Upload
others
View
7
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
ŞANLIURFA RAPORU
. . . . . . Ü N İ V E R S İ T E S İ - . . . . . . F A K Ü L T E S İ
Buradaki verilerin doğruluğu garanti edilmez.
Tamamen örnek/uygulama amaçlıdır.
2017
ŞANLIURFA RAPORU Word Uygulama Çalışması
Bilgisayar Dersi Kelime İşlemci (MS Word) Ödevi
Hazırlayan Ad SOYAD
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
i ÖNSÖZ
ÖNSÖZ
Bu rapor, Bilgisayar dersi uygulaması için hazırlanmış örnek bir uygulamadır. Bu raporda
amaç, öğrencilerin, ofis uygulamalarında en çok kullanılan Microsoft Word kelime işlem programını
kullanarak aşağıda listelenmiş işlemleri, uygulamaktır. Raporun içindeki bilgiler örnek uygulama
sayfaları olduğundan doğruluğu garanti edilmemiştir.
Yazı stillerini kullanma,
Madde işaretleri ve numaralandırma,
Yazı biçimlendirmeleri (hizalama, fontlar, yazı büyüklüğü),
Sayfa numarası ekleme,
Dip not ekleme,
Sayfalara alt bilgi ve üst bilgi ekleme, her bölüme farklı üstbilgiler, alt bilgiler ekleme
Paragraf başları, Paragraf biçimlendirmeleri
Satır aralıklarını değiştirmek,
Tablo ekleme,
Kesmeler kullanılarak sayfa sonu, bölüm sonu işaretleri ekleme,
Sayfa düzeni,
Resim ekleme,
Resimlere, tablolara ve şekillere yazı ekleme
Yazım hataları kontrolü,
İçindekiler dizini, resimler dizini, tablolar dizini ekleme
Kelime dizini ekleme
Her öğrenci verilen biçimsiz yazılar üzerinde yukarıda açıklanan biçimlendirme işlemlerini
gerçekleştirerek örnek rapora benzetmeye çalışacaktır. Rapordaki bilgiler doğru olmayabilir. Amaç
Word programını etkin bir şekilde kullanmaktır. Yukarıdaki maddeleri kullanarak bu raporda
hazırlanmış düzene uymanız gerekmektedir. Hazırladığınız raporda kapak, önsöz, teşekkür, içindekiler
ve ekler kısmı bulunmak zorundadır.
Hazırlayan Ad SOYAD
ii ŞANLIURFA RAPORU
İÇİNDEKİLER TABLOSU
ÖNSÖZ ............................................................................................................................................. İ
KURALLAR .............................................................................. HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.
İÇİNDEKİLER TABLOSU ..................................................................................................................... İİ
1. ŞANLIURFA HAKKINDA GENEL BİLGİ ........................................................................................ 1
2. TARİHÇESİ ............................................................................................................................... 2
2.1. NEDEN PEYGAMBERLER ŞEHRİ? ............................................................................................. 3
2.1.1. Hz. İBRAHİM .................................................................................................................. 3
2.1.2. Hz. EYYUB ...................................................................................................................... 4
2.1.3. Hz. ELYASA ..................................................................................................................... 4
2.1.4. Hz. ŞUAYB ...................................................................................................................... 4
2.1.5. Hz. NUH ......................................................................................................................... 4
2.1.6. Hz. MUSA ....................................................................................................................... 5
2.1.7. Hz. LUT ........................................................................................................................... 5
2.1.8. Hz. YAKUP ...................................................................................................................... 5
3. TARİHİ VE TURİSTİK YERLER ..................................................................................................... 6
3.1. ESKİ ŞEHİR ................................................................................................................................. 6
3.2. ULUCAMİ .................................................................................................................................. 6
3.3. BALIKLIGÖL ................................................................................................................................ 6
3.4. HARRAN .................................................................................................................................... 7
3.5. ATATÜRK BARAJI ......................................................................................................................... 7
4. ŞANLIURFA'NIN DÜNYA İNANÇ TURİZMİNDEKİ YERİ ................................................................ 9
4.1. İLKEL DİNLER VE ŞANLIURFA ................................................................................................. 10
4.2. ÇOK TANRILI DİNLER VE ŞANLIURFA ..................................................................................... 11
4.2.1. Harran ve Paganizm .................................................................................................... 11
4.2.2. Soğmatar ve Paganizm ................................................................................................ 12
4.3. TEK TANRILI DİNLER (SEMAVİ DİNLER) VE ŞANLIURFA ......................................................... 12
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
iii İÇİNDEKİLER TABLOSU
4.3.1. ŞANLIURFA'DAKİ HIRİSTİYAN YAPILARI ....................................................................... 12
4.4. ANADOLUNUN EN ÖNEMLİ TURİZM GÜZERGÂHLARINDAN ŞANLIURFA TURİZM YOLU VE BU
BÖLGEDEKİ ÖREN YERLERİ ................................................................................................................ 14
4.4.1. CABİR EL-ENSAR CAMİİ VE TÜRBESİ ............................................................................ 14
4.4.2. İMAM BAKIR CAMİİ VE TÜRBESİ .................................................................................. 14
4.4.3. HARRAN ....................................................................................................................... 15
4.4.4. EYYUP NEBİ KÖYÜ PEYGAMBER MEZARLARI (TÜRBELERİ) .......................................... 16
5. TARIM VE HAYVANCILIK ........................................................................................................ 18
5.1. TARIM ................................................................................................................................... 18
5.1.1. Önemli kültür bitkilerinin üretiminde Şanlıurfa İlinin Türkiye Üretimindeki Payı; ....... 19
5.1.2. Tarla Ürünleri Üretimi 2007 ........................................................................................ 19
5.1.3. Sebze Üretimi 2007 ..................................................................................................... 20
5.1.4. Meyve - Bağ Üretimi 2007 ........................................................................................... 20
5.2. HAYVANCILIK ........................................................................................................................ 21
6. SANAYİ VE TİCARET ............................................................................................................... 22
7. ŞANLIURFA İLÇELERİ .............................................................................................................. 23
7.1. AKÇAKALE ............................................................................................................................... 23
7.2. BİRECİK ................................................................................................................................... 23
7.3. BOZOVA .................................................................................................................................. 24
7.4. CEYLANPINAR........................................................................................................................... 24
7.5. HALFETİ .................................................................................................................................. 25
7.6. HARRAN .................................................................................................................................. 25
7.7. HİLVAN ................................................................................................................................... 25
7.8. SİVEREK .................................................................................................................................. 26
7.9. SURUÇ .................................................................................................................................... 26
7.10. VİRANŞEHİR ............................................................................................................................. 28
8. KÜLTÜR-SANAT ..................................................................................................................... 29
8.1. EL SANATLARI ....................................................................................................................... 29
8.1.1. ABACILIK ...................................................................................................................... 29
Hazırlayan Ad SOYAD
iv ŞANLIURFA RAPORU
8.1.2. AĞAÇ OYMACILIĞI ....................................................................................................... 29
8.1.3. BAKIRCILIK ................................................................................................................... 29
8.1.4. KEÇECİLİK ..................................................................................................................... 30
8.1.5. KÜRKÇÜLÜK ................................................................................................................. 31
8.1.6. SARAÇLIK ..................................................................................................................... 31
8.1.7. TARAKÇILIK .................................................................................................................. 31
8.2. MÜZİK KÜLTÜRÜ .................................................................................................................. 32
8.2.1. Sıra Geceleri ................................................................................................................. 32
8.2.2. Kazancı Bedih .............................................................................................................. 33
8.2.3. Urfa’da mahalli müzik kayıtları ve kahvehaneler ........................................................ 35
8.2.4. Kazancı Bedih’in “Pir” ve “Ustalık” mertebesi ............................................................. 36
8.3. MUTFAK KÜLTÜRÜ ............................................................................................................... 37
8.3.1. ÇİĞ KÖFTE .................................................................................................................... 38
8.3.2. İSOT. (ŞANLIURFAYA ÖZGÜ PUL BİBER) ....................................................................... 39
EKLER ............................................................................................................................................ 40
EK-1 ÇİĞKÖFTE HAZIRLANIŞI: ................................................................................................................... 40
EK-2 EN MEŞHUR URFA TÜRKÜLERİ ......................................................................................................... 42
RESİMLER DİZİNİ ........................................................................................................................... 44
TABLOLAR DİZİNİ ........................................................................................................................... 44
KELİME DİZİNİ ............................................................................................................................... 45
TEŞEKKÜR ..................................................................................................................................... 47
KAYNAKLAR .................................................................................................................................. 48
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
1 ŞANLIURFA RAPORU
1. ŞANLIURFA HAKKINDA GENEL BİLGİ
Şanlıurfa ili (kısaca Urfa), Türkiye Cumhuriyetinin Güneydoğu Anadolu bölgesinde doğuda
Mardin, batıda Gaziantep, kuzeyde Adıyaman, kuzeybatıda Diyarbakır illeri ve güneyde Suriye sınırı ile
çevrelenmiş bir sınır ilidir. Şanlıurfa ilinde merkez ilçeyle birlikte 11 ilçe, 26 belediye, 30 bucak, 1,080
köy ve 1,624 köy altı yerleşim yeri vardır. Ortalama yükseltisi 518 metre olan Şanlıurfa 18,584 (D.İ.E.
1997) kilometrekarelik yüzölçümü ile Türkiye' nin 7. büyük ilidir. Son nüfus sayımına göre nüfusu
1.443.422 kişidir.
Şanlıurfa'nın ilçeleri ise şunlardır: Merkez, Akçakale, Birecik, Bozova, Ceylanpınar, Halfeti,
Harran, Hilvan, Siverek, Suruç, Viranşehir.
1919 yılında, önce İngilizlerin, daha sonra Fransızların işgaline uğrayan Urfa, 11 Nisan 1920'de
Urfalı milisler tarafından işgalden kurtarılmış; Urfa milletvekili Osman Doğan ve 17 arkadaşının,
Kurtuluş Savaşında gösterdiği kahramanlıktan dolayı Urfa ili adının "Şanlıurfa" olarak değiştirilmesine
ilişkin kanun teklifi TBMM tarafından 6 Aralık 1984 tarihinde kabul edilerek kanunlaşmıştır.
Resim 1 Şanılıurfa ili ve ilçeleri haritası
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
2 ŞANLIURFA RAPORU
2. TARİHÇESİ
Urfa Kur'an, İncil ve Tonah (Eski ahit/ Tevrat)'ta geçen İbrahim peygamberin, doğum yeri olarak
kabul edilir ve anısına Camii de bulunmaktadır. Ayrıca Eyüp Peygamberin de(İncil ve Eski ahitte Job)
dogum yeri olarak kabul edilir.
Urfa kent merkezinin altında bugünkü Balıklıgöl'ün kuzeyinde yapılan bir keşif sonucu, Urfa
kent merkezi tarihinin MÖ. 9500'e Çanak-Çömleksiz Neolitik Döneme kadar uzandığı görülmüştür.
11.500 yıllık tarihi süreç içerisinde Ebla, Akkad, Sümer, Babil, Hitit, Hurri-Mitanni, Arami, Asur, Pers,
Makedonya, Roma, Bizans gibi uygarlıkların egemenlikleri altında yaşmıştır.
Urfa, 1094 yılında Selçuklu hâkimiyetine girmiştir. 1098'de Haçlı Kontluğu, daha sonra Eyyubi,
Memluk, Türkmen aşiretleri, Timur devleti, Akkoyunlular, Dulkadir beyliği, Safeviler ve en son da
1516'da Osmanlı sınırları içine katılmıştır. Önceleri Diyarbakır Eyalet sınırları içerisinde yer alan Urfa,
1876'da Halep vilayetine bağlanmış, 1916'da ise bağımsız bir sancak olmuştur.
Resim 2 Harran Üniversite kalıntıları
Urfa tarihinin Paleolotik çağa kadar (M.Ö. 500.000 - 8.000) uzandığı tespit olunmuştur.
Kazılarda neolitik çağ (M.Ö. 7250 - 5500), kalkolitik çağ (M.Ö. 5500 3200) ve ilk tunç çağına ait (M.Ö.
3200 - 1800) çok sayıda değerli eserler ele geçirilmiştir.Belgelere dayanmayan bazı iddialara göre
Urfa, ilk defa şehirler kuran İdris Peygamber veya Tufan'dan sonra Nuh Peygamber zamanında
kurulmuştur. Ebul Faraç bu görüştedir.
Urfa bölgesi; Sümer - Akat - Hitit, Babil - Kalde, Hurri - Mitanni, Aram - Asur, Med ve Pers
hakimiyetlerini görmüştür. M.Ö. II. bin Hitit vesikalarında geçen Ursu'nun ve Asur vesikalarında geçen
Ruhua veya Ru'ua'nın, bugünkü Urfa olduğu söylenmektedir. Şehir; Ur, Kalde Ur'u, Harran Ur'u,
Orhei, Orhay, Vurhai, Edessa, Diyar Mudar, (Bölge ile beraber) Ruha, Reha ve Urfa adlarını almış, en
son Şanlıurfa olmuştur.
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
3 TARİHÇESİ
Makedonya Kralı Büyük lskender doğu seferi sırasında Urfa' ya hakim olmuştur. (M.Ö. 332). Bu
devir, M. Ö. 132'de ASRAANE krallığı ile son bulmuştur. M. S. 250 yıllarına kadar devam eden Osroane
Krallığı dönemi Hıristiyanlık açısından büyük önem taşımaktadır. O çağın Osroane Kralı Abgar
Ukomo'nun (Kara Abgar) dünyada Hristiyanlığı resmi din olarak kabul eden ilk krallardan olduğu, Hz.
lsa ile mektuplaştığı ve Hz. lsa'yı dinini yaymak üzere Urfa'ya davet ettiği bilinmektedir. Bu davet
üzerine Hz. lsa yüzünü sildiği mendile çıkan mucizevi resmini ve Urfa'yı kutsadığına dair bir
mektubunu Abgar Ukomo'ya göndermiştir. Bu nedenle Urfa'ya Hıristiyanlarca bugün bile "Kutsal
Şehir" denilmektedir. Hıristiyanlık aleminde kutsal sayılan bu mendilin uzun süre Urfa'yı
düşmanlardan koruduğuna inanılmış. M.S. 944 yılında Bizans İmparatorunun doğudaki kuvvetlerinin
komutanı Ioannes Kurkuas Urfa üzerine yürüyerek Hz. İsa'nın bu mucizevi resmini almayı başarmış ve
onu büyük bir törenle İstanbul'a götürmüştür.
Hristiyanlığı ilk yıllarında kabul eden Urfa, Müslümanlığı da ilk yıllarında kabul etmiştir. (M.S.
639). Selçuklu Sultanı Alpaslan'ın 1071 yılında şehri kuşatmasına kadar birçok siyasi ve dini
hareketlerin olduğu Urfa' da bağımsız bir Haçlı Kontluğu (M.S. 1098-1144) kurulmuştur. 1144 yılında
İmadeddin Zengi, 1 182'de Selahaddin Eyyübi Urfa'ya hakim olmuştur.
1240 ve 1250 yıllarındaki iki Moğol yağmasından sonra 1260 yılında Hülagü Han bölgeyi yakıp
yıkmıştır. Urfa 1404 tarihinde Akkoyunluların, 1514 yılında Safevilerin eline geçmiş ve 1517 yılında
Osmanlı İmparatorluğuna dahil olmuştur.24 Mart 1919'da İngiliz, 30 Ekim 1919'da Fransızlar
tarafından işgal edilmiştir. Fransızlara karşı başlatılan direniş ve savaş 11 Nisan 1920'de şehir halkının
zaferiyle sonuçlanmıştır.
2.1. NEDEN PEYGAMBERLER ŞEHRİ?
2.1.1. Hz. İBRAHİM
Rüyasında hükümdarlığının elinden gittiğini gören Kral Nemrut'un bu rüyası kahinler tarafından:
"... Bu yıl bir çocuk doğacak, senin putperest dinini ortadan kaldıracak ve Krallığına son verecek"
şeklinde yorumlanır. Bunun üzerine Nemrut o yıl doğan ve doğacak olan bütün çocukları öldürtmeye
karar verir. Hz. İbrahim' e hamile olan Nuna, hamileliğini herkesten gizleyerek Hz. İbrahim'i bir
mağarada gizlice doğurur.
Hz. İbrahim bu mağarada 7 yaşına kadar herkesten gizlice yaşadı. 7 yaşından sonra mağaradan
çıkarılıp baba evine getirilen İbrahim büyüyünce Nemrut ve halkının taptığı putlarla mücadele etmeye
başladı. Gerçek tanrının putlar değil bütün kiiinatı yaratan tek Allah olduğunu anlatmaya çalıştı.
Bunun üzerine Nemrut, Hz. İbrahim'i yakalatarak Urfa kalesinin bulunduğu tepeden ateşe attırdı. O
Hazırlayan Ad SOYAD
4 ŞANLIURFA RAPORU
anda Allah tarafından ateşe "Ey ateş İbrahim'e karşı serin ve selamet ol" emri verildi. Ateş su, odunlar
balık oldu. Hz. İbrahim sağ salim olarak bir gül bf1hçesinin içerisine düştü.
Onun düştüğü yerde oluşan Halil-ür Rahman ve Aynzeliha gölleri ile içerisindeki balıklar bugün
dünyanın her tarafından gelen insanlarca ziyaret edilmektedir. Ayrıca Hz. İbrahim'in doğduğu mağara,
bu göllerin yakınındaki Mevlid-i Halil Camii içerisinde olup ziyarete açık tutulmaktadır.
2.1.2. Hz. EYYUB
Allah, Urfa' da yaşayan Eyyüb peygamberin kendisine bağlılığını göstermek için önce mallarını
ve çocuk1arını elinden aldı ve daha sonra kendisine ağır bir hastalık verdi. Hasta yattığı mağarada
bütün vücudunu kurtlar kapladı. Eyyüb peygamber bütün bunlara rağmen Allah'a isyan etmedi.
Allah'a ibadetten geri kalmadı, sabır ve şükür gösterdi. Allah onun bu sabrına karşılık olarak sıhhatini
ve malını geri verdi. Hz. Eyyüb bu nedenle sabır örneği olarak kabul edilir.
Hz. Eyyüb'un hastalık çektiği mağara ve kutsal suyu ile yıkanarak şifa bulduğu kuyu bugün
Urfa'nın Eyyüb Peygamber semtinde ziyaret edilmektedir.
Hz. Eyyüb'ün mezarı, Urfa'nın Viranşehir ilçesine 20 km. uzaklıktaki Eyyüb Nebi köyündedir. Bu
köy, bir peygamberler köyü gibidir. Eyyüb Peygamberin Türbesi, Hanımı Hz. Rahme'nin Türbesi ve
Elyasa' Peygamberin vefat ettiği yer buradadır.
2.1.3. Hz. ELYASA
Elyasa' peygamber Eyyüb peygamberi ziyaret etmek ister. Uzun yıllar arar, sonunda bulunduğu
yere yaklaştığını bilmemektedir. Karşısına şeytan çıkar. Daha çok uzakta olduğunu söyler. Elyasa
peygamber yaşlanmıştır. Dua eder Allah ruhunu alır. 1 Km. kala O'na ulaşamadan vefat etmiş olduğu
yer bu köydedir
2.1.4. Hz. ŞUAYB
Şuayb Peygamber'in Urfa'nın 85 km. doğusundaki tarihi Şuayb şehrinde yaşadığına
inanılmaktadır. Bu tarihi kent kalıntıları arasındaki bir mağara ev O'nun makamı olarak ziyaret
edilmektedir. (Bakınız Şuayb şehri)
2.1.5. Hz. NUH
Tufandan sonra, Hz. Nuh'un gemisinin Urfa ile Ceylanpınar (Re'sulayn) arasındaki Cudi dağına
indiğine inanılmaktadır. Bu dağ deniz dalgalarını andıran çok değişik bir yüzey şekline sahiptir. Yöre
halkı bu konuda çok kesin kanaate sahiptirler. Bu yer Soğmatar ve Şuayb şehir ile aynı mevkidedir.
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
5 TARİHÇESİ
Ancak başka bir Cudi dağı da Urfa' nın güneyinde Nemrud'un tahtına 20-25 km. mesafededir.
(Bakınız Cudi şehri)
2.1.6. Hz. MUSA
Günümüzde Yağmurlu Köyü olarak adlandırılan tarihi Soğmatar kenti içerisinde, Hz. Musa'nın
Kuyusu ve Asa' sının izi diye ziyaret edilen iki makamı vardır.
2.1.7. Hz. LUT
Hz. İbrahim'in kardeşi Harran'ın oğludur. Lut Hz. İbrahim ile birlikte göç etmiş ve peygamberlik
ile görevlendirileceği Sodom'a gitmiştir. Urfa' da doğmuş ve ilk çocukluğu Hz. İbrahim ile beraber
geçmiştir.
Onunla beraber Harran'da da yaşamıştır
2.1.8. Hz. YAKUP
Urfa' nın güney batısında Deyr Yakup - Nemrud'un Tahtı denilen yapıda misafir kalmıştır. Bu yer
şehre 1O km. mesafededir.
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
6 ŞANLIURFA RAPORU
3. TARİHİ VE TURİSTİK YERLER
3.1. Eski Şehir
Kent merkezi Ortadoğu tarzında son derece canlı bir Çarşı etrafında gelişmiştir. Geleneksel
mimari doku kısmen yozlaşmış olmakla birlikte, sokak aralarında birçok yerde çarpıcı güzelliğe sahip
eski yapılara rastlanır. En güzel eski evlerden biri Şurkav1 tarafından restore edilen Şurkav Kültür
Evi'dir.
3.2. Ulucami
1175 tarihinde Musul hükümdarı Nureddin Zengi tarafından kiliseden çevirilmiştir. Daha önce
çan kulesi olan minaresi sekizgendir. Aslen havra olarak inşa edilmiştir.
3.3. Balıklıgöl
Balıklıgöl, (Aynzeliha ve Halil-Ür Rahman Gölleri ) Şanlıurfa şehir merkezinin güneybatısında
yer alan ve İbrahim Peygamberin ateşe atıldığında düştüğü yer olarak bilinen bu iki göl, kutsal
balıkları ve çevrelerindeki tarihi eserler ile Şanlıurfa'nın en çok ziyaretçi çeken yerleridir. İbrahim
Peygamber, devrin zalim hükümdarı Nemrut ve halkının taptığı putlarla mücadele etmeye, tek tanrı
fikrini savunmaya başlayınca, Nemrut tarafından bugünkü kalenin bulunduğu tepeden ateşe atılır. Bu
sırada Allah tarafından ateşe "Ey ateş, İbrahim'e karşı serin ve selamet ol" emri verilir. Bu emir
üzerine, ateş suya odunlar da balığa dönüşür. İbrahim bir gül bahçesinin içersine sağ olarak düşer.
İbrahim'in düştüğü yer Halil-ür Rahman gölüdür. Rivayete göre Nemrut'un kızı Zeliha da İbrahim'e
inandığından kendisini onun peşinden ateşe atar. Zeliha'nın düştüğü yerde de Aynzeliha Gölü
oluşmuştur. Her iki göldeki balıklar halk tarafından kutsal kabul edilerek yenilmemekte ve
korunmaktadır.
Resim 3 Balıklıgöl
1 Şanlı Urfa Kültür ve Araştırma Vakfı
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
7 TARİHİ VE TURİSTİK YERLER
3.4. Harran
M.Ö. 2000 yılında Ur şehrinin bir ticari kolu olarak kurulduğuna inanılan Harran'ın Sümerce
veya Akatça kervan veya geçit yeri anlamına gelen "Harran-U” kelimesinden türediği
düşünülmektedir. Moğol İstilasında Yıkılan Harran Üniversitesinin Harabesi ile tarihi Harran evleri
görülebilir.
3.5. Atatürk barajı
Atatürk Barajı, Şanlıurfa ve Adıyaman illeri arasında, Fırat Nehri üzerinde kurulu olup, enerji
ve sulama amaçlıdır. 1983 yılında inşaatı başlamış olan baraj 1992 yılında işletmeye açıldı. 8 türbine
sahip barajın yüksekliği 169 metredir. 2400 MW gücüyle yıllık 8900 GWh elektrik üretim kapasitesine
sahiptir.
Kaya dolgu tipinde bir barajdır. Gövde hacmi 84 500 000 m³ tür. Dış yüzeyi kaya içi kil ve
topraktır. Baraj gölünün baskısı ile ilk inşaasındaki yüksekliği 10 metre kısalmıştır.
İnşaatına; 4 Kasım 1983 tarihinde başlandı. 1994 senesinde bitirilmesi planlanan baraj;
sulama ve enerji elde etmek maksadıyla yapılmıştır. 2400 megavat, yılda 8.9 milyar kilovatsaat
elektrik enerjisi üretecek kapasitededir. 84.4 milyon m3 kaya ve toprak dolgu ile dolgu hacmi
bakımından bugüne kadar dünyada inşa edilen barajlar arasında beşinci sıradadır. Meydana gelen göl
alanı 817 kilometre karedir. Yıllık ortalama su akışı 26.654 milyar metreküptür. Toplam su depolama
hacmi 48.7 milyar metreküptür.
Her bir grupta; gücü 300.000 kilovat olan 8 adet türbün jeneratör bulunmaktadır. 25 Temmuz
1992'de bu 8 üniteden ikisi hizmete açılmıştır. Halen inşaatı devam eden Şanlıurfa Tünelinin de
tamamlanması ile, Şanlıurfa, Harran, Mardin, Ceylanpınar, Siverek-Hilvan ovaları ile beraber 1.43
milyon dönüm arazi sulanır hale gelecektir. Temelden yüksekliği 169 metredir. Nehir seviyesinden
yükseklik bakımından minimum su kotu 513, ideal su kotu 526, maksimum su kotu ise 524 metreye
ulaşır. Barajda elektrik üretimi için derinliğin en az 133 metre olması gerekir. Baraj duvarının boyu
1644, eni ise 15 metredir.
Atatürk Barajı, dolgu hacmi bakımından dünyanın en büyük 6. büyük barajı durumundadır.
Hidroelektrik Santralı da, dünyada halen yapımı sürenler arasında 3., inşa edilmiş olanlar arasında da
5. en büyük santraldir. Aynı zamanda Avrupa'nın ve Türkiye'nin en büyük barajıdır.
Atatürk Barajı, tamamen Türk işçi ve mühendisinin emek ve alın teriyle gerçekleştirilmiştir. Bu
dev barajın gövdesi 80 ay gibi kısa bir zamanda bitirilmiştir.
Hazırlayan Ad SOYAD
8 ŞANLIURFA RAPORU
Resim 4 Atatürk Barajı
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
9 ŞANLIURFA RAPORU
4. ŞANLIURFA'NIN DÜNYA İNANÇ TURİZMİNDEKİ YERİ
Şanlıurfa tarihte dünya kültür ve medeniyetinin merkezi kabul edilen ve arkeoloji
literatüründe "Bereketli Hilal" olarak adlandırılan bölge üzerinde yer almaktadır. Arkeolojik kazılardan
elde edilen buluntular, şehir merkezindeki Balıklıgöl civarının günümüzden 11.000 yıl önce Neolitik
Çağ insanları tarafından iskan edildiğini kanıtlamıştır. Bu çağ, Anadolu'da mimarlık sanatının
başlangıcı sayılmaktadır.
Resim 5 Eski Dünya
Mimarlık tarihi bu kadar eskilere dayanan Şanlıurfa, günümüzde de mimari eserlerinin
zenginliği bakımından Anadolu'nun önde gelen illeri arasında yer almakta ve bu özelliğinden dolayı
"Müze Şehir" adıyla tanınmaktadır.
Şanlıurfa, dinler tarihi ve inanç turizmi yönüyle de dünya kültüründe önemli bir yere sahiptir.
İl merkezi yakınındaki Göbekli Tepe'de yapılan arkeolojik kazılarda, ilkel dinlere ait olan ve
günümüzden 11.000 yıl öncesine tarihlenen dünyanın en eski tapınakları bulunmuş ve Şanlıurfa'nın
inanan insanların dünyadaki en eski merkezi olduğu anlaşılmıştır.
İlkel dinlerin dünyada bilinen en eski merkezi Şanlıurfa, çok tanrılı (politeist) dinler ile tek
tanrılı (monoteist) dinlerin de önemli merkezlerinden biridir.
Assur ve Babil dönemlerinde; Ay, güneş ve gezegenlerin kutsal sayıldığı politeist bir din olan
Paganizm'in baştanrısı "Sin"in mabedi Harran'da bulunuyor ve Soğmatar bu dinin önemli bir merkezi
şehri sayılıyordu.
Hazırlayan Ad SOYAD
10 ŞANLIURFA RAPORU
Musevi, Hıristiyan ve İslâm dinleri peygamberlerinin atası olan Hz. İbrahim (A.S.) Şanlıurfa'da
doğmuş, Nemrut ve Halkının taptığı putlarla mücadele ettiği için burada ateşe atılmıştır. Lut
Peygamber, amcası Hz. İbrahim'in ateşe atılmasını görmüş ve daha sonra Şanlıurfa'dan Sodom'a
doğru yola çıkmıştır. İbrahim Peygamber'in torunu ve İsrailoğullarının atası Yakub Peygamber
Harran'da evlenmiş, Eyyub Peygamber Şanlıurfa'da hastalık çekmiş ve Şanlıurfa'da vefat etmiştir. Hz.
Eyyub'u arayan Elyasa' Peygamber O'nun yaşadığı Eyyub Nebi Köyü'ne kadar gelmiş, ancak kendisini
göremeden orada vefat etmiştir. Şuayb Peygamber, Harran'a 37 km. mesafedeki Şuayb Şehri'nde
yaşamış, Musa Peygamber, Şuayb Şehri yakınındaki Soğmatar'da Şuayb Peygamberle buluşmuştur.
İsa Peygamber, Şanlıurfa'yı kutsadığına dair bir mektubunu ve yüzünü sildiği mendile çıkan mûcizevi
portresini Urfa Kralı Abgar Ukkama'ya göndermiş, Hıristiyanlık devlet dini olarak dünyada ilk defa bu
dönemde Şanlıurfa'da kabul görmüştür. Bütün bu peygamberlerin Urfa ile ilgisinin bulunması nedeni
ile Urfa'nın bir adı da "Peygamberler Şehri"dir.
Bütün bunlardan, Şanlıurfa'nın dinler tarihi ve inanç turizmi yönünden Mekke ve Kudüs'ten
sonra dünyanın önemli inanç merkezlerinden biri olduğu anlaşılmaktadır.
4.1. İLKEL DİNLER VE ŞANLIURFA
İl merkezi yakınlarındaki Göbekli Tepe'de yapılan arkeolojik kazılarda günümüzden 13.500 yıl
öncesine tarihlenen Cilalı Taş Devri (Neolitik Çağ)'nin Akeramik evresi insanlarına ait dünyanın en eski
tapınakları bulunmuştur.
Göbekli Tepe insanlarının tapındıkları boğa, aslan, kurt, domuz, turna kuşu, ördek ve yılan
başta olmak üzere çeşitli hayvan kabartmalarının olduğu "T" biçimli taş steller 2000-2001 kazılarında
ortaya çıkartılmıştır. Kazılar halen devam etmektedir.
Neolitik Çağ'ın M.Ö. 8000-8500 evresine ait ikinci bir tapınak yeri Tektek Dağları mevkiinde
yeralan Karahantepe (Keçilitepe)'de keşfedilmiş ve burada yapılan yüzey araştırmasında toprağa
gömülü, ancak başları görülebilen çok sayıda stel tespit edilmiş, bunlardan birinin üzerinde Cinsiyet
Tanrısı'nı sembolize eden bir yılan figürüne rastlanılmıştır.
Göbekli Tepe ve Karahantepe tapınakları dışında, Hilvan İlçesi'ne bağlı Nevali Çori'de yapılan
arkeolojik kazılarda Neolitik Çağ'ın M.Ö. 7000 evresine bağlanan kare planlı bir tapınak ve içerisinde
stilize insan figürlü iki stel bulunmuştur.
Şanlıurfa bölgesinde yapılan bir çok arkeolojik kazıda Kalkolitik Çağ ve Eski Tunç Çağı
halklarının tapındıkları şematik tanrı heykelciklerine (idol) rastlanmıştır. Bozova İlçesi'ne bağlı Titriş
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
11 ŞANLIURFA'NIN DÜNYA İNANÇ TURİZMİNDEKİ YERİ
Höyük nekropolünde ortaya çıkartılan ve insan şeklinde tanrıları tasvir eden çok sayıda keman tipi
idol Şanlıurfa Müzesi'nde sergilenmektedir.
Resim 6 Dikili taş
4.2. ÇOK TANRILI DİNLER VE ŞANLIURFA
İlkel dinlerin dünyada bilinen eski merkezi Şanlıurfa, çok tanrılı dinlerin de dünyadaki önemli
merkezlerinden biridir. Ay, güneş ve gezegenlerin kutsal sayıldığı eski Mezopotamya'daki Assur ve
Babilliler'in politeist (çoktanrılı) inancına dayanan paganizm'in önemli merkez şehirleri Harran ve
Soğmatar Şanlıurfa ili sınırları içerisindedir.
4.2.1. Harran ve Paganizm
Babiller döneminde "ilu sa ilani" (tanrıların tanrısı), "sar ilani" (tanrıların kralı) ve "bel ilani"
(tanrıların efendisi - rabbi) olarak adlandırılan ay tanrısı "Sin", paganistlerin en büyük tanrısı olma
özelliğini asırlar boyu devam ettirmiş ve Romalılar döneminde "marelaha" olarak adlandırılmıştır.
M.Ö. 2000 başlarına ait Kültepe ve Mari tabletlerinde Harran'daki Sin mabedinde bir
antlaşma imza edildiğine dair bilgiler bulunmaktadır. Yine M.Ö. II. binin ortalarına ait Hitit
tabletlerinde, Hititlerle Mitanniler arasında yapılan bir antlaşmaya Harran'daki ay tanrısı Sin'in ve
Güneş Tanrısı Şamas'ın şahit tutulduğu belirtilmektedir. 1950 yılında Harran'da yapılan arkeolojik
kazılarda bulunan ve Babil kralı Nabonid dönemine (M.Ö. V. yy.) tarihlenen tanrı Sin ve Şamas'ı
temsil eden çivi yazılı steller Şanlıurfa Müzesi'nde sergilenmektedir.
Hazırlayan Ad SOYAD
12 ŞANLIURFA RAPORU
4.2.2. Soğmatar ve Paganizm
Soğmatar şehri; ay, güneş ve gezegenlerin kutsal sayıldığı Pagan dininin ve bu dinin baştanrısı
Marelahe'nin (tanrıların efendisi) merkezidir. Marelahe'yi temsil eden açık hava mabedi "Kutsal Tepe"
Soğmatar'ın odak noktasını teşkil etmektedir. Bu Tepe'nin zirvesinde kaya yüzeyine oyulmuş ve M.S.
164-165'lere tarihlenen Süryânice yazılar, bazı önemli kişilerin Marelahe adına bu tepeye diktirdikleri
anıt sütunlar ve sunaklarla ilgilidir.
Tepenin kuzeye bakan yamacındaki kabartma portrenin Ay Tanrısı Sin, boydan tasvir edilmiş
insan kabartmasının ise Tanrı Ma'na şerefine aynı tarihlerde yapıldığı yanlarındaki Süryânice
kitabelerden anlaşılmaktadır.
Kutsal Tepe'nin batısında, kuzeyinde ve kuzey batısındaki tepelerde yer alan 7 adet yapı
kalıntısı Güneş, Ay, Satürn, Jüpiter, Mars, Venüs ve Merkür tanrılarının temsil etmektedir.
4.3. TEK TANRILI DİNLER (SEMAVİ DİNLER) VE ŞANLIURFA
Şanlıurfa’da yaşadığı kabul edilen peygamberlerden dolayı bu şehir "Peygamberler Şehri" ve
"Kutsanmış Şehir" adlarıyla tanınmaktadır.
4.3.1. ŞANLIURFA'DAKİ HIRİSTİYAN YAPILARI
Hıristiyanlığın devlet dini olarak dünyada ilk kabul gördüğü yer olan Şanlıurfa'da dünyanın en
görkemli kiliseleri inşa edilmiş, ancak bunlardan V. yüzyıla ait olanların bir kısmının kalıntıları
günümüze ulaşabilmiştir.
Deyr Yakub (Yakub Manastırı): İl merkezindeki Eyyub Peygamber makamının 4 km. batısında
bulunan Deyr Yakub, halk arasında "Nemrud'un Tahtı" ya da "Cin Değirmeni" olarak anılmaktadır.
Buradaki yüksek bir dağın tepesinde M.Ö. I. yüzyılda (putperest dönem) Edessa Kralı Abgar Manu'nun
oğlu Aryu'nun aile fertleri için inşa edilmiş anıt mezar kalıntıları yer almaktadır. Bazı kaynaklarda
manastır olarak adlandırılan, doğu batı istikametinde dikdörtgen planlı iki katlı büyük yapı kalıntısının
zemin katının doğu kesimi üç katlı anıt mezardır. Edessa krallarının yattığı tahmin edilen ve esas girişi
zemin kattan olan mezar odası; kuzey, güney ve doğuda kemerli birer arkosoliumdan oluşmaktadır.
Bu tapınağın M.S. V. yüzyılda kerametleri ve kehânetleri ile ünlü olan ve Suruç
Episkoposluğuna kadar yükselmiş bulunan Suruçlu Aziz Yakub zamamında (M.S. 451-521) manastır
olarak kullanıldığı ve bundan ötürü Deyr Yakub (Yakub Manastırı) olarak anıldığı tahmin
edilmektedir.
Ayrıca halk arasında Yakub Peygamber'in burada kaldığına ve Deyr Yakub adının bundan
dolayı verildiğine inanılmaktadır.
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
13 ŞANLIURFA'NIN DÜNYA İNANÇ TURİZMİNDEKİ YERİ
Resim 7: Tella Martyrionu
Tella (Viranşehir) Martyrionu: Bizans dönemi Hıristiyanlık yapılarının Şanlıurfa bölgesindeki en büyük
örneklerinden olan oktogonal (sekizgen) planlı bu yapının 34.5x32 m. çapındaki kubbesinin bazalt
taşından örülmüş sekiz paye üzerine oturduğu mevcut kalıntılardan anlaşılmaktadır. Yüzyılımızın
başlarında sekiz payesinin tamamı ayakta olan bu yapının günümüze sadece bir payesi gelebilmiştir.
Büyük bir nekropolün ortasına inşa edildiği anlaşılan bu yapının önemli bir aziz için Martyrion
(şehitlik) olarak IV.-V. yüzyıllar arasında inşa edilmiş olabileceği tahmin edilmektedir.
Aziz Petrus ve Aziz Paulus Kilisesi: Şehrin Ellisekiz Meydanı yakınındadır. VI. Yüzyıla ait bir kilise
kalıntılarının üzerine 1861 yılında inşa edilmiştir. Kilise, Hz. İsa'nın iki havarisinin anısına inşa
edildiğinden onların ismini taşır.
Bu tarihi yapı, Urfalı Süryâniler'in 1924 yılında Halep'e göç edişlerine kadar, kilise ve okul
olarak kullanılmıştır.
İç mekâna giriş kapısı üzerindeki Süryânice inşa kitabesinin tercümesi şöyledir:
"Bütün dünya sana tapar, diz çöker ve her dil adına şükreder. Salih kişilerin girdikleri Allah'ın
evi olan bu kutsal Aziz Petrus ve Aziz Paulus Kilisesi, Patrik II. Yakub ve Metropolit Mar Gregorius
David döneminde, mü'min Süryâni-Yakubi halkının yardımıyla 2112 Yunan ş yılında inşa edildi. Rab,
katkısı olan herkesi mükafatlandırsın."
1924 yılında Tekel İdaresi'ne verilen kilise, Tütün İşleme Fabrikasına dönüştürülmüş, sonraki
yıllarda şaraplık üzüm deposu olarak kullanılmıştır. Yapı, Tekel kelimesinin Fransızca karşılığı olan
Regie (Reji)'den dolayı "Reji Kilisesi" olarak adlandırılmıştır. Kilisenin 1998 yılındaki kısmi restorasyonu
sırasında bahçesinden ve duvarlarından çıkartılan Süryânice yazıtlı 7-8 adet mezar taşı Urfa
Müzesi'nde sergilenmektedir.
Hazırlayan Ad SOYAD
14 ŞANLIURFA RAPORU
4.4. ANADOLUNUN EN ÖNEMLİ TURİZM GÜZERGÂHLARINDAN ŞANLIURFA
TURİZM YOLU VE BU BÖLGEDEKİ ÖREN YERLERİ
Harran'ın 20 km. kuzeyindeki Cabir el-Ensar (Yardımcı) Köyünde Cabir b. Abdullah'a (Cabir el-
Ensar) atfedilen bir türbe (meşhed) ve yanında yine O'nun adını taşıyan bir cami bulunmaktadır.
Mihrap duvarı boyunca üç kubbe ile örtülü olan caminin doğusuna dördüncü bir kubbeli mekânla
türbe eklenmiştir.
4.4.1. CABİR EL-ENSAR CAMİİ VE TÜRBESİ
Cabir el-Ensar'ın hicretten 16 yıl önce (miladi 607) yılında Medine'de doğduğu, 697 yılında
yine Medine'de vefat ettiği kaynaklarda kayıtlıdır. Peygamber Efendimiz ile birlikte bir çok savaşa
katılan, Hz. Peygamberin vefatından sonra Şam'ın fethinde bulunduğu bilinen Cabir b. Abdullah'ın, Hz.
Ömer zamanında Harran ve Urfa'nın fethine katıldığı ve İmam Bakır hazretleri gibi şehit düşen bir
uzvunun gömüldüğü yere bu türbenin (meşhed) ve caminin yapıldığı söylenmektedir.
İmam Bakır türbe ve camiinin orijinal şeklinin bozulmuş olmasına karşın Cabir el-Ensar türbe
ve camii orijinal şeklini muhafaza etmekte olup 1992 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğünce restore
ettirilmiştir.
Resim 8 Cabir El Ensari Türbesi
4.4.2. İMAM BAKIR CAMİİ VE TÜRBESİ
Harran'ın 3 km. kuzey doğusundaki İmam Bakır Köyü'nde, 12 İmam'dan beşincisi olan Ebu
Cafer İmam Muhammed Bakır'a atfedilen bir türbe ve yanında yine O'nun adını taşıyan bir cami
bulunmaktadır.
Anne ve baba tarafından Hz. Fatıma'nın (r.a.) torunu olan, ilim, irfan ve takvasıyla herkesin
saygısını kazanan, geniş bilgisinden dolayı "Bakır" lakabıyla anılan Ebu Cafer İmam Muhammed h. 57
(m. 676) senesinde Medine'de doğmuştur. H. 103 (m. 721) senesinde Hamime'de vefat edince, naşı
Medine-i Münevvere'ye getirilerek Cennet-ül Baki Mezarlığı'na defnedilmiştir.
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
15 ŞANLIURFA'NIN DÜNYA İNANÇ TURİZMİNDEKİ YERİ
Hz. Ömer zamanında Urfa ve Harran'ın fethine katılan (miladi 639) Ebu Cafer İmam
Muhammed'in şehit düşen parmağının buraya gömülerek üzerine türbenin (meşhed) yapıldığı ve
köye "İmam Bakır" adı verildiği söylenilmektedir. Türbenin batısına bitişik bir de cami bulunmaktadır.
Kitabesi bulunmayan her iki yapı son yıllarda betonarme bir şekilde genişletilerek orijinalliğini
kaybetmiştir.
Resim 9 İmam Bakır Türbesi
4.4.3. HARRAN
Şanlıurfa'nın 44 km. güney doğusunda bulunan ve her yıl binlerce yerli ve yabancı turist
tarafından ziyaret edilen tarihi kent Harran, kendi adıyla anılan ovanın merkezinde kurulmuştur.
Tevrat'ta da "Haran" olarak geçen yerin burası olduğu söylenir. İslâm tarihçileri kentin
kuruluşunu Nuh Peygamber'in torunlarından Kaynan'a veya İbrahim Peygamber'in kardeşi "Aran"a
(Haran) bağlarlar. XIII. yüzyıl tarihçilerinden İbn-i Şeddat, Hz. İbrahim'in Filistine gitmeden önce bu
şehirde oturduğunu, bu nedenle Harran'a Hz. İbrahim'in şehri de denildiğini, Harran'da İbrahim
Peygamber'in evinin, adını taşıyan bir mescidin, O'nun otururken yaslandığı bir taşın var olduğunu
yazmaktadır.
Harran, Kuzey Mezopotamya'dan gelerek batı ve kuzey batıya bağlanan önemli ticaret
yollarının kesiştiği bir noktada bulunmaktadır. Bu özelliğinden dolayı Harran, Anadolu ile sıkı ticaret
ilişkileri bulunan Assurlu tüccarların önemli uğrak yerlerinden biri idi. Anadolu'dan Mezopotamya'ya,
Mezopotamya'dan Anadolu'ya olan ticaret akışının binlerce yıl Harran üzerinden yapılmış olması bu
tarihi kentte zengin bir kültür bikiminin oluşmasına neden olmuştur.
Harran; Ay, Güneş ve gezegenlerin kutsal sayıldığı eski Mezopotamya'daki Assur ve Babillerin
politeist inancına dayanan Paganistliğin (Putperestlik) önemli merkezlerinden olması yönüyle de ünlü
idi. Bu nedenledir ki Harran'da Astronomi ilmi çok ilerlemiştir.
Hazırlayan Ad SOYAD
16 ŞANLIURFA RAPORU
Dünyadaki üç büyük felsefe ekolünden birisi "Harran Ekolü"dür. İlkçağdan beri varlığı bilinen
Harran Üniversitesi'nde dünyaca ünlü birçok bilgin yetişmiştir.
Emevi hükümdârlarından II. Mervan 744 yılında Harran'ı Emevi Devleti'nin başkenti yapmıştır.
Emevilerin Asya bölümü 750 yılında Abbâsilere yenilerek Harran'da sona ermiştir. Abbâsi hükümdârı
Harun Reşit zamanında "Harran Üniversitesi" dünyada büyük bir ün kazanmıştır.
Bugün Cüllab ve Deysan ırmakları kurumuş olduğundan Harran sudan ve yeşilden mahrum
bir ovanın ortasında 5000 yıllık tarihi ile ayakta durmaktadır. Tipik evleri, höyügü, kalesi, şehir surları
ve çeşitli mimari kalıntıları ile turistlerin büyük ilgisini çekmektedir. Atatürk Barajı ve Urfa Tünelleri
vasıtasıyla Harran Ovası'na akıtılan Fırat Nehri, Harran'ı tarihteki yeşil ve verimli günlerine tekrar
kavuşturmuştur.
4.4.4. EYYUP NEBİ KÖYÜ PEYGAMBER MEZARLARI (TÜRBELERİ)
Urfa-Mardin karayolu'nun 85. km.sinden kuzeye sapan asfalt yolun 16. km.sindeki Eyyup
Nebi Köyü'nde Eyyup Peygamber, Eyyup Peygamber'in hanımı Rahime Hatun ve Elyesa‘ Peygamber'in
mezarları bulunmaktadır. Bu köyün 400 yıldan beri Eyyup Nebi Köyü adıyla anıldığı vakfiyesinden
anlaşılmaktadır.
Eyyup Nebi Köyü'ndeki peygamber türbeleri yüzyıllardan beri kutsal günlerde ve
bayramlarda, yöredeki binlerce kişi tarafından ziyaret edilmektedir. Bu önemli inanç merkezinde, son
yıllarda Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Okutmanlarından Mehmet Oymak'ın danışmanlığında,
Turizm Bakanlığı ve Şanlıurfa Valiliği'nce geniş ölçekli bir çevre düzenlemesi ve türbe restorasyonları
gerçekleştirilmiş; her üç türbe arasında yaya yollarıyla bağlantı sağlanarak türbeler alanı ihata
duvarlarıyla köy yerleşmesinden ayrılmış ve ağaçlandırılmıştır. Eyyup Peygamber türbesinin batı
yakınında bulunan ve O'nun otururken yaslandığına inanılan büyük bazalt taş, bu proje içersinde
korumaya alınmıştır.
Eyyup Peygamber Türbesi: Şanlıurfa'ya 100 km. mesafede, Viranşehir ilçe sınırları içersindeki Eyyup
Nebi Köyü'nde bulunan Eyyup Peygamber'in türbesi, köyün kuzey yönündeki höyüğün güney
eteğinde, kendi adıyla anılan caminin doğusundaki mezarlık içersindedir. Oldukça harap bir durumda
olan türbe, son yıllarda Şanlıurfa Valiliği'nce tek kubbeli, beşgözlü revaklı ve revakların üzeri üç
kubbe ile örtülü olarak yeniden inşa edilmiştir.
H. 1336 (m. 1918) tarihli Diyarbakır Vilâyet Salnâmesi'nde, türbenin kubbesinin çinko ile
kaplandığı ve hademesine maaş bağlandığı kayıtlıdır.
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
17 ŞANLIURFA'NIN DÜNYA İNANÇ TURİZMİNDEKİ YERİ
Resim 10 Hz. Eyüp Türbesi
Rahime Hatun Türbesi
Eyyup Peygamber'in ağır hastalığı ve uğradığı musibetler sırasında O'na büyük bir şefkat ve
sabırla bakan hanımı Rahime Hatun'un mezarı Eyyup Peygamber türbesinin yaklaşık 500 m.
kuzeybatısındadır. Kare planlı, tek kubbeli bu mütevazi mezar anıtı köydeki diğer türbeler gibi,
geçtiğimiz yıllarda Şanlıurfa Valiliği'nce restore edilmiştir.
Elyesa‘ Peygamber Türbesi
Eyyup Peygamber türbesinin 500 m. güneybatısında yer alan ve oldukça harap bir durumda
olan Elyesa‘ Peygamber türbesi, Şanlıurfa Valiliği'nce yeniden yaptırılmıştır.
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
18 ŞANLIURFA RAPORU
5. TARIM VE HAYVANCILIK
5.1. TARIM
Şanlıurfa tarımsal yönden önemli toprak kaynaklarına sahiptir. 1.858.400 hektar olan
arazisinin yaklaşık 1.200.572 hektarı tarım alanıdır. Bu alanın 836.000 hektarı ise sulamaya
elverişlidir. Halen, 312.980 (%26) hektar tarım arazi sulanmaktadır. Bu sulamaların; 168.000 hektarı
devlet sulaması ve 145.669 hektarı özel sulamadır. İlimiz, buğday, arpa, kırmızı mercimek, nohut,
antepfıstığı, yaş üzüm ve susam üretiminde önemli bir yere sahiptir. GAP ile birlikte sulu tarımın
yaygınlaşması sonucu pamuk üretiminde büyük artışlar olmuştur. 1995 yılında yaklaşık 277.000 ton
olan kütlü pamuk üretimi 2004 yılında 698.020 tona ulaşmıştır. Son yıllarda seracılık ve örtü altı
tarımda da önemli gelişmeler sağlanmıştır. GAP’ın sulama projelerinin devreye girmesi ile birlikte,
bitki deseni ve üretiminde beklenen önemli değişiklikler olmamıştır. Her ne kadar son yıllarda soya ve
mısır gibi ürünler ikinci ürün olarak bitki deseninde yer almış olsa da sulu alanlarda ağırlık daha çok
pamuk üretimine yönelmiştir. Bu konuda en önemli sorun eğitim eksikliğidir. Çiftçilerimizin sulu tarım
başta olmak üzere diğer tarımsal konularda bilinçlendirilmesi için çalışmalar devam etmektedir.
Tarımsal alanda üzerinde durulması gereken en önemli husus, çiftçi eğitimi ve toprak kaynaklarının
korunmasıdır. Çiftçi eğitimi konusunda çalışmaların yoğunlaştırılması ve sulama ile ortaya çıkan
tuzlulaşma ve çölleşmeye karşı gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. Şanlıurfa Harran
Ovaları’nda daha önceden de var olan tuzluluk ve drenaj (yüksek taban suyu) problemlerinin
boyutları sulu tarımla birlikte artış eğilimine girmiştir. Sorunlu alan yaklaşık 50.000 hektara
yaklaşmıştır. Bu alanın 1.512 hektarlık kısmında tuzluluk problemi bulunmaktadır. Sorunlu alanlarda
gerekli tedbirlerin alınması için çalışmalar başlatılmıştır. Yapımı devam eden 6.920 ha. alanda
Akçakale-Arıcan 1.Kısım ve 2. Kısım Drenaj Projelerinde % 72 gerçekleşme sağlanmıştır. Arıcan 3.
kısım Drenaj Projesi ile 5.300 ha., 4. kısım ile 4.000 Ha.ve kapalı drenaj sisteminde de 1.800 Ha.
drenaj uygulamaları devam etmektedir. 15.000 hektar alanı kapsayan drenaj sistemi ise proje
aşamasındadır. 21 Haziran 2001 tarih ve 24439 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren
Doğrudan Gelir Desteği Yapılması ve Bu Amaçla Oluşturulacak Çiftçi Kayıt Sistemine İlişkin Uygulama
Tebliği doğrultusunda; il merkezi ve 10 ilçede Tahkim ve Tespit Komisyonları kurularak çalışmalara
başlanmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda 57.629 çiftçinin müracaatı değerlendirilerek 55.283 çiftçi
kayıt altına alınmış ve 118,8 Milyon YTL ödeme yapılmıştır. 2004 yılında 54.222 çiftçiye 7.313.366
dekar alanda 13,5 Milyon YTL tutarında mazot desteği yapılmıştır. Arazi toplulaştırma ve dağıtım
projesi kapsamında bugüne kadar 129.177 ha. alanda 208 köyde toplulaştırma çalışmaları
tamamlanarak 14.950 kişiye yer teslimi yapılmıştır. Harran Ovası ve Şanlıurfa Ovasında 4 ayrı alanda
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
19 TARIM VE HAYVANCILIK
toplam 80 köyde 58.780 Ha.’lık alanın ihalesi 2000 yılında yapılarak yer teslimi yapılmıştır.15.780 Ha
ve 16.000 Ha ‘lık alanlar 2002 yılında tasfiye edilmiş, aynı yıl ihalesi yapılarak yeni firmalara
verilmiştir. Baziki (Yaylak) Ovası ve Bozova Ovasında toplam 55 köyde 27.160 Ha.’lık alanın ihalesi
2001 yılında yapılmış toplulaştırma çalışmaları devam etmektedir. İlimiz ekonomik yönden tarıma
bağlıdır. Nüfusun önemli bir kısmı da geçimini tarımsal faaliyetlerden sağlamaktadır. Bunun yanında,
çok geniş ve verimli tarım arazilerinin işlenmesi ve korunması da önem arz etmektedir. Tarımsal
amaçlı araştırma kuruluşları arasında yeterli koordinasyonun olmaması, tanıtım faaliyetlerinin de
istenen seviyede olmaması tarımsal potansiyelin doğru ve yeterli değerlendirilmesi yönünde önemli
bir eksiklik olarak karşımıza çıkmaktadır
5.1.1. Önemli kültür bitkilerinin üretiminde Şanlıurfa İlinin Türkiye
Üretimindeki Payı;
Antepfıstığı % 33
Arpa %9
Kırmızı Mercimek %31
Karpuz %8
Buğday %6
Pamuk %25
Mısır % 2
Susam %20
5.1.2. Tarla Ürünleri Üretimi 2007
Tablo 1: Tarla ürünleri üretimi
Sıra No Ürün Adı Ekilen Alan (ha) Üretim (Ton)
1 Buğday (Durum) 172.750 653.936
2 Buğday (Diğer) 175.830 703.832
3 Arpa 209.427,5 663.583
4 Arpa (Biralık) 27.200 89.952
5 Mısır (Dane) 13.150 121.704
6 Mısır (Silajlık) 890 44.500
7 Nohut 8.550 10.700
8 Kırmızı Mercimek 125.046,5 203.629
9 Fığ 1.745 87.50
10 Burçak 7.621,5 9.253
11 Pamuk 189.627 869.584
12 Kimyon 5.150 3.090
13 Susam 10.395 5.466
Hazırlayan Ad SOYAD
20 ŞANLIURFA RAPORU
14 Soya 350 860
15 Kanola 412 1.030
16 Yonca 465 7.475
17 Kırmızı Biber 1.405 27.442
5.1.3. Sebze Üretimi 2007
Tablo 2: Sebze üretimi
Sıra No Ürün Adı Ekilen Alan (ha) Üretim (Ton)
1 Karpuz 7509 235.562
2 Hıyar (Sofralık) 430 7.780
3 Acur 219,5 4.390
4 Patlıcan 1.595 82.250
5 Bamya 155,2 1.225,6
6 Domates (Sofralık) 1.606,5 81.100
7 Domates (Salçalık) 1.830 88.250
8 Biber (Sivri+Çarliston) 313 7.760
9 Biber (Salçalık) 3855 86.850
10 Biber (Dolmalık) 1.407,1 27.141
11 Marul 105,8 1.298,8
12 Kavun 1.198,5 19.520
13 Soğan (Taze) 329 6.512
5.1.4. Meyve - Bağ Üretimi 2007
Tablo 3: Meyve üretimi
Sıra
No
Ürün Adı Alan
(ha)
Üretim
(Ton)
Meyve Veren Ağaç
(Adet)
Meyve Vermeyen Ağaç
(Adet)
1 Antep Fıstığı 77.069 25.552 10.070.000 4.967.800
2 Üzüm (Sofralık ) 7.103 50.446 8750 50.446
3 Üzüm
(Kurutmalık)
5.431 35.646 54.410 10.910
4 Üzüm (Şaraplık) 17.682 2.500 17.682
5 Zeytin (Sofralık) 1.501,2 291 23.400 238.236
6 Zeytin (Yağlık) 3.337 104 2.500
7 Dut 8,1 423,1 250 720
8 Badem 299,2 230,8 7.350 99.150
9 Ceviz 68,6 389,1 4.670 1.400
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
21 TARIM VE HAYVANCILIK
10 Şeftali (Nektarin) 31,1 170 7.500 1.100
11 Şeftali (Diğer) 22 129,8 1.990 3.020
12 Kayısı (Zerdali
Hariç)
47,6 745,1 5.335 4.635
13 Erik 211 1.546,6 39.700 6.835
14 Armut 7,7 74,8 700 1.150
15 Nar 240,8 885,3 21.360 17.682
5.2. HAYVANCILIK
İlimiz, 30.365 hayvancılık işletmesinde 107.583 adet büyükbaş , 1.395.250 adet küçükbaş ,
10.648 adet tek tırnaklı , 8.611 adet kedi-köpek, 699.238 adet tahmini kanatlı mevcudu ile ülkemizin
hayvancılık alanında önde gelen bölgelerinden birisidir. İlimiz büyükbaş hayvancılığında populasyon %
56 yerli, %38 kültür melezi, %6 kültür ırkından oluşmaktadır.
İlimizde hayvancılıkla uğraşan insanların sosyo-ekonomik yapılarının düşük ve hayvansal
girdilerin yüksek olmasından dolayı genellikle işletmeler aile tipi işletme şeklindedir.
Tablo 4: Hayvan üretimi
Cinsi Sayısı Ürünün Adı Üretim Miktarı
Kırmızı Et (ton) 4766,32 Beyaz Et (ton) -
Büyükbaş Yerli 89.215 Yumurta (adet) 64.416.750 Melez 30.890 Süt (ton) Kültür 7.965 Bal (kg) 64.220
Büyükbaş Toplam 127.070 Yapağı (ton)
Küçükbaş Koyun 1.451.920 Deri (adet)
Keçi 132.575 Tatlı Su Balıkçılığı (ton) - Küçükbaş Toplam 1.584.495 Kültür Balıkçılığı (ton) 250 Tek Tırnaklı 12.837 Deniz Balıkçılığı (ton) - Kanatlı 1.010.246 Diğer - Arı Kovanı 24.189 Diğer -
Hazırlayan Ad SOYAD
22 ŞANLIURFA RAPORU
6. SANAYİ VE TİCARET
Şanlıurfa'nın ekonomik yapısı ağırlıklı olarak tarım sektörüne dayanmaktadır. Gayrisafi Yurtiçi
Hasıla içinde tarım sektörünün payı %43, hizmet sektörünün payı %40, sanayi sektörünün payı %11 ve
inşaat sektörünün payı % 6'dır. 2001 yılı GSYİH 1 Milyar 850 Milyon Dolar, kişi başına gelir ise 1.300
Dolardır.
GAP ile birlikte ilimizin ekonomik yapısında önemli gelişmeler yaşanmıştır. 1995 yılı itibari ile
toplam 59 sanayi tesisi var iken bu rakam 2007 yılı içerisinde 368’e ulaşmıştır.
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
23 ŞANLIURFA İLÇELERİ
7. ŞANLIURFA İLÇELERİ
Şanlıurfa'nın ilçeleri ise şunlardır: Merkez, Akçakale, Birecik, Bozova, Ceylanpınar, Halfeti,
Harran, Hilvan, Siverek, Suruç, Viranşehir.
7.1. Akçakale
Toplam nüfusu 78000 olan ilçenin merkez nüfusu 32100'dür. İlçe halkı daha çok tarımla
geçinirler.Pamuk ve buğday en çok yetiştirilen ürünlerdir. Suriye sınırına sıfır noktasındadır.
Türkiye'nin en verimli ovalarından biri olan Harran ovasında yer alır. İlçe Şanlıurfa'ya 49 km
uzaklıktadır. Eskiden Arapça Tall Abyad (Beyaztepe) olarak anılırdı. Yeni açılan Akçakale ticaret sınır
kapısı ile daha da gelişecektir.
7.2. Birecik
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Orta Fırat bölümünde Şanlıurfa iline bağlı ilçe merkezi;
46.304 nüfuslu, Fırat ırmağının eskiden sadece doğu kıyısındayken son yıllarda her iki kıyısı üzerinde,
deniz yüzeyinden 340 m yükseklikte kurulmuştur. Birecik Şanlıurfa’ya 83, Gaziantep’e 63 km
uzaklıktadır. Evler ırmak boyundaki dar bir düzlükte ve bunun gerisinde yükselen dik bir yamaç
üzerine yayılır. Bu yamaç üzerinde bir de kalesi vardır. Fırat, Birecik’in bulunduğu noktadan itibaren
aşağıya doğru ufak çapta nehir nakliyatına elverişlidir. Bu sebeple Birecik eskiden beri kara ve nehir
ulaşımı arasında bir aktarma yeri olarak önem kazanmıştır. Daha sonraki devirlerde İstanbul-Bağdat
demiryolunu Birecik’ten değil de biraz güneyden geçmesi ve kervan ticaretinin eski önemini
kaybetmesiyle kasaba gerilemeye başladı. Son yıllarda bu noktada Fırat üzerinde büyük bir köprü
yapılması kasabanın önemini yeniden artırdı.
Resim 11 Birecik’ten görünüm
Tarihi MÖ 2000 yılına kadar dayanır. Hitit, Asur, Pers, Makedon, Bizans ve Arap
egemenliğinin izlerini taşıyan şehir Selçuklulardan sonra türklerin eğemenliğine girmiştir. adını
Birto'dan aldığı sanılmaktadır. Birto Asurilerin konuştuğu kadim arami dilinde tepe demektir.
Hazırlayan Ad SOYAD
24 ŞANLIURFA RAPORU
Birecik'in en eski yapısı olup 12 burcundan sadece biri ayakta kalan kalenin kayalık bir tepenin
üstünde kurulu olması bu olasılığı güçlendirmektedir. İlçe halkı tahıl ve baklagiller tarımıyla meşgul
olur. Fıstık yetiştirme de ilçenin ekonomik hayatında önemli bir yer tutar.
Birecik Köprüsü, Birecik İlçesinde Fırat ırmağı üzerindedir. Yakın yıllara kadar Urfa-Gaziantep
devlet yolu, Birecik’te kesintiye uğruyor, ırmak bu noktada kayık ve sallarla geçildikten sonra
yolculuğa devam ediliyordu. 1952 yılı sonunda burada bir köprünün yapımına başlandı. 1955 yılı
sonunda biten Birecik Köprüsü 720 m uzunluğunda ve 10 m genişlediğindedir. Her iki tarafında
yayaların geçmesi için birer metrelik kesimler ayrılmıştır. Birecik tarafında 55’er metre açıklıkta 5
kemer, Gaziantep tarafında ise 26'şar metre açıklıkta 14 bölümü vardır.
Kelaynak kuşlarıyla ünlü, Fırat nehrinin çekiciliği ile doğal ve tarihi eserleriyle göze hoş gelen
bir mekandır. Birecik köprüsü Türkiye'nin en uzun ikinci büyük ırmak köprüsüdür. Birecik kuzeyinde
Birecik Barajı güneyinde ise Karkamış Barajı arasında göl havzasında kalmaktadır. İlçe ekonomisi
genelde Antep fıstığı üreticiliği üzerine kuruludur.
7.3. Bozova
Şanlıurfa'ya 38 km uzaklıktaki 26000 nüfuslu ilçedir. Yaslıca beldesine 10 km., Atatürk
barajına 24 km uzaklıktadır. Atatürk barajı bu ilçe sınırlarındadır. Baziki ovası Harran ovasına rakiptir.
Tarım ürünleri kalite bakımından Şanlıurfa'nın en kaliteli mamülleridir. Her sene eylül ayında yelkenli
yarışlarının düzenlendiği ilçedir.Bozovanın en güzel köyü kılıçören köyğdür. Kılıçören 1000 nüfüslu
köydür. bozovaya 17 km uzaktadır.
7.4. Ceylanpınar
Türkiye'nin en büyük devlet üretme çiftliğine sahiptir. TİGEM'e bağlı olan çiftlikte çok sayıda
ilçe sakini çalışmakta ve geçimini sağlamaktadır. Alanının büyük bir kısmında çiftlik kurulduğundan
dolayı köy sayısı oldukça azdır. Nüfusun çoğu çevre il ve ilçelerden çalışmaya gelen vatandaşlardan
oluşmaktadır. 32 köyü ve 17 mezrası vardır.
Resim 12 Ceylanpınar’da ceylan
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
25 ŞANLIURFA İLÇELERİ
7.5. Halfeti
M.Ö. 855 yılında Asur kralı III. Salmanassar tarafından zapt edildiği zaman Şitamrat adını
taşıyordu. Yunanlılar bunu değiştirerek Urima adını vermişlerdir. Süryaniler ise Kal'a Rhomeyta ve
Hesna the Romaye adlarını kullanmışlardır. Şehir Arapların eline geçtikten sonra Kal'at-ül Rum adı
takılmıştır. II. yüzyılda Bizanslıların eline geçince bu kez Romaion Koyla adını almıştır.
1280 yılında Beysari komutasındaki Memluk ordusu tarafından kuşatılmış, sonuç
alınamayınca şehirdeki Hıristiyan mahalleleri beş gün süreyle yağmalandı. 1290 yılında bu kez
Memluk Sultanı Eşref tarafından feth edildi. Ve son kez Memlükler tarafından tamir edilen şehre
Kal'at-ül Müslimin adı verildi. Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlılara geçen şehir, zamanımızda da
kullanılan Urumgala ve Rumkale adlarını alarak 1954 yılında ilçe haline getirilmiştir.
Halfeti ilçesinin il merkezine uzaklığı 120 km'dir. Yukarı Göklü adlı bir kasabası 35 köyü ve 34
mezrası vardır. 2000 yılı Genel Nüfus sayımına göre ilçenin nüfusu 33 bin 467' dir. (İlçe nüfusu 2 bin
608, Köy nüfusu 30 bin 859) Arazisinin büyük çoğunluğu Birecik Barajı suları altında kaldığından
ilçenin yeni yerleşim alanı olarak Karaotlak bölgesi tespit edilip ilçe yeniden inşa edilmiş ve konutlar
sahiplerine teslim edilmiştir.
Şu anda, Eskihalfeti denen, bir kısmı sular altında kalmış bölge, yavaş yavaş turistik bir
bölgeye dönüşmektedir.
7.6. Harran
Suriye sınırına yakın olan bir ilçedir. Şanlıurfa'ya 44 kilometre uzaktadır. Türkiye'nin en verimli
toprağı bu ilçededir. Ayrıca dünyanın bilim merkezlerinden (atina,mardin şanlıurfa v.s)biridir.
Dünyanın ilk üniversitesi buradadır. Şanlıurfa daki harran üniversitesi de adını bu ilçeden almıştır.
7.7. Hilvan
Şanlıurfa’ya 55 km uzaklıktaki ilçenin yüzölçümü 1.278 km² olup, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı
sonuçlarına göre; toplam nüfusu 58.411’dir.hilvan nın nüfusu 20.000 bini geçmez
1820 Yılında Hacı Musa isminde bir şahıs aşireti ile birlikte Hoşin (Uluyazı) köyünden göç
ederek harabe halinde bulunan Karacürün'e (Hilvan) gelerek yerleşmiştir. Bu aşiret zamanında köy
meydanında bulunan Karadibek taşından dolayı bu anlama gelen Karacurun (Curnereş) ismi
verilmiştir. Daha sonra çevreden gelen başka aşiretlerin birbirleriyle kaynaşmasıyla büyümüştür.
Karacürün Siverek ilçesine bağlı olan Hoşin (Uluyazı) nahiyesine bağlanmıştır. Karacürün'ün konumu
itibariyle Uluyazı nahiyesine göre daha çok gelişmesi, nahiye ve köylerin buraya bağlanmasına sebep
olmuştur. 1926 yılında Şanlıurfa iline ilçe merkezi olarak bağlanarak Hilvan adını almıştır. Hilvan
Hazırlayan Ad SOYAD
26 ŞANLIURFA RAPORU
ismini, Gölcük yoluna 5 km mesafede halen Hilvan olarak anılan ancak yeni ismiyle Balkı olarak bilinen
köyden almaktadır. Balkı (Hilvan) köyünde çok eski medeniyetlere dayanan birçok tarihi kalıntı ve
harabeler mevcuttur. Ancak bu harabelerin hangi dönemden kaldığı konusunda hiçbir araştırma
mevcut değildir.
7.8. Siverek
Şehrin nüfusu 2008 yılına göre 110.744'dür. 1973'te 43.000 olan nüfusu 1990'da 63.049'a,
2000'de 126.820'ye çıkmış, 2007'de 108.094'e düşmüştür.
Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde (1867 sonrası) Diyarbekir Vilayeti'ne bağlı bir
kazaydı. Siverek'in bugün bağlı bulunduğu Şanlıurfa ise Halep Vilayeti'ne bağlı bir sancaktı. Urfa
Osmanlı'nın son döneminde Halep'ten ayrılarak Vilayet statüsüne yükseltildi. Siverek ise Diyarbekir
Vilayeti'ne bağlı bir sancak oldu. Cumhuriyet döneminde vilayetlerin sınırlarının belirlenmesi
çerçevesinde Urfa'ya bağlanıncaya kadar Siverek Diyarbakır'a bağlı kaldı. Dolayısıyla idari olarak
olduğu gibi sosyo-kültürel olarak da Siverek'in ilişkileri Diyarbakır ile Urfa'dan daha yoğun oldu.
Cumhuriyet'e yakın zamanda sancak olmaları nedeniyle Sivereklilerin "il olma" beklenti ve istekleri,
başta nüfus olmak üzere bir çok veriyle birlikte, bu tarihsel olguya dayanmaktadır.
Siverek'te, ilçe bazında, "aşiretsel" yapı da çok gelişkindir. Siverek'in belli başlı aşîretleri;
Bucaklar, Kırvarlar, İzollar,Bablılar, Kejanlar, Karakeçililer, Karahanlılar, Kalenderler vs.Köylerin büyük
çoğunluğu aşiret reisleri ve toprak ağalarına aittir. Bu köylerde tam bir self sinyor ilişkisi
yaşanmaktadır. Topraksız köylüler köyde ikamet etmelerine karşılık suhre adı altında hiçbir sosyal
güvenceye sahip olamadan bedava çalıştırılmaktadır. Bu köylülerin kaldığı evlerin büyük çoğunluğu
toprak olup başta yılan ve fare olmak üzere her türlü böceği ihtiva etmektedir.sivereğin elektirik
sorunları başta gelmektedir üst yapısı caddelerin bozuk olması sayın siverekli hemşerilerim sivereği il
yapmaya ve düzeltmeye çalışalım.
Siverek'te her yıl yapılmakta olan "Şire Üzüm Festivali" ve "Geleneksel Karakeçi Bahar
Şenlikleri" ilçenin başlıca kültürel etkinliklerindendir.
7.9. Suruç
Şanlıurfa İl’inin 46 km güney batısında yer aliyor. Suriye ile sınırı teşkil eden demiryolu
üzerindeki Mürşitpınar Köyü’ne 10 km uzaklıkta olan tarihi bir ilçedir.Suruç halkının tamamı
Kürtler'den oluşuyor.
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
27 ŞANLIURFA İLÇELERİ
İlkçağın OSRHONE ülkesinin şehirlerinden, ANTHEMUZİA veya BATNEA’nın yerine geçtiği
MATF SUHUNH; İpek Şehri’dir. Bir zamanlar, oradaki ileri ziraatın eseri olarak ipekçiliğin çok geliştiği
ve sanayinin kurulduğu şehir, bugünün Suruç’udur.
Kaynaklarda SERUĞ diye geçen bu şehrin İbrahim Peygamberle ile çok yakın ilişkisi vardır.
İbrahim Peygamberin babası Azer, dedesi Nahor’un babası SERUĞ’ dur. Tarihte adı SERUĞ olan bu
ilçemiz ile İbrahim Peygamberin atası SERUĞ aynı adı taşımaktadır. SERUÇ, bu ilçenin asıl adıdır. Bu
yöre, eskiden beri cins at yetiştiriciliği ile meşhurdur. Atların eğeri ile uğraşan ve imal eden kişilere
“Saraç” denilmektedir. Suruç bu kelimenin çoğulu olup, İlçenin isminin bu kelimeden geldiği tahmin
edilmekte; Saraçlar anlamında, Suruç olarak söylene gelmektedir.
M.Ö. Asya’dan göç eden Sümerler, Mezopotamya’da medeniyet kurmuşlardır. Sümerler ve
Akadlar, Saruğ Ova’sında Suruç ilçesini BATNA ismi ile anmışlardır. Daha sonra İskit ve Asurlular,
Sümerler ve Akadlar’ı ortadan kaldırarak, Suruç’u, “Tepartip” adıyla Birecik İlçesi’ne bağlamışlardır.
Sümerler Mezopotamya’da hakimiyetlerini sürdürürken, Mısır’a akın eden Kiksos geçici bir zaman için
buraya yerleşmişlerdir. Roma İmparatoru Büyük Konstantin M.S.35. yılında öteki ilçelerle birlikte
Suruç’u da Şanlıurfa (Rüha) İline bağlamıştır. Aradan hayli zaman geçtikten sonra Suruç, bu defa da
Kudüs Krallığı’na bağlanmıştır. Tarihi eski çağlardan beri bilinen Suruç İlçesi’ni, Romalılardan, İyat Bin
Ganem, barış yoluyla almış ve Abbasilere bağlamıştır (M.S.639). O zaman Suruç, Urfa’dan ayrı bir ilçe
olduğu için, Urfa’daki Kürt Kavimleri, Araplara karşı gelerek Suruç’u Abbasilerin elinden
kurtarmışlardır.
Çok eski olan bu şehrin yakınında, siyah taş üzerine yapılmış 1 metre eninde, 2 m
uzunluğunda 2 adet aslan heykeli bulunmaktadır. Heykellerin bugün bulunduğu yer, Suruç’a 15 km
uzaklıkta olan ve halen Suriye Sınırları içerisinde kalan Rıslantaş Köyü’dür. Ziyaret Köyü’nde meftun
bulunan Şeyh Mesleme Bin Name Hicri 466 yılında Suruç’u, haçlılardan kurtarmıştır.
Suruç, M.S.1095’te Artuk Oğulları’ndan Sokman’ın eline geçmiş ise de, 6 yıl sonra Urfa Kontu
I.Bolvadin’in egemenliği altına girmiştir. M.S. 1090’da Urfa Haçlı Kontu’na (Kudüs Krallığı’na)
bağlanmıştır. I. İmadeddin Zengi, 1127 yılında Suruç’u, haçlılardan geri almıştır. Suruç, Timur’un
istilasına da uğramıştır. Bölge halkı, istilaya karşı koyduğundan burası Moğollarca yakılıp yıkılmıştır.
Kudüs Seferi’ne çıkan Yavuz Sultan Selim 1517 yılında, Suruç’u Osmanlı topraklarına katmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Halep Vilayeti’nin Urfa Sancağı’na bağlı bir kasaba durumunda
olan Suruç, 1918’de İngilizlerin, 1919’da da Fransızların istilasına uğramıştır. Fakat; Suruç halkı, büyük
bir milli mücadele örneği göstererek tarihi şehrini 11 Nisan 1923’te düşmandan kurtarmıştır.
Hazırlayan Ad SOYAD
28 ŞANLIURFA RAPORU
Suruç, Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte, 1923 yılında ilçe olmuş ve Şanlıurfa İline
bağlanmıştır.
7.10. Viranşehir
Şehrin nüfusu yaklaşık olarak 200.000'dir.1973'te 24.000 olan nüfusu 1990'da 57.461'e,
2000'de 121.382'ye çıkmış, 2007'de 100.929'a düşmüştür. Ve son olarak 200.000 olarak tahmin
edilmektedir. Doğuda Kızıltepe'ye 90 km, güneyde Ceylanpınar ilçesine 50 km, batısında Şanlıurfa il
merkezine 90 km uzaklıktadır. Viranşehir ile Diyarbakır arasında Karacadağ adında sönmüş volkanik
dağ vardır. İlçede yaşayanlar geçimini tarım ve hayvancılık sağlar. Pamuk tarımının yapılmasından
sonra çırçır fabrikaları kurulmaya başlanmıştır. Bir un fabrikası bulunmaktadır. Kırmızı mercimeği,
sabah etli pilavı, çiğköftesi ve ŞELENGO diye tabir edilen bir salatalık türü ünlüdür. Şelengo Viranşehir
ilçesine özgü bir sebzedir. Daha sonraları bu sebzenin tohumu diğer çevre şehirlere yayılmıştır.
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
29 KÜLTÜR-SANAT
8. KÜLTÜR-SANAT
8.1. EL SANATLARI
Şanlıurfa'nın geleneksel el sanatları Gümrük Hanı ve çevresindeki tarihi han ve çarşılarda
icra edilmektedir. Bu sanatlardan önemli bir kısmı halen yaşatılmaktadır. Bir kısım sanatlar ise
fabrikasyon üretime geçilmesi yada talep olmayışı nedeniyle günümüzde terk edilmiş durumdadır.
8.1.1. ABACILIK
Aba, el mekikli cülha tezgâhında deve yününden dokunan ve elbise üzerine giyilen bol bir
giysidir. Aba, biçim olarak kürkü andırmaktadır. Erkek ve kadınlar için ayrı modellerde olan bu giysiler
günümüzde kullanılmadığından dokunması da terk edilmiştir.
Harran Kapısı, Kaleboynu, Eyyûbiye mahallelerindeki tezgâhlarda icra edilen bu sanatın
en eski ustaları Abacı Mustafa, Abacı İbrahim, Halil Yücetepe, Bakır Yücetepe, Said Baba, Bakır
Bostancı, Mehmet Boz ve Mehmet Apaydın'dır.
8.1.2. AĞAÇ OYMACILIĞI
Evlerdeki ve Şanlıurfa Müzesi'ndeki kapı, pencere, dolap kanatlarına, sandık ve ayna gibi
diğer ahşap eserlere bakıldığında ağaç oymacılığın Şanlıurfa'da çok eski ve parlak bir geçmişe sahip
olduğu anlaşılmaktadır.
Marangozluk sanatı Urfa'da "İnce Neccârlar" ve "Kaba Neccârlar" olmak üzere iki ayrı
gruptaki ustalar tarafından sürdürülmektedir. Kaba neccârlar bugünkü Neccâr Pazarı denilen çarşıda
halen sanatlarını sürdürmekte, ince Neccârlar ise, Karameydan mevkiinde bugünkü Postanenin
yerinde bulunan Halkevi ile Yusuf Paşa Camii arasındaki dükkânlarda çalışırlardı. Buradaki dükkânlar
zamanla kapatılmışlardır.
Bugün tamamen terk edilmiş olan ağaç oymacılığı sanatından günümüze kalan ve eski Urfa
evlerini süsleyen değerli birer tablo güzelliğindeki süslemeli kapı ve pencere kanatlarını, Şanlıurfa
Müzesi'nin toplama çalışmaları olumlu sonuçlar vermiş, ata yadigârı bu eserlerin en güzel örnekleri
müzede toplanmıştır.
8.1.3. BAKIRCILIK
Urfa'daki tarihi geçmişi M.Ö. III. VE IV. yy. a kadar eskilere dayanan bakırcılık sanatı 1960'lı
yıllara kadar önemini korumuş, Kazancı Pazarı ve Hüseyniye Çarşıları'ndaki dükkânlarda çok sayıda
usta tarafından sürdürülmüştür. 1960'lı yıllarda alüminyum, plastik ve daha sonraları çelikten imal
edilmiş fabrikasyon türü mutfak gereçlerinin piyasaya hakim olması ile bu sanat önemini yitirmiştir.
Hazırlayan Ad SOYAD
30 ŞANLIURFA RAPORU
1950'li yıllarda 100 iş yerinde 300 usta ve kalfa ile sürdürülen bakırcılık sanatı günümüzde 10
işyeri ve 30 civarında usta ile sürdürülmeye çalışılmaktadır.
Şanlıurfa bakır işleri "dövme çekiç" tekniğiyle ün salmıştır. Urfalı bakırcı ustalarının bu
teknikteki maharetlerinin tartışılmaz olduğu söylenmektedir. Son zamanlarda bazı genç ustalar
tarafından "Kabartma Çekiç" tekniğine yönelinerek turistik amaçlı, tarihi yerleri ve özel amblemleri
konu alan kabartmalı tepsiler, cezveler yapılmaya başlanmıştır.
Eski bakırcı ustalarının büyük bir kısmı Bakırcılık sanatı ile ilgili "Kazancı", "Kalaycı", "Bakır",
"Bakırcı", "Örs", "Demirözü" ve "Döğücü" soyadlarını almışlardır.
8.1.4. KEÇECİLİK
Bu tarihi ata sanatı, Şanlıurfa'da Keçeci Pazarı denilen eski çarşıda ve çevresindeki hanlarda
sürdürülmektedir.
Eyvana serdim keçe
Nêçe bir ömrüm geçe
Acep o gün olur mu
Yarim elime geçe,
dizeleriyle Şanlıurfa türkülerine konu olan keçe, çocuk oyunlarına da "Ya şundadır, ya bundadır, keçe
külah şunun bunun başındadır" tekerlemesiyle geçmiştir.
Fakçı Mustafa, Deveci Abo, Deveci ısa, ısa Karcı adları bilinen ve bugün hayatta olmayan en
eski keçeci ustalarıdır. Horasanlı Hacı, Hayati Usta ve Hacı Osman günümüzün yaşlı ustalarıdır.
Şanlıurfalı genç keçeci ustalarından Salih Karcı, bu sanatın mucidinin Ebu Said Libabid2 adında
bir zat olduğunu ve keçeyi nasıl icad ettiğini şöyle anlatmaktadır.
"Ebu Said Libabid bugün bizim yaptığımız gibi keçeciliğin bütün işlemlerini yerine getirmiş,
ayakla tepme işleminden sonra açtığı keçenin yünlerinin biribirine kaynaşmadığını ve çabuk
dağıldığını görmüş. Tepme süresinin az olduğu kanaaatine vararak tepmeye devam etmiş. Ancak bir
daha açtığında yünlerin kaynaşmadığını yeniden gözlemiştir. Tepme işine 40 gün devam eden Ebu
Said, yine başaramayınca üzüntüsünden ağlamaya başlamış. Hem ağlayıp hem tepmeye devam
2 Libabid: Arapça Keçenin çoğuludur
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
31 KÜLTÜR-SANAT
ediyormuş. Keçeyi açtığında göz yaşlarının düştüğü yerlerdeki yünlerin kaynaştığını büyük bir sevinçle
farketmiş ve böylece tepme işlemi sırasında yüne su vermek gerektiğini öğrenmiştir."
8.1.5. KÜRKÇÜLÜK
Hayvan kürklerinin işlenerek giysi haline getirilmesi insanlık tarihinin en eski sanatlarından
biridir. Ana rahminde ölen, ya da en fazla 5 aylık iken ölen kuzuların tüylü derilerinden yapılan düz
yakalı (yakasız), dış kısmı "Şakaf" denilen siyah kumaşla kaplı aba gibi bolca giysiye Urfa'da Kürk
denilmektedir. Urfa'ya has olan bu giysi, Anadolu'da Urfa dışında başka bir yerde yapılmamaktadır.
Bilhassa kış aylarında yaşlı ve orta yaşlı kimseler tarafından giyilir. Dükkânlarında camekân
bulunmayan esnafın büyük bir kısmı kürklerine sarılarak soğuktan korunmaktadırlar.
8.1.6. SARAÇLIK
"Kösele" denilen kalın deri ve normal ince deri ile hayvan koşum takımları, kemer, silah kılıfı,
mermi kılıfı, çanta gibi avcı gereçlerinin yapıldığı sanata Saraçlık, bu işle uğraşanlara da Saraç
denilmektedir.
Atçılık ve At'a verilen önem dolayısıyla Saraçlığın eski Türk sanatları arasında önemli bir yeri
vardır. Şanlıurfa'da ünlü Arap atlarının yetiştirilmiş olması, saraçlık sanatının önemini arttırmış ve bu
sanata büyük ilgi duyulmasına sebep olmuştur.
1650 yıllarında Urfa'yı ziyaret eden Evliya Çelebi, Urfa'daki saraçlıktan bahsederek
saraçhanesini şu cümlelerle anlatmaktadır: " .... Saraçhanesi İbrahim Halil Irmağı kıyısındadır. Onun
için Bağdat serdabı gibi soğuk su ile sulanmış anayolun iki tarafı ma‘mur ve güzel, mevsiminde türlü
çiçeklerle süslü olup geçenlerin içini açar. Oralarda bütün bilgi sahiplerinin toplandığı, dinlendiği yerler
vardır."
Evliya Çelebi'nin sözünü ettiği saraçhânenin yeri kesin olarak bilinmemektedir. Bu sanat,
günümüzde Hüseyniye Çarşıları yakınındaki "Saraç Pazarı" denilen çarşıda sürdürülmektedir. Eskiden
1520 dükkânın yer aldığı bu çarşıda günümüzde 34 dükkân bulunmaktadır. Bilhassa At'ın toplum
hayatındaki yerini kaybetmiş olması Saraçlık sanatının gerilemesine neden olmuştur.
8.1.7. TARAKÇILIK
Şanlıurfa'nın geleneksel el sanatlarından olan tarakçılık, günümüzden 5060 yıl öncesine kadar
Eski Arasa Hamamı ile Hoca Abdülvahit Camii arasında kalan çarşıdaki 20 kadar dükkânda icra edilirdi.
Fabrika türü plastik tarakların imal edilmesiyle önemini yitiren bu sanatın son ustası Şıh Müslüm
Özbal'dır.
Hazırlayan Ad SOYAD
32 ŞANLIURFA RAPORU
Tarakçı Bakır, Tarakçı Mehmet ve Tarakçı ımam, bu sanatın 3040 yıl öncesinin tanınmış
ustalarından idi.
Şanlıurfa'da tarak; deve'nin bacak kemiğinden, annep, armut ve iyi cins ceviz ağacından
yapılmaktadır.
8.2. MÜZİK KÜLTÜRÜ
Yerleşim merkezi olarak 11.000 yıllık bir tarihe sahip olan Şanlıurfa, tarih boyunca birçok
medeniyete ev sahipliği yapmış olup zengin bir kültür birikimine sahiptir. Urfalıların müziğe olan
kabiliyetleri ve tutkuları sonucunda, tarihi şehrin şöhretinde müziğin de payı olmuştur.
8.2.1. Sıra Geceleri
Şanlıurfa'da müziğin gelişmesi, yaygınlaşması, yaşatılması ve yeni eserlerle yeni sanatçıların
ortaya çıkışında en önemli faktör “sıra geceleri”, “oda toplanmaları” ve “dağ yatı geceleri”dir.
Genellikle kış gecelerinde, birbirine yakın yaş grubundaki arkadaş gruplarının, her hafta bir
başka arkadaşın evinde olmak üzere, haftada bir akşam, belirli bir niteliğe ve düzene göre sıra ile
yaptıkları toplantılara Şanlıurfa’da "sıra gecesi" denilmektedir. Genç yaşından itibaren sıra gecesine
katılan Urfalı, bu gecelerde gelenek ve göreneklerini, müzik kültürünü, toplumsal yaşam kurallarını,
saygıyı, hoşgörüyü ve dayanışmayı öğrenmektedir.
Adeta "halk konservatuarı" niteliğindeki sıra geceleri, usta-çırak geleneği içerisinde müziğin
icra edildiği meşk ortamlarıdır. Enstrüman çalan ve okuyucu kişilerin oluşturduğu “sıralar”da, makam
seyri içerisinde sistemli müzik icra edilir. Müziğe ilgi duyan gençler, ustaları dinleyerek müzik bilgisi ve
terbiyesini bu gecelerde alırlar. Kulaklar eğitilir, eller eğitilir ve diller eğitilir geceler boyu. Gelenek ve
zerafet öğretilir dededen toruna...
“Sıra gecesi” adıyla düzenlenen, mizansen televizyon programlarında; sıra gecesi’ndeki
sohbet, geleneksel oyunlar ve müzik gibi bölümlerin tamamı yansıtılmadan, sıra gecesinin sadece
“müzik faslı” bölümü ve çiğköfte sunulmaktadır. Bu nedenle sıra gecesi denildiği zaman, yaygın olarak
"müzik gecesi" anlaşılmaktadır. Halbuki müzik, sıra gecesinin sadece bir bölümüdür.
Eski bir gelenek olan “dağ gezmeleri ve yatı”ya ise yılın her mevsiminde uzun süreli veya bir-
iki geceliğine erkek arkadaş gruplarıyla gidilir. Urfa’nın güneyinde ve batısında yer alan dağlarda
bulunan çok sayıdaki mağara bu iş için kullanılır. “Dağ yatı geceleri”nde yemek ve sohbetten sonra
sazlar, cümbüşler çalar, gazel, hoyrat ve türküler okunur. Bu “ahenkler”e yaz gecelerinde komşu
gruplar gazel, türkü ve hoyratlarla cevap verirler. Heyecanlı, neşeli ve zevkli atışmaların yer aldığı
karşılıklı “ahenkler”in sabaha kadar devam ettiği olur.
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
33 KÜLTÜR-SANAT
Urfa'da geleneksel müziğin ustalarından Mukim Tahir, Kel Hamza, Damburacı Derviş, Cemil
Cankat, Bekçi Bakır, Tenekeci Mahmut, Ahmet Hafız, Kazancı Bedih, Mehmet Özbek, Seyfettin Sucu,
Mustafa Savaş, Bakır Karadağlı ve daha sayabileceğimiz birçok müzisyen bu ortamlarda yetişmiş ve
ustalık dönemlerinde de gençler kendilerinden istifade etmiştir.
Düğünde, esbap gecelerinde, eğlencede, dağ yatılarında, sıra gecelerinde ve arkadaş
toplantılarındaki müzik icrasına yedisinden yetmişine kadar hemen hemen her Urfalı’nın katılarak
türkü, şarkı, gazel ve hoyrat söyleyebilmesi yörede müziğin yaygın olduğunun göstergesidir.
1926 yılında derleme çalışmaları yapmak üzere Dar'ül-Elhan (İstanbul Konservatuarı)'dan
Urfa'ya gelen heyette bulunan Ekrem Besim Bey, Urfalı musikişinaslar ve icraları hakkında: ".....Şunu
ilave etmek isterim ki, Urfa'da dinlediğimiz zevatın hemen cümlesi, müziğe az çok vakıf insanlardı.
Terennüm ettikleri parçaların hangi makamda olduğunu ve seyrini bilerek okuyorlar. Urfalıların sesleri
çok temiz ve tizdir. ilk işittiğim vakit erkek sesinin bu kadar yüksek perdelere fennin vesaitinden
istifade etmeksizin erişebileceğine hayret ettim" diye yazmaktan kendini alamamıştır.
Duyguların, düşüncelerin, sevginin, ıstırabın, mutluluğun ve hayatın diğer özelliklerinin
türkülere, hoyratlara, gazellere ince ince işlendiği Urfa Havaları müzik camiasınca ve geniş kitlelerce
sevilmekte ve zevkle dinlenmektedir.
Türk müziği makamlarının birçoğunu, Şanlıurfa ezgilerinde görmek mümkündür. Makam
seyrine göre, sanat değeri yüksek ezgilerin; bağlama, kaval, ud, tambur, kanun ve keman gibi sazlarla
icra edildiği müzik meclislerinde türküler yanında şarkılar ve gazeller de icra edilmektedir. Rehâvî,
Urfa, Urfa-Mahur ve Kılıçlı makamlarının Urfa ile ilişkili olması ise müziğin yörede ne kadar etkin
olduğunu göstermektedir.
Sıra gecelerinin yanısıra, 1932-1951 arası “Urfa Halkevi”nde müzik faaliyetlerini yoğun bir
şekilde görmekteyiz. 1955-1975 arasında ise “Urfa Musiki Cemiyeti”nde, değerli ustalardan Mahmut
Güzelgöz (Tenekeci Mahmut), Karaköprülü İsmail, İzzet Delioğlu (Demir İzzet), Mehmet Şengül,
Abdurrahman Savaşan (Camgöz Abe), Neyzen Hafız İsmail Baba (Kıde Hafız), Mehmet Sağlamkol
(Kurrik Mahey), İsa Barak, bağlama üstadı Aziz Çekirge ve Ahmet Alaybeyi gibi güzel insanlar
yüreklerini açarak, asırlık Urfa türkülerini, gazellerini ve hoyratlarını gençlere öğreterek kültürel
mirasın bugünlere gelmesini sağlamışlardır.
8.2.2. Kazancı Bedih
Kazancı Bedih lakabıyla tanınan Bedih Yoluk 1929 senesinde Urfa’nın Hekimdede
Mahallesi’nde doğar. Culhacılık yapan babası Halil Usta’nın mesleğinden çocukluk yıllarında ilk sanat
zevkini alır. Gençlik döneminde, o yıllarda çok değerli bir sanat olan bakırcılık mesleğine Hasan Diyar
Hazırlayan Ad SOYAD
34 ŞANLIURFA RAPORU
Usta’nın yanında başlar ve 15 yıl kadar bu mesleği sürdürür. 1960 lı yıllarda belediyede işe girer ve 26
yıl çalışıp emekli olur.
1960’tan evvelin Urfa’sında, Dergâh-Balıklıgöl ve Hasan Padişah Camisi’nin arasında yer alan
Mecmue’l Bahr denilen yer, yazın ve bahar aylarında dinlenilen, sefa sürülen tarihi bir mekandır.
Suların toplandığı yer anlamına gelen Mecmue’l Bahr; yeşillikler ve güller arasına konulmuş
kerevitlerde çay, kahve, nargile içen insanların sohbet için buluşma yeriydi. Bazı geceler müzikli
toplantılarla fasıllar geçilir; Urfa’nın müzik ustalarından Mukim Tahir, Kel Hamza, Tenekeci Mahmut
gibi ustalar bülbül sesleri ve su sesleri arasında burada meşk ederlerdi. Genç yaştaki Bedih ise
babasıyla gittiği Mecmue’l Bahr’da gramofondan Hafız Burhan, Safiye Ayla, Hamiyet Yüceses,
Müzeyyen Senar gibi ünlü sanatçıları ilgiyle ve hayranlıkla dinlerdi.
Kazancı Bedih 17 yaşında Necim Şıhe (Şıhmüslüm Görgün) ile gittiği bir sıra gecesinde
öylesine etkileyici bir müzik icrasıyla karşılaşır ki, hayatını etkileyen bir gece yaşar. O geceden sonra
müzik meşkleri ve sohbetlerine katılmaya devam eden Kazancı Bedih’in müzik merakı artarak devam
eder. Bu yıllarda Necim Şıhe kendisine cümbüş ve tambur çalmasını öğretir. Esasen birer meslek
sahibi olup özel zevkleri müzik olan ustalardan; Damburacı Derviş, Hacı Nuri Hafız, Hafız Ahmet
Uzungöl, Çulha Hafız, Hafız Şükrü Çadırcı, Tenekeci Mahmut’u müzik meclislerinde ilgi ile dinler ve
birlikte olur. Özellikle Tenekeci Mahmut Usta’dan aldığı bilgilerle, müzik meclislerinde kendi tavrıyla
okudukça dinleyenlerin beğenisini kazanır.
Nice bir hasret-i dildâr ile giryân olayım
Yanayım âteş-i aşkın ile büryân olayım
Görmedim gül yüzünü ah ü figân etmedeyim
Akıtıp gözyaşımı dert ile nâlân olayım
Doğduğu ve yaşadığı yöre kültürünün Kazancı Bedih’in kişiliği üzerinde etkisi büyüktür.
Oluşan müzik birikimi ise yorumunun şekillenmesinde etkili olmuştur. Mensup olduğu “soylu kültür
kaynağı”ndan birikiminin beslenmiş olması da “arının çevresindeki çiçeklerden yararlanıp bal
üretmesi” misalidir.
Şanlıurfa'da "Takım" adı verilen belirli gruplar kendi aralarında sıra gezerler ve gecelere
katılıp müzik icra ederler. Her takım kendi ustasının veya kurucusunun adı ile söylenir. Mesela;
Mukim Tahir'in, Kel Hamza'nın, Tenekeci Mahmut’un, Kazancı Bedih'in, Aziz Çekirge’nin, Fazlı
Öztop’un, Mehmet Nacak’ın takımları gibi... Bir süre sonra, arkadaşları Mehmet Çelik, Ali Kanun,
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
35 KÜLTÜR-SANAT
Hasan Diyar, Necim Şıh (Şıh Müslüm Görgün), Çırçır Mahe, Nacar Celal ve Mustafa Usta ile bir “takım”
oluşturan Bedih Usta’nın sesi yankılanır Urfa semalarında...
Ağarmış saçların bir dağ başında kare dönmüştür
O dağın dâmendinde gözlerim enhâre dönmüştür
Toplumun birikiminden beslenen sanatçının, edindiği kültür ve birikim sonucu oluşturduğu
eserler toplumu olumlu etkilemektedir. Zaten; “ait olduğu toplumun kültürü, zevki, ruh ahengi,
düşünce ve hayat felsefesinden habersiz bir sanatçının veya aydının o insanlara vereceği bir şey
yoktur” sözü de bu gerçeği çok güzel ifade etmektedir.
8.2.3. Urfa’da mahalli müzik kayıtları ve kahvehaneler
Büyük makara teyplerin Urfa’ya gelişinden sonra, arkadaşlarıyla birlikte yüzlerce mahalli
banda ses kayıtları yapılır Bedih Usta’nın. Bu bantlarla “müzik kültürü mirasımız” bugünlere kadar
taşınarak, kutsal bir görev ifa edilir adeta. 1960’lı yılların nezih mekânları olan Urfa kahvehanelerinde
mahalli müzik kayıtlarının bantları zevkle dinlenirdi. 1970’li yıllarda, çocukluk ve okul dönemlerimizde
kahvehanelere giremediğimiz için buralarda çalan bantlarda Bedih Usta’nın sesini, kapıda bekleyip
heyecanla dinlerdik... Ama şimdi çocuklarımız, Usta’nın vcd’sini bilgisayarda dinliyorlar...
Karadan ağa dönüp dersi dilârâ okuruz
Mekteb-i aşka vardık şimdi elifbâ okuruz
....
Tenhâ gecelerde beni eyler müteselli
Baykuş sesini bülbül-i şeydâya değişmem
Urfa'da "Yasin'in Kahvehanesi" denildi mi, akla hemen mahalli müzik bantları gelirdi. Urfa'da
kasnak bant çalınan teypler kimsede yok iken, GRUNDIG marka teyple 1965 yılında burada tanışmış
meraklılar. Tabi öncelikle Yasin'in müzik merakı bu olguyu oluşturmuş. Müzik icra etmek kadar müzik
dinlemeye de düşkün Urfalılar, yıllarca bu tarihi kahvehanede sahibi tarafından kaydedilen mahalli
bantları dinleyerek bu ihtiyaçlarını giderirlerdi.
Öyle sermestem ki idrak etmezem dünya nedir
Men kimem saki olan kimdir mey ü sahba nedir
Hazırlayan Ad SOYAD
36 ŞANLIURFA RAPORU
Urfalı sanatçıların da sıkça geldiği bu kahvehaneye komşu illerden bant dinlemek için gelip
giden müşteriler de olurdu. Burada bantları çalınan mahalli sanatçılar, zamanla bu sayede tanınmış ve
meşhur olmuşlardır. Günümüzde televizyonun ve kasetçalarların yaygınlaşması ile bu tarihi
kahvehanede bantlardan müzik dinleme zevki de ortadan kalkmış, eski müşteriler de uğramaz
olmuşlardır. Bantların çoğu Yasin'in çocukları tarafından arşive kaldırılmıştır.
8.2.4. Kazancı Bedih’in “Pir” ve “Ustalık” mertebesi
Şanlıurfa’da gazel okuyucularının makam ve edebiyat bilgisine sahip olmaları gerekmektedir.
Divan edebiyatının gazel türü şiirleri, müzik meclislerinde çeşitli makamlarda, ustalık gerektiren bir
biçimde okunmaktadır. Bu nedenle Urfa’da gazel ve hoyrat okumayı hakkıyla icra edemeyenlere
sanatçı gözüyle bakılmaz.
Yıllar geçtikçe Kazancı Bedih sıra gecelerindeki kişiliği, güzel sesi ve icrasından dolayı,
çıraklıktan kalfalığa; kalfalıktan, ustalığa giden bir yolda “Pir” ve “Bedih Usta” lakabıyla da anılmaya
başlar... “Sıra geceleri bir konservatuardır. Hepimiz o okuldan mezun olduk ne güzel. Yüzlerce
türküden, gazelden, mayadan, hoyrattan oluşan dağarcığımız oluştu...” diye özetler her şeyi.
Kazancı Bedih; Fuzûlî, Nâbî, Nezîhe, Nesîmî, Fehîm, Abdî, Lütfî gibi şairlere ait gazelleri
okuyarak yeni kuşağın ilgisini Divan Edebiyatı’na çekmiştir. Seslendirdiği eserleriyle bizlere geleneksel
müziğimizden esintiler sunan Pir’in mızrabında ve sesinde duygusal ve dokunaklı bir ifade İle kendine
has tavır hakimdir. Urfa müzik hayatında, yörenin özelliklerini de yansıtan, “Kazancı Bedih Tavrı”
olarak bir tavır oluşmuştur. Onun tavrını yaşatan oğlu, değerli arkadaşım Naci Yoluk da babası gibi ud
çalmakta ve gazel tarzını başarıyla sürdürmektedir.
1990’dan sonra, kendisinden bir kuşak sonraki sanatçılardan bağlama üstadı Mehmet Nacak,
Abdullah Uyanık, Kazım Çiriş, Abdülkadir Karakuş, Mehmet Öncel, Naci Yoluk, Tahir Gümüş, İmam
Karakurt, Kadir Eğlence, Yasin Aslan ile birlikte oluşturdukları “takım”, Urfa gecelerinin ve nezih
meclislerin sevilen, sayılan, vazgeçilmez topluluğu olur.
Urfa’da herkes tanırdı Kazancı Bedih Usta’yı. Türkiye’de tanınması ise televizyonlarda
“mizansen sıra geceleri’nde gazel okudukça nasip oldu... Mahalli ve Ulusal televizyonlarda bir çok
programa katıldı. Yüzlerce mahalli banttan sonra İstanbul’daki yapımcılar tarafından profesyonelce
hazırlanan 15 kadar kaset ve cd’si yurt içi ve yurt dışında beğeni kazandı. Şanlıurfa’nın tanıtımına
büyük katkıları oldu... 2003 yılında yapılan “Kazancı Bedih ve Oğlu” isimli kaset ve Vcd, Müzik
geleneğinin babadan-oğula devamının güzel bir örneği olmuştur.
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
37 KÜLTÜR-SANAT
Mütevaziliği, içtenliği ve sorulara verdiği samimi cevaplarla, tam olarak izah edemese de,
yerinin buralar olmadığını çok iyi biliyordu. 2003 Eylül ayında 76 yaşındayken, Bakırcılar Çarşısı’ndaki
mesleğine dönme kararı vermesinin de bir anlamı vardı. Belki de Pir, Nezihe Yaşar’ın;
Gül ruhlarını gonca-i zibâya değişmem
Endâm-ı dilârânızı tubâyâ değişmem
Mısralarıyla bunu anlatmaya çalışıyordu. Bazı sanatçıların ekranlarda boy gösterip halk müziği
diye saçmalamaları onda burukluk yaratmıştı. Son röportajında, yorulduğunu, kazancılık mesleğini
özlediğini, gençlerin yetişmekte olduğunu vurgulayıp dinlenmek istediğini, şöhretin kendisi için
önemli olmadığını belirtmişti... Çünkü O halkın gönlünde “Pir”di...
Pir, bir önceki kuşağın son temsilciliğini gururla ifa etmiştir. Bugün genç kuşaktan gazel
okuyanlar, Kazancı Bedih’ten feyzalıp etkilenmişlerdir. Yeni kuşaktan ise Mehmet Özbek, Mercan
Özkan, Halil Sezgin, Halil Altıngöz, Musa Kaldı, Bakır Karadağlı, Mehmet Güzelgöz ve Bekir Çiçek gazel
tarzını başarıyla yaşatmaktadırlar.
Anadolu’da doğan, adını duymadığımız kimileri; türkülerini, ağıtlarını, gazellerini söyleyip
“seslerini” bile bir kayıtla bırakamadan göçüp gittiler bu alemden...
Sesi bize yâdigâr kalan Kazancı Bedih’in 60 yıllık müzik hayatında sayısı bilinmeyen kayıtları
yapıldı bantlara, cd’lere... Yaşarken çok değerli izler bıraktı arkasında.
Anadolu’nun zengin kültürünün yok edilmeye çalışıldığı yıllarda, Kazancı Bedih gönlü ve diliyle
kutsal miras olarak taşıdığı ezgileri Türkiye’ye hediye edip göçtü sessizce...
20 Ocak 2004’te sanat dünyası acı bir haberle sarsıldı. Değerli bir sanatçının, yanına hayat
yoldaşını da alarak çıktığı “kahırlı bir yitiklik öyküsü” kaldı geride... “Acaba yaşarken kıymetini bildik
mi?” sorusunu sordurdu herkese... Doyumsuz eserlerini bizler de kutsal bir miras gibi geleceğe
taşımalıyız... Ruhu şad olsun.
Türküler, gazeller, mayalar, uzun havalar bir kez daha öksüz kaldı sevgili dostlar. Çünkü
gidenlerin yerini doldurmak öyle kolay değil. Sadece Şanlıurfa’nın değil bütün Türkiye’nin başı sağ
olsun...
8.3. MUTFAK KÜLTÜRÜ
Urfalılar asırlardan bu yana damak zevkinin en güzel örneklerini veren zengin çeşitte
yemeklerle beslenmesini bilmişlerdir. Yöre yemeklerinin l ezzetleri yanı nda besin değerleri de çok
yüksektir. Yemek yapma becerisinin yanında yaptıkları yemekleri misafirleriyle paylaşmak geleneği
Hazırlayan Ad SOYAD
38 ŞANLIURFA RAPORU
bütün Anadolu insanına mahsus bir özelliktir. Ancak Urfalıların misafir sevme özelliğinin, hiç bir öğün
misafirsiz yemeğe oturmayan Hz. İbrahim (A.S.)'dan geldiği söylenmektedir.
Resim 13 Lahmacun
"Halil İbrahim Sofrası" herkesçe bilinen bir deyimdir. Urfalılar bugün de misafir ağırlamak ve
onlara çeşitli yemekler ikram etmekten büyük zevk duymaktadırlar. Yemek kültürü oldukça zengin
olan Şanl ı urfa'da Ayran Şorbası, Hamurlu, Pıt Pıt, Sarı Şorba, Çağala Aşı, Pakla Aşı, Hıttı Bastırması,
Soğan Tavası, Su Kabağı, Bütün Balcan, Sarımsak Aşı, Kaburga, İsot Çömleği, Bamya Çömleği, Acır
Annaziği, Tatlı Bamya, Erik Tavası, Lolaz Dürmüğü, Saca Basma, Döğmeç, Ekmek Aşı, Kenger Aşı,
Semsek, Has (Marul) Dolması, Mimbar, Acır Bastırması, Soğan Tavası, Ağzı Açık, Ağzı Yumuk, Pendirli
Ekmek, Elma Aşı, Masluka, Lebeni, Boranı, Kuzu Pilav, Meyhane Pilavı, Pilavı, Baklalı Bulgur Köftesi,
Aya Köftesi, Köfteli Erik, Tiritli İçi, Duvaklı Pilav, Üzlemeli Firikli Pilav, Ciğerli Bulgur Pilavı, Mığrıbi Pilav,
Basma Lıklıkı Köfte, Dolmalı Köfte, Köfte, Yuvalak, Kıyma, Yumurtalı Köfte, Mercimekli Köfte, Frenkli
Köfte, Yağlı Köfte, Etli Kebabı, Kemeli Kebap, Tike Kebabı, Kazan Kebabı, Tepsi Kebabı, Kemeli Tas
Kebabı, Balcanlı Kebap,Soğanlı Kebap, Müftehi Tas Kebabı, Frenkli (Domatesli) Kebap, Kemeli Cacık,
Bostana, Zeytin Bostanası, Koruk Salatası, Pencer Cacığı, Peynirli Kadayıf, Katmer, Daş Ekmeği, Aşır
Aşı, Palıza, Haside, Küncülü Akıt, Kuymak, Zingil, Zerde, Kadı Beyni, Peynirli Helva, Un Bulamacı, Palıza
geleneksel yöresel yemekler arasında sayılabilir. Urfalılara iki şeyi zor beğendirisiniz biri müzik diğeri
yemek ve tatlılardır.
8.3.1. ÇİĞ KÖFTE
Dövülmüş, macun haline getirilmiş yağsız et, kaynatılmış, kurutulmuş buğdaydan çekilerek
elde edilen bulgur ve kurutulup dövülerek az miktarda yağ karışımı ile yapılan kuru İsottan (kırmızı
biber) meydana getirilen; ayrıca içinde protein, karbonhidrat, mineral maddeler ve vitaminlerce
zengin bir düzine kadar gıda maddesi (domates, salça, soğan, sarımsak, karabiber, tarçın, tuz, ve
maydanoz) kullanılarak elle yoğrulan, yenilirken genellikle beraberinde ayran içilen otantik bir
Şanlıurfa yemeğidir. Genellikle doyumluk değ il, tadımlık yapılır. Daha çok ikram yemeğidir.
Geçmişi Hz. İbrahim (A.S.) peygamber devrine kadar götürülür. Efsaneye göre, Nemrut,
şehirdeki yakacakları toplayıp ateş yakmayı yasaklayınca halk ne yapacağını düşünür. Bir avcının
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
39 KÜLTÜR-SANAT
vurduğu ceylan etinden, hanımı bugünkü çiğköftenin az karışımlı; et, bulgur ve isottan oluşan ilkel
şeklini hazırlar. Kocası beğenir. Bir zaruretten doğan yemeğe 4000 yıl kadar önce böylece başlanır ve
geliştirilerek bugünlere gelinir. Halen Şanl ı urfa dışındaki bazı illerimizde, hatta Avrupa ve Amerika'da
da tanınmış olmakla beraber Şanlıurfa'da yapılana emsal bulmak zordur. Burada malzemesine ve
yoğrulmasına çok özen gösterilir. Urfalı bir kadının kıvrak zekâsı ile bulduğu çiğköfte bugün adeta Urfa
ile özdeşleşmiştir.
Resim 14 Çiğ Köfte
8.3.2. İSOT. (ŞANLIURFAYA ÖZGÜ PUL BİBER)
Yeşil ve kırmızıbiberin genel adıdır. Kuru İsot, kırmızıbiberin kurutulup dövüldükten sonra
içersine azar azar zeytinyağı katılarak küçük pullar halinde elde edilen bir mamulüdür. Başta çiğköfte
olmak üzere yöresel yemeklerin çoğunda kullanılır. Vitaminlerce zengin, iştah açıcı bir biber
mahsulüdür. “ŞPB” rumuzu ile patenti alınmış bulunan " Şanlıurfa Pul Biberi " Yurt içinde
kullanılmakta, Avrupa ve Amerika'ya ihraç edilmektedir. Biber de bulunan Capcaisin maddesi tıbbın
birçok alanında analjezik olarak kullanıldığından Urfa biberi sağlıklı beslenme açısından da önem arz
etmektedir.
Resim 15 İsot
Hazırlayan Ad SOYAD
40 ŞANLIURFA RAPORU
EKLER
Ek-1 Çiğköfte Hazırlanışı:
Çiğ köfte, bulgur, kıyılmış et ya da yağda kızarmış yumurta, salça, soğan, maydanoz ve
baharatların yoğrulup karıştırılmasına dayanan ve sıkılarak genellikle marul yaprağı ile servis edilen,
en çok Urfa Ev Ekmeği ile yenilen Urfa yöresine ait bir yiyecektir. Urfa'nın dışında Adıyaman,
Gaziantep, Diyarbakır, Mardin, Adana gibi illerimizde de yöresel farklılıklar gösteren çiğ köfteler
yapılır. Çiğ köfte muhteviyatındaki bulgurun şişme özelliğinden dolayı bekletilmeden, tazeyken
yenmesi gereken bir besindir. Has çiğ köftede çiğ et vardır ama sağlık bakanlığı artık bunu
yasaklamıştır.
Çiğ köftenin ilk kez İbrahim peygamberin annesi tarafından, kıtlık döneminde bulgur ve
ceylan etini taşla döverek yaptığına inanılır.
Çok çeşitli çiğ köfte tarifleri olmakla birlikte ölçüler genelde 1 ölçek ince köftelik bulgura 1
ölçek özel hazırlanmış yağsız-sinirsiz et şeklindedir.
Resim 16 Çiğ köfte hazırlanışı
Malzemeler - 8 kişilik çiğ köfte için malzemeler
4 su bardağı köftelik bulgur
500 gram dövülmüş (veya mikserde çekilmiş) yağsız
kara et
6 yemek kaşığı kuru isot (biber)
1 tatlı kaşığı tuz biraz karabiber
8-10 adet yeşil soğan
1 kuru soğan
1 diş sarımsak
Yarım limonun suyu
1 demet maydanoz
1 tatlı kaşığı salça
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
41 EKLER
Yoğrulması
“Yeşil soğan ve maydanoz yıkanıp, incecik doğranarak daha sonra karıştırılmak üzere
bekletilir. Daha sonra özel olarak yaptırılmış köfte leğenine, tuz, kuru isot (biber) tarçın, karabiber,
salça, et, doğranmış kuru soğan ve sarımsak alınarak yoğrulmaya başlanır. İyice karışıca çiğ köftelik
bulgur yavaş yavaş alınarak yoğrulmaya devam edilir. Leğendeki malzemeler, çok az suyla3 yavaş
yavaş ama kuvvetlice bastırılarak, bulgur yumuşayıncaya kadar yoğrulur. Kıvamına gelinceye kadar
yoğrulan çiğ köfteye daha önce doğranarak hazırlanmış maydanoz ve soğan karışımı eklenir, hafifçe
ezilerek toparlanır. Avuç içi halinde sıkım yapılarak tabaklara konulur. Tabağın etrafı marul, salatalık,
nane semizotu ve turpla bezenerek servis yapılır.”
3 Bulgurun aslında malzemenin öz suyuyla yoğurmayla yumaşaması daha iyidir. Bu, malzemenin etle
daha iyi özleşmesini sağlar. Suyun yeterinden fazla kullanılması, özleşmeden önce bulgurun
yumaşamasına neden olduğundan su kullanımında dikkatli olunması gerekir.
Hazırlayan Ad SOYAD
42 ŞANLIURFA RAPORU
Ek-2 En Meşhur Urfa Türküleri
Urfa'nın Etrafı Dumanlı Dağlar
Urfa’nın etrafı dumanlı dağlar
Ciğerim yanıyor aney gözlerim ağlar
Benim zalim derdim cihanı yakar
Gezme ceylan bu dağlarda seni avlarlar
Anandan babandan yardan ayrı koyarlar
Urfa dağlarında gezer bir ceylan
Yavrusunu kayıbetmiş ağlıyor yaman
Yarimin derdine bulmadım derman
Gezme ceylan bu dağlarda seni avlarlar
Anandan babandan yardan ayrı koyarlar
Ceylan senin gibi yüreğim yara
Cihanda derdime aney bulmadım çare
Bir yavru kaybettim gözleri kara
Gezme ceylan bu dağlarda seni avlarlar
Anandan babandan yardan ayrı koyarlar
Urfalıyam Ezelden (1)
Urfalıyam azaldan
Goynüm geçmez güzelden
Göynümün gözü çıksın
Sevmeseydin ezelden
(Bağlantı)
Ağam çiğköfte oldu
Paşam ayranlar doldu
Vur sazının teline loy
Bilmem siye ne oldu
Urfa Urfa överler
Güzelleri severler
Bizde adet böyledir
Hem çalar hem söylerler
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
43 EKLER
Urfalıyam ezelden (2)
Göynüm geçmez gözelden
Göynümün gözü çıksın
Sevmeseydim ezelden
Anam olasan Ömer
Babam olasan Ömer
Bensiz kalasan Ömer
Yetim olasan Ömer
Urfa bir yana düşer
Zülüf gerdana düşer
Bu nasıl baş bağlamak
Her gün bir yana düşer
Anam olasan Ömer
Babam olasan Ömer
Bensiz kalasan Ömer
Yetim olasan Ömer
Urfa dört dağ içinde
Gülü bardağ içinde
Urfayı hak saklasın
Bir yarım var içinde
Anam olasan Ömer
Babam olasan Ömer
Bensiz kalasan Ömer
Yetim olasan Ömer
Dağlardan akan seller
Dökülür sırma teller
Yüreğin daştan mıdır
Bana acıyor eller
Anam olasan Ömer
Babam olasan Ömer
Bensiz kalasan Ömer
Yetim olasan Ömer
Hazırlayan Ad SOYAD
44 ŞANLIURFA RAPORU
RESİMLER DİZİNİ
Resim 1 Şanılıurfa ili ve ilçeleri haritası ................................................................................................... 1
Resim 2 Harran Üniversite kalıntıları ....................................................................................................... 2
Resim 3 Balıklıgöl ..................................................................................................................................... 6
Resim 4 Atatürk Barajı ............................................................................................................................. 8
Resim 5 Eski Dünya .................................................................................................................................. 9
Resim 6 Dikili taş .................................................................................................................................... 11
Resim 7: Tella Martyrionu ..................................................................................................................... 13
Resim 8 Cabir El Ensari Türbesi ............................................................................................................. 14
Resim 9 İmam Bakır Türbesi .................................................................................................................. 15
Resim 16 Hz. Eyüp Türbesi .................................................................................................................... 17
Resim 17 Birecik’ten görünüm .............................................................................................................. 23
Resim 18 Ceylanpınar’da ceylan ............................................................................................................ 24
Resim 19 Lahmacun ............................................................................................................................... 38
Resim 14 Çiğ Köfte ................................................................................................................................. 39
Resim 19 İsot ......................................................................................................................................... 39
Resim 21 Çiğ köfte hazırlanışı ................................................................................................................ 40
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1: Tarla ürünleri üretimi .............................................................................................................. 19
Tablo 2: Sebze üretimi ........................................................................................................................... 20
Tablo 3: Meyve üretimi ......................................................................................................................... 20
Tablo 4: Hayvan üretimi ........................................................................................................................ 21
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
45 ŞANLIURFA RAPORU
KELİME DİZİNİ
A
ABACILIK, 29
Abgar Ukomo, 3
Adıyaman, 1, 7, 40
AĞAÇ OYMACILIĞI, 29
Akçakale, 1, 18, 23
Akkoyunlular, 2
Arami, 2
Aran, 15
Assur, 9, 11, 15
Asur, 2, 23, 25
Atatürk Barajı, 7, 16, 48
Aynzeliha, 4, 6
Aziz Petrus, 13
B
Babil, 2, 9, 11
BAKIRCILIK, 29
Balcanlı, 38
balık, 4
Balıklıgöl, 2, 6, 9, 34
Birecik, 1, 23, 24, 25, 27
Birecik Barajı, 24, 25
Bizans, 2, 3, 13, 23
Bozova, 1, 10, 19, 23, 24
Büyük lskender, 3
C
Cabir b. Abdullah, 14
Cabir el-Ensar, 14
Ceylanpınar, 1, 4, 7, 23, 24, 28
Cilalı Taş Devri, 10
Ç
ÇİĞ KÖFTE, 38
D
Diyarbakır, 1, 2, 16, 26, 28, 40
Döğmeç, 38
Dulkadir beyliği, 2
E
Ebul Faraç, 2
Ekmek Aşı, 38
Elyasa, 4, 10
Eyüp, 2
Eyyubi, 2
G
Gaziantep, 1, 23, 24, 40
H
Haçlı Kontluğu, 2, 3
Halep, 2, 13, 26, 27
Halfeti, 1, 23, 25
Halil-ür Rahman, 4, 6
Harran, 1, 2, 5, 7, 9, 10, 11, 14, 15, 16, 18, 23, 24, 25, 29
Has, 38, 40
Hilvan, 1, 7, 10, 23, 25
Hitit, 2, 11, 23
Hurri-Mitanni, 2
Hz. Eyyub, 10
Hz. Fatıma, 14
Hz. lsa, 3
Hz. Musa, 5
Hz. Ömer, 14, 15
İ
İbrahim, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 15, 27, 29, 31, 38, 40
İdris, 2
İmam Bakır, 14, 15
İmam Muhammed Bakır, 14
İncil, 2
İsot, 38, 39
İSOT, 39
K
Kalde, 2
karabiber, 38, 40, 41
Kazancı Bedih, 33, 34, 36, 37
Kebap, 38
KEÇECİLİK, 30
Kemeli Cacık, 38
Kenger Aşı, 38
köftelik bulgur, 40, 41
KURALLAR, ii
Kur'an, 2
KÜRKÇÜLÜK, 31
L
Lolaz, 38
Lut, 5, 10
Hazırlayan Ad SOYAD
46 ŞANLIURFA RAPORU
M
Makedonya, 2, 3
Mardin, 1, 7, 16, 40
Memluk, 2, 25
Mezopotamya, 11, 15, 27
Mimbar, 38
Musul, 6
MÜZİK KÜLTÜRÜ, 32
N
Nemrut, 3, 6, 10, 38
neolitik çağ, 2
Neolitik Dönem, 2
Nuh, 2, 4, 15
P
Paleolotik, 2
Pers, 2, 23
Peynirli Kadayıf, 38
Pıt Pıt, 38
R
Roma, 2, 27
S
Saca Basma, 38
Safeviler, 2
SARAÇLIK, 31
Sarı Şorba, 38
Selçuklu, 2, 3
Semsek, 38
SERUĞ, 27
Sıra Geceleri, 32
Siverek, 1, 7, 23, 25, 26
Soğan Tavası, 38
Suriye, 1, 23, 25, 26, 27
Suruç, 1, 12, 23, 26, 27, 28
Sümer, 2
Süryâni, 13
Ş
Şanlıurfa, 1, 2, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19,
22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 36,
37, 38, 39, 48
Şuayb, 4, 10
T
TARAKÇILIK, 31
Tatlı Bamya, 38
TBMM, 1
Tevrat, 2, 15
Timur, 2, 27
Tonah, 2
U
Urfa, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 13, 14, 15, 16, 24, 26, 27, 29, 31,
32, 33, 34, 35, 36, 39, 40, 42, 43
Urfalı milisler, 1
V
Viranşehir, 1, 4, 13, 16, 23, 28
Y
Yakup, 5
Yazı stilleri, i
Z
Zeliha, 6
. . . . . . ÜNİVERSİTESİ - . . . . . . FAKÜLTESİ
47 TEŞEKKÜR
TEŞEKKÜR
Bu raporu hazırlarken aldığım destekten dolayı google, özgür ansiklopedi Vikipedi ye ve
kaynaklarda adı geçen web sitelerine teşekkürleri bir borç biliyorum.
Hazırlayan Ad SOYAD
48 ŞANLIURFA RAPORU
KAYNAKLAR
1. Şanlıurfa, http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eanl%C4%B1urfa
2. Şanlıurfa, http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eanl%C4%B1urfa_(il)
3. S. Sabri KÜRKÇÜOĞLU, Şanlıurfa’da Müzik Kültürü, http://www.turkuler.com/yazi/sanliurfa.asp
4. Şanlıurfa’da Yemek Kültürü, http://www.urfakultur.gov.tr/
5. T.C. Şanlıurfa Valiliği, http://www.sanliurfa.gov.tr/
6. Atatürk Barajı, http://tr.wikipedia.org/wiki/Atat%C3%BCrk_Baraj_G%C3%B6l%C3%BC
7. Türkü Sözleri, http://www.turkudostlari.net