ARTROPODLAR - Prof KUK – Hacamat ve Sülük Tedavisidrkuk.net/download/ders_notlar/09-Phlebotomus-sivrisinekler-bitler-ve... · Genel özellikleri Vektörlükleri Hastalıklar

ARTROPODLAR PHLEBOTOMUS, SİVRİSİNEKLER,

BİTLER VE PİRELER

Prof. Dr. Salih KUK Erciyes Üniversitesi

Tıp Fakültesi T.Parazitoloji AD.

AMAÇ ve ÖĞRENİM HEDEFLERİ

Phlebotomus Sivrisinekler Bitler ve Pireler Genel özellikleri Vektörlükleri Hastalıklar Korunma ve Kontrol

26.02.2016 Phlebotomus, Sivrisinekler, Bitler, Pireler /

KUK S. 3

Parazitlerin Sınıflandırması

Parazitler

Helmintler

Nematodlar Sestodlar Trematodlar

Protozoonlar Artropodlar


KUK S. 4

PHLEBOTOMUS (TATARCIKLAR - KUM SİNEKLERİ)

• Phlebotomodae familyasının sağlık önemi olan tek cinsidir

• Küçük vücutlu, vücutları ve kanatları kıllı, soluk yada parlak sarı renkli zooantrofil sineklerdir

İnsana; Visceral leishmaniosis (Kala azar), Kutanöz leishmaniosis (Şark çibanı) Bartonellosis Tatarcık hummasını

• Soktukları yerde harara denen allerjik reaksiyon


KUK S. 5

Phlebotomus Morfoloji Erişkin 1.5-3.5 mm boyunda

Baş küçük ve öne eğik

Gözler büyük ve birleşiktir

Hortum delici-emici tarzda

Anten kısa ve 16 parçalıdır, tespih tanesi şeklinde ince ve uzun yapıda

Palpler 5 segmentli ve segment büyüklükleri farklı (Tür ayırımında önemli)

Erkeğin ağız yapısında maxilla ve mandibula yoktur


KUK S. 6

Morfoloji: Bacaklar göğüsten çıkar, üç çifttir, ince uzundur,

Kanatlar kıllı ve lanset şeklindedir. Dinlenme veya

konma halinde kanatlar V şeklindedir.

Karın bölgesi, 10 parçadan oluşur, son iki parçadan genital organlar bulunur

Sindirim sistemleri: Hortum, farinks, özafagus, mide, bağırsak, rektum, anüs.

400 türü olmakla beraber: P. papatasi P. sergenti P. perniciosus vektörlükte önemli türlerdir

Phlebotomus


KUK S. 7

Yaşayış ve üreme Hayvan yuvaları (Kemirgen, kaplumbağa, kertenkele ve kuş yuvaları), Hayvan inleri, Ağaç kovukları, Ev ve ahırlardaki duvar çatlaklarında yaşarlar Nemli, loş, rüzgarsız yerlerden hoşlanırlar. Uçma güçleri az, kısa aralıklarla uçarlar

Geceleri aktifdirler, gündüzleri barınaklarda bulunurlar 25-28oC’de en aktif oldukları ısı

Phlebotomus


KUK S. 8

Hayat döngüleri Yumurta - larva - pupa - erişkin

Ömürleri kısadır Erkekler 4 gün, Dişiler 12-30 gün

Dişileri kan emerek Emdikleri kanı 2-3 günde sindirirler Erkekleri ise bitki öz sularıyla beslenirler

Phlebotomus


KUK S. 9

• Ömürleri 1 aydan kısa

• Dişiler döllendikten 8-10 gün sonra çürümüş bitkisel artıkların bulunduğu nemli yerlere 50-60 adet yumurtayı tek tek bırakırlar

• Yumurtalar suda ve kuru yerlerde gelişmezler

Phlebotomus


KUK S. 10

SİVRİSİNEKLER Sivrisinekler Diptera takımında yer alan 130 familyadan birisi olan Culicidae familyasındandır

• 3600 sivrisinek türü bulunan Culicidae familyası 3 alt familyaya ayrılır:

• Anophelinae • Toxorhychitinae • Culicinae

Hayat döngüleri:

Yumurta - larva - pupa - erişkin


KUK S. 11

Morfoloji:

• 1.5-12.5 mm boyunda, başları küçük, gözleri büyük, antenleri ve

hortumu ince-uzun, karınları silindirik yapıda olan dipterlerdir

• Tropikal-subtropikal-ılıman iklimlerde yaşarlar

• Türkiye'de 66 tür vardır

• Anophel yumurtalarında yüzgeçler olduğundan suda yüzerler • Culex yumurtalarında ise yüzgeç olmadığından suda yüzemezler ve

yumurtlanmadan birbirine yapıştırılarak suya bırakılırlar.

Anophel kayık şeklinde Culex oval yapıdadır

SİVRİSİNEKLER


KUK S. 12


KUK S. 13

Anophellerde • Hava sifonu olmadığından su

yüzeyine paralel durur

• Larvalarının sırtında yüzmeye yarayan Palme tüyleri var

Culex cinsinde • Hava sifonu vardır ve su

yüzeyine 45 0C açıyla dururlar

• Palme tüyleri yok

Larva

SİVRİSİNEKLER


KUK S. 14


KUK S. 15

Anopheles • İlk karın parçası gövdeye

dayalı, • hava borusu kısa ve geniş

Culex • İlk karın parçası gövdeye

dayalı değil, • hava borusu dar ve uzun

Pupa Hareketli, vücudu iki kısımdan oluşur. (Cephalotorax ve abdomen) besin almazlar

SİVRİSİNEKLER


KUK S. 16

Erişkin:

Vücut 3 parçadan meydana gelir: (Baş -torax-abdomen) Başta 2 göz, 1 hortum, 1 çift anten ve 1 çift palp vardır. Erkeklerde mandibula kısa olduğundan konağın derisini delemez ve kan ememezler, bitki yapraklarından öz su emerler. Dişide antenler üzerindeki kıllar kısa ve seyrekken erkekte uzun ve sıktır. Gövdeden 3 çift bacak, 1 çift kanat çıkar.

SİVRİSİNEKLER


KUK S. 17


KUK S. 18


KUK S. 19

Sivrisinekler göller, akarsular ve bataklıklar civarında gölgelik, rüzgarsız ve kuytu yerlerde yaşarlar

Pupadan çıkan dişi, 2-24 saat içinde çiftleşir

Bir dişi bir defada 50-500 yumurta yumurtlar

Hayat boyu 1-4 kez yumurtlar

SİVRİSİNEKLER


KUK S. 20

Her yumurtlamadan önce kan emer

Bir çok türde yumurtalıktaki yumurtanın döllenip gelişmesi için

dişinin kan emmesi gerekir

Suyun dışına bırakılan yumurtalar gelişmezler

Hayat süresi tropikal bölgelerde 6 aya kadar uzayabilir Ülkemizde yazın 1-2 ay yaşarlar

SİVRİSİNEKLER


KUK S. 21

Sivrisineklerin Parazitolojik Açıdan Önemi

1- Ektoparazit olarak sivrisinekler •İnsan ve diğer omurgalı hayvanlardan kan emeler. •Aşırı rahatsızlığa ve allerjik reaksiyonlara yol açarlar

2-Vektör olarak sivrisinekler Parazitolojik açıdan asıl önemi ise bazen epidemilere bile neden olan hastalık etkenlerini insan ve omurgalılar arasında yaymalarından yani vektörlüklerinden ileri gelmektedir


KUK S. 22

Sivrisineklerle Bulaşan Viral Hastalıklar

Arbovirus • Artropod vücudunda çoğalan ve artropodlar

tarafında diğer canlılara bulaştırılan virüslere denmektedir

• 500’ün üzerinde Arbovirus tanımlanmış

• Bunlardan 100 kadarı insanları

• 40 kadarı da evcil hayvanları enfekte etmektedir


KUK S. 23

Sivrisineklerle bulaşan Viral hastalıklar

• Doğu at ensefaliti, • Venezüella at ensefaliti, • Japon ensefaliti, • Batı Nil humması virüslerini Anophel cinsi sivrisinekler

• Diğer arbovirusları ise Culicinae türleri bulaştırmaktadır

Sivrisinekler virüsleri hem mekanik hem biyolojik yolla bulaştırırlar


KUK S. 24

SİVRİSİNEKLER Sivrisineklerle bulaşan Lenfatik Filariosis:

-Wuchereria bancrofti, - Diroflaria türleri, - Onchocerca volvulus, - Loa loa, - Mansonella -Brugia türlerine ara konaklık ederler

Sıtma: • Anopheles cinsi dişi sivrisinekler sıtma için kesin konaktır

• Dünyada 500 Anopheles türü tanımlanmasına rağmen

bunlardan sadece 20 kadarı insan sağlığı açısından çok önemlidir


KUK S. 25

Sivrisineklerin Kontrolü

Vektör kontrolünün genel amaç: • Vektörün, insan ve hayvan barınaklarına girmesini önlemek ve

vektör popülasyonunu sayıca küçültmektir • Kontrolde değişik yöntemler kullanılmakta olup kullanılan

yöntemlerin hepsinin hedefi vektörün üreme alanlarını kurutmak,

• Larva ve erişkinle ayrı ayrı mücadele etmektir. Bu amaçla;

1-Çevre düzenlemesi ve korunma 2-Biyolojik kontrol 3-Genetik kontrol 4-Kimyasal kontrol


KUK S. 26

1- Çevre Düzenlemesi ve Korunma Çevre düzenlemesinin amacı vektör ve insan popülasyounun beraber bulunduğu ortamların vektörün üremesini engelleyecek şekilde değiştirilmesidir Larva üreme alanlarına drenaj kanallarının yapılması

Çukurların doldurulması

Arazinin tesviyesi (çevrenin modifikasyonu)

Su birikinti ve bataklıkların kurutulması (çevrenin manipülasyonu)

Konutların sivrisinek üreme alanlarına uzak yerlerde yapılması

Atık suların açıktan akmasının ve birikmesinin önlenmesi gibi önlemlerin alınması gerekmektedir


KUK S. 27

1- Çevre Düzenlemesi ve Korunma

Korunma için;

Kapı ve pencerelere sineklik takılması,

Uyurken cibinlik giyilmesi,

Evsel kullanım amaçlı insektisitlerden yararlanılması,

Uzaklaştırıcı (Repellent) krem veya solüsyonların kullanılması,

Elektrik ile ısınan fumigant tabletlerin kullanılması gibi yöntemlerden yararlanılabilir.


KUK S. 28

2-Biyolojik Kontrol

Zararlı artropoda karşı onun avcısı, patojeni, paraziti veya kendisi ile yarışa giren başka bir organizma veya başka bir organizmadan elde edilmiş toksinlerin silah olarak kullanılmasıdır

Sadece hedef organizmaya zarar vermesi başka canlılara zarar vermemesi ve bir uygulamadan sonra kendi kendine üreyerek kalıcılık sağlaması diğer kontrol yöntemlerine olan üstünlüğüdür

Bu amaçla, Sivrisinek larvalarını enfekte edip öldüren protozoon, nematod, mantar ve bakterilerden

Sivrisinek larvaları ile beslenen Gambusia cinsi balıklardan yararlanılmaktadır


KUK S. 29


KUK S. 30

3-Genetik Kontrol: Laboratuvarda istenilen şekilde elde edilen genotipin doğadakilerle değiştirilmesi fikrine dayanmaktadır

4-Kimyasal Kontrol: Uzun yıllardan beri vektör ve zararlı kontrolünde kullanılmış fakat insektisitlerin hedef organizma dışındakileri de etkilemesi,

Çevrede birikmesi, Organizmalarda direnç gelişmesi, Maliyetinin yüksek olması nedeniyle

Sosyal ve çevreci baskılar artmıştır


KUK S. 31

Bitler


KUK S. 32

Küçük, vücutları dorso-ventral basık, yavaş hareketli

Kuşlar ve memelilerin paraziti

İnsanın en eski parazitlerinden

5000 yıllık mumyalarda bitler ve yumurtaları

Zorunlu, kan emen, sürekli ektoparazitler

Gelişen teknolojiye rağmen eradike edilememiş

Bitler


KUK S. 33

Bitler

Hayat döngüsü

Yumurta - nimf - erişkin

40 günlük ömür


KUK S. 34


KUK S. 35

İnsandan parazitlenen 3 tür bit: • Pediculus capitis (baş biti) • Pediculus corporus (vücut biti) • Phthirus pubis (kasık biti)


KUK S. 36

Pediculus capitis (Baş biti) 1,5- 3 mm, boz renklidir. Başta: bir çift anten ve hortum Gözler iyi gelişmemiş Vücut: dorso-ventral basık, üç çift ayak Kanatsız Saçlı deride saçlar ve kıllar üzerinde Bakımsız kişilerde kaşlar, sakallar arasında da bulunup çoğalırlar. Toplu yaşanılan yerlerde ve kış aylarında daha çok


KUK S. 37


KUK S. 38

Pediculus capitis (Baş biti)

Bulaşma: –İnsandan insana direkt temas

–Enfekte insanın tarak, şapka, bere gibi eşyalarının kullanımı

–Tarama esnasındaki statik elektrikle 1 metre uzağa sıçrar •Uzun saçlılarda daha çok •Amerika’da baş biti ile infeste 6 milyon kişi


KUK S. 39

Pediculus humanus (Vücut biti)

Genellikle giysiler üzerinde yerleşir Yumurtalar giysilere yapıştırıcı bir madde ile yapıştırılır Toplu yaşam yerlerinde (otel, hamam, hastane), ortak kullanılan; örtü, kanepe, mobilyalar, ev eşyalarında kısa süre yaşar Toplu taşıma araçlarının döşemelerinde 2-10 gün canlı kalırlar Giysilerin sık değiştirilmesi, yıkanması, ütülenmesi ve banyo yapılması yayılmayı önler


KUK S. 40


KUK S. 41

Pediculus humanus (Vücut biti)

Açken gece-gündüz kan emerler, geceleri daha aktif Kişisel duyarlılığa bağlı belirtiler Geceleri kaşıntı artar, sürekli kaşıma ile deride kalınlaşma ve esmerleşme (Pediculosis) Vektörlük: lekeli tifüs, siper humması, bit dönek humması.


KUK S. 42

Phthirus pubis (Kasık biti)

Morfoloji: diğer bitlerden farklı; daha kısa ve geniş

Pubiste kıl folikülü ve kıl diplerine başını sokarak tutunur

Genellikle cinsel temas sırasında bulaşır

15-40 yaşları arasında daha çok

Alafranga WC, iç çamaşırları, ortak yatakla da bulaşır

Karın ve kasık bölgesinde kaşıntılar

Hastalık etkeni taşımaz.


KUK S. 43


KUK S. 44


KUK S. 45

Bitlerin Zararlı Etkileri

1. Kan emmeleri: Bir insanda 16.000 bit sayılmış. 4 mg kan emerse, günde 64 gr. 2. Toksik etkileri: Toksinleri ile melanodermiye sebep olurlar. 3. Vektörlük : P.humanus; Ricketsia provazeki, R. quintana


KUK S. 46


KUK S. 47

Bitler

Tanı: Saç, elbise veya pubis bölgesindeki kıllar üzerinde daha çok

yumurtaların görülmesiyle tanı konur. Başta kepek ile karıştırmamak gerekir. Korunma: Ortak eşya kullanmama, toplu yaşanılan yerlerde sık sık

kontrol ve infeste kişilerin tedavisi. 26.02.2016

Phlebotomus, Sivrisinekler, Bitler, Pireler / KUK S.

48


KUK S. 49

SIPHONAPTERA (Pireler)


KUK S. 50

Pireler

•Uzunluklarının yaklaşık 150 katı kadar bir mesafeyi sıçrayarak geçebilirler

•Bir insanın 305 metre atlaması demektir •Uzay mekiğinden 50 kat fazla bir sürat kazanırlar


KUK S. 51


Siphonaptera: kan emici (siphoning) ve kanatsız (Aptera).

Siphonaptera takımı içerisinde yer alan pireler dünyanın her tarafında 2000 den fazla tür.

Vücut: lateral basık, erişkinleri 1-4 mm boyunda

Vücut: baş, toraks ve abdomen

Ağız yapısı: sokucu ve emici.


KUK S. 52


KUK S. 53

Torakstan: 3 çift bacak çıkar

Üçüncü çift bacaklar çok uzun ve zıplamaya elverişlidir.

İleriye doğru 33 cm, dik olarak 20 cm zıplarlar


KUK S. 54


Hayat siklusları: yumurta-larva-pupa-erişkin Üremeleri için kana ihtiyaç vardır Sindirim sistemleri kanla dolu olsa bile sık sık kan emerler

ve dışkıları ile sindirilmemiş kan çıkarırlar ki bu da yavrulara besin kaynağı olur

Gebe dişi yumurtalarını toprak veya enfeste yuvalara

bırakır Yumurtadan çıkan larva, pupa dönemine kadar 3 gelişme

dönemi geçirir ve bunlar organik artıklarla beslenirler


KUK S. 55

Pirelerin zararlı etkileri

1. Isırarak veya cilt içerisine girerek oluşan kaşıntı 2. Vektörlük: • Pulex irritans (insan piresi) • Xenopsilla cheopis (rat piresi) • Yersinia pestis • Rickettsia mooseri Hymenolepis diminuta’yı bulaştırırlar. Ctenocephalides canis ve C. felis Diphylidium caninum’u taşır. 3. Bazı helmintlere ara konaklık yaparak


KUK S. 56


Tıbbi önemi olan pireler: taraksız ve taraklı pireler.

Taraklar sınıflamada kullanılır Yanak tarağı ve göğüs tarağı diye iki çeşit

tarakları vardır.

Pulex irritans (İnsan piresi), taraksız.


KUK S. 57

Pire ve veba vektörlüğü

Pirelerin vebayı taşıyabilme yeteneği proventrikül (ön mide) ün yapısına bağlıdır.

Kanın depo edildiği divertiküller bulunmaz


KUK S. 58


KUK S. 59


Kontrol Temizlik ve güneş pirelerin düşmanıdır.

Evlerin ve eşyaların temizlenmesi ve

güneşlendirilmesi gerekir

Evcil ve yabani hayvanlardaki pirelere ve bu hayvanlara karşı savaş


KUK S. 60



KUK S. 61

ÖZET

• Phelebotomus genel özellikleri ve vektörlüğü

• Sivrisinekler genel özellikleri ve vektörlüğü

• İnsanda parazitlenen bitler ve zararlı etkileri

• Pireler, genel özellikleri ve zararlı etkileri


KUK S. 62

KAYNAKLAR

KAYNAK KİTAP • Saygı’nın Temel Tıbbi Parazitoloji’si. Süleyman YAZAR, Salih KUK, Özlem MİMAN, Gülendame SAYGI Erciyes Üniversitesi Yayınları No:206. Kayseri, 2016.

• DERS NOTLARI • http://parazitoloji.erciyes.edu.tr/


KUK S. 63

http://parazitoloji.erciyes.edu.tr/

Phlebotomus, Sivrisinekler, Bitler, Pireler / KUK S. 64 Teşekkürler 26.02.2016

Documents

ARTROPODLAR - Prof KUK – Hacamat ve Sülük Tedavisidrkuk.net/download/ders_notlar/09-Phlebotomus-sivrisinekler-bitler-ve... · Genel özellikleri Vektörlükleri Hastalıklar