Arabesk Kader Algısı

ZPopler kltrn nemli unsurlarndan biri olan arabesk mzik, Trkiye top-

lumunda olduka geni kesimler zerinde uzun yllar etkili olmutur. Arabesk, zellikle gle birlikte ehir yaamnn zorluklarna katlanma ya da onlarla m-cadele etme durumunda kalan krsal kesimin yaam algsn ifade etmesi bak-mndan nemli bir sosyolojik unsurdur. nsann dini anlayn, yaam algsn ve Allahla ilikisini yanstan nemli kavramlardan biri olan kader konusu, arabesk mzikte olduka youn olarak ele alnmaktadr. Bu balamda, almamzda, arabesk mzikte kader konusunun ileni biimi, kadere bak as dolaysyla arabesk kitlesinin bu mzikten ne ald eletirel bir ekilde incelenmitir.

Anahtar Kelimeler: Arabesk, Orhan Gencebay, kader, kadercilik, slam

ABSTRACTArabesque Perception of Destiny Orhan Gencebay Case-

Arabesque music as one of the important aspects of popular culture has been effective for many years in terms of Turkeys society in a wide cuts. Arabesque is an important sociological element with regard to express the life perception of the people in rural areas who have had to endure the rigors of city life or had to struggle with it. Matter of fate which is one of the important concepts that reflect the religious understanding and life perception of human and the relationship between him and God is considered intensively in arabesque music. In this context, in our study, the way of processing the issue of fate and perspective of destiny in arabesque music and what is the music listener receives from it was critically examined.

Keywords: Arabesque, Orhan Gencebay, destiny, fatalism, Islam

* Do.Dr.,AtatrkniversitesilahiyatFakltesiKelamAnabilimDalretimyesi,(e-posta:[email protected])

Atatk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, Say: 41 Erzurum 2014

Sinan GE (*)

ARABESK KADER ALGISI -Orhan Gencebay rnei-

48 Sinan GE

GiriTrktoplumundazellikleaadaifadeedilecekdnemlerdenemlibir

sosyolojik deer ifade eden arabesk kltr ve onununsurlarndanbir olanarabeskmzik,dinalgnnhembiretkileyenihemdebirgstergesiolarakka-buledilmesivedeerlendirilmesigerekenunsurlardanbiriolmutur.1960lyllardansonragelienvezellikle1980liyllardanemlibirkitleninhaya-tndayeredinenbukltr,sosyolojik,psikolojikvesiyasalalanlardaolduugibimzikkltralanndadapekoktartmannkonusuolagelmitir.Odnemlerenazaranbugnpoplaritesindeazalmaolsadaokltrleyetierekolgunlukhattayallkanaulambykbirkitlesosyalhayattavarlnbugnsrdrmektedir.Hembuinsanlarnkendizihinlerindeyeralanalglarhemdebunlarnetkilediklerinesillereynelikvarsaylantesirleridnld-ndearabeskkltrnetkilerininve izlerininTrkiyetoplumununhayatzerindevarolduunusyleyebiliriz.

Gnmzdnyasndaherkesinokakbirekildegrdzerepoplerkltrn,okdeiikrenklerivesentezlerivardr.zelliklecorafivekltrelolarakdouilebatarasndakprkonumundabulunanlkemizdegelenek-seldeerlerlebatkltrarasndakurulmuolanyakn ilikiler,hayatavebarndrddeerlereynelikalgve inanlardaetkilemitir.Biranlamda,yaamaynelikbirbakasolankaderinancdabundannasibinialmtr.tebunoktadatoplumumuzudoruanlamannvedorubirekildedeer-lendirmenin ihmaledilmemesigerekenartlarndanbiride itebukltrelyapvehareketliliklerifarketmeolmaldr.Zirayaayanherhangibirkltr,farklzamanvecorafyalardaekillenmiolanteorilerlebelirlemeyevesnr-landrmaya almakhem tehiste hemde tedavi ngrsndebatanhatayapmakdemektir.

slamdncetarihindegereklehindevegereksealeyhindetoplumsalvesiyasal istismarlarakonuolankader inanc,MutezileveEhli snnetekolle-rininteorilerierevesindesistemlibirinanesasolarakkaynaklardayerinialmtr.BusretedahancedenHz.Peygambervesahabednemindetar-tlmayankonularvekavramlarslamdncesindeyerinialmtr.Bylecekader, imanesasolabilecekerevesinintesinde,birtakmfelsefimlaha-zalarndakonusuolmutur. slami ilimlerlemegulolanve toplumdadinmevzulardayazanvekonuanilahiyatvediyanetmensuplarvebazserbestaratrmaclarngerekkaderalgsndagerekseretimindeklasikkaynaklardayeralankaderretilerivebuerevedekitartmaveteorilerinynlendiricibiretkisiolduunusyleyebiliriz.Ancakihmalettiimizyadadoruanlama-dmzbirgerekliinsorgulanmasgerekmektedir:Toplumunkaderalgsn-daKurnvesnnetin,szkonusukitabibilgilerinvemezhepkabullerinin

ARABESKKADERALGISI-OrhanGencebayrnei- 49

yeriveetkisinekadardr?Toplumumuzdaoluankaderalgsn,sandmzyadaresmiolarakifadeettiimizgibikaynaklardayeralansnniparadigmalarmekillendirmitir?DolaysylahalknkaderinancEbuHanife,Maturidi,Eari,Gazaligibinemli isimleringrleridorultusundamolumutur?Halkn ounluunun resmi dini ve aidiyet tadmezhebi asndan busorularaevetcevabverilebilir.Fakatyanlgdaburadanbalar.nkger-ekhayatta,ilahiyatkesimlerinkendizihindnyasvebelkikendinebenzersnrlkltrelevresidndabusorularaolumlucevapvermekokzordur.

Bunedenlehemdorubirtehishemdeodorultudaisabetlizmlerretebilmekiingeneldedinalglarzeldeisetoplumdayeraldekliylekader inancn nclleri ve sonularylabirlikte sosyolojik veriler asndandadeerlendirmeksonderecenemlivegereklidir.Arabeski,barndrdta-rihselvekltrelbtnveheleriyledeerlendirmekbualmannsnrlarnaacaktr.Ancakhemhitapettiikitlehemdetemelzelliklerinianahatlary-latespitetmemiz,ilgilikitleninkaderalgsnnsosyolojiktemellerinigrmevebubalamdabirdeerlendirmeyapabilmeadnanemlidir.

Trkiyede Arabesk Kltr ve Genel zellikleriBir toplumun zihin ve inan dnyasn ekillendirenpek okunsurdan

bahsedilebilir.Toplumlarntekvebasityaplbirbirliktelikolmaypbirbirin-denfarklparalarnbtnlemesindenibaretbirbtnlkolduunudikkatealdmzda,otoplumlardakimevcutdeerlerindesabitnkabullervegenel-lemeci yarglarla izah edilemeyecei anlalacaktr.okdeiikunsurlar veonlarnkltrlerinibarndranTrkiyetoplumuiindeayntespitiyapmakmmkndr.ounlukitibariyleMslmanolmaklabirlikteokdeiikaltinanvekltrgruplarnbarndranbirsosyalyapyasahiptoplumumuzda,tarihisreierisindeoluan,gelien,glenen,zayflayanksacassreklibirhareketlilik barndran kltrel eitlilik ve geliimgzlenmektedir. te bukltrelkesitlerdenbirisidearabeskolgusudur.Yaygnolarakbeenilmevehalkaaitolmaeklindeikianlamdabarndrdiinarabesk,poplerbirkltrolarakkabuledilmitir.Poplerkltrnbirdierzelliiise19.yz-yldan sonragelimikapitalistlkelerdekitleselretimkoullarnnortayakmasylabirlikteolumubirkitlekltrolmasdr.1

Arabesk,dahaokkydenkentegedenkrsalnfusun,ehirhayatn-dagelenekseldeerleriylemodernyaamngereklerivetesirlerierevesindeoluturduubirsenteziifadeetmektedir.Dolaysylabiryandanhalkaaitbirgereklikolmasnedeniylesavunulmu,diertaraftanbiryozlamagrnts

1 Bkz.,zbek,Meral,Popler Kltr ve Orhan Gencebay Arabeski,letiimYaynlar,stan-bul,2012,s.81,82.

50 Sinan GE

sunduuiineletirilmitir.Poplerihalkaaitanlamndabirkavramolarakkullananyaklamlar,genelolarakpoplerkltreolumlubakmvepop-lerolannhakllnhalknistemesiyletemellendirmilerdir.Butavrakarlkolarakisearabeskindedhilolduukitlekltrnn,barndrdkitlelereyanlbilindayatmasngerekegstererekeletirenlerolmutur.2

Arabeskdeninceaklagelenvesatrlaradklenennemlitoplumsalolgu-lardanbirigtr.Trkiyedekentlemeylebirlikteounluklasosyalveeko-nomikrefaharzusuylakrsalkesimlerdenehirleredorunfushareketliliiyaanmtr.Ancak ksa bir srede gerekleen bu fiziksel hareketlilik, aynsre ierisindekltrelbirdnmsalamaz.ehrinsnrlarnagirenbirkyl,ezamanlolarakehrinkltrelkodlarnbenimsemiveuygulamolmaz.Dolaysylabirkltrlemesreciningeeceiuzunbirzamandilimin-de,gedenbunfus,sahipolduudeerleriyaamayadevamedecekvebudeerleriehrinkltrnekatmayabalayacaktr.teyandanhazrbulduuvekendinegrebasknolanehirdekikltrdendeetkilenecekvekendindebazdeiikliklerignllyadazorunluolarakgerekletirecektir.tearabeskmzikde-mzikalarkaplanokdahafarklolmaklabirlikte3-busosyalze-minzerindekitlesinibulmuvegelimitir.Yaplanbiraratrmadaarabeskmziindinleyicisininuzelliklerdeolduutespitedilmitir:

1.Arabeskmzikdinleyicileriounluklatarakkenlidir.2.Bunlargenelliklegecekondulardayaamaktadr.3.Bykbirksmkentlerinkklekliilerinde,kamukurulularnn

yardmchizmetlerindealmaktadr.4.Kkesnaf,memur,fabrikaiisigibidkgelirdzeylerindeolan

kentlilerindearabeskmzikdinleyicikitlesiarasndayeraldklarbilinmek-tedir.4

zellikleilkdnemlerindepekokekonomikvekltrelsorunyaayanveehrinhayatnaancakgecekondudanbakabilenvebirekildealmayaalanbukesim,arabeskmzikilekendiniifadeedebilmeyadabakasnndilindekendinibulma imknn elde etmitir.Bukonudadoktora almas yapanMartinStokesilgilieserindeutespitleriyapmtr:

2 zbek,s.83.3 Arabeskmziin tarihsel vemzikal arkaplan hakkndaki deerlendirmeler iin bkz.,

Kkkaplan, Uur, Arabesk Toplumsal ve Mzikal Bir Analiz, Ayrnt Yay., stanbul,2013;Gngr,Nazife,Arabesk Sosyokltrel Adan Arabesk Mzik,BilgiYaynevi,Anka-ra,1993,s.46-100.StokesMartin,Trkiyede Arabesk Olay,letiimYay.,stanbul,2012,s.43-146.

4 Gngr,s.32.


G,Gneydouvegecekondudili,insanlarnsorunlarn,skntlarn,hayalkrklklarntanmlaypsunabilecekleribirtarzsalyordu.Busorun-larla ilgiliduygular, resmi sylemalanndayasaklanmkenarabeskin altstedicisylemlerindekabulediliyor,tanmlanyordu.Busylemlerinmziksel,iirselvegrseldzeydeyaptklarnermeler i tutarllasahiptivesreklitekrarlanananlatlar,imajlar,metaforlarbiraradatutuyordu.5

Arabeskkitle ile arabeskmzik arasndakibu iliki,bak alarnagreolumluyadaolumsuzdeerlendirilebiliyordu.Nitekimbumzik,yukardabahsettiimizzereMzikAnsiklopedisindeKentegen,kentortamylauyumkurmam,kentselyaantyakatlamamolankrkkenlinfusunkltr6olaraknitelenmitir.Bunitelemeninsebebini udeerlendirmedebulabiliriz:

Szkonusumziktedousazlarylabatsazlarnnbiraradakullanlmas,Trkhalkmzii ileTrksanatmziimotiflerininbirliktekullanlmasn-danilerigelenkarmaklk,ymagiriftlik,ayrcaTrkmziigeleneindensapmlkanlamndakibozulma,yozlamaszedilenkavramaolumsuzbiranlamyklenmesinenedenolmutur.Buradanyolaklarakarabesk,dahasonralar toplumsal yaamdakiher trlbozumaya, yozlamayakarmaayaverilenbiradhalinegelmitir.Bakabirdeyile,adalamasrecininbala-masylabirliktedouyazggelenekselyaambiimiylebatyazgmodernyaambiimininvebunlarabaldeerlerinkarlamasndandoanuyum-suzlua,kentlemesreciylebirliktedekyevekentezgdeerlerin,yaambiimlerininkarkaryagelmesindendoankarmakla,kozmopolityap-lanmayaarabeskadyaktrlmtr.7

Meseleyedahafarklbirbakasylayaklaanlaragreisearabeskaslndabiruyumsuzlukyadayozlamadeil,birvarolmamcadelesiniifadeetmekteidi:

Genibirkitletarafndanpaylalanveisterestetikdeerieletirilsinis-terseseverekdinlensin,yaayarakoluturulanveetkiedenennemlipoplerkltralanmzdrarabesk.Buanlamda,arabeskmzik,1960lardakentlereg eden krsal nfusun, evreye uyumsuzluunundeil, tamda tersine,evreyeuymasnn,varkalmannyolunubulabilmesininbaarlbirgsterge-sidir.Aynzamandakrdakigelenekselortamkentetayarakdeil,toplum-salyapasndankentselusullerinetkisialtndavarkalmanngstergesidir.8

5 Stokes,s.188,189.6 Bkz.zbek,s.15.7 Gngr,s.19,20.8 zbek,s.27.

52 Sinan GE

Aadakiuifadelerisearabeskmziininhemieriinihemdemuhatapkitlesinieletirelbakmdanzetlermahiyettedir:

Bize gre arabeskmzik: inden kt toplumsal ve kltrel evreyegre biimlenmi, tutarl bir kuramsal dayanaktan yoksun, ezgi ynndenArapmziinden,algynndendebatmziindenesintilertayan,nce-leritaradanbalamaklabirliktezamanlatoplumuntmkesimlerindengelenyaygnbirdinleyicikitleyesahiptoplumumuzazgbirtrdr.9

Arabeskmzikdinleyicilerinin ilk vebykounluukentsel yaamnsorunlarylamcadeleetmedurumundaolaninsanlarolunca,bumziinie-riindedeszkonusukesiminduygularn,hznlerini,aresizliklerinibazende mitlerini dile getiren ifadeler yer almtr. Bu yzden arabeskmziktesz,zamanzamanmziingeriplanaitilmesipahasnadaolsanegeebil-mekte ve insanlar arky srf szleri iindinleyebilmektedirler.10Arabeskingecekondukltrierisindebudenliyertutmasnntemelsebebinindoru-danmziinkendisinindeil,dahaziyadeierdiikonularveszlerinolduudeerlendirmesi yaplmaktadr.11nk o szler arabesk kitlesi iin ehrinyalnzlnda,hayatartlarnnkmazlarndabirhaykr,teselliyivekendiniifadeyiiermekteydi.Buynylearabeskmzik,Aitolmagereksinimininye-terikadarkarlanmamasndankaynaklanandoyumsuzluun,huzursuzluundavurulmasna (bunubelirsiz ve soyutkavramlarladayapsa)olanakver-mektedir.Byleceszkonususorunuresmiyollardanyadatekisanatdallararaclyladilegetirilemeyenezilenkesimleriinarabeskmziknemlibiranlatmaracveaynzamandadanemlibirsnmayoluolmaktadr.12

Arabeskmzieeletirilerinnemlibirblmszkonusuieriindeyeralanaresizlik,mitsizlik,karamsarlkveaclarlayounlamyaambiimiyadaifadesidir.Buaresizliebirdelkemizdezelliklehalkkesimindedertleriunutma arac imi gibi grlen alkol tketimini de eklersek bu eletirininhakllkpayykselecektir.Bilindiizerekltrmzdeikiimek,ekilenaclarn,dertlerin,kederlerinbiraresisanlr.kiaclar,dertleri,kederleriuyuturarakunutturur.Gerekbirzmolmasadaanlkkalarnaracdr.Arabeskeletirmenlerinegredezatenarabeskkahramanzmaramamak-ta;o,dertleriyle,aclarylayaamakistemektedir.nkonunyaamnntekanlam,teknedenidirbu.Onlarndevamnnenbykyardmcs ise iki-dir.13

9 Gngr,s.23.10 Gngr,s.165.11 Kkkaplan,s.163.12 Gngr,s.183.13 Gngr,s.202.


NitekimStokesunaratrmalarndakiutespitleributezidesteklermahi-yettedir:

Arabesk, dnya ilerininbir sre ertelendii, arkadaln koyulatrlpkutland,yaknlkiemberiyletanmlanm,erkeklerinrakmasasbulu-malarnnvazgeilmezelemandr.Kanunhocam,rakmasasolmadanarabeskianlamayaalmannboakrekekmekolduunudnyordu.Ac,ayrlk,yalnzlkveyabanclamagibikonularileyenarabeskinbutop-lumsallama kalbyla badatrlmas artc gelebilir amamuhabbet, eskiarkadalarn, eski gnlerinve toplumsal varoluhazlarnngeicidoasnnanld,acl-tatllsarholuksohbetlerininyapldbirolaydr.14

Arabesk, ehir iin ehirli birmziktir. Yalnzla, kt sonamahkmklarn,kark,alkantlduygudnyalarnresmeder.Fakirgmenii-lerinsmrld,ktilerdekullanld,gngetikebozulanbirehritanmlarvedinleyenlerini,birbardakdaharakdoldurmaya,birsigaradahayakmaya,kaderlerinevednyayalanetokumayaarr.Nfusununoun-luuMslmanolanherhangibirtoplumdabylesibirmzik,byktart-malaryaratacaktr.15

Arabeskmzie yaplandier kklbir eletiri ise bumziin, sz ko-nusuaresizlikvekaramsarlktablosuylabirliktekitlesini,ileridedahagenibirekildegrleceizere,pasifbirkadercilieynlendirmesidir.Arabeskieletirenlere gre o, srekli edilgenlikmesaj vermekte, eletirel yetenekleriuyuturmaklakalmamakta,tmsuukadereykleyerekpolitikbilinciveso-rumluluukreltmektedir.16

Bunoktadaugerekliidegzdenkarmamakgerekir.Aslndaarabeskmzik ierisindeyer alanhznlvekaderci sylemTrkmziinindiertrlerindede bulunmaktadr.Bu yzden sz konusu eletiri sadece arabes-keynlendirilmemelidir.Ancakbumzikteyounlukodorultudaolutuuvekitlesiitibariyledediermziktrlerinegredahakapsamlolduuiindahaokdikkatekmitir.Buradasorgulanmasgerekenaslhususszkonu-suaclvekadercimziklerinneden insanlaracazipgeldiidir?BunoktadaGngrnutespitinehakvermekgerekecektir:Ksacadenebilirkiarabeskmziidierlerindenayran ierikdeil,biimve tekniktir..Eer ieriisorgulanacaksa her eyden nce bu toplumunneden bu ierie, neden acykliletilereilgiduyduunusorgulamakgerekir.17

14 Stokes,s.183.15 Stokes,s.17.16 Stokes,s.215.17 Gngr,s.213.

54 Sinan GE

Arabeskmziinkitlesiyaamdzeyisnrlvesorunlukesimlerlesnrlkalmamtr. 1968lerden 70li yllarn sonlarna kadar yukarda bahsettii-mizgtemelliveehrinvarolarndameskentutmukitlelerinmziiyken,1980liyllardansonraartkkenardanmerkezedorubirgenilemeyletop-lumundierortavehattastdzeykesimlerinekadaryaylmtr.18Bylecearabeske ynelik krsal nfusunmzii yaktrmalar kabul edilebilirliinikaybetmitir.Bunoktadagsadecekentkltr ierisinde teekkletmiolanbumziinilkalckitlesininolumasnsalayanbirunsurolarakde-erlendirilmitir.19

Birdnemlerarabeskmziiyasaklayanvedevletinresmikanallarndayervermeyensiyasalotoritededeiikkayglarlabumziekaplaramveartksiyasaltercihlerdekitleselleenbumziinmeruluunuhemonaylamhemdeyaygnlatrmtr.Bunlararnekolmasasndaubilgilerinakletmemizyeterliolacaktr.

-1989ylndadneminKltrveTurizmBakanTnazTitizinorganizeettii1.MzikKongresinde,szleriitibarylakadercibiranlayiindeba-rndrmayanarabeskmziindesteklenmesiynndekararalnmtr.20

-1989ylndakurulanve1990daMagicBoxStar1ismiyleyaynhayatnabalayanzeltelevizyonkanalylabirlikteTRTnintekkanalolmazelliidesonaermitir.Plakvekasetsektrnnyannda,sinemadaveeitlielenceyerlerinde,kendinenemlibiryeredinenarabeskmzik,bylecegenikitle-lereulaabileceibiraradahakazanmtr.21

-TRTdndayaynyapmaktaolanPolisRadyosusrekliarabeskmzikyaynlaryapmaktadr.Budaoldukagenibirdinleyicikitlesineseslenmekdemektir.22

Orhan Gencebay Arabeski ve KaderArabeskin yukarda aktardmz genel mahiyetine ilaveten bumziin

ennde ismiolarakkabul edilenOrhanGencebayaayrbiryer ayrlmasgerekmektedir.BualmamzdaOrhanGencebayrnekolarakelealmase-bebimiz,hemonunbumziktekikurucuniteliivealanndakiszvemzikkalitesihemdegenimuhatapkitlesidir.

18 zbek,s.181.19 Kkkaplan,s.177.20 Kkkaplan,s.155.21 Kkkaplan,s.156,157.22 Gngr,s.101.


Gencebayarabeskininortayakt1968lerdednyadarenciolaylarbalam,Trkiyedebalamakzeredir.teyandanyinebudnemdeyaylanvebyyenekonomikskntlarvedourduugerginliklerdedikkatekmek-tedir.zellikleyukardaarabeskmziinkitlesindenbahsederkendedeindi-imizzere,krdankentegenyounnfus,kentevrelerindekisefaletyuva-sgecekondulardaisiz,gsz,yoksullukiindeyaamlarnsrdrmektedir-ler.tebuortamdaGencebayBir Teselli VeryadaBaa Gelen ekilirmigibiplaklarylasatrekorlarkrm23veonunarklarbuskntlkesimiinbirifadeveyanstmaarac,diertaraftankendinibakasndabulmaolmutur.

Meselenin psikolojik ynne tekrar dikkat ekecek olursak Gngrnarabeskkitlesivearabeskmzikhakkndakiuifadeleribudurumugayetakbirekildeifadeetmektedir:

Btnleebilecekleri,kendileriylebirtakmeyleri,dahadorusuyaamnyknpaylaabilecek(gstermelikdeolsa)bireylerinaray iindedirler.Bu da onlar kendilerine ounlukla ac, keder, hzn ykl iletiler verenarabeskmziksanatlarnayneltmektedir..

Yanidenebilirki,dinleyicikitle,arabeskmziitketirkenaslndasahtebirdoyumaulamaktadr.24

Gngr,birbakayerdeiseutespitlerdebulunmaktadr:Gencebaybiryandanonlarn,iindebulunduklarbuyaamakarduy-

duklartedirginlieortakolurken,biryandandagelecekten,yarnlarngzeldnyasndanszederekonlarnzlemlerine,geleceeilikindlerinekatla-bilmektedir.Buynylegecekonduinsaniinhembirdertorta,hemdegeleceinmutucusuolanGencebaytambirikondur.Bylecegecekondu-OrhanGencebayve arabeskmziklsbirbirini tamamlayanbirbtnhalindekarkarmza.25

OrhanGencebaylabirlikteartkarabeskmziklehalknilikisivebyle-cearabeskkltrnsosyalservenidebalamtr.Arabeskpiyasasnod-nemdeelindetutanOrhanGencebayn1968deilkplankardzaman600.000 kadar satm olmas,26 bumzii ve ifadelerinin sosyal karlngstermesi asndannemlibirveridir. Zatengenelolarakarabeskmzikdiermziktrlerinegreakarandebirdinleyicikitlesinesahiptir.1988tarihliCumhuriyet gazetesinin verdii bilgiye greTrkiyede ylda piyasa-

23 Gngr,s.112,113.24 Gngr,s.38.25 Gngr,s.92.26 Gngr,s.109.

56 Sinan GE

ya srlenyaklak200milyonkasettenyaklak150milyonu,yaniyzdeyetmitenfazlasnarabeskkasetleralmaktadr.27BuyeknierisindeOrhanGencebaynelbettezelbiryerivardr.NitekimDeryaBengiilesyleisin-dekendisininifadeleriyleOrhanGencebaynkasetlerininyasaltiraj65-70milyonarasndadr.Korsanlarylabirlikteyzmilyonunzerindeolduutahminedilmektedir.28Bunagenelpaylamlar veo tarihlerdengnmzekadarkisatvedinlenmeoranlarndaeklerseksonderecegenibirnfustarafndandinlendiianlalacaktr.

OrhanGencebaynarkszlerindeyeralantemelszcklervesklklarsaylmtr.Aratrmannyaplddnemekadarkieserlerbazndakiistatistik-leregre,100nzerindeveonayaknbirsklklageenvepekoukaderleilgilibazkelimelervesklklarnrnekolarakzikredebiliriz:Ak:374,ben:436,biz:123,dert:259,dnya:114,felek:30,gel:141,gn:103,kader:93,lm:98,sev:626,sevgili:136;sen:600;Tanr:18,ver:110.29

zbekbualandaortakbirkavramsalalanalmasdahayapmtr.Bun-lardankonumuzlailgilisetiimizdinkavramlarvetoplamgemeskliseu ekildedir: Cennet-Kbe-Kble-Maher-Ahiret-Dua-Beddua-Mabet-Ecel-Felek-Melek-Kyamet-Alnyazs-Gnah-Allah-Yarab-Yaradan-Tanr-Hak-Mevla-Baht-Kader-Talih-Ksmet:357.30

Srftalihvekaderle ilgilikelimeler:Baht-Kader-Talih-Ksmet-Alnyazs-Ecel-Felek-Yazmak:220.

Ac,dertveilgilikelimelerinsklise:618.31

Yukarda belirttiimiz youndinleyici kitlesine sahip olmas ve az nceaktardmzszmuhtevas,arabeskmziinsosyalbirolguolarakihmaledil-memesigerekensosyalbiretkenolduunuvehemdinleyenlerininzihinvegnldnyasnetkilemehemdedierbiradanonunbiryansmasolarakbirdeerlendirmeltolduunugsterir.Budaarabeskinennemli veyounolarakilenenkonularndanbiriolankaderhakkndakiieriini,din-leyicikitlesiylebirliktedeerlendirilmesininemlihattazorunluklmaktadr.

27 Gngr,s.39.28 Sinema Syleileri 2009(MithatAlamFilmMerkeziSylei,PanelveSunumYll2009),

BoaziiniversitesiYaynevi,2010,s.402.29 Bkz.,zbek,s.346-348.30 Bkz.,zbek,s.350.31 Bkz.,zbek,s.349.


Yaam AlgsKaderinancbiranlamdainsannyaamfelsefesiniifadeeder.Allah-lem

veinsanarasndakiilikidehkimolanveileyenilahvebeerkurallarvebunlarngenelbilgisiniyanstr.Bunedenlebireydevarolankaderalgsna-slsahayatabakdaonagreekillenecektir.Yadadurumutersyndede-erlendirip,hayatabakveyaamabiimi insannkaderalgsnetkilerdediyebiliriz.

Gencebaynarklarndahayatabaknmahiyetinebaktmzdadnya-nngelipgeiciliinevebu fanidnyannacsyla tatlsyla tm ihtimalleribarndrdnaiaretedilmektedir.

Dnya sana kalr sanma//Hepimiz bir misafiriz/Zaman gelince geriz Ecel ac can alrken/Her eyimizden geeriz gnl32

uszlerdeisehayatnsadecemutlulukverenbiralanolmaypacveke-derlerinindeolacavurgulanarakolumlubirbakassunulmayaallr:

Gn gelecek isyan edip/Niye dodum diyeceksinGn gelecek isyanna/Kahkahayla gleceksinAlamak var glmek var/Sevilmek var sevmek varNe arasan var bu dnyada/Dertler varsa mutluluk var33

Aadaki satrlarda iseyinednyanngeiciliineve insannbirmisafirgibisadecednyahayatnmerkezealponunartlarnamahkmolmamasnaiaretedilerekgeleceeynelikmitlerverilmektedir.

Grmedin mi dnya hrsn kurbandr/Sen de bir hrsna malup oluyorsun Dnya gurbetinde birer misafiriz/Doarken ne getirdin ne gtryorsun

Ey gnlm sus artk dertsiz mr olmaz/Her derdin aresi var ecele bulunmaz

Doacak midi henz kaybetmedik/Kaybolan mitlere balanp kalnmaz Dnya gurbet yeri bizler misafiriz/Bir yarann acs acyla sarlmaz34

1980lereaitaadakiszlerdedebuumutvurgusuvemjdelemeyinevurgulanmaktavenihayetindeAllahhatrlatmasyaplarakhertrlaresizlikveyalnzlntesindeOnunvarlvegzetimininbirsnakveteselliola-cabelirtilmektedir.

32 BatsnBuDnya(1974),Gnl.33 BenimDertlerim(1977),Seveceksin.34 AkBenYaratmadm(1979),Yokluk.

58 Sinan GE

Kim diyorsa bahtm kara/Hi kapanmaz byle yara yalanHer derdin bir derman var/Her tvbede umut balar inan Yaamak istiyorsan felee ksme/Yaadn her gn gn etmeye bakKader oyun ettiyse sakn zlme/Gemie mazi derler gelecee baku gnlk dnyada kim kalm baki/Gnmz gn edelim bunda ne var

ki 36

Sabret gnlm sabret sabret/Allah bizimledir Allah bizle Allah tek mittir mitsize/Hangi kitap yazm insan kle diye/Mutlaka are var aresize37

Aslnda tm bu ifadeler daha nceden zelliklerinden bahsettiimiz veyaamnskntlarierisindebunalanvebelkiisyanetmenoktasnagelenin-sanlar o karamsarlktan karp hayata olumlu bakmaya ve mit tamayaynlendirmektedir.BudurumdaOrhanGencebayarabeskinienazndanbublmlerini-Arabeskmzieyaplankaramsarlkveacyklolmaeletirile-rindeksmenistisnaklmaktadr.Fakatbuistisnaarabeskszleringeneliiinmaalesefszkonusudeildir.nkyukardakiszlerdeyeralanumutyklmesajlardierbazarkszlerindeyerinipesimistvehattazamanzamanni-hilistbiryaamalgsnabrakmaktadr.

Mehuldengelmiimmehulegiderim/mrdenenbuyoldan38dene-rek,yaamnbalangvesonucu itibariylebilinemezliine iaretedilmitir.YaanlantecrbeleregredeHayatzatenbirtesadf39trveAnladmki,budnyabirdertmeyhanesi40sznndeifadeettiigibibudnyadertle-riniildiibirmeyhanedir.teyandan,

Ne sevgide ne akta/Ne hayatta glmm/Istrabm doutan/Ben doarken lmm

Bu dnyada rahat yok/lm belki kurtulu/Al canm Ya rabbim/Bitsin artk bu kahrolu41

Ben daha ne ile dertlere yolcuyum/Ben alnna dert yazlan kader mahk-muyum42

lm bu hayattan iyi olsa da/Elde deil lemeyiz sevdiim43

35 BenTopraktanBirCanm(1980),Eyvah.36 Krdm(1981),GnlkDnya.37 LeylaleMecnun(1983),AllahBizimledir.38 BirTeselliVer(1968),AkPnar.39 BenimDertlerim(1977),FelektenBeterVurdu.40 HasretRzgr(1991),YamurOlsan.41 BatsnBuDnya(1974),BenDoarkenlmm.42 BatsnBuDnya(1974),DertlerBenimOlsun.43 BatsnBuDnya(1974),BirArayaGelemeyiz.


szleriyle de artk dnya hayatndan herhangi bir beklenti ve umudunkalmadkaramsarlylalmbeklentiyesevkediszkonusudur.nksorunlarnahibirzmbulamayankii iinyaamanlamszlamtr.Bel-kide batsnbudnyadiyerekkendi zmn,bubalamdadakendi-sininyokolmasndaarayacaktr.Yadayukardaki ifadelerleRabbineniyazedereklmarzulayacaktr.Zirayaam,acdanvekederdenibaretsenedenyrmekgereksin.ekmeklebitmeyeceksebudertlernedenekilsinbou-na.44arknnadnnBendoarkenlmmeklindebelirlendiinedik-kat edildiinde,bucmleyihissedenvedorulayanbirdinleyicininhayatabakndanherhangibirhayrbeklenemeyeceianlalacaktr.Zatenkadercisylemlerde, sorunlarkarsndakiaresizliktendolayhemmevcutdurumakader,felek,bahtgibideiiksoyutkavramlarlateslimolunmaktahemdebudnyadasrdrlmesigerekenmittekidnyayaaktarlmaktadr.Buradabireyinkltrelaltyapsveevresiynlendiriciolduugibidinanlaydasonderece etkindir.Dinlerin, daha dorusu din alglarnn bu balamdakiolumlu/olumsuzynlendirmesiniifadebakmndanaadakitespitvedeer-lendirmesonderecenemlidir:

Gerek dinlerin teorik retilerinin, gerekse din kurucularnn sylemlerinin insani problemlerin zmne ynelik karar verme modeli olarak ilev grdkle-rine rastlanabilmektedir. Bu modeller herhangi bir eylemde sadece Tanry yetkin grebilmekte ya da eylemde Tanr-insan ortaklna yer verebilmektedirler. Onlar, ierisinde bulunulan durumu merulatrdklar kadar, onun zmn baka bir dnyaya, ahirete ertelemeyi de nerebilirler. Ortaya atlan model, Tanrnn olaylarn akna mdahale etmesinin beeri bir ortakl gerektirdii veya ona izin verdii lde bilfiil insan aktiviteye zendirici olduu kadar, herhangi bir eylemde sadece Tanry yetkin grmekle veya ierisinde bulunulan durumu me-rulatrmakla ya da zm baka bir dnyaya aktarmakla o lde kadercilie klavuzluk edebilir.45

Hattabumitsizlikyleileridirkibrakndnyay,ahirethayatndabilednyadakiaclarndevamedeceindenendieedilmektedir:

Dnya ahit olsun biz bu gidile/Ahrette de glemeyiz sevdiim

Tanrm ahrette de varsa bu dalar/im yanar barm yanar kan alar Drt kitabn hangisine bu sar/Bunlar srdr bilemeyiz sevdiim46

44 Gngr,s.187,188.45 Macit,Mustafa,Sosyolojik Adan Kadercilik,GndzEitimveYaynclk,Ankara,2010,

s.42.46 BatsnBuDnya(1974),BirArayaGelemeyiz.

60 Sinan GE

OrhanGencebaynbutrkaramsarveumutsuzyaamvurgularnierenarklarnnyeraldkasetiBatsn Bu Dnyadr. ster istemezyukardakizellikleresahipbirhayatveohayatnyaanacabirdnyaykimseisteme-yecektir.

Bylebir yaamalgsnndin adan tasvip edilemeyecei aktr.n-kslamdini,hayatnveyaanacadnyannbalangcnndasonunundamehul deil, bir gaye tadn ifade eder. Bu anlamda babo, anlamszvesrfkederiinbiryaratmaszkonusudeildir.Kurn,gklerinveyerinyaratlndanbahsederken,ayetlerinbalamndasrekliolarakahirethayat-naveoradakisorgulamayaynelikhatrlatmalardabulunur.nsannyaratliindeayngereklikgeerlidir.Sizi bouna yarattmz ve bize dndrl-meyeceinizi mi sandnz?47ayeti,yaratllaahiretarasndakigayesel ilikiyigstermektedir.teyandannsanSuresinde,babobraklmadbildirileninsannyaratlsrecihatrlatldktansonra,Bunlar yapan Allah lleri di-riltmeye kdir deil midi?48 sualiyle lmden sonrakidiriliin imknna is-tidlledilmitir.Nesnesineolursaolsunyaratllailgilihemenhementmayetlerdeahirethayatylairtibatkurulmutur.Buradada,insannhaldenhaleevrilmesinin, kendileri ya da srf lm iin deil, bir akbet iin yaratlgsterdiinisylemekmmkndr.nkonlaryaratmadanmaksat,sadecelmolsayd,Allahonlarhaldenhaleevirmez,tekbirhalzerebrakrd.yleysehedeflenenbirakbetolmadanyaratmaabesolacandan,yaratmadamuhakkakbirakbetvardr.49Cinleri ve insanlar ancak bana ibadet etsinler diye yarattm.50ayetideyaratltakiszkonusugayeveakbetiakbire-kildeilanetmektedir.Yinebuayet,insanlarvecinlerinbaboyaratlpterkedilmediklerini,iyilikvektlkleribilipsorumluolacakbirdonanmlaya-ratldklarn,dolaysylaibadetvekrleimtihanedildiklerinigsterir.51n-sannyaratlndanihaigayeahiretolunca,hemdnyahayathemdeahirethayatnageiingerektirdiilmdeyaratllaayngayeyipaylamaktadr.NitekimO, lm ve hayat hanginizin daha iyi amel ileyeceini denemek iin yaratt52yetibuilikiyigstermektedir.

yleysearabeskmzikteyeralanyaamgayesineynelikifadelerindininverdiimesajlarlabadamadn,hemmziktekibuvurgularnhemdemu-

47 23.Mminn,11548 76.nsn,40.49 Mturd,EbMansrMuhammedb.Muhammedb.Mahmud,Tevltul-Kurn,Tah.

MecdBsellm,Beyrut,2005,VII,457,458.50 51.Zriyt,56.51 Mturd,Tevlt,IX,394.52 67.Mlk,2.


hataplarndavarolanyadaoluacakbenzeralglarnsonderecehatalveyan-laynlendiriciolduunusyleyebiliriz.Dininngrdyaamgayesinesahipolmayaninsanlarn,hayatierisindekarlatklarsorunlarabiranlamverememelerivebunedenleyaamdaanlamszsaymalarkanlmazdr.

nsannyaamveyaamierisindekarlatolaylar ifade iinkullan-denetkilidinivekltrelkavramlardanbirisidebilindiizerekaderdir.Arabeskmzikte,zelliklebireyinisteininpekdegereklemediiduygusalilikiler,kadervebalantlkavramlarlailenmektedir.

Kader ve AkArabesk kltrde kader, deiik isimlerle birlikte anlr ve hayatta olup

bitenleri ynlendirici bir unsur olarak karmza kar. Bumuhteva bazenkaderbazendefelekkelimesiyle ifadeedilir.OrhanGencebaybukonuhakkndakonuurkenyledemitir:Dertorta,konuacakii,Felekgibi,birnevi.Felekdiyebirvarlkyoktur.Amaairidearjetmekiinbirhi-taptrfelek,karsndabirivarmgibikonutuukiidir.(OrhanGencebayileSylei,21Ekim1987)53

Trktoplumundadabykorandadinkayglarlakaderadaltndayap-lamayansitemveisyanlarfelekkavramyladilegetirilmitir.BirbakaifadeyleHalk,belalaraisyanetmekiinonufelekileyerdeitirerek,kamufleederekkaderekarduyduuisyannveikyetlerinirahatahaykrabildi.54Arabeskkltrdedegerekkadergereksefelek,younolarakyineolumsuzbirimajlanitelenmitir.Zamanzamanolumluvemitlendiriciifadeleryeralmaklabir-liktegeneldekahpe,zalim,insafsz,darbevuran,sevenleriayran,glmeyen,oyunoynayan,ektirenveyenilmezzellikleriylehayattakihereydensorum-luvezellikleseven-sevilenarasndakiakolumluyadaolumsuzbirekildebelirleyengtrfelek,dierismiylekader.

nsanlara gven duyulamamas yetmemi gibi felek de insafszlk etmi,darbevurmuvesevenialdatpkandrmtr:

lk darbeyi felekten yedim/Belki akta glerim dedimDeli gibi birini sevdim/Oda felekten beter vurdu55

Dostta vefa hayr yok/Felek dersen insafsz/.Kader vurdu felek ald56Gvenecek ne sevgili/Nede bir dost kald/Felek sabret diye diye/Yllarm al-d57

53 zbek,s.186.54 Gler,lhami,Allahn Ahlklii Sorunu,AnkaraOkuluYaynlar,Ankara,1998,s.25.55 BenimDertlerim(1977),FelektenBeterVurdu.56 BatsnBuDnya(1974),BenDoarkenlmm.57 SarhounBiri(1976),KaderDiyeDiye.

62 Sinan GE

Ne ettiyse bana kaderim etti58

Hayatnstraplarkarsndaneevesevincinikaybedenleriinartkfelekkahpedir,zalimdir:

Geti artk deil mi bizim bizim/Neemiz her eyimiz/Hayat strap felek kahpe kahpe deil mi59

Herneisefelek,sevenlerekarartniyetiylealmakta,onlarnkavumas-nengellemektevebtnolumsuzluklaravefelaketleresebepolmaktadr:

Kasti var dertlerin bana kasti var/u felein yalnz benle zoru var60

Brak dedim brak felek/Sevenlerin yakasnDuymadn m bunca yldr/Akmzn duasnSen mi dedin sevgiliye/Byle zalim olmasnNasl taktn boynumuza/Bu felaket halkasn61

GencebayFelekleSohbetisimlieserindebiranlamdafelekalgsnzet-lemektedir.lgilieserdefelekinsanlaraolumsuzbirekildedokunan,onlarlaelenen,diridirimezaragmen,eskidenberikttannan,sreklidertolu-turan, canyakan,ldren insafszveoknadirengldrenbirolguolaraksunulmaktadr.62

Arabeskmzikszlerindedeiikkonularazamanzamaniaretedilmeklebirlikteanamuhtevabeeriaktr.Kaderdegeneldeakbalamndaelealnrveseven-sevilenilikisiasndanyaptklarsorgulanr.

Arabesk szlerdeki akla ilgili yaplan deerlendirmelerde zaman zamantasavvufedebiyatndasklklavurgulananilahaklamukayeseleryapldngrmekteyiz. Meselabudeerlendirmelerdenbiriuekildedir: Bu ak, halk iiri ve trklerinde grlen dnyevi ve somut aka benzemez. Bu ak anlay- zellikle 1968-1980 balar arasnda daha youn olmak zere Allah fikriyle btnleen bir tr tasavvufi yaknl olan, kelimelerle anlatlmas g olduu ifade edilen, bazen aslnda akn sevgiliden nce var olduunu ve belki sevgilinin cismani bir varlk olmas gerekmediini de dndrten bir ak anlaydr.. arklarda ou kez sevgiliye hitap edilirken Allaha hitaba geilir.63Aknsoyutmuhtevas,anhayatnderindenetkilemesivekendisinimaukunaadama-s,hertrlileveskntyaonunurunatahammletmesivenihayetindebu

58 LeylaileMecnun(1983),Beklemekbadet.59 MusallaTa(1967),Meyhaneci.60 YaEvdeYoksan(1989),GzVar.61 Yarabbim(1978),ileke.62 Bkz.,Yarabbim(1978),FelekleSohbet.63 zbek,s.184,185.


uurdaAllahayaplanmnacatlarsebebiyleakakutsiyetyklemekmmkngrnsebile,genelmuhtevayabakldndaarabeskmzikteanlatlanaknbeerbirakolduuanlalacaktr.lahilik,sadeceonayklenenanlamlarnyceltilmesiveanbeeraknakattderinboyutlardankaynaklananbiryanstmadr.Hatta bu anlam yklemeleri ve yanstmalar zaman zaman ol-masgerekensnramaktaveyinedinadankabuledilemeyecekinanvesylemleresrklemektedir.Bunedenlearabeskmzikteilahiaktemasnnilendiini sylemek, hemvakaya aykrl hemde beeri ak balamndadilegetirilenarsylemlerimazurgstermeyetemeloluturacandandolayisabetlideildir.

Sen gnlmde Kbe sen meleksin64,Sen bu akn kblesi oldun65 Seni kble yaptm kalan mrme66 gibiifadelerlesevgiliyeolanakdinbirsembololarakKbevekblekavramlarylakalbinhedefiolaraknitelenmi,yineHer eyde sen her anmda sen her yer seninle dolu/Senle balar seninle biter izdiin kader yolu67denerek,tasavvufedebiyatndayeralanvevahdet-ivcutfelse-fesiniyanstanduygularsevgiliyeyneltilmitir.Senin iin dodum ben68,Sanki ben yalnz seni/Sevmek iin domuum/Kama benden ben seninle/Ben aknla var olmuumSeninle dodum senle leyim69 ifadelerindedegrlece-izereakvesevgilibiryaamgayesivevarolmagerekesiolunca,sevgilidebuvarlkvevaroluunmessirgcolarakyanstlmaktadr.Gngrnifa-deleriyle,Arabesk mziin kahraman iin yaamn btn anlam, var olmann tek nedeni sz konusu olan aktr. Btn sorunlarn, btn aclarn, dertlerim tek sulusu olan ak, var olmann da tek nedeni olduu iin ayn zamanda da mutluluun ta kendisidir. Tek ama sevgiliye kavumaktr. Ama bunun ne tr bir kavuma olduu belli deildir. Yani onu elde etmek mi, yoksa sevgilinin katna ykselmek, yani Tanrya erimek midir, belli deil. Ancak aka anlalan bir ey vardr ki, o da tek mutluluun, yaamn daha dorusu var olmann tek amac sevgiliye ulamaktr.70

sterim ki yaat beni sevip sevindir/Varlma karar vermek senin emrindir71,zin sende sabr bende/Kaderim belki de senin ellerinde72 gibiifadeler,szko-

64 SarhounBiri(1976),BeniByleSev.65 BirDamlaMutluluk(1982),yleBirAk.66 Yargsznfaz(2006),SensinBenimilegahm.67 BirDamlaMutluluk(1982),yleBirAk.68 Yargsznfaz(2006),SensinBenimilegahm.69 BatsnBuDnya(1974),SenHayatsnBenmr.70 Gngr,s.198.71 YalnzDeilsin(1994),AlHaneri.72 Yargsznfaz(2006),SensinBenimilegahm.

64 Sinan GE

nusuaknilahiliiniyanstmaktanziyade,beerolanakvebirbeerolanmuhatabnkutsallatrmakhatta tanrlatrmaktr.Buduygu,baz szlerdeolduka ar ve slam itikad asndan riskli boyutlara ulamaktadr.Dinkltrlerde sadece yaratcya has klnan kulluk ve tapnma, artk sevgiliyeynlendirilmitir. Sevenintekisi (sevgilisi) ile ilikisi,kendisininde ifadeettiigibirzayadayananbirboyuneme,kullukilikisidir.Kulakullukedil-mez, ama sevgiliye ve akakulluk edilir.73Bubalamdaaadaki ifadeler,slamdinininentemelprensiplerindenbiriolantevhitinancnaaykr,irkalanierisindedeerlendirilebilecekhususlardr.

Herkes duysun sana kul olduumu74

Tanrmdan sonra sen taptm diyorsam75

Her nereye baksam seni buluyorsam/Her derdime ortak seni ediyorsam Tanrmdan sonra sen taptm diyorsam/Ne geti ne geti ne geti ki elime.76

Butr ifadelerindinadanirkalannagirmesebebi slamdinininentemelesasolanvediertminanesaslarnnzerinebinaedildiitevhideaykroluudur.nktevhitinancsadeceAllahnvarlnvetekliinika-bullenmeyideil,aynzamandakulluuveibadetideonahasklmaygerekti-rir.yle ise sen de dini Allaha has klarak Ona kulluk et.77,De ki: phesiz bana, dini Allaha has klarak Ona ibadet etmem emredildi.78,De ki: Ben dinimi Allaha has klarak sadece Ona ibadet ediyorum.79Onlar bana kulluk eder ve bana hibir eyi ortak komazlar.80Yukardakiayetlerdedinidolaysylaitaatvedekulluu sadeceAllahahasklmaemredilmitir.Rabbine kavu-may uman kimse yararl i ilesin ve Rabbine kullukta hi kimseyi ortak koma-sn.81 ayetindeise dahaakbirekildekulluunsadeceAllahatahsisedilipbakalarnn buna ortak klnmamas emredilmitir. Onlar, Allah brakp, kendilerine ne faydas ne de zarar dokunan eylere kulluk ederler.82ayetindeiseinkrclarnzelliindenbahsedilirkenyukardakiayetlerdebelirlenentevhitesasnaaksiistikametteinanvedavranasahipolanlaranlatlmtr.Dolay-

73 zbek,s.200.74 AkBenYaratmadm(1979),ZamanAkpGider.75 AkBenYaratmadm(1979),NeGetiEline.76 Krdm(1981),NeGetikiEline.77 39.Zmer,2.78 39.Zmer,11.79 39.Zmer,14.80 24.Nur,55.81 18.Kehf,110.82 25.Furkan,55;10.Yunus,18.


sylabuderecehassasbirkonununhikimseurunafedaedilemeyeceiyadagevetilemeyeceiaktr.Bukiisevgilideolsa,buszlermecazendesylensefarketmez.Allahahasolanbirkavramveieriininhibirsurettebakavar-lklaratevcihedilmemesitemelbirprensiptir.Tanrdansonrakaydnkon-masdabuyanlhafifletmez.Zatenirk,TanryainanponunlaberaberveOndansonrabireylerinortakkoulmasdemektir.BunoktadaGencebaynKula kulluk edene yazklar olsun83sznnsondereceisabetliolduunuha-trlatarak,kullukedilenkulunsevgilideolsahakikatindeimeyeceiniifadeetmemizgerekecektir.

Arabeskmzikteakvesevgiliyeyukardaaktardmzdzeydemetafizikdeervegyklenince,oak,kaderledeirtibatlandrlrvebir ilahiyazgolarakseveninbahtnauekildeizilmiolur:

Kanmda canmda aln yazmda/Bir sen varsn bir de ben u dnyamda/.Korkulu ryam glen bahtmsn84,Ey sevgilim ey kaderim85,Akmzn kade-rini seni bana yazan bilir86,Sen benim alnma dert diye yazlan/Akmdan habersiz olan sevdiimsin87,Kr u inadn/Tanr yazsn/Bozmak bize gre de-il88,Aln yazm benim budur diyorum89,Sen benim alnma dogmadan nce/Yazlm bir sevda bir kader gibisin90,Ecel olsa koarm ben bil ki aln yazm-sn.91Seni ok seviyorum/Kaderimsin biliyorum92

Hereydenncesevgiliyleilgiliezeldebelirlenmibirtakdirolduuvar-saylsabilebununbilgisiinsanlartarafndabilinemeyeceiiinkimsegnlverdiibirinsannkendisiiinbiryazgolduunuiddiaedemez.ZatendinadanbtnsevgililerinzorakibirekildebirbirlerineAllahtarafndanse-ildiklerivetayinedildiklerisylenemez.Gkte ve yerde gizli hibir ey yoktur ki apak bir kitapta olmasn.93Yeryznde vuku bulan ve sizin banza gelen herhangi bir musibet yoktur ki, biz onu yaratmadan nce, bir kitapta yazlm olmasn. phesiz bu, Allaha gre kolaydr.94gibiayetlerdendemlhemolarak83 BatsnBuDnya(1974),BatsnBuDnya.84 BatsnBuDnya(1974),BenimDnyam.85 BatsnBuDnya(1974),DuyunBeni.86 BenimDertlerim(1977),ZamanszRzgar.87 BenimDertlerim(1977),Zalimsin.88 AkmaGzlerimden(1987),AkmaGzlerimden.89 YaEvdeYoksan(1989),GzmSende.90 CevapVer(1999),SenFarklBirisin.91 Yargsznfaz(2006),Gneimsin.92 YalnzDeilsin(1994),YalnzDeilsin.93 27.Neml,75.94 57.Hadid,22.

66 Sinan GE

kltrmzeyerleenyazgalnyazskavramlarlahayattakihereyinn-cedenAllahtarafndanbilinipyazldifadeedilir.Ancakunutulmamaldrki,Allahnhereyincedenbilmesiveyazmasndainsanlarndarolvardr.nsan,enazndankendifiilleriylealakalalandayeterlibirzgrlesahiptirvezatensorumlututulabilmesininmeruiyetindebuzgrlkesastr.mamAzamEbuHanifeninAllahnLevh-iMahfzdakibuyazgsnnhkmen deil, vasfen olduu95ifadesi,meselenindoruanlalmasiinsonderecenemlidir.Konuyuakvesevgibalamndaifadeedecekolursak,sevgideveaktadaesasilkeinsanlarntercihidir.Bunagresevgiyleilgilibiryazg,so-nucunumecburbrakacakbirhkmetmedeil,olanolacagibinitelemevetespitetmedir.Dolaysylabuhusustancedenbiryazgolmusabudabykorandainsanlarntercihetmesinegredir.Yanikiikendiiradesiyle,ruhsalaltyapsylavesevmesineetkiedecekhangisebeplerlesevmiolacaksaezeldebili-nenodur.Dierbirifadeylekiiseveceiiinezeldeyleyazlmtrdenebilir.YoksabtnsevgileriAllahinsanlarniradesineitibaretmeksizinbelirlemitir,insanlardacebren,kendiseimleriolmaksznosevgiyemahkmkalmaktadreklindekibirsyleminsahihkaderinancylaalakasyoktur.Bunoktadasade-ceylebiristisnayaplabilir.AllahnkalpleremdahaleettiiveHz.Musa,Hz.Yusuf rneklerinde olduu gibi birilerinin kalbine bakalarna yneliksevgi att gerektir.Amabuzelrneklerinbtn insanlara temil edilipak,sevgiyivedierinsaniolaylartamamenbuyolla izahetmekdininngrdinsanhrriyetivesorumluluunuvebunagresevapvecezannadiloluunutemeldensarsacaktr.DierinsanieylemlerdeolduugibisevgidedeAllahadua,Ondanhayrlsnisteme,dorutercihleryapmahususundades-tekbeklemegibiunsurlaryeralsadaanabelirleyici,insanniradesidir.

Sevgikonusundabirazdahakaderciveyazgcsylemlerintemelindeyatandierbiretkeniseakn,karlklbirilikiolmas,birtarafsevgiyesahipkendierininbunakarlkvermemesi,dolaysylaseveninkendi iradesidndabireylerinvukubulmasdr.Bunailavetentoplumlarnrfveadetlerinin,ev-lendirmegeleneklerinininsaniradesinibasklayanbiryapdaolduudurum-lardabukadercilikdahabasknolmaktadr.lkemizdedebirzamanlaryounbirekildeyaananvegnmzdededevametmekteolanbeikkertmesi,ber-delgibievlenecekkiileriniradeleriniyoksayandurumlarbunoktadarnekverilebilir.Yinebykounluklarnevlenmesindeuygulanangrcusuladverilenuygulama,ebeveynlerinyadaailenindierfertlerininseven-sevilenarasnagirip,szkonusuilikilerekargelmesivebenzerinedenlerzelliklesevenlerve evlenenler/evlenemeyenlerbalamndakaderci sylemleri tahrik

95 EbuHanife,el-Fkhul-Ekber(erhul-Fkhil-Ekberilebirlikte),Darul-Ktbil-lmiyye,Beyrut,1984,s.302.


etmektedir.Bylecekendiiradesidndabirolaylakarlaanyadaistediinieldeedemeyenleryabirsavunmapsikolojisiyadabakalarnsulamarefleksiolarakkaderevealnyazsnasnmaktadr.

tearabeskarkszlerindeyadabykorandaakkonuedinenarabeskfilmlerdedesreklibutablosunulmaktadr.Resim,gelenekasndandoruolmaklabirlikte, resmindeerlendirilmesibahsettiimizgerekelerle yanl-tr.Alnyazsolduunainanlansevgiliyekavumaolmaynca,buseferszkonusualnyazsnayadadierifadeleriyletalihvebahtakarolumsuzbirtavrtaknldngrmekteyiz.Bunagreumduklarnanailolamamabahtnvefaszlylaizahedilmitir:

Sen de bahtm gibi bana vefasz olma sevgilim/./u benim bahtm bile-mezsin ki/Yerden yere vurdu beni ne gelir elden96

Beklerim u bahtm glecek diye/Beklerim bahtm glecek diye Beklerim sevgilim bir gn dnecek diye97

Uyan artk kara bahtm/Uyan da bak geenlere/Kader diye diye geldik/u kapkaranlk gnlere98

Ne talihim gld nede kaderim/Her gn gibi bugn yine dnden beterim99

Dnceler mitsiz/Kelimeler yetersiz/Talihsiz bu ak talihsiz100

Sard Kollarm dert emberi/Kader tuzana dm gibiyim101

Gnlme sev diyen kadere bak/Akm mrme haram etti102

Arabeskkaderalgsnda,itebuzelliklereveyaptrmlarasahipbirfeleininsanadostolmasveinsanndaonudostbilmesielbettekibeklenemez.Buyzdenartkfelekvekader,insanadmanolarakalglanmakta,ondansakla-nlmaktavereddedilmektedir:

Bahtm gibi dmanm ecel gibi akm var/Felek gibi dmanm ecel gibi akm var103

96 BirTeselliVer(1968),SevDediGzlerim;HataszKulOlmaz(1975),SevDediGzle-rim.

97 BirTeselliVer(1968),YorgunGzlerim.98 SarhounBiri(1976),KaderDiyeDiye.99 MusallaTa(1967),VicdanAzab.100 BeniBirazAnlasaydn(1985),BeniBirazAnlasaydn.101 BatsnBuDnya(1974),HayatKavgas.102 BatsnBuDnya(1974),DuyunBeni.103 BenTopraktanBirCanm(1980),Garip.

68 Sinan GE

Doan bir piman domayan iki/Doutan felekle dman olmuum san-ki104

Sen de vurma zaten vurmu felek sillesi105

Yaralama felek gibi/Olma kt kader gibi of 106

Bilmesin o felek/Seni ok sevdiimi/Duymasn kaderim/Seni istediimiAlrlar seni benden/alarlar yreimden107

Buszlerdeifadeedilenkorkulargereklemitir.nksevenlerbirbiriniistesebilekaderonlarayracakkadarzalimdir.

Mutluluk seninle benim elimde/Korkarm ki zalim kader ayrr bizi108

Bana kaderimin bir oyunu mu bu/Ald sevdiimi verdi zulm Altm kaderin zulmne artk/Bana glmese bile109

Yazklar olsun yazklar olsun/Kaderin bylesine yazklar olsun.110

Arabesk algda yer alan talihe vebahta ynelikbukzgnlk, ksknlkdahailerivekabuledilemezdurumlaraulamaktadr.Sevgiliyiilahibiryazgolarakkabuletmeyadaonoktadakimitlerboaknca,busefervuslataermemeninduygusalkrgnloyazyyazanTanryaisyanaveOnusula-mayakadarvarmaktadr.

Neden neden tanrm neden/Nedir bu zulm/Nedir nedir tanrm bu zu-lm/

Yazan acmam ektiren acr m/Kime uzandysa bo kald elim Yaratm yaradan ek demi sonradan/Bktrm bu candan suum ne benim Nedir tanrm bu zulm111

Bu nasl sevdadr yarab bu nasl kader/Ya yeniden yarat beni ya da sabr ver112

Elbettekibuifadelervearkaplanndakiduyguyadainanda,yinedinadan son derece sakncaldr.Her eyden nce kullarna kar son derecemerhametliolanveonlaraaslazulmetmemiveetmeyecekolanAllahamev-cuthakszlkvezulmlerinispetetmegibiinannoktasndabykbirhata

104 BirDamlaMutluluk(1982),DoanBirPiman.105 BirDamlaMutluluk(1982),SenDeSeversin.106 Yargsznfaz(2006),SylenmedikSzKalmad.107 BeniBirazAnlasaydn(1985),BilmesinOFelek.108 MusallaTa(1967),VicdanAzab.109 BirTeselliVer(1968),KaderiminOyunu.110 BatsnBuDnya(1974),BatsnBuDnya.111 DilYaras(1984),Zulm.112 BenTopraktanBirCanm(1980),VefaszAk.


yaplmaktadr.BununladayetinilmeyipbunispetebinaedilerekOnuac-mama, srf cefa iin yaratma gibi onunmerhametine uymayacak isnatlarlasulamavesorgulamaszkonusudur.

Yinearkszlerindegrleceizereartkbuisyannoktasndasevgiliyiisterkengvenilenvesnlanyazg,-ayetsevgiliyoksa-isyanedilenveta-nnmayanbirhedefhalinednmtr:

Seni seviyorum belki senden fazla/Seni istiyorum duayla niyazla Seni u anlma yazmayan kaderi/Tanmam asla113

Ne olacaksa olsun bizim halimiz/Biz byle kadere layk deiliz114

Felee isyanm artt git gide115

Ben ne yaptm kader sana/Mahkum ettin beni banaHer nefeste bin sitem var/ikayetim yaratana.aran sen mi yoksa ben miyim bilemedim/yle bir dert verdin ki kendime

gelemedimBen mi yarattm ben mi yarattm/Derdi strab ben mi yarattm

Gnah zevk olmusa vefa yorulmusa/Dzen bozulmusa ben mi yarattm116

Batsn Bu DnyaarksveyukardakiszleriaklarkenOrhanGencebayunlarsylemektedir:

OrhanAllahainanmtr,inanmaktadrveoradaAllahaolanduygularnda,hattaAllahaderki,inancyla;

aran sen misin/Yoksa ben miyim bilemedimdiye,hattaonasitemeder.Yaniseninyarattnbudnyadabirbozukluk

varama,benmiardm,senmi?diyesitemeder;ylebirdertverdinki,yoluardm,diyesitemeder.117

Gencebayntanmadveisyanettiikader,kendiifadeleriniesasalrsak,mevcutyaamartlarveinsanlarnoluturduklardzendir.AncakbuarkydinleyenkitleninvegenelolaraktoplumumuzunkaderalgsndaGencebaynkastettiklerideil,bykorandailahitakdiryeralr.Dolaysylahernekadarszlerinsahibiilaholanadeilbeerolanaisyanetmiolsada,dinleyicikit-leninzihindnyasndaokaderivealnyazsnyazanveonatakdiredenma-kamakardabirisyanbarndracakesindir.Nitekimbuisyanvesitemin

113 CennetGzlm(1986),DiyemedimKi.114 EmrinOlur(1988),NeOlacaksaOlsun.115 SendeHaklsn(1992),Ayen.116 BatsnBuDnya(1974),BatsnBuDnya.117 zbek,s.225.

70 Sinan GE

douraca tehlikeyi vedin tepkiyi fark etse gerek,Gencebay u szleriylearklarndabudurumaiaretetmitir:

lem duydu avazm/Kfre yordu niyazmMusallada namazm/Klacak kul brakmadn118

Gencebayn Kadercilie Eletirisi OrhanGencebayarabeskindeyounluk,dierarabeskszlerlertmek-

tevegenelolarakolumsuzvekadercibirizgideilemektedir.Busylemdekader,srekliolaraksulanm,hereyibelirleyenvegeneldebubelirlemesi-nisevenlerinaleyhineyapanbirktkarakterolaraksunulmutur.Bazendekader,Ben kendi kendimi sen mesut ol diye/Kaderimle avutup nasl da harap ettim119 aresizliininifadesiolarakkiininkendinikandrmasnveavutma-snsalayanbirsavunmamekanizmasdr.

Verilenarkszlerindendeanlalacazereaslkaynatoplumsalolansorunlarbireyseldzeyeindirgenerekkaderciliktemaserevesindeyoun-latrlmtr.Byleceonlarnvarlknedenlerisomutdayanaklardanyoksun-latrlm,gereknedenlerindenuzaklatrlm,bunundatesindevarlkla-rnnkanlmazlnesrlerekszkonususorunlarnortayakmasbelkidehakllatrlmtr.120

Kaderciliinanamuhtevasnifadeetmesivesosyolojikieriideyanst-masiinkadercilikleilgiliutanmaktarmamzuygunolacaktr:Kadercilik,olayveolgularkendiiindekinedenlerivesonularbalamndakavrayp,buerevedeaklama,hareketetmeeilimininzddolaraksubjektifleen,fiil-lerinveolaylarnsonularnnncedenbiliniptakdiredildiivebutakdirindeimeyecei inancyla hareket etme eklinde ifade edilebilecek bir rnekmodel/paradigmaolarakkarmzakmaktadr.121

uanakadaraktardmzszlerdedebutanmierisindevurgulananun-surlarnyounbirekildeyeraldngrmekmmkndr.Zirakaderinezicigckarsndaaresizkalankiininyapacahibireyyoktur.Nitekimfel-seffatalizm(yazgclk)deolaylarnzorunluilikisikarsnda,teistfatalizm(yazgclk)deiseAllahnezelibilgisivetayinikarsndainsanetkisizvepa-siftir.122Gencebaynaadakiifadelerindendeanlalacazereartkbireykaderekarteslimolmuvemalubiyetinikabuletmitir.

118 HayatDevamEdiyor(1993),KulBrakmadn.119 MusallaTa(1967),KabahatSeniSevende.120 Gngr,s.186.121 Macit,s.10.122 Bkz.,Bolay,SleymanHayri,Felsef Doktrinler ve Terimler Szl,AkaYaynlar,An-

kara,1996,s.447.


Kim yenmi ki dnyada ben yeneyim kaderi123

Elde deil sevip sevmemek yaamaktan zormu glp glmemek Kaderim bu belki de sevip de lmek mitsiz sevmek124

Byle gelmi byle gider/Byledir ak kanunu125

Braktm kaderime/Akmzn sonunu/Brak artk kaderimle/Kendi halime beni126

imde bir his var benden pes diyor/Olmayan duadan mit kes diyor Mademki bahtmz byle istiyor/Kaderin emrine uyalm gitsin127

Kaderepasifbirekildesnma,bireyepsikolojikbirsavunmayadarahat-lamasalayabilir.nkolumsuzluklardankaderisorumlututmakvekendi-sinesorumlulukyklemektenkanmak,olaylardanvebaarszlklardanpaykarmamak,kiininzsaygsnkoruyabilmekte128vebusayedebiranlamdakiiliinikorumarefleksioluturmaktadr.

Deiikdinalglardolaysylakaderinanc,hayatnolaylarnakaraktifbirtavrtaknmayaynlendirebileceigibitamaksinehereyibirbakakiiyeyadadeerebalayarakpasiflemeyevemeselelerinzmntekidnyayahavaleetmeyedesebebiyetverebilir.tetaraftankadercisylemlerdekader,srekli olarak olaylarn nedenlerini izah iin kullanlm ve bu nedenle desonulardanhepo sorumlu tutulmutur.Oysa slamdaki kader inanc, in-saniolaylarnnedensel izahnvermek iindeil,oolaylaravegenelolarakyaamagayeselbirdeeryklemekiindir.Dierbirifadeylekaderinancbirgayelilikprensibidir.Ancakbumuhtevakorunamadzaman-kigeneldedeyleolur-kaderinancadaltndaaslndakadercilikyapldakbirekildegrlebilir.

AslndaOrhanGencebay, kendisiyle yaplanbir syleidekendisine y-neltilen kadercilik sulamalarn kabul etmemektedir. Kaderi dini alandaanlalanmuhtevasndanziyadenormalyaamdakarlalabilecekihtimallerrntsolarakanladnifadeetmekte,eletirdiiveisyanettiikaderindebuihtimallerdenolumsuzolanlarolduunuifadeetmektedir.Konuylailgiliaklamalarndanbirblmuekildedir:

123 Yarabbim(1978),VaktindeGelSevgilim;AkBenYaratmadm(1979),VaktindeGelSevgilim.

124 BenTopraktanBirCanm(1980),Garip.125 CennetGzlm(1986),BenimDeil.126 HayatDevamEdiyor(1993),SeverekAyrlalm.127 YalnzDeilsin(1994),AyrlkNikah.128 Macit,s.16.

72 Sinan GE

Hanihayalivarlklarolur,felekgibi.Feleknedir?nsanlarndearjolmakiinyarattklarhayalibirvarlktr.Zamanzamanbirtakmdertlerimiziyadaoankihalet-iruhiyemizianlatmakiinsylediimizeylervardr.Biriirde,mesela,bulutlartekmeleriz,gneekafatutarz,kutupyldznabilmemnederiz, ayagidergelirizSevgili iingktenyamuryadrrz, vs.Demin,kaderihtimallerdir,demitim.Benoarkdabuihtimallerdenenktsnnbamagelmiolmasna isyanediyorum.Olumsuzbir ihtimalin iindeyim.Bu ihtimalbamagelmemeliydi,amageldi.Bir tr ikyet,kendimegre.Benneyaptmkadersana,mahkmettinbenibana?YaniNebiimih-timalsinkibamageldin,benibanamahkumettin,hayAllah! falangibi.Bylebiryakar.129

NitekimGencebaynarklarnda,uanakadaraktardmzvehereyinsulusuolanvekarsndaaresizceteslimolunmasgerekenkaderalgsndanfarklolarak,tpkyaamalgsndagrldgibikaderlealakal ifadelerdedezamanzamanolumluyaklamlargrlmektedir.Olaylarveyaananlarkaderin srtna vurarak sorumsuz ve atl kalmay eletiren szlermahedeedilmektedir.

Eserlerinyazmtarihiitibariylesylenmesimmknolmasabile,enazn-danverilecekmesajndoruluuasndanaktaracamzbuolumluifadeleribirsonszniteliindevarsaymamzuygunolacaktr.Biranlamdaaadakiifadeleri,imdiyekadarkadercianlaylahayatavesevgiyebakankiinin,ak-lnnbanagelmesi,hatalarndanpimanolupgereigrmesiolarakdeer-lendirmekvesunmakdahaanlamlolacaktr.BylecesevenkiiensonundahatayartkkendindegrmeyebalarvezulmnAllahtanveOnuntakdirin-dendeil,insanlardankaynaklandnitirafeder:

mitsiz bir akn garibi oldum/Aradm hatay kendimde buldum130

imdi aryorum aksz gnlerimi/Meer zehirlemiim kendi kendimi131

Her ey Haktan ama zulmetmek kuldan132

Beni de Allah yaratt ben de bir kulum/Merhamete gel artk yeter bu zu-lm133

129 SinemaSyleileri2009,s.403.130 MusallaTa(1967),HorGrmeGaribi.131 BirTeselliVer(1968),AkPnar.132 MusallaTa(1967),HorGrmeGaribi.133 BirTeselliVer(1968),BenideAllahYaratt.


Kadercisylemlerde,birtaraftanakamecburendvurgulanrkendi-ertaraftanaadakiifadelerdegrleceizereakvesevgi,insannkendifiiliveterkedilebilir,tvbeedilebilirbirgereklikolaraksunulur:

Birdahakolmakmtvbelerolsun//Yeminettimakatvbelerolsun134 ok hata etmitik biz zaten batan//Gnah yazk bize hayr yok bu ak-tan135

Hata benim, gnah benim, affet sevgilim136

Uyan artk kara bahtm/Uyanda bak geenlereKader diye diye geldik/u kapkaranlk gnlere137

Artkgereksulununkaderolmadfarkedilmivesorulacakhesapvarsasevenvesevilendedhilolmakzereinsanlaraynelikolacaifadeedilmi-tir:

Sen alnna bu yazy/Kendi ellerinle yazdn/Kabahati ykleme/Bo yere ka-derine138

Kader deil kader deil/Sana katlanabilmek/Kader deil kader deil/imdeki duygular kaybettiim duygularZalimce imzalanan o ac hatralar/Kader deil139

Yllarn gnah kaderde mi kalacak/Elbet bir gn insanlk/Sizden hesap so-racak140

Sanma sulu olan kaderimizdir/En byk darbeyi bana akn vurmu-tur141

Nihayetdoruyolubulank,dorubirsonlaAllahasnmaktavein-sanlardanyadamevcutdzendengrdktlklerekarAllahtanyardmdilemektedir:

Bir yar verdin yar olmad/Felek kahpe desem yalan/Kulun kul olmad u dnyada dost kalmad/Bir yol gster bana Tanrm142

Her gn ayr bir dert/Her gn bir strapKurtar beni bu ileden/Sevgili Yarab143

134 MusallaTa(1967),BarmaTaBastm.135 BirTeselliVer(1968),mitsizAk.136 BirTeselliVer(1968),YorgunGzlerim.137 SarhounBiri(1976),KaderDiyeDiye.138 CevapVer(1999),GidenGelmezYerine.139 CennetGzlm(1986),DnyaDnyor.140 BenimDertlerim(1977),BitecekDertlerimiz.141 AkBenYaratmadm(1979),KaraToprak.142 Klasikler-II(2001),TanryaFeryat.143 MusallaTa(1967),BaaGelenekilirmi.

74 Sinan GE

Hatalarnnfarknavaraninsanartkcebrikaderanlayndan,izilmiveoynanmakzorundakaldnhissettiioyunubrakpsorumlulukstlenmi-tir.Kaderdekendininvesevdiinindeizimlerininolduunukabuletmitir:

Mutsuzlua isyan ettim/Kaderimi iziyorum144

Akn kanununu kaderimin yolunu/Sanki izecekmi gibisin145

Unuttun mu strapla geen yllar/Lanetlenen bu kaderi ikimiz yazdk Mutlulua giden yolun kaplarn/fke ile inat ile bizler kapattk146 Bekliyorum her gn seni/Grmek iin ve izmen iin/Kaderimin yolun yolu-nu147

Kaderini izdiysen kime ne148

SonuOrhanGencebaynarkszlerininmuhtevasesasalnarakyaptmzbu

incelemede,sonksmdaaktardmzolumluveinsansorumlututanveha-yattayaananlardakendirolnnnemliolduunuvurgulayanifadelerind-nda,geneldekadercimuhtevannarlktaolduunusyleyebiliriz.Butablo,hemarabeskmziinkonuylailgiliyanlalgsnhemdetoplumunzihinvegnldnyasndaoluturacaenazndanzindetutacaolumsuzkaderinan-cndahadorusukaderciliiyanstmasbakmndansonderecenemlidir.

lk bata da ifade ettiimiz gibi toplumsal yap deiik kltrel kodlarbarndrangiriftbirmahiyettar.Allahinsanilikisiniifadeedenvedeoknemlikavramlardanbiriolankaderinancnntoplumdakialglanbiimiveyaananolaylardavarsaylantesirleri,hemdinehemdehayatabaktagzardedilemeyecekbirveridir.Buradanhareketlezelliklearabeskmziindinleyicikitlesinde,kaderalgsnoluturananaetken,dinmetinlerveslamisylem-lerdenziyade,hayatartlarvebuhayatnszkonusukltrelkesimtarafn-danokunubiimidir.temziinetkinvekitleseldiliyleifadeettiigerek,enazndanbukesimin,kader ismialtnda,slamngerekkader inancnntamaksiistikamette;bireysel,toplumsalvesiyasalsorumluluustlenmeyenbirzihinveinanyapsnasahipolduunugstermektedir.YinebukesiminalgsndahayatnzorlukveskntlarnnkendieylemlerihesabakatlmadanrastgelevehikmetsizbirekildeAllahtarafndanbelirlendii,dolaysylakarkoyamayacaklarbuyazgyateslimolmalargerektiizannyatmaktadr.By-lecehemAllahvedinalgshemdeyaamfelsefesiyanlbirzeminzerine144 BenimDertlerim(1977),Kaderimiiziyorum.145 DilYaras(1984),SevecekmiGibisin.146 EmrinOlur(1988),Asla.147 YaEvdeYoksan(1989),Dilenci.148 SenDeHaklsn(1992),KimeNe.


kurulmaktaveyledevamettirilmektedir.Bualglarnsosyolojikgeerliliidahagenisahaaratrmalarngerektirsebile,enazndanmzikalkltrdekigrntbuekildedir.

Bugereklikkarsndazellikleikikesimenemlisorumluluklarnd-tnsyleyebiliriz.Birincisi,toplumungeneldedinzeldedekaderalg-sndeerlendirme,oluturmaveynlendirmekonumundabulunanDiyanetleriyadalahiyatbnyesindekiaratrmaclardr.Bizleriin,konuylailgilitespit,deerlendirmevenerilerdekitabibilgive teorilerle snrlkalmamavehalknkltrkodlarn iyianalizedipbunagrezmnerilerisunmazorunluluuvardr.Bualmadaoksnrldzeydeyaptmzincelemenindahagenelolarakbelki tmmzikalanlarndave sosyalyansmalarnndallerekyaplmassonderecenemlidir.

kincisorumlulukisetoplumundeiikkesimleriiinyinedeiikoran-lardatesirgcnesahipolansanatehlineaittir.Sanatlarntoplumuilgilen-direnhelehelezihinvegnldnyalarnadorudanyadadolayletkiedecekyaptlarasahipolanlarn,sanatsalkabiliyetlerininyanndahayatavemuhteva-snaynelikciddibirbilgivekltrdzeyinesahipolmalar,sanatsalfaaliyet-lerindemaddivepoplistkayglardansyrlaraktoplumlarnolumluyndeyetitirme,gelitirmeveynlendirmeamacn tamalar gerekmektedir.Bubalamdasanateserlerininsadecetoplumsalyapyaksettirenrnlerolmakyerine,inaedicibirdonanmdaaydnlatcniteliklertamaszorunludur.

Diskografi (Orhan Gencebay)MusallaTa,1968-1969KaderiminOyunu,1968-1970BirTeselliVer,1968-1972BatsnBuDnya,1971-1974SarhounBiri,1974-1976HataszKulOlmaz,1974-1976BenimDertlerim,1978Yarabbim,1979AkBenYaratmadm,1980BenTopraktanBirCanm,1980Krdm,1977-82BirDamlaMutluluk,1978-82LeylaileMecnun,1983DilYaras,1984BeniBirazAnlasaydn,1985

76 Sinan GE

CennetGzlm,1986AkmaGzlerimden,1987EmrinOlur,1988YaEvdeYoksan,1989Utan-Dokunma,1990HasretRzgr,1991SendeHaklsn,1992HayatDevamEdiyor,1993YalnzDeilsin,1994GnlDostu,1995KiralkDnya,1996CevapVer,1999OrhanGencebayKlasikleri2,2001dealAk,2002YrektenOlsun,2004Yargsznfaz,2006

KaynakaBolay,SleymanHayri,Felsef Doktrinler ve Terimler Szl,AkaYaynlar,Anka-

ra,1996.Ebu Hanife, Numan b. Sabit, el-Fkhul-Ekber (erhul-Fkhil-Ekber ile birlikte),

Darul-Ktbil-lmiyye,Beyrut,1984.Gler,lhami,Allahn Ahlklii Sorunu,AnkaraokuluYaynlar,Ankara,1998.Gngr,Nazife,Arabesk Sosyokltrel Adan Arabesk Mzik,BilgiYaynevi,Ankara,

1993.Kkkaplan,Uur,Arabesk Toplumsal ve Mzikal Bir Analiz,AyrntYaynlar,s-

tanbul,2013.Macit,Mustafa,Sosyolojik Adan Kadercilik,GndzEitimveYaynclk,Ankara,

2010.Mturd,EbMansrMuhammedb.Muhammedb.Mahmud,Tevltul-Kurn,

Tah.MecdBsellm,Beyrut,2005.zbek,Meral,Popler Kltr ve Orhan Gencebay Arabeski,letiimYaynlar,stanbul,

2012.Sinema Syleileri 2009(MithatAlamFilmMerkeziSylei,PanelveSunumYll

2009),BoaziiniversitesiYaynevi,stanbul,2010.Stokes,Martin,Trkiyede Arabesk Olay,letiimYaynlar,stanbul,2012.

Documents

Arabesk Kader Algısı