139Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

TRAO ÑOÅI

AN DÖÔNG VÖÔNG - THUÏC PHAÙNTÖØ GOÙC NHÌN CUÛA NGÖÔØI SÖU TAÄP COÅ VAÄT

Kiều Quang Chẩn*

Thuûa coøn ñi hoïc toâi ñaõ ñaëc bieät chuù yù ñeán caâu chuyeän thaàn thoaïi veà An Döông Vöông-Thuïc Phaùn vaø chieác noû thaàn, “moät phaùt saùt vaïn ngöôøi”. Chuyeän laïi loàng theâm moái tình vöông giaû giöõa chaøng thaùi töû haøo hoa Troïng Thuûy vaø naøng coâng chuùa khaû aùi Mî Chaâu. Nhöng ñoaïn keát bi thaûm cuûa chuyeän ñaõ ñeå laïi thöông tieác cho khoâng bieát bao nhieâu theá heä hoïc sinh thuûa aáy.

Trong khi ñoù Vieät söû löôïc laïi cheùp raèng: Thuïc Phaùn cöôùp ngoâi Huøng Vöông thöù 18, ñaët teân nöôùc laø AÂu Laïc. Vua cho xaây thaønh Coå Loa hình con oác, ñöôïc thaàn Kim Quy cho moät chieác moùng ñeå laøm noû thaàn. Sau maéc möu Trieäu Ñaø, vua thua traän phaûi chaïy ra bieån. Truyeàn thuyeát cuõng nhö söû noùi veà goác tích An Döông Vöông khaù môø nhaït, töïu trung xa gaàn ñeàu gaén vôùi doøng doõi nhaø Thuïc. Tuy nhieân cuï theå An Döông Vöông töø ñaâu ñeán, traän chieán dieãn ra vôùi vua Huøng nhö theá naøo ñeàu khaù khoù ñoaùn ñònh chính xaùc. Khi Thuïc Phaùn xuaát hieän, vua Huøng voán ñang chaên daét con daân nöôùc Vaên Lang, ñoät nhieân bieán maát nhö luoàng khoùi moûng. Coù theå naøo nhö vaäy chaêng?

Vaøo nhöõng naêm thaùng ñaàu theá kyû 21 toâi söu taäp ñöôïc 4 caây kieám khaùc haún vôùi 2 caây kieám Ñoâng Sôn hay nhöõng caây kieám Haùn toâi coù töø tröôùc. Nhö moät linh caûm toâi nghó ngay ñeán Thuïc Phaùn vì hoa vaên treân kieám phaûng phaát nhöõng hoïa tieát treân hieän vaät cuûa vöông quoác Ñieàn ôû tænh Vaân Nam ngaøy nay. Nöôùc Ñieàn xuaát hieän vaøo cuoái thôøi Chieán quoác vôùi nguyeân nhaân gaàn gioáng nhö söï ra ñôøi cuûa caùc quoác gia AÂu Laïc vaø Nam Vieät

Khoâng keå caùc saùch söû cuûa Vieät Nam thôøi xöa, saùch Quaûng Chaâu kyù vaø Giao Chaâu ngoaïi vöïc kyù cuûa Trung Hoa, Vieät ñieän u linh taäp vaø Lónh Nam trích quaùi cuûa Vieät Nam ñeàu noùi Thuïc Phaùn laø “Thuïc Vöông töû” - töùc con chaùu vua Thuïc. Döïa vaøo baèng chöùng naøo maø caû moät theá kyû sau khi nhaø Thuïc ôû Töù Xuyeân maát, con chaùu vua Thuïc laïi coù maët ôû Coå Loa, caùch nöôùc Thuïc haøng ngaøn caây soá ñeå laäp ra vöông quoác AÂu Laïc, thu phuïc caùc Laïc haàu Laïc töôùng, cai trò ngöôøi Ñoâng Sôn Laïc Vieät? Theo coâng trình nghieân cöùu cuûa Vieän Söû hoïc,(1) döïa treân suy luaän cuûa hoïc giaû haøng ñaàu Vieät Nam laø GS Ñaøo Duy Anh, ñaõ cho raèng sau khi vua Thuïc bò nhaø Taàn dieät naêm 316 TCN, con chaùu chaïy xuoáng vuøng Ñieàn Trì, roài theo soâng Hoàng vaøo ñaát Laïc Vieät. Ngöôøi ta tìm thaáy haøng traêm di chæ doïc theo soâng Hoàng töø Vieät Trì leân ñeán Laøo Cai, tænh bieân giôùi vôùi Vaân Nam. Trong haøng nghìn hieän vaät thuoäc loaïi hình soâng Hoàng, coù nhieàu hieän vaät mang phong caùch ñan xen Ñoâng Sôn - Ñieàn, noåi baät nhaát laø nhöõng loaïi qua ñoàng löôõi thaúng coù nguoàn goác Ba Thuïc maø

* Hoäi vieân Hoäi Khaûo coå hoïc Hoa Kyø.

140 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

phaàn ñoác thöôøng ñuùc hình nhöõng vò thaàn coù kieåu ñaàu nhö kieåu ngoøi buùt möïc hoïc sinh hay coøn goïi laø hình cuû toûi. Vò thaàn ôû chính giöõa luoân coù treân ñaàu moät hình cong chöõ C höôùng leân trôøi nhö moät caëp söøng. Ngoaøi ra coøn coù theå keå ñeán löôõi dao gaêm chuoâi hình chöõ T phaàn caùn vaø löôõi khaéc chìm nhöõng ñoà aùn hoa maûnh, mòn raát tinh teá vôùi taâm ñieåm laø hình thaèn laèn (caù saáu ?), caùc vuõ khí hình quaû tim caùn laép nhö kieåu rìu chaët boå maø nhieàu nhaø nghieân cöùu cho raèng ñoù laø löôõi caøy… Ñaây coù theå laø nhöõng baèng chöùng vaät chaát chæ daãn con ñöôøng ñi cuûa Thuïc Phaùn. Cuõng töø nhöõng chöùng côù neâu treân maø Vieän Söû hoïc ñaõ baùc boû thuyeát Thuïc Phaùn xuaát thaân töø mieàn Cao Baèng.(2)

Ngöôïc laïi, hai taùc giaû Phaïm Nhö Hoà vaø Ñoã Ñình Truaát thuaät laïi lôøi moät cuï giaø daân toäc Taøy ôû Cao Baèng teân Leâ Ñình Söû sinh naêm 1916 keå chuyeän “caåu chuûa cheng vuøa” - chín chuùa tranh vua. Truyeän naøy gaàn ñaây tieáp tuïc ñöôïc moät soá nhaø nghieân cöùu veà Cao Baèng khaúng ñònh.(3) Truyeàn thuyeát noùi raèng: Vua nöôùc Nam Cöông (vuøng Cao Baèng vaø nam Quaûng Taây) teân laø Thuïc Cheá qua ñôøi, con laø Thuïc Phaùn tuoåi coøn nhoû, taùm Möôøng chuû khaùc ñem quaân ñoøi chia ñaát. Thuïc Phaùn thoâng minh lanh lôïi ñaõ thuyeát phuïc ñöôïc hoï, noái nghieäp cha. Gia ñình hoï Thuïc moät phaàn naèm trong tænh Cao Baèng phía baéc nöôùc Vaên Lang, sau nhieàu theá heä ñaõ trôû neân huøng maïnh, khi coù dòp beøn cöôùp ngoâi vua Huøng. Thuyeát naøy ñöôïc hoã trôï baèng chuyeän keå trong Lónh Nam trích quaùi vaø Vieät ñieän u linh taäp. Chuyeän keå raèng toå tieân cuûa Thuïc Phaùn ñoøi vua Huøng gaû coâng chuùa. Caùc Laïc haàu khuyeân ngaên, cho raèng hoï chæ muoán do thaùm. Cuõng coù nôi coøn noùi roõ hôn, chính Thuïc Cheá muoán giao haûo vôùi vua Huøng maø bò cöï tuyeät neân tröôùc khi cheát daën con phaûi baùo thuø ñeå röûa nhuïc. Thuïc Phaùn vaâng lôøi, chieám Vaên Lang ñeå traû thuø.

Theâm moät lyù do goùp phaàn cuûng coá giaû thuyeát Thuïc Phaùn goác töø Cao Baèng, ñoù laø xeùt veà ñòa lyù. Nam Cöông goàm Cao Baèng - moät tænh cöïc baéc cuûa Vaên Lang vaø vuøng bieân giôùi tænh Quaûng Taây: “Trong thôøi quaân Taàn ñaùnh chieám Baùch Vieät, thuû laõnh AÂu Vieät laø Dòch Hu Toáng bò gieát. Khi quaân Taàn tieán saâu hôn, daân quaân AÂu Vieät laùnh xuoáng Nam Cöông aån naùu, hoøa nhaäp vôùi con chaùu nhaø Thuïc ñeå cuøng choáng laïi quaân Taàn. Hoï baàu leân ngöôøi kieät tuaán ñeå ñaùnh nhau, gaây raát nhieàu toån thaát vaø gieát ñöôïc tö leänh quaân Taàn laø Ñoà Thö” (Theo saùch Hoaøi Nam töû cuûa Löu An). Töø ñaây coù theå suy luaän raèng ngöôøi kieät tuaán ñoù coù leõ khoâng ai khaùc ngoaøi Thuïc Phaùn. Moät khi ñaõ tham gia vaøo chieán tranh cuøng vôùi AÂu Vieät vôùi tö caùch laõnh ñaïo, uy tín Nam Cöông taêng theâm. Khi Taàn Nhò Theá baõi quaân naêm 208 TCN, Thuïc Phaùn saùp nhaäp AÂu Vieät vaø Laïc Vieät ñeå döïng neân AÂu Laïc moät caùch eâm thaém nhö moät söï chuyeån giao quyeàn haønh. Coù theå ñaây coøn laø nhu caàu chính trò vì khoâng thaáy nôi naøo nhaéc ñeán vieäc xung ñoät cuûa Thuïc Phaùn vôùi baát cöù boä phaän naøo cuûa Laïc Vieät. Caùc boä toäc Vieät caûm thaáy coù nhu caàu moät nhaø nöôùc taäp quyeàn vöõng maïnh goàm hai khoái Vieät ñeå choáng laïi söùc eùp töø phöông Baéc. Khi tieán haønh khaûo saùt veà söï tích Huøng Vöông, An Döông Vöông, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ nhaän thaáy nhieàu thaàn tích, thaàn phaû, truyeàn thuyeát daân gian trong caùc di tích ñeàn mieáu ôû ngay caû ñeàn Huøng, Laâm Thao, Phuù Thoï ñeàu coi Thuïc Vöông laø “Huøng gia chi phaùi”. Vì theá coù theå coi cuoäc ñuïng ñoä Huøng-Thuïc chæ laø vieäc xaûy ra trong noäi boä cuûa moät khoái toäc Vieät thoáng nhaát.(4)

141Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

Moái quan heä veà nguoàn goác Thuïc Phaùn vôùi dö aâm hoaøng toäc nhaø Thuïc coøn môùi ñöôïc heù môû theâm nhôø nhöõng baèng chöùng khaûo coå hoïc. Töø naêm 1978 ngöôøi ta tìm thaáy nhieàu hieän vaät ñaøo ñöôïc ôû Khaû Laïc (Kele), moät vuøng ñoài nuùi treân cao nguyeân phía baéc thuoäc tænh Quyù Chaâu (Trung Quoác). Khaû Laïc coù theå naèm trong phaïm vi phía baéc cuûa nöôùc Daï Lang toàn taïi töø thôøi Chieán quoác ñeán thôøi Taàn Haùn. Cuoäc khai quaät lôùn vaøo naêm 2000 ñaõ laøm xuaát loä haøng traêm ngoâi moä.(5) Trong caùc coå moä beân doøng soâng Khaû Laïc ngöôøi ta tìm thaáy raát nhieàu ñoà duøng, trang söùc vaø vuõ khí coù hình daùng vaø hoa vaên töông töï nhö nhöõng hieän vaät tìm thaáy ôû caùc di chæ Ñoâng Sôn. Ñaëc bieät nhaát laø nhöõng caây kieám chuoâi ñoàng löôõi saét töông töï nhö nhöõng thanh kieám ñaøo thaáy cuõng vaøo nhöõng naêm 2000 ôû Thanh Hoùa vaø Ngheä An. Ñi cuøng vôùi nhöõng thanh kieám ñoù thöôøng laø nhöõng chieác qua mang phong caùch nguoàn goác Ba Thuïc ñaõ phaùt trieån thaønh daïng Ñoâng Sôn - Ñieàn maø ta cuõng ñaõ thaáy xuaát hieän khaù nhieàu ôû caùc di chæ soâng Hoàng ñaõ noùi treân.

Baûn ñoà chæ höôùng ñi cuûa con chaùu nhaø Thuïc sau khi bò nhaø Taàn tieâu dieät vaø ñöôøng ñi cuûa Thuïc Phaùn sau khi maát AÂu Laïc.

Kieám khai quaät ñöôïc trong khu moä ôû Khaû Laïc

(Trung Quoác).

142 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

Toâi muoán döøng ôû ñaây ñeå noùi nhieàu hôn moät chuùt veà söï xuaát hieän cuûa nhöõng thanh kieám kieåu Khaû Laïc. Ñaây laø moät loaïi kieám raát ñoäc ñaùo, hoaøn toaøn khaùc bieät vôùi caùc loaïi kieám ñöông thôøi, nhö kieám Sôû, kieám Ngoâ-Vieät hay kieám Taàn-Haùn. Kieám Khaû Laïc daïng sôùm coù löôõi saét hay ñoàng laøm theo kieåu löôõi kieám Ba Thuïc. Chuoâi daïng toâng caém vaøo caùn ñuùc baèng ñoàng, choát bôûi caùc loã thuûng khoan treân phaàn toâng cuûa löôõi. Phaàn caùn ñoàng ñöôïc trang trí raát coâng phu bôûi nhöõng ñöôøng kyû haø ñuùc chìm vaø ñaëc bieät laø hình trang trí cong daùng thuyeàn vôùi bieåu töôïng ngöôøi treân thuyeàn khieán loaïi kieám naøy khoâng theå laãn loän vôùi caùc loaïi kieám khaùc cuøng thôøi.

Veà phöông dieän naøo ñoù, loaïi kieám Khaû Laïc noùi treân coøn coù theå goïi laø kieám Laøng Vaïc(*). Bôûi leõ, theo thoáng keâ thì hieän soá löôïng kieám cuøng loaïi phaùt hieän ôû Laøng Vaïc vaø phuï caän nhieàu gaáp 4-5 laàn so vôùi soá phaùt hieän ñöôïc ôû Trung Quoác. Chæ coù ñieàu ñaùng tieác laø coâng taùc ñieàu tra khai quaät cuûa khaûo coå hoïc Vieät Nam chöa theå tröïc tieáp phaùt hieän vaø khai quaät ñöôïc moät ngoâi moä naøo khaû dó laøm tö lieäu khoa hoïc. Haàu heát caùc tröôøng hôïp phaùt hieän kieám loaïi naøy ôû Vieät Nam cho ñeán nay laø do ngöôøi daân tìm ñöôïc ngaãu nhieân trong quaù trình canh taùc noâng nghieäp.

Baèng chöùng veà qua, kieám Khaû Laïc neâu treân cho pheùp chuùng ta ñöa ra keát luaän: Khi bò nhaø Taàn dieät, con chaùu nhaø Thuïc cuøng giôùi quyù toäc moät phaàn chaïy xuoáng mieàn nam laø Vaân Nam, phaàn khaùc chaïy veà phía ñoâng sang cö nguï nôi nöôùc Sôû roài töø töø chuyeån daàn xuoáng mieàn nam laø Quyù Chaâu (nöôùc Daï Lang) vaø Quaûng Taây (nöôùc Nam Cöông). Thuïc Phaùn coù theå laø thaønh phaàn ñi xa nhaát veà phía nam laø vuøng ñaát Nam Cöông thuoäc ñòa vöïc tænh Cao Baèng hieän nay.

Kieám “Thuïc Phaùn” phaùt hieän ôû Vieät Nam trong söu taäp CQK.

* Khu di chæ khaûo coå hoïc Laøng Vaïc ôû xaõ Nghóa Hoøa, huyeän Nghóa Ñaøn, tænh Ngheä An, ñaõ ñöôïc Boä Van hoùa-Thoâng tin caáp baèng vaø xeáp haïng di tích caáp quoác gia töø naêm 1999. BBT.

143Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

Cuõng neân nhaéc laïi, vaøo naêm 279 TCN, töôùng nöôùc Sôû laø Trang Kieåu (Zhang Qiao) ñöôïc leänh ñem moät ñaïo quaân 20.000 ngöôøi ñi chieám Vaân Nam. Treân ñöôøng veà do bò quaân Taàn caét ñöùt lieân laïc, Trang Kieåu beøn trôû laïi Ñieàn Trì gaàn Coân Minh laäp neân nöôùc Ñieàn, xöng laø Ñieàn Vöông. Moät soá con chaùu nhaø Thuïc laïi theo soâng Hoàng xuoâi nam.

Theo suy ñoaùn cuûa chuùng toâi thì khi aùp löïc quaân Taàn xuoáng Baùch Vieät khoâng coøn nöõa, con chaùu nhaø Thuïc ôû Vaân Nam, Quaûng Taây ñaõ gom laïi Taây AÂu vaø Nam Cöông cuøng vôùi Vaên Lang maø laäp neân AÂu Laïc ñeå lieân minh choáng laïi aùp löïc môùi laø Trieäu Ñaø. Nhöõng boä kieám Ba Thuïc tìm thaáy ôû Vieät Nam laø baèng chöùng huøng hoàn veà caùc thuû laõnh AÂu Laïc coù nguoàn goác xuaát thaân xa xöa töø vuøng vaên hoùa Daï Lang voán chòu aûnh höôûng vaên minh Ba Thuïc. Coù theå noùi, do aùp löïc cuûa quaân Taàn maø mieàn Baùch Vieät ñaõ thay ñoåi töø nhöõng boä toäc thaønh 3 quoác gia. Ñaàu tieân laø nöôùc Ñieàn do töôùng nöôùc Sôû laø Trang Kieåu laäp neân vaøo naêm 279 TCN. Thöù hai laø Nam Vieät do Trieäu Ñaø, töôùng nhaø Taàn laäp neân khi nhaø Haùn deïp xong nhaø Taàn naêm 206 TCN. Thöù ba laø AÂu Laïc, ñöôïc thaønh laäp naêm 208 TCN. Töø khi coù AÂu Laïc, söû saùch tuyeät nhieân khoâng nhaéc ñeán vua Huøng nöõa. Traùi laïi, khi Thuïc Phaùn thua traän chuùng ta coøn raát nhieàu chöùng tích cho bieát con ñöôøng vua di chuyeån.

Sau ñaây chuùng ta seõ töøng böôùc doõi theo daáu veát cuûa caùc cuoäc di chuyeån naøy. Toâi muoán baét ñaàu töø söï trôû laïi nhöõng baèng chöùng khoù choái caõi veà söï gioáng nhau giöõa nhöõng thanh kieám choân theo ngöôøi cheát ôû khu moä Khaû Laïc vôùi nhöõng thanh kieám ñaøo ñöôïc ôû vuøng nuùi Thanh-Ngheä maø söu taäp CQKû ñang giöõ boán chieác. Nhö ñaõ noùi ôû treân, ñaây laø loaïi kieám löôõi saét, thaûng hoaëc cuõng coù löôõi ñoàng. Ñieåm khaùc bieät lôùn nhaát vôùi caùc loaïi kieám khaùc laø ôû phaàn chuoâi ñuùc baèng ñoàng coù choát haõm ñeå giöõ phaàn löôõi saét hay ñoàng tra vaøo sau. Döôùi ñoác cuûa phaàn caùn ñoàng naøy trang trí phoå bieán moät hình thuyeàn cong vôùi nhöõng hình ngöôøi theå hieän baèng caùch ñuùc thuûng loã. Caùc hình thuyeàn naøy khaù moûng vaø gaén vôùi ñoác kieám baèng hai hay ba truï ñôõ. Phaàn tay caàm baèng ñoàng thöôøng coù nhöõng hình kyû haø chìm saâu nhö gaám hoa.

Loaïi hình qua ñoàng phoå bieán nhaátkhai quaät ñöôïc ôû khu moä Khaû Laïc. trong söu taäp CQK.

Qua ñoàng phaùt hieän ôû Vieät Nam

144 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

Cho ñeán nay, treân ñaát Trung Hoa roäng lôùn môùi chæ phaùt hieän ñöôïc chöa ñeán 20 thanh, trong ñoù taäp trung phaàn lôùn töø caùc moä taùng ôû Khaû Laïc. Moät vaøi thanh khaùc ñöôïc thoâng baùo tìm thaáy raûi raùc ôû Vaân Nam vaø Quaûng Taây. Nhöõng thanh kieám loaïi naøy hieän cuõng chöa töøng thaáy ôû vuøng Baéc Boä Vieät Nam nhöng laïi thaáy raát nhieàu ôû vuøng mieàn nuùi Baéc Trung Boä, töø Thanh Hoùa ñeán Ngheä An. Vuøng taäp trung nhaát laø khu vöïc thöôïng löu soâng Hieáu, thuoäc caùc huyeän Nghóa Ñaøn, Quyø Hôïp (Ngheä An). Theo thoáng keâ sô boä, ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän ôû Vieät Nam khoaûng 80 thanh kieám loaïi naøy. Vaäy lyù do gì ñaõ daãn ñeán söï phaân boá kieåu kieám nhö vaäy ôû hai vuøng caùch xa nhau haøng ngaøn caây soá?Ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy caùc nhaø khoa hoïc quoác teá ñaõ coù moät hoäi thaûo trao ñoåi hoïc thuaät taïi Baûo taøng Lòch söû Vieät Nam (Haø Noäi) vaøo ngaøy 2/11/2010. Theo ñoù, caùc baùo caùo ñaõ coù xu höôùng gaén hieän töôïng phaân boá loaïi kieám naøy vôùi con ñöôøng di chuyeån cuûa caùc thuû lónh Daï Lang - Taây AÂu trong nhaø

Moät soá chi tieát hoa vaên treân kieám “Thuïc Phaùn” vaø qua ñoàng tìm thaáy ôû Vieät Nam trong söu taäp CQK.

Moä coå kyù hieäu soá 341 khai quaät taïi Khaû Laïc coøn nguyeân traïng phaàn soï vôùi khuyeân tai ñaù vaø traâm caøi buùi toùc treân, hai tay ñeo nhieàu oáng voøng, tay phaûi caàm caùn qua, tay traùi caàm phaàn bao kieám ôû phía muõi. Thaét löng ñeo moät chieác luïc laïc.

145Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

nöôùc AÂu Laïc cuûa Thuïc Phaùn. Khi AÂu Laïc khoâng coøn nöõa, nhieàu thuû lónh AÂu Laïc ñaõ khoâng chaáp nhaän soáng trong chính theå Nam Vieät. Trong cuoäc lui daàn veà phía nam, nhöõng thanh kieám kieåu Daï Lang - Taây AÂu keå treân chính laø baèng chöùng ñeå laïi treân con ñöôøng ruùt chaïy cuûa taøn quaân AÂu Laïc veà phía nam, töông öùng vôùi daõ söû noùi veà vieäc An Döông Vöông cuøng con gaùi laø Mî Chaâu chaïy veà phía nam vaø töï vaãn ôû cöûa bieån Caøn Haûi (nay coøn ñeàn thôø ôû Dieãn Chaâu, Ngheä An).

Giaû thuyeát naøy ñöôïc nhieàu taøi lieäu khaûo coå hoïc vaø daõ söû uûng hoä. Tröôùc heát laø vieäc phaân boá troáng ñoàng vaø vuõ khí doïc con ñöôøng thöôïng ñaïo töø Coå Loa vaøo khu vöïc thöôïng nguoàn soâng Hieáu (Ngheä An). Taïi Chi Neâ (Ninh Bình), treân con ñöôøng thöôïng ñaïo ñoù ñaõ phaùt hieän ôû vaùch hang Ñoàng Noäi heä thoáng tranh khaéc treân ñaù mang bieåu tröng vò thaàn coù hai söøng cuûa ngöôøi Taây AÂu aûnh höôûng töø vaên hoùa Sôû vaø Ba Thuïc. Ñòa ñieåm naøy ñaùnh daáu nhö moät traïm döøng chaân treân con ñöôøng chaïy veà phía nam cuûa taøn quaân AÂu Laïc.(6) Ñi saâu hôn, taïi mieàn taây Thanh Hoùa (Thoï Xuaân vaø Vónh Loäc) vaø nhaát laø vuøng thöôïng löu soâng Hieáu nhö Nhö Xuaân (Thanh Hoùa), Nghóa Ñaøn, Quyø Hôïp (Ngheä An) xuaát hieän nhieàu trung taâm moä taùng chöùa nhieàu troáng, thaïp vaø ñoà ñoàng Ñoâng Sôn mang ñaäm phong caùch Taây AÂu, ñaëc bieät ñaõ phaùt hieän loaïi kieám vaø noài kieåu Daï Lang.(7)

ÔÛ Saàm Sôn (Thanh Hoùa) vaø Con Cuoâng (Ngheä An) toàn taïi hai ngoâi ñeàn thôø An Döông Vöông cuõng nhö löu truyeàn söï tích lieân quan ñeán oâng. Ñaây laø ñieàu khaù baát thöôøng, bôûi vì ñeàn thôø An Döông Vöông voán chæ phaân boá ôû khu vöïc thaønh Coå Loa vaø khaù hieám thaáy ôû vuøng ñoàng baèng Baéc Boä, cho ñeán taän Ninh Bình. ÔÛ Thanh Hoùa cuõng môùi chæ thaáy ñeàn thôø oâng ôû Saàm Sôn keøm theo moät am nhoû thôø Mî Chaâu, töông truyeàn khi ruùt chaïy ra bieån, An Döông Vöông coù döøng chaân taïi ñaây. ÔÛ Ngheä An cuõng chæ taäp trung caùc daáu tích ñeàn thôø vaø truyeàn thuyeát lieân quan ñeán söï tích cuûa An Döông Vöông, Mî Chaâu vaø Cao Loã ôû vuøng nuùi Con Cuoâng, töông truyeàn oâng cheùm cheát con gaùi roài töï vaãn ôû ñaây.

Noài Ñoâng Sôn trong söu taäp CQKlaø loaïi noài cuõng thöôøng thaáy ôû vaênhoùa Daï Lang.

Ñeàn thôø An Döông Vöông ôû chaânnuùi Cuoâng (Dieãn Chaâu, Ngheä An).

146 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

Hôn theá nöõa, theo ghi cheùp cuûa Haäu Haùn thö, Nhaâm Dieân truyeän, vuøng nam Cöûu Chaân coù nhoùm ngöôøi Daï Lang thöôøng quaáy roái ñöôïc Thöù söû Nhaâm Dieân an uûy ñaõ thuaän theo nhaø Haùn. Nhaâm Dieân laøm Thöù söû ôû Cöûu Chaân töø naêm 25 ñeán naêm 29 sau Coâng nguyeân.(8) Hieän töôïng ngöôøi Daï Lang noåi daäy coøn ñöôïc Haäu Haùn thö cheùp ñeán vaøo naêm 107 (naêm thöù 1, nieân hieäu Vónh Sô ñôøi Haùn An Ñeá): “Man di Daï Lang ôû beân ngoaøi Cöûu Chaân laáy ñaát laøm noäi thuoäc cuûa mình, môû roäng ñòa giôùi ñeán 1.840 daëm”. Ñaây laø moät thoâng tin raát quan troïng cho thaáy coù moái lieân heä giöõa nhöõng ngöôøi Daï Lang vôùi vieäc thaønh laäp nöôùc Laâm AÁp sau ñoù vaøi ba chuïc naêm. Nhö vaäy, theo ghi cheùp cuûa Haäu Haùn thö, trong khoaûng theá kyû thöù I tröôùc sau Coâng nguyeân vuøng phía nam vaø vuøng nuùi phía taây Cöûu Chaân (quaän Cöûu Chaân ñôøi Haùn laø vuøng ñaát Thanh Hoùa hieän nay) laø ñòa baøn phaân boá cuûa ngöôøi Daï Lang. Vuøng ñaát naøy truøng vôùi khu

Nguyeân traïng muõi teân ba caïnh baèng ñoàngkhai quaät ñöôïc ôû Caàu Vöïc

thaønh Coå Loa.

Khuoân ñuùc muõi teân phaùt hieän ñöôïc taïiÑeàn Thöôïng-Coå Loa ( Tö lieäu Vieän Khaûo coå hoïc,

thuoäc phaïm vi ñôït khai quaät naêm 2004-2005)Nguoàn:

Vuõ khí baèng ñoànghình traùi tim phaùthieän gaàn moättraêm chieác beântrong loøng troángñoàng Coå Loa. Troáng ñoàng Ñoâng Sôn phaùt hieän naêm

1982 ôû beân trong thaønh Coå Loa. Khiphaùt hieän troáng naèm ngöûa, trong loøngchöùa gaàn 100 vuõ khí hình tim vaø nhieàumaûnh ñoà ñoàng Ñoâng Sôn khaùc. Beântrong vaønh chaân ñeá coù 14 chöõ Haùn ghinhaän chuû nhaân laø ngöôøi Taây AÂu (Vu).

Vuõ khí hình tim coøn nguyeân caû phaàncaùn goã sôn then trong moä Yangputou(Vaân Nam, Trung Quoác) beân traùi,trong söu taäp CQK, beân phaûi.

147Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

vöïc taäp trung ñoà ñoàng Ñoâng Sôn vaø ñoà ñoàng mang phong caùch Daï Lang, Taây AÂu nhö ôû Thoï Xuaân, Vónh Loäc, Nhö Xuaân, Nghóa Ñaøn, Quyø Hôïp.

Chuùng ta trôû laïi Coå Loa vôùi nhöõng töôøng thaønh haøo luõy bao boïc, chöùng toû laø moät nôi cö truù quan troïng, xöùng ñaùng moät kinh ñoâ thôøi coå. Haøng vaïn muõi teân ñoàng nhieàu chieác chöa thaønh phaåm ñaøo ñöôïc ôû Caàu Vöïc, nhöõng vuõ khí hình tim ôû Maû Tre, nhöõng khuoân ñuùc ñoàng chöùng toû Coå Loa coù xöôûng ñuùc vuõ khí. Ngoaøi ra ngöôøi ta coøn ñaøo ñöôïc moät troáng Ñoâng Sôn lôùn vaø hoaøn haûo coù hoa vaên ñöôïc xeáp loaïi chung vôùi nhöõng chieác troáng Ñoâng Sôn quan troïng nhaát theo phaân loaïi Heger I. Loaïi troáng naøy coù hoa vaên treân vai y heät nhö chieác thaïp trong moä Trieäu Muoäi ôû Quaûng Chaâu vaø chieác thaïp cuûa Trieäu Ñaø ôû baûo taøng Babier Mueller taïi Thuïy Só. Ta coù theå deã daøng ñònh tuoåi chieác troáng vaø boä vuõ khí choân theo cuøng thôøi vôùi Trieäu Ñaø vaø ngöôøi chaùu cuûa oâng, töùc khoaûng thôøi gian ra ñôøi nöôùc Nam Vieät naêm 206 TCN cho ñeán khi chaùu oâng maát naêm 122 TCN.

Trong Söû kyù cuûa Tö Maõ Thieân coù nhaéc ñeán teân thaùi töû Thuûy. Ñoù coù leõ chính laø Troïng Thuûy trong truyeàn thuyeát Vieät Nam. Theo ñoù coù theå thaáy Troïng Thuûy coù theå laø con tröôûng cuûa Trieäu Ñaø vôùi ngöôøi vôï hoï Trònh goác Vieät (hieän coøn ñeàn thôø ôû Ñoàng Xaâm, Kieán Xöông, Thaùi Bình). Do Trieäu Ñaø soáng raát laâu neân thaùi töû Thuûy khoâng coù cô hoäi leân laøm vua. Khi Trieäu Ñaø maát vaøo naêm 137 TCN thì Trieäu Muoäi, ngöôøi con thöù cuûa Troïng Thuûy leân thay (Trieäu Vaên Ñeá), tuoåi chöøng 25. Troïng Thuûy cuõng ñaõ ngoaøi luïc tuaàn.(9) Troïng Thuûy laø moät nhaân vaät raát quen thuoäc vôùi ngöôøi Vieät Nam bôûi caâu chuyeän tình söû bi ai gaén vôùi Mî Chaâu vaø chuyeän noû thaàn. Theo truyeàn thuyeát khi trôû laïi Loa Thaønh, nghe tin ngöôøi vôï yeâu quyù cuûa mình khoâng coøn nöõa, chaøng thaùi töû nöôùc Nam Vieät, ñaõ nhaûy xuoáng gieáng theo Mî Chaâu veà coõi tieân.

Truyeàn thuyeát vaø daõ söû coøn keå nhieàu ñeán caâu chuyeän noû thaàn lieân quan ñeán An Döông Vöông, nöôùc AÂu Laïc vaø thaønh Coå Loa. Voán laø Thuïc Phaùn ñöôïc thaàn Kim Quy (Ruøa Vaøng) cho chieác moùng ñeå laøm noû thaàn. Noû thaàn ñaâu chaúng thaáy nhöng nhöõng boä laãy noû cuûa nhöõng chieác noû “coâng ngheä cao” laïi tìm ñöôïc khaù nhieàu trong phaïm vi nöôùc AÂu Laïc cuõ. Tuy nhieân, ña phaàn nhöõng laãy noû hieän thaáy ñeàu thuoäc thôøi Taây Haùn muoän vaø thôøi Ñoâng Haùn. Chuùng thöôøng coù ñuû 6 boä phaän: Hoäp oáp ngoaøi, ngoaøm giöõ daây noû gaén vôùi voïng laâu, caàn haõm, coø haõm vaø hai choát haõm. Laãy noû thôøi Chieán quoác vaø Taây Haùn sôùm, töùc töông ñöông vôùi thôøi AÂu Laïc - Nam Vieät ña phaàn chæ goàm 5

boä phaän, töùc thieáu ñi chieác hoäp beân ngoaøi laøm baèng ñoàng, thay vaøo ñoù laø khung hoäp ñöôïc khoeùt töø phaàn baùng noû. Rieâng trong boä söu taäp CQK ñaõ coù 6 chieác coøn nguyeân veïn, chuùng ñeàu thuoäc loaïi laãy noû goàm 6 boä phaän coù theå thaùo raùp nhanh choùng, ñöôïc ñuùc heát söùc daøy daën vaø chính xaùc, khaùc xa vôùi nhöõng hieän vaät trang trí hay gia duïng. Tuy cuøng moät heä thoáng vaän ñoäng nhöng kích thöôùc xeâ dòch chuùt

Laãy noû thôøi Taàn Haùn chöa coù hoäp ñoàng oáp ôû beân ngoaøi.

148 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

ñænh chöùng toû boä laãy noû ñöôïc ñuùc baèng khuoân goám rieâng bieät. Caùc thöôùc ngaém ñoâi khi coù vaïch khaác khaûm baïc hay khaûm vaøng noùi leân söï quyù giaù vaø quan troïng cuûa chieác noû.

Vôùi chieác laãy noû nhö vaäy, khi baén, ngöôøi xöa giöông daây laøm caêng caùnh cung. Daây tröông cung ñaït ñeán vò trí ngoaøm gaén vôùi voïng laâu seõ töï ñoäng haát caàn vaø coø haõm vaøo vò trí khoùa ñeå giöõ cho daây cung khoâng bò baät trôû laïi. Ba boä phaän: ngoaøm giöõ daây cung, caàn haõm vaø coø haõm cheá taïo raát tinh vi, gaén khôùp nhòp nhaøng vôùi nhau sao cho khi löïc keùo daây cung taùc ñoäng vaøo caàn voïng laâu thì caàn haõm ñöa ñaàu haõm vaøo ñuùng vò trí khaác haõm ôû phaàn treân cuûa coø haõm. Neáu muoán baén muõi teân ñi, ngöôøi ta gaït ngöôïc thanh coø haõm veà phía sau, caàn haõm baät khoûi vò trí choát

haõm laøm ngoaøm haõm daây noû coù voïng laâu saäp xuoáng, daây noû thoaùt khoûi vò trí haõm baät theo söùc caêng cuûa caùnh noû ñaåy muõi teân bay ñi. Tuøy theo soá löôïng muõi teân ñaët treân beä noû maø ngöôøi ta coù theå baén ñi moät hay nhieàu muõi teân.

Söï tích veà noû thaàn An Döông Vöông caøng taêng theâm söùc thuyeát phuïc khi caùc nhaø khaûo coå hoïc Vieät Nam phaùt hieän ôû khu vöïc thaønh Coå Loa moät kho chöùa haøng vaïn muõi teân ñoàng ba caïnh chöa ñöôïc laép caùn. Ñaëc bieät laø gaàn ñaây, cuoäc khai quaät töø naêm 2005-2007 taïi thaønh Noäi Coå Loa(10) ñaõ laøm xuaát loä heä thoáng loø naáu ñoàng vaø nhieàu chuïc maûnh khuoân ba mang baèng ñaù chuyeân duøng ñeå ñuùc muõi teân ba caïnh. Nieân ñaïi cuûa caùc loø naáu ñoàng vaø maûnh khuoân muõi teân ñöôïc xaùc ñònh vaøo cuoái theá kyû thöù III ñeán nöûa ñaàu theá kyû thöù II TCN - raát phuø hôïp vôùi thôøi kyø toàn taïi cuûa nöôùc AÂu Laïc.

Noû laø moät vuõ khí coù taàm baén xa raát lôïi haïi cho vieäc thuû thaønh. Nhieàu thö tòch Trung Quoác coå ñaïi xaùc nhaän noû phaùt xuaát töø vuøng Quaûng Ñoâng, Quaûng Taây. Ñoàng quan ñieåm ñoù, hoïc giaû Keith Taylor xaùc nhaän theâm, cho raèng noû vaø teân cuûa noù ñöôïc du nhaäp vaøo Trung Hoa töø caùc boä toäc Ñoâng Nam AÙ (Austroasiatic) töø mieàn nam vaøo theá kyû thöù III thöù IV TCN. Noû ñaõ mau choùng ñöôïc phoå bieán vaø trôû thaønh moät vuõ khí quan troïng trong quaân ñoäi caùc nöôùc thôøi Chieán quoác vuøng soâng Döông Töû.(11) Nhieàu nghieân cöùu gaàn ñaây ñaõ laøm roõ vieäc söû duïng noû laø moät ñaëc tröng tieâu bieåu cuûa cö daân Baùch Vieät, vuøng caùc quoác gia phi Hoa ôû löu vöïc soâng Döông Töû thaät ra ñoù chæ laø vuøng cöïc baéc cuûa Baùch Vieät maø thoâi. Vaøo thôøi AÂu Laïc vaø Nam Vieät, noû ñaõ thònh haønh khaép nôi nhöng theo truyeàn thuyeát loaïi noû ñaëc bieät trôû thaønh thaàn thoaïi cuûa Thuïc Phaùn ñaõ gaây baát ngôø cho Trieäu Ñaø trong ñôït taán coâng ñaàu tieân. Nam Vieät Vöông phaûi lui binh, laäp keá, gôûi Troïng Thuûy sang laáy Mî Chaâu ñeå tìm hieåu bí maät cuûa chieác “noû thaàn”.

Veà truyeàn thuyeát, coù nhieàu saùch khaùc nhau keå veà noû thaàn, Giao Chaâu ngoaïi vöïc kyù vieát: “Moãi phaùt gieát ñöôïc ba traêm ngöôøi.” Nam Vieät chí noùi:

Naêm boä maùy noû Giao Chæ trong söu taäp CQK.

149Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

“Baén moät phaùt gieát quaân (Nam) Vieät haøng vaïn ngöôøi, baén ba phaùt gieát ba vaïn ngöôøi”. Vieät kieäu thö vieát: “Moãi phaùt teân ñoàng xuyeân qua hôn chuïc ngöôøi”. Trong saùch Ñöôøng hoäi yeáu cuõng nhö Nguyeân Hoøa quaän huyeän chí ñeàu cheùp vieäc Tröông Chu khi veà nhaäm chöùc cai quaûn Giao Chaâu ôû thaønh Ñaïi La vaøo theá kyû thöù IX, ñeå ñoái phoù vôùi quaân Nam Chieáu, Chaø Vaø (Java), ñaõ cho ñoùng thuyeàn Moâng Ñoàng, beân treân ñaët “löôõng cung noã” töùc laø loaïi maùy noû taán coâng coù hai caùnh cung, duøng ñeå baén nhöõng muõi teân lôùn ñi xa phaù töôøng thaønh hoaëc maïn thuyeàn quaân ñòch. Nhöõng ñieàu treân cho thaáy cö daân soáng treân vuøng ñaát mieàn Baéc Vieät Nam thôøi tröôùc vaø sau Coâng nguyeân ñaõ coù theå cheá ra nhöõng coã maùy noû coù khaû naêng baén xa, coù söùc xuyeân thaâu maõnh lieät, hoaëc coù theå baén lieân hoaøn, hoaëc caû hai. Cho ñeán nay sau 2.000 naêm, chæ coøn nhöõng boä laãy noû baèng ñoàng, caùc boä phaän khaùc cuûa noû baèng goã hay daây baät ñaõ hoaøn toaøn bò phaù huûy theo thôøi gian. Nghieân cöùu caùch cheá taïo daøy daën vaø kyõ thuaät cao cuûa laãy noû ta coù theå suy ñoaùn caùc öu ñieåm cuûa “noû thaàn”: noû coù söùc baät maïnh nhaát do hoaøn thieän cuûa maùy noû, laãy noû, ñaàu muõi teân ñoàng 3 caïnh .v.v.., cuõng coù theå laø noû coù hai caùnh cung vaø hai daây baät ñeå taêng söùc maïnh (moät phaùt xuyeân möôøi ngöôøi). Coù theå laø noû lieân chaâu, baén nhieàu muõi teân moät luùc (nhaát phaùt saùt vaïn nhaân).

Moät nghieân cöùu thöïc nghieäm gaàn ñaây cuûa caùc nhaø khoa hoïc thuoäc Trung taâm Tieàn söû Ñoâng Nam AÙ phoái hôïp vôùi Baûo taøng Lòch söû Quaân söï Vieät Nam veà noû thôøi AÂu Laïc ñaõ cho thaáy ñieåm maáu choát nhaát cuûa bí maät quaân söï veà maùy noû thôøi An Döông Vöông chính laø ôû nguyeân lyù töï ñoäng lieân hoaøn. Do nhu caàu cheá noû thaàn cuûa An Döông Vöông laø ñeå phoøng thuû töø trong thaønh choáng keû ñòch tieán coâng töø beân ngoaøi, neân ñoù phaûi laø nhöõng coã maùy noû kích thöôùc lôùn coù theå ñaët ñöôïc nhieàu muõi teân treân beä vaø caùnh cung ñuû löïc baät ñeå baén ñi moät loaït nhieàu muõi teân ñoàng nhö ñaõ khai quaät ñöôïc. Thöïc nghieäm ñoù cuõng chæ ra chieàu daøi phaàn thaân tre goã ñaõ maát cuûa moãi muõi teân ñaït chöøng 80cm, ñöôøng kính khoaûng 8-10mm. Vôùi moät caùnh cung ñuùp laøm baèng tre, daøi chöøng 2,5m, noû coù theå baén moät luùc 5 muõi teân ñoàng coù caùn daøi 80cm xuyeân ngaäp nhöõng thaân chuoái ôû khoaûng caùch 20m.(12) Loaïi maùy noû baén moät muõi teân lôùn chöùa vaät chaùy noå chuû yeáu duøng trong vieäc coâng thaønh chöù khoâng duøng trong phoøng thuû. Ñeå taïo ñöôïc söùc choáng traû coù hieäu löïc ñoái vôùi keû ñòch coâng thaønh, caàn coù moät heä kyõ thuaät töï ñoäng lieân hoaøn sao cho caùc maùy noû coù theå giöông leân ñöôïc nhanh choùng vaø baén ñi ñoàng loaït. Nhöõng chieác laãy noû ñoàng laø moät trong nhöõng tieàn ñeà kyõ thuaät giuùp coù theå haõm vaø nhaû coø ñi moät caùch chuû ñoäng, chính xaùc vaø ñoàng loaït.

Khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa veà öu theá noû cuûa ngöôøi Vieät. Theo Haäu Haùn thö, Maõ Vieän truyeän thì Phuïc Ba töôùng quaân ñaõ nhieàu laàn taâu baùo veà hieän töôïng söû duïng noû phoå bieán vaø taøi thieän xaï cuûa caùc tay noû Laïc Vieät. Thaäm chí trong moät baûn taáu gôûi veà cho vua Haùn, Maõ Vieän ñeà nghò laäp moät ñaïo quaân haøng ngaøn thieän xaï baén noû ngöôøi Laïc Vieät ñeå giuùp trieàu ñình deïp loaïn. Ñoïc Tam quoác chí ta coøn nhôù Khoång Minh möu chöôùc nhö thaàn maø phaûi vaát vaû ñeán baûy laàn môùi deïp ñöôïc giaëc Maïnh Hoaïch, ngöôøi Man Di ôû phía nam. Ngoaøi nhöõng boä aùo giaùp raát höõu hieäu laøm baèng maây cuoán, ngöôøi Vieät coå (Nam Man hay Man Di theo caùch goïi cuûa ngöôøi Haùn) vuøng Quyù Chaâu, Quaûng Taây, Vaân Nam coøn bieát cheá noû lieân chaâu. Sau naøy caùc saùch Tam taøi ñoâ hoäi, Vuõ bò cheá vaø Vuõ kinh toång yeáu ñaõ phoûng theo moâ taû cuûa Khoång Minh ñeå veõ laïi loaïi noû naøy.

150 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

Keát luaänSöû saùch Trung Hoa, Vieät Nam goïi Thuïc Phaùn laø Thuïc Vöông töû, khoâng

nhaát thieát oâng phaûi laø con vò vua Thuïc cuoái cuøng tröôùc ñaáy moät theá kyû maø chæ laø moät nhaân vaät quan troïng thuoäc doøng vöông thaát nhaø Thuïc. Nhöõng chieác qua ñoàng tìm thaáy nhieàu nhaát doïc theo hai bôø soâng Hoàng töø Vieät Trì leân ñeán Laøo Cai, töông töï nhö vuõ khí cuûa vöông quoác Ñieàn, Daï Lang mang hình daïng vaø hoa vaên phaûng phaát neùt Ba Thuïc gôïi yù cho ta con ñöôøng di chuyeån daàn veà phía nam cuûa con chaùu nhaø Thuïc tröôùc söùc eùp cuûa caùc theá löïc Taàn, Sôû... Nhöõng thanh kieám tìm ñöôïc ôû vuøng Thanh Hoùa, Ngheä An töông töï nhö nhöõng thanh kieám trong moä Khaû Laïc cuûa vöông quoác Daï Lang thôøi coå cho pheùp chuùng ta suy ra moät höôùng ñi khaùc cuûa ngöôøi Thuïc. Coù theå moät boä phaän quyù toäc ngöôøi Ba Thuïc thay vì xuoâi nam hoï ñaõ chaïy sang höôùng ñoâng, tî naïn taïi nöôùc Sôû. Khi Sôû bò Taàn dieät vaøo naêm 279 TCN hoï laïi chaïy xuoáng Quyù Chaâu, Quaûng Taây. Moät soá tuï laïi mieàn cöïc baéc cuûa Vaên Lang. Khi quaân Taàn môû chieán dòch xuoáng laõnh thoå Taây AÂu cuûa Baùch Vieät, con chaùu nhaø Thuïc ôû hai nôi ñaõ goùp söùc hoã trôï vôùi ngöôøi Baùch Vieät choáng laïi nhaø Taàn, gieát ñöôïc tö leänh quaân Taàn. Nhaø Taàn bò dieät, moái ñe doïa môùi laïi manh nha xuaát hieän. Ñoù laø Nam Vieät cuûa Trieäu Ñaø, moät töôùng cuõ cuûa nhaø Taàn töø Trung Nguyeân xuoáng chöa ñöôïc bao laâu. Nhu caàu chính trò vaø quaân söï luùc ñoù ñaõ daãn ñeán vieäc thaønh laäp moät lieân minh môùi giöõa quyù toäc Taây AÂu vôùi boä phaän ngöôøi Laïc Vieät cuûa Huøng Vöông nöôùc Vaên Lang, töø ñoù nhaø nöôùc AÂu Laïc ra ñôøi.

Ñeå traû lôøi caâu hoûi töø ñaàu, vua Huøng bieán ñi ñaâu khi Thuïc Phaùn xuaát hieän? Chuùng toâi möôïn ñoaïn vieát sau ñaây cuûa Vieän Söû hoïc trong cuoán Lòch söû Vieät Nam xuaát baûn taïi Haø Noäi naêm 1991: “Vaên Lang chæ laø moät lieân minh caùc boä laïc, raøng buoäc chaët cheõ vôùi nhau trong moâ hình moät nhaø nöôùc sô khai cuøng chung moät vaên hoùa. Huøng Vöông chæ laø moät “cun” uy tín ñöùng ñaàu moät boä laïc maïnh nhaát ñöôïc caùc boä laïc khaùc nghe theo” (trang 125). Khi Thuïc Phaùn xuaát hieän, Huøng Vöông lui vaøo haäu tröôøng, söû saùch töø ñaây khoâng coøn nhaéc ñeán nöõa, nhöng coâng lao döïng nöôùc, hình aûnh oai phong, thaàn thaùnh cuûa caùc vua Huøng vaãn coøn ñöôïc aáp uû thôø kính maõi maõi trong loøng daân toäc Vieät Nam.(*)

K Q CCHUÙ THÍCH(1) Vieän Söû hoïc, Lòch söû Vieät Nam, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 2001. (2) Vieän Söû hoïc, Sñd, tr. 64.(3) Hoaøng Vaên Vieän, Hoäi nghò quoác teá laàn thöù 3 veà Vieät Nam hoïc taïi Haø Noäi, thaùng 12/2008.

Thaäm chí taùc giaû coøn coù yù kieán ñeà xuaát thaønh Baûn Phuû hieän coøn daáu tích ôû Cao Baèng coù theå ñaõ töøng laø kinh ñoâ nöôùc Nam Cöông cuûa Thuïc Phaùn.

(4) Vieän Söû hoïc, Sñd, tr.175. (5) Sôû Nghieân cöùu Vaên Vaät vaø Khaûo coå Quyù Chaâu, Saùch chöông Khaû Laïc, Baùo caùo khai quaät

naêm 2000, Nxb Vaên vaät, Baéc Kinh, 2008.(6) Nguyeãn Vieät, New Studies on Hoabinhian in Vietnam, tham luaän taïi Hoäi nghò Tieàn söû AÁn Ñoä

Döông - Thaùi Bình Döông (IPPA), Haø Noäi, 2009. (7) Loaïi noài coù quai deït trang trí cuoán thöøng ñuùc ngoaøm treân thaønh mieäng, treân ñoù thöôøng coù

hình chim nhoû, ñaùy noài thöôøng coù hình chöõ thaäp chia laøm boán oâ vôùi boán nuùm chaân ñaùy. Loaïi

151Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6(89). 2011

naøy phaân boá nhieàu ôû caùc di tích vaên hoùa Ñoâng Sôn vuøng Thuaän Thaønh (Baéc Ninh), Nhö Quyønh, Phoá Noái (Höng Yeân) hay trong moä thaân caây khoeùt roãng vuøng Haø Taây cuõ, Haø Nam. Hieän taïi trong söu taäp CQK cuõng löu giöõ ñöôïc moät chieác phaùt hieän taïi AÂn Thi (Höng Yeân). Ñaây laø loaïi noài ñöôïc cho laø ñaëc tröng trong vaên hoùa khaûo coå vuøng Vaân Nam, Quyù Chaâu (Trung Quoác) - ñòa baøn ñöôïc coi nhö thuoäc vaên hoùa Ñieàn, Daï Lang, Taây AÂu. Nhöng cuõng nhö kieám caùn ñoàng löôõi saét chuoâi hình thuyeàn keå treân, noài ñoàng loaïi naøy cuõng phaùt hieän ñöôïc nhieàu hôn ôû vuøng xung quanh Coå Loa vaø mieàn taây Thanh-Ngheä, nôi ñöôïc coi laø ñòa baøn phaân boá cuûa nhöõng ngöôøi Daï Lang, Taây AÂu trong thôøi AÂu Laïc vaø haäu AÂu Laïc.

(8) Nguyeãn Höõu Taâm, Vaán ñeà nöôùc Daï Lang vaø ghi cheùp veà nöôùc Daï Lang trong moät soá thö tòch coå Trung Quoác, tham luaän taïi International Seminar on “The Traces of Da Lang Culture in Vietnam”, Haø Noäi, 2/11/2010.

(9) Coù theå ñoaùn ñònh tuoåi cuûa Troïng Thuûy döïa vaøo naêm AÂu Laïc maát (khoaûng 179-180 TCN). Khi ñoù, Troïng Thuûy ñaõ laø moät trang thanh nieân gôûi reå An Döông Vöông. Töø ñoù ñeán naêm 137 TCN laø treân 40 naêm, thaùi töû Thuûy phaûi treân 60 tuoåi vaø coù theå ñaõ cheát.

(10) Thaønh Coå Loa coù ba voøng thaønh ñaát cao 4-5 meùt che chôû. Beân ngoaøi laø lôùp thaønh Ngoaïi, ôû giöõa laø voøng thaønh Trung vaø trong cuøng laø thaønh Noäi. Trong thaønh Noäi hieän coøn ñeàn thôø An Döông Vöông vaø cuoäc khai quaät khaûo coå phaùt hieän xöôûng ñuùc muõi teân ñoàng ba caïnh nhö ñaõ ñaøo ñöôïc ôû Caàu Vöïc naèm ngay chaân ñeàn thôø An Döông Vöông.

(11) Norman vaø Tsu Lin Mei, The Austroasiatics in Ancient China: Some Lexical Evidence, pp. 293-294. Keith Taylor, The Birth of Vietnam, p. 21.

(12) Nguyeãn Vieät, Haø Noäi thôøi Tieàn Thaêng Long, Nxb Haø Noäi, 2010.* Taùc giaû chaân thaønh caûm ôn TS Nguyeãn Vieät ñaõ cung caáp taøi lieäu vaø BS Phaïm Xuaân Caàu giuùp

veà hình vaø baûn ñoà cho baøi vieát.

TOÙM TAÉTTöø nhöõng thanh kieám coå tìm ñöôïc ôû vuøng Thanh Hoùa, Ngheä An töông töï nhö nhöõng thanh

kieám phaùt hieän ñöôïc ôû ñòa baøn cuûa vöông quoác Daï Lang thôøi coå, taùc giaû suy ra moät höôùng ñi khaùc cuûa ngöôøi Thuïc vaø caùc boä toäc Baùch Vieät trong con ñöôøng xuoâi nam tröôùc söùc eùp cuûa quaân Taàn. Theo ñoù, coù theå moät boä phaän quyù toäc ngöôøi Ba Thuïc thay vì xuoâi nam ñaõ chaïy sang höôùng ñoâng, tî naïn taïi nöôùc Sôû. Khi Sôû bò Taàn dieät, hoï laïi chaïy xuoáng Quyù Chaâu (nöôùc Daï Lang) vaø Quaûng Taây (nöôùc Nam Cöông). Moät soá tuï laïi ôû mieàn cöïc baéc cuûa Vaên Lang. Khi nhaø Taàn xaâm chieám laõnh thoå Taây AÂu cuûa Baùch Vieät, ngöôøi Thuïc ñaõ lieân keát vôùi ngöôøi Baùch Vieät ñeå ñaùnh baïi quaân Taàn. Ñeán khi nhaø Taàn bò dieät, moái ñe doïa môùi laïi manh nha xuaát hieän, ñoù laø nöôùc Nam Vieät cuûa Trieäu Ñaø. Nhu caàu chính trò vaø quaân söï luùc ñoù ñaõ daãn ñeán vieäc thaønh laäp moät lieân minh môùi giöõa quyù toäc Taây AÂu vôùi boä phaän ngöôøi Laïc Vieät cuûa Huøng Vöông nöôùc Vaên Lang, töø ñoù nhaø nöôùc AÂu Laïc ra ñôøi. Khi AÂu Laïc bò Trieäu Ñaø thoân tính, nhieàu thuû lónh AÂu Laïc ruùt chaïy veà phía nam, ñeán taän vuøng Thanh Hoùa, Ngheä An ngaøy nay.

ABSTRACTAN DÖÔNG VÖÔNG - THUÏC PHAÙN,

FROM THE PERSPECTIVE OF AN ANTIQUE COLLECTORFrom the ancient swords found in the Thanh Hoùa, Ngheä An and the similar swords

discovered in the region of the ancient kingdom of Daï Lang (Yelang), the author has inferred a different direction southwards of the Thuïc people and Baùch Vieät tribes under the pressure of the Qin dynasty. Hypothetically, part of the aristocrats of the Thuïc people might flee eastward, to, instead of southward. When the State of Chu was destroyed by the Qin dynasty, they ran down Guizhou (State of Yelang) and Guangxi (State of Nam Cöông). Some gathered in the northernmost of the State of Vaên Lang. When the Qin invaded Taây AÂu territory of the Baùch Vieät, Thuïc people associated with the Baùch Vieät people to defeat the Qin army. When the Qin was destroyed, a new threat merged, that was the State of Nam Vieät ruled by Trieäu Ñaø. The political and military demand at that time led to the establishment of a new alliance between the aristocrats of Taây AÂu with parts of the Huøng Kings of Laïc Vieät, Vaên Lang, from which the State of AÂu Laïc was founded. When AÂu Laïc was annexed by Trieäu Ñaø, many AÂu Laïc leaders had to retreat to the south, the region of present Thanh Hoùa, Ngheä An.