kaji ai, duhkra ladaw hpe hkamjan lu nna bumga de shan sha na matu madung rem ai Bainam hpan re.

Bainam a hpuntang mying Capra hircus rai nna, ninghkawt gaw Bovidae kaw lawm ai.Lawng galaw Na Lam Bainam lawng gaw galoi mung hkun hkraw nna nbung kaja lu, hka salu nau nlaw na matu hte hka yun lwi sanseng lam galaw loi na matu grup yin hta loi tsaw ai kawn shing nrai lawng shara hpe pe lahkawng dang tsaw hkra ga kaput ya nna galaw ya ra ai. Bumga marang law nna madi manyap law ai ginra hkan gaw pe masum, pe mali tsaw ai kaw pinra ra lawng galaw nna rem na, hkyi hte jit hkrat na matu yungnu langai dang gang hkran hkra tawn nyep ya na, lawng hpe magaw daw pe shi tsaw na. Sharem daw pe sanit madang galaw ya na

shara dam shangwang hku nna kaba gawk langai hpe pe 8' sq, gawk kaji langai hpe pe 6' sq rai yang shat kawk hka kawk tawn na shara du hkra law sai. Kasha ni a matu gawk san di tawn da yang ana makawp ya chyalu rai na re.Shat Jaw Sha Na Lam Anhte, Bainam hpe dat rem ai lam galaw nga ga ai. Wushat kaja ai shara hta dat rem tim hkru nna kaba lawan ai hpe mu lu ai. Bainam gaw Wushat hpe hkying hkum 3 sha hkawm yang hkru sai re. Ngam ai aten gaw gawam jahten hkawm ai sha rai nga ai. Dai majaw Bainam hpe ladat jaw jaw hte akyu law law hkam la lu hkra nga yang dat rem ai hte lawng kaw shat kahtap jaw sha nna tek rem ai lam hpe kapyawn galaw yang mai nga ai. Lawng kaw jaw sha na shat ni gaw- namlap namlaw mai lu ai yawng, Numhkaw, Shingrun , Hkainu, Shapre chyingnam pa ni hpe kahtap jaw sha

yang lusha dat hpring tsup nna kaba lawan ai, prat ram lawan, shangai wa ai kasha bawng tsawm ai, kasha hkrat law ai, chyu pru law ai majaw Bainam Wuhpung grai law lawan nga ai. Shat bang jaw yang hkaw ayai ai lam ni n nga na matu law law hpe lang ta bang ya ai hku n re ai sha, loi loi di garan nna bang jaw jaw di na.

Gayau jaw na shat hpan hte shadawn shadang

Hpan-I • Hkainu -30• Shingrun - 30• Shapre pa - 30• Numhkaw -10 Hpan-II• Hkainu, shinrun -50• Num hkaw -30• Lasi, shapre pa -20 Hpan-III• Hkainu, shing run -70• Shapre pa, chyingnam

pa -30

BAINAM REM SHA AI LAM

Yu Maya Bainam

Page 12 de

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 12

Lahta na shat hpan ni hta na ginra kaw mai lu ai shat hpan ni hpe gayau nna loi loi kahtap jaw sha da ya na. Bainam kaba langai lani mi Jum namnak lap-2 dang jaw sha ya ra ai. Jum hpe shat hte hka hte gayau jaw na. Bainam hpe n gawt ai sha lawng de wa na matu kawa dumlawng Jum bang nna kahtam ga jahkang da ai hpe lawng kaw noi da yang Jum dumlawng wa mata nna lawng de dingyang wa ai.

Li Shalun La Na LamAla- Bainam ala hpe asak

laning mi hta lang hpangna.Hkum hkrang namnak Joi 18-20 nga ten li lung yang she li awng shadang kaja ai. Bainam ala 1 gaw yi 100 hpe dang ai majaw ala rem shalaw n ra ai, tsawm ai la li lata lang na.Ayi- Bainam yi gaw asak

shata 6-8 kaw li hpyihpang ai Rai timung ali garai n shalun ai sha asak

shata 12 hte hkum hkrang namnak Joi 15-18 re ten kaw li shalun yang she li awng nna bawng ai kasha law shangai na re. Lahkawng ning du ai hpang li n shalun yang mung li n hpyi, kasha n woi mat na re. Bainam yi ni gaw 21 ya hta kalang li hpyi nna li hpyi ten 2-3 ya na ai, li hpyi hpang ai hpang shani li shalun yang li awng ai law ai. Ayi li majaw gaw li hpyi ten ngut mahka kaw hkrat ai, dai ten ayi a mayat maya lam hta n-gun ja ai Ala nli kanu sperm ni nga na ahkyak ai shaloi she li awng nna kasha kalang 2-3 hkrat na re.

Li Hpyi Ai KumLa Ni1. Ningmai shamawt nna

ngoi na.2. Jahkring hkring jit ji na.3. Yi hkrang kawn nyen

nyen re ntsin pru na.4. Kaga ni a ntsa lung jawn

na.5. Shi a ntsa lung jawn yang

zim rai hkam na

Li hpyi shagu li

shalun ya ai 3 lang rai tim li n awng jang gaw Ala shing nrai Ayi a hkam ja lam ning-ra ai majaw, malu masha dat ning ra ai majaw, duhkra ladaw n htuk ai majaw byin ai lam ni re. Bainam kanu wumat ten 150 ya na ai. wumat ten kasha Bawng tsawm na matu hte kasha woi ten chyu pru na matu shat atsawm di kahtap jaw sha na. Bainam kanu gaw kasha 1,2,3 woi ai majaw atsawm gawn lajang na ahkyak ai. Bainam li hpe sai mala la n ni ai sai gang ai Bainam la lata da na ahkyak ai. Kasha shangai ai hpang bat 2-3 hta li bai hpyi na re dai ten li bai shalun da yang laning mi kasha 2 lang woi nna li bai shalun da lu ai lam nga ai atsawm yu nna galaw ra ai.Ana makawp Maga Na Lam Bainam hpe sanseng hkun hkraw ai hku tawn da lu yang ana kap bra na tsang n ra ai.

Bainam hta byin law ai ana ni gaw1. Kan shingtai2. Waw shang sinwawp ana

Lahkru shinglet machyi ana ni byin ai.Ndai ana ni hte si hkra nrai tim n-gun yawm nna kaga ana ni bai shang loi ai Ana makawp maga ai hku nna jinu, machyi, mayan ni n sa hkra galaw ya na hte shingra tsi hku nna Manoi ru, Namchying, Sanun ni hpe Jum, Shat, Hka ni hta bang gayau jaw yang kaja nga ai. Ndai hku hkan shatup nna Bainam rem yang mayat law htam nna shang gumhpraw grai lu wa mai na rai ga ai.

Kareng Brang Seng Hkai Rem

Page 11 matut

M/Y Ninghtoi Dap Ba Dap Dung Buga Shara Taihpyen hpung Majan Hpan

1. 8-7-2018 B-2 D-20 Zup Mai Yang hteSut Ring Yang

Danai Myen Hpyen DapD.K.Ts

Ang Katut gasat poi

2. 12-7-2018 B-2 D-14 Nam Hkam Mare Hk.L.Y (238) Ang katut gasat poi

3. 21-7-2018 B-3 D-27 Maji Gung Myenhpyen hpung

4. 20-7-2018 B-4 D-34 Man Dung Mare5. 31-7-2018 B-6 D-9 Nam Um Myen Hpyen Dap, Tatma-11 Hkap shingla gasat poi

6. 29-8-2018 B-6 D-9 Sinli Bum Hk.M.Y-415 hte Hk.M.Y-10 Hkap shingla gasat poi

7. 30-8-2018 B-6 D-9 Sinli Bum Tatma-88 Gasat poi byin8. 13 to 15-7-

2018B-9 D-6 Bum Chyang Bum Hk.M.Y-120 hte Hk.M.Y-13 Htim gasat majan

9. 18-7-2018 B-9 D-6 Hupa Hk.L.Y-4 Hkap shingla gasat poi

10. 9-7-2018 B-10 D-17 La Shio maga, Lau Kai MNDAA hte Myen Hpyen Hkap shingla gasat poi

GASAT GALA

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 13

Jit dwi ana gaw sai kaw dwi ai dat nau law ai majaw jit mung dwi wa

ai ana re. Tut nawg e dwi ra ai sai dwi shadang gaw 5.6-6.9 mmol or 100-125 mg/dl rai ra ai. Ndai hta grau tsaw jang gaw sai dwi ana nga ai kumla rai sai.

Ndai zawn sai dwi tsaw wa ai lam gaw dwi ai malu masha dat Glucose ni sai shan Cell ninggun tsi tai hkra Insuline Hormone dat e gram shaprai kau ya ai re. Ndai Insulin dat hpe kanpai manang panereas kaw nna galaw shapraw ya ai rai nga ai.

Shingrai kanpai manang n’gun n rawng jang (shr) hten mat jang Insulin dat galaw shapraw ai lam yawm mat, pat mat nna sai kaw na dwi dat hpe rin gram ya ai lam bungli n byin mat ai majaw sai hte jit kaw dwi dat nau tsaw wa ai lam re.

JIT DWI ANA MADANG.Jit dwi byin ai masa

hta hkan nna madang lahkawng hku garan da ai.-Diabetes Insipidus jit dwi ana byin wa na kumla nga wa ai madang Type I.-Diabetes Mellitus jit dwi ana byin nga sai madang Type II.

MABYIN PAWT (Causes)1. Sai hkan maka (Genetic Factors) kanu kawa jit dwi ana byin yang kasha ni mung byin chye ai. Ma marun ni hta lahkawng yan rau byin chye ai.

2. Ninghkap dat Autoimmunity ngu ai ninghkap dat law lawm ai lu sha ni Insulin dat hpe ninghkap ai majaw.3. Virus ana a majaw insulin shapraw ai Pancreatic B Cell hpe ahtu hkra ai majaw.4. Grup yin mali maka (inviromental Factors ) dwi hpa nau lu nau sha ai, nau hpum ai, shamu shamawt ginsup ai lam n nga ai majaw .5. Ma hkum rai nna Insulin shapraw ya ai kanpai manang hpe dip pat da ai majaw.6. Kanpai manang bum machyi hten kaji, n’gun n rawng mat ai majaw.7. Tsi nkau ni a majaw, EG. Nicotinic cid, Glucocorticoids, Thiazides, Protease inhibitors.

JIT DWI ANA KUMLA (Sign and Symtom)

1. Sai kaw dwi ai dat Glucose 5.6-6.9 mmol or . 100-125 mg/dl hta grau tsaw wa ai.2. Jit ji da ai hkang kaw kagyin hpu ai.

3. Masum law, langai yawm re ai lam byin ai.- Hka grai law lu ai. Hkring

hkring lu mayu ai.- Lu sha grai sha ai. Hkring

hkring kansi ai.- Jit law sa ai. Hkring

hkring jit ji mayu ai.- Kade lu sha tim lasi ai.

NINGHKAN MANG HKANG (Complication)1. Gau ngwi ngwi ninggun yawm wa, lasi wa ai.2. Sai ninggun yawm wa ai.3. Myi mu ninggun yawm wa ai. Myi mam mam wa ai.4. Sai lam ni ja wa nna salum ana byin wa ai.5. Lagaw ni bum hpam hpye wa ai.6. Hpyi hkan sai kating mang wa ai.7. Lamyi laman bum machyi wa ai.8. Virus hte Bacteria ana kanu ni shang loi wa ai.

TSI LAJANG LAM1. Malu masha hpe grai sadi sahka shadawn sharam nna sha na hkup, hka, hkri

JIT DWI SAI DWI ANADIABETES

ai namsi, namlap lu sha madung sha na.2. Shamu shamawt ginsup ai lam hta shakut galaw na,3. Insulin lawm ai sha tsi hte shawng tsi na. Sha tsi hte ndang jang she htu tsi lang na, shawng ningnan short acting Insulin lang na. Na wa jang long acting hku jaw na.4. Sai kaw na dwi dat Glucose 16 mmol a lahta de tsaw jang htu tsi jaw yang grau manu ai. Ningnan jang insulin 15 unit htu na, hpang shani 15 unit, lani mi din 10 unit, lahkawng ya din 10 unit, masum ya din 5 unit, hpang de bat mi hta kalang htu nna gaungwi ngwi shayawm na, sha tsi matut sha na.5. Kaga ninghkan ana ni hpe byin ai masa hta hkan nna tsi lajang na.6. Jit dwi ana a tsi madung gaw lu sha sharam sadi sahka ai lam re.

JIT DWI ANA BYIN AI NI KOI GAM RA AI LAM NI.1. Dwi ai lu sha ni koi ra ai.2. Udi tum, Ma-un si sau, dusat sau ni koi na.3. Ten na na dung hpum taw lam koi na.4. Jit dwi ana grau byin wa chye ai ninghkan ana ni n byin wa hkra makawp maga koi gam na.

HD

H e a l t h

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 14

Anhte a htunghking ka manawt ni law law nga ai kaw na

kabung a lam jawm yu yu ga. Htingnai kabung, Hkahku kabung hte kaga ginra ni hkan na mying gang ai kabung ni nga ai. Kabung hpe gaw "DUM AI" nga ai.Manau rai yang "NAU" ai nga ai. Gara buga kaw mi dum ai rai timung bau masum dum gindawng nna ka manawt ai hpe ngu ai. Shawng de gaw gumgai dingla si wai mat ai shaloi shalum shala ai hku kabung dum ai.

Gumgai dingla, mahkawn shabrang ma kaji du hkra laksan shaman shakyang la n ra ai sha wuhpung hku mai dum ai. Kabung shawng ai wa hpe "Bungla" manau shawng ai wa hpe "Naushawng", Lawng Waw (Maru) Ka Ji Byu shawng ai wa hpe "Ka Ji Kanu" ngu ai. Kabung Bungla wa gara hku hkrang woi shala yang hpang hkan ai ni yawng hkan nang ai ka hkrang rai nga ai.

Kabung Dum hpang wa ai lam gawn yu ga. Shawng de anhte a ji woi ni gaw bau, dumhpau sinat, nga wuloi, nai mam law law lu ai wa arawng ningsang

kaba ai.. Bau (10) rai jang dum mi ngu ai, mam dum hpring hkra lu ai ngu tsun mayu ai. Bau law law lu ai salang wa si wai mat ai shaloi shi tam mahkawng da ai bau lu malu ni hpe moi mang tawn da ai makau kaw shanat dingren da ma ai.

Moi na kaji kawoi ni gaw nga wuloi hte jahpu dat yang she tsu ga (sumsing mungdan, katsan ga) du ai ngu hkam la ma ai. Rai timung nga wuloi ni hpe rem shani da ai lam gaw n nga, dat shalam da nna shazai hku sha tawn da ai. Akajawng sha nga wuloi sat ra wa ai shaloi, la wangan waja ni hte mu shabrang ma ni gaw ga gyip gyeng ai shara, nga wuloi ni lai manu ai mahkrun ang ai hkan, shara mi kaw na shara mi de kumhtang htawt kum kum rai bat shadang, nhtoi law law na hkra nga gyit hkawm ra ma ai.

Shingrai nga wuloi sha n lu rim dingsa nta e si kren taw nga ai wa hpe mung sin tik tik, manam wa ai zawn nga jang hpun tinghkum nawng hpe ga nna krawk da ai Du-u hta bang, Du-u hpe chyip hkra ri pali pa hte ngang ngang gyit shajup, sumprat dit bang nna shachyat, dumsu hkyi hte ga dingnya dik da ai hte chya shachyip tik tik di nna rem sin ma ai.

Moi mang sin ai aten na wa jang yup daw yup mayu ai hkrai rai wa ai. Yup ai masha nau law wa jang n yup ai ni gaw moi mang makau kaw tawn dingren da ai bau kaji kaba ni hta dum nna yup ai ni hpe jasu sharawt rawt re ai kaw na shaning na na rai jang bau dum gindawng ai de du wa ai, kabung bau byin wa ai.

Masha law majaw jang gaw kaning re ai masha mung pru wa chye nga ai hte maren, shi hkam baula ngut, matsat hkam bauram baudawng dawng, kru hkam baumawng kawk tawng tawng nna bau dum gindawng dat ai nsen madat sham bang wa jang, ndai ya si wai mat ai dingla/dinggai gaw shi asak hkrung nga ai shaloi bungli galaw yang ndai zawn chye rai, wawra zawn chye galaw ai nga nna langai hte langai hpe hkrang shala dan ai kaw na jahtum

e gaw kabung ka ai hkrang pru wa ai.

Kabung ka hkrang ni hta, htinghput htingra yu ai, yi sun shara yu yaw ai zawn re hkrang shala yang gaw baw daw shamu shamawt ai, mam ting mam hkai amu galaw ai hkrang shala ai shaloi gaw lata hte mashi nshang shamu shamawt ai, hkai ningmai hkai ga dip pat ai hkrang shala ai shaloi gaw lagaw daw shamu shamawt rai nna hkamja lam hte grai htap htuk ai Wunpawng ka manawt Aerobics langai mi rai nga ai. Sinna mung ni a Aerobics manawt pyi gaw anhte a kabung kaw na yu jahtuk la ai masa pru ai ngu na zawn rai nga ai.

Ji jaw nat jaw prat hta gaw dumsa hkingwa, hkinjawng hkingmang ni a ahkaw ahkang lu ai hte kabung dum hpang ai. Nta ndaw, npan maga de nna bau dum ai ni shawng, dai hpang bungla wa woi nhtawm nta nhku de dum shang wa ai. Dai hpe 'kabung shawn ai' nga ma ai. Si ai wa a numla shabawn, tsu shabawn ngut ai hpang 'kabung sat' ai ngu ai ginchyum kabung dum ma ai. Kabung sat ai shaloi nta nhku kaw nna shinggan de kabung dum let pru wa ai. Kabung dum lang ai shingna ni hpe shagyi nga jahpu nga dun sat ai karoi nhkrun de yawng kabai sharu bang kau ai. Kabung bungla wa shinggan de pru le wa ai hte bau nsen jashai kau sai kalang ta rau jahkrum dum kau ai rai nga ai.

Moi na ji woi ni kabung dum ai shaloi kahtan

WUNPAWNGAEROBICS

KABUNG

Page 15 de

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 15

tsa dinghkang langai hpra lang nna ka ai. Kabung dum kade daram hkrum ra ai gaw, shi dap htingnu dapnu dap, (si shat shadu dap) kaw nna dawdap, nbang dap maga de mada sumra dat yang kawa yan langai sha hpe tek jum nna manawt ai zawn rai hkra hkrum ra ai. Bai lagaw shamu shamawt dat ai shaloi mung Roma majan sumla hkrung yu ai hpa, hkrum....hkrum....hkrum... re ai. Kabung dum let mung, ningchyin ningkawn ga, poilung kanghpoi ga ni hte, du wa tai na, magam la wa tai na, mayat kanu tai na, sahti jan tai na, nai mam sut hpring, yamnga sut ladi chying na ngu nna shakawn awlaw hkat, shada ginla hkat nna nhtoi htoi she ndum alum aja rai kabung dum ai. Ya hpang daw de gaw myit n su ai masha nkau mi

ningsin hpe ninggang la nna nhpru n ru, masai marai, nse nsa, matsa mawa, yu nhtuk matsat shabat re law wa ai. Dai hpe myi shawng hpaw sai makam masham sara salang ni myit yu ai shaloi kaja ai ka manawt hpe kyem mazing na maga de n yawng ai sha, Wunpawng sha ni lai akyang byak na maga de tsa hta shadang grau law wa na hpe mu mada wa ai. Dai majaw htunghking kabung hpe yup kaba hte shayup kau dat ai gaw ya du maten rai nga sai. Buga shara shagu hkan kabung bau

nsen zim mat sai. Kabung dum ai shaloi na bau dum gindawng ai zawn dum shangoi yang pyi masha si wa ai baw re nga chye tsun wa ai. Kabung dum nna masha si ai rai kun, masha si nna kabung dum ai rai kun, kabung n dum ai aten ni hta gaw masha n si ga ai rai kun ngu na lam nga wa ai. Ya prat bau hpe gaw n lang mat nna nawku jawng, laika sharin jawng ni hkan mung nbungli bawm kawp hkrai dum shangoi ai.

Kabung gaw gumgai dingla si shagu dum ai re majaw laning mi yawm dik kalang lahkawng lang gaw dum byin ai htunghking ka manawt re. Manau gaw shi ning hkun ning na jang she nau byin ai. Dai pyi, du magam ni byin tai yang she mai manau ai. Lawngwaw Ka Ji Byu mung dai hte maren dum nta nnan htingshawn htingwawn ai shaloi she ka byin ai. Ya prat gaw anhte Wunpawng sha ni hpaji machye machyang nga ai law sai. Zai ai lai akyang ni yawm mat tsai mat ai daram rai sai. Dai re majaw htunghking Kabung hpe Hkristan hpung jashawn la nhtawm kabung bai dum yang mai na sai. Ji woi ni jaw da ai Wunpawng htunghking Aerobics ka manawt sali wunli grin nga u ga.

Kumshan

Page 10 matu

hti na laika buk ni, laika pa ni, maisau ni n ra mat sai. Ningnan daw hta, jawngma mung, jawng kaw nna mung arang bang ai lam langai hpe tang du hkra galaw ra na re. American dakkasu ni hta, “laptop n lang ai jawng n mai sa ai” ngu ai lam ni, jawngma langai ipad langai ngu ai polisi ni lang wa masai. Saint Leo Dakkasu kaw na sara shagu gaw, laika sharin na matu sa yang, USB jai flash drive manga daram la sa ra ai. Laika sharin nga yang, jawngma ni kaw na homework ni hpe drive kata kaw bang da ya na matu, laika sharin

gawk kata hta jai lang ma ai. Laika sharin gawk kata na dung lahkum shagu hta myi hprap wan n-gun kaba lu mai ai wirebox ni shakap da ya ai. VI. Sara Jawngma Matut

Mahkai Lam Ngu Ai Gaw Aten N Lata, Shara N Lata Rai Ra Ai.

Ya maya jawng ni hta gaw, jawng kaw nna jawngma ni hpe dat dat ai hte, sara h t e j aw n g m a a l ap r a n k a n aw n mazum lam di mat chye ai. Tsa ban 21 hta gaw jawng sara hte jawngma lapran Online, Internet, email ni hte aten tup matut mahkai

lu wa ai. Jawng ngu ai gaw shinggyim nga sa hte wuhpung wuhpawng masa shamu shamawt na matu shara langai re ngu masat wa ma ai. Ginsup lam galaw mayu nna, manang ni hte hkrum shaga mayu nna, shinggyim nga sa lam ni galaw mayu nna, jawng de sa ai. Hpa baw ni hti ra na, hpa baw ni galaw ra na ngu ai hpe sara gaw online kaw nna kalang ta matsun ai. Jawngma wa mung online hku nna sa da ai. Jawng ngu ai gaw, laika sharin na matu sa ai ngu ai masa hta nna grau ai hkrang masat mat ai ngu ai hpe man pa prat na sara ni chye ging ai re.

Galai shai ra ai lam ni hpe galai shai mai ai shara ni hta galai shai ging ai daram galai shai taw nga ma ai. Prat masa a ra rawng ai lam hta hkan nna, dep hkap hkra hkan lu yang she, prat dep bawng-ring rawt jat hkra galaw lu na re. N-gup kaw nna marawn, pyen dau ni hte ndau ai hte sha, shi hkrai shi n du wa na re. ICT hte prat dep hkra galaw taw nga ai ngu ai gaw n-gup hte tsun ai sha n re magam bungli hte ta tut madun dan lu yang she mai byin ai lam ni rai nga ai law.

Uma shadang

Page 14 matut

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-3

Laiza Shi Shanan 16

2018 MAGAM BUNGLI MASING KATA KAW MASAT YAN (4) MEDIA TRAINING HPE

JULY (19) YA SHANI KAW NNA SEPTEMBER (5) YA LAMAN HPAW SHARIN LA LU SAI

LASHUM GA

* Shiga hte amyu sha ni hpe kahkyin gumdin na

* Shiga hte amyu sha ni hpe

makawp maga na

* Shiga hte amyu sha ni hpe hkye la na

Miwa Gumsan Mungdan, Jinghpaw Shali Laika

Hpung ni saw shaga ai hte Miwa Asuya a 2020 ning matsan shalawt masing shang nga ai Jinghpaw Mare kahtawng ni de 29-30 September 2018 laman sa du kawan hkawm ai kaw Laiza kaw na Marai (3), Sam Mung, Kachin Sub-state de na marai (2) ni mahku mara sa du shanglawm lu sai