VISOKA POSLOVNA ŠKOLA STRUKOVNIH STUDIJA U LESKOVCU

SEMINARSKI RADTema: Analiza angažovanih sredstava i njihovo korišćenje u proizvodnoj

fazi preduzećaPredmet: Analiza poslovanja

Mentor: Student:Prof. dr Dragomir Radovanović Aleksandar Jovanović 11 110

Leskovac, 2013. god.

Sadržaj:

1. Analiza angažovanih obrtnih sredstava (tekuća imovina) ....................................22. Analiza angažovanih osnovnih sredstava (stalna imovina) ..................................42.1. Veličina osnovnih sredstava ...............................................................................52.2. Struktura osnovnih sredstava, kvantitativne promene koje su nastale na njima i

njihova tehnička podobnost .................................................................................62.3. Istrošenost osnovnih sredstava ............................................................................72.4. Korišćenje osnovnih sredstava ...........................................................................8

Zaključak ........................................................................................................................13Literatura ........................................................................................................................14

1

1. Analiza angažovanih obrtnih sredstava (tekuća imovina)

Obrtna sredstva, koja se angažuju u izvršenju zadataka proizvodne faze, javljaju se u dva oblika; i to kao nedovršena proizvodnja i poluproizvodi.

Nedovršena proizvodnja (proizvodnja u toku) su sredstva u prelaznom obliku jer se nalaze u procesu stvaranja proizvoda. Njihova vrednost se sastoji u zbiru vrednosti utrošenog materijala, amortizacije, tuđih usluga, novčane naknade za uloženi rad i obračunatih doprinosa članarina i izdataka sličnog karaktera.

Poluproizvodi su oni predmeti koji su prešli bar jednu fazu proizvodnje i predstavljaju završene proizvode te faze ali treba da pretrpe dalju obradu i doradu da bi bili pogodni za prodaju. Analiza obrtnih sredstava angažovanih u proizvodnoj fazi, uglavnom, se sastoji iz ispitivanja njihove veličine, strukture i njihovog korišćenja.

Veličina nedovršene proizvodnje i poluproizvoda treba po pravilu da se iskažu u naturalnim pokazateljima da bi se o njoj dobila realna predstava. Međitim, nedovršena proizvodnja se u knjigovodstvu ne vodi u naturalnim pokazateljima kao što je to slučaj sa drugim sredstvima. Naturalni pokazatelji mogu se eventualno dobiti samo putem popisa tj. na kraju obračunskog perioda, kada se on vrši. Ali vrlo često i tada se kvantitet nedovršene proizvodnje utvrđuje putem procene jer nije moguće to konstatovati merenjem ili brojanjem. Ako knjigovodstvo nije u stanju da obezbedi naturalne podatke o veličini nedovršene proizvodnje ono daje o njoj vrednosne pokazatelje.

Vrednost nedovršene proizvodnje se može utvrditi i na drugi način i to tako što se prvo putem procene troškova sadržanih u gotovim proizvodima iznađe vrednost nedovršene proizvodnje; ostatak ukupnih troškova predstavlja vrednost nedovršene proizvodnje. Prema tome, od tačnosti procene momentu predstavlja saldo računa na kome se vodi proizvodnja u toku. Leva strana ovog računa iskazuje ukupne troškove napravljene za proces proizvodnje, dok desna strana - vrednost dovršene proivodnje, tako da saldo iskazuje vrednost nedovršene proizvodnje. Ovakva je situacija samo krajem obračunskog perioda kada su troškovi po vrstama prebačeni sa računa na kojima se oni vode na račun proizvodnje u toku. Međutim, ako to nije slučaj onda se vrednost nedovršene proizvodnje dobiju na taj način što se saldu računa poizvodnje u toku dodaje zbir svih još neprebačenih troškova po vrstama.

Prilikom ocene veličine nedovršene proizvodnje potrebno je najpre utvrditi na koji je način ona utvrđena i da li je taj način primenjen i prilikom utvrđivanja njene bazične veličine. Ispitivanje nedovršene proizvodnje i poluproizvoda vrše se na taj način što se veličina njihovih zaliha upoređuje sa bazičnom veličinom (planskom, iz protekle ili prošeka proteklih godina). Odstupanja koja se javljaju su posledica neravnomernosti priliva ili odliva iz proizvodnje.

2

Da bi se konstatovali stvarni uzroci odstupanja veličine nedovršene proizvodnje i poluproizvoda nužno je dati njihovu strukturu prema vrstama artikala ali isto tako i njihovu veličinu po proizvodnim organizacionim jedinicama i u različitim vremenskim periodima što je naročito bitno kod proizvodnje sezonskih artikala.

Inače kao uzroci odstupanja u veličini i strukturi nedovršene proizvodnje i

poluproizvoda mogu se javiti promene u veličini proizvodnje i njenom asortimanu, izmene u tehnološkom procesu, zastoj u radu usled nedostatka sirovina ili nekog drugog važnijeg materijala, neblagovremeno i loše organizaciono dostavljanje materijala na radna mesta, neblagovremene pripreme proizvodnje, prekid struje, kvar na mašinama, smanjenje produktivnosti neke grupe radnika i sl. Iako je veličina proizvodnje naznačena kao uzrok odstupanja, ne znači da svako njeno povećanje odnosno smanjenje utiče i na promenu veličine nedovršene proizvodnje. Tako ukoliko je veličina proizvodnje postignuta radom u dve ili više smena ili većim intenzitetom rada, ona ne mora da prouzrokuje povećanje veličine nedovršene proizvodnje. Međutim, ukoliko se veća proizvodnja postigne korišćenjem novih osnovnih sredstava ili sredstava koja pre toga nisu bila u upotrebi, ona po pravilu uslovljava i povećanje veličine nedovršene proizvodnje. U svakom slučaju korisno je upotrebom formule:

sagledati da li po jedinici proizvodnje nedovršena proizvodnja opada, što je pozitivno, ili raste, što je negativno.

Za nedovršenu proizvodnju i poluproizvode isto kao i za sva ostala sredstva treba rikazati pokazatelje iz sistema obrta da bi se sagledalo korišćenje i pravilna upotreba tih sredstava.

Stepen korišćenja sredstava uloženih u nedovršenu proizvodnju iznalazi se pomoću odnosa vrednosti gotovih proizvoda po ceni koštanja i vrednosti svih troškova napravljenih za proizvodnju (iznos vrednosti gotovih proizvoda se iznalazi sa negativne strane računa na kojima se vodi proizvodnja u toku, dok iznos ukupnih troškova sa pozitivne strane tih računa. Ukoliko se vrednost gotovih proizvoda prenosi na račune zaliha gotovih proizvoda preko specijalnih računa, koji ima funkciju negativne strane računa proizvodnje u toku, onda se sa tog računa dobija iznos vrednosti gotovih proizvoda).

Stepen korišćenja analiziranog perioda upoređen sa stepenom prethodne godine odnosno stepenom prethodnih godina pokazuje u kojim se periodima proizvodnja završavala u većim količinama. Ovo sa svoje strane omogućuje da se otkriju eventualni nedostaci u procesu proizvodnje.

Koeficijent obrta se dobija kada se vrednost gotove proizvodnje po stvarnoj ceni koštanja, kao efekat, podeli masom kojom je postignut efekat.

3

Vreme trajanja obrta pokazuje koliko je dana bilo potrebno da se masa sredstava angažovanih u proizvodnji transformiše u gotove proizvode odnosno utvrđuje prosečno vreme trajanja jednog proizvodnog procesa.

Pokazatelji iz sistema obrta poluproizvoda iznalaze se na isti način kao i gotovih proizvoda s tom razlikom što se podaci dobijaju sa odgovarajućih računa na kojima se vode poluproizvodi. Kao i kod ostalih, tako i kod ove analize treba na kraju preporučiti mere koje treba da doprinesu da se zalihe nedovršene proizvodnje i poluproizvoda smanje a obrt angažovanih sredstava uveća, odnosno da se proces proizvodnje ubrza.

2. Analiza angažovanih osnovnih sredstava (stalana imovina)

Angažovana osnovna sredstva u proizvodnoj fazi upoređena sa ukupnim osnovnim, pa i ukupnim poslovnim sredstvima u preduzeću predstavljaju često njegov najveći deo pa je zbog toga i njihova analiza od posebnog značaja. Međutim, značaj njihove analize leži još više u tome što ta sredstva predstavljaju kapacitet ili omogućuju njegovo korišćenje pa od njih u mnogome zavisi izvršenje zadatka proizvodne faze a i preduzeća u celini. Upravo zbog ove važnosti treba osnovna sredstva ispitati sa više aspekata i utvrditi da li se ona dobro koriste, pravilno održavaju da bi im se vek trajanja produžio, da li ima sredstava koja su van upotrebe pa treba da se prodaju ili preustupe i eventualno postoji li potreba da se nabave nova ili zamene stara. Ovako shvaćena analiza angažovanih osnovnih sredstava u proizvodnoj fazi treba da doprinese povećanju obima proizvodnje i smanjenju troškova koje ona prouzrokuje.

Analiza osnovnih sredstava treba da obuhvati sledeće ispitivanje:

1. veličinu osnovnih sredstava, 2. strukturu osnovnih sredstava, kvantitativnih promena koje su nastale na njima i njihovu tehničku podobnost, 3. istrošenost osnovnih sredstava, 4. korišćenje osnovnih sredstava, 5. brige o čuvanju i pravilnom rukovanju osnovnim sredstvima, 6. tehničke opremljenosti rada, 7. perspektive za povećanje odnosno smanjenje osnovnih sredstava.

4

2.1. Veličina osnovnih sredstava

Veličina osnovnih sredstava je osnovni pokazatelj iz koga treba sagledati mogućnost kvantitativnog izvršenja zadatka. U ovom cilju najbolje je da se veličina iskaže u naturalnim pokazateljima; međutim, to je retko moguće kod najvećeg broja preduzeća. Kod onih kod kojih neka osnovna sredstva određuju kapacitet nužno je iskazati njihov kvantitet iako on ne predstavlja ukupnu veličinu osnovnih sredstava (na primer broj razboja u tkačnicama, broj vretena kod predionica i sl.). Međutim, i kod ovih preduzeća kao i kod ostalih ukupnu velučinu osnovnih sredstava neophodno je prikazati vrednosnim pokazateljima.

Za utvrđivanje vrednosti osnovnih sredstava, a u cilju sagledavanja njihove veličine, analitičar ima mogućnost da upotrebi dnevnu nabavnu, prvobitnu nabavnu i knjigovodstvenu vrednost.

Dnevna nabavna, kao izraz sadašnje vrednosti, najbolje bi vrednosno prikazala veličinu osnovnih sredstava. Međutim, dve značajne teškoće se suprotstavljaju njenoj primeni. Prvo, što ona uslovljava revalorizaciju osnovnih sredstava, i drugo stoje prilikom upoređivanja sadašnje veličine sa bazičnom neophodno da se i ona proceni po istoj vrednosti. Iz ovih razloga dnevna nabavna vrednost je teško primenljiva u praksi.

Prvobitnu nabavnu i knjigovodstvenu sadašnju vrednost utvrđuje knjigovodstvo pa su, prema tome, poznate. Za utvrđivanje veličine bolje je upotrebiti prvobitnu nabavnu od knjigovodstvene sadašnje vrednosti, jer se zbog upotrebe osnovnih sredstava njihov kapacitet ne smanjuje u visini otpisa, tj. u onoj visini u kojoj se utvrđuje da su osnovna sredstva izgubila svoju vrednost.

Prvobitna nabavna cena nije pogodna kada se vrši upoređivanje veličine osnovnih sredstava jednog sa veličinom drugog preduzeća, jer tada postoji mogućnost da su sredstva nabavljena u različitim vremenskim periodima u kojima su i nabavne cene bile različite. Međutim, kada se radi o upoređivanju osnovnih sredstava istog preduzeća, imajući u vidu da su ona dugotrajna u preduzeću se iskazuju po istoj prvobitnoj nabavnoj vrednosti izuzev ako je u međuvremenu izvršena revalorizacija osnovnih sredstava.

Kada se vrši upoređivanje veličine osnovnih sredstava jednog istog preduzeća u različitim vremenskim periodima, a ta veličina se iskazuje prvobitnom nabavnom vrednošću odstupanja koja se konstatuju ukazuju na njeno povećanje odnosno smanjenje. Povećanje se može javiti kao posledica nabavke, izgradnje ili rekonstrukcije i besplatnog dobijanja, dok je smanjenje posledica prodaje, besplatnog ustupanja ili rashodovanja osnovnih sredstava. Veličinu osnovnih sredstava treba utvrditi kako za proizvodnu fazu u celini, tako i za pojedine njene organizacione delove.

5

2.2. Struktura osnovnih sredstava, kvantitativne promene koje su nastale na njima i njihova tehnička podobnost

Strukturu osnovnih sredstava treba prikazati sa više aspekata, kako bi se sagledale mogućnosti izvršenja zadatka i uslovi pod kojima se on obavlja. Zbog toga je potrebno ta sredstva grupisati sa sledećih aspekata:

a) Funkcije koju vrše (mehanička osnovna sredstva ona koja predstavljaju sistem sudova, i ona koja stvaraju objektivne uslove za rad). Sa ovog aspekta će se konstatovati da li promene u veličini osnovnih sredstava znače povećanje ili smanjenje neposrednog kapaciteta ili pak poboljšanje odnosno pogoršanje uslova za rad.

b) Da li su u upotrebi ili ne i ovde ih grupisati u ona koja su u upotrebi, ona koja su van upotrebe, ona koja su data drugima na poslugu i ona koja su neupotrebljiva. Na osnovu ovog ispitivanja će se preporučiti mere da se ta sredstva upotrebljavaju u samom preduzeću, otuđe ili ustupe drugima a, ukoliko su neupotrebljiva da se rashoduju.

c) Prema vrstama (građevinski objekti, mašine, uređaji i instalacije, alati, pogonski inventar, transportna sredstva i drugo a za pojedine od ovih vrsta veličina njihovih osnovnih grupa ili individualnih sredstava) a koje grupisanje će još konkretnije omogućiti da se sagleda značaj pojedinih a i ukupnih osnovnih sredstava za izvršenje zadatka.

Pored strukture, putem vremenskog upoređivanja treba utvrditi kvantitativne promene koje su nastale na pojedinim vrstama osnovnih sredstava. Ovakvo sagledavanje omogućuje da se utvrdi da li je preduzeće povećalo svoj kapacitet putem povećanja mehaničkih sredstava (oruđa za rad) ili je pak poboljšalo uslove za rad, putem izgradnje građevinskih objekata, odnosno treba konstatovati značaj promena koje su nastale u veličini osnovnih sredstava.

Za osnovna sredstva, naročito za ona koja imaju karakter oruđa za rad, treba

utvrditi tehničku podobnost. Pod tehničkom podobnošću podrazumevamo savremenost osnovnih sredstava, odnosno da li ona predstavaljaju najnovije tehničko dostignuće pa su prema tome produktivna, a zbog toga je i njihova upotreba ekonomična.

Današnju privredu karakteriše veliki tehnički progres, stalno rapidno usavršavanje sredstava za rad, pa i njihovo brzo tehničko i ekonomsko zastarevanje. Upravo zbog toga je neophodno prikazati stepen zastarelosti važnijih osnovnih sredstava, jer od njega zavisi veličina izvršenja zadatka i njegova ekonomičnost pa u mnogome i finansijski rezultat.

U vezi sa tehničkom pogodnošću važno je konstatovati usklađenost pojedinih grupa osnovnih sredstava prema njihovoj funkciji i stoje najvažnije usklađenost kapaciteta skupine funkcionalno povezanih sredstava za rad.

6

Ova usklađenost je od velikog značaja jer se ukupni kapacitet određuje prema mašini najmanjeg kapaciteta tako da mašine većeg kapaciteta ostaju nedovoljno iskorišćene. Da bi se sagledala veličina ove neusklađenosti, odnosno „grla“ u proizvodnji potrebno je dati moguće efekte onih mašina čiji je kapacitet veći i na osnovu toga utvrditi proizvodnju koja se ne može ostvariti zbog postojećih grla.

Posle ovoga treba ukazati i na mogućnosti i mere koje treba preduzeti da se postigne usklađenost kapaciteta, kao i finansijska sredstva koja su neophodna da se ono ostvari.

2.3. Istrošenost osnovnih sredstava

Pod istrošenošću osnovnih sredstava se podrazumeva smanjenje trajanja njihove upotrebe i smanjenje sposobnosti za stvaranje učinka zbog njihovog habanja ili dejstva drugih faktora.

Osnovna sredstva gube od svoje vrednosti iz raznih razloga (upotrebe, dejstva samog vremena, ekonomske zastarelosti, nepodobnosti i dejstva više sile) tako da istrošenost treba da obuhvati sve te izgubljene vrednosti.

Pod pretpostavkom daje izgubljena vrednost realno utvrđena, iznos te vrednosti služi za iznalaženje istrošenosti. Iznos izgubljene vrednosti evidentira se u knjigovodstvu obično kao ispravka vrednosti, pa bi prema tome formula za iznalaženje istrošenosti glasila:

Rezultat koji se dobije pokazuje u procentima koliko su osnovna sredstva istrošena, a istovremeno i deo njihovog veka trajanja koji je protekao, tako da ostatak do 100% pokazuje koliko će se moći ta sredstva još upotrebljavati.

Pored ovako izračunate istrošenosti koja se utvrđuje u vrednosnim pokazateljima i koja se naziva „ekonomskom“, postoji i „tehnička istrošenost“. Ova se istrošenost utvrđuje podacima o smanjenju ukupnog kapaciteta osnovnih sredstava, i to na bazi učinaka koje osnovna sredstva mogu da stvore i onih koje su ona stvorila. Ukoliko je moguće da se ukupni učinci izraze u naturalnim pokazateljima (količinama, svodnim pokazateljima i norma časovima) istrošenost se utvrđuje putem formule:

7

Putem ove formule se utvrđuje u procentima koliko su osnovna sredstva bila upotrebljavana, tako da ostatak do 100% pokazuje tehničku mogućnost njihove upotrebe, ne vodeći pri tome računa o drugim razlozima koji mogu uticati na to da se osnovna sredstva ne mogu upotrebljavati (ekonomska zastarelost, nepodobnost za dalju upotrebu i sl.). Prema tome, istrošenost koja se utvrđuje na bazi vrednosnih pokazatelja ne mora da bude jednaka onoj koja se utvrđuje na bazi učinka tj. ekonomska istrošenost se ne mora poklapati sa tehničkom. Razlike između tih dveju istrošenosti će pokazivati koliko su osnovna sredstva izgubila od svoje vrednosti, uglavnom zbog njihove ekonomske zastarelosti, nepodobnosti za dalju upotrebu i više sile.

Utvrđivanje istrošenosti osnovnih sredstava je naročito važno radi približnog utvrđivanja vremena kada osnovna sredstva treba da budu zamenjena novim, kako bi preduzeće blagovremeno preduzelo mere za obezbeđenje finansijskih sredstava i druge mere za zamenu dotrajalih osnovnih sredstava. Iz ovih razloga istrošenost osnovih sredstava treba iznalaziti ne samo za sva osnovna sredstva proizvodne faze već i za grupe i pojedina važnija sredstva kao i sredstva njenih pojedinih organizacionih jedinica.

Umesto da se utvrđuje istrošenost osnovnih sredstava, moguće je, suprotno, prikazati njihovu upotrebljivost, koja može biti, takođe, ekonomska i tehnička. Indikatori upotrebljivosti se dobijaju primenom formula i to:

a) za ekonomsku upotrebljivost:

b) za tehničku upotrebljivost:

Kao i kod pokazatelja istrošenosti, i ovi se daju za osnovna sredstva ćele proizvodne faze, grupe ili za pojedina osnovna sredstva, a takođe i za pojedine organizacione jedinice proizvodne faze.

2.4. Korišćenje osnovnih sredstava

Korišćenje osnovnih sredstava se može utvrditi putem ispitivanja: 1. korišćenja kapaciteta, 2. korišćenja fonda mašinskih časova, 3. efikasnosti osnovnih sredstava, 4. osnovnih sredstava u upotrebi i van upotrebe.

(1) Korišćenje kapaciteta je jedan od najvažnijih pokazatelja preko koga se utvrđuje kvalitet poslovanja preduzeća, jer služi za utvrđivanje postignute upotrebe osnovnih sredstava. Pod kapacitetom se podrazumeva proizvodna mogućnost jednog

8

preduzeća ili „kapacitet je učinak, koji preduzeće može da postigne bez pre komernog naprezanja, pod pretpostavkom da su svi delovi preduzeća određeni harmonično jedan prema drugim.

Kapacitet preduzeća je uslovljen faktorima za proizvodnju jer od njihove veličine i kvaliteta zavisi proizvodna mogućnost. Koliko će preduzeće moći da proizvede proizvoda i kakvog kvaliteta, zavisi od veličine, vrste i kvaliteta osnovnih sredstava, od veličine, vrste i kvaliteta materijala, veličine i kvaliteta radne snage, ali isto tako i od organizacije rada preduzeća, tj. od sposobnosti a se faktori za proizvodnju najracionalnije usklade i koriste. No, bez obzira na ovo, kapacitet preduzeća najčešće se određuje proizvodnom mogućnošću osnovnih sredstava.

Pošto se kapacitet osnovnih sredstava ogleda u njihovoj proizvodnoj mogućnosti, faktor kojim se najbolje određuje ta mogućnost su učinci u širem, ili proizvodi uužem smislu, koji se mogu tim sredstvima stvoriti za određeni vremenski period (čas, dan, mesec, godina).

Prvi problem koji se nameće prilikom određivanja kapaciteta je kako utvrditi veličinu učinka kada su oni raznorodni, ili su različitog kvaliteta. Ovo se rešava putem ponderisanja proizvodnje pojedinih proizvoda upotrebom koeficijenata kako bi se dobila ukupna proizvodnja. Za ponderisanje se upotrebljavaju različiti faktori, a najčešće zbir prosečnih zarada i amortizacije po jedinici proizvoda.

Drugi problem koji se postavlja prilikom određivanja kapaciteta je kapacitet ćele proizvodne faze ili njenih organizacionih jedinica, a sastoji se kada kod njihovog utvrđivanja proizvodna mogućnost skupine funkcionalno povezanih sredstava za rad nije ujednačena tj., kada se javljaju „grla proizvodnje“.

U ovom slučaju kapacitet skupine funkcionalno povezanih sredstava za rad je maksimiran proizvodnom mogućnošću onog osnovnog sredstva čiji je kapacitet najmanji, tj. onog koje se javlja kao „grlo proizvodnje“.

Bilo da se radi o kapacitetu pojedinih osnovnih sredstava, skupine funkcionalno povezanih sredstava za rad ili kapaciteta ćele proizvodne faze razlikuju se razne vrste kapaciteta koje preduzeće može da utvrđuje. Osnovna diferencijacija kapaciteta je na tehnički i ekonomski kapacitet.

Tehnički kapacitet je onaj koji se određuje na osnovu tehničke sposobnosti, tj. Konstruktivnih kapaciteta koji omogućuju stvaranje učinka a ekonomski kapacitet je, u stvari, onaj tehnički kapacitet koji je determinisan ekonomskom opravdanošću njihove upotrebe.

Tehnički kapacitet može biti maksimalni i realni.

Maksimalni tehnički (poznat još kao teoretski, instalirani, ugrađeni, ili raspoloživi, idealni) kapacitet je najveća proizvodna sposobnost osnovnog sredstva koja

9

se zasniva na njegovoj maksimalnoj tehničkoj sposobnosti. U ovom slučaju učinci se obračunavaju na bazi maksimalne sposobnosti i stalne upotrebe, dakle, upotrebe bez prekida za određenu vremensku jedinicu (dan, mesec, godina), što znači da se ne oduzimaju dani u kojima se ne radi, niti prekidi koji normalno nastaju tokom radnog vremena, kao ni istrošenost osnovnih sredstava. Prednost utvrđivanja ovog kapaciteta je u tome što se on može objektivno utvrditi, jer se eliminišu sve subjektivnosti i propusti koji mogu da nastanu prilikom iznalaženja realnog kapaciteta.

Realni (poznat još i kao potencijalni ili radni) kapacitet je onaj koji se utvrđuje na osnovu stvarno moguće (a ne nominalne) tehničke sposobnosti osnovnih sredstava i na osnovu stvarno mogućeg radnog vremena (a ne kalendarskog). Dakle, prilikom utrvrđivanja ovog kapaciteta ne uzimaju se u obzir neradni dani, zastoji koji su normalni u proizvodnji, a vodi se računa i o istrošenosti osnovnih sredstava. Prednost upotrebe realnog kapaciteta, u cilju utvrđivanja korišćenja je u tome, stoje on u praksi ostvarljiv može se postići, i što pretpostavlja normalnu upotrebu osnovnih sredstava, a ne njihovo maksimalno korišćenje.

Ekonomski kapacitet, koji je u stvari tehnički kapacitet determinisan ekonomskom opravdanošću njihove upotrebe, može biti optimalni i normalni. Optimalni ekonomski kapacitet je onaj tehnički kapacitet pri kome se postižu najniži troškovi po jedinici učinka, tj. one proizvodnje pri kojoj se postiže najveća ekonomičnost. On se, po pravilu, nalazi između proizvodnje maksimalnog i realnog kapaciteta, a može se i poklopiti sa realnim, stoje i logično. On se najčešće određuje za ćelu proizvodnu fazu ili njene organizacione jedinice, jer određuje ukupnu proizvodnju za koju su troškovi najniži.

Normalni ekonomski kapacitet je onaj deo tehničkog kapaciteta koji je moguće ostvariti na osnovu raspoloživog materijala i radne snage, i koji je moguće plasirati.

Optimalni i normalni kapacitet, kao ekonomski, prvenstveno su sredstva poslovne politike preduzeća, jer optimalni kapacitet treba da ukaže na onaj tehnički kapacitet pri kome se postiže najveća ekonomičnost, a normalni kapacitet na smetnje koje treba odstraniti kako bi se postigao optimalni kapacitet.

Stepen korišćenja kapaciteta je pokazatelj kojim se sagledava korišćenje osnovnih sredstava ćele proizvodne faze, njenih organizacionih delova, grupe osnovnih sredstava, ili pojedinačnih osnovnih sredstava. On se iznalazi upotrebom formule:

u kojoj su i proizvodnja, i kapaciteti izraženi u istim naturalnim, osnosno svodnim pokazateljima.

Ukoliko se kapacitet iskazuje u drugim faktorima, a ne u proizvodnji, (sirovinama, ili radnoj snazi) formula će biti:

10

Pri utvrđivanju stepena korišćenja kapaciteta treba obratiti pažnju:

a) da se podaci u brojiocu i imeniocu iskažu u istini faktorima (proizvodnjom, sirovinama ili radnom snagom), a ovi istim pokazateljima (naturalnim, svodnim i sl.),

b) da se precizira da li se stepen korišćenja utvrđuje na osnovu maksimalnog ili realnog tehničkog kapaciteta,

c) da li su učinak i kapacitet utvrđeni za jednu, dve, ili tri smene,

d) da li je određivanje kapaciteta i zaposlenosti u skladu sa uobičajenim postupkom u toj proizvodnoj grani,

e) da li su pri određivanju kapaciteta i zaposlenosti uzeta u obzir i gotova osnovna sredstva, koja se već godinama nalaze izvan upotrebe, iako su upotrebljiva, kao i da li su uzeta u obzir i postojeća neupotrebljiva sredstva.

(2) Korišćenje fonda mašinskih časova je takođe pokazatelj korišćenja osnovnih sredstava. Pod fondom mašinskih časova podrazumeva se vreme u kome su mašine mogle da rade. On se iznalazi na taj način što se broj radnih dana u godini pomnoži sa dnevnim radnim vremenom preduzeća.

Korišćenje fonda mašinskih časova se iznalazi kada se efektivni mašinski časovi stave u odnos sa fondom mašinskih časova, odnosno, upotrebom formule:

Procenat koji se dobija iz ove formule pokazuje koliko je od mogućih 100 mašinskih časova stvarno iskorišćeno, odnosno, koliko su u procentima od mogućeg radnog vremena mašine radile.

Podaci o efektivnim časovima mašina dobijaju se iz operativne evidencije, a na osnovu organizovanosti samog preduzeća.

Podaci o korišćenju fonda mašinskih časova upoređuju se sa bazičnim (prošlog perioda, prošekom ranijih godina, drugim preduzećima, itd.) i zaključuje se da li intenzitet upotrebe raste ili opada, odnosno, da lije veći ili manji u odnosu na druga srodna preduzeća.

(3) Pod efikasnošću osnovnih sredstava podrazumevamo odnos između veličine uloženih osnovnih sredstava i učinaka koji su dobijeni njihovom upotrebom. Ovaj odnos se naziva i randmanom osnovnih sredstava i treba da utvrdi opravdanost ulaganja u ta sredstva.

11

Formula po kojoj se utvrđuje efikasnost osnovnih sredstava glasi:

Veličinu proizvodnje treba iskazati u onim pokazateljima koji su najadekvatniji da je realno prikažu, i to po već ranije datom redosledu. Veličina uloženih osnovnih sredstava se retko može iskazati u naturalnim pokazateljima, pa se zato iskazuje u vrednosnim, i to po nabavnoj ceni. Imajući ovo u vidu, prethodna formula dobija sledeći oblik:

12

Zaključak

Angažovanje sredstava u preduzeću predhodi njegovom trošenju.Ne mogu se trošiti sredstva koja nisu obezbeđena,odnosno angažovana. Novčana sredstva su univerzalno raspoloživa i mogu se koristiti za razne svrhe i namene – u svim fazama procesa rada i delovima preduzeća.Osnovna sredstva se odjednom unose i angažuju u jednom ciklusu,a troše u nizu ciklusa i u dužem vremenskom perodu. Obrtna sredstva se angažuju i troše u jednom ciklusu poslovanja.Ona se tranformišu u obliku proizvoda i zarada. Cilj trošenja je proizvodnja određenih upotrebnih vrednosti proizvoda ili usluga. Cilj angažovanja je stvaranje i omogućavanje uslova za trošenje,odnosno obavljanja delatnosti perduzeća.Obim angažovanih sredstava u jednom ciklusu uvek je veci od obima utrošenih sredstava,jer se osnovna sredstva ne utroše odjednom i u jednom ciklusu,vec postupno u određenom vremenskom periodu. Za kvalitet angašovanja je zato bitna i vrednost angažovanih sredstava i vreme njihovog angažovanja,dok je za trošenje značajna suma utrošenih sredstava u određenom vremenskom periodu.

13

Literatura

1. Babić, Š.: Uvod u ekonomiku poduzeća, Zagreb, 1967.2. Gerstner, P.: Analiza bilansa, Beograd, 1933.3. Dennona, A.: Planiranje troškova i obračun proizvodnje, Informator, Zagreb,

1963.4. Dohčević, S.: Jedinstveni sistem indikatora za uporedne analize završnih računa,

Beograd, 1962.5. Dohčević, S.: Sistem analize i informisanja o poslovanju OUR, Zavod za

ekonomske ekspertize, Beograd, 1982.6. Jovanović, Z).: Analiza poslovanja preduzeća, Savremena administracija,

Beograd, 1967.7. Jovanović, D.: Obrtna sredstva privrednih organizacija, Savremena

administracija, Beograd, 1959.

14