อภธานศพทวาดวยการแปรเปลยนความขดแยง20 แนวคดเชงทฤษฎและปฏบต

Berghof Glossary on Conflict Transformation20 notions for theory and practice

ภควด วระภาสพงษ แปล

อภธานศพทวาดวยการแปรเปลยนความขดแยง 20 แนวคดเชงทฤษฎและปฏบตภควด วระภาสพงษ แปล

จดพมพโดย ศนยความรวมมอทรพยากรสนตภาพ พมพครงแรก พ.ศ. 2559 จ�านวน 1,000 เลม

กองบรรณาธการ: เมธส อนวตรอดม, พญญดารกา มาลยโรจนศร, จฬารตน ด�ารงวถธรรมปกและรปเลม: สถตย แหลมกลา พสจนอกษร: พชร องกรทศนยรตน

ขอมลทางบรรณานกรมของส�านกหอสมดแหงชาตNational Library of Thailand Cataloging in Publication Data

Berghof Foundation. อภธานศพทวาดวยการแปรเปลยนความขดแยง: 20 แนวคดเชงทฤษฎและปฏบต.-- กรงเทพฯ: ของเรา, 2559. 176 หนา.

1. การบรหารความขดแยง--อภธานศพท. I. ภควด วระภาสพงษ, ผเแปล. II. ชอเรอง.

658.4053 ISBN 978-616-7891-04-0

ประสานงานการผลต: ส�านกพมพของเรา (protestista) พมพท โรงพมพภาพพมพ โทร. 02-879-9154

ฉบบภาษาองกฤษBerghof Glossary on Conflict Transformation 20 notions for theory and practice

Published by Berghof Foundation Operations GmbHISBN 978-3-941514-09-6© Berghof Foundation Operations GmbHAltensteinstrasse 48a, 14195 Berlin, Germanywww.berghof-foundation.orgMarch 2012, All rights reserved.

Contributing authors: Beatrix Austin, Anna Bernhard, Véronique Dudouet, Martina Fischer, Hans J. Giessmann, Günther Gugel, Javaid Hayat, Amy Hunter, Uli Jäger, Daniela Körppen, Ljubinka Petrovic-Ziemer, Katrin Planta, Nadine Ritzi, Anne Romund, Norbert Ropers, Barbara Unger, Luxshi Vimalarajah, Oliver Wils, Oliver Wolleh, Johannes ZundelEditorial team: Beatrix Austin, Hans J. Giessmann, Uli JägerLayout: Edenspiekermann, Christoph LangLanguage Editing and Proofreading: Hillary Crowe

สารบญ

ค�าน�าผจดพมพ 7 ค�าน�า 9

1 ความขดแยง 14 Conflict

2 การปองกนความขดแยง การจดการความขดแยง 23 การคลคลายความขดแยง

Conflict Prevention, Management, Resolution

3 การแปรเปลยนความขดแยง - ทฤษฎ หลกการ ตวแสดง 30 Conflict Transformation - Theory, Principles, Actors

4 การสานเสวนา 38 Dialogue

5 ศกดศรและความไววางใจ 46 Dignity & Trust

6 ผใหทนกบการระดมทน 52 Donors & Funding

7 การเพมอ�านาจ 59 Empowerment

8 การอ�านวยความสะดวก การไกลเกลย และการเจรจา 66 Facilitation, Mediation, Negotiation

9 เพศภาวะ 73 Gender

10 สนตภาพ การสรางสนตภาพ การท�าใหเกดสนตภาพ 80 Peace, Peacebuilding, Peacemaking

11 การวจยเกยวกบสนตภาพและการแปรเปลยน 88 ความขดแยง Peace and Conflict Transformation Research

12 มวลชนสนบสนนสนตภาพ 95 Peace Constituencies

13 การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ - หลกการ 102 Peace Education - Principles

14 การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ - วธการ 110 Peace Education - Methods

15 การสนบสนนสนตภาพ - โครงสรางและกระบวนการ 117 Peace Support - Structures and Processes

16 ภาคปฏบตของการครนคดทบทวน: การตดตามตรวจสอบ 125 การประเมนและการเรยนร

Reflective Practice: Monitoring, Evaluation & Learning

17 ความมนคง 133 Security

18 การแปรเปลยนความขดแยงเชงระบบ 141 Systemic Conflict Transformation

19 ความยตธรรมระยะเปลยนผานและการจดการกบอดต 149 Transitional Justice & Dealing with the Past

20 ความรนแรงและการไมใชความรนแรง 156 Violence & Non-Violence

ภาคผนวก ภาคผนวก 1 ทมาภาพ 164 ภาคผนวก 2 ค�ายอ 167 ภาคผนวก 3 มลนธ Berghof 171 ภาคผนวก 4 หมดหมายในประวตศาสตร 174 ของมลนธ Berghof

7

ค�าน�าผจดพมพ

ความพยายามในการสรางสนตภาพทามกลางความขดแยงทรนแรงนน จ�าเปนตองมหลายฝายเขามาเกยวของไมวาจะเปนคขดแยงและกลมผสนบสนน บคคลหรอองคกรทมบทบาทในการแกไขปญหาและเชอมประสาน มวลชนของแตละฝาย ประชาชนทไดรบผลกระทบ และสอมวลชน โดยทงหมดนตางกมมมมอง ความคดความเชอ ความรสกและความตองการแปลงเปลยนความขดแยงนนๆ แตกตางไปตาม ภมหลงและประสบการณของแตละกลม ซงอาจสงผลใหความพยายามในการสรางสนตภาพดงกลาวตองเผชญกบความยากล�าบากมากขน

ภายใตความเปนจรงขางตน แกนความคดส�าคญทจะเชอมโยงใหแตละฝายซงมความหลากหลายนน สามารถท�างานรวมกนและเดนไปบน เสนทางเดยวกนได คอพนฐานความรความเขาใจรวมกนของทกฝาย ในหลกคดและกระบวนการของการสรางสนตภาพ

ศนยความรวมมอทรพยากรสนตภาพ ซงเกดจากความรวมมอกนของ 8 องคกรเครอขาย คอ ศนยขาวสารสนตภาพ มหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยเฝาระวงสถานการณภาคใต ศนยศกษาสนตภาพและความขดแยง จฬาลงกรณมหาวทยาลย สถานวจยความขดแยงและความหลากหลายทางวฒนธรรมภาคใต มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน สถาบนสนตศกษา มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ สถาบนสทธมนษยชนและสนตศกษา มหาวทยาลยมหดล ส�านกสนตวธและธรรมาภบาล สถาบนพระปกเกลา และมลนธ Berghof จงมความตงใจทจะผลตสรางทรพยากรความรดานสนตภาพในรปของรายงานและหนงสอคมออยางตอเนอง

ค�ำน�ำผ จดพมพ

8

ดวยหวงวา ความรความเขาใจเรองสนตภาพทไดจากการศกษาวจยของนกวชาการและจากการถอดบทเรยนประสบการณของคนท�างานภาคสนามในพนทขดแยงตางๆ ทวโลก จะเปนแหลงทรพยากรส�าหรบผเกยวของโดยตรง ตลอดจนผสนใจทวไปทจะไดใชความรเหลานนอกเหนอจากความเหนและความรสก เปนฐานในการขบเคลอนกระบวนการสรางสนตภาพในพนทของตนตอไป

ทงน ศนยฯ ขอขอบคณกระทรวงการตางประเทศนอรเวย (Norwegian Ministry of Foreign Affairs) และกระทรวงการตางประเทศแหงสหพนธสาธารณรฐเยอรมน (Federal Republic of Germany Foreign Office) ส�าหรบทนสนบสนนการแปลและการจดพมพครงน ขอขอบคณมลนธ Berghof ทอนญาตใหแปลหนงสอ อภธานศพท วาดวยการแปรเปลยนความขดแยง: 20 แนวคดเชงทฤษฎและปฏบต ขอขอบคณ รศ.ดร.บษบง ชยเจรญวฒนะ และองคกรเครอขายทง 8 องคกรทชวยผลกดนใหงานชนนส�าเรจลงได

ศนยความรวมมอทรพยากรสนตภาพPeace Resource Collaborative

9

ค�าน�า

หนงสออภธานศพทเลมนนยามและอภปรายถงค�าศพทส�าคญ 20 ค�าทเกยวของกบการแปรเปลยนความขดแยงในการท�างานของมลนธ Berghof ท�าไมจงตองจดท�าอภธานศพทอกเลมและท�าไมตองจ�าเพาะเจาะจงเปนอภธานศพทวาดวยการแปรเปลยนความขดแยงดวย?

ประการแรก กรอบความคดเกยวกบ “การแปรเปลยนความขดแยง” เปนแนวทางทคอนขางใหมและมความแตกตางชดเจนในวาทกรรมระดบโลกเกยวกบความขดแยงและกระบวนการสรางสนตภาพ การแปรเปลยนความขดแยงมทศนะวาการด�ารงอยของความขดแยงเปนสวนทมคณคาและขาดไมไดในการเปลยนแปลงและการพฒนาสงคม แตไมไดมองวาความรนแรงเปนสงทหลกเลยงไมไดในความสมพนธและปฏสมพนธระหวางฝายขดแยง ดวยเหตนเอง แนวทางนจงไมไดมองวา “การคลคลาย” ความขดแยงเปนเปาหมายส�าคญทสดหรอสงสดของภารกจ ตรงกนขาม แนวทางนมเปาหมายทจะวางรากฐานความสมพนธเชงสรางสรรคระหวางตวแสดงทขดแยงกน และชวยวางโครงสรางทจ�าเปนส�าหรบสนตภาพทยนยาว วธการทใชคอการโนมน�าสาเหตทเปนรากเหงาของความขดแยงไปในทศทางทยทธศาสตรการไมใชความรนแรงสามารถจดการปญหาไดส�าเรจอยางยงยน

ประการทสอง กรอบความคดเกยวกบการแปรเปลยนความขดแยงสงสมขนมาจากวธการแกไขความขดแยงอยางเปนระบบและเปดกวาง ซงค�านงถงมตทพงพาซงกนและกน รวมทงลกษณะทมพลวตของปญหาดวย ในภาษาของกระบวนการสรางสนตภาพนน ทศนคตเชนนสงผลกระทบตอลกษณะทค�าตางๆ ทดเหมอนมความหมายพนๆ ตาม

ค�ำน�ำ

10

สามญส�านกถกน�ามาใชนยามและพรรณนาปรากฏการณของความเปลยนแปลงและการแปรเปลยนทางสงคม ในสาขาการแปรเปลยนความขดแยง การใชค�าศพททถกตองจะชวยใหเราเขาใจสาเหตรากเหงาและธรรมชาตของความขดแยงกบสนตภาพไดดยงขน นอกจากน ยงชวยในการปรบแตงแนววธสงเสรมสนตภาพทงในเชงทฤษฎและในเชงกรอบความคด รวมทงในการพฒนายทธศาสตรทเหมาะสมทงในเชงการเมองและสงคมดวย

ประการทสาม อภธานศพทเลมนน�าเสนอวสยทศนและนโยบายในการแปรเปลยนความขดแยงของมลนธ Berghof แกมตรสหาย หนสวนและผรบบรการของเรา จากมมมองของเรา “การแปรเปลยน” ตองมงจดการกบสาเหตรากฐานของความขดแยงและพลวตความขดแยงทด�ารงอยในขณะนน รวมทงเกอหนนและเพมอ�านาจแกกลมผขบเคลอนผลกดนการเปลยนแปลงไปสสงคมทเปนธรรมและสนต กรอบความคดของเราเกยวกบการแปรเปลยนความขดแยงไดรบแรงบนดาลใจและถอดรบบทเรยนมาจากการผสมผสานความร ความเชยวชาญและระเบยบวธตางๆ ทไดจากการวจย การปฏบต การศกษาและการใหทน ดงนนจงท�าใหเราสามารถจดการกบปญหาทาทายของการแปรเปลยนทซบซอนไดอยางเพยงพอและเปนระบบ ดวยเหตน ภาษาของอภธานศพทเลมนจงสะทอนความเขาใจและความร (ทเพมพนตลอดเวลา) ของเราเอง ซงสงสมมาจากการท�างานพวพนกบปญหาทแตกตางกนไปในแตละพนท

มลนธ Berghof มองวาภารกจของตนคอการมสวนชวยสรางพนทส�าหรบการแปรเปลยนความขดแยง พนทเหลานจ�าเปนตองมความปลอดภย ไววางใจได ยงยนระยะยาวและเพมอ�านาจแกตวแสดงในระดบและลทางตางๆ พนทเหลานเสนอโอกาสใหมๆ ส�าหรบการม

ค�ำน�ำ

11

ปฏสมพนธทสรางสรรคและไมใชความรนแรงระหวางฝายขดแยงและระหวางฝายตางๆ กบหนสวนของตน เชน รฐบาลและเอนจโอ เปนตน

การสรางโอกาสขางตนคอความทาทายส�าคญยงในกจกรรมดานตางๆ ของเรา ทงในดานการคนควาวจย ในการรวมมอภาคปฏบตกบภาคเครอขาย ในการเรยนรเชงเปรยบเทยบและการเผยแพรตวแบบทประสบความส�าเรจ การใชภาษาทหนสวนทกฝายเขาใจงาย ไมวาจะเปนฝายขดแยง ฝายทสาม ผใหทน ภาคเครอขาย ผไกลเกลย ผอ�านวยความสะดวก ผใหการศกษาหรอผสอขาว เปนเงอนไขเบองตนส�าหรบการพฒนานโยบายทเปดกวางและลมลกส�าหรบการแปรเปลยนความขดแยง แนวทางอกประการทชน�าการจดท�าอภธานศพทของเรา กคอ การมสวนชวยพฒนาเวททมนคงส�าหรบการสอสาร การสรางยทธศาสตรและการสงเสรมใหน�านโยบายไปใชในภาคสนามของเรา เชนเดยวกบหนงสอคมอชด Berghof Handbook for Conflict Transformation หนงสอ อภธานศพทวาดวยการแปรเปลยนความขดแยงของมลนธ Berghof เสนอโอกาสทจะเรมตนการแลกเปลยนระหวางนกวชาการกบนกปฏบต

วธการใชอภธานศพทอภธานศพทเลมนประกอบดวยค�าส�าคญ 20 ค�า ซงคณะท�างานของเราเลอกมาจากพนฐานประสบการณการท�างานในภาคสนามเปนเวลา 40 ป เราน�าเสนอค�าตางๆ เรยงตามล�าดบตวอกษรและมเปาหมายทจะเพมความเขาใจของเราทมตอความหมายของค�าเหลานและชใหเหนค�าถามส�าคญทควรคนควาตอไปในการวจย การปฏบตและการศกษา นอกจากน เรายงเสนอแนะเอกสารส�าหรบอานเพมเตมและใหรายชอแหลงขอมลทางอนเทอรเนตทคดสรรมาแลวในตอนทายของแตละ

ค�ำน�ำ

12

ค�าศพท โดยมจดเนนพเศษทแหลงขอมลตางๆ ทมลนธ Berghof สงสมมาตลอดหลายทศวรรษทผานมา สญลกษณลกศรเลก à บงบอก รายการโยงทแนะน�าใหไปอานในหวขออนภายในอภธานศพทเลมน รปถายทเปนภาพประกอบหนงสอเลมเลกนไดรบการเออเฟอจากโครงการ Peace Counts ทมาของภาพระบไวในภาคผนวก ในภาคผนวกยงมรายการอกษรยอ ประวตโดยยอและผลงานส�าคญของมลนธ Berghof เนองจากอภธานศพทนมเผยแพรทงในอนเทอรเนตและในรปเลมหนงสอ ผอานสามารถเขาไปดรานหนงสอแบบบรการจดเดยวเบดเสรจทใชงานงายพรอมทงจดเชอมโยงหลายมตไดทเวบไซตของมลนธ www.berghof-foundation.org

การอภปรายยงด�าเนนตอไป....การคนควาวจย กจกรรมภาคปฏบตและการใหการศกษาในภาคสนามของเรามเปาหมายทจะจดเกบเปนเอกสารและเผยแพรแนวทางปฏบตหรอการคดคนหนทางแกไขปญหาทดทสด การใชค�าศพททนยามชดเจนมบทบาทส�าคญในบรบทดงกลาว อยางไรกตาม ค�าศพทไมไดจารกไวในแทงศลา ถอยค�าอาจสะทอนความเขาใจตอความเปนจรงทมรวมกนในวงกวาง แตกระนนกสมควรอยางยงทจะมการประเมนซ�าเชงวพากษวจารณเมออยในสภาพแวดลอมทมมมมองแตกตางออกไปและเมอมความเปลยนแปลงเกดขนในบรบทแวดลอม

นคอเหตผลทอภธานศพทของเราไมใชพจนานกรม แตน�าเสนอผลลพธ (ขนตน) จากการอภปรายกนอยางมขอมลในคณะท�างานของเราเกยวกบค�าศพทส�าคญทเราเผชญและใชในการท�างานประจ�าวน เราอยากเชอเชญใหผอานเขามามสวนรวมในการววาทะและชวยเราพฒนาภาษาของการแปรเปลยนความขดแยงใหกาวหนาตอไป

ค�ำน�ำ

13

(หากทานใดมความคดเหน โปรดตดตอเราไดท info@berghof-foundation.org) เรามงหวงวาหนงสอเลมเลกเลมนจะเปนสวนหนง ของกระบวนการนน

เบอรลน, มนาคม 2012

14

ความขดแย ง

1 ความขดแยง Conflictความขดแยงเปนสงทหลกเลยงไมได แตการรบราฆาฟนกนเปนแคทางเลอก

แมกซ ลคาโด (Max Lucado)

ความขดแยงคอการปะทะกนระหวางความคดหรอผลประโยชนทตรงขามกน ความขดแยงอาจเกดขนในตวคนคนเดยวหรอระหวางคนสองคนขนไป ระหวางกลมหรอระหวางรฐ ซงตางมเปาหมายทไมลงรอยกน เชนเดยวกบทกปรากฏการณในสงคม ความขดแยงมกเตมไปดวยความซบซอนและอาจเกดขนในหลายระดบ ความขดแยงขนพนฐานบางอยางเกดขนภายในตวบคคล ในขณะทความขดแยง

15

ความขดแย ง

อนๆ เปนเรองระหวางบคคล นอกจากนยงมความขดแยงเกดขนไดในทกระดบชนของสงคมดวย ความขดแยงอาจมมตของปญหาเปนเรองระหวางพลเรอนและภายในประเทศเปนหลก หรออาจอยในรปแบบขามชาตหรอกระทงระดบโลกกได ทกๆ ความขดแยงมประวตศาสตร ลกษณะเฉพาะและพลวตของตวมนเอง เนองจากความขดแยงเปนปรากฏการณทางสงคม จงหลกเลยงไมไดทมนยอมเปนสวนหนงของปฏสมพนธระหวางมนษย เราสามารถมองวาความขดแยงมบทบาทสรางสรรคในฐานะพลงขบเคลอนความเปลยนแปลงทางสงคม หาก

มอรตน ดอยชท (Morton Deutsch) ตงสมมตฐานวาความขดแยงมศกยภาพทจะสงเสรมคณคาแกปจเจกบคคลและสงคม ค�าถามพนฐานของเขากคอจะปองกนความขดแยงมใหกลายเปนการท�าลายลางไดอยางไร โยฮน กลตง (Johan Galtung) อธบายวาความขดแยงคอการทปจเจกบคคลหรอกลมตงแตสองฝายขนไปตางมงสเปาหมายทคดงางกนเนองจากผลประโยชนและความตองการทขดกน กลตงยงเนนย�าถงความเชอมโยงระหวางแงมมเชงโครงสราง พฤตกรรมและทศนคตในความขดแยงดวย

ฟรดรช กลาซล (Friedrich Glasl) นยามความขดแยงทางสงคมวาเปนปฏสมพนธทมสองฝายเกยวของเปนอยางนอย (ปจเจก บคคล กลม รฐ) โดยมอยางนอยฝายหนงทมประสบการณแตกตาง (ไมเหมอน ตรงกนขาม ไมลงรอย ฯลฯ) ในดานการรบร การคด จนตนาการ การตความ ความรสก (ความเหนอกเหนใจ–ความเกลยดชง, ความไววางใจ–ความไมไววางใจ) และความปรารถนา (ความตองการ วตถประสงค จดมงหมาย เปาหมาย) จากอกฝายหนงในลกษณะทท�าใหทกฝายรสกวาสงผลกระทบตอศกยภาพในการท�าใหความคดของตนเปนจรงขนมา

16

ความขดแย ง

ฝายขดแยงยอมรบวาผลประโยชนและความตองการทแตกตางกนของตวแสดงทกคนทเกยวของตางกมความชอบธรรม วธการคลคลายความขดแยงอยางสรางสรรคมเปาหมายทจะสรางสภาพแวดลอมทางสงคมและการเมองซงเออตอการแกไขสาเหตรากเหงาของความขดแยงและสงเสรมทางเลอกทยงยนและไมใชความรนแรงแทนการใชก�าลง สวนวธการเชงท�าลายคอการทฝายขดแยงพยายามสลายความขดแยงฝายเดยวดวยความสญเสยของอกฝายหนง

ความขดแยงอาจแสดงออกผานพฤตกรรมและการกระท�า หรอแอบแฝงซกซอนไมมความเคลอนไหวใหเหนชวระยะเวลาหนง สวนความไมลงรอยกนนนอาจไมเชอมโยงกนหรออาจเปนสวนหนง ของโครงสราง (ระบบการเมอง สถาบน ฯลฯ) ในความขดแยงแบบสมมาตรระหวางตวแสดงทคลายคลงกน เงอนไข ทรพยากรและบรบทของฝายขดแยงมความเทาเทยมกนระดบหนง พวกเขาสามารถประนประนอมกนเกยวกบวธการจดการความขดแยงตามบรรทดฐานทางสงคม การเมองหรอกฎหมายทเหนพองตองกน แลวแปรเปลยน กฎเกณฑของการปะทะใหกลายเปนความรวมมอกน ความเขมแขงอาจมอทธพลตอลกษณะของการประนประนอมทเกดขน แตในทายทสด ความไววางใจและถอยทถอยปฏบตตอกนตางหากทส�าคญทสด สวนความขดแยงแบบไมสมมาตรมกไมสามารถแปรเปลยนไดงายๆ หากไมใสใจตอความสมพนธทมกไมสมดลซงฝงอย ในรากเหงาของปญหา ยกตวอยางเชน ในระดบภายในรฐ ความขดแยงแบบไมสมมาตรอาจมสาเหตมาจากสถานะทางสงคมทไมเทาเทยมกน ความมงคงและการเขาถงทรพยากรทไมเทาเทยมกน รวมทงอ�านาจทไมเทาเทยมกน ความไมเทาเทยมกนนกอใหเกดปญหาตางๆ เชน การแบงแยกกดกน การวางงาน ความยากจน การกดขและอาชญากรรม

17

ความขดแย ง

ความเหนอกวาเพยงฝายเดยวอาจเปนอปสรรครายแรงตอปฏสมพนธเชงสรางสรรคระหวางฝายขดแยง แตไมควรดวนสรปวานเปนกฎ ทวไป เพราะประวตศาสตรบอกเราวาตวแสดงทมทงความกลาหาญและเมตตาธรรมอาจสยบผขบเคลอนความขดแยงทไรความรบผดชอบได อยางไรกตาม การรวมมอกนอยางสรางสรรคจ�าเปนตองอาศยความเตมใจทจะมปฏสมพนธกนอยางสรางสรรคของฝายขดแยงทกฝาย โดยไมเอาความออนแอหรอความเขมแขงมาเปนเงอนไข อกทงเรา ไมอาจคาดหวงวาการแปรเปลยนความขดแยงจะเกดขนไดหากไมมงแกปญหาทเปนสาเหตรากเหงาของความขดแยง

การวเคราะหความขดแยงสถาบนสนตภาพสหรฐอเมรกา (USIP) นยามการวเคราะหความ ขดแยงวา การศกษาประวตศาสตรความเปนมาโดยสงเขป สาเหต ตวแสดงและพลวตของความขดแยงอยางเปนระบบ นคอขนตอนแรกในการแปรเปลยนความขดแยงและกระบวนการสรางสนตภาพ ขนตอนนมงคนควาอยางละเอยดรอบคอบเกยวกบวถของความขดแยงทอาจเกดขนเพอน�าไปสการสรางแผนกลยทธส�าหรบการแปรเปลยน การวเคราะหทดตองชใหเหนสาเหตรากเหงา ซงบางครงถกอ�าพรางอย ในรปแบบปลายเปดของการจดการความขดแยง (à การแปรเปลยน ความขดแยง และ à การแปรเปลยนความขดแยงอยางเปนระบบ) พลวตของความขดแยงและแบบแผนความสมพนธเปนองคประกอบทส�าคญเทาเทยมกนในการวเคราะหความขดแยง

การยกระดบความขดแยงพลวตของความขดแยงทส�าคญอยางยงประการหนงกคอความเสยงทจะเกดการยกระดบ ยงความตงเครยดหยงรากลกเทาไร การตอส

18

ความขดแย ง

กรนแรงขนเทานน การรกษาความขดแยงไวภายใตการควบคมกยงยากขนเปนเงาตามตว (à ความรนแรงและการไมใชความรนแรง) ดงทฟรดรช กลาซล ชใหเหน การยกระดบเกดขนไดในขนตอนตางๆ และเราตองปรบการแทรกแซงอยางมประสทธภาพใหสอดคลองกบขนตอนนนๆ แบบจ�าลองการยกระดบ 9 ขนของเขาเปนตวแบบทมประโยชนส�าหรบเปนเครองมอวนจฉยเพอกระตนใหประชาชนมความส�าเหนยกไวตอการรบรพลวตของความขดแยง ความส�าเหนยกไวอาจชวยเพมการตระหนกรถงศกยภาพและการ กระท�าทจ�าเปนในการปองกนความเสยงทความขดแยงจะยกระดบ

องคประกอบของการวเคราะหความขดแยง

ระดบ ปจเจกบคคล สงคม ระหวางประเทศ

สาเหต ความขดแยง ของผลประโยชนทรพยากรวตถ,อ�านาจ, อทธพล

ความขดแยง ของความตองการความตองการพนฐานทไมใชวตถ: องคประกอบเชงกายภาพและไมใชกายภาพ เชน ความมนคง, ความรก, ความนบถอตวเอง, การมสวนรวม, อตลกษณหรอเสรภาพ

ความขดแยง ดานคณคาสงทไมใชวตถ, บรรทดฐานรวมกน

ความขดแยงดานอตลกษณการรบรเกยวกบตวเอง

ความขดแยงดานอดมการณความเชอและปรชญา

ความขดแยงของการประเมนคณคาการใหคณคาความสามารถ

ซอนเรน ปรากฏใหเหน

ความเขมแขงของคปรปกษ

สมมาตร ไมสมมาตร

19

ความขดแย ง

ความขดแยงมหลายแงมมและหลายระดบชน มทงความขดแยงเกยวกบผลประโยชน ความตองการ คณคาและอตลกษณ สวนใหญแลวสาเหตรากเหงาของความขดแยงมกถกอ�าพรางดวยความตงเครยดโดยเปลอกนอก เชน ความไมกลมเกลยวทางการเมองระหวางชาตพนธ เปนตน ชาตพนธหรอวฒนธรรมไมจ�าเปนตองเปนสาเหตของความขดแยง แตทงสองประการนเปนองคประกอบทมอทธพลอยางสงในพนทของการอบรมบมเพาะทางสงคมและการแสดงอตลกษณตวตนในกลมสงคมเดยวกน ความขดแยงทหยงรากลกกลายเปนสวนหนงของความทรงจ�ารวม และดวยเหตนจงมกขดขนตอการแปรเปลยนมากขน

องคประกอบของการวเคราะหความขดแยง

ระดบ ปจเจกบคคล สงคม ระหวางประเทศ

สาเหต ความขดแยง ของผลประโยชนทรพยากรวตถ,อ�านาจ, อทธพล

ความขดแยง ของความตองการความตองการพนฐานทไมใชวตถ: องคประกอบเชงกายภาพและไมใชกายภาพ เชน ความมนคง, ความรก, ความนบถอตวเอง, การมสวนรวม, อตลกษณหรอเสรภาพ

ความขดแยง ดานคณคาสงทไมใชวตถ, บรรทดฐานรวมกน

ความขดแยงดานอตลกษณการรบรเกยวกบตวเอง

ความขดแยงดานอดมการณความเชอและปรชญา

ความขดแยงของการประเมนคณคาการใหคณคาความสามารถ

ซอนเรน ปรากฏใหเหน

ความเขมแขงของคปรปกษ

สมมาตร ไมสมมาตร

20

ความขดแย ง

เราจ�าเปนตองท�าความเขาใจบทบาทของà เพศภาวะในการสรางและแปรเปลยนความขดแยงใหละเอยดออนมากขนดวย ผหญงมกถกมองเปนแคเหยอของสงครามและความขดแยง แตมมมองนหยาบงายเกนไป ในขณะทผหญงมกมบทบาทส�าคญในการสรางสนตภาพและการแปรเปลยนสงคม แตผหญงเองกอาจเปนผรกราน ทหาร นกรบหรอนกการเมองทมสวนตดสนใจใหเกดการแทรกแซงดวยกองทพและการท�าสงครามดวยเชนกน ศกยภาพของผหญงซงเปนทงผขบเคลอนการเปลยนแปลงสงคมทงในเชงสรางสรรคและท�าลายเปนประเดนทมการคนควาวจยนอยเกนไปและมกถกมองขามมาตลอด

การยกระดบความขดแยง 9 ขนของฟรดรช กลาซล

1. การกอรป ทศนะของแตละฝายมความตายตวมากขนและปะทะกน อยางไรกตาม ยงมความเชอวาความ ขดแยงสามารถคลคลายไดดวยการพดคย แลกเปลยนความคดเหน ยงไมมฟากฝายหรอจดยนทแขงกราวเกดขน

2. ววาทะ การแบงขวในการคด อารมณและความปรารถนา :การคดแบบขาวจดด�าจด มมมองจากจดยนของความเหนอกวา/ดอยกวาตามความรสกของตน

3. การลงมอกระท�า

“พดไปกไรประโยชน”ยทธศาสตรของการเผชญหนากนดวย “เรองท ยตไปแลว” การสญสนความเหนอกเหนใจกนและอนตรายของการตความผดๆ

21

ความขดแย ง

4. ภาพพจน การสรางพนธมตร

ตางฝายตางผลกดนอกฝายใหแสดงบทบาทเชงลบและปะทะกนในสงครามอยางเปดเผยตางฝายตางระดมกลมผสนบสนนตน

5. การเสยหนา การโจมตซงหนาในทสาธารณะ โดยมเปาหมายใหฝายปรปกษเสยหนา

6. ยทธศาสตรของการขมข

การขมขและการขมขกลบ การยกระดบความขดแยงดวยการยนค�าขาด

7. การกระท�าเพอท�าลายในขอบเขตจ�ากด

ตางฝายตางไมมองวาฝายตรงขามเปนมนษยอกตอไป การกระท�าเพอท�าลายในขอบเขตจ�ากดเปนค�าตอบท “เหมาะสม” คณคาทกลบตาลปตร : ชยชนะสวนบคคลเลกๆ นอยๆ ไดรบการประเมนวาเปนชยชนะแลว

8. การแยกสลาย การท�าลายและการสลายระบบของศตรอยางเบดเสรจกลายเปนเปาหมาย

9. ลงเหวไปดวยกน

การเผชญหนากนขนเดดขาดโดยไมมเงอนไขทเปนทางออกตองท�าลายคปรปกษใหไดไมวาตองสญเสยแคไหน แมแตท�าลายตวเองไปดวยกยอม

22

ความขดแย ง

อางองและอานเพมเตมDeutsch, Morton (1973). The Resolution of Conflict. New Haven

CT: Yale University Press.Galtung, Johan (1996). Peace by Peaceful Means-Peace and

Conflict, Development and Civilization. Oslo: PRIO.Glasl, Friedrich (1999). Confronting Conflict: A First-Aid Kit

for Handling Conflict. Stroud: Hawthorn Press.

แหลงขอมลออนไลนVéronique Dudouet (2006). Transitions from Violence to Peace:

Revisiting Analysis and Intervention in Conflict Transformation. (Berghof Report No. 15.), www.berghof- foundation.org > Publications > Conflict Research Publications

Interview with Friedrich Glasl (Video), www.berghof- foundation.org > Glossary > 01 Conflict [in German]

Governance and Social Development Resource Centre, UK, www.gsdrc.org/go/conflict

23

การป องกนความขดแย ง การจดการความขดแย ง การคลคลายความขดแย ง

2 การปองกนความขดแยง การจดการความขดแยง การคลคลายความขดแยง Conflict Prevention, Management, Resolutionยงเราเสยเหงอในสนตภาพมากเทาไร เรากเสยเลอดในสงครามนอยลงเทานน

วจายา ลกษม บณฑต (Vijaya Lakshmi Pandit)

ความขดแยงอาจเปนสวนหนงทจ�าเปนหรอกระทงมอทธพลส�าคญยงตอการด�ารงอยของมนษย แตความขดแยงทใชความรนแรงมใชสงท

24

การป องกนความขดแย ง การจดการความขดแย ง การคลคลายความขดแย ง

หลกเลยงไมได ดงนนการปองกนมใหความขดแยงกลายเปนความรนแรงจะท�าไดอยางไรและเมอไร? หรอถาในกรณทสายเกนไป เรา จะลดผลกระทบทเลวรายของความรนแรงไดอยางไร?

การปองกนความขดแยง ประกอบดวยกจกรรมเสาหลก 4 ประการทมตงแตระยะสนถงระยะกลาง กลาวคอ ชใหเหนสถานการณทอาจลงเอยดวยความรนแรง ลดความตงเครยดทส�าแดงใหเหน ปองกน มใหความตงเครยดทมอยยกระดบขน และขจดตนตอของอนตรายกอนทความรนแรงจะเกดขน ดงนน เปาหมายจงไมใชปฏเสธประเดนทก�าลงเปนปญหา แตคอการคนหาวธการทไมใชความรนแรงในการแกไข ดวยเหตผลน นกปฏบตหลายคนจงนยมใชค�าวา “การปองกนวกฤตการณ” หรอ “การปองกนความรนแรง” มากกวา ดงนนจงเปนเรองส�าคญทตองเขาใจ à ความรนแรงทมหลากหลายชนดและสาเหตทมนกอตวขน ถงแมในเชงอดมคตนน กจกรรมปองกนควรด�าเนนการเชงรก แตสวนใหญมกน�ามาใชในสภาพแวดลอมหลงสงครามมากกวา ทงนเพอปองกนมใหการตอสปะทซ�าอก เครองมอและวธการทมกใชกนโดยทวไปประกอบดวย การเตอนลวงหนา มาตรการสรางความเชอมนและความมนคง การทตเชงปองกนและการรกษาสนตภาพเชงปองกน รวมทงการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ

การจดการความขดแยง มงเนนทวธการควบคม รบมอและบรรเทาความขดแยงทเปดเผย รวมทงวธการจ�ากดความเสยหายทอาจเกดขนเนองจากการยกระดบ เชนเดยวกบการปองกน การจดการอาจมทงสวนประกอบทเปนการทหารและไมใชการทหาร ความเขาใจหลกทมตอการจดการความขดแยงกคอการพยายามจ�ากดขอบเขตความขดแยง หรอดทสดกคอบรรลขอประนประนอมโดยไมจ�าเปนตองคลคลายความขดแยง นหมายถงการมองหาหนทางตางๆ ในการรบมอ

25

การป องกนความขดแย ง การจดการความขดแย ง การคลคลายความขดแย ง

กบความขดแยงอยางสรางสรรค และมเปาหมายทจะดงฝายตางๆ ทเปนปรปกษกนเขามาอยในกระบวนการความรวมมอ เพอจดตงระบบทจะจดการกบความแตกตางของทกฝายอยางไดผล

การคลคลายความขดแยง มงเนนทสาเหตรากเหงาตนตอของความขดแยง ซงรวมถงแงมมเชงโครงสราง พฤตกรรม และเหนออนใดคอทศนคต เชนเดยวกบการจดการความขดแยง มความเขาใจเกยวกบการคลคลายทแตกตางกนมากมาย ซงนกปฏบตและนกวชาการพยายามแยกแยะมานาน สวนใหญมกใชค�าค�านเปนค�ารมทใชเรยกความรในสาขานทงหมด โดยเฉพาะในงานเขยนกลมแองโกล-อเมรกน กลาวอยางกวางๆ การคลคลายความขดแยงมเปาหมายทจะชวยใหฝายขดแยงไดส�ารวจ วเคราะห ตงค�าถามและปรบเปลยนกรอบของจดยนและผลประโยชนฝายตนเพอเปนหนทางหนงทจะกาวขามความขดแยง ส�าหรบหลายๆ คน กระบวนการเรยนรทตามมาพรอมกบการคลคลายความขดแยงมความส�าคญเทาๆ กบจดหมายปลายทางทหวงวาจะบรรลถง กลาวคอ เราไมไดมองวาอนาคตจะปลอดไรความขดแยง แตมองวาอนาคตควรมพนธะและตวแบบทฝายขดแยงสามารถน�ามาใชเพอการคลคลายตอไปขางหนาแทนทจะหนไปใชความรนแรง

งานนเปนของใคร?กรอบความคดทงสามประการทน�าเสนอในทนมไดพฒนาขนโดยฝายขดแยง แตพฒนาขนมาโดยคนนอก ทงสามประการลวนเสนอการแทรกแซงบางรปแบบ โดยมเปาหมายทจะชวยใหผมสวนไดสวนเสยทเปนกญแจส�าคญภายในความขดแยงมบทบาทมากขนในการลดระดบความขดแยงลง เนองจากสรางขนจากจารตซงเปนทยอมรบในวงการทตทวภาคและระหวางประเทศ ในขณะเดยวกนกมโครงสราง

26

การป องกนความขดแย ง การจดการความขดแย ง การคลคลายความขดแย ง

หลากหลายกวางขวางทพฒนาขนภายใตการสนบสนนของระบบ UN ในระยะหลง องคกรระดบภมภาค เชน ASEAN, AU และ EU แมกระทงกลมพนธมตรดานการทหาร ตางกเรมแสวงหาจดเชอมโยงระหวางสนตภาพ ความมนคงของมนษยและการพฒนา ในบรรดาตวแสดงทหลากหลายน มความจ�าเปนเรงดวนทควรปรบปรงการประสานงานและวางนโยบายใหสอดคลองกน ยกตวอยางเชน ในโครงการ Gothenburg ของคณะมนตรแหงสหภาพยโรปซงมการท�างานครอบคลมกวางขวาง เปนตน

การแทรกแซงสวนมากมกรเรมโดยผน�าทางการเมองและชนชนน�าในสงคม รวมทงมกมงแกไขปญหาในกลมคนเหลาน แตการเนนเฉพาะรฐบรษ ตวแสดงทเปนกองทพและการแทรกแซงจากตางประเทศ เปนการมองขามความส�าคญและคณคาของปฏบตการอกหลายระดบทควรกระท�าคขนานไปดวย การจดหาส�านกงานทเหมาะสม พนททปลอดภย การตดตามตรวจสอบอยางอสระ หรอการน�าสอมาใชอยางสรางสรรค เปนเพยงบางบทบาททองคกรภาคประชาสงคมนาจะ เขามารบภาระ ตวอยางทโดดเดนขององคกรเหลานมอาท โครงการ “Peace Counts on Tour” ซงผสอขาวจากสอส�านกนเขาไปในพนทขดแยงเพอบนทกผลงานของนกสรางสนตภาพทประสบความส�าเรจ ภาพและเรองราวทเปนผลลพธจากโครงการดงกลาวถกน�ากลบเขาไปในพนทขดแยงเพอเผยแพรในฐานะตวอยางหรอตวแบบดานบวกของวธการสรางสนตภาพในทองถน มการยอมรบมากขนเรอยๆ วาขบวนการรากหญาและแมกระทง “ตวปวนกระบวนการสนตภาพ” (spoilers) สามารถสรางผลกระทบในเชงสรางสรรคตอการรกษาสนตภาพไดเชนกน ในระดบปจเจกบคคล การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ การสงเสรมการเพมอ�านาจใหประชาชนและการกระตน ใหไวตอความขดแยง จดเปนรปแบบของการปองกนเชนเดยวกน

27

การป องกนความขดแย ง การจดการความขดแย ง การคลคลายความขดแย ง

กลาวโดยสรปกคอ ทกคนสามารถมบทบาทอยางใดอยางหนง

เทานกพอแลวหรอ?การชใหเหนกรณบาดเจบลมตายและความเสยหายทเกดจากความขดแยงยอมงายกวาการยกกรณทปองกนไดส�าเรจ อาจกลาวไดวา การเปลยนผานอยางสนตขนานใหญบางกรณทเกดขนในยโรปตะวนออกภายหลงการลมสลายของสหภาพโซเวยตถอเปนผลงานขององคกร วาดวยความมนคงและความรวมมอในยโรป (OSCE) หรอสหภาพยโรปทด�าเนนกจกรรมปองกนเปนผลส�าเรจ ในระดบรากหญา เอนจโอทมขนาดเลกกวา เชน Berghof กมคณปการในดานการปองกนเชนกน ยกตวอยางเชน การจดประชมเชงปฏบตการเพอสานเสวนาระหวางการเปลยนผานอนเปราะบางในประเทศโรมาเนยหลงยคประธานาธบดเชาเชสค แผนปฏบตการ Agenda for Peace (1992) ของสหประชาชาตคอหมดหมายทสะทอนถงการเปลยนจดมงเนนจากมาตรการตงรบ มาสมาตรการเชงรกมากขน แนนอน นาเสยดายทโลกตองเผชญกบความขดแยงรายแรงอกมากมายท “การหลงเลอด” ยงคงเรยกรองความใสใจอยางทนทวงท

การจดการความขดแยงเกดจากความจ�าเปนทตองการการปฏบตการอยางรวดเรวและเดดขาด ดงนนจงมกถกวพากษวจารณวาเปนแค “การตดพลาสเตอร” ปกปดบาดแผลเจบลกสาหส การคลคลายความขดแยงเองกมขอจ�ากด กลาวคอ ความเรงดวนและการแกปญหาเฉพาะหนาอาจสงผลใหมองขามสาเหตรากเหงา หรอผมสวนไดสวนเสยกลมส�าคญถกกดกนออกจากการเจรจา ยงกวานน ฝายใดฝายหนงหรอมากกวาหนงฝายอาจไมยอมใหความรวมมอ การขาดอ�านาจ โนมนาวหรอขาดเจตจ�านงทางการเมองทจะแสวงหาทางออกคอ

28

การป องกนความขดแย ง การจดการความขดแย ง การคลคลายความขดแย ง

อปสรรคทมกพบเหนทวไป แมในกรณทคขดแยงตองการสนตภาพมากกวาสงคราม แตพวกเขากอาจปฏเสธทจะมสวนรวมในการเจรจาเพราะเสยงตอความปลอดภยของตน หรอไมกกลววาผลลงเอยจะแยยงกวากอนการคลคลาย เนองจากขอตกลงสนตภาพสวนใหญมก ยนยอมกนระหวางฝายขดแยงทตดอาวธ จงมความเสยงอยางยงทลงทายแลวการคลคลายความขดแยงจะใหอภสทธแกกลมคนตดอาวธมากกวาคนกลมอนๆ ในสงคม

ขอวพากษวจารณตอการจดการและการคลคลายความขดแยงทพบบอยๆ กคอ วตถประสงคของวธการทงสองไมกวางขวางครอบคลมเพยงพอ เมอเผชญหนากบความซบซอน ความไมสมมาตรและความขดแยงเรอรงทปะทซ�าๆ นกวชาการและนกปฏบตจ�านวนหนงจงหนมาสนบสนนชดเปาหมายทครอบคลมกวาเดม พวกเขารสกวากรอบความคดของ à การแปรเปลยนความขดแยงชวยใหเขาใจกระบวนการของการเปลยนแปลงนไดดกวา

งานภาคสนามทกวนนอาจยงถกครอบง�าดวยตวแสดงบางกลมและวธการบางอยางทออกแบบและน�ามาใชบนพนฐานของวธคดแบบเสรนยมซงพบเหนทวไปในโลกตะวนตก อยางไรกตาม หลงจากผลลพธทยงขาดตกบกพรองอยมาก ปจจบนจงมความเตมใจทจะรบฟงและเรยนรจากแนวคดอนๆ ทปฏบตกนทวโลกมากขน นบตงแต xotla1

1 xotla เปนแนวการจดการความขดแยงของชนเผาในแอฟรกา โดยจดการประชม ใหคนทรสกคบของหมองใจไดมโอกาสระบาย/แสดงความรสกของตวเองในพนทสาธารณะเพอรวมกนแกปญหา ใน xotla จะประกอบไปดวยผอาวโสในชมชน ผชาย และผหญง ใชเวลาหลายวน การจดแตละครงอาจจะไมไดแกปญหาทงหมด แตเปาหมายกเพอใหคนในชมชนไดยนหรอเหนปญหารวมกน

29

การป องกนความขดแย ง การจดการความขดแย ง การคลคลายความขดแย ง

อางองและอานเพมเตมHaumersen, Petra, Helmolt Rademacher & Norbert Ropers

(2002). Konfliktbearbeitung in der Zivilgesellschaft. Die Workshop-Methode im rumänischungarischen Konflikt. Münster: LIT Verlag (in German).

Lund, Michael S. (1996). Preventing Violent Conflicts: A Strategy for Preventive Diplomacy. Washington, DC: USIP Press.

Ramsbotham, Oliver, Tom Woodhouse & Hugh Miall (2011). Contemporary Conflict Resolution. The Prevention, Management and Transformation of Deadly Conflicts. (Third edition.) Cambridge, UK; Malden, MA: Polity.

แหลงขอมลออนไลนAn Agenda for Peace, www.un.org/Docs/SG/agpeace.htmlGothenburg Programme, www.consilium.europa.eu/uedocs/

cms_Data/docs/pressdata/EN/foraff/122911.pdfPeace Counts on Tour, www.youtube.com/watch?v=MnFpdU-

5BPI [in German]

ของแอฟรกาใต หลกการฟกดะ (Fukuda Doctrine) ของญปน2 จน ถง “หมบานสนตภาพ” ของชมชน San José de Apartadó ในโคลอมเบย3 มประชาชนอกมากมายท “เสยเหงอ” เงยบๆ เพอสรางสนตภาพในทกระดบชนของสงคม

2 ประกาศใชเมอป 1977 โดยนายกรฐมนตร ทาเคโอะ ฟกดะ เปนหลกการเพอจดความสมพนธระหวางประเทศญปนกบประเทศสมาชกอาเซยนใหมหลงสงครามโลกครงทสอง โดยเนนย�าความสมพนธแบบ “ใจสใจ” สรางความไววางใจและมตรไมตรระหวางกน มงเนนดานเศรษฐกจการคาและประกนความเทาเทยมระหวางญปนกบอาเซยน3 ความขดแยงในโคลอมเบยระหวางกลมตดอาวธนยมรฐบาลกบฝายตอตานซงทวความรนแรงขนในป 1996 ปตอมาชมชนนไดกอตงหมบานสนตภาพขน ประกาศความเปน กลางไมฝกใฝกลมตดอาวธใดๆ รวมถงปฏเสธไมใหกลมตดอาวธเหลานนเขาหมบาน

30

การแปรเปลยนความขดแย ง – ทฤษฎ หลกการ ตวแสดง

3 การแปรเปลยนความขดแยง – ทฤษฎ หลกการ ตวแสดง Conflict Transformation – Theory, Principles, Actorsการแปรเปลยนความขดแยงคอ...การแปรเปลยนระบบ โครงสรางและความสมพนธทกอใหเกดความรนแรงและความอยตธรรมนนเอง

องคกร Responding to Conflict

เมอพบเหนความรนแรง เราเกดแรงกระตนหลกสามประการ ประการแรกเปนเรองเฉพาะหนา นนคอยตความรนแรง ประการทสองเปนเรองระยะกลาง นนคอเยยวยาบาดแผลทเปนผลจากความรนแรง ประการ

31

การแปรเปลยนความขดแย ง – ทฤษฎ หลกการ ตวแสดง

ทสามซงเปนประการสดทายเปนเรองระยะยาว นนคอเปลยนแปลงเงอนไขพนฐานทน�าไปสความรนแรงและอาจน�าไปสความรนแรงอก ในอนาคต การแปรเปลยนความขดแยงคอวธการอนครอบคลมทพยายามบรรลเปาหมายสดทายในสามเปาหมายขางตนโดยไมละเลยเปาหมายอนๆ

ตลอดมามการใชค�าศพททแตกตางหลากหลายมาก บางกเหลอมซอนกนและกระทงขดแยงกนเกยวกบการทตวแสดงตางๆ (หรอผเขยน) นยามวธการนานาชนดในการท�างานกบความขดแยง(à การปองกน ความขดแยง การจดการความขดแยง การคลคลายความขดแยง) ส�าหรบมลนธ Berghof เราเลอกการแปรเปลยนความขดแยงเปนกรอบความคดชน�า เพราะมองวาแนวทางนเปนการวางกรอบความคดทลกซงและมความเปนองครวมมากทสดในการเปลยนแปลงเชงสรางสรรคทจ�าเปนตอการสรางสนตภาพทเปนธรรม

กรอบความคดของการแปรเปลยนค�านยามทดทสดของการแปรเปลยนความขดแยงกคอ มนเปน กระบวนการซบซอนของการเปลยนแปลงความสมพนธ ทศนคต พฤตกรรม ผลประโยชนและวาทกรรมในพนทความขดแยงทมแนวโนมความรนแรงใหแปรเปลยนไปในทางทสรางสรรค ประเดนส�าคญคอ มนมงแกปญหาพนฐานเชงโครงสราง วฒนธรรมและสถาบนทกระตนและเปนเงอนไขของการเกดความขดแยงทางการเมองและสงคมทรนแรงดวย ค�าค�านปรากฏในงานเขยนของ “ผบกเบก” การศกษาดานสนตภาพและความขดแยงหลายคน อาท อดม เคอร (Adam Curle), โยฮน กลตง (Johan Galtung), หลยส ไคลสเบรก (Louis Kriesberg), กมาร รเพซงห (Kumar Rupesinghe), ไรโม แวรเนน

32

การแปรเปลยนความขดแย ง – ทฤษฎ หลกการ ตวแสดง

(Raimo Väyrynen) แตกรอบความคดนไดรบการขยายความอยางละเอยดลออทสดในงานเขยนของ จอหน พอล ลเดอรค (John Paul Lederach) และ ไดอานา ฟรานซส (Diana Francis)

แนวทางนเปนกระบวนการหลายมต ไมใชเสนตรงและคาดการณไมได ซงเกยวของกบตวแสดงทแตกตางหลากหลายจ�านวนมาก เพอขบเคลอนจาก “ความรนแรงซอนเรนและเปดเผยไปสสนตภาพเชงโครงสรางและวฒนธรรม” ดงท เวโรนค ดเดาเอท (Véronique Dudouet) เคยกลาวไว แนวทางนเหมาะสมเปนพเศษในสถานการณความขดแยงทยดเยอและไมสมมาตรซงเกยวของกบประเดนความยตธรรมทางสงคม โดยเฉพาะในสภาพแวดลอมเชนน มนเปนแนวทางทเรยกรองการมปฏสมพนธระยะยาวและทกษะทางการเมอง

กรอบความคดนหมายถงอะไรในภาคปฏบต? ยกตวอยางเชน เคนยากบความรนแรงทตองเผชญหลงจากการเลอกตงทเกดขอพพาทใน ค.ศ. 2007/2008 เดคา อบราฮม อบด (Dekha Ibrahim Abdi) บรรยายถงบรบทนวา มนชวนใหคดวาทงหมดเปนแคปญหาของการควบคมตวแสดงทางการเมองกบเยาวชนบางกลมทถกปลกระดม กระนนกตาม เธอเนนย�าวา “เราตองไมมองเหตการณนเปนแควกฤตการณทางการเมอง แลวกท�าแควเคราะหการเมอง ถงแมผ ขบเคลอนบางคนอย ในแวดวงการเมองกจรง แตเราจ�าเปนตองพจารณาปจจยดานสงแวดลอม ความสมพนธทางสงคม ภาคเศรษฐกจ อยางจรงจงดวย […] –และประชาชนกบอกวา ใช เราจ�าเปนตองแกไขความรนแรงจากการเลอกตง แตเราจ�าเปนตองแกไขปญหาอนๆ อยางจรงจงดวยเชนกน” ทงหมดนจ�าเปนตองมแนววธทมองระบบทงหมดโดยสรางปฏสมพนธกบตวแสดงในระดบชมชนทองถนไปจนถงผไกลเกลยระหวางประเทศอยาง โคฟ อนนน มนครอบคลมทง

33

การแปรเปลยนความขดแย ง – ทฤษฎ หลกการ ตวแสดง

ผแปรเปลยนความขดแยง

ประเภท ตวอยาง

1. การแปรเปลยนบรบท

Î การเปลยนแปลงในสภาพแวดลอมระหวางประเทศหรอภมภาค

2. การแปรเปลยนโครงสราง

Î การเปลยนแปลงจากความสมพนธไมสมมาตรไปสความสมพนธสมมาตร

Î การเปลยนแปลงในโครงสรางอ�านาจ Î การเปลยนแปลงของตลาดคาความรนแรง

3. การแปรเปลยนตวแสดง

Î การเปลยนแปลงผน�า Î การเปลยนแปลงเปาหมาย Î การเปลยนแปลงภายในของฝายขดแยง Î การเปลยนแปลงในฐานสนบสนนของแตละฝาย

Î การเปลยนแปลงตวแสดง

4. การแปรเปลยนประเดน

Î การกาวขามประเดนทเปนขอพพาท Î การประนประนอมเชงสรางสรรค Î การเปลยนประเดน Î การตดความเชอมโยงหรอปรบเปลยนการเชอมโยงประเดน

5. การแปรเปลยนภายในตวบคคล/ชนชนน�า

Î การเปลยนแปลงมมมอง Î การเปลยนแปลงจตใจ Î การเปลยนแปลงเจตจ�านง Î การแสดงทาทไกลเกลย

ทมา: H. Miall 2004. Conflict Transformation: A Multi-Dimensional Task, in: Berghof Handbook for Conflict Transformation, online version.

34

การแปรเปลยนความขดแย ง – ทฤษฎ หลกการ ตวแสดง

จดมงเนนระยะสนทตองการยตความรนแรง ตลอดจนการคดหาวธการทจะท�าใหคนหนมสาวถกชกจงไปจบอาวธนอยลง อกทงยงจดการกบประเดนความยตธรรมทางสงคมและอตลกษณ การด�ารงชวตและการแบงปนอ�านาจทางการเมอง เปาหมายคอการบรรลการแปรเปลยนสถาบนและโครงสรางในระยะยาว

ทฤษฎ การปฏบตและหลกการการแปรเปลยนความขดแยงไมไดเกดจากหรอมงเปาไปสทฤษฎยงใหญครอบจกรวาล ตรงกนขาม กรอบความคดนทดสอบและสรางขอเสนอเชงทฤษฎจากการวจยในภาคสนามและการมปฏสมพนธกบนกปฏบต ถงแมวาวางพนฐานบนแนววธเชงประจกษและระเบยบวธเชงคณภาพ กระนนกตามทฤษฎกมสวนชน�าและมคณคาเปนตวขบเคลอน

เปาหมายทมงทดสอบทฤษฎกบการปฏบตอยางตอเนองเปนหลกการแกนสารในการท�างานของมลนธ Berghof ตลอดชวงทศวรรษหลงๆ ซงบนทกอย ในค มอชอ Berghof Handbook for Conflict Transformation รวมทงการวจยประเดนความขดแยง การสนบสนนสนตภาพและกจกรรมใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ

การแปรเปลยนความขดแยงวางอยบนหลกการทชดเจน มนกอปรขนเปนจรรยาบรรณส�าหรบทงผวจยและนกปฏบต และมใชจะบรรลถงงายๆ เสมอไปในโลกความเปนจรงของการจดการโครงการสนตภาพ หลกการชดทหนงแจกแจงวาเราควรมความสมพนธอยางไรกบกลมคนทเราท�างานดวยเพอมงไปสการแปรเปลยนความขดแยง อาท การ เคารพศกยภาพและความเปนเจาของของชมชนทองถน การเปดกวางและเปดโอกาสใหทกฝายอยางเทาเทยม (multi-partiality) รวมทง

35

การแปรเปลยนความขดแย ง – ทฤษฎ หลกการ ตวแสดง

ยดตามกตกา หลกการชดทสองแจกแจงถงคณสมบตสวนบคคลทจ�าเปนในการปฏสมพนธเพอการแปรเปลยนความขดแยงและการ สรางสนตภาพ กลาวคอ ความเหนอกเหนใจ ความออนนอม การครนคดทบทวนตวเอง รวมทงความมงมนและอตสาหะทจะบรรล การเปลยนแปลงทละขนตอนในระยะยาว แมวาจะตองเผชญอปสรรคขวากหนามบอยๆ กตาม

ตวแทนของการแปรเปลยนในทกสภาพแวดลอมทมความขดแยงยดเยอ ยอมมทงตวแทนของการเปลยนแปลงหรอการขดขนดวยความรนแรง แตกมตวแทนของการเปลยนแปลงโดยสนตดวย กระบวนการแปรเปลยนความขดแยงตองคนหาและเชอมโยงกบผขบเคลอนการเปลยนแปลงโดยสนต แตในขณะเดยวกนกตองท�าความเขาใจผขบเคลอนความรนแรงและสงครามหรอ “ตวปวนกระบวนการสนตภาพ” ดวย ขอยกค�าพดของ เดคา อบราฮม อบด อกครง “อยามองพวกเขาเปนปญหา แตมองพวกเขาเปนผคนทตองการความเขาใจ […] แลวพวกเขาจะกลายเปน สวนหนงของการพฒนายทธศาสตร” เหนไดชดวาความพยายามในการแปรเปลยนความขดแยงจ�าเปนตองครอบคลมหลายระดบ หลายลทางและหลายภาคสวน ทงผพลดถน รฐบาลและตวแสดงทไมใชรฐ ผหญงและผชาย ฝายขดแยงและทตสนตภาพ สงส�าคญคอการเชอมโยงระดบสง กลางและรากหญาของพนทขดแยงเขาดวยกน โดยค�านงเสมอวาสนตภาพสรางขนจากภายในสงคมทตกอยภายใตความขดแยง ไมใชดวยผเชยวชาญและผแทรกแซงจากภายนอก ถงแมคนกลมหลงอาจน�าแนวคดและการสนบสนนทจ�าเปนมากและนายนดมาใหกตาม

36

การแปรเปลยนความขดแย ง – ทฤษฎ หลกการ ตวแสดง

ขอมล

ประจกษนยม

ทฤษฎการแกปญหาเชงสรางสรรค

คณคา

การวพากษวจารณ

ค�าถามปลายเปดการแปรเปลยนความขดแยงมไดปราศจากขอทาทายและค�าวพากษวจารณ กรอบความคดนเรยกรองการเปลยนแปลงทกวางขวางและลกซงในเยอใยของโครงสรางสงคม จนเปนไปไดทมนอาจยงกระตนใหความขดแยงทวความตงเครยดขนในระยะสน ทงนเนองจากเสนอแนะกระบวนการเปลยนแปลงทสนคลอน (และคกคาม) ความเชอ ความสมพนธ อ�านาจ จดยนและสถานภาพจนนาวตก บางคนอางวาแนวทางนสามารถเปนไดแคแนวคดชน�ามากกวาเปนโครงการทน�าไปปฏบตใชอยางเตมท บางกเสนอการจดล�าดบความส�าคญ เชน การเนนทการสรางความสมพนธ เปนตน อยางไรกตาม การแปรเปลยนความขดแยงไมสามารถวางแผนและน�าไปปฏบตไดดวยตวแสดงเพยงคนเดยว มนตองอาศยการสนบสนนจากกลมทแตกตางหลากหลายจ�านวนมาก เราจะชกจง ประสานและดงกลมเหลานมารวมกนได

ทมา: J. Galtung 1996

37

การแปรเปลยนความขดแย ง – ทฤษฎ หลกการ ตวแสดง

อยางไร? การกดกนตวแสดงระดบทองถนในบรบทนจะกอใหเกดความหวาดระแวงวานคอ “การวศวกรรมสงคม” และเปนแครปแบบอ�าพรางของอทธพลตะวนตก มการส�ารวจหาวธการทเปนระบบเพอใชเปนหนทางทเปนไปไดอยางหนงในการจดการความซบซอนน (à การ แปรเปลยนความขดแยงอยางเปนระบบ)

อางองและอานเพมเตมFrancis, Diana (2010). From Pacification to Peacebuilding.

A Global Call to Transformation. London: Pluto Press.Galtung, Johan (1996). Peace by Peaceful Means. Peace

and Conflict, Development and Civilization. London: Sage Publications.

Lederach, John Paul (1997). Building Peace: Sustainable Reconciliation in Divided Societies. Washington, DC: United States Institute of Peace Press.

แหลงขอมลออนไลนInterview with Dekha Ibrahim Abdi (podcast), www.berghof-

foundation.org > Glossary > 03 Conflict TransformationBerghof Handbook for Conflict Transformation, online version,

www.berghof-handbook.netVéronique Dudouet 2006. Transitions from Violence to Peace.

Revisiting Analysis and Intervention in Conflict Transforma-tion. (Berghof Report No. 15.), www.berghof-foundation.org > Publications > Conflict Research Publications

38

การสานเสวนา

4 การสานเสวนา Dialogueในการสานเสวนาทแทจรง ทงสองฝายตางเตมใจทจะเปลยนแปลง

ตช นท ฮนห

เราสามารถมองวาการสานเสวนาเปนวธการเชงสรางสรรคอยางหนงในการจดการกบความขดแยง อนทจรงแลวมนเปนวธการคลาสสกทเดยว ดงค�าพงเพยทวา ตราบทยงคยกนกไมยงใสกน หรอตามขอสงเกตจากสามญส�านกทวา จะมวธการคลคลายขอพพาทใดดกวาการแลกเปลยนความคดเหนกนอยางจรงใจ?

การรเรม การจดงานและการอ�านวยความสะดวกใหเกดการสานเสวนา

39

การสานเสวนา

กลายเปนวธการทส�าคญอยางยงประการหนงในกระบวนการสรางสนตภาพ นกวชาการ นกการศกษาและนกปฏบตใหเหตผลวา การสานเสวนาเปนองคประกอบส�าคญในการมปฏสมพนธกบฝายตรงขาม

ความหมายของการสานเสวนาในยคสมยใหมมจดเรมตนมาตงแตยคโบราณและยคกลาง ในปจจบน ค�าค�านมค�านยามเบองตนหมายถงการแลกเปลยนเชงสนทนาดวยการพดหรอการเขยนระหวางคนสองคนขนไป รากศพทของค�าค�านมาจากภาษากรกคอ diá และ lógos ซงสามารถตความวาเปน “การหลงไหลของถอยค�า” หรอ “ความหมาย” ทคนมากกวาหนงคนสรางขน

ตรงกนขามกบค�าวา “discussion” (การถกเถยง) และ “debate” (โตแยง) ซงเนนไปทเนอหาของค�าสนทนาเปนอนดบแรก ค�าวา “dialogue” (สานเสวนา) ใหความส�าคญกบความสมพนธระหวางบคคลทเกยวของเทาๆ กบเนอหา ความแตกตางอกประการหนงคอ สองค�าแรกมกมองคประกอบของการแขงขนทเนนย�าความเหนอกวาของความคดหนง ในขณะทค�าหลงมนยหมายถงความเขาใจซงกนและกนหรอความปรารถนาทจะแสวงหาจดรวม อยางไรกตาม ในความเปนจรงของการสนทนาทงทามกลางและเกยวกบความ ขดแยง มตของการถกเถยง ววาทะและสานเสวนา มกปนเปกนและแยกแยะไดดวยการวเคราะหเทานน กระนนหวใจหลกทท�าใหการ สานเสวนาประสบความส�าเรจคอ การมปฏสมพนธซงหนาระหวางสมาชกของฝายทขดแยง ซงทงสองฝายตางเคารพซงกนและกนในฐานะมนษยและพรอมทจะรบฟงกนและกนอยางลกซงเพยงพอ จนสามารถเกดแรงบนดาลใจทจะเปลยนแปลงทศนคตบางอยางหรอ เรยนรกน ซงถอเปนคณปการอยางยงตอการแปรเปลยนความขดแยง

40

การสานเสวนา

ในลกษณะทไมเผชญหนา เปนการ “สรางความเปนมนษย” ใหแกการปฏสมพนธและส�ารวจหาหนทางตางๆ ในการปองกน จดการหรอคลคลายความขดแยง หวใจส�าคญอยทการสรางการสอสารแบบตางๆ และท�าความเขาใจตอความตองการและผลประโยชนของฝายตน รวมทงของฝายตรงขามใหลกซงยงขน ในขณะเดยวกน ถงแมการ สานเสวนามความส�าคญทจะชวยแปรเปลยนความสมพนธ สงเสรมความเหนอกเหนใจและบนดาลใจใหมองเหนการแกไขปญหา แต มนกไมสามารถทดแทนความพยายามดานอนๆ ทจะแกไขสาเหต เชงโครงสรางและจดการกบแงมมดานการเมองเชงอ�านาจของความขดแยง

องคประกอบของการสานเสวนาทมแนวโนม จะประสบความส�าเรจในชวงสองสามทศวรรษหลงมาน การสานเสวนากลายเปนหวขอโปรดปรานส�าหรบนกคดเชงสรางสรรคจากหลายสาขา คณปการส�าคญตอหวขอนมาจาก มารตน บเบอร (Martin Buber) นกเทววทยา เดวด โบหม (David Bohm) นกฟสกส ผคดคนทฤษฎการสานเสวนาในฐานะกระบวนการเรยนรของกลม และ วลเลยม ไอแซคส (William Isaacs) ตลอดจนนกคดเชงระบบคนอนๆ ทส�ารวจวธการนในฐานะเครองมอเพอการเรยนรดานการจดตงองคกร

นกคดทงหลายขางตนและผ มคณปการคนอนๆ ชวยกนคดคนองคประกอบพนฐานชดหนงส�าหรบการสานเสวนาทมศกยภาพในการแปรเปลยนส�าหรบบคคลตางๆ ทเกยวของ ดงน

Î แสดงออกถงความเคารพและยอมรบความเทาเทยมของผเขารวมสานเสวนาทกคน ซงตางมภมหลงและความคดเหนเปนของตวเอง

41

การสานเสวนา

Î พฒนาทกษะการรบฟงอยางกระตอรอรนและตระหนกถงคณปการจากคสานเสวนาทกฝาย

Î ยบยงสมมตฐาน ความคด อารมณและความคดเหนของตนเองไวชวคราวเพอเปดโอกาสใหแรงบนดาลใจใหมๆ ไดอบตขน

Î พดจากใจจรงและน�าเสนอความจรงของฝายตนดวยความซอตรง เนนกระบวนการทมอทธพลตอจดยนของตนมากกวาผลลพธ

Î ผอนกระบวนการสอสารและปฏสมพนธใหชาลง เปดกวางตอวสยทศนใหมๆ และส�ารวจหาชองทางส�าหรบการเรยนรรวมกน

แนนอนรายการขางตนนเปนการรวบรวมขอเรยกรองในเชงอดมคตซงยากจะบรรลถงในสถานการณทความขดแยงยกระดบสง ภายใตสถานการณเชนนน บคคลทไดรบผลกระทบยอมมองกนและกนดวยความกนแหนงแคลงใจหากไมใชเกลยดชงกนไปเลย พวกเขาอาจไมเตมใจพบปะกนซงๆ หนา ยกตวอยางเชน การยกระดบทางการเมองกอใหเกดอปสรรค “เชงศลธรรม” เชงกฎหมายและ/หรอเชงกายภาพทขดขวางการพบปะกบ “ศตร” กระนนกตาม ปญหาทาทายสวนใหญฝงรากลกในกรอบความคดเกยวกบอตลกษณและการรบรของผเขารวมสานเสวนา รวมทงความกลวและความรสกทมตออกฝายหนงมากกวา ขอเรยกรองพนฐานประการหนงส�าหรบการสานเสวนาทมแนวโนมจะประสบความส�าเรจกคอ การสราง “พนทปลอดภย” ส�าหรบการประชมพบปะกน บางครงกเรยกวา “ตคอนเทนเนอร” เงอนไขขอนคอภารกจประการหนงของฝายทสาม ซงการสนบสนนและอ�านวยความสะดวกของฝายทสามนมกจ�าเปนตอการเตรยมพนทส�าหรบการพบปะกนซงหนาและชวยใหเกดการสนทนาทมความหมาย

พรอมกบการพยายามเปนสอกลางไกลเกลยแลว การสานเสวนาทเอออ�านวยยงกลายเปนเครองมอส�าคญในการท�างานดานกระบวนการ

42

การสานเสวนา

สรางสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแยง (à การอ�านวยความ สะดวก การไกลเกลยโดยคนกลาง การเจรจาตอรอง) แมวาการสานเสวนาบางกรณอาจเปนการจดงานครงเดยวเลก แตผเชยวชาญดานสนตภาพสวนใหญเชอวาจ�าเปนตองสรางวสยทศนเกยวกบการสานเสวนาทไดผลในฐานะกระบวนการระยะยาวซงกลมผเขารวมคอนขางตอเนองในระดบหนง

วธการและเครองมอของการสานเสวนาไดรบการพฒนาอยางหลากหลายกวางขวางเพอสงเสรมการเปลยนแปลงสงคมและพฒนาวถการเรยนรทมสวนรวมอยางสรางสรรค วธการเหลานประกอบดวย:

Î สรางแรงบนดาลใจใหผเขารวมไดมปฏสมพนธซงกนและกนในสภาพแวดลอมทหลากหลาย (เชน การใชเทคนคทเรยกวา open-space4 หรอวธการแบบ “World Café”5)

Î กระตนใหผเขารวมพดถงประสบการณของตนทเกยวของกบความขดแยง ทงความทกขใจและความคาดหวง ในลกษณะทจะท�าใหเกดการมปฏสมพนธทสรางสรรค (เชน วธการ “สอสารอยางสนต” ของ มารแชลล โรเซนเบรก [Marshall Rosenberg] หรอ “ครนคด

4 Open-Space เปนรปแบบการระดมสมองในเรองตางๆ ทใหอสระกบผเขารวมเตมทในการเลอกหวขอสนทนาและแสดงความคดเหน ผทเปนเจาของไอเดยจะท�าหนาทเปนผสรปความเหนทไดจากการระดมสมองในกลมของตนเอง5 World Café หรอสภากาแฟ คอ รปแบบหนงของกจกรรมแลกเปลยนเรยนร โดยใชกระบวนการมสวนรวมทมเปาหมายเพอสรางและขยายปฏสมพนธในกลมคนจ�านวนมาก ในวงสภากาแฟนน จะแบงผเขารวมเปนกลมๆ ตามความสมครใจ แตละกลมจะพดคยในหวขอทก�าหนดภายในระยะเวลาจ�ากด หลงจากนนสมาชกกจะแยกยายไปพดหวขอยอยในกลมอนทรวมตวกนใหมซงมสมาชกจ�านวนเทาเดม โดยเหลอเพยงคนเดยวอยบนโตะหรอเรยกวาเจาภาพ ท�าหนาทถายทอดสรปบทสนทนาทเพงจบใหผฟงใหม สมาชกโตะอนจะตองท�าแบบเดยวกน คอแยกยายเขารวมกลมสนทนาใหม

43

การสานเสวนา

ทบทวนและไววางใจ” ของ แดน บาร-ออน [Dan Bar-On] เปนตน) Î ใชวธการสรางสรรคทสงเสรมความเหนอกเหนใจและการเปลยนมมมอง (เชน ละคร หองทดลองการเปลยนแปลง หรอการสลบบทบาท)

Î สรางอนาคตทเปนทางเลอก (การสรางฉากจ�าลองเหตการณ การประชมเชงปฏบตการเกยวกบอนาคต ฯลฯ)

นอกเหนอจากวธการจ�าเพาะเจาะจงส�าหรบกลมผเขารวมจ�านวนจ�ากดแลว ความพยายามในการสานเสวนาบางกรณยงมเปาหมายเพอเขาถงผคนในวงกวางดวย “การสานเสวนาระดบชาต” มกสรางขนเพอความสามคคในประเทศหลงจากสงครามกลางเมองหรอประสบการณบอบช�า จากความรนแรงแบบอนๆ กรอบความคดของการสรางวฒนธรรม “การสานเสวนาดวยกระบวนการประชาธปไตย” กลายเปนแนวคดท ไดรบความนยม โดยเฉพาะในละตนอเมรกา ในบรบทของประเทศทผานความแตกแยกทางการเมองอยางลกซง

เหตผลทเปนกญแจส�าคญเบองหลงกรอบความคดทงสองประการกคอ เครองมอของการเลอกตงในระบอบประชาธปไตยดงเดม ซงมการแขงขนระหวางพรรคการเมอง การชงดชงเดนกนของชนชนน�าทางการเมองและการอภปรายในรฐสภา อาจไมเพยงพอตอการสรางหลกประกนใหเกดการตดสนใจทางการเมองทสงผลดตอสวนรวมในสงคมทมความแตกแยกและเลนการเมองสง ดงนนจงควรใชกลไกและวธการสานเสวนาเขามาเปนสวนเสรม มการพฒนา “โครงสรางสนบสนนสนตภาพ” เพอหนนเสรมและสรางคณภาพใหแกการสานเสวนาในวงกวางประเภทน ยกตวอยางเชน “พนทกลางเพอสรางฉนทามตและความรรวมกน” ในเลบานอน6 เปนตน

6 เปนพนทกลางทใหนกการเมอง คขดแยง และผมสวนไดสวนเสยทกๆ ฝาย มาประชม

44

การสานเสวนา

ขอวพากษวจารณตอโครงการสานเสวนาขอวพากษวจารณตอโครงการสานเสวนาในกระบวนการสรางสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแยงสวนใหญมงเนนทขอบกพรองเชงยทธศาสตรและความยากล�าบากในการประเมนผลกระทบของมน การรเรมสานเสวนาจ�านวนไมนอยดเหมอนตงอยบนสมมตฐานงายๆ วา การน�าผแทนของฝายขดแยงมาพบกนยอมมผลดบางและไมมทางสงผลราย เราไมสามารถอางวาสมมตฐานนถกตองอกตอไปเมอพจารณาถงหลายกรณทผเขารวมการสานเสวนาถกโจมตจากสายแขงกราวในกลมตวเองเนองจากการไปพบปะกบ “ศตร” ในขณะเดยวกน ไมตองสงสยวามโครงการสานเสวนาจ�านวนมากในระดบ รากหญาและระดบกลางทสรางคณปการอยางมนยส�าคญตอการสรางพนททเปรยบเสมอนเกาะและวฒนธรรมของสนตภาพขน แตขอดนมกไมถกแปลเปนผลกระทบทางการเมองระดบมหภาค ขอวพากษวจารณอกประการหนงคอ การสานเสวนาอาจกอใหเกดผลรายในความขดแยงทมความไมสมมาตรสง ถาหากการสานเสวนานนไปบดบงความไมเทาเทยมทแฝงอยดวยการสรางภาพลวงตาของ “การสานเสวนาทสมมาตร” ขนมาอยางเปนทางการ ในขณะทผแทนของฝายมอ�านาจมากกวาปาวประกาศเชดชความใจกวางของตวเองทยอมสานเสวนาในประเดนท “ยากล�าบาก” ผแทนของฝายมอ�านาจนอยกวามกมองวาการพบปะกนเปนการเสยเวลาเปลา หรอกระทงแยกวานน คอเปนแคการตอกย�าสถานภาพทไมเทาเทยม

เชนเดยวกบเครองมอของกระบวนการสรางสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแยงอนๆ หวใจส�าคญคอการสรางกรอบความคด

รวมกนเพอสรางฉนทามตในทกๆ เรองทขดแยง เปนกระบวนการทซบซอนแตสามารถทจะน�าเอาทกฝายทขดแยงมาประชมหาฉนทามตไดจรง

45

การสานเสวนา

อางองและอานเพมเตมBohm, David (1996). On Dialogue. London / New York:

Routledge.Bojer, Marianne Mille et al. (2008). Mapping Dialogue.

Essential Tools for Social Change. Chagrin Falls, Ohio: Taos Institute Publications.

Halabi, Rabah (ed.) (2000). Israeli and Arab Identities in Dialogue: The School for Peace Approach. New Brunswick, NJ: Rutgers UP.

Hartkemeyer, Johannes & Martina (2005). Die Kunst des Dialogs. Kreative Kommunikation entdecken. Erfahrungen, Anregungen, Übungen. Stuttgart: Klett-Cotta.

แหลงขอมลออนไลนLebanon National Dialogue Support Project, www.common

spaceinitiative.orgNorbert Ropers (2004). From Resolution to Transformation.

The Role of Dialogue Projects, Berghof Handbook for Conflict Transformation, online version, www.berghof-foundation.org > Publications > Berghof Handbook

Oliver Wolleh (2006). A Difficult Encounter - The Informal Georgian-Abkhazian Dialogue Process. (Berghof Report No. 12.), www.berghof-foundation.org > Publications > Conflict Research Publications

เกยวกบการสานเสวนาทงหมดใหอยภายในบรบทเชงยทธศาสตรและทฤษฎของการเปลยนแปลงทชดเจน รวมทงเตรยมพรอมส�าหรบกระบวนการระยะยาว ซงจ�าเปนตองมความพยายามคขนานในการแกไขจดการกบโครงสรางทขบเคลอนความขดแยงดวย

46

ศกดศรและความไว วางใจ

5 ศกดศรและความไววางใจ Dignity & Trustถนนสสนตภาพปลาดดวยศกดศร

ดอนนา ฮคส (Donna Hicks)

ศกดศร คอค�าทบงบอกวามนษยทกคนมสทธทไมอาจพรากโอนไดจากการไดรบความเคารพและการปฏบตอยางมจรยธรรม ศกดศรกลายเปนค�าส�าคญในยคแสงสวางทางปญญา (Enlightenment) และในขบวนการสทธมนษยชนชวงศตวรรษท 20 มนสรปรวบยอดไวใน ขอ 1 ของปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนทประกาศใชใน ค.ศ. 1948 ความวา

47

ศกดศรและความไว วางใจ

“มนษยทงปวงเกดมามอสระและเสมอภาคกนในศกดศรและสทธ ตางมเหตผลและมโนธรรม และควรปฏบตตอกนดวยเจตนารมณแหงภราดรภาพ” 7

ความไววางใจ คอค�าทบงบอกถงการทคนเรามความคาดหวงเชงบวกตอเจตนาและพฤตกรรมของผอน ความคาดหวงเชงบวกอาจมพนฐานจากปฏสมพนธซงหนาอยางใกลชดและการมพนธกรณตอกน ยกตวอยางเชนในครอบครวหรอในหมเพอนฝง หรอการเปนสมาชกรวมกนในกลมและในชมชนทมบรรทดฐานทางสงคมและวฒนธรรมอนเปนทยอมรบ ประเภทและระดบของความไววางใจกอใหเกดประเดนปญหาทซบซอนอยางยง แตโดยทวไปเชอกนวาความไววางใจทด�ารงอยภายในกลมอตลกษณเดยวกนกบระหวางตางกลมอตลกษณมความแตกตางกนอยางมนยส�าคญ ไมวาอตลกษณนนจะเปนกลมชาต-ชาตพนธ กลมศาสนา หรอกลมทนยามดวยวฒนธรรมแบบอนๆ

ทงศกดศรและความไววางใจมบทบาทส�าคญยงตอการยกระดบ ความยดเยอและการแปรเปลยนความขดแยงทมการใชความรนแรงระหวางบคคลและกลม ประเดนนชใหเหนไดดทสดเมอเอยถงความอปยศอดสกบความไมไววางใจ ซงตรงกนขามกบศกดศรและความไววางใจ

ค�าวา “การท�าใหเสยเกยรต” (humiliation) บงบอกวา แทนทจะยอมรบศกดศรทเทาเทยมกนของมนษยทกคน กลบมการน�ามตแนวตงมาใชระหวางบคคลดวยการก�าหนดสถานะสงกวาและต�ากวา (ตวอยางแบบสดขวทสดคอค�าภาษาเยอรมน “Übermensch” กบ “Untermensch” ทนาซน�ามาใช) ดงนน เอเวลน ลนดเนอร (Evelin Lindner) จงนยาม

7 ค�าวาออนไหวเรองเพศภาวะมากขน ยงไมไดถกน�ามาใช

48

ศกดศรและความไว วางใจ

แกนสารของการท�าใหเสยเกยรตวา การถก “ดงลงและกดลง” เมอมองประวตศาสตรจากมมน สงคมสวนใหญในโลกเคยตความการท�าใหเสยเกยรตวาเปนสวนหนงใน “ระเบยบธรรมชาต” ของผเหนอกวาและผดอยกวา อยางนอยกจนกระทงยคแสงสวางทางปญญา เรองนาเศรากคอ “ระเบยบธรรมชาต” ทมองวามนษยไมเทาเทยมกนโดยพนฐานยงคงด�ารงอยในหลายประเทศจนถงทกวนน นอกจากน บอยครงทมความพยายามจะยดเยยดวธการมกงายแบบ “การแกไขจากบนลงลาง” เพอจดการกบความซบซอนของความขดแยงอกดวย

ในความขดแยง ความสมพนธใกลชดระหวางการใชความรนแรงทาง การเมองของกลมกบการท�าใหเสยเกยรตปรากฏใหเหนชด เมอการตอสไมเพยงมเปาหมายทจะบรรลการท�าลายเชงกายภาพหรอท�าใหศตร “หมดพษสง” เทานน แตยงโจมตสญลกษณของอตลกษณ ความเคารพและศกดศร รวมทงเกยรตและความส�าเรจของกลมฝายตรงขามดวย สวนใหญแลวการใชความรนแรงขนแรกมกมงไปทสญลกษณเหลาน เชน เมอนาซท�าลายและเผาสเหรายวมากกวา 1,500 แหงระหวางเหตการณทเรยกวา “คนกระจกแตก” (Night of Broken Glass) ในเดอนพฤศจกายน ค.ศ. 1938 ซงเปนจดเรมตนของการฆาลางเผาพนธชาวยว (Holocaust) ในความขดแยงทยดเยอหลายกรณ การใชความรนแรงตอสญลกษณของฝายตรงขาม เชน สถานทสกการบชาและความภาคภมใจทางวฒนธรรม (หองสมด พพธภณฑ) และตอประชาชนเปนสงทเชอมโยงกนอยางใกลชด ประเดนนยงชดเจนอยางนาสะเทอนใจเมอมการใชความรนแรงทางเพศแบบกลม ซงมเปาหมายทจะลดทอนความเขมแขงทางกายภาพและศลธรรมของศตร

เปนเรองนาเศราทการท�าใหเสยเกยรตทกระท�าตอกลมคนในบรบทของสงครามและการใชความรนแรงมกมแนวโนมทจะผลตซ�าตวเอง

49

ศกดศรและความไว วางใจ

อยางเปนระบบ โดยเฉพาะถาฝายชนะไมพยายามยอมรบเรองเลาอนเจบปวดในอดต ไมจดการประเดน à ความยตธรรมระยะเปลยนผาน และไมยอมเขารวมในกระบวนการปรองดองทแทจรงในรปแบบใดรปแบบหนง ส�าหรบการแปรเปลยนความขดแยงทไดผล การขามพนวงจรของการท�าใหเสยเกยรตและการตอบโตการท�าใหเสยเกยรตเพอบกเบกไปสความเขาใจศกดศรของมนษยอยางทวดานเปนหวใจส�าคญอยางยง

ขอทาทายหลกในการแปรเปลยนความขดแยงทถกชน�าและขบเคลอนดวยการท�าใหฝายหนงเสยเกยรตหรอการหมนเกยรตกนและกนอยางตอเนองกคอ การหาหนทางทจะกาวพนความไมไววางใจกนอยางลกซง โดยเฉพาะในกรณของความขดแยงยดเยอ ความไมไววางใจกนมกฝงลกในอารมณและทศนคตของฝายตางๆ กระทงแมแตทาททตองการการประนประนอมเปนครงคราวกถกมองวาเปนอบายเพอท�าลายสถานะของฝายตน เพอรเรมกระบวนการแปรเปลยนความขดแยงทแทจรงจงจ�าเปนอยางยงทจะตองพฒนายทธศาสตรของการสรางความไววางใจและความเชอมน

ระหวางความขดแยงยโรปตะวนออก-ตะวนตกจนกระทง ค.ศ. 1989 ประเดนนเปนพนทส�าคญของการวจยเกยวกบสนตภาพและการรเรมกระบวนการสนตภาพภาคปฏบต คณปการอนโดดเดนในการสรางความไววางใจในบรบทนพฒนาขนโดยนกจตวทยาชอ ชารลส ออสกด (Charles Osgood) ใน ค.ศ. 1962 ในชอยทธศาสตร “การลดความตงเครยดอยางคอยเปนคอยไปในลกษณะตางตอบแทน” (Graduated Reciprocal Reductions in Tension-GRIT) เหตผลของเขาคอ มาตรการลดระดบโดยฝายเดยวในความขดแยงแบบนมประโยชนเพยงนอยนด เพราะมนจะถกปฏเสธงายๆ โดยหาวาเปนแคการ

50

ศกดศรและความไว วางใจ

ปนขาวโฆษณาชวนเชอ มาตรการทดกวาคอฝายใดฝายหนงควรรเรม และแสดงทาทประนประนอมทละเลกทละนอยอยางตอเนอง รวมทงประกาศตอสาธารณะและน�ามาปฏบตทละขนโดยไมตองรอการตอบสนองจากอกฝาย ถาฝายหลงตอบรบดวยมาตรการทคลายคลงกน จากนนคอยด�าเนนขนตอนทส�าคญมากขนตอไป แนวคดหลกคอการ กระตนวงจรลดระดบความขดแยงดวยมมมองระยะยาวโดยใชการ รเรมเพยงฝายเดยวกอน แลวจดการสานเสวนาบางอยางควบคกบกระบวนการนเพอเสรมสรางความเขาใจซงกนและกนและผลกดน ใหเกดการวเคราะหสถานการณรวมกน

วธการนสามารถน�ามาประยกตใชกบความขดแยงภายในระหวางรฐทไดรบการรบรองในระดบนานาชาตกบกลมตดอาวธทไมใชรฐ (หรอขบวนการปลดปลอยและขบวนการตอตานขดขน) หรอไม ยงเปนค�าถามทเปดกวาง ปญหาในกรณพวกนกคอไมเพยงแคความไม ไววางใจกนอยางลกซงระหวางฝายขดแยงเทานน แตมกมความไมเหนพองตองกนโดยพนฐานเกยวกบความชอบธรรมของระเบยบการเมองทด�ารงอยดวย ความเขาใจโดยทวไปกคอการสรางความ ไววางใจเปนกระบวนการหลายมต ซงองคประกอบของผลประโยชนรวมกนทนยามอยางมเหตผล ความโปรงใสและความคาดการณได ลวนมบทบาทส�าคญ เชนเดยวกบปจจยดานอารมณและความสมพนธ ความไววางใจไมใชสงทสามารถยดเยยดใหแกฝายขดแยง รวมทงไมมทางงอกงามไดโดยไมมความรวมมอกน

ในกรณของการท�าใหเสยเกยรตและประสบการณบอบช�าจากความรนแรง การสรางความไววางใจหมายความถงการจดการกบประเดนของความยตธรรมระยะเปลยนผานและการปรองดอง ในระดบต�าสด มนตองอาศยการยอมรบอดตทเจบปวดในลกษณะใดลกษณะหนง

51

ศกดศรและความไว วางใจ

แมกระทงในกรณทดทสด ความไววางใจทจะเขามามปฏสมพนธในการแปรเปลยนความขดแยงกจ�าเปนตองอาศยโอกาส เวลาและพนทเพอการสรางความสมพนธ

ศกดศรและความไววางใจ รวมทงแงตรงขามคอ การท�าใหเสยเกยรตและความไมไววางใจ อาจไมปรากฏอยางโดดเดนในงานดานสนตภาพ แตสงเหลานปรากฏชดเจนมากทามกลางและภายในประชาชนทเกยวของกบความขดแยง ดงนนทกคนทปรารถนาจะสนบสนนกจกรรมเหลานจงควรออนไหวตอมตดงกลาว รวมทงพฒนาความเคารพและความเหนอกเหนใจทเปนแกนส�าคญส�าหรบการท�างานในประเดนน

อางองและอานเพมเตมHicks, Donna (2011). Dignity. The Essential Role It Plays in

Resolving Conflict. New Haven, CT & London: Yale University Press.

Lindner, Evelin (2006). Making Enemies. Humiliation and International Conflict. Westport, CT & London: Praeger.

Maringer, Eva & Reiner Steinweg (1997). Konstruktive Haltungen und Verhaltensweisen in Institutionellen Konflikten. Erfahrungen, Begri.e, Fähigkeiten. (Berghof Report No. 3.). Berlin: Berghof Research Center.

Summy, Ralph & Bertram Wyatt-Brown (eds.) (2006). Humiliation and History in Global Perspectives. Special Issue of Social Alternatives, Vol. 25, No. 1.

แหลงขอมลออนไลนHuman Dignity and Humiliation Studies Network, www.

humiliationstudies.orgRoy J. Lewicki & Edward C. Tomlinson (2003). Trust and Trust

Building, www.beyondintractability.org/essay/trust_building/Step-by-Step De-Escalation (GRIT). International Online

Training Project on Intractable Conflict, www.colorado.edu/conflict/peace/treatment/grit.htm

52

ผ ให ทนกบการระดมทน

6 ผใหทนกบการระดมทน Donors & Fundingสงทตองท�ามอกมาก

เกออรก ซนเดล (Georg Zundel)

การยตความรนแรงและสรางสนตภาพไมเพยงตองอาศยความอดทนและประสบการณ แตตองพงทรพยากรทางการเงนดวย กระนนกตาม เงนทนสนบสนนวธการไมใชความรนแรงเพอการแปรเปลยนความขดแยงทงหมดรวมกนแลว กนบวาเลกนอยมากเมอเปรยบเทยบกบงบประมาณกองทพทวโลก ในป ค.ศ. 2010 SIPRI ประเมนงบประมาณรายจายของกองทพทวโลกอยท 1,630,000 ลานดอลลารสหรฐ รฐบาลสหรฐอเมรกามสดสวนสงสดดวยงบประมาณกองทพท 689,000 ลาน

53

ผ ให ทนกบการระดมทน

ดอลลาร ตรงกนขาม งบประมาณของสหประชาชาตและหนวยงานทงหมดอยทประมาณ 30,000 ลานดอลลารสหรฐตอปตามตวเลขของ Global Policy Forum ซงคดเปนแค 1.8% ของรายจายกองทพทวโลก ในท�านองเดยวกน เงนทนทกลมประเทศองคกรเพอความรวมมอทางเศรษฐกจและการพฒนา (OECD) จดสรรชวยเหลอการพฒนาในป 2010 อยท 129,000 ลานดอลลารสหรฐ นอยกวา 8% ของรายจายกองทพทวโลก ตวเลขเหลานเตอนใจเราวา เมอตองปกปองผลประโยชนระหวางประเทศ รฐยงตงใจทจะรกษาแสนยานภาพทางการทหารไวใชเมอถงคราวจ�าเปน ในขณะทการพฒนาทางเลอกทไมใชความรนแรงแทนกระบวนทศนความมนคงทางการทหารอาจไมอยในรายการล�าดบความส�าคญสงสดของรฐบาล กระนนไมมขอสงสยเลยวารฐมบทบาทส�าคญในการสรางสนตภาพ รฐคอผมสวนไดสวนเสยในความขดแยงสวนใหญ อกทงยงเปนผควบคมทรพยากรจ�านวนมหาศาลทจ�าเปนตอการคลคลายปญหา

ถาปรมาณเงนทนสาธารณะทอดหนนกระบวนการสรางสนตภาพดนอยนดแลว หากน�าทนอดหนนจากภาคเอกชนมาเปรยบเทยบกยงดนอยนดลงไปอก นาเสยดายทสถตทเชอถอไดในประเดนนเปน สงทหาไดยากเยนในเกอบทกสวนของโลก รายงานของกลมผใหทนดานสนตภาพและความมนคง (Peace and Security Funders Group-PSFG) จดเปนขอยกเวน รายงานนส�ารวจการใหทนของมลนธตางๆ ทตงอยในสหรฐอเมรกา ซงใหทนอดหนนประเดนทเกยวของกบสนตภาพตรงๆ เชน การควบคมอาวธหรอการคลคลายความขดแยง ตามรายงานฉบบน การใหทนทเกยวของกบสนตภาพในป 2008 และ 2009 รวมกนคดเปนเงนทงหมด 257 ลานดอลลาร ในจ�านวนนประมาณ 67 ลานดอลลาร (26.3%) อดหนนประเดนท

54

ผ ให ทนกบการระดมทน

เกยวของกบการปองกนและการคลคลายความขดแยงทใชความรนแรง จ�านวนเงนนแทบไมมความหมายเลยเมอเปรยบเทยบกบการบรจาคเงนการกศลทงหมดภายในชวงเวลาเดยวกน ในทางกลบกน อาจมขอโตแยงวาถานยามความหมายของสนตภาพใหครอบคลมมากขน การใหทนอดหนนประเดนทเกยวของ เชน สทธมนษยชนหรอความชวยเหลอดานการพฒนา กสามารถรวมเขาไปดวยได แตไมวาจะพจารณาแบบไหนกท�าใหรสกวาประเดนทเกยวของกบสนตภาพในวาระความสนใจของผบรจาคการกศลกมไดมล�าดบความส�าคญสงกวารฐบาลเลย

การแปรเปลยนความขดแยง – ขอทาทายดานการกศลการทประเดนปญหาซงเกยวของกบสนตภาพมบทบาทเพยงเลกนอยในโลกการกศลไมใชเรองนาประหลาดใจ เมอพจารณาจากขอทาทายทสนตภาพและสภาพแวดลอมทมนคงมตอผใหเงนทน การแปรเปลยนความขดแยงกมใชขอยกเวน มหน�าซ�ายงเขาถงผใหทนยากเปนพเศษดวยซ�า

ประการแรก à การแปรเปลยนความขดแยงนน ถามงหวงท�างานแบบเปดกวางกมกตองท�างานกบตวแสดงทถกสงคมตตราบาป เชน กลมตองหามทางกฎหมาย เปนตน เรองนไมเพยงตองเผชญกบความเสยงทจะถกสงคมมองดวยความเคลอบแคลง แตยงอาจมปญหาจากมมมองทางกฎหมาย โดยเฉพาะในโลกยคหลงเหตการณ 9/11 ความไมแนนอนทางกฎหมายไมใชสภาพแวดลอมอนนาเชญชวนใหองคกรเอกชนหรอผใหทนเขามารวมงาน เนองจากพวกเขาตองพรอมทจะรบมอกบขอกลาวหาและเปนไปไดทอาจเกดภาพพจนดานลบตอสาธารณะ ซงเปนความเสยงทมลนธใหญๆ และมลนธจากภาคธรกจ

55

ผ ให ทนกบการระดมทน

มแนวโนมทจะหลกหนเปนพเศษ ประการทสอง ผลกระทบของการแปรเปลยนความขดแยงเปนเรองทวดไดยากมาก เพราะสถานการณความขดแยงมความซบซอนสง ไมด�าเนนตามกรอบเวลาทเปนเสนตรงและมกใชเวลาระยะยาว มผใหทนจ�านวนนอยมากทยนดลงทนใน ประเดนทผลลพธไมแนนอนในระยะสน นอกจากน การทแนวคดเรองผประกอบการสงคมไดรบความนยมมากขนพรอมกบการประยกตใชวธการเชงธรกจในบรบทการกศลยงสรางขอทาทายใหมๆ ใหแกการท�างานของเรา ซงยากทจะประยกตวธการแบบธรกจมาใช ประการสดทาย การแปรเปลยนความขดแยงตองอาศยประสบการณ ความละเอยดออนดานวฒนธรรมและเครอขายทดในการเขาถงตวแสดงทเกยวของ สงส�าคญยงกวานนกคอมนตองอาศยความอดทน ความ เชอมนศรทธาและความเขมแขงในการฝาฟนอปสรรคขวากหนามทเกดขนเสมอๆ

ถงแมมขอทาทายขางตน แตการระดมทนจากภาคเอกชนเพอการ แปรเปลยนความขดแยงสามารถสรางคณประโยชนไดอยางใหญหลวง เนองจากมกขบเคลอนดวยหลกการทมงเนนผมสวนไดสวนเสยและความสมพนธของพวกเขา ผใหทนเอกชนสามารถสรางปฏสมพนธทนาเชอถอกบตวแสดงทไมใชรฐและภาคประชาสงคมโดยรวมไดดกวา ในทางตรงกนขาม ผใหทนทเปนภาครฐมกด�าเนนตามล�าดบความส�าคญอกชดหนงทแตกตางออกไป ซงสวนใหญมจดศนยกลางอยท ผลประโยชนและบรรทดฐานของรฐมากกวา เงอนไขเหลานอาจปรบใหสอดคลองกบความขดแยงทเปนจรงในพนทไดยาก รวมทงท�าใหผมสวนไดสวนเสยทไมใชรฐตกเปนฝายเสยเปรยบอยางมาก หากมใชเพราะการรเรมจากโครงการทไดรบทนจากภาคเอกชน ตวแสดงเหลานมกถกทอดทงหรอตกอยใตอทธพลของฝายขดแยงทเขมแขงกวา

56

ผ ให ทนกบการระดมทน

เนองจากโครงการทไดรบทนจากภาคเอกชนสามารถเขาถงและสรางสะพานเชอมโยงกบตวแสดงไดกวางขวางหลากหลายกวา โครงการเหลานจงสามารถชวยสรางกระบวนการสนตภาพทเปดกวาง ซงจ�าเปนตอการแกไขความขดแยงดานการเมองเชงชาตพนธในยคปจจบน สามารถใชประโยชนจากศกยภาพทมอยหลากหลายในการสรางสนตภาพ ซงหากปราศจากโครงการเหลานกยากทจะเขาถง ถงแมทกลาวมาทงหมดนหมายความวาการระดมทนจากภาคเอกชนมบทบาทส�าคญอยางยง แตถงทสดแลว ความส�าเรจของโครงการรเรมจากภาคเอกชนทงหมดยอมขนอยกบความสามารถในการกดดนเพอลวงเอาทรพยากรทมนอยนดออกมาดวยการหาทางเขาถงรฐใหได ในการท�าเชนนน ภาคเอกชนตองอาศยกจกรรมหลากหลายรปแบบนบตงแตการเสนองานวจย การศกษาและขอมล จนถงการมปฏสมพนธโดยตรงกบประชาชนผานองคกรเอกชนและการทตของภาคเอกชน หากใชแรงกดดนคดงางนอยางเพยงพอและประสานกนใหด แมแตโครงการขนาดเลกกมศกยภาพทจะกอใหเกดการเปลยนแปลงอยางใหญหลวง ความเปนหนสวนของภาครฐกบภาคเอกชนเปนชองทางทดเยยมในแงของการสรางแรงกดดน อยางไรกตาม มนกสามารถ บอนเซาะจรรยาบรรณของโครงการรเรมการแปรเปลยนความขดแยง ไมวาจะเกดขนจรงๆ หรอแคในสายตาของฝายขดแยงกตาม ดงนนองคกรเอกชนตองตรวจสอบใหแนใจวาหลกการของตนสอดคลอง ตองตรงกบผใหทน ประการสดทายทส�าคญไมยงหยอนกคอ แหลง เงนทนเปนเรองส�าคญมากในการท�างานภาคสนาม เพราะในสายตาคนภายนอกยอมมองวาแหลงเงนทนมอทธพลตอโครงการ ดวยเหตนทรพยากรทไดจากการบรจาคจงสามารถชเปนชตายความส�าเรจของโครงการนนๆ เมอน�ามาใชกบกลมเปาหมาย

57

ผ ให ทนกบการระดมทน

ความเสยงทคมคาการทงบประมาณกองทพในโลกมมากมายมหาศาลจนท�าใหเงนทนสนบสนนการแปรเปลยนความขดแยงและกระบวนการสรางสนตภาพดเลกจอยรอย ไมใชเรองทแหลงเงนทนควรเสยก�าลงใจ อนทจรง เราควรคาดหวงดวยซ�าไปวา เนองจากมนเปนประเดนทไดรบทนนอยเกนไป ผลกระทบทนาจะเกดขนจงควรสงกวาเพราะมโอกาสเหลอใหเกบเกยวมากกวา ในขณะเดยวกน การควาโอกาสดงกลาว ใหไดกเปนขอทาทายเชนกน เพราะจ�าเปนตองอาศยความพรอมและความเตมใจทจะเผชญกบความเคลอบแคลงจากสงคม รวมทงตองอาศยความมานะอดทน และทส�าคญไมนอยกคอความสามารถทจะผสมผสานทรพยากรของภาครฐกบภาคเอกชนในลกษณะทเสรมสงซงกนและกน ส�าหรบผรบทน นหมายความวาพวกเขาจะตองจดการผลประโยชนและการรบรทมาพรอมกบเงนทน เพอทจะไมทรยศตอ

มลนธ Berghof เปนองคกรเอกชนอสระไมแสวงหาก�าไรซงสนบสนนความพยายามทจะบรรลถงสนตภาพทยงยนดวยงานวจย การปฏบตและการศกษา มลนธนกอตงขนโดยศาสตราจารยเกออรก ซนเดล (Georg Zundel) เมอ ค.ศ. 1971 โดยมจดมงหมายเพอสรางโลกทผคนมความร ทกษะ พนทและสถาบน ทจะธ�ารงความสมพนธอยางสนตและขามพนความรนแรง แรงบนดาลใจของศาสตราจารย เกออรก ซนเดล มใชแคประสบการณสวนบคคลทพบเหนความนา พรนพรงในสงครามโลกครงทสองเทานน แตยงรวมถงมรดกตกทอดจากคณตาโรแบรต บอช (Robert Bosch) ซงเปนผประกอบการและนกอตสาหกรรมทเรยนรตนทนทางเศรษฐกจทเกดจากความรนแรงดวย

58

ผ ให ทนกบการระดมทน

หลกการของตนและรกษาความไดเปรยบในภาคสนามเอาไว ในขณะทเรองราวความส�าเรจทแทจรงอาจหาไดยาก แตผลกระทบทอาจเกดขนจากความส�าเรจของโครงการเหลานมมหาศาล การตอบโจทยทาทายของความขดแยงทใชความรนแรงไดส�าเรจไมเพยงชวยปลดเปลองมนษยจากความทกข แตยงชวยปลดปลอยทรพยากรทมอยมากมายใหน�าไปใชในทางทมคณประโยชนมากขนดวย

อางองและอานเพมเตมHudson Institute Center for Global Prosperity (2011). Index of

Global Philanthropy and Remittances 2011. Washington, DC: Hudson Institute Center.

Peace and Security Funders Group (2010). Peace and Security Grantmaking by U.S. Foundations, 2008–2009. Charlottesville, VA: PSFG.

Stockholm International Peace Research Institute (2011). SIPRI Yearbook 2011. Armaments, Disarmament and Interna-tional Security. Oxford: Oxford University Press.

แหลงขอมลออนไลนGlobal Policy Forum, www.globalpolicy.orgInstitute for Economics and Peace, www.visionofhumanity.org/

gpi-data/OECD, www.oecd.orgSIPRI Yearbook 2011, Summary Version, www.berghof-

foundation.org > Publications> Peace Education Resources [in English and German]

59

การเพมอ�านาจ

7 การเพมอ�านาจ Empowermentเราตองเปนความเปลยนแปลงทเราอยากเหน

มหาตมะคานธ (Mahatma Gandhi)

ประชาชนจะด�ารงชวตในหนทางทมงมน สามารถลงมอกระท�าและจดการกบความขดแยงโดยไมใชความรนแรงไดอยางไร? นคอประเดนหวใจของวธการหลากหลายทมงสการเพมอ�านาจ เราอาจแยกประเดนนออกไดเปนสองมต กลาวคอ การเพมอ�านาจทเปนการเพมอ�านาจใหตวเอง และการเพมอ�านาจทมาจากการสนบสนนจากภายนอกอยางมออาชพหรอองคประกอบของการแทรกแซงจากฝายทสาม ทงสองมตนเหลอมซอนและพงพาอาศยกน เมอค�านงถงสภาพแวดลอมของ

60

การเพมอ�านาจ

ประชาชนและสงคมหลายแหงทตกอยทามกลางความขดแยงและพนทสงคราม การเพมอ�านาจมความส�าคญอยางยง การขดขนดวยวธการทไมใชความรนแรงตอความยากจน การกดข การถกเบยดขบไปอยชายขอบ ความรนแรงและสงคราม ตองอาศยความกลาหาญ ความเดดเดยวและความเชอมน ฝายขดแยงทออนแอมกขาดความตระหนกร ในสถานการณและสทธของตนเอง รวมทงไมตระหนกถงความสามารถในการลงมอกระท�าและการจดตงรวมตวกนดวย พวกเขา ไมสามารถสอสารถงผลประโยชนหรออางสทธของตวเองในการม สวนรวมและตอรองบนเงอนไขทเทาเทยม เราจะสนบสนนกระบวนการทจ�าเปนในบรบทเชนนอยางไร? นคอค�าถามทการเพมอ�านาจและ การแปรเปลยนความขดแยงพยายามคนหาค�าตอบ

บรบท วธการ ความคาดหวงประเดนการเพมอ�านาจเกดขนในหลายบรบทซงเชอมโยงกนอยางแนบแนน เราสามารถท�าความเขาใจการเพมอ�านาจดงน

Î วธการเชงจตวทยาในการท�างานขามวฒนธรรมในระดบชมชน (งานชมชน)

Î การสงเสรมใหเพศภาวะกลายเปนประเดนกระแสหลกและมความเทาเทยม

Î มตของขบวนการสงคมและสทธพลเมอง Î เครองมอการพฒนา ซงมจดเนนทการลดความยากจน Î วธการในบรบทของกระบวนการสรางสนตภาพ การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ และการแปรเปลยนความขดแยง

ความเขาใจและการอภปรายเกยวกบการเพมอ�านาจมกเกยวของกบวตถประสงค วธการ ยทธศาสตรและกระบวนการ แกนกลางของมน

61

การเพมอ�านาจ

คอความเปนปจเจกบคคล มนคอการท�าใหปจเจกบคคลสามารถรบรและสอสารถงผลประโยชนของตนเอง ปจเจกบคคลทเขมแขงคอกญแจสการเปลยนแปลงสงคม ในงานดานจตวทยาสงคม การเคลอนยายกระบวนทศนเปนสงทบงชได กลาวคอ การเพมอ�านาจมใชการอางความจ�าเปนในการบรรเทาทกขใหประชาชนอกตอไป แตมนเปนความไววางใจในทกษะและความเขมแขงทประชาชนมอยแลว รวมทงเคารพตอภาวะอสระของบคคลและการก�าหนดชะตากรรมตวเอง ดงนน การเพมอ�านาจจงม งเปาทปจเจกบคคล แลวจากนนจงตามมาดวยกระบวนการพงพาตวเองในระดบกลมและสรางสมรรถภาพในการเปนพลเมองทมความรบผดชอบ

ขอทาทายคอการกระตนและการสรางความเขมแขงใหแกทรพยากรบคคลทมอยแลวหรอซกซอนอย วางรากฐานเครอขายเกอหนนทางสงคม สงเสรมการมสวนรวมทางการเมองและการอางสทธ การสรางพนทส�าหรบการมสวนรวมของพลเมองและการจดตงตวเองมความเชอมโยงกบวธการเพมอ�านาจในการท�างานชมชน ความคาดหวงดานสงคม-การเมองทเกยวเนองกบการเพมอ�านาจกคอ ปจเจกบคคลและหมคณะ (เชนกลมทถกกดขและถกเบยดขบไปอยชายขอบ) ไดเรยนรไมเพยงแคการตระหนกถงสทธของตนเอง แตรวมถงการมปฏสมพนธกบฝายขดแยงทครอบง�าและครองอ�านาจบนพนฐานของความเทาเทยมดวย

ในดานความรวมมอเพอการพฒนา โครงการชวยเหลอตวเองบนฐานของชมชนมจดมงหมายทจะชวยใหประชาชนทเสยเปรยบสามารถรเรมดวยตวเอง ซงจะน�าพาพวกเขาไปสการพฒนาอยางเปนอสระ การเพมอ�านาจจะมสวนในการลดความยากจนและสรางศกยภาพของประชาชนในการมสวนรวมทางการเมอง เปาหมายหลกคอพฒนา

62

การเพมอ�านาจ

กลมรากหญาและสรางการตระหนกรเกยวกบความยตธรรมผานการสรางเสรมศกยภาพ

แรงดลใจจากการศกษาเพศภาวะกรอบความคดบางประการของการเพมอ�านาจมตนก�าเนดจากขบวนการของผหญงและการศกษาเพศภาวะซงใหแรงบนดาลใจอยางแรงกลา ในบรบทของกระบวนการเพมอ�านาจทเกยวของกบประเดนเพศภาวะนน ไนลา คาเบยร (Naila Kabeer) นกวจยอาวโสแหงสถาบน Institute of Development Studies มหาวทยาลยซสเซกส นยามการเพมอ�านาจไวดงน

“ส�าหรบฉน การเพมอ�านาจ....เรมตนทจตส�านกของปจเจก บคคล มนเรมตนทจตส�านกของปจเจกบคคลเพราะฉนมาจากพนทบนโลกทผหญงมโอกาสจ�ากดมากๆ ดงนน สงทเรยกวาสทธในการเลอกของผหญงจงแคบและจ�ากดมาก ส�าหรบฉน การเพมอ�านาจคอการบอกถงความส�าคญของอ�านาจทอยภายในตวเรา ความส�าคญของจตส�านก ความสามารถทจะตระหนกถงคณคาของตวเอง นนกคอความสามารถทจะเรยกรองการยอมรบและความเคารพจากผอน แตแนนอน มนตองขยบตอไปเปนการลงมอกระท�าในฐานะกลม การเปลยนแปลงเชงโครงสรางหรอนโยบายสาธารณะ หรออะไรกตามทเกดขนในวงสงคม ซงท�าใหเกดความแตกตางแกโครงสรางใหญทสงผลกระทบตอผหญงทกคน”

ส�าหรบคาเบยร การเพมอ�านาจคอการสรางเสรภาพในการเลอกส�าหรบผคนทยงขาดโอกาสเลอกระหวางการด�ารงอยกบการกระท�า ทแตกตางออกไป (การไรอ�านาจ) ดงทเธอชใหเหน กอนพฒนา

63

การเพมอ�านาจ

ยทธศาสตรเพอการเพมอ�านาจขนมา ตองมการวเคราะหโครงสรางและขอบเขตของการไรอ�านาจกอน (การวเคราะหความขดแยง)

การเขาใจอ�านาจเปนเรองส�าคญยงตอกรอบความคดการเพมอ�านาจ การเพมอ�านาจไมใชเพมอ�านาจการกดข ไนลา คาเบยร อธบายวาอ�านาจคอกระบวนการของการควบคมทรพยากรและชวตของตวเอง กลาวคอ “อ�านาจดานใน” ค�าอธบายนสอดคลองกบค�านยามของอ�านาจทเปนพนฐานกรอบความคดเกยวกบมนษยของสหประชาชาต นนคอ à ความมนคง กลาวคอ การใช “อ�านาจเพอ” แทนทจะใช  “อ�านาจเหนอ”

การเพมอ�านาจในฐานะแนววธหลายระดบภายในกระบวนการสรางสนตภาพหลงสงคราม แนวทางการท�างาน ทชดเจนประการหนงมงเนนทการเพมอ�านาจใหเหยอและผรอดชวตจากความรนแรงและสงคราม เชน โครงการ Victim Empowerment Project ซงมลนธ Foundations for Peace Network กอตงขน หากไมมการเสรมสรางความเชอมนในตวเองและสทธของเหยอในสงคมหลงสงคราม การวางรากฐานของวฒนธรรมสนตภาพยอมเกดขนไมไดเลย สมาชกของ Foundations for Peace Network ชวยกนวางยทธศาสตรทโดดเดนสประการส�าหรบใชสนบสนนการเพมอ�านาจของเหยอ/ผรอดชวตจากความขดแยง ดงน:

Î ท�างานกบเหยอ/ผรอดชวตในระดบรากหญา Î เชอมโยงเหยอ/ผรอดชวตกบสงคมวงกวาง Î เชอมโยงเหยอ/ผรอดชวตจากหลายฟากฝาย Î เชอมโยงเหยอ/ผรอดชวตกบสภาพแวดลอมดานนโยบาย

64

การเพมอ�านาจ

มาตรการเพมอ�านาจไมควรตอกย�าความเปนเหยอ แตควรชวยชน�าประชาชนทไดรบผลกระทบใหหลดพนจากบทบาทนอยางเหมาะสม การจดการกบอดตอยางวพากษวจารณเปนแงมมหนงของกระบวนการดงกลาว (à ความยตธรรมระยะเปลยนผาน) มาตรการอนๆ มอาท การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพและวธการเชงสงคม-จตวทยา (เยยวยาบาดแผล) หรอการฝกอบรมอาชพ อยางไรกตาม วธการ ระดบจลภาคนยงไมเพยงพอตอการบรรลถงการเพมอ�านาจในระดบสงคม จงตองเสรมดวยกระบวนการระดบกลางและระดบมหภาคดวย การปรบปรงเงอนไขเชงโครงสรางและการเมองชวยขยายการ มสวนรวมทางการเมอง การเขาถงทรพยากรและตลาดแรงงาน

การเพมอ�านาจในบรบทของการแปรเปลยนความขดแยงจะมอนาคตสดใสกตอเมอออกแบบใหใชวธการเชงองครวมและใชกระบวนการหลายระดบ หลกการนใชไดกบการเพมอ�านาจในกระบวนการแกไขความขดแยงทมความรนแรงและไมสมมาตรระหวางกลมเชนกน ทงในดานการสรางสมรรถภาพโดยรวม โดยเฉพาะบทบาททยากล�าบากของฝายทสามในการฝกอบรมกลมทมอ�านาจนอยใหรจกทางเลอกในการเจรจาตอรองเพอกระบวนการสรางสนตภาพทมความสมดลมากขน การเพมอ�านาจมกสนบสนนกลมทออนแอไมมใครรบฟงและถกกดขใหสามารถสอสารผลประโยชนของตนดวยวธการเหมาะสมและไมใชความรนแรง รวมทงระบชทางเลอกในการเคลอนไหวของตน ได แตไมควรจ�ากดอยแคนน การเพมอ�านาจควรครอบคลมถงกลมอนๆ เพอเตรยมพวกเขาใหพรอมตอความเปลยนแปลงและสามารถรบมอกบความเปนไปไดทการขดขนและความขดแยงอาจตงเครยดมากขน

65

การเพมอ�านาจ

อางองและอานเพมเตมFoundations for Peace Network (2008). Victim Empowerment

and Peacebuilding. Belfast: Foundations for Peace.Kabeer, Naila (2003). Gender Mainstreaming in Poverty

Eradication and the Millennium Development Goals: A Handbook for Policy-Makers and Other Stakeholders. London: Commonwealth Secretariat, CIDA & IDRC.

Commission on Human Security (2003). Human Security Now. New York: United Nations.

แหลงขอมลออนไลนDiana Francis (2011). New Thoughts on Power. Closing the Gap

between Theory and Action, Berghof Handbook for Conflict Transformation, online version, www.berghof-foundation.org > Publications > Berghof Handbook

Interview with Naila Kabeer (podcast), www.berghof- foundation.org > Glossary > 07 Empowerment

International Museum of Women, www.imow.orgLuxshi Vimalarajah & R. Cheran (2010). Empowering

Diasporas: The Dynamics of Post-War Transnational Tamil Diaspora. (Berghof Occasional Paper No. 31.), www.berghof-foundation.org > Publications > Peace Support Resources

66

การอ�านวยความสะดวก การไกล เกลย และการเจรจา

8 การอ�านวยความสะดวก การไกลเกลย และการเจรจา Facilitation, Mediation, Negotiationเราไมไดตามใจอยากทกครง / แตถาพยายาม บางครงกอาจคนพบ / และไดตามความจ�าเปน

วงโรลลงสโตนส

การเจรจา (negotiation) นยามไดกวางๆ วาเปนการหารอแบบพบปะซงหนาเพอจดประสงคของการบรรลขอตกลงเกยวกบสถานการณทมองวาเปนปญหาหรอความขดแยง โรเจอร ฟชเชอร (Roger Fisher)

67

การอ�านวยความสะดวก การไกล เกลย และการเจรจา

และ วลเลยม ยร (William Ury) เรยกมนวา “ขอเทจจรงของชวต.... การเจรจาคอวธการพนฐานของการไดสงทตองการจากคนอน มนเปนการสอสารกนไปมา ซงมงหมายทจะบรรลขอตกลงเมอคณกบอกฝายหนงมผลประโยชนบางอยางรวมกนและผลประโยชนบางอยางขดกน” ดวยเหตนบคคลทเกยวของในกระบวนการเจรจาตองไดรบการมอบหมายและมอ�านาจในการตดสนใจ

การไกลเกลย (mediation) มเปาหมายทจะบรรลขอตกลงระหวางฝายตางๆ ดวยกระบวนการเจรจาตอรองเชนกน ความแตกตางอยตรงทการไกลเกลยเพมอกฝายหนงเขามา ซงมหนาทรบผดชอบในการอ�านวยการและสนบสนนการสอสารใหลนไหล แนนอนวา ผไกลเกลยนตองไดรบการยอมรบจากฝายตางๆ ซงตามปรกตมกหมายถงมความเปนกลางหรอเปดโอกาสใหทกฝายอยางเทาเทยม (multi-partiality) อยางไรกตาม โดยเฉพาะในระดบระหวางประเทศ ผไกลเกลยมกถกมองวาล�าเอยงเขาขางจดยนของฝายใดฝายหนง (เชน สหประชาชาตถกผกมดดวยมตของคณะมนตรความมนคง เปนตน) กระนนกตาม ผไกลเกลยยงคงไดรบการยอมรบจากทกฝายเนองจากพฤตกรรมทด�าเนนกระบวนการอยางเปนกลางและมอทธพลทางการเมอง ในบรบทของความขดแยงยดเยอ บทบาทของผไกลเกลยมกมอบหมายใหคนภายนอก ถงแมคนในอาจปฏบตหนาทนไดเชนกน หากสามารถท�าตวไดนาเชอถอและรกษาความนาเชอถอไวไดตลอด

การอ�านวยความสะดวก (facilitation) มสวนเหมอนกบการไกลเกลยตรงทม “ฝายทสาม” ซงรบผดชอบกระบวนการสอสาร ผอ�านวยความสะดวกมหนาทเชนเดยวกบผไกลเกลยนนคอ ชวยกลมตางๆ ใหสอสารอยางมประสทธภาพและปรบความเขาใจซงกนและกน เชนเดยวกบกรอบความคดวาดวยการไกลเกลย ความรบผดชอบของผอ�านวย

68

การอ�านวยความสะดวก การไกล เกลย และการเจรจา

ความสะดวกเกยวของกบกระบวนการมากกวาเนอหา กระนนกตาม ผ อ�านวยความสะดวกสามารถกระท�าตนเปนผ จดสรรเนอหาทสรางสรรคไดในระดบหนงเพอท�าใหการหารอมความสมบรณมากขน สงทแตกตางจากการเจรจาตอรองและการไกลเกลยกคอ กระบวนการอ�านวยความสะดวกไมจ�าเปนตองพยายามบรรลขอตกลง ถงแมไมไดตดทงการบรรลขอตกลงหรอการระงบขอพพาท แตการอ�านวยความสะดวกพยายามปรบปรงความสมพนธระหวางฝายตางๆ เปนเบองแรกสด ดวยเหตน ผเขารวมในการพบปะแบบการอ�านวยความสะดวกจงไมจ�าเปนตองไดรบมอบหมายอ�านาจใหตดสนใจลงนามในขอตกลงทมการผกมด

การแปรเปลยนในฐานะกระบวนการเชงพฒนาตวแบบการแปรเปลยนสรางขนบนสมมตฐานวา ความขดแยงหนงๆ พฒนาขนจากระยะฟกตวไปสระยะส�าแดง ทงนเพราะฝายขดแยงตางกววฒนาการและคอยๆ เตบโตผานชวงระยะเวลาหนง เมอ “ฝายทเปนคขดแยง” กลายเปน “ฝายทเขาสการเจรจาตอรอง” ในขนตอนตอมา ถอเปนกระบวนการเชงพฒนา กลาวอกอยางหนงคอ การเจรจาตอรองและการไกลเกลยโดยคนกลาง (ทมความหมาย) จะเกดขนและกาวหนาไดตอเมอฝายตางๆ ยอมรบวามความขดแยงกนจรงๆ และเมอทกฝายยอมรบวาขาดอกฝายหนงไมไดในการบรรลการคลคลายปญหารปแบบใดรปแบบหนง

สบเนองจากลกษณะปลายเปดและการคดเลอกผเขารวมทยดหยนกวา การอ�านวยความสะดวกจงเปนเครองมอทดในการสรางพนทส�าหรบการพบปะ แลกเปลยนและ à สานเสวนา (หากเปนไปได) ในสถานการณทการเจรจาเปนไปไมได ไมวาเปนเพราะฝายใดฝายหนง

69

การอ�านวยความสะดวก การไกล เกลย และการเจรจา

หรอหลายฝายยงไมยอมรบวาจ�าเปนตองมการเจรจา หรอเพราะรปแบบการเจรจาอยางเปนทางการอาจมอยแลวแตกระบวนการไมคบหนาและสงสญญาณตบตน

การอ�านวยความสะดวกและบทบาทในกระบวนการเจรจาและการไกลเกลยเราสามารถแยกการอ�านวยความสะดวกออกเปนสองแนวทางใหญๆ กลาวคอ แนวทางเชงระงบขอพพาทกบแนวทางเชงสรางความสมพนธ การอ�านวยความสะดวกทงสองประเภทนเกยวโยงกบกระบวนการเจรจาในลกษณะทแตกตางกนมาก

กระบวนการอ�านวยความสะดวก ดงเชนการประชมเชงปฏบตการเพอแกปญหาซง จอหน เบอรตน (John Burton) หรอ เฮรบ เคลแมน (Herb Kelman) รเรมไวนน มจดมงหมายเพอเออประโยชนตอการระงบขอพพาททมการเจรจาโดยพฒนาความเขาใจซงกนและกนและตกรอบความขดแยงใหม ผเขารวมกระบวนการอ�านวยความสะดวกประเภทนคอบคคลทรงอทธพลทเขาถงกลมผตดสนใจเชงนโยบายและบคคลตางๆ ทสามารถสรางอทธพลตอระดบความมนใจในการเจรจาตอรอง

เมอเวลาผานไป วธการตางๆ ทประยกตใชในการประชมเชงปฏบตการเพอคลคลายขอพพาทมการแตกแขนงออกไปมาก ในปจจบนมการน�ามาใชปฏบตกบผเขารวมทหลากหลายกวางขวางกวาเดม กลาวคอ กลมผตดสนใจเชงนโยบายเพอเพมพนความเขาใจเปนการสวนตว (กระบวนการ Track 1 อยางไมเปนทางการ) บคคลทมอทธพลและนกวเคราะหจากภาคประชาสงคม (กระบวนการ Track 2) หรอการ

70

การอ�านวยความสะดวก การไกล เกลย และการเจรจา

ผสมผสานภาคประชาสงคมกบกลมผตดสนใจเชงโนบาย (กระบวนการ Track 1.5)

อกวธหนงในการใชการอ�านวยความสะดวกเนนทการปรบปรงความสมพนธระหวางฝายขดแยง วธการนมคณลกษณะรวมกบตวแบบการไกลเกลยหลายประการ คอมเปาหมายทจะปรบปรงและแปรเปลยนความสมพนธระหวางบคคลเชนกน อยางไรกตาม เนองจากวธการแบบนมไดพยายามคลคลายปญหาภายใตการเจรจาและไมจ�าเปนตองมการเจรจาเกดขน หากดเผนๆ แลววธการนจงคลายคลมเครออยบาง

ในงานเขยนวาดวยการสานเสวนา แฮโรลด ซอนเดอรส (Harold Saunders) ชประเดนวา “การสานเสวนาทยงยน” ได “ถกออกแบบมาเพอใชกบกลม ชมชนและองคกรทตกอยในความขดแยงหรอความตงเครยดระหวางมนษยทหยงรากลกไมวามาจากสาเหตใดกตาม” ตามแนวคดของซอนเดอรส ผมาเขารวมมใชเพราะสถานะหรออทธพลทตนมตอระดบการตดสนใจ แตเพราะพวกเขาพรอมทจะมปฏสมพนธกนใน “การสานเสวนาทแทจรง” โดยเชอมนวา “ตองท�าอะไรบางอยาง” แมเมอตนเองยงไมมกรอบความคดหรอวาระทชดเจนกตาม

“การไกลเกลยเพอการแปรเปลยน” เปนวธการทพฒนาขนโดย โรเบรต เอ. บารค บช (Robert A. Baruch Bush) และ โจเซฟ พ. โฟลเจอร (Joseph P. Folger) วธการนมพนฐานจากวธคดทคลายคลงกนมาก แตเนนทบทบาทของฝายทสาม ถงแมเรยกวา “การไกลเกลย” แตวธการนไมไดพยายามแสวงหาการคลคลายปญหาหรอประเดนเฉพาะหนาภายใตการเจรจา ทวาหนไปมงเนนทระดบความสมพนธ อกทงผเขารวมมเสรภาพ (หรอไดรบเสรภาพ) ทจะนยามประเดนของตวเองและ (หวงวา) จะน�าเสนอหนทางแกไขของตนเองดวย

71

การอ�านวยความสะดวก การไกล เกลย และการเจรจา

การอ�านวยความสะดวกเพอการเปลยนแปลง เชงโครงสรางกระบวนการอ�านวยความสะดวกมศกยภาพสงทจะน�ากลมบคคลมารวมตวกนและเพมอ�านาจใหกลมบคคลทเขาใจจดยนทแตกตางกนระหวางกลม แตในขณะเดยวกนกเหนพองถงความจ�าเปนทจะตองเปลยนแปลงความสมพนธโดยรวมและกาวสปฏบตการรวมมอกน

การครนคดเกยวกบการเปลยนแปลงในความสมพนธโดยรวมหมายถงการเนนทแงมมเชงโครงสรางของความขดแยง ซงนกการเมองและกลมผตดสนใจเชงนโยบายเลอกทจะไมกลาวถง ไมวาจงใจหรอไมกตาม

การอ�านวยความสะดวกไมเพยงตองจดสรรพนทเพอสราง “เกาะแหงสนตภาพ” (islands of peace) และ “พนธมตรขามเสนความขดแยง” ซงประชาชนจากฝายตรงขามกนมาปฏสมพนธกนเพอชใหเหนจดยนบางอยางทมรวมกน การอ�านวยความสะดวกยงสามารถชน�าไปส การปฏรปทางสงคมและการเมองของฝายใดฝายหนงไดดวย แตกระบวนการอ�านวยความสะดวกซงเพมอ�านาจใหแกผเขารวมเพอสนบสนนการปฏรปกไดรบอทธพลจากทศนะ ความหวงและปญหาของ “อกฝายหนง” เชนกน (à การเพมอ�านาจ) ความเขาใจ การเคารพ การยอมรบซงกนและกนชวยวางกรอบความคดใหประชาชนไดก�าหนดประเดนดวยตวเอง

72

การอ�านวยความสะดวก การไกล เกลย และการเจรจา

อางองและอานเพมเตมBush, Robert A. Baruch & Joseph P. Folger (2004). The

Promise of Mediation: The Transformative Approach to Conflict. (Revised edition.) San Francisco: Jossey-Bass Publishers.

Fisher, Roger & William Ury (1981). Getting to Yes. Negotiating Agreement Without Giving In. New York: Penguin Books.

Saunders, Harold H. (2001). A Public Peace Process-Sustained Dialogue to Transform Racial and Ethnic Conflicts. New York: Palgrave.

แหลงขอมลออนไลนSimon Mason (2009). Insider Mediators - Exploring Their Key

Role in Informal Peace Processes. (Berghof Peace Support Report.), www.berghof-foundation.org > Publications > Peace Support Resources

Oliver Wolleh (2006). A Difficult Encounter - The Informal Georgian-Abkhazian Dialogue Process. (Berghof Report No. 12.), www.berghof-foundation.org >Publications > Conflict Research Publications

Oliver Wolleh (2010). Coloured Pencil Workshop Reports on the Georgian-Abkhaz & Georgian - South Ossetian Dialogue, www.berghof-foundation.org > Publications > Peace Support Resources

73

เพศภาวะ

9 เพศภาวะ Genderผหญงแบกทองฟาไวครงหนง

สภาษตจน

เมอฉนหลบตาและคดถง “สงคราม” ฉนมองเหนทหารถอปนแลวเธอละมองเหนอะไร?

ถาเธอหลบตาเหนตวบคคล คนคนนนเปนผชายหรอผหญง? เธอหลบตาเหนผชายถกขมขนนอนตายบนพนดนและลกๆ นงรองไหรอบรางเขาหรอเปลา? เธอหลบตาเหนหญงสาวใบหนาเปอนเขมาเลงปน AK-47 ใสเธอหรอเปลา?

74

เพศภาวะ

แลวผคนในหองประชมทจบมอกนขณะลงนามในขอตกลงสนตภาพเลา? เธอจนตนาการวาพวกเขาเปนผชายหรอผหญง?

การคดดวยจนตภาพเปนแบบฝกหดทมประโยชนในการท�าความเขาใจวาเราโยงเพศภาวะกบสงครามและสนตภาพลกซงแคไหน รวมทงเรองทไมมใครทงนนสามารถรอดพนจาก “การสรางเพศภาวะ” อนเปนสวนหนงในการคดและการกระท�าในชวตประจ�าวนของเรา ทงนเพราะความคดทเกดจากความเคยชนเปนสงทเราตงค�าถามนอยทสด การศกษาเรองเพศภาวะจงเปนเครองมอทมประโยชนในการท�าใหเราตระหนกวาอตลกษณของปจเจกบคคลถกปนแตงขนมาอยางไร มนยงชวยในการวเคราะหเชงวพากษวจารณตอสงประกอบสรางทางสงคมเกยวกบ “ความเปนเพศชาย” และ “ความเปนเพศหญง” รวมทงการจดระเบยบชวตสวนรวมและสวนบคคลดานเพศภาวะในชวงเวลาสงครามกบสนตภาพ ดงท คอรดลา ไรมนน (Cordula Reimann) ชใหเหน เมอพจารณาภาพทหารถอปน การศกษาดานเพศภาวะชวยตงค�าถามเกยวกบการสราง “ลกผชายตวจรง” จากเดกหนมในกองทพ ภาพพจนของผชายทตอง “แขงแรง” และ “ไมเกรงกลว” “ผคมครองและผปกปอง” หรอการด�ารงอยมายาวนานขององคกรกองก�าลงตดอาวธทเปนพนทของผชายเทานน ทกวนนมความเขาใจรวมกนวา การแปรเปลยนความขดแยงในลกษณะทมความหมายทงตอผหญงและผชายตองครอบคลมทงการท�าความเขาใจ (งานวจย) และการปรบเปลยน (ภาคปฏบต) ตอมตดานเพศภาวะทเกยวของกบสงครามและสนตภาพ

75

เพศภาวะ

การวจยเกยวกบสนตภาพและความขดแยงผานแวนเพศภาวะกรอบความคดเกยวกบเพศภาวะไมไดคงทตายตว แตเปลยนแปลงและววฒนาการไปตามเวลา มนยงเชอมโยงซงกนและกนกบการจดประเภททางสงคมอนๆ เชน ศาสนา อาย เชอชาต ชนชนและชาตพนธ อกทงแปรผนไปตามวฒนธรรมดวย การวจยเกยวกบสนตภาพและความขดแยงสบสาวดความเปลยนแปลงเหลานในชวงเวลาสนตภาพ

ค�าวา เพศภาวะ (gender) มาจากค�าภาษาลาตน “genus” ซงใชบงบอกการจดแบงประเภทมนษยชาตออกเปนเพศหญงกบเพศชายมาตงแตสมยศตวรรษท 14 อยางไรกตาม จวบจนครงหลงของศตวรรษท 20 นเองทกรอบความคดนกลายเปนประเดนส�าคญในสงคมศาสตร ใน ค.ศ. 1951 ผลงานบกเบกของ ซโมน เดอ โบววร (Simone de Beauvoir) ในหนงสอชอ The Second Sex สนบสนนแนวคดวา เพศของบคคลคนหนงมไดถกก�าหนดจากชววทยาหรอธรรมชาต แตถกก�าหนดจากกระบวนการทางสงคม-วฒนธรรม โดยใหเหตผลวา คนคนหนงมไดเกดมาเปนผหญง แตถกท�าใหเปนผหญง หลงจากนน ความแตกตางระหวาง “เพศ” ทถกก�าหนดจากชววทยากบ “เพศภาวะ” ทถกสงคมสรางขนมา เรมไดรบการยอมรบมากขน ในขณะทการวจยในระยะหลงตงค�าถามตอความแตกตางแบบแยกขาดระหวางแนวคดทงสองน โดยใหเหตผลวาแมแตเพศ “ตามธรรมชาต” สดทายแลวกตกอยภายใตการเปนสงสรางทางสงคม แตคนสวนใหญกยงเขาใจเพศภาวะวาเปน “บทบาท พฤตกรรม กจกรรมและลกษณะทสงคมสรางขนเทาทสงคมนนๆ พจารณาเหนวาเหมาะสมส�าหรบผชายกบผหญง” (World Health Organization 2011) และในบางวฒนธรรมกมการจดแบงประเภทของเพศภาวะเพมเตมดวย (เชน hijra ในอนเดย)

76

เพศภาวะ

กบชวงเวลาสงคราม ในระดบมหภาค มนพจารณาโครงสรางแบบปตาธปไตย (พอปกครองลก) ในฐานะสาเหตรากเหงาประการหนงทน�าไปสความขดแยง เจาะลกลงไปดวยการวจยเกยวกบความ (ไม) เทาเทยมดานเพศภาวะและระดบของความรนแรงในครอบครวในฐานะดชนอยางหนงทบงชถงความรนแรงของรฐ รวมทงส�ารวจความเชอมโยงระหวางความรนแรงสวนบคคลกบสวนรวม ทงนโดยมเหตผลวาทฤษฎการคลคลายความขดแยงควรสนใจความตอเนองของความรนแรง (สวนบคคล) ในชวงเวลาสนตภาพมากกวามงเนนเฉพาะสงครามซงเปนฉากเหตการณทส�าแดงความรนแรง (สวนรวม) นอกจากนมนยงพจารณาสงทเรยกกนวาปฏกรยารนแรงดานเพศภาวะหลงสงครามและการมงเนนแตความมนคงระดบชาตอยางคบแคบในการสรางรฐหลงสงครามดวย ในระดบจลภาค การวจยเกยวกบสนตภาพและความขดแยงผานแวนเพศภาวะสนใจความหมายทแตกตางกนและผลกระทบของสงครามกบสนตภาพทมตอบคคลตามเพศภาวะของบคคลนน มการวจยจ�านวนมากทมงเนนประสบการณของผหญงในชวงสงคราม ถงแมการวจยแนวนควรมการศกษาตอไป แตเราควรมความรมากขนเกยวกบนยยะอนหลากหลายทสงครามมตอผชาย รวมทงความรนแรง (ทางเพศ) ทมตอพวกเขาดวย (ดตวอยางเชน ภาพยนตรเรอง Gender Against Men) อนง à การวจยเกยวกบ สนตภาพและการแปรเปลยนความขดแยงเชงเพศภาวะพงกาวพนการจดประเภทเพศภาวะแบบทวภาค (ผชายกบผหญง) และใหความสนใจตออตลกษณทางเพศภาวะทหลากหลายมากขน ตลอดจนผลกระทบของการกดกนทางสงคมทกระท�าตอปจเจกบคคลซงอตลกษณทางเพศและเพศภาวะของเขาไมตองตรงกบบรรทดฐานดานเพศภาวะทสงคมก�าหนดไว อยางไรกตาม แนววธศกษาคนขามเพศเชนนตองมการพฒนาใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมทางสงคม-วฒนธรรมและพลวต

77

เพศภาวะ

ทางการเมองของประเทศนนๆ และขอสงเกตประการสดทายกคอ การมงเนนทผหญงกบผชายในภมภาคทประสบหายนะจากสงครามไมควรบดบงขอเทจจรงทวา เดกๆ ไดรบผลกระทบจากความรนแรงดวยน�ามอผใหญทกเพศ

มมมองของนกปฏบตมตคณะมนตรความมนคงแหงสหประชาชาต 1325 วาดวยผหญงสนตภาพและความมนคง (UN Security Council Resolution 1325 on Women, Peace and Security) ไดเพมการผลตคมอเชงนโยบาย เครองมอการวางแผนและรายงานเกยวกบบทเรยนทไดเรยนร เพอตอกย�าความจ�าเปนทางศลธรรมทตองค�านงถงผหญง การท�าใหประเดนเพศภาวะกลายเปนกระแสหลกถกหยบยกขนมาเปนเครองมอส�าคญส�าหรบการวางแผนและสงเสรมการแทรกแซงในกระบวนการสรางสนตภาพ อยางไรกตาม ยงมขอทาทายเชงกรอบความคดและระเบยบวธทตองแกไขอกมากเพอท�าใหกระบวนการสรางสนตภาพเปนภารกจทตระหนกถงเพศภาวะอยางแทจรง เรองนครอบคลมตงแตการสรางกรอบการวเคราะหดานเพศภาวะใหสนใจ “ประเดนของผหญง” เปนเบองตน การมผเชยวชาญดานเพศภาวะเปนผหญง ไปจนถงทศนะวาการท�าใหประเดนเพศภาวะกลายเปนกระแสหลกเปนแค “เรองตองท�า” ทนาร�าคาญและเพมภาระงานมากกวาจะเปนเครองมอทมประโยชนในการปรบปรงการวางแผน รวมทงสงเสรมความมประสทธภาพและความยงยนของการแทรกแซง นกปฏบต ยงตองเผชญกบปญหาความนาเชอถอ เนองจากหนวยงานระหวางประเทศมกถกวพากษวจารณวาไมปฏบตจรงในสงทสอน กรณตวอยางมากมายเกยวกบการขดรดทางเพศทเชอมโยงกบภารกจรกษาสนตภาพและการมตวแทนดานเพศภาวะทไมเทาเทยมกนใน

78

เพศภาวะ

การเจรจาตอรองระหวางประเทศหรอคณะผไกลเกลย คอขอทาทายตอสมรรถภาพ “ของตะวนตก” ในการปฏบตตวเปนแบบอยางของสงคมทมความเปนธรรมดานเพศภาวะ มพกตองกลาววาเฟมนสตตะวนตกและยทธศาสตรทวางพนฐานบนเพศภาวะอาจไมเหมาะสมกบสวนอนๆ ของโลก เมอตองเผชญหนากบขอทาทายเหลาน มนอาจมประโยชนหากเราย�าเตอนตวเราเองวาการศกษาดานเพศภาวะและการแปรเปลยนความขดแยงสามารถสรางขนจากรากฐานเดยวกน

การศกษาดานเพศภาวะและการแปรเปลยนความขดแยง: มประเดนรวมกนมากจรงหรอ?การคนพบในระยะหลงและความยากล�าบากในการบรณาการการวเคราะหดานเพศภาวะไวในการวจยเกยวกบการแปรเปลยนความขดแยงและการปฏบต เปนเรองคอนขางนาประหลาดใจหากเราเปรยบเทยบองคประกอบทเปนกญแจส�าคญของทงสองสาขา ทงสองสาขาตางกไดรบแรงผลกดนจากความยดมนในเชงคณคาซงหยงรากแขงแรงในการด�ารงอยของทงสองสาขา ทงในแงความเปนสาขาทางวชาการและขบวนการสงคม กลาวคอ ขบวนการผหญงและขบวนการสนตภาพ ดงนนทงสองสาขาจงเสรมสรางและทาทายความสมพนธระหวางประเทศกระแสหลก ไมเพยงดวยการน�าเสนอหวขอใหมๆ แตรวมถงการน�าเสนอสมมตฐานใหมในเชงญาณวทยา ซงวางรากฐานบนการคร นคดทบทวนเกยวกบตวตนและแนววธจากลางขนบน ทงการศกษาเกยวกบการแปรเปลยนความขดแยงและการศกษาดานเพศภาวะตางพยายามสบสาวกระบวนการของการเปดกวาง/การกดกน การวเคราะหความรนแรงเชงโครงสราง และเปดโปงใหเหนความซบซอนและความเปนพหนยมของบทบาทตางๆ มากกวากรอบความคดแบบขาวจดด�าจด (เชน ผหญงกบผชาย สงครามกบสนตภาพ

79

เพศภาวะ

เหยอกบผท�าราย) เนองจากตางกสนใจการแปรเปลยนโครงสรางของ à ความรนแรงและความไมเทาเทยมทเปนรากเหงาสาเหตของความขดแยงเหมอนกน การสรางกรอบความคดขนมาจากรากฐานรวมกนนอาจชวยเพมพนความเขาใจเชงทฤษฎทเรามตอกระบวนการแปรเปลยนความขดแยงแบบเพศภาวะและการปวารณาตวในภาคปฏบตเพอสนตภาพทเปนธรรมดานเพศภาวะ เพอทวนหนงเราอาจหลบตาและนกถงสงครามในฐานะสงทผชายกบผหญงรวมกนปองกนมใหเกดขน

อางองและอานเพมเตมConnell, Robert / Raewyn W. (2005). Masculinities. (2nd

edition.) Berkeley: University of California Press.Francis, Diana (2004). Culture, Power Asymmetries and Gender

in Conflict Transformation, in: Alex Austin et al. (eds.). Transforming Ethnopolitical Conflict. The Berghof Handbook. Wiesbaden: VS Verlag, 91-107.

Reimann, Cordula (2002). “All You Need Is Love” ... and What About Gender? Engendering Burton’s Human Needs Theory. (Working Paper No. 10.) Bradford: University of Bradford.

แหลงขอมลออนไลนHumanitarian Dialogue Centre, Gender and Mediation,

www.hdcentre.org/projects/gender-mediationRefugee Law Project “Gender Against Men” (Film, 2008),

www.forcedmigration.org/podcasts-videos-photos/video/gender-against-men or www.youtube.com/

Women Waging Peace Initiative,www.huntalternatives.org/pages/82_women_waging_peace_network.cfm &www.huntalternatives.org/pages/8677_across_conflict_lines_women_mediating_for_peace.cfm

World Health Organization (2011), www.who.int/topics/gender/en/

80

สนตภาพ การสร างสนตภาพ การท�าให เกดสนตภาพ

10 สนตภาพ การสรางสนตภาพ การท�าใหเกดสนตภาพ Peace, Peacebuilding, Peacemaking

ความงามของสนตภาพอยทการพยายามคนหาทางออกรวมกนเดคา อบราฮม อบด (Dekha Ibrahim Abdi)

เรานยามสนตภาพไดหรอไม? ในการววาทะเกยวกบค�านยามวาดวยสนตภาพ ความแตกตางระหวางสนตภาพเชงลบกบสนตภาพเชงบวกดงท โยฮน กลตง เสนอไวนนไดรบการยอมรบอยางกวางขวาง สนตภาพเชงลบนยามสนตภาพเปนการปลอดจากสงครามหรอความ

81

สนตภาพ การสร างสนตภาพ การท�าให เกดสนตภาพ

รนแรงเชงกายภาพโดยตรง สวนความหมายของสนตภาพเชงบวกครอบคลมถงการเพมขนของความยตธรรมดานสงคมและการสรางวฒนธรรมสนตภาพในหมประชาชนทงภายในและขามสงคมดวย ขอวพากษวจารณตอสนตภาพเชงบวกทไดยนบอยๆ คอ มนขาดความชดเจนดานกรอบความคด อยางไรกตามนกวชาการสวนใหญเหนพองตองกนวา สนตภาพเปนกระบวนการทซบซอน กนเวลาและหลายชน มนเปนไปไดทจะชใหเหนขนตอนทน�าไปสสนตภาพ วดการลดลงของความรนแรงและการเพมขนของความยตธรรม สวนทวาหลายชนนนหมายถงสนตภาพมใชเพยงแคเรองของนกการทต แตเปนภารกจตอเนองส�าหรบผมสวนไดสวนเสยทกคนในทกระดบชนของสงคม

การท�างานเพอสนตภาพจ�าเปนตองมขนตอนพนฐานอยางนอยสามขน กลาวคอ ขนตอนทหนง ตองมการนยามวสยทศนเกยวกบสนตภาพ สนตภาพในระดบปจเจกบคคลแตกตางจากสนตภาพระหวางประเทศอยางเหนไดชด นกวจย นกการเมองและศลปนตางใชค�าวา “สนตภาพ” ในลกษณะทแตกตางกนและการตความกแปรผนตามวฒนธรรม ในบางสงคมค�าวา “สนตภาพ” อาจสรางความขนเคองดวยซ�า ทงนสบเนองจากประสบการณของการกดขทกระท�าในนามของสนตภาพ ดงนนการนยามสนตภาพจงมบรบทเฉพาะเจาะจง การพฒนาวสยทศนเกยวกบสนตภาพใหมรวมกนจงเปนแงมมส�าคญแงมมหนงของการท�างานดานสนตภาพ

ขนตอนทสอง การระบเงอนไขทจะน�าไปสสนตภาพภายในหรอระหวางสงคม พรอมกบความตงใจทจะวางรากฐานใหเงอนไขเหลาน นเปนสงทส�าคญอยางยง ในการวเคราะหเกยวกบประวตศาสตรการเกดสนตภาพภายในสงคมตะวนตก ดเทอร เซงฮาส (Dieter Senghaas) ชใหเหนเงอนไขทเปนหวใจส�าคญหกประการคอ การผกขาดอ�านาจ

82

สนตภาพ การสร างสนตภาพ การท�าให เกดสนตภาพ

หลกนตธรรม การพงพาอาศยกนและการควบคมผลกระทบ การมสวนรวมในระบอบประชาธปไตย ความยตธรรมทางสงคม และวฒนธรรมการจดการความขดแยงอยางสรางสรรค (“หกเหลยมอารยธรรม”, à การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ-หลกการ) ตองมการประเมนอยางระมดระวงวา เงอนไขเหลานมประโยชนตอกระบวนการแปรเปลยนในสงคมทไมใชตะวนตกหรอไม หรอมากนอยแคไหน นอกจากนนสนตภาพมกเปราะบาง แมกระทงในสงคมตะวนตกกไมมหลกประกนวาจะไมมการยอนกลบไปท�าสงครามกนอก ดงนน สนตภาพจงเปนสงทตองไดรบการใสใจและสนบสนนอยางตอเนอง

ขนตอนทสาม การเปรยบเทยบความเปนจรงปจจบนในสงคมหนงๆ กบวสยทศนเกยวกบสนตภาพเปนกญแจส�าคญทจะคนหาวาอะไรขาดหายไป มการใชยทธศาสตรและยทธวธทหลากหลายกวางขวางในการท�าใหเกด รกษาหรอสรางสนตภาพขนในหมตวแสดงระดบตางๆ

การท�าใหเกดสนตภาพ (Peacemaking) มกหมายถงความพยายามเชงการทตทจะยตความรนแรงระหวางฝายขดแยงและบรรลขอตกลงสนตภาพ ขอตกลงสนตภาพระหวางประเทศและระดบชาตอาจมขอผกมดใหสลายมวลชนหรอมขอบงคบเกยวกบสถานะในอนาคตของฝายขดแยง ดงทแถลงไวในกฎบตรสหประชาชาต ยทธศาสตรของการท�าใหเกดสนตภาพมตงแตการเจรจา การไกลเกลยและการประนประนอม ไปจนถงการตดสนโดยอนญาโตตลาการและการระงบขอพพาทดวยศาล บางครงการแทรกแซงทางเศรษฐกจหรอกระทงการแทรกแซงทางทหารเพอยตการใชก�าลงในความขดแยงกถอเปนสวนหนงของการท�าใหเกดสนตภาพ องคกรภาคประชาสงคมทเกยวของในการท�าใหเกดสนตภาพสวนใหญอาศยยทธศาสตรท ไมใชความรนแรง เชน การเจรจาและการไกลเกลย

สวนค�าวา การรกษาสนตภาพ (peacekeeping) ในความหมายดงเดมหมายถงการใชกองก�าลงตดอาวธเขาไปแทรกแซงเปนกนชนระหวางค ปรปกษ เพอบงคบใชขอตกลงหยดยงและตรวจสอบกระบวนการสนตภาพในสงคมหลงสงคราม ตวอยางทพบเหนมากทสดคอปฏบตการรกษาสนตภาพของสหประชาชาต กจกรรมทไดรบ มอบหมายภายใตปายประทบตราของการรกษาสนตภาพถกขยายความกวางขนเรอยๆ และทกวนนรวมถงมาตรการของการสรางสนตภาพหลงสงครามหลากหลายประการดวยกน องคกรภาคประชาสงคมบางองคกรใช “การรกษาสนตภาพโดยพลเรอน” ไมตดอาวธ เปนคสมทบกบการรกษาสนตภาพดวยกองทพเพอตดตามตรวจสอบขอตกลงหยดยงหรอใหการคมครองเพมเตม

83

สนตภาพ การสร างสนตภาพ การท�าให เกดสนตภาพ

ตามแนวคดของ จอหน พอล ลเดอรค (John Paul Lederach) เราสามารถแบงตวแสดงเหลานออกเปนสามล (Track) กลมผน�าระดบบนสดประกอบดวยกองทพ ผน�าทางการเมองและศาสนาทมชอเสยง (Track 1) Track 2 ประกอบดวยผน�าระดบกลาง เชน นกวชาการ ปญญาชนหรอผมชอเสยงในวงการศาสนา การทคนกลมนมสายสมพนธใกลชดกบเจาหนาทรฐบาลท�าใหพวกเขามอทธพลตอการตดสนใจทางการเมอง และดวยความทคนกลมนมชอเสยง พวกเขา จงไดรบการนบหนาถอตาในกลมคนระดบรากหญาดวย Track 3 ประกอบดวยผน�าชมชนทองถนหรอผน�าชนพนเมอง ซงมความคนเคยมากทสดกบผลกระทบทความขดแยงรนแรงมตอประชากรสวนใหญ สวนประชาชนทวไปนนบางครงจดเปนตวแสดงระดบส ความพยายามกอใหเกดสนตภาพถอเปนภารกจของตวแสดงในทกระดบและขามหลายลไดดวย

การท�าใหเกดสนตภาพ (Peacemaking) มกหมายถงความพยายามเชงการทตทจะยตความรนแรงระหวางฝายขดแยงและบรรลขอตกลงสนตภาพ ขอตกลงสนตภาพระหวางประเทศและระดบชาตอาจมขอผกมดใหสลายมวลชนหรอมขอบงคบเกยวกบสถานะในอนาคตของฝายขดแยง ดงทแถลงไวในกฎบตรสหประชาชาต ยทธศาสตรของการท�าใหเกดสนตภาพมตงแตการเจรจา การไกลเกลยและการประนประนอม ไปจนถงการตดสนโดยอนญาโตตลาการและการระงบขอพพาทดวยศาล บางครงการแทรกแซงทางเศรษฐกจหรอกระทงการแทรกแซงทางทหารเพอยตการใชก�าลงในความขดแยงกถอเปนสวนหนงของการท�าใหเกดสนตภาพ องคกรภาคประชาสงคมทเกยวของในการท�าใหเกดสนตภาพสวนใหญอาศยยทธศาสตรท ไมใชความรนแรง เชน การเจรจาและการไกลเกลย

สวนค�าวา การรกษาสนตภาพ (peacekeeping) ในความหมายดงเดมหมายถงการใชกองก�าลงตดอาวธเขาไปแทรกแซงเปนกนชนระหวางค ปรปกษ เพอบงคบใชขอตกลงหยดยงและตรวจสอบกระบวนการสนตภาพในสงคมหลงสงคราม ตวอยางทพบเหนมากทสดคอปฏบตการรกษาสนตภาพของสหประชาชาต กจกรรมทไดรบ มอบหมายภายใตปายประทบตราของการรกษาสนตภาพถกขยายความกวางขนเรอยๆ และทกวนนรวมถงมาตรการของการสรางสนตภาพหลงสงครามหลากหลายประการดวยกน องคกรภาคประชาสงคมบางองคกรใช “การรกษาสนตภาพโดยพลเรอน” ไมตดอาวธ เปนคสมทบกบการรกษาสนตภาพดวยกองทพเพอตดตามตรวจสอบขอตกลงหยดยงหรอใหการคมครองเพมเตม

84

สนตภาพ การสร างสนตภาพ การท�าให เกดสนตภาพ

การสรางสนตภาพใน วาระสนตภาพ (An Agenda for Peace) ของนายบทรอส บทรอส-กาล (Boutros Boutros-Ghali) อดตเลขาธการองคการสหประชาชาต (1992) บรรยายไววา การสรางสนตภาพคอเครองมอชนเอกส�าหรบสรางหลกประกนใหสนตภาพในสถานการณหลงสงคราม ความหมายทกวางกวานนคอ มนเปนมาตรการปองกนทสามารถประยกตใชในทกขนตอนของความขดแยง รวมทงในสงคมทคอนขางมสนตภาพดวย การสรางสนตภาพครอบคลมทกกจกรรมทมเปาหมายสงเสรมสนตภาพและเอาชนะการใชความรนแรงในสงคม ถงแมกจกรรมสวนใหญใน Track 2 และ 3 จะเปนภารกจของตวแสดงภาคประชาสงคม แตการสรางความเชอมโยงกบ Track 1 กถอเปนสาระส�าคญส�าหรบการแปรเปลยนสงคมอยางยงยน ในขณะทตวแทนจากภายนอกสามารถอ�านวยความสะดวกและสนบสนนการสรางสนตภาพได แตถงทสดแลวกตองขบเคลอนดวยตวแสดงภายใน ซงมกเรยกกนวาตวแทนการเปลยนแปลงเพอสนตภาพ ตวแทนนเปนสงทยดเยยดจากภายนอกไมได งานของการสรางสนตภาพบางอยางทกระท�าโดยองคกรระหวางประเทศหรอองคกรจากตะวนตกมกถกวจารณวามลกษณะแบบราชการ ระยะสนและพงพงดานการเงนจาก à ผใหทนภาครฐมากเกนไป ดงนนจงมภาระความรบผดตอผใหทน แตไมมภาระความรบผดตอประชาชนในพนท จงดเหมอนยงตอกย�าการด�ารงสถานภาพดงเดมไว แทนทจะมงสการแปรเปลยนความอยตธรรมเชงโครงสรางในระดบลก ตวอยางในประเดนนมการเนนย�าดวยการอภปรายไวแลวใน Berghof Handbook Dialogue Series No. 7 เปนตน การสรางสนตภาพเพอการแปรเปลยนจ�าเปนตองมงแกไขประเดนความยตธรรมทางสงคมและควรเคารพหลกการของความเปนหนสวน การเปดโอกาสใหทกฝายอยางเทาเทยมและการ

85

สนตภาพ การสร างสนตภาพ การท�าให เกดสนตภาพ

เปดกวาง การสรางสนตภาพตงอยบนความเชอวา ความขดแยงท มการใชความรนแรงไมจ�าเปนตองยตโดยอตโนมตดวยการลงนามในขอตกลงสนตภาพหรอการใชกองก�าลงรกษาสนตภาพ มนไมใชเครองมอตอบสนองตอปญหาอยางรวดเรวกจรง แตเปนกระบวนการระยะยาวทมการท�างานตอเนองในสามมตดงน:

การเปลยนแปลงความขดแยงเชงโครงสราง เปนมตทไดรบการยอมรบอยางกวางขวางวาส�าคญอยางยงตอสนตภาพทยงยน องคประกอบส�าคญไดแก การสรางรฐและมาตรการตามแนวทางประชาธปไตย การปฏรปโครงสรางทผลตซ�าความขดแยง (เชนระบบการศกษา) การพฒนาเศรษฐกจอยางยงยน ความยตธรรมทางสงคมและสทธมนษยชน การ

การสรางสนตภาพ

การเปลยนแปลง ความขดแยงเชงโครงสราง

การปรบปรง ความสมพนธ ระหวาง ฝายขดแยง

การเปลยนแปลง ทศนคตและพฤตกรรม

ของปจเจกบคคล

การสรางสนตภาพ

ทมา: Berghof Foundation

86

สนตภาพ การสร างสนตภาพ การท�าให เกดสนตภาพ

เพมอ�านาจใหภาคประชาสงคมและสอมวลชนทท�างานอยางสรางสรรค

การปรบปรงความสมพนธระหวางฝายขดแยง เปนสวนหนงทขาดไมไดในการสรางสนตภาพเพอลดผลกระทบของความเปนปฏปกษกนทเกยวเนองกบสงครามและการสอสารทขาดสะบนระหวางฝายขดแยง โครงการประนประนอม สรางความไววางใจและรบมอกบอดต มเปาหมายเพอแปรเปลยนความสมพนธทถกท�าลายลง (à ความ ยตธรรมระยะเปลยนผาน) มตนจดการกบผลกระทบทไมใชวตถทเกดจากความขดแยงทมการใชความรนแรง

การเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรมของปจเจกบคคล คอมตทสามของการสรางสนตภาพ มนหมายถงการสรางความเขมแขงใหแกสมรรถภาพดานสนตภาพของปจเจกบคคล ทลายทศนคตตายตว เพมอ�านาจใหกลมทเคยเสยเปรยบ เยยวยาบาดแผลและความบอบช�าทางจตวทยาทเกดจากสงคราม เรามกใชมาตรการเพมสมรรถภาพดานสนตภาพของปจเจกบคคลดวยการฝกอบรมประชาชนเกยวกบปฏบตการทไมใชความรนแรงและการคลคลายความขดแยง มาตรการของการสรางสนตภาพหลายประการพยายามสรางผลสะเทอนใน วงกวางมากขนดวยการผสมผสานยทธศาสตรตางๆ ใหครอบคลมทงสามมต (เชนน�าฝายทเคยขดแยงกนมาท�างานรวมกนเพอปรบปรงสภาพทางเศรษฐกจและเปลยนทศนคตของปจเจกบคคลไปพรอมๆ กน)

อยางไรกตาม ตวแสดงและองคกรในกระบวนการสรางสนตภาพยงตองตอสใหผลงานของตนมประสทธผลมากขนเพอ “ชวยเสรม” สนตภาพในระดบสงคมไดอยางแทจรง (เชน “Peace Writ Large” ท แมร แอนเดอรสน [Mary Anderson] และเพอนรวมงานของเธอบรรยายถงไว) เมอค�านงถงวธการทมอยหลากหลายในกระบวนการ

87

สนตภาพ การสร างสนตภาพ การท�าให เกดสนตภาพ

สรางสนตภาพ จงเปนเรองส�าคญทตองระบ รวบรวมและตพมพตวอยางจากภาคปฏบตทดทสดเพอสรางโอกาสในการเรยนรส�าหรบนกสรางสนตภาพทงในปจจบนและอนาคต

อางองและอานเพมเตมGaltung, Johan (1996). Peace by Peaceful Means - Peace and

Conflict, Development and Civilization. Oslo: PRIO.Lederach, John Paul (1997). Building Peace - Sustainable

Reconciliation in Divided Societies. Herndon, VA: USIP Press.Senghaas, Dieter (2007). On Perpetual Peace: A Timely

Assessment. New York/Oxford: Berghahn Books.

แหลงขอมลออนไลนMary B. Anderson & Lara Olson (2003). Confronting War:

Critical Lessons for Peace Practitioners. Cambridge, MA: CDA, www.cdainc.com/cdawww/pdf/book/confrontingwar_Pdf1.pdf

Beatrix Schmelzle & Martina Fischer (2009). Peacebuilding at a Crossroads? Dilemmas and Paths for Another Generation. (Berghof Handbook Dialogue Series No. 7), www.berghof-foundation.org > Publications > Berghof Handbook

Interview with Dieter Senghaas (video), www.berghof-foundation.org > Glossary>10 Peace, Peacebuilding, Peacemaking [in German]

88

การวจยเกยวกบสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแย ง

11 การวจยเกยวกบสนตภาพ และการแปรเปลยนความขดแยง Peace and Conflict Transformation Research

การวจยทไมผลตอะไรเลยนอกจากหนงสอยอมไมเพยงพอเครท เลวน (Kurt Lewin)

ในฐานะปรากฏการณทางสงคม à ความขดแยงเปนสวนประกอบทหลกเลยงไมไดในพฒนาการของมนษยและความเปลยนแปลงทางสงคม อยางไรกตาม การใชความรนแรงในความขดแยงมใชสงทหลกเลยงไมได และการวจยเกยวกบการแปรเปลยนความขดแยง

89

การวจยเกยวกบสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแย ง

พยายามส�ารวจดเงอนไข ยทธศาสตรและนโยบายเพอธ�ารงรกษาแบบแผนพฤตกรรมทไมใชความรนแรงในฝายขดแยง โดยเฉพาะในความขดแยงทางสงคมและการเมองเชงชาตพนธทยดเยอ มนมเปาหมายเพอสนบสนนฝายขดแยงในการสราง ฟนฟและรกษาความสมพนธทสรางสรรคและเปนธรรม เพอมใหหนไปใชก�าลงเปนเครองมอของปฏสมพนธในความขดแยง ในบรบทน เราไมควรมองวาความขดแยงและการจดการความขดแยงเปนปรากฏการณเสนตรงหยาบงายทเรมตน ยกระดบและยตส�าหรบตวแสดงทกคนและทกภาคสวนแบบเดยวกนหมด เราจ�าเปนตองท�าความเขาใจมตทขนตอกนและกน รวมทงระบบโครงสรางทงหมดโดยค�านงถงลกษณะทเปนพลวตของเหตการณดวย

การวจยและการปฏบตใหขอมลซงกนและกนการวจยเกยวกบการแปรเปลยนความขดแยงไมไดมทฤษฎยงใหญอยเบองหลง แตสรางองคประกอบเชงทฤษฎขนจากงานวจยภาคสนามและจากปฏสมพนธใกลชดกบนกปฏบตและฝายขดแยงเอง กระนนกตาม มนกมทฤษฎชน�า ทส�าคญเปนพเศษกคอการสรางทฤษฎเพอจดการแกไขความแตกตางระหวาง à การแปรเปลยนความขดแยงระหวางบคคลกบระหวางกลม และระหวางความขดแยงทสมมาตรกบไมสมมาตร ยงกวานน การวจยเกยวกบการแปรเปลยนความขดแยงรวบรวมความรจากหลากหลายสาขา (นบตงแตรฐศาสตร การศกษาเกยวกบสนตภาพและความขดแยง สงคมวทยาและจตวทยาสงคม ประวตศาสตร มานษยวทยา ชาตพนธวทยา กฎหมาย การสอสาร ศกษาศาสตร/การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ ฯลฯ อกมากมาย)

การวจยเกยวกบการแปรเปลยนความขดแยงสามารถจดเปนการวจย

90

การวจยเกยวกบสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแย ง

เกยวกบสนตภาพและความขดแยงแนวทางเฉพาะทใหความสนใจเปนพเศษกบการสรางเงอนไขสนบสนนเพอความกาวหนาเชงปฏบตในการสรางสนตภาพ มนเรมตนจากสมมตฐานวากรอบความคดและทฤษฎตองววฒนาการอยางตอเนองลกซงดวยการแลกเปลยนเชงวพากษกบการปฏบต ซงตองอาศยการน�ากรอบความคดไปทดสอบในสภาพแวดลอมรปธรรมและววาทะเกยวกบความสมเหตสมผลของทฤษฎนนๆ กบนกปฏบตทมาจากหลากหลายภมหลงและในทองถนหลายๆ แหง การเชอมโยงแนบแนนกบภาคนโยบายกเปนเรองจ�าเปนเชนกน กลาวโดยสรปคอ วธการเชงทฤษฎควรมคณปการตอการพฒนายทธศาสตรใหมๆ ทางการเมองและสงคม อกทงภาคปฏบตของการแปรเปลยนความขดแยงควรสรางแรงบนดาลใจใหเกดขอคดพจารณาตอทฤษฎ

การเปดโอกาสใหฝายขดแยง นกปฏบตและผวางนโยบายมสวนรวมในการท�าวจย ท�าใหผวจยตองเคารพตอความเสยงของตวแสดงทหลากหลาย การดงตวแสดงออกมาอยหนามานจะชวยใหสามารถส�ารวจแงมมของการกระท�าและการตดสนใจในดานสงคม-วฒนธรรมและพฤตกรรมทามกลางบรบทของความเปลยนแปลงไดลกซงขน หากปฏบตตามระเบยบวธในการวจยดงกลาว วาระของงานวจยกจะไดรบอทธพลและถกชน�ามากขนจากกลมคนทไดรบผลกระทบจากผลการวจยโดยตรง ผลประโยชนทเพมมากขนของนกปฏบตทไดเขามาเปนสวนหนงในแบบแผนของงานวจยทเปดกวางจะเรมลดชองวางระหวางการวจยกบการปฏบต ระหวางชมชนกบนกวจย โดยสรางแรงจงใจใหทงสองฝายเรยนรรวมกนและสงเสรมใหนกวจยรวมมอกบนกปฏบต อกทงกระตนใหนกปฏบตสรางผลสะทอนทสรางสรรคแกงานวจยเปนวงจร ความรวมมอของนกวจยกบนกปฏบตมเปาหมายเพอสนบสนนการแปรเปลยนความขดแยง เพมพนความรวาตวแสดง กระบวนการและโครงสรางตางๆ มสวนชวย (หรอไมม) ตอการสราง

91

การวจยเกยวกบสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแย ง

สนตภาพอยางไรบาง มลนธ Berghof เหนวาวธการวจยทเปดกวาง จากลางขนบน มสวนรวมและครนคดทบทวน ซงมองคประกอบส�าคญคอการวจยเชงปฏบตการ คอโอกาสยงใหญส�าหรบการสรางความรและสนบสนนการแปรเปลยนความขดแยงอยางยงยน

การวจยเชงปฏบตการ: การมสวนรวม การเปดกวางและโนมน�าสการเปลยนแปลงการวจยเชงปฏบตการนาจะมประโยชนในบรบทนในฐานะวธวจยแบบหนงในหลายๆ แบบทมอย โครงการแรกๆ พฒนาขนมาในชวงทศวรรษ 1970 สวนใหญอยในมหาวทยาลย และท�างานรวมกบกลมคนชายขอบและอยในเขตเมอง แตกมโครงการทลงชมชนในละตนอเมรกาดวย ซงสวนใหญมกมนกจตวทยาสงคมเปนผบกเบก วตถประสงคของการวจยเชงปฏบตการคอศกษาวจยเงอนไขและผลกระทบของปฏบตการสงคมรปแบบตางๆ นอกจากนยงมงหวงทจะสรางอทธพลตอปฏบตการทางสงคมดวย กลาวอกอยางหนงคอ มนมจดเนนเชงบรรทดฐาน วาระของการวจยมงไปทปญหาสงคมทเลวรายบางอยาง

วตถประสงคของการวจยไมใชการทดสอบสมมตฐานทางทฤษฎ แตเพอน�ามาซงการเปลยนแปลงเชงปฏบตในสถานการณทมปญหาซงเปนหวขอของการวจย แนวทางนถอเปนกระบวนการทางสงคมแบบองครวม กลาวคอ ตวแปรปจเจกบคคลไมถกแยกโดดเดยวและถกรวบรวมเปนแค “ขอมลเชงภววสย” ตรงกนขาม การรวบรวมขอมลเองกลบถกตความวาเปนสวนหนงของกระบวนการทางสงคม การวจยเชงปฏบตการเกยวพนกบการใชวธการเชงคณภาพทตงอยบนการวจยสงคมเชงประจกษ ซงรวมถงการประเมนรายงานโครงการ การตดตามตรวจสอบอยางมสวนรวม การสมภาษณผเขารวมโครงการและสมาชก

92

การวจยเกยวกบสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแย ง

ของกลมเปาหมายทงแบบรายบคคลหรอกลม รวมทงการส�ารวจทวไป นอกจากนยงรวมถงวธการเชงชาตพนธวทยาและวธการสบสาวเชงสรางสรรค เชนงานละครดวย วธทงหมดนมเปาหมายทจะมอทธพลโดยตรงตอเหตการณตางๆ ภายในสงคม นกวจยละทงระยะหางจากวตถแหงการวจยของตนชวคราวและเขาไปมสวนรวมพวพนอยาง เขมขนระหวางบางชวงตอนในกระบวนการทก�าลงศกษา บคคลทถกสงเกตและศกษาไมไดมบทบาทแบบหยดนงเฉอยเนอย แตมสวนรวมเชงรกในการววาทะเกยวกบวตถประสงค ในการรวบรวมขอมลและการประเมนผลงาน ส�าหรบนกวจย ค�านยามทชดเจนของบทบาทและการครนคดทบทวนตวเองอยางตอเนองเปนสงส�าคญอยางยง

กระบวนการการวจย

เชงปฏบตการปฏบตการ

การระบช การใหขอมล การจดการ

การทดสอบ การรวบรวม

การตงค�าถาม

การสงเกต

การวางแผน

การประเมน การน�าไปปฏบต การกลบไปพนทอกครง

การครนคดทบทวน

การวเคราะห การรายงาน การแบงปนขอมลความร

กระบวนการการวจยเชงปฏบตการ

ทมา: University of New South Wales, Department of Education and Training

93

การวจยเกยวกบสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแย ง

ดงนนการวจยเชงปฏบตการไมเพยงแคพยายามสงสมความรและขยายความเขาใจวาปฏสมพนธทางสงคมด�าเนนไปอยางไรเทานน แตมนเขาไปแทรกแซงโดยตรงในเชงปฏบตดวยและพวพนกบตวแสดงทก�าลงถกศกษาในกระบวนการทตอเนอง ดวยเหตนการคนพบทางวชาการจงแปลไปเปนการปฏบต อกทงกรอบความคดของการวจยและสงสรางทางทฤษฎจงถกน�ามาทดสอบเชงปฏบตพรอมๆ กน ผลลพธทสะทอนกลบมายงผเขารวมโครงการอยางตอเนอง ทงดวยการประชมเชงปฏบตการเพอรบฟงเสยงสะทอนและการอภปรายเกยวกบรายงานทงฉบบกลางและฉบบสดทาย เปนสงส�าคญอยางยง เนองจากออกแบบมาส�าหรบกรอบเวลาระยะยาวกวาการวจยทวไป การวจยเชงปฏบตการสามารถใหขอมลทมคณคาเกยวกบโอกาสและขอจ�ากดของยทธศาสตรกระบวนการสรางสนตภาพแบบตางๆ

ความตองการของสงคมก�าหนดวธวจยทเหมาะสมแนนอน มนเปนไปไมไดทมาตรการสรางสนตภาพจะสามารถท�าพรอมกบโครงการวจยทครอบคลมไดทกครง ดงทเกดขนในกรณตวอยางสวนใหญทผสนบสนนทนแกปฏบตการสนตภาพมกอดหนนเงนทนแกการประเมนผลระยะสน อกทงไมควรมองวาการวจยเชงปฏบตการเปนแนวทางหรอวธการเพยงหนงเดยวเทานน ดงทบรรยายไวแลวขางตน การวจยเชงปฏบตการขนาดใหญจ�าเปนตองท�าวจยภาคสนามระยะยาว ซงมกไมสอดคลองกบงบประมาณและแนวทางการใหทนของหนวยงานผใหทนดานวชาการ กระนนกตาม เพอปรบปรงความรเกยวกบปฏบตการสนตภาพ แนวคดรากฐานของการวจยเชงปฏบตการสามารถมสวนชวยในการออกแบบและผลกดนโครงการทมเปาหมายสนบสนนการสรางโครงสรางทเปดกวางและการมปฏสมพนธทไมใช

94

การวจยเกยวกบสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแย ง

ความรนแรงอยางยงยน เหนอสงอนใดแนวทางนใหความส�าคญอยางยงตอการเคารพผคนทเปนหวขอของการศกษา การสรางความกระจางชดแกบทบาทและเปาหมายของผท�าวจย ความเกยวของกบผมสวนไดสวนเสยในการพฒนาค�าถามและสมมตฐานของงานวจย รวมทงสรางความโปรงใสใหผลลพธดวยการใชวงจรการสะทอนความคดเหน

อางองและอานเพมเตมKörppen, Daniela, Norbert Ropers & Hans J. Giessmann

(2011) (eds.). The Non-Linearity of Peace Processes. Theory and Practice of Systemic Conflict Transformation. Opladen/Farmington Hills: Barbara Budrich.

Reason, Peter & Hilary Bradbury (eds.) (2006). Handbook of Action Research. London: Sage.

Schlotter, Peter & Simone Wisotzki (Hrsg.) (2011). Friedens-und Konfliktforschung. Wiesbaden: Nomos.

Young, Nigel (ed.) (2010). Oxford International Encyclopedia of Peace. (4 volumes.) Oxford: Oxford University Press.

แหลงขอมลออนไลนMartina Fischer (2009). Participatory Evaluation and Critical

Peace Research: A Precondition for Peacebuilding (Berghof Handbook Dialogue No. 7), www.berghof-foundation.org > Publications > Berghof Handbook

Louis Kriesberg (2011). The State of the Art of Conflict Transformation, Berghof Handbook for Conflict Transformation, online version, www.berghof-foundation.org > Publications > Berghof Handbook

Interview with Dieter Senghaas (video), www.berghof- foundation.org > Glossary >11 peace and conflict transformation research [in German]

95

มวลชนสนบสนนสนตภาพ

12 มวลชนสนบสนนสนตภาพ Peace Constituenciesไมตองสงสยเลยวาพลเมองกลมเลกๆ ทมความคดและความมงมนยอมเปลยนแปลงโลกได อนทจรง นคอสงเดยวทท�าไดตลอดมา

มารกาเรต มด (Margaret Mead)

ค�าวา “มวลชนสนบสนน” กลายเปนค�าครอบจกรวาลอยบางส�าหรบเครอขายและปจเจกบคคลทเกยวพนในกจกรรมของกระบวนการสรางสนตภาพ กจกรรมเหลานมเปาหมายปองกนการยกระดบความรนแรง ยตการใชความรนแรงในความขดแยงทรอนแรง หรอความพยายามปรองดองหลงสงคราม นบตงแต จอหน พอล ลเดอรค น�าค�านมาใชเปนครงแรก ค�าค�านผานการแปรความหมายไปหลายครงและมความหมาย

96

มวลชนสนบสนนสนตภาพ

แฝงอกมากมาย กระนนกตาม ขอเสนอทเปนหวใจส�าคญคอ การท “ทองถนเปนเจาของ” กจกรรมการสรางสนตภาพ โดยใหบทบาทน�าและความส�าคญแกตวแสดงระดบทองถนทเกยวพนในกระบวนการเปลยนแปลงสงคม ค�านยามนยงคงเปนแกนกลางของค�านยามท มอยหลากหลาย ตามแนวคดของ ธาเนย พฟเฟนโฮลซ (Thania Paffenholz) “ความแตกตางทเปนกญแจส�าคญระหวางแนววธนกบ [แนววธ] การจดการความขดแยงโดยพลเรอนกอนหนานกคอ การมจดเนนทตวแสดงระดบทองถนภายในประเทศทตกอยทามกลางความขดแยง ซงไดรบการสนบสนนจากภายนอกผานมาตรการตางๆ”

สมาชกของ มวลชนสนบสนนสนตภาพ”แรกเรมเดมท à การเพมอ�านาจ ความละเอยดออนตอวฒนธรรมและพนธกรณระยะยาว คอเสาหลกสามเสาในการวางรากฐานของมวลชนสนบสนนสนตภาพ พฟเฟนโฮลซใหความส�าคญมากขนแกตวแสดงทเปนสมาชกของมวลชนสนบสนนสนตภาพและใหเหตผลวา มวลชนสนบสนนสนตภาพประกอบดวย “ตวแสดงทกคนจากภาคประชาสงคมทมการจดตงและไมมอาวธซงพยายามจดการความขดแยงอยางสนต” เมอใชกรอบแนวคดแบบปทสถาน นอรเบรต โรเพอส (Norbert Ropers) ใหเหตผลวามวลชนสนบสนนสนตภาพคอ “เครอขายทมชวตชวาของตวแสดงซงมไดผกตดกบรฐหรอพรรคการเมองใด พวกเขาตงปณธานทจะไมใชความรนแรงและปวารณาตนเพอจดประสงคทเปนประโยชนตอชมชน และดวยเหตนจงชวยถวงน�าหนกใหสงคมทแตกแยกเพราะการเมองเชงชาตพนธหรอศาสนา” สงทเหนไดชดในค�านยามเหลานกคอ การกดกนตวแสดงจากภาครฐและพรรคการเมอง (หรออนๆ) ออกไป โดยเฉพาะถาคนพวกนนใชความรนแรงเพอบรรลเปาหมายของตน ถงแมวาในระยะหลงๆ ปรากฏวาจ�าเปนตองขยายพนธมตรเชงยทธศาสตร

97

มวลชนสนบสนนสนตภาพ

เกนกวาภาคประชาสงคมและรวมเอาตวแสดงทอยในโครงสรางรฐและพรรคการเมองเขามาดวย ดงนนจงจ�าเปนตองมค�านยามทกวางกวาเดมวามวลชนสนบสนนสนตภาพประกอบดวยใครบาง

บรรทดฐานในการคดเลอกตวแสดงในกระบวนการสรางสนตภาพทองถนถาสมมตฐานนถกตอง กลาวคอ ตวแสดงทองถนและเครอขาย พนธมตร ฯลฯ จ�าเปนตองไดรบความชวยเหลอใหเขมแขงขนเพอ สรางสนตภาพทยงยนกวาเดม ถาเชนนน ใครทควรไดรบการสนบสนน หรอกลาวอกอยางหนง ใครท “ควรคา” แกการสนบสนนบาง?

บรรทดฐานของ “ความควรคา” สามารถมไดตงแตการ “มรากเหงาอยในประเทศนน” การแสดงถงความคดรเรม มโครงสรางพนฐานขององคกรอยแลว สะทอนความหลากหลายของสงคม (ความสมดลดานเพศภาวะ ความหลากหลายดานชาตพนธ ฯลฯ) ไปจนถงการยดมนอยางชดเจนตอหลกการประชาธปไตยและการแปรเปลยนความขดแยงโดยไมใชความรนแรง กลาวอยางกวางๆ กคอ มกถอกนวาตวแสดงจากภาคประชาสงคมเปนตวเอกหลกของมวลชนสนบสนนสนตภาพ สงทท�าใหเรองซบซอนกคอ ค�าวา “ภาคประชาสงคม” ยงไมเคยมค�านยามหนงเดยวทไดรบการยอมรบโดยทวไปเสยท ดงทมารตนา ฟชเชอร (Martina Fisher) ชใหเหน บางกใชค�าค�านเปน การจดประเภทเชงวเคราะห (analytical category) บางกใชค�าค�านในความหมายเชงบรรทดฐานมากกวา ความเขาใจประการหนงกคอ ค�าวา “ภาคประชาสงคม” หมายถงพนททางการเมองระหวางปจเจก บคคลกบรฐบาล ตวอยางเชนกลมสมาชกของเอนจโอ กลมสงคม รวมทงองคกรและเครอขายอนๆ กลมคนเหลานอาจแตกตางกนทงใน

98

มวลชนสนบสนนสนตภาพ

ขนาดและระดบทพวกเขามความสมพนธซงกนและกน

ฝายทใชค�าวาภาคประชาสงคมเปนกรอบแนวคดเชงวเคราะหมกชวา ตวแสดงจากภาคประชาสงคมอาจมบทบาทเชงลบดวยการเตมเชอไฟและขบเคลอนความขดแยงกได เมออางถงบทบาททไมไดตงใจของตวแสดงจากภาคประชาสงคมในประเทศรวนดา นกวชาการหลายคนเตอนวาอยาใชวธการทถก “ความขดแยงบงตา” ดวยการสรางความเขมแขงใหตวแสดงจากภาคประชาสงคมเพอเปนมาตรการตอบโต “โดยอตโนมต” ตอรฐทลมเหลวแลว/ก�าลงลมเหลว เพราะวธการนอาจน�าไปสผลพวงทไมเปนผลด นนคอท�าใหรฐทลมเหลวนนออนแอลงไปอก และกอใหเกดโครงสรางคขนานทมกไมมกลไกความรบผดตามระบอบประชาธปไตยขนมา ถงแมวาองคกรภาคประชาสงคมมความส�าคญ เพราะมนเปนระบบแกไขความผดพลาดทคอยบบใหผมอ�านาจรบผดตอการกระท�าของตน กระนนมนกไมสามารถและไมควรมาแทนทรฐทท�างานได ยงกวานน การสรางความเขมแขงใหภาคประชาสงคมหรอสรางมวลชนสนบสนนสนตภาพไมไดหมายความถงการตงเอนจโอใหมๆ แตหมายถงการยอมรบโครงสรางของภาคประชาสงคมทองถนทเขมแขงอยแลวตางหาก (เชนกลมสงคมดงเดมตามจารตประเพณ) รวมทงชวยรกษากลไกการคลคลายความขดแยงตามจารตประเพณไวดวย

ตวปวน” และ ผสงเสรม” สนตภาพถามมวลชนสนบสนนสนตภาพ กยอมมมวลชนสนบสนนสงคราม ผรบประโยชน (หรอผคาก�าไร) โดยตรงจากสงครามกคอผคนทเกยวของในเศรษฐกจของสงคราม เชน การคาอาวธ การขดรดทรพยากรธรรมชาตและการคายาเสพตด มวลชนสนบสนนสงครามมผลประโยชนในการ

99

มวลชนสนบสนนสนตภาพ

ท�าใหสงครามยดเยอและไมยอมสละสถานะอภสทธของตนงายๆ มนกระท�าตนเปนพลงดานลบและมบทบาทเชงรกในการท�าลายกระบวนการสนตภาพ เรองนท�าใหนกวชาการจ�านวนมากใหเหตผลในการกดกนตวแสดงเหลานดวยการสงเสรมเฉพาะมวลชนสนบสนนสนตภาพทนยามตวเองอยางชดเจน อยางไรกตาม ในหลายๆ กรณกไมมความ แตกตางชดเจนเดดขาดระหวาง “ตวปวน” กบ “ผสงเสรม” สนตภาพ บางครงตวแสดงกเปนทง “ตวปวน” กบ “ผสงเสรม” สนตภาพ (พรอมๆ กน) และมไมนอยทภายในฝาย “ตวปวน” เองกอาจมตวแสดงทเตมใจลองใชทางเลอกสนตภาพเชนกน ดงนนการยดตดค�านยามตายตวเกยวกบมวลชนสนบสนนสนตภาพ/สงครามโดยไมค�านงถงลกษณะพลวตของกระบวนการเปลยนแปลงทางสงคมเปนการมองทแคบเกนไป

ยกตวอยางเชน ทงชมชนพลดถนและภาคธรกจมกเปนไดทงผสงเสรมและตวปวนสนตภาพ ดงทวมาลาราชา (Luxshi Vimalarajah) และ ชราน (R. Cheran) ชใหเหน ชมชนพลดถนทกอใหเกดความขดแยงอยางชดเจน เชน ชาวเครด ชาวทมฬ และชาวปาเลสไตน ทใหเงนสนบสนนขบวนการกบฏตดอาวธ เปนผเตมเชอไฟใหความขดแยงในประเทศของตนตามล�าดบ ในขณะเดยวกน เมอขบวนการกบฏเขาไปเกยวพนในความพยายามเพอสนตภาพ พวกเขากไดรบความชวยเหลอดวยการถายโอนความรและผเชยวชาญเพอน�ามาซงเปาหมายของสนตภาพทใหญกวาเดม กระทงในชวงเวลาสงคราม การใหเงนสนบสนนกมการจดสรรเพอมาตรการฟนฟทจะชวยแกไขความจ�าเปนเรงดวนของประชาชนในพนททอยภายใตการควบคมของฝายกบฏ ประเดนนสามารถโตแยงกนไดวา ควรมองวามนเปนการเตมเชอไฟใหสงครามเพราะท�าใหฐานทมนฝายกบฏด�ารงอยไดยาวนานขน หรอควรมองวาเปนแคมาตรการหนงทจะชวยบรรเทาความทกขยากของมนษยและจงถอเปนมาตรการเพอสนตภาพอยางหนง ในท�านองเดยวกน ชมชน

100

มวลชนสนบสนนสนตภาพ

ธรกจทองถนมกถกมองวาไดก�าไรจากสงคราม แตในขณะเดยวกนกอาจใหการสนบสนนตอกจกรรมสงเสรมสนตภาพเชนกน

ขอเสนอแนะเพอขยายกรอบความคดกลาวโดยสรป การสรางสนตภาพในประเทศตางๆ ทตองทนทกขทรมานจากสงครามและการท�าลายลางมาหลายทศวรรษไมใชเรองงาย มนตองอาศยความพยายามรวมกนของชมชนภายนอกประเทศ ผใหทนและประชากรทองถนเพอแปรเปลยนความขดแยง การแสดงบทบาทเชงรกของประชาชนทองถนในมาตรการการสรางสนตภาพเปนพนฐานส�าคญตอการบรรลทางออกทยงยน กรอบความคดเกยวกบ “มวลชนสนบสนนสนตภาพ” มประโยชนในการเนนย�าใหเหนความส�าคญของการทคนทองถนเปนเจาของกระบวนการสรางสนตภาพโดยไดรบการสนบสนนจากภายนอกประเทศ (à การ แปรเปลยนความขดแยงอยางเปนระบบ) อยางไรกตาม ในความเปนจรง ขอบเขตทประชาชนทองถนจะรวมเปนเจาของและรวมก�าหนดยทธศาสตรการแทรกแซง ทงในแงเนอหาและการน�าไปปฏบต มกเปนเรองทชวนตงค�าถามอยางมาก

เรองส�าคญคอการยอมรบวา อยางนอยกควรมการตงเจตจ�านงในวธการของเราและพยายามหลกเลยงทจะกระท�าหรอแสดงทาทเหมอน “นกจกรวรรดนยมสนตภาพ” ถา “มวลชนสนบสนนสนตภาพ” จะ เปนกรอบความคดทมความหมาย ตวแสดงทองถนตองมสวนรวมในการตอบค�าถามตอไปน นนคอ มวลชนสนบสนนสนตภาพคออะไร? ตวแสดงคนไหนทจดอยในประเภทน? ท�าไมตวแสดงบางคนจงถกกดกนจากมวลชนสนบสนนสนตภาพทองถน? และวสยทศนเกยวกบสนตภาพทมรวมกนคออะไร?

101

มวลชนสนบสนนสนตภาพ

อางองและอานเพมเตมLederach, John Paul (1996). Preparing for Peace: Conflict

Transformation Across Cultures. Syracuse: Syracuse University Press.

Paffenholz, Thania (2002). Strengthening Peace Constituencies. Eschborn: GTZ.

Ropers, Norbert (2000). Die internen Akteure stärken! Krisenprävention und Konflikttransformation durch Friedensallianzen, in: Tilman Evers (Hrsg.). Ziviler Friedens-dienst. Erfahrungen - Konzepte - Aufgaben. Opladen: Leske+Budrich, 68-77.

แหลงขอมลออนไลนMartina Fischer (2011). Civil Society in Conflict Transformation:

Strengths and Limitations. Berghof Handbook for Conflict Transformation, online version, www.berghof-foundation.org > Publications > Berghof Handbook

Hannah Reich (2006). “Local Ownership” in Conflict Transformation Projects - Partnership, Participation or Patronage? (Berghof Occasional Paper No. 27), www.berghof-foundation.org > Publications > Conflict Research Publications

Luxshi Vimalarajah & R. Cheran (2010). Empowering Diasporas: The Dynamics of Post-war Transnational Tamil Politics. (Berghof Occasional Paper No. 31), www.berghof- foundation.org > Publications > Peace Support Resources

102

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – หลกการ

13 การใหการศกษาเกยวกบ สนตภาพ – หลกการ Peace Education – Principlesนบตงแตสงครามอบตขนในจตใจของมนษย การปกปองสนตภาพกตองสรางขนในจตใจของมนษยเชนกน

ยเนสโก

การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพมเปาหมายเพอลดความรนแรง สนบสนนการแปรเปลยนความขดแยง และผลกดนสมรรถภาพดานสนตภาพของปจเจกบคคล กลม สงคมและสถาบนใหกาวหนา การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพสรางขนบนสมรรถภาพในการเรยนร

103

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – หลกการ

ของประชาชน มนพฒนาทกษะ คณคาและความร ซงชวยวางรากฐานใหเกดวฒนธรรมของสนตภาพทยงยนในระดบโลก การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพสนใจทกชวงตอนของชวตและทกขนตอนในกระบวนการอบรมบมเพาะทางสงคม ซงมรายละเอยดเฉพาะเจาะจงในแตละบรบท แตกมแกนสาระและเปนไปไดในทกภมภาคทวโลกและในทกขนตอนของความขดแยง การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพเกดขนไดในสภาพแวดลอมหลากหลาย ทงทเปนทางการและไมเปนทางการ ในการเรยนรและการศกษาประจ�าวน ในการเตรยมตว การ

ความส�าคญของการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพเพอการ อยรวมกนอยางสนตไดรบการเนนย�าในแถลงการณและค�าประกาศมากมายของรฐบาล องคกรเอกชนและสมาคมทงในระดบชาตและนานาชาต ยเนสโกแถลงไวในอารมภกถาวา “นบตงแตสงครามอบตขนในจตใจของมนษย การปกปองสนตภาพกตองสรางขนในจตใจของมนษยเชนกน” ขอความน รวมทงทาทประเมนเชงวพากษวจารณของค�าแถลงน ชวยชน�าใหเกดการพฒนากรอบความคดวาดวยการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ ถงแมสมรรถภาพดานสนตภาพของปจเจก บคคลยอมมความส�าคญโดยไมมขอแม แตความซบซอนของสาเหตและรปแบบของความรนแรงหมายความวา การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพตองพยายามใชอทธพลทางการเมองและสนบสนนการ แปรเปลยนโครงสรางสงคมดวย พรอมกบโครงการ “ทศวรรษสากลเพอวฒนธรรมสนตภาพและความไมรนแรงเพอเดกของโลก” (2001-2010) องคการสหประชาชาตไดจดท�ากรอบอางองสากลเพมเตม เพอการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ กรอบความคด “วฒนธรรม -สนตภาพ” กลายเปนจดอางองส�าหรบการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพทไดรบการยอมรบทวโลก

104

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – หลกการ

น�าไปปฏบตและการประเมนโครงการทมกลมเปาหมายทคดสรรไวแลว ตลอดจนในการสนบสนนชวยเหลอแกระบบใหการศกษาเพอใหเกดความส�าเหนยกไวตอความขดแยง

ยงไมมกรอบความคดทเปนหนงเดยวกนในการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ อกทงวาทกรรมระหวางประเทศเกยวกบหวขอนกยงอยแคขนเรมตน หากมงหวงทจะบรรลความเขาใจรวมกนกตองค�านงถงบรบททางสงคม การเมอง เศรษฐกจ ประวตศาสตรและวฒนธรรมทหลากหลาย รวมทงจารตประเพณทแตกตางและระดบความเขมขนในการโตแยงอยางเปนระบบ ตลอดจนภาคปฏบตของการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพในระดบชาตดวย

แกนสาระตามค�านยามของการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพขางตน เราสามารถสรปแกนสาระไดจ�านวนหนงดงน:

1. การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพมเปาหมายดงนคอ (1) เพอยตสงคราม (2) เพอลดความรนแรงในครอบครว สงคมและการเมอง (3) เพอสงเสรมทศนะวาความขดแยงคอโอกาสส�าหรบการเปลยนแปลงดานบวก และประการสดทาย (4) เพอพฒนาวสยทศนเกยวกบสนตภาพและความสมานฉนทในหมประชากรโลก โดยไมขนกบตนก�าเนดทางชาตพนธ ศาสนา เพศภาวะ ภมหลงทางวฒนธรรมหรอสงคม และเพอท�าใหวสยทศนนกลายเปนความจรงขนมา

2. การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพตองรบมอกบขอทาทายหลกๆ ทมตอสนตภาพอยางเปนระบบ เชน ความขดแยง ความเกลยดชงและภาพพจนของศตร ความรนแรงและสงคราม ขอคนพบทเกยวเนอง

105

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – หลกการ

จากการศกษาเกยวกบสนตภาพและความขดแยงเปนสงทขาดไมได ความขดแยงเปนสงทตองยอมรบและตองวเคราะหอยางลงลกในความซบซอนของมนจนครบถวนเพอปองกนมใหมนยกระดบ รวมทงจดการกบมนอยางสรางสรรค (à ความขดแยง; การแปรเปลยนความขดแยง) การพจารณากลไกหลายอยางของความรนแรงอยางละเอยดจะชวยใหเราสามารถพฒนาความเขาใจเกยวกบความรนแรงไดมากขน ตลอดจนระบชปจจยความเสยงและมาตรการปองกนไดดวย เราตองไมมองวาสนตภาพเปนเงอนไขตายตว แตเปนกระบวนการของความรนแรงทลดลงและความยตธรรมทเพมมากขนตางหาก เราตองไมมองดวยวาสนตภาพเปนขอยกเวนตอกฎเกณฑ แตเปนกฎเกณฑทนานยมมากกวาตางหาก สนตภาพเปนไดทงเปาหมายเชงบรรทดฐานและแนวโนมเชงปฏบตส�าหรบลงมอกระท�าจรง ตวอยางเชน “หกเหลยมอารยธรรม” สามารถน�ามาใชเปนพนฐานส�าหรบการครนคดทบทวน คมอชน�าและเออใหเหนภาพความเชอมโยงระหวางเปาหมายเชงบรรทดฐานตางๆ ในแงน การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพมความเหลอมซอนอยางมนยส�าคญกบแนววธการอนๆ เชน การใหการศกษาเกยวกบสทธหนาทของพลเมองหรอสทธมนษยชน

3. การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพรเรมและสนบสนนกระบวนการเรยนรทางสงคมและการเมอง ซงเออใหพฤตกรรมทางสงคมดานบวก ความเหนอกเหนใจและศกยภาพส�าหรบการสอสารทไมใชความรนแรงไดววฒนาการเตบโต (ศกยภาพดานสนตภาพ) สงสมความรเกยวกบสนตภาพกบสงคราม ความขดแยงกบความรนแรง (ทกษะดานสนตภาพ) อกทงสงเสรมความเตมใจทจะแสดงความกลาหาญแบบพลเรอนและการตอสเพอสนตภาพ (ปฏบตการดานสนตภาพ) การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพเสนอขอแนะน�าภาคปฏบตใหแกการศกษาในครอบครวและสภาพแวดลอมกอนเขาโรงเรยน ในโรงเรยน

106

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – หลกการ

และในภาคการศกษาทไมเปนทางการ ความขดแยงในสงคมตองไม ถกปดบงอ�าพราง แตควรท�าใหทกคนมองเหนภายในกรอบของการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ และประการสดทาย การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพมเปาหมายทจะผสมผสานกระบวนการเรยนรทางสงคมและการเมองเขาดวยกน

4. กรอบความคดของยเนสโกเกยวกบ “Education for All” (EFA) เปนพนฐานส�าคญส�าหรบการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ เงอนไขเบองตนทเปนกญแจส�าคญตอความส�าเรจกคอ การยกเลกการลงโทษทางรางกายทกรปแบบ รวมถงการใชความรนแรงและการกดดนทางจตวทยาเพอเปนวธการในการถายทอดการศกษาดวย มนษยเราเรยนรจากประสบการณและไดรบประโยชนจากสภาพแวดลอมในการเรยนร

หกเหลยมอารยธรรม

การผกขาดอ�านาจ

การพงพาอาศยกนและการควบคมผลกระทบ

ความยตธรรมทางสงคม/ความเทยงธรรม

วฒนธรรมการจดการความขดแยงอยางสรางสรรค

การมสวนรวมทางการเมอง

หลกนตธรรม

ทมา: Dieter Senghaas 2007

107

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – หลกการ

ทสรางแรงบนดาลใจ ดวยวธใชสอประสมอยางเหมาะสมและเนนการสานเสวนา ประสาทสมผส อารมณ รวมทงอารมณขนลวนมบทบาทส�าคญในการออกแบบการจดการการเรยนร การปะทะสงสรรคกบ “คนอน” ไมวาจะเปนสมาชกของฝายขดแยงในสงคมหลงสงคราม ชนกลมนอยกบชนกลมใหญ หรอคนทองถนกบผอพยพ ลวนเปนสง ทขาดไมได

5. ประชาชนทวโลกจ�าเปนตองมพนทส�าหรบเรยนรและมประสบการณกบสนตภาพ ทงในระดบจลภาคของครอบครวและในชวตประจ�าวน ไปจนถงระดบมหภาคของสงคมและการเมองระหวางประเทศ แนววธการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพทหลายฝายเหนพองตองกนกคอ การอภปรายเกยวกบตวอยางของการสรางสนตภาพทประสบความส�าเรจและผมบทบาทน�าในการสรางสนตภาพดงกลาว บคคลตนแบบทแทจรงทสงเสรมหลกการการไมใชความรนแรงเปนสงทมประโยชน ผใหการศกษาและผสนบสนนการไมใชความรนแรงทโดดเดน (มาเรย มองเตสซอร [Maria Montessori], เปาโล แฟร [Paolo Freire], มหาตมะคานธ, มารตน ลเธอร คง [Martin Luther King]) ชวยสรางแรงบนดาลใจแกทฤษฎและการปฏบตของการใหการศกษา เกยวกบสนตภาพมายาวนาน พวกเขาชวยชน�ากรอบความคดและภาพพจนของการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพในภมภาคของตน ในลกษณะทแตกตางกนไป

6. วธการถายทอดการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพมบทบาทส�าคญในการโนมนาวประชาชนใหเชอมนในคณประโยชนของมน เชนเดยวกบสาระและความนาเชอถอของการเผยแพรแนวคดสนตภาพ วธการใหการศกษาตองปรบใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมทางสงคมและเทคโนโลยทก�าลงเปลยนแปลง ทกวนน การใชสอใหมๆ อยางกวางขวาง

108

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – หลกการ

(รวมทงอนเทอรเนต) ชวยเปดโอกาสใหมๆ ใหแกกระบวนการใหการ ศกษา ถงแมวาภาพของความรนแรงและลามกอนาจาร การเผยแพรโลกทศนทเตมไปดวยความเกลยดชงและการท�าสงครามไซเบอร อาจเปนภยคกคามตอการอยรวมกนอยางสนต แตสอใหมๆ กชวยอ�านวยความสะดวกใหแกการมสวนรวม การแบงปนความร รวมทงเสรภาพในการแสดงความคดเหนและการรบรขาวสารดวย การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพควรใชประโยชนสงสดจากโอกาสเชนนดวยการใชสอใหมๆ อยางเขมขน ทงการเผยแพรเอกสารออนไลน การเขาถงสอและการสรางเครอขายตางๆ

7. การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพในศตวรรษท 21 ตองเปน กระบวนการหลายลทางโดยวางพนฐานบนวธคดแบบองครวม เชอมโยงสมพนธกนและเปนระบบ ประสบการณแสดงใหเหนวา ถาการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพจะมความยงยน ตองเกยวพนกบ ตวแสดงจากหลายระดบ การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพมองเหนพนทการเรยนรทผถายทอดความร คร สอมวลชน คณะท�างานเอนจโอ สมาชกของฝายขดแยง ผน�าชมชนและนกการเมอง สามารถสนบสนนการพฒนาโครงสรางสนตภาพและวฒนธรรมของสนตภาพทแทจรงขนมา ทงนรวมถงการสรางระบบการศกษาทออนไหวตอความขดแยง ซงปองกนมใหมการใชสถาบนการศกษาไปในทางทผดเพอจดประสงคในการปลกปน แพรความเทจเกยวกบประวตศาสตรหรอสรางความเกลยดชงและความรนแรง ยงกวานน การพฒนา การน�าไปปฏบตและเปดประเดนเพอถกเถยงกนอยางกวางขวางเกยวกบหลกสตรการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพเพอสรางสมรรถภาพดานสนตภาพ เปนสงทยงมไดกระท�าใหบรรลผลมาเนนนานแลว

109

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – หลกการ

อางองและอานเพมเตมHarris, Jan M. (2004). Peace Education Theory, in: Journal of

Peace Education, Vol. l, No. l, 5–20.Salomon, Gavriel & Ed Cairns (eds.) (2010). Handbook on

Peace Education. New York / London: Taylor & Francis Group.

Senghaas, Dieter (2007). On Perpetual Peace. A Timely Assessment. New York, Oxford: Berghahn Books.

แหลงขอมลออนไลนCulture of Peace Manifesto 2000, www3.unesco.org/

manifesto2000/default.aspInterview with Gavriel Salomon (video), www.berghof-

foundation.org > Glossary > 13 peace education principlesInterview with Christoph Wulf (video), www.berghof-

foundation.org > Glossary > 13 peace education principles [in German]

110

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – วธการ

14 การใหการศกษาเกยวกบ สนตภาพ – วธการ Peace Education - Methodsประสบการณก�าหนดความเปนจรง

แอรนต ฟอน กลาเซอรเฟลด (Ernst von Glaserfeld)

การวจยแสดงใหเหนวา ความส�าเรจของการแทรกแซงดวยการเรยนรสวนใหญขนอยกบวธการใหการศกษาทเลอกมาใช กลาวอกอยางหนงคอ กระบวนการสอนหรอการอ�านวยความสะดวกมความส�าคญอยางยงในการบรรลผลลพธการเรยนรเชงบวก แนวคดนใชไดกบการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแยงดวย ในเชง

111

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – วธการ

นรกตศาสตร “วธการ” (method) มาจากค�าภาษากรก methodos หมายถง “การด�าเนนตามเสนทางหนง” ดงนน วธการคอแนวทางการเรยนรหรอกรอบความคดในการเรยนรทน�าไปสผลลพธทปรารถนา ซงจ�าเปนตองมการวางแผน เตรยมตวและน�าไปปฏบตอยางเหมาะสม มนมความส�าคญยง โดยเฉพาะในบรบทของการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ (และ à การแปรเปลยนความขดแยง) กลาวคอ วธการ (ตางๆ) ทเลอกมาใชชวยเตมเตมและปรบปรงผลลพธทปรารถนาใหดยงขน

ท�าไมวธการบางอยางจงขาดไมไดในภาคปฏบตของการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแยง? วธการมบทบาทเปนตวกลางระหวางเนอหาการเรยนรและบคคลผเรยนร วธการชวยกระตนและเสรมสรางสมรรถภาพการเรยนรทจ�าเปนตอกระบวนการเรยนรทซบซอนเกยวกบประเดนตางๆ อาท บรบทและสาเหตของความขดแยง ผลประโยชนและความตองการของแตละฝาย ผลพวงของพฤตกรรมบางอยาง หรอปฏบตการทางการเมอง เปนตน การ ศกษาวจยชวยชใหเหนการขาดประสทธผลของแนววธเชงก�าหนดสงสอน (prescriptive approach) (เชน การเรยนรดวยการทองจ�า) ในขณะทแนววธแบบกระตน (elicitive approach) กลาวคอ วธการทประกอบดวยการศกษาแบบกลม การสานเสวนาและการท�างานรวมกลม แสดงถงความมประสทธผลมากกวา

การวจยดานชวประสาทวทยาใหหลกฐานสนบสนนความเขาใจทเรามตอการเรยนรวา มนเปนกระบวนการของปจเจกบคคลทจะขยายความหลากหลายของเงอนไขการเรยนรและลลาการเรยนรแบบตางๆ (ภาพ เสยง สอสาร การสมผสและการเคลอนไหวรางกาย) ซงแตละอยาง กแตกตางกนไปในตวผเรยนรแตละคน การเลอกสรรและการปรบใช

112

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – วธการ

วธการอยางเหมาะสมจงมความส�าคญอยางยง ประเดนนยงเหนไดชดจากการใชละครเปนเวทส�าหรบการเรยนร เกยวกบความขดแยง เอากสโต โบอล (Augusto Boal) พฒนา “ละครของผถกกดข” (Theatre of the Oppressed) ขนมาในทศวรรษ 1960 และ 1970 เขาสรางหลกสตรเกยวกบมมมองทกวางขวางรอบดานมาก แทนท บทพดเดยวดวยบทสนทนาและปลกพลงงานเพอการเปลยนแปลง ทกวนน วธการนรจกกนทวโลกในชอ “วธการของการเปลยนแปลงสงคม” (Method of Social Change)

เรองส�าคญคอการไมยอมรบกรอบความคดแบบ “เทคนค” และการประยกตใชวธการตางๆ วธการหนงๆ ตองครอบคลมความเขาใจเฉพาะของสงทตงใจจะเรยนร ความเขาใจนควรเคารพผเรยนในฐานะมนษยทมอสระในตวเอง การสนบสนนผเรยนคอจดประสงคทเปนหวใจของวธการ นหมายความวาบคลกภาพของผสอนมความส�าคญอยางยงยวด นอกเหนอจากความรความเชยวชาญในหวขอนนๆ และความเขาใจตอพลวตของกลม เรองนใชไดกบการเปนผอ�านวยความสะดวกใน การแปรเปลยนความขดแยงเชนกน มนคอการซมซบความรและประสบการณในสวนของผสอนหรอผอ�านวยความสะดวก ซงกอใหเกดประสบการณการเรยนรในเชงบวกและบรรลผลตามตองการ นกเรยนหรอผเขารวมตองสามารถไววางใจครหรอผอ�านวยความสะดวก

หลกการวธการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพไมใชสงทกระท�าตามอ�าเภอใจ แตวางพนฐานบนหลกการเจดประการดงน:

113

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – วธการ

Î การเรยนรตนแบบ : ลดทอนความซบซอนของความเปนจรงลง ดวยการระบชและใหความสนใจตอความเชอมโยงตางๆ ภายในพนทประเดนปญหาทยาก ซงมกไมเหนชดเจนในทนท

Î เปรยบตางและเนนย�า : วธการทมงความสนใจไปททศนคตบางอยางหรอทศนคตทมอทธพล รวมทงแงมมทมปญหา

Î การเปลยนมมมอง : สงเสรมความเหนอกเหนใจดวยการขยายจดยนของผเรยนเอง ซงอาจไมยดหยนและหยงรากฝงลก เพอเปดทางใหเกดมมมองทมความเปนพหนยม

Î ความแจมชดและความสามารถในการมองเหนความเชอมโยง : ใชกลวธตางๆ เชน การสรางมโนภาพ เคลอนยายประเดนทมปญหา จากความเปนนามธรรมเอามาเชอมโยงกบประสบการณรปธรรมของตวผเรยน

Î เนนการปฏบต : หวขอและประเดนตางๆ จะเขาถงไดงายขนดวยกจกรรมและการเรยนรดวยประสบการณ

Î เนนกลม : สงเสรมการท�างานเปนกลมและการชวยเหลอกนเพอท�าใหเกดการเรยนรรวมกนเปนกลม

Î การเพมอ�านาจ : สรางทกษะทสงเสรมความเชอมนในตวเองและความเปนอสระ

การสรางพนทส�าหรบการปะทะสงสรรควธการทใชในการใหการศกษามกแยกออกเปน “วธการเชงมหภาค” กบ “วธการเชงจลภาค” อยางแรกหมายถงสภาพแวดลอมของการเรยนรทงหมด (เชน การสรางสถานการณจ�าลอง) ในขณะทอยางหลงหมายถงกจกรรมแตละอน (เชน การอภปรายกลม การวเคราะหบคลกภาพ เปนตน)

114

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – วธการ

แนววธพนฐานของการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพคอการสรางพนทเพอการปะทะสงสรรค การแลกเปลยนและการอภปรายเชงวพากษวจารณ พนทเหลานไมไดสรางและรกษาไวดวยตวมนเอง การออกแบบและการใชพนทตองมการประยกตใชความรสกละเอยดออนเขามาดวย แนววธในการสรางพนทตอไปนมความนาสนใจเปนพเศษดงน:

Î การสอสารและการสานเสวนา อ�านวยความสะดวกใหเกดความแจมชด การววาทะและชวยใหบรรลถงความกลมเกลยว ความเขาใจและการประนประนอมทดกวาเดม

Î การปะทะสงสรรค ทงเปนทางการและไมเปนทางการ ทงในระดบชาตและระหวางประเทศ สงเสรมการเรยนรขามวฒนธรรม สลายอคตและทศนคตตายตว

Î แนววธทเนนการแสดง ใชชองทางออกแบบทสรางสรรคและการใชรางกาย ดงดดการเรยนรดวยประสาทสมผสทงหมด วธการมทง การละคร (เชน ละครแทรกสดหรอ Forum Theatre) ศลปะและดนตร (เชน โครงการฮปฮอป) ละครทใชรางกายในการสอสาร (physical theatre) กฬาและเกมส (เชน ฟตบอลขางถนน)

Î ตวอยางการปฏบตทดทสดและบคคลตนแบบ สามารถกระตนใหเกดการอภปรายถกเถยง ตลอดจนส�ารวจดอตลกษณกบขอบเขต (เชน โครงการ Peace Counts หรอ Search for Local Heroes)

Î แนววธทเนนสอ มไดตงแตการวเคราะหหรอออกแบบสอสงพมพและสอโสตทศนไปจนถงการใชสอใหม (อนเทอรเนต) และเครอขายสงคมออนไลน

Î การสอสารแบบเมตา (Meta-communication8 หรอการตความการสอสาร) การสะทอนความคดเหนและการประเมน เปน

8 เปนวธการศกษาพลวตและความสมพนธทแวดลอมการสอสารนนๆ

115

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – วธการ

สวนประกอบส�าคญของการคร นคดทบทวน การตงค�าถามถงจดประสงคของการท�างานและการพฒนาตอไปขางหนา การประเมนเชงวพากษวจารณตองเปนแกนสาระในแนววธขางตน จงจะท�าใหเกดการพฒนาตอไปได

การเรยนรอยางตอเนองวธการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพสามารถบรณาการเขาสสภาพแวดลอมทางการศกษาในชวตประจ�าวนไดหลากหลายรปแบบ รวมทงในภาคปฏบตการสนตภาพทมอย แลวดวย (การสอนในชนเรยน การจดงานแบบครงเดยวจบ การสมมนา) อยางไรกตาม มนเหมาะ กบโครงการระยะยาวมากทสด ซงหลงจากผานการวเคราะหอยางละเอยดลออรอบดานแลว กสามารถจดท�าเปนเอกสาร แปลเปนรปแบบการเรยนรทเหมาะสมและเผยแพรในวงกวางมากขน การประยกตใชวธการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพจ�าเปนตองมความเขาใจเปนพเศษถงสงทมงหมายจะเรยนร รวมทงมทกษะและคณสมบตตรงประเดน ตลอดจนบรณาการไวในหลกสตรของโรงเรยนตามความเหมาะสม

ในปจจบนมหลกฐานเชงประจกษนอยมากเกยวกบความกาวหนาทจบตองไดและการประยกตใชวธการน มการวจยนอยมากทส�ารวจตรวจสอบผลลพธของวธการนโดยเฉพาะ เราตองยดหลก “ปลอดภยไวกอน” เสมอ อยางนอยทสด วธการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพตองหลกเลยงการผลตซ�าโครงสรางของความรนแรงภายในกระบวนการเรยนร ในขณะเดยวกนกสรางบรรยากาศทมความละเอยดออนและเปดกวางทางวฒนธรรม

116

การให การศกษาเกยวกบสนตภาพ – วธการ

อยางไรกตาม สงส�าคญทสดคอ วธการทงหมดตองซอสตยตอปณธานพนฐานของการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ การประยกตใชวธการเหลานตองกอปรดวย “ปฏสมพนธทอยภายใตกฎเกณฑ” อนถอเปนเครองหมายของการปฏบตอยางมออาชพ ซงตองมองคประกอบของการครนคดทบทวนและการประเมน (à ภาคปฏบตของการครนคด ทบทวน)

อางองและอานเพมเตมBoal, Augusto (1979). Theatre of the Oppressed. London: Pluto Press.Gugel, Günther (2011). 2000 Methoden für Schule und Lehrerbildung. Das

Große Methoden-Manual für aktivierenden Unterricht. Weinheim und Basel: Beltz.

Matiru, Barbara, Anna Mwangi & Ruth Schlette (eds.) (1995). Teach Your Best - A Handbook for University Lecturers. Frankfurt/M.: Verlag für Interkulturelle Kommunikation.

แหลงขอมลออนไลนPeace Counts on Tour, www.youtube.com/watch?v=MnFpdU-

5BPI [in German]Hannah Reich (2009). Enacting Places of Change. Interactive

Theatre as Instrument for Post-war Peacebuilding in Lebanon. Berlin: sabisa - performing change, www.sabisa.de/sabisa/picture/upload/File/Report_Enacting_Places-of-%20Change.pdf

Dirk Sprenger (2005). The Training Process: Achieving Social Impact by Training Individuals? Berghof Handbook for Conflict Transformation, online version, www.berghof- foundation.org > Publications > Berghof Handbook

117

การสนบสนนสนตภาพ – โครงสร างและกระบวนการ

15 การสนบสนนสนตภาพ – โครงสรางและกระบวนการ Peace Support – Structures and Processesสองนกรบททรงพลงมากทสดคอความอดทนและกาลเวลา

ลโอ ตอลสตอย (Leo Tolstoy)

ความเขาใจแจมแจงพนฐานประการหนงทเกดจากความพยายามของนานาชาตหลงสงครามเยนในอนทจะปองกน ยตและแปรเปลยนความขดแยงยดเยอกคอ มนตองใชเวลา ไมใชแคหลายป แตมกตองใชเวลาหลายทศวรรษ กอนจะกาวสชวงตอนทยอนคนไมไดแลว ในหลายกรณ

118

การสนบสนนสนตภาพ – โครงสร างและกระบวนการ

โลกตองกระเสอกกระสนผานชวงตอนยาวนานและเจบปวดของ “ไมมสงคราม ไมมสนตภาพ” โดยทตวแสดงในชมชนนานาชาตและนกกจกรรมสนตภาพระดบรากหญาตองตอสกบค�าถามวาควรท�าอะไรบางเพอรเรมและสนบสนนการเปลยนแปลงอยางสนต

ค�าตอบตอค�าถามนสรปรวมความไดภายใตค�าวา “การสนบสนนสนตภาพ” ซงความหมายของค�าค�านเปลยนไปในชวง 20 ปทผานมา แตในปจจบนมความเขาใจเบองตนวาหมายถงการเนนความจ�าเปนของการใหก�าลงใจ ใหความเชอมนและสรางความเขมแขงใหแก ความพยายามทกๆ ดานทงจากคนในและคนนอกในอนทจะโนมนาวใหผท�าการรบยอมยตการสรบและแปรเปลยนความขดแยง แมวาในตอนเรมตนมนอาจหมายถงกจกรรมสนบสนนทเกยวของกบกระบวนการระยะสนเปนหลก เชน การตดตามตรวจสอบการเลอกตง หรอการไกลเกลยระหวางประเทศ แตเดยวนรวมถงการสรางโครงสรางระยะยาวทผสมผสานกบกระบวนการแปรเปลยนตางๆ เชน การสานเสวนาระดบชาต เปนตน

ววฒนาการของกรอบความคดค�าวา “การสนบสนนสนตภาพ” ตอนแรกเปนทนยมในประชาคมนกการทตในชวงทศวรรษ 1990 โดยเปนค�าเรยกยอๆ ของ “ปฏบตการสนบสนนสนตภาพ” (Peace Support Operations-PSOs) ทหมายถงความจ�าเปนในการสนบสนนภาคพลเรอนของสหประชาชาต รวมทงกจกรรมรกษาสนตภาพระหวางประเทศและสงเสรมสนตภาพอนๆ ปฏบตการสนบสนนสนตภาพเปดโอกาสใหตวแสดงทไมใชกองทพเขามามบทบาทส�าคญในภาคความมนคง ซงเปนพนททคนเหลานไมเคยมบทบาทโดดเดนในชวงสงครามเยน นอกจากน ภารกจอนๆ

119

การสนบสนนสนตภาพ – โครงสร างและกระบวนการ

ของพลเรอน เชน การคมครองสทธมนษยชน การสงเสรมหลกนตธรรมและระบอบประชาธปไตยแบบหลายพรรคถกรวมไวในปฏบตการสนบสนนสนตภาพดวย

ตนก�าเนดของค�าค�านอกทางหนงสามารถสบสาวยอนกลบไปทการขยายเครองมอและวธการภายในปรมณฑลของการสรางสนตภาพดวยการทตแบบดงเดมและการทตเชงปองกน (preventive diplomacy) โดยเฉพาะในกรอบการท�างานของสหประชาชาต ใน ค.ศ. 2006 คณะกรรมาธการเสรมสรางสนตภาพของสหประชาชาต (PBC) กลายเปนสถาบนระดบสงสดในการสนบสนนความพยายามสรางสนตภาพภายในโครงสรางของสหประชาชาต มนเปนองคกรใหค�า ปรกษาทจดท�ารายงานตอสมชชาใหญแหงสห ประชาชาต คณะมนตร

ในป 2010 การประชมของผเชยวชาญชาวแอฟรกนทจดโดย UNDP ในเมองไนวาชา ประเทศเคนยา ไดก�าหนดค�านยามวาโครงสรางพนฐานส�าหรบสนตภาพ (I4P) คอ “...เครอขายทมพลวตของโครงสราง กลไก ทรพยากร คณคาและทกษะทพงพาอาศยกน ซงสรางคณปการตอการปองกนความขดแยงและกระบวนการสรางสนตภาพในสงคมผานการสานเสวนาและการปรกษาหารอ” มลนธ Berghof นยามโครงสรางสนบสนนสนตภาพในผลงานของตนเองวา “...โครงสรางและองคกรทมความเปนสถาบนทกอตงขนและไดรบมอบหมายอ�านาจจากฝายขดแยงอยางนอยหนงฝาย กอน ระหวางหรอหลงจากมการเจรจาสนตภาพอยางเปนทางการ ดวยจดมงหมายทจะสนบสนนฝายนนๆ กระบวนการ...หรอการน�าผลลพธของกระบวนการเจรจา การสานเสวนาหรอการไกลเกลยไปปฏบต”

120

การสนบสนนสนตภาพ – โครงสร างและกระบวนการ

เศรษฐกจและสงคม (ECOSOC) และคณะมนตรความมนคง รวมทงสามารถใชสถาบนใหมอกสองแหง นนคอ ส�านกงานสนบสนนการ เสรมสรางสนตภาพ (PBSO) และกองทนเสรมสรางสนตภาพ (PBF) ในขณะทสถาบนเหลานมจดเนนหลกอยทกระบวนการสรางสนตภาพหลงความขดแยง (โดยพฤตนยกคอหลงสงคราม) สหประชาชาตกสรางศกยภาพการไกลเกลยขององคกรเองดวย ใน ค.ศ. 2007 หนวยสนบสนนการไกลเกลย (MSU) กอตงขนภายในแผนกกจการการเมองของสหประชาชาต (DPA) ทรพยากรส�าคญของหนวยงานนคอคณะส�ารองผเชยวชาญการไกลเกลย (SBT) SBT คอยชวยเสรมกลไกสนบสนนอนๆ ของสหประชาชาต เชน “คณะทตพเศษ” ซงท�าหนาทวางรากฐานการตดตอโดยตรงและลบสดยอดระหวางฝายขดแยงกบชมชนระหวางประเทศ รวมทงระหวางฝายขดแยงดวยกนเอง หรอระหวาง “กลมมตร”

คขนานไปกบความพยายามพหภาคและการท�างานทมสหประชาชาตเปนศนยกลาง แรงบนดาลใจจากประสบการณการจดการวกฤตการณระดบชาตหลากหลายแหงและกรอบความคดของภาคประชาสงคม ท�าใหวาทกรรมในระยะหลงมงเนนท “โครงสรางพนฐานเพอสนตภาพ” หรอ “โครงสรางสนบสนนสนตภาพ” ในระดบชาต วาทกรรมเหลานเนนความจ�าเปนในการวางรากฐานเครอขายและ/หรอสถาบนทถาวรมากขนภายในประเทศทมแนวโนมความขดแยงและสงคมทแตกแยก เพอคอยลดระดบวกฤตการณ สรางพนทส�าหรบ àการสานเสวนา การเจรจาและการไกลเกลย รวมทงเพมอ�านาจใหฝายตางๆ สามารถเรยกรองผลประโยชนของตนไดอยางมประสทธภาพดวยวธการทไมใชความรนแรง (àการเพมอ�านาจ) ฯลฯ เครอขาย/สถาบนเหลานสามารถจดตงแยกตางหากส�าหรบฝายตางๆ ทเกยวของ เชน เมอฝายขดแยง

121

การสนบสนนสนตภาพ – โครงสร างและกระบวนการ

สามารถเจรจาตอรองกนจนกอตง “เลขาธการสนตภาพ” ของตนเองขนมาได ดงเชนทเกดขนในศรลงกาตงแต ค.ศ. 2002-2006 หรอวางโครงสรางทเปดกวางและกลไกกระบวนการ ดงเชนสภาสนตภาพแหงชาตของกานาทกอตงขนในป 2011 เปนตน

โครงสรางสนบสนนสนตภาพมตวอยางมากมาย อาท Î กระทรวงสนตภาพ (เชน คอสตารกา เนปาล กานา เคนยา ซดานใต)

Î คณะกรรมาธการเพอน�าขอตกลงสนตภาพไปปฏบตและรวบรวมความพยายามเพอสนตภาพเขาดวยกน ฯลฯ (เชน กวเตมาลา อฟกานสถาน เซยรราลโอน)

Î เลขาธการสนตภาพทครอบคลมหลายฝายและเปดกวาง (เชน แอฟรกาใต)

Î เลขาธการสนตภาพและองคกรทปรกษาของแตละฝาย (เชน ศรลงกา ฟลปปนส)

Î การสานเสวนาระดบชาตและหนวยงานสนบสนน (เชน เบนน ไนเจอร อฟกานสถาน เลบานอน)

Î สมชชาสนตภาพทองถน (เชน แอฟรกาใต นการากว ไอรแลนด เหนอ)

Î คณะกรรมาธการผ เชยวชาญและคณะท�างานเฉพาะกจ (เชน การตดตามตรวจสอบขอตกลงการหยดยงและผลกดนใหมการปฏบต การปลดอาวธและคนอดตนกรบสสงคม คณะกรรมาธการคนหาความจรงและการปรองดอง คณะกรรมาธการเพอการปฏรปการเมอง)

122

การสนบสนนสนตภาพ – โครงสร างและกระบวนการ

พนท (รวม) ส�าหรบกระบวนการสนตภาพการวางโครงสรางและกระบวนการสนบสนนสนตภาพทหลากหลายท�าใหนกเสรมสรางสนตภาพและผเชยวชาญดานการแปรเปลยนความขดแยงเกดความสนใจเพมขนวา มวธการท�างานอยางไรบางทจะชวยใหบรรลผล “แบบทวขนเรอยๆ” และท�าอยางไรจงจะสรางกระบวนการทยงยนส�าหรบ “การเปลยนแปลงระบบ” จากความขดแยงยดเยอใหกลายเปนสนตภาพยดเยอ ยงกวานน มความเขาใจเกดขนดวยวา กระบวนการสนตภาพจ�าเปนตองม “พนท” หรอ “ฉนวน” ทคดมาอยางรอบคอบ คงอยระยะยาวและตกลงรวมกน ทงนเพอจดการกบประเดนปญหาหลายทบหลายชนทเกยวโยงกบการแปรเปลยนความขดแยง การอภปรายเกยวกบประเดนปญหาเหลานชวยสรางความเขาใจแจมแจงและบทเรยนใหเรยนรอยางตอเนอง ซงจะชวยปรบปรงทฤษฎและการปฏบตของการแปรเปลยนความขดแยงไดมาก

ความเขาใจประการแรกเกยวของกบความส�าคญของโครงสรางและกระบวนการททองถนและประเทศนนๆ เปนผเจรจาตอรองและเปนเจาของ ในขณะทหนวยงานระหวางประเทศและตวแสดงจากภายนอก อนๆ อาจมบทบาทส�าคญในการสรางแรงบนดาลใจและสงเสรมกจกรรมเหลาน แตกจกรรมทงหมดตองหยงรากมนคงภายในสงคม นนๆ ในท�านองเดยวกน บทบาทส�าคญของผไกลเกลยเพอสนตภาพทเปนคนใน กลไกส�าหรบการสรางสนตภาพทมความถาวรมากขนและการแปรเปลยนความขดแยง จ�าตองอาศยนกตอสตวเอกทเปนคนในและเสยงสะทอนสอดรบกนบางอยางกบวฒนธรรมทองถนและระดบชาต

ความเขาใจประการทสองเกยวของกบโครงสรางการสนบสนนทเปดกวาง ถงแมในหลายกรณ ความแตกแยกระหวางฝายตางๆ อาจลก

123

การสนบสนนสนตภาพ – โครงสร างและกระบวนการ

จนตางฝายตางเหนแตภาพกลไกการสนบสนนทเขาขางฝายตน เชน เลขาธการสนตภาพและองคกรทปรกษาแยกคนละชด แตเปาหมายระยะกลางและระยะยาวควรเปนการหลอมรวมหนวยงานเหลานเขาดวยกนหรอสรางกลไกและองคกรใหมทสามารถเชอมโยงทกฝายเขาดวยกนอยางเปนระบบ ศกยภาพในการแปรเปลยนของกลไกการสนบสนนเหลานจะมประโยชนมากทสดหากสรางพนทรวมกนทยงยนส�าหรบการแกไขปญหารวมกน

ความเขาใจและบทเรยนชดทสามทเกดขนเกยวโยงกบค�าถามวา ท�าอยางไรใหโครงสราง กระบวนการและกลไกตางๆ มการสนบสนนและสงเสรมซงกนและกนใหมากทสดเทาทจะท�าได ส�าหรบกจกรรมคลคลายความขดแยงรนแรก ค�าตอบคอแนววธหลายลทาง (Track) เสรมกน โดยหวงวาแตละลทางจะ “ชวยเสรม” ใหกนโดยอตโนมตเมอถงขนตอนใดขนตอนหนง แตเมอเวลาผานไป การมองโลกแงดเชนนถกแทนทดวยกรอบความคดเกยวกบกระบวนการสนตภาพทไมใชเสนตรง ซงมความซบซอนและทะเยอทะยานมากกวาเดม (à การแปรเปลยนความขดแยงอยางเปนระบบ) โดยทโครงสรางสนบสนนสนตภาพกปรบตวตามไปดวย

124

การสนบสนนสนตภาพ – โครงสร างและกระบวนการ

อางองและอานเพมเตมKumar, Chetan (2011). Building National “Infrastructures for

Peace”: UN Assistance for Internally Negotiated Solutions to Violent Conflict, in: Susan Allen Nan, Zachariah Cherian Mampilly & Andrea Bartoli (eds.). Peacemaking: From Practice to Theory, Volume 1. Westport, CT: Praeger, 384–399.

Odendaal, Andries (2010). An Architecture for Building Peace at the Local Level: A Comparative Study of Local Peace Committees. New York: UNDP Bureau for Crisis Prevention and Recovery.

van Tongeren, Paul (2011). Infrastructures for Peace, in: Susan Allen Nan et al. (eds.). Peacemaking: From Practice to Theory, see above, 400-419.

แหลงขอมลออนไลนBerghof Peace Support (2010). Strengthening Support Structures

for Peace Negotiation, Mediation and Dialogue, www.berghof-foundation.org > Publications > Peace Support Resources

CDA Collaborative Learning Projects, Cumulative Impact Studies, www.cdainc.com

125

ภาคปฏบตของการคร นคดทบทวน : การตดตามตรวจสอบ การประเมนและการเรยนร

16 ภาคปฏบตของการครนคดทบทวน : การตดตามตรวจสอบ การประเมน และการเรยนร Reflective Practice : Monitoring, Evaluation & Learningพยายามอกครง ลมเหลวอกครง ลมเหลวดกวาเดม

แซมมวล เบกเกตต (Samuel Beckett)

ท�าไมมวครนคดทบทวนในเมอมอะไรตองท�าอกมากมาย? ในสภาพแวดลอมทซบซอน เชน ความขดแยงทยดเยอ นกปฏบตทพยายาม

126

ภาคปฏบตของการคร นคดทบทวน : การตดตามตรวจสอบ การประเมนและการเรยนร

ท�าใหสถานการณดขนตองลดทอนความซบซอนลงและระบชพลวตทเปนกญแจส�าคญใหได นคอขอทาทายและเมอมองยอนกลบไป เรามกพบวาเรานาจะท�าไดดกวานน ดวยเหตนเราจงตองพจารณาความสามารถของเราเองในการปรบตวตอความทาทายทเผชญดวย หนทางหนงคอการเรยนรจากสงทเราท�าในอดต ดวามนไดผลแคไหนอยางไร สงเกตกจกรรมในปจจบนและประเมนขอบเขตทจะปรบปรงใหดขน ส�าหรบบคคลและองคกรทท�างานดานความขดแยงและสนตภาพ การไมครนคดทบทวนและเรยนรอาจน�าไปสความผดพลาดซ�าๆ และการเสยโอกาส

“M & E” หรอการตดตามตรวจสอบ (monitoring) และการประเมน (evaluation) คอองคประกอบส�าคญของกระบวนการครนคดทบทวนและการเรยนร อกทงเปนเนอแทของ à การแปรเปลยนความขดแยงดวย

การตดตามตรวจสอบ หมายถงการตรวจสอบอยางสม�าเสมอและการครนคดทบทวนเกยวกบ “ชองวาง” ระหวางผลลพธทคาดหวงของการแทรกแซงกบความเปนจรงทเกดขน โดยปรบกจกรรมและวาระ บนพนฐานของ “การเรยนรทคอยๆ สงสม” ทงหมดจงขนอยกบวตถประสงคทชดเจนเปนหลกและจะบรรลถงจดหมายทตงไวอยางไร ในสภาพแวดลอมของความขดแยง โครงการและโปรแกรมตางๆ ตองมสวนประกอบของการตดตามตรวจสอบบรรยากาศ เพอคอยตรวจจบผลกระทบเชงลบของโครงการทมตอบรบทนนๆ รวมทงความเสยงใดๆ กตามทสภาพแวดลอมของความขดแยงอาจกอใหเกดแกโครงการ ระบบตดตามทไวตอการตรวจจบความขดแยง ตลอดจนระบบตดตามการแปรเปลยนความขดแยง จงจ�าเปนตองมเครองบงชบอกผลลพธและผลกระทบทตงใจใหเกดขน รวมทงความเสยงตางๆ ดวย

การประเมน เปนสวนเสรมของการตดตามตรวจสอบการน�าโครงการ

127

ภาคปฏบตของการคร นคดทบทวน : การตดตามตรวจสอบ การประเมนและการเรยนร

ไปปฏบตอยางตอเนอง ซงเกดขนในหลายชวงตอนหลงจากน�าโครงการหรอบางสวนของโครงการไปปฏบตจรงแลว มนอาจท�าเปน การภายใน (ประเมนตวเอง) หรอภายนอก โดยมคนอนเขามารวมประเมนและผสมผสานกบความคดเหนทสะทอนกลบมา สวนใหญ มกใชทงสองวธการผสมกน การประเมนสามารถแบงประเภทตามเปาหมายทวางไว ปฏสมพนธระหวางผ ประเมนกบคณะท�างาน (ภายใน ภายนอก รวมกน) หรอจดเนน/จงหวะเวลา การประเมนพฒนาการจะพจารณาความกาวหนาลาสดและแนะน�าการปรบปรงแกไข ในขณะทการประเมนสรปจะวดความส�าเรจโดยรวม สวนใหญหลงจากท�าการแทรกแซงไปแลว การประเมนผลกระทบจะท�าหลงจากแทรกแซงไปแลวระยะหนงและมงเนนทความเปลยนแปลงทโครงการกอใหเกดขนในบรบทความขดแยง

สมมตฐานทชดเจนคอพนฐานส�าหรบการตดตามตรวจสอบและการประเมน (M&E)การครนคดทบทวน โดยเฉพาะการตดตามตรวจสอบและการประเมน ยอมขนอยกบความชดเจนของโครงการ M&E จะมประโยชนเมอระบสมมตฐานและขอสนนษฐานไวตงแตชวงตอนการวางแผนโครงการและบนทกไวเปนลายลกษณอกษรชดเจนในเอกสาร แผนภาพของ สายโซผลลพธ (results chains) และตวชวดตางๆ การแสวงหา ความชดเจนนยงมความส�าคญมากขนในสภาพแวดลอมทมการ แบงขว ซงการสอสารตองขามเสนแบงของวฒนธรรม ภาษาและ ระยะทาง ทงหมดนท�าใหตองตงค�าถามกบตวเองและหนสวนอยางสม�าเสมอวา เรามความเขาใจเรองเปาหมายตรงกนหรอเปลาและ เราคาดหวงทจะบรรลเปาหมายอยางไร?

128

ภาคปฏบตของการคร นคดทบทวน : การตดตามตรวจสอบ การประเมนและการเรยนร

สมมตฐานทชดเจนมประโยชนอยางไรตอการแปรเปลยนความขดแยงทดขน ดไดจากการทมลนธ Berghof เขาไปท�างานกบระบบการศกษาในโบลเวย ยกตวอยางเชน กจกรรมหนง (เชน การประชมเชงปฏบตการเกยวกบการแกปญหา) อ�านวยใหเกดผล (output) (ความสามารถในการเขาใจมมมองหลากหลาย) ซงกอใหเกดผลลพธ (outcome) (ความเปลยนแปลงในความสมพนธทประชาชนมตอกน) ในระยะยาว สงนพฒนาจนกอเกดเปนผลกระทบ (impact) ทกวางไกลมากขน (เชน การลดความรนแรงในชมชนทมการแบงขว)

มนษยทกคนตระหนกรบรความจรงไดจ�ากด ในเมอเปนเชนนน เราจงตองประเมนความถกตองเทยงตรงของสมมตฐานทมลกษณะเปนเสนตรง เชน “การกระท�า ก สงผลใหเกดผลลพธ ข” เปนไปไดไหมวาอาจมตวแปรทส�าคญอนๆ หายไปหรอถกมองขาม? ในขณะทท�างานกบโบลเวย มนเรมชดเจนมากขนวาจ�าเปนตองรกษาความสมพนธกบกระทรวงศกษาทนน แมกระทงหลงจากบรณาการโครงการวฒนธรรมสนตภาพไวในรฐธรรมนญและรปแบบบญญตกฎหมายเฉพาะเรอง (sectoral law) แลวกตาม ทงนเพอตดตามตรวจสอบวากระทรวงมความตงใจจรงทจะวางรากฐานวฒนธรรมสนตภาพลงในขอบงคบของตนมากนอยเพยงไร

OECD-DAC ไดก�าหนดบรรทดฐานส�าหรบการประเมนกจกรรมในการแปรเปลยนความขดแยงเพอกระบวนการสรางสนตภาพไว บางขอสามารถท�าไดหลงจากโครงการ/โปรแกรมเสรจสนไปแลวระยะหนง สาระส�าคญคอการตงค�าถามวา “เราก�าลงท�าอยหรอเปลา/เรา ท�าถกตองหรอเปลา?” และพจารณา ประสทธภาพ (efficiency) (วดความสมดลของวธการกบเปาหมาย) กบ ประสทธผล (effectiveness) (“เราบรรลวตถประสงคหรอเปลา?”) การครนคดทบทวนจ�าเปนตอง

129

ภาคปฏบตของการคร นคดทบทวน : การตดตามตรวจสอบ การประเมนและการเรยนร

พจารณาดวยวา ความเปลยนแปลงมแนวโนมทจะ ยงยน (sustainable) หรอเปลา ตวชวดความส�าเรจทส�าคญคอ ผลกระทบ (impact) ท ประเมนไดของโครงการ กลาวคอ โครงการมคณปการตอเปาหมายทอยพนขอบเขตอทธพลของมนหรอไม ความสอดคลอง (coherence) หมายถงการเขาไปท�างานนชวยเสรมหรอคดงางกบการท�างานอนๆ เรองส�าคญเปนพเศษกคอ องคกรไดครนคดทบทวนเกยวกบ ความเกยวของสมพนธ (relevance) ของกจกรรมทท�าหรอเปลา (“เราท�าสงทถกตองหรอเปลา?”) การทบทวนความเกยวของสมพนธของการเขาไปท�างานในบรบทหนงๆ มขอบเขตกวางกวาการทบทวนทวไป ดงนนจงขาดหายไปจากกรอบการตดตามตรวจสอบสวนใหญ นเปนอนตรายอยางหนง โดยเฉพาะในสวนของการแปรเปลยนความขดแยง ซงนกปฏบตผลกดนโครงการหรอโปรแกรมซงนาตนเตน นาสนใจและดเหมอนสงเสรมสนตภาพ แตกลบขาดโครงสรางขององคกรหรอความสอดคลองกบโครงการอนๆ ทจะท�าใหเกดการเปลยนแปลงในเชง บรบทอยางแทจรงนอกเหนอจากผเขารวมโครงการจ�านวนจ�ากด

นอกเหนอจาก M&E: การทบทวนและการเรยนรการปรบเปลยนมพนฐานจากการครนคดทบทวนหลายระดบ การเปลยนแปลงทงายทสดและพบเจอมากทสดคอเปลยนปฏบตการ นนคอ ถา ก ลมเหลว กปรบเปลยนมนใหมหรอเลอก ข แทน ในระดบทสอง การวเคราะหวจารณสมมตฐานอาจชวยได นนคอ ท�าไมเราจงคดวา การท�า ก เปนทางเลอกทดทสด? เราท�า ก ถกหรอเปลา? และททาทายยงกวานน ท�าไมเราจงไมเหนทางเลอก ข กลาวคอ ท�าไมมนจงเปนจดบอดและเราจะหลกเลยงจดบอดแบบนในอนาคตไดอยางไร? การครนคดทบทวนค�าถามเหลานและแกไขตามนน อาจหมายถงการเปลยนแปลงการจดการและงานประจ�าขององคกร

130

ภาคปฏบตของการคร นคดทบทวน : การตดตามตรวจสอบ การประเมนและการเรยนร

การครนคดทบทวนในระดบลกทสดเรยกวา “การเรยนรเชงแปรเปลยน” ซงมเปาหมายทการเปลยนแปลงแบบแผนขนรากฐานและออกแบบกระบวนการเรยนรใหม ในขนน ความสนใจหนเหจดศนยกลางไปทการเรยนรวาจะเรยนรอยางไรและปรบการกระท�าไปตามนนมากกวาตองเรยนรอะไรอกในสวนทเปนเนอหา การครนคดทบทวนระดบนมความส�าคญเปนพเศษในสาขาการสรางสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแยง “การเรยนรเกยวกบการเรยนร” มความส�าคญยง เนองจากแมแตความพยายามอยางดทสดในการท�างานเพอสนตภาพเชงแปรเปลยนกอาจไมประสบผลส�าเรจ ถาเราไมรจกเรยนรบทเรยนทมอย การทบทวนควรครอบคลมองคประกอบทงหมด เชน การเขาถง ทกษะทางภาษา แหลงทน โครงสรางองคกรทมประสทธภาพ การผสมผสานองคประกอบทงหมดนใหส�าเรจเปนสงจ�าเปนส�าหรบการเปลยนแปลงทมประสทธผลและยงยน

ปรบปรงใหดขนเรอยๆ....ขอทาทายหลกประการหนงในภาคปฏบตกคอ ตรรกะของการตอบสนองอยางรวดเรวในสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงตลอดเวลา เชน การแทรกแซงในความขดแยงทมการใชความรนแรง สภาพเชนนยอมไมเออตอการทบทวนไปพรอมๆ กน ดเหมอนจ�าเปนตองมแรงกระตนจากภายนอก จากบคคลหรอกลมทมภารกจพเศษในการกระตนใหเกดการทบทวน เพอสรางพนททจ�าเปนขนมาในตารางเวลาอนยงเหยง และโนมนาวใหยายจดเนนจากภาคปฏบตไปสภาคครนคดทบทวน วฒนธรรมขององคกรทเออตอการทบทวนและการเรยนร ทงในสาขากระบวนการสรางสนตภาพและสาขาอนๆ ยอมตองมการจดสรรเวลาสอดแทรกพเศษ จดสรรกลไกและความรบผดชอบใหเกดภาคปฏบตของการทบทวน ในขณะเดยวกนกตระหนกถงคณคาของการประชม

131

ภาคปฏบตของการคร นคดทบทวน : การตดตามตรวจสอบ การประเมนและการเรยนร

เฉพาะกจ แมกระทงการพบปะทไมเปนทางการอยางการดมน�าชากบเพอนรวมงานหรอการนงรถกลบบานหลงเลกงานกบหนสวนโครงการ องคกรสามารถไดรบคณประโยชนอยางมหาศาลจากเหตการณตางๆ ทอยนอกเหนอกจวตรตามปรกต เชน การไปเทยวพกผอนในสถานทสงบเงยบหรอไดรบการเยยมเยอนจากส�านกงานใหญหรอผประเมนจากภายนอก ภายในสาขาของการแปรเปลยนความขดแยง ตองมการระบชวธการพฒนาและซมซบวฒนธรรมการทบทวนและเรยนร (เกยวกบความลมเหลว และ ความส�าเรจ) ใหมากกวาน คงมตองกลาววาความทมเทของผน�าในทกสภาพแวดลอมคอหวใจของการพฒนาน

132

ภาคปฏบตของการคร นคดทบทวน : การตดตามตรวจสอบ การประเมนและการเรยนร

อางองและอานเพมเตมArgyris, Chris & Donald A. Schoen (1978). Organizational

Learning: A Theory of Action Perspective. Reading, MA: Addison-Wesley.

OECD (2008). Evaluating Conflict Prevention and Peacebuilding Activities. Factsheet. Paris: OECD.

Scharbatke-Church, Cheyanne (2011). Evaluating Peacebuilding - Not Yet All It Could Be, in: Beatrix Austin et al. (eds.). Advancing Conflict Transformation. The Berghof Handbook II. Opladen/Farmington Hills: Barbara Budrich Publishers, 459-482.

แหลงขอมลออนไลนBerghof Peace Support (2010). Space for Peace (incl. CD).

Berlin, www.berghoffoundation.org > Publications > Peace Support Resources

CDA Collaborative Learning Projects. Reflecting on Peace Practice, www.cdainc.com/cdawww/project_profile.php?pid=RPP&pname=Reflecting%20on%20Peace%20Practice

Ulrike Hopp & Barbara Unger (2008). Time to Learn: Expanding Organisational Capacities in Conflict Settings. (Berghof Handbook Dialogue No. 7.), www.berghof-foundation.org > Publications > Berghof Handbook

133

ความมนคง

17 ความมนคง Security

มนษยทวโลกตองการเสรภาพและความมนคงเพอแปรศกยภาพทมอยเตมเปยมของตนใหกลายเปนความจรง

อองซานซจ

ความหมายตามตวอกษรของค�าวา ความมนคง หมายถงภาวะท ปลอดพนจากความกงวล (lat. se cura) นบตงแตรฐชาตแหงแรกอบตขนเมอกลางศตวรรษท 16 จนกระทงสนสงครามโลกครงทสอง มความเขาใจกนโดยทวไปวาความมนคงเปนภาระอนดบแรกของรฐในการธ�ารงรกษาอ�านาจอธปไตยและปองกนภยคกคามจากภายนอก

134

ความมนคง

โดยเฉพาะการคกคามดวยกองทพจากรฐอน ความเขาใจนเปลยนแปลงไปมากพอสมควรในชวงทศวรรษหลงๆ

ความเขาใจเรองความมนคงแบบดงเดมทสนคลอนมตวอยางนบไมถวนตลอดประวตศาสตรทการแสวงหา “ความมนคง” กลายเปนขออางในการท�าสงครามและการโจมต การลาอาณานคมและกดขประชาชน นโยบายความมนคงเปนเกมแบบผชนะกนรวบทเลนตามกฎของผเขมแขงทสด ความมนคงของผมอ�านาจตงอยบนความไมมนคงของผมอ�านาจนอยกวา การเขาใจความมนคงอยางคบแคบเชนน กลาวคออ�านาจอธปไตยและการปกปองรฐถกตงค�าถามเมอมนษยชาตกาวเขาสยคนวเคลยร เนองจากการใชอาวธนวเคลยรมความเสยงทจะท�าใหเกดการท�าลายลางทควบคมไมได ความมนคงจงกลายเปนการพงพาอาศยกนระหวาง “ผทม” กบ “ผทไมม” ซงกลายเปนประเดนปญหาทางการเมองขนมา การตระหนกมากขนเกยวกบการพงพาอาศยกนในยคนวเคลยรชวยสรางจตส�านกใหแพรหลายมากขนวา ความมนคงไมใชแคประเดนทางการทหารหรออภสทธของรฐเทานน แตการพงพาอาศยกนเชงโครงสรางกมอยเชนกน เพราะความเสยงหรอภยคกคามอนๆ ทไมใชการทหาร ซงมตอการด�ารงอยทางกายภาพและระหวางตวแสดงทางสงคมทมอ�านาจไมเทาเทยมกนในความขดแยง เชน ระหวางรฐบาลทลมเหลวกบฝายตรงขามทมการจดตงในรฐทเปราะบาง ดวยเหตนการพงพาอาศยกนในเชงโครงสรางจงอาจกลายเปนแรงขบเคลอนทเข มแขงเพอผลประโยชนของหลายกลมหลายฝายใน à การแปรเปลยนความ ขดแยง

135

ความมนคง

กรอบความคดเกยวกบความมนคงทกวางกวาเดมในทศวรรษ 1970 และ 1980 การววาทะของผเชยวชาญทเดมทเปนกลมเลกๆ เรมแพรสความสนใจของสาธารณชน ประเดนทววาทะกนนนเกยวของกบ “ความเสยงระดบโลก” ทไมใชดานการทหาร เชน การเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ ความขาดแคลนทรพยากร ความดอยพฒนาและโรคระบาดสมยใหม ทงหมดนอาจเปนชนวนใหเกดความขดแยงทางอาวธ กลายเปนภยคกคามตอความมนคงของรฐและประชาชนทเกอบเทยบเทาสงคราม ความมนคงแบบดงเดมทมงเนนแตภยคกคามทางทหารโดยไมเคยถกโตแยงมากอนเรมพราเลอน ดงทคณะกรรมาธการโลกวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (World Commission on Environment and Development) เขยนไวในรายงาน Brundtland Report ในป 1987 วา:

“ความขดแยงอาจเกดขนไมเพยงเพราะภยคกคามทางการเมองและการทหารทมตออ�านาจอธปไตยของชาตเทานน มนอาจเกดจากความเสอมโทรมของสงแวดลอมและการ ชวงชงทเกดจากทางเลอกของการพฒนา....การลดภยคกคามดานสงแวดลอมทมตอความมนคงจ�าตองอาศยการนยามล�าดบความส�าคญเสยใหม ทงในระดบชาตและระดบโลก การนยามใหมนสามารถท�าไดดวยการยอมรบรปแบบการประเมนความมนคงทครอบคลมกวาเดมและพจารณาวาตนตอของความขดแยงมไดทงการทหาร การเมอง สงแวดลอม และอนๆ”

นโยบายความมนคงทใสใจความเสยงและภยคกคามทไมใชการทหารจ�าเปนตองอาศยเครองมอและแนววธทแตกตางจากการปองกนดวยกองทพ ยงกวานน ความเสยงทมลกษณะขอบเขตระดบโลกเปนสงทบรรเทายาก ยงไมตองพดถงการแกไข หากยงใชนโยบายทวางพนฐาน

136

ความมนคง

กรอบความคดเกยวกบความมนคง ความมนคงแบบดงเดม ความมนคงแบบครอบคลม ความมนคงของมนษย

จดประสงค การคมครองของรฐจากภยคกคามทางทหารจากรฐอน

การคมครองรฐและสงคมจากภยคกคามและความเสยงทงการทหารและไมใชการทหาร (ไมใชแบบดงเดม)

การคมครองมนษยทงหมดจากการถกคกคาม ไมวาตนก�าเนดของภยคกคามมาจากไหน (เสรภาพทปลอดพนจากความกลวและเสรภาพทปลอดพนจากความขาดแคลน)

ระดบของตวแสดง รฐ รฐ รฐ องคกรเอกชน กลมสงคม ปจเจกบคคล

เครองมอและแนววธ Î นโยบายปองกนประเทศ Î พนธมตรของรฐตางๆ Î การจดท�าประมวลกฎหมายและ บงคบใชกฎหมายระหวางประเทศ และกฎหมายดานมนษยธรรม

Î ยทธศาสตรความรวมมอและประสานงานเพอพนทนโยบายทงหมด รวมทงองคประกอบทงกองทพและพลเรอน

Î ท�าใหนโยบายกลายเปนเรองความมนคง

ความเปนใหญของยทธศาสตรภาคพลเรอนทจะจดสรรเงอนไขการด�ารงชวตทมสนตภาพ ศกดศร ความมงคงส�าหรบทกคน

อยบนรฐชาตแบบเดม ความรวมมอระหวางประเทศและในกรณสวนใหญตองเปนความรวมมอขามชาตเปนสงทขาดไมได ในทางทฤษฎมขอสรปงายๆ และโตแยงไมได นนคอ อ�านาจอธปไตยอาจ ลดความชอบธรรมลงถาผลประโยชนของภาคธรกจและนโยบายรฐ กอใหเกดอนตรายตอความมนคงในภาคธรกจของรฐอน กระนนกตาม อทธพลครอบง�าทางการเมองของวธคดเรองความมนคงแบบเดมยงคงเปนอปสรรคตอการขยายมมมองเรองความมนคงอยางสรางสรรค การเจรจาเกยวกบความเสยงระดบโลก เชน การเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ การขาดแคลนน�าและภยคกคามตอความหลากหลาย

ทมา : Berghof Foundation

137

ความมนคง

กรอบความคดเกยวกบความมนคง ความมนคงแบบดงเดม ความมนคงแบบครอบคลม ความมนคงของมนษย

จดประสงค การคมครองของรฐจากภยคกคามทางทหารจากรฐอน

การคมครองรฐและสงคมจากภยคกคามและความเสยงทงการทหารและไมใชการทหาร (ไมใชแบบดงเดม)

การคมครองมนษยทงหมดจากการถกคกคาม ไมวาตนก�าเนดของภยคกคามมาจากไหน (เสรภาพทปลอดพนจากความกลวและเสรภาพทปลอดพนจากความขาดแคลน)

ระดบของตวแสดง รฐ รฐ รฐ องคกรเอกชน กลมสงคม ปจเจกบคคล

เครองมอและแนววธ Î นโยบายปองกนประเทศ Î พนธมตรของรฐตางๆ Î การจดท�าประมวลกฎหมายและ บงคบใชกฎหมายระหวางประเทศ และกฎหมายดานมนษยธรรม

Î ยทธศาสตรความรวมมอและประสานงานเพอพนทนโยบายทงหมด รวมทงองคประกอบทงกองทพและพลเรอน

Î ท�าใหนโยบายกลายเปนเรองความมนคง

ความเปนใหญของยทธศาสตรภาคพลเรอนทจะจดสรรเงอนไขการด�ารงชวตทมสนตภาพ ศกดศร ความมงคงส�าหรบทกคน

ทางชวภาพ สะทอนใหเหนทงการตระหนกถงความจ�าเปนของการรวมมอระดบโลกทเพมมากขนและความยากล�าบากของรฐชาตในการประนประนอมเหนอผลประโยชนทแขงขนกน ในความพยายามทจะรกษาความไดเปรยบไว รฐทมอ�านาจมากกวาจงมกท�าใหนโยบายของตน “กลายเปนเรองความมนคง” (securitization of policy) นนคอ ปกปองผลประโยชนของตนไวแทนทจะแสวงหาขอตกลงทเปนธรรม อยางไรกตาม การด�าเนนนโยบายความมนคงดวยความสญเสยของฝายอน ไมชากเรวยอมเปลยนการพงพาอาศยกนใหกลายเปนความไมมนคงเพมขนของทกฝาย

138

ความมนคง

จากความมนคงทขยายมากขนสความมนคงของมนษยกระแสความเปลยนแปลงทางสงคมและการเมองอยางถงรากถงโคนทกระจายไปทวโลกหลงสนสดสงครามเยนสงอทธพลตอทศนะทมตอกรอบความคดเกยวกบความมนคงในระดบโลก ความเปลยนแปลงทางการเมองและสงคม ผนวกกบผลกระทบของความเสยงระดบโลก สงผลกระทบตอชวตทกผคน ทามกลางภมหลงน รายงานประจ�าป 1994 ของโครงการพฒนาแหงสหประชาชาตบญญตค�าวา “ความมนคงของมนษย” ขน โดยนยามวาเสรภาพทปลอดพนจากความกลวและเสรภาพทปลอดพนจากความขาดแคลนส�าหรบปจเจกบคคลทกคน การปฏวตความคดครงนไมเพยงสนบสนนกรอบความคดเกยวกบความมนคงทเอาประชาชนเปนศนยกลางเทานน มนยงเชอมโยงแนวคดเกยวกบความมนคงของมนษยกบความรบผดชอบของรฐทตองจดสรรเงอนไขทจ�าเปนใหประชาชนดวย เปนครงแรกทอ�านาจอธปไตยของรฐทเคยปฏบตอยางไรกไดในประเทศของตนตามทเหนสมควรถกทาทายในกรณทรฐบาลละเมดสทธมนษยชนสากลและเสรภาพอยางรายแรง คณะกรรมการระหวางประเทศวาดวยการแทรกแซงและอ�านาจอธปไตยแหงรฐ (Commission on Intervention and State Sovereignty) พฒนากรอบความคดของ “ความรบผดชอบทตองคมครอง” (R2P) ขนในป 2001 และผลกดนประเดนนไปอก ดวยการแถลงวา รฐบาลไมพงคกคามพลเมองของตนและหากพบวามการปฏบตเชนนน กควรถกลงโทษตามความเหมาะสมดวยอ�านาจทไดรบมอบหมายจากประชาคมระหวางประเทศ ถงแมประเดนความชอบธรรมและภาระความรบผดของรฐทตองปฏบตภายใตการคมครองของ R2P ยงเปนปญหานากงวล สบเนองจากแนวโนมเปนไปไดทประเทศมหาอ�านาจอาจแทรกแซงดวยเหตผลเหนแกตวภายใตธงของ “ความรบผดชอบ” กระนนกตาม การตความความมนคงของมนษย

139

ความมนคง

ใหมและการคมครองประชากรโลกจากพฤตกรรมรฐตามอ�าเภอใจกถอเปนการอางองส�าคญทมผลดตอการแปรเปลยนความขดแยง ถารฐตองมภาระความรบผดในการสรางหลกประกนใหความมนคงของมนษย และเนองจากการพฒนาทยงยนและสนตภาพทเปนธรรมคอเงอนไขเบองตนทเปนเนอแทในความมนคงของมนษย ถาเชนนนโอกาสในการสรางแบบแผนความสมพนธทางการเมองและสงคมใหสนตมากกวานกเพมมากขนดวย กรอบความคดเกยวกบความมนคงของมนษยมงแกไขสาเหตรากเหงาของความขดแยงทใชความรนแรง ซงเปนความสนใจอนดบตนๆ ของการแปรเปลยนความขดแยง อกทงชน�าความสนใจไปทการปองกนการใชความรนแรงอยางยงยน ในทางกลบกน การแปรเปลยนความขดแยงเปนแนววธทมแนวโนมทดทจะสนบสนนเปาหมายของความมนคงของมนษย เพราะมนมงหมายทจะแปรเปลยนภาคความมนคงและเปลยนแบบแผนพฤตกรรมของฝายความมนคง เพอหนเหความขดแยงเชงโครงสรางและระหวางบคคลใหเปลยนไปสความสมพนธทสรางสรรค

140

ความมนคง

อางองและอานเพมเตมBuzan, Barry et al. (1998). Security: A New Framework for

Analysis. Boulder: Lynne Rienner Publishers.Daase, Christopher (2010). Wandel der Sicherheitskultur, in: Aus Politik und Zeitgeschichte, 50/2010, 9-15.International Commission on Intervention and State Sovereignty (2001). The Responsibility to Protect. Report of

the International Commission on Intervention and State Sovereignty. Ottawa: International Development Research Centre.

แหลงขอมลออนไลนInstitut für Friedenspädagogik (2004). Friedensgutachten 2004

didaktisch, www.berghof-foundation.org > Publications > Peace Education Resources [in German]

Our Common Future (1987). Report of the World Commission on Environment and Development (Brundtland Report). UN Documents A/42/427, www.un-documents.net/ocf-11.htm#II

United Nations (ed.) (2003). Human Security Now. Protecting and Empowering People. New York: Communications Development Inc., www.reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/reliefweb_pdf/node-21617.pdf

141

การแปรเปลยนความขดแย งเชงระบบ

18 การแปรเปลยนความขดแยง เชงระบบ Systemic Conflict Transformationจงปกหลกมนคงทามกลางสงทท�านายไมได

หลยส ไดอะมอนด (Louise Diamond)

แนววธการแปรเปลยนความขดแยงเชงระบบสงสมขนมาจากตวอยางการปฏบตทดทสดในสาขาของกระบวนการสรางสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแยง รวมทงผสมผสานตวอยางเหลานกบวธการทเปนระบบจากครอบครวบ�าบด (family therapy) การพฒนาองคกร

142

การแปรเปลยนความขดแย งเชงระบบ

และไซเบอรเนตกส (cybernetics)9 เนองจากกรอบความคดทมคณคาส�าหรบการสรางสนตภาพและ à การแปรเปลยนความขดแยงมอยแลวมากมาย เปาหมายของการท�าความเขาใจอยางเปนระบบจงมใชการประดษฐกงลอขนมาใหมและน�าเสนออะไรบางอยางทใหมเอยม แตเปนการน�าเสนอแนวทางทจะกาวตอไปในพนททมปญหาทาทาย

การลดทอนความซบซอนและความคดสรางสรรค ในการจนตนาการถงวธแกปญหาทกวนนไมตองสงสยเลยวา แนววธหลายระดบและหลายตวแสดงเปนสงทจ�าเปนตอการแกไขความขดแยงทางการเมอง (เชงชาตพนธ) ทยดเยอและซบซอน อยางไรกตาม แนววธทครอบคลมและเปนองครวมทจะน�าไปสการแปรเปลยนความขดแยงมกพฒนาจนกลายเปนยทธ ศาสตรทลนเกนและซบซอนเกนไป จนมกสญเสยจดมงเนนและการมองเหนสาระส�าคญ ถงแมจ�าเปนตองครนคดทบทวนประเดนปญหาและตวแสดงทเปนกญแจส�าคญทงหมดของระบบความขดแยงและความสมพนธซงกนและกนตามล�าดบ แตขอทาทายทแทจรงคอการหาขอสรปทมความหมาย ดงท ปเตอร เซนเก (Peter Senge)ชใหเหน ศลปะของการคดเชงระบบอยทการมองทะลความซบซอนจนเหนโครงสรางทอยขางใตซงจะกอใหเกดความเปลยนแปลง “การมองทะลความซบซอน” นมเครองมอคอยสนบสนนกจรง แตจ�าเปนตองอาศยการใชญาณทศนะเชงระบบในระดบหนงดวย เมอเราตองรบมอกบอนาคตทท�านายไมได ความไมแนนอนและความไมเปนเสนตรงของกระบวนการสนตภาพ ดวยเหตผลนเอง จากมมมองทเปน

9 ศาสตรเกยวกบระบบและการควบคมระบบ

143

การแปรเปลยนความขดแย งเชงระบบ

ระบบ กระบวนการสนตภาพจงสรางแบบจ�าลองไดในขอบเขตจ�ากดเทานน

ภมหลงทางทฤษฎของกรอบความคดเชงระบบแตละอนมอทธพลแรงกลาในระดบทเราตงสมมตฐานไดวากระบวนการสนตภาพยอมไดรบอทธพลจากภายนอกเสมอ ส�าหรบการคดเชงระบบของบางส�านกนน ยกตวอยางเชน การคดระบบเชงพลวต (system dynamics) ของ เจย ดบเบลย. ฟอรเรสเตอร (Jay W. Forrester) มขอสมมตฐานวา กระบวนการสงคมสามารถสรางแบบจ�าลองไดและพลวตบางอยางในระบบความขดแยงสามารถคาดท�านายไดลวงหนา แนวคดนใหเหตผลวา เราสามารถสงเกตความขดแยงอยาง “เปนกลาง” ไดในระดบหนงและรวบรวมขอมลเกยวกบความขดแยงโดยไมสรางอทธพลตอมนหรอมปฏสมพนธกบมน

จากมมมองของทฤษฎ systematic-constructivism การสงเกตอยางเปนกลางหรอการวเคราะหระบบเปนสงทเปนไปไมได เพราะผสงเกตการณยอมกลายเปนสวนหนงของระบบทตนสงเกต นอกจากน ผลลพธของการสงเกตยงขนอยกบทศนคตของคนคนนน ตามภมหลงทางความคดเชนน ทฤษฎนจงมขอสมมตฐานวาเราสามารถมอทธพลตอกระบวนการสงคมไดโดยออมเทานน เชน ดวยการเปลยนแปลงบรบทซงอาจกอใหเกดการรบกวนและการกลายพนธขนมาในระบบเอง ตามแนวคดน หลกการของการสนพองของคลนเสยง (resonance) มความส�าคญตอการพฒนายทธศาสตรการแปรเปลยนความขดแยง นหมายความวาเราตองมองการวางยทธศาสตรเปนกระบวนการเปด สรางสรรคและมพลวต ซงประกอบดวยการกระท�าและการคดทบทวนอยางตอเนอง แทนทจะออกแบบยทธศาสตรทงหมดตงแตเรมตนแลวน�าไปปฏบต ยทธศาสตรจะเปนรปเปนรางขนมาระหวางกระบวนการ

144

การแปรเปลยนความขดแย งเชงระบบ

ตางหาก สงทเปนลกษณะเฉพาะของแนววธเชงระบบแบบน กคอ การทดสอบวาประเดนไหนบางทสนพองกบผลประโยชนและความตองการของผมสวนไดสวนเสยทหลากหลาย และพยายามคนหาวาพลงงานไหลไปทไหนบางภายในระบบนนๆ แทนทจะนยามปญหาไปกอนลวงหนา ทงหมดนมการบรรยายเคาโครงเปนตวอยางไวแลวในหนงสอชอ The Non-Linearity of Peace Processes

การคดในความสมพนธและแบบแผนของปฏสมพนธสมมตฐานพนฐานประการหนงของแนววธคดเชงระบบทงหมดทมตอการแปรเปลยนความขดแยงกคอ ความไมเปนเสนตรงของปฏสมพนธระหวางองคประกอบหนงๆ ภายในระบบความขดแยง จดเนนของการวเคราะหความขดแยงทวางพนฐานบนการคดเชงระบบจงอยทแบบแผนของปฏสมพนธและพลวตของความสมพนธระหวางตวแสดงของระบบมากกวาอยทลกษณะเฉพาะของปจเจกบคคล คณภาพของปจจยแตละปจจยไมใชสงทเสรมก�าลงใหความขดแยงหรอชวยใหบรรลสนตภาพทยงยน ลกษณะทปจจยตางๆ มปฏสมพนธกนและเกดขนในบรบทแบบไหนตางหากทมความส�าคญมากกวา ภายในระบบความขดแยงทซบซอน สวนตางๆ แสดงคณสมบตทตวเองมสบเนองจากการเปนสวนประกอบขององครวมทใหญกวา ดวยเหตน ก และ ข หรอสาเหตและผลลพธ ไมไดเชอมโยงกนในลกษณะสาเหต-ผลลพธทางเดยวแบบเสนตรง แตเชอมโยงกนในลกษณะทเปนสาเหต-ผลลพธซงกนและกน

พลวตนมบทบาทส�าคญในกระบวนการสนตภาพและความขดแยง ซงการระบชสาเหตรากเหงาของความขดแยงและนยามอปสรรคของการเปลยนแปลงมกเตมไปดวยขอถกเถยง ฝายขดแยงแตละฝายและ

145

การแปรเปลยนความขดแย งเชงระบบ

นกวเคราะหแตละคนกคดเหนตามสมมตฐานของตวเองเกยวกบสาเหตรากเหงาของความขดแยงและเกยวกบใครคอผรบผดชอบตอการปะทขนของความรนแรง ดวยเหตน เรองเลาแมบทแตละอนจง เปนสวนประกอบส�าคญของสถานการณความขดแยงทกๆ ครง รวมทงการแปรเปลยนดวย สวนใหญแลวเรองเลาแมบทมกซ�าเตมกนและกนไปเรอยๆ หากปลอยไวโดยไมส�ารวจตรวจสอบ

วธการเชงระบบของการแปรเปลยนความขดแยงเครองมอจากการบ�าบดอยางเปนระบบ เชน เทคนคการตงค�าถามเวยน (circular questioning) มประโยชนส�าหรบการแปรเปลยนความขดแยงเชนกน แนวคดพนฐานของระเบยบวธนคอการชวยใหผถกสมภาษณยายตวเองไปสวมบทบาทของอกคนหนงและสรางขอมลใหมๆ ขนภายในระบบนนๆ ในขณะทค�าถามตรงๆ อยางเชน “คณเหนวาขอทาทายหลกตอโครงการสรางสนตภาพของคณอยตรงไหน?” อาจใชเพอรวบรวมขอมลทเกยวของกบเนอหา สวนเทคนคการตงค�าถามเวยนมประโยชนในการไดมมมองและความเขาใจใหมๆ ตอสถานการณทรกนดอยแลว ยกตวอยางเชน เราอาจขอใหผถกสมภาษณลองสวมบทบาทของเพอนรวมงาน สมาชกของฝายขดแยงหรอผใหทนดวยค�าถามเชน:

บคคล ก จะอธบายถงการวางแผนกจกรรมและโครงการของคณอยางไร?

เครองมอทสองทควรเอยถงคอ ตรรกะสทางเลอก (tetralemma) นเปน “เครองมอ” ซงถอก�าเนดขนในวธคดเหตผลของอนเดยโบราณและปรชญาพทธศาสนา ปจจบนมกน�ามาใชในสาขาครอบครวบ�าบดและการพฒนาองคกรเพอกระตน “การคดนอกกรอบ” มนมเปาหมายท

146

การแปรเปลยนความขดแย งเชงระบบ

จะทลายการมองโลกแบบสองขวและการมองปญหาแบบ “ตรรกะสองทางเลอก” (di-lemmas) ในขณะทตรรกะแบบ “ตะวนตก” หรอ “ยโรป” ด�าเนนตามทศนะแบบทวนยมซงครอบง�าดวยการคดแบบ “ถาไมเชนน-กตองเชนนน” การน�าเสนอตรรกะสทางเลอกทมทางเลอกอยางนอยสทางตอปญหาทรบรแตละปญหาจงมความส�าคญอยางยง

ตรรกะสทางเลอก

ไมใชสงน - แตกไมใชสงนดวย

จดยน ก ทง ก และ ข

ไมทง ก หรอ ข จดยน ข

ตวอยางตรรกะสทางเลอก

ไมใชสงน - แตกไมใชสงนดวย

เงอนไขการอยและการออกไป มความหมาย แตกตางกนส�าหรบแตละคน บางทเราควรสรางความเขาใจตอเงอนไขเหลาน รวมกนหรอเปลา?

จดยน กออกไป

ทง ก และ ข- เปลยนยทธศาสตร- ยงคงเกยวพน แต

แตกตางจากเดม

ไมทง ก หรอ ขถาเรามงเนนทประเดนทรพยากรมากกวาน ค�าถามเรองออกไปกไมตองหยบยกขนมาทนท

จดยน ขยนยนเกยวพน ตลอดกาล

ทมา : Körppen et al. 2008

147

การแปรเปลยนความขดแย งเชงระบบ

จดยนทหา “ไมใชสงนแตกไมใชสงนดวย” ไมใชเรองงายทจะเขาใจ มนพยายามบงชวายงมทางเลอกและประเดนอนอกทเกยวของกบปญหาทรบร แตจะคนพบไดกดวยกระบวนการปฏบตและการครนคดทบทวนเทานน ในการประเมนโครงการครงหนงในแอฟรกาใต มการใชตรรกะสทางเลอกเพอแสวงหาแนวคดทแตกตางจากเดมเกยวกบอนาคตของกจกรรมโครงการอยางเปดกวาง ซงรวมถงประเดนทซอนเรนอยและรบรนอยดวย

ตรรกะสทางเลอกเปนเครองมอเชงกระบวนการ หมายความวา ตอนเรมตนเราไมรจดยนของทกฝาย แตจดยนจะถกสรางเปนรปเปนรางดวยการท�างานผานกระบวนการตรรกะสทางเลอก

148

การแปรเปลยนความขดแย งเชงระบบ

อางองและอานเพมเตมKörppen, Daniela, Norbert Ropers & Hans-Joachim

Giessmann (2011) (eds.). The Non-Linearity of Peace Processes. Theory and Practice of Systemic Conflict Transformation. Opladen/Farmington Hills: Barbara Budrich Publishers.

Senge, Peter (1990). The Fifth Discipline. New York: Doubleday/Currency.

Varga von Kibéd, Matthias & Insa Sparrer (2005). Ganz im Gegenteil - Tetralemmaarbeit und andere Grundformen Systemischer Strukturaufstellungen für Querdenker und solche, die es werden wollen. Heidelberg: Carl Auer Verlag.

แหลงขอมลออนไลนEdward Aspinall (2005). Aceh/Indonesia. Conflict Analysis and

Options for Systemic Conflict Transformation. (Berghof Peace Support Report.), www.berghof-foundation.org > Publications > Peace Support Resources

Daniela Körppen, Nhlanhla Mkhize & Stephanie Schell-Faucon (2008). Evaluation Report: Peace Building Programme of Sinani - KwaZulu-Natal Programme for Survivors of Violence South Africa. (Wfd, Sinani & Berghof Peace Support.), www.berghof-foundation.org > Publications > Peace Support Resources

Norbert Ropers (2008). Systemic Conflict Transformation: Reflections on the Conflict and Peace Process in Sri Lanka. (Berghof Handbook Dialogue Series No.6.), www.berghof- foundation.org > Publications > Berghof Handbook

149

ความยตธรรมระยะเปลยนผ านและการจดการกบอดต

19 ความยตธรรมระยะเปลยนผาน และการจดการกบอดต Transitional Justice & Dealing with the Pastความขดแยงทใชความรนแรงท�าลายความเชอมนในสญญาประชาคม...กระบวนการปรองดองตอง...สรางความไววางใจ และความเชอมนขนมาใหม

แดน บาร-ออน (Dan Bar-On)

ตลอดชวงสองทศวรรษทผานมา นกวชาการและนกปฏบตมงเนนความสนใจมากขนตอค�าถามวา ประเทศและสงคมตางๆ จะยอมรบ

150

ความยตธรรมระยะเปลยนผ านและการจดการกบอดต

ท�าใจกบประวตศาสตรของความรนแรง สงครามและการกดขไดอยางไร กรอบความคดของความยตธรรมระยะเปลยนผาน (TJ) ซงขบวนการสทธมนษยชนเปนผรเรมน�าเสนอขนมา เรมมบทบาท เดนในการโตแยงดงกลาว แรกเรมเดมท กรอบความคดนกลาวถงกระบวนการยตธรรมทจะจดการกบการละเมดสทธมนษยชนโดยระบอบการปกครองทกดขในชวงเปลยนผานสระบอบประชา ธปไตย ตอมาภายหลงมการใชค�าค�านเรยกกระบวนการของการจดการกบอาชญากรรมและการละเมดสทธมนษยชนขนาดใหญทเกดขนในความขดแยงทใชความรนแรงดวย เมอเวลาผานไป ค�าค�านคอยๆ ขยายความหมายมากขน ทกวนน มนครอบคลมถงการตงศาลไตสวน การตงคณะกรรมการคนหาความจรง การช�าระความผดของฝายบรหารรฐ รวมทงการตกลงเรองคาชดเชย ตลอดจนการรเรมทาง การเมองและสงคมเพอคนหาขอเทจจรง การปรองดองและวฒนธรรมของการจดจ�าอดต อยางไรกตาม ขอเขยนตางๆ เกยวกบ TJ มจด มงเนนท ภาระความรบผด (accountability) ผเชยวชาญดานกฎหมายตพมพเผยแพรเอกสารเกยวกบพฒนาการและสมรรถภาพของศาลระหวางประเทศ ศาลผสมหรอศาลภายในประเทศออกมาเปนจ�านวนมาก ความสนใจสวนใหญมงไปทศาลระหวางประเทศทตดสนคดของอดตประเทศยโกสลาเวย รวนดา เซยรราลโอน และเลบานอน รวมทงศาลอาญาระหวางประเทศดวย นอกจากนยงมขอเขยนเกยวเนองอกสวนหนงซงสนใจการแบงขวระหวาง สนตภาพกบความยตธรรม และ ความจรงกบความยตธรรม

การโตแยงวาดวยการแบงขวใน การโตแยงวาดวยสนตภาพกบความยตธรรม อยางนอยในชวงเรมตน สวนใหญมกมองวาการนรโทษกรรมเปนหนทางทดทสดทจะ

151

ความยตธรรมระยะเปลยนผ านและการจดการกบอดต

บรรลสนตภาพมากกวาการด�าเนนคด ทงนเพราะความจ�าเปนตองเกบ “ตวปวนสนตภาพ” ไวในหลายพนทหลงสงคราม นบแตนนมา ผสนบสนนความยตธรรมระยะเปลยนผานสวนใหญเรมปฏเสธแนวคดของการลอยนวลไมตองถกลงโทษและเนนย�าวา ถามการน�านรโทษกรรมมาใช กควรใชเพยงบางสวนและอยางมเงอนไข ผสนบสนนแนววธแบบนตนยม (legalist approach) เนนย�าหนกแนนวา กระบวนการยตธรรมทางอาญาคอวธการปองกนการละเมดสทธมนษยชนในอนาคต ยงกวานน พวกเขายงใหเหตผลวาการทศาลแยกบคคลจากความผดของหมคณะจะชวยท�าลายวงจรของการใชความรนแรง ในขณะทนกนตนยมมสมมตฐานวา การด�าเนนงานของศาลมคณปการโดยรวมตอกระบวนการสรางสนตภาพ ผโตแยงกตงขอสงสยวากระบวนการยตธรรมทางอาญาสามารถบรรลสงนไดจรงหรอ ผลลพธของกระบวนการยตธรรมทางอาญาระหวางประเทศยงตองพสจนใหเหนในเรองน ผเชยวชาญบางคนสนบสนนการด�าเนนคดภายในประเทศมากกวา เนองจากความเชอวาความยตธรรมควรเกดขนหลงจากสนตภาพปกหลกมนคงแลว มใชกอนหนานน สวนคนอนๆ เหนวาภาระความรบผดทางกฎหมายเปนเงอนไขเบองตนทจะท�าใหสนตภาพพฒนาขนมาได

การโตแยงวาดวยความจรงกบความยตธรรม ไดสรางสมดลใหคณประโยชนของการไตสวนคดกบกลไกภาระความรบผดอนๆ การแบงขวนเหนไดชดโดยเฉพาะในชวงทศวรรษ 1990 สบเนองจากการกอตงคณะกรรมการคนหาความจรงและการปรองดองแหงแอฟรกาใต (TRC) และคณะตลาการอาญาระหวางประเทศส�าหรบอดตยโกสลาเวย (ICTY) ในตอนแรก คณะกรรมการคนหาความจรงไดรบแรงสนบสนนวาเปนทางเลอกหนงนอกเหนอจากการลงโทษด�าเนนคด โดยมสมมตฐานวาการเปดเผยความจรงใหสาธารณชนรบรคอการ

152

ความยตธรรมระยะเปลยนผ านและการจดการกบอดต

ชดใชใหเหยอ ตอตานวฒนธรรมการปฏเสธความรบผด สรางคณปการตอการเยยวยาบคคลและสงคม รวมทงสนบสนนการปรองดองในชมชนทแตกแยกดวยการดงทงสงคมเขาส à การสานเสวนา ในตอนแรก ประชาคมสทธมนษยชนมองวาคณะกรรมการคนหาความจรงชดแรกๆ ในภมภาคละตนอเมรกาคอความกาวหนาอยางใหญหลวงในแงของภาระความรบผด แตเมอเวลาผานไปกเรมมองเครองมอเหลานดวยสายตาตงค�าถามมากขน เหตผลประการหนงกคอชองวางมหาศาลระหวางอ�านาจทไดรบมอบหมายของคณะกรรมการในการพฒนาขอชแนะอยางละเอยดตอการปฏรปสงคมกบการทรฐบาลไมไดน�าขอเสนอเหลานไปปฏบตจรง ความผดหวงตอคณะกรรมการคนหาความจรงท�าใหมการขยายความวาทกรรมนใหกวางขนและเอาชนะการแบงขวแบบตายตวลงได

มงสแนววธแบบองครวมในการจดการกบอดตทกวนนประชาชนจ�านวนมากขนเหนพองตองกนวา สงคมทฟนตวจากสงครามและการกดขจ�าเปนตองมทงเครองมอทางกฎหมาย แรงจงใจในการเยยวยาและการสรางความสมพนธขนมา มขอแนะน�าวาความยตธรรมเชงลงโทษ (retributive justice) ควรเสรมเตมดวยแนววธเชงสมานฉนท (restorative approach) อเลกซานเดอร โบเรน (Alexander Boraine) (อดตสมาชกของ TRC แหงแอฟรกาใต และผกอตงศนยระหวางประเทศเพอความยตธรรมระยะเปลยนผาน (ICTJ) สนบสนนการตความ TJ แบบองครวมอยางมาก โดยวางอยบนเสาหลกทเปนกญแจส�าคญหาประการคอ ภาระความรบผด การคนหาความจรง การเยยวยา การปฏรปสถาบนและการปรองดอง

ภาระความรบผด (accountability) เกดจากขอเทจจรงทไมมสงคมใด

153

ความยตธรรมระยะเปลยนผ านและการจดการกบอดต

อางไดวามเสรภาพหรอเปนประชาธปไตยโดยไมยดหลกนตธรรม มการฆาลางเผาพนธทเลวรายมากเกดขนจนอารยธรรมไมอาจทนเพกเฉยได กระนนกตาม ในกรณของการละเมดสทธมนษยชนขนาดใหญ มนเปนไปไมไดทจะด�าเนนคดลงโทษทกคน จงจ�าเปนตองมกจกรรมเพมเตมทมงเนนการคนหาความจรง

การคนหาความจรง (truth recovery) ครอบคลมความหมายสประการคอ ความจรงเชงภววสยและนตวทยาศาสตร (objective and forensic truth) (หลกฐานและขอเทจจรงเกยวกบการละเมดสทธมนษยชนและบคคลทสญหาย) ความจรงทเปนเรองเลา (narrative truth) (การเลาเรองของเหยอ ผกระท�าผด และการสอสารประสบการณสวนบคคลใหสงคมวงกวางรบร) ความจรงทางสงคมหรอความจรงจากการสานเสวนา (social or dialogical truth) (สงทเกดขนจากปฏสมพนธหรอการโตแยง) และ ความจรงทฟนคน (restorative truth) (การจดท�าเอกสารเกยวกบขอเทจจรงและการยอมรบ) เพอคนศกดศรใหเหยอและผรอดชวต รวมทงสนบสนนการเยยวยา

การเยยวยา (reparations) มบทบาทส�าคญส�าหรบเหยอเชนกน แตจ�าเปนตองเกยวโยงกบกระบวนการคนหาความจรงขางตน

การปฏรปสถาบน (institutional reforms) คอเงอนไขเบองตนทจะน�าไปสการคนหาความจรงและการปรองดอง ดงนน คณะกรรมการคนหาความจรงไมควรออกแบบมาแคพจารณาไตสวนบคคล แตตองมเปาหมายบงคบใหสถาบนทรบผดชอบตอการพงทลายของรฐหรอละเมดสทธมนษยชนตองรบผดและปรบเปลยน

การปรองดองสมานฉนท (reconciliation) ตองมพนฐานจากการ ยอมรบความอยตธรรมในอดต ยอมรบความรบผดชอบและกาวสการ

154

ความยตธรรมระยะเปลยนผ านและการจดการกบอดต

สรางความไววางใจ (ขนมาใหม) ถงแมกรอบความคดนท�าใหเกดความรสกแบงออกเปนสองฝาย (และถกตงขอกงขาไมนอย สบเนองจาก นยยะเชงศาสนาครสตทแฝงอย) แตดงทโบเรนใหเหตผลวา มความจ�าเปนตองบรรลมาตรการของการปรองดองขนต�าทสดดวยการสราง “ความทรงจ�ารวม” ซงเปนทยอมรบทงฝายทเปนผผลกดนระบบอนไมยตธรรม ฝายทตอตาน และฝายทสงเกตการณเฉยๆ

ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตจ�าเปนตองพฒนาตอไปนกวชาการและนกปฏบตสวนใหญนาจะเหนพองตองกนในตอนน วา การผสมผสานองคประกอบของความยตธรรมเชงลงโทษกบเชงสมานฉนทเขาดวยกนคอสงทจ�าเปนตองท�าในชวงเปลยนผานจากสงครามสสนตภาพ นอกจากน บางคนยงเสนอแนะวาควรน�า “แวนเพศภาวะ” (gender lens) มาใชดวย การวจยของฝายเฟมนสต เปดเผยใหเหนวา การเขาใจ à เพศภาวะ วฒนธรรมและโครงสรางอ�านาจใหดขนเปนสงทจ�าเปนตอการวเคราะหสาเหต พลวตและ ผลพวงของความขดแยงและความรนแรงไดอยางเหมาะสม ศนยระหวางประเทศเพอความยตธรรมระยะเปลยนผานเรยกรองใหเพมการปรกษาหารอกบผหญงในการออกแบบกลไก TJ และสนบสนนการปรบโครงสรางโครงการเยยวยาสงคมหลงสงครามเสยใหมใหละเอยดออนตอเพศภาวะมากขน โดยเฉพาะโครงการชดเชยตางๆ

ถงแมมสมมตฐานทเชอกนในวงกวางวา กลไก TJ มคณปการตอกระบวนการสรางสนตภาพ แตกลบมหลกฐานเชงประจกษเพยงนอยนดจนไมพอทจะสรปชดเจนวามนมผลกระทบตอเหยอ ผกระท�าผดและสงคมโดยรวมอยางไรบาง ดงนน มลนธ Berghof จงจดท�าโครงการเกยวกบ “การจดการกบอดตและกระบวนการสรางสนตภาพในพนท

155

ความยตธรรมระยะเปลยนผ านและการจดการกบอดต

คาบสมทรบอลขานตะวนตก” ขน ซงวเคราะหความชอบธรรมของกลไก TJ และพจารณาปฏสมพนธของตวแสดงตางๆ ทท�างานเพอการปรองดองในบอสเนย-เฮอรเซโกวนา เซอรเบย และโครเอเชย

อางองและอานเพมเตมBoraine, Alexander (2006). Transitional Justice. A Holistic

Interpretation, in: Journal of International Affairs, Vol. 60, No. 1, 17-27.

Kritz, Neil J. (ed.) (1995). Transitional Justice. How Emerging Democracies Reckon with Former Regimes. (3 volumes.) Washington, DC: USIP.

Thoms, Oskar N.T. et.al. (2008). The Effects of Transitional Justice Mechanisms. A Summary of Empirical Research Findings and Implications for Analysts and Practitioners. Working Paper. University of Ottawa (CIPS).

แหลงขอมลออนไลนDavid Bloomfield (2006). On Good Terms. Clarifying

Reconciliation. (Berghof Report No. 14.), www.berghof- foundation.org > Publications > Conflict Research Publications

Martina Fischer (2011). Transitional Justice and Reconciliation - Theory and Practice, in: Berghof Handbook for Conflict Transformation, online version, www.berghof-foundation.org > Publications > Berghof Handbook

Peace Research Institute Middle East (2009). Das Historische Narrativ des Anderen kennen lernen. Israelis und Palästinenser, www.berghof-foundation.org > Publications > Conflict Research Publications

156

ความรนแรงและการไม ใช ความรนแรง

20 ความรนแรง และการไมใชความรนแรง Violence & Non-Violence

การไมใชความรนแรงอาจไมไดผลเสมอไป – แตการใชความรนแรงไมเคยไดผลสกครง

แมดจ ไมคลส-ไซรส (Madge Micheels-Cyrus)

การโตแยงทางวชาการเกยวกบกรอบความคดและค�านยามของความรนแรงมสวนส�าคญทท�าใหเกดสาขาการวจยดานสนตภาพและความขดแยง รวมทงพฒนาการทางประวตศาสตรจากแบบ “จลนยมหรอนอยทสด” (minimalist) ทมงเนนแคการปองกนไมใหเกดสงคราม

157

ความรนแรงและการไม ใช ความรนแรง

จนกลายเปนวาระทกวางใหญแบบ “มหนยมหรอมากทสด” (maxi-malist) ซงครอบคลมทงรปแบบความรนแรงทางตรง เชงโครงสรางและเชงวฒนธรรม (ดงท โยฮน กลตง นยามไว) ทกวนน มฉนทามตรวมกนวา ความรนแรงครอบคลมมากกวาแคการใชก�าลงทางกายภาพของบคคลเพอกระท�าการท�าลายลางตอรางกายหรอทรพยสนของบคคลอน เงอนไขเชงโครงสราง เชน ระบบการเมองทไมเปนธรรมและกดข ความเหลอมล�าทางสงคมหรอทพโภชนาการ รวมทงการอางความชอบธรรมดวยวฒนธรรมหรออดมการณ ถอเปนตนตอส�าคญของความรนแรงและสงคราม ตวอยางของค�านยามความรนแรง ทครอบคลมนนมการน�าเสนอโดยองคกรเอกชนหรอเอนจโอชอ Responding to Conflict ดงน: “ความรนแรงคอการกระท�า ถอยค�า ทศนคต โครงสรางหรอระบบทเปนสาเหตของความเสยหายทางกายภาพ จตวทยา สงคมหรอสงแวดลอม และ/หรอกดกนผอนจากการบรรลถงศกยภาพความเปนมนษยอยางเตมเปยม”

การวจยเกยวกบสนตภาพและความขดแยงพยายามอธบายตนเหตของความรนแรง โดยเฉพาะปรากฏการณของการยกระดบจากความขดแยงแบบซอนเรนกลายเปนความขดแยงทมการใชความรนแรง โดยอาศยการปลกระดมมวลชนดวยการเมองเชงชาตพนธในกลมทไดรบการปฏบตอยางไมเปนธรรมหรอ “ชนกลมนอยทเปนกลมเสยง” นบตงแต ค.ศ. 2006 มลนธ Berghof ไดท�าการวจยตอเนองเกยวกบการขดขนและขบวนการปลดปลอยเพอท�าความเขาใจปรากฏการณของการยกระดบความหวรนแรงกบการลดระดบความหวรนแรง ซงถอเปนการเคลอนยายจากยทธศาสตรความขดแยงทไมใชความรนแรงกลายเปนการใชความรนแรงหรอในทางกลบกน จดศนยกลางของการท�าความเขาใจเกยวกบความแตกตางระหวางความรนแรงกบความขดแยงของเราคอแนววธแบบ à การแปรเปลยนความขดแยง ในฐานะ

158

ความรนแรงและการไม ใช ความรนแรง

การเปลยนผานจากความขดแยงทมการใชความรนแรงแลวหรอมแนวโนมทจะเกดขนไปสการเปลยนแปลงสงคมดวยกระบวนการไมใชความรนแรง

การไมใชความรนแรงในฐานะภาวะแยง ของการใชความรนแรงทกรปแบบเราอาจอธบายการไมใชความรนแรงทงในเชงปรชญา ซงมทศนะวา การใชก�าลงเปนสงทขาดความชอบธรรมทงในแงศลธรรมและการเมองหรอเปนสงทไมกอใหเกดผลด และในเชงปฏบตเพอบรรลการเปลยน แปลงสงคมและแสดงการตอตานขดขนการกดข

หลกการพนฐานของการไมใชความรนแรงมาจากปณธานทจะตอตานการใชความรนแรงในทกรปแบบ ไมวาทางกายภาพ วฒนธรรมหรอโครงสราง ดงนนค�าค�านจงครอบคลมไมเพยงการงดเวนจากการใชก�าลงทางกายภาพเพอบรรลเปาหมาย แตรวมถงการทมเทอยางเตมทในการตอตานขดขนการครอบง�า ความไมเทาเทยม เชอชาตนยมและความอยตธรรมหรอความรนแรง “ซอนเรน” ไมวารปแบบใด เปาหมายสงสดของผสนบสนนการไมใชความรนแรงคอการรอถอนโครงสรางอ�านาจ ระบบกองทพและเครอขายเศรษฐกจทท�าใหความรนแรงและสงครามเปนทางเลอกไมวาในกรณใด

คานธคอผทมแนวคดและการกระท�าอนทรงอทธพลส�าคญทสดตอพฒนาการของการไมใชความรนแรงในศตวรรษท 20 เขาบรรยายปรชญาจรยธรรมดวยศลทางศาสนาทเรยกวา อหงสา ซงเปนค�าภาษาสนสกฤตหมายถงการละความรนแรงอยางสนเชงทงในความคดและการกระท�า อยางไรกตาม ค�านยามนไมไดหมายความวาการกระท�า

159

ความรนแรงและการไม ใช ความรนแรง

ทกอยางทปราศจากความรนแรงคอการไมใชความรนแรงเสมอไป การไมใชความรนแรงตองเปนการงดเวนจากความรนแรงทคาดหมายไวทงโดยส�านกและเจตนาในบรบทของการตอสระหวางปรปกษสองฝายขนไป เพอความเขาใจแจมแจง นกวชาการจงก�าหนดความแตกตางระหวางค�าวา ไมใชความรนแรง (non-violence) กบค�าวา ไมใชความรนแรง (nonviolence) (ไมมเครองหมายยตภงค) ถงแมทงสองค�าหมายถงการกระท�าทปราศจากความรนแรง แตค�าหลงมความหมายถงการยดมนอยางชดเจนในยทธศาสตรหรอปรชญาของการขดขนอยางสนต

เมอกลาวถงแรงจงใจทจะสนบสนนการไมใชความรนแรง มการใหเหตผลสองรปแบบทแตกตางกน ส�านกทเรยกวา “การไมใชความรนแรงโดยหลกการ” (principled nonviolence) หมายถงแนววธทคดคนโดยบคคลอยางเชน ตอลสตอย, คานธ, มารตน ลเธอร คง หรอกลมเควกเกอร (Quakers) ซงตอตานยทธศาสตรการใชความรนแรงดวยเหตผลทางศาสนาหรอจรยธรรม เพราะการใชความรนแรงเปนสาเหตของความทกขโดยไมจ�าเปน ลดทอนความเปนมนษย ท�ารายทงเหยอและผกระท�าผด รวมทงน�าไปสการแกไขปญหาระยะสนเทานน อยางไรกตาม การรณรงคไมใชความรนแรงในปจจบนสวนใหญมกมแรงจงใจจากแนวคดปฏบตนยม ดวยเหตผลวาการไมใชความรนแรงไดผลดกวาการใชความรนแรง วธการสนตกลายเปนทางเลอกทนยมกเพราะประสทธภาพในการเปลยนแปลงทไดผล ซงไมจ�าเปนตองแฝงความเชอเกยวกบจรยศาสตรของการไมใชความรนแรง

160

ความรนแรงและการไม ใช ความรนแรง

ปฏบตการไรความรนแรง : ตวเรงปฏกรยา เพอการแปรเปลยนความขดแยงค�าวา “การตอตานขดขนดวยการไมใชความรนแรง” หรอ “ปฏบตการไรความรนแรง” มกใชเปนคณสมบตสามญเพอบงบอกกระบวนการหรอวธการปฏบตเพอบรรลสนตภาพและความยตธรรมดวยการไมใชความรนแรง ควบคไปกบวธการอนๆ เชน การเจรจาหรอ à การ สานเสวนา ยทธศาสตรการไมใชความรนแรงถอวามความเหมาะสม อยางยงเมอมความไมเทาเทยมทางอ�านาจอยางรนแรงระหวางสองฝายในความขดแยง โดยเปนเครองมอส�าหรบชนกลมนอยหรอกลมทถกกดข (“เบยลาง”) เพอใชระดมมวลชนและปฏบตการไปส à การ เพมอ�านาจและปรบโครงสรางความสมพนธกบฝายตรงขามทมอ�านาจมากกวา (ผกมอ�านาจหรอกลมพลงฝายรกษาสถานภาพเดม) เปาหมายมทงการสานเสวนาและการตอตานขดขน กลาวคอ สานเสวนากบประชาชนอกฝายหนงเพอโนมนาวจงใจและขดขนตอโครงสรางเพอบบใหเกดการเปลยนแปลง

ในทางประวตศาสตร ปฏบตการไรความรนแรงครอบคลมถงวธการทาทายซงหนา (direct action) หลากหลายรปแบบ ในหนงสอคมออนโดงดงทเขยนขนเมอ ค.ศ. 1973 ยน ชารป (Gene Sharp) บนทกรปแบบปฏบตการไมใชความรนแรงไดถง 198 วธ มตงแตการประทวงเชงสญลกษณ การไมใหความรวมมอทางสงคม การเมองและเศรษฐกจ การดอแพงของพลเมอง การเผชญหนาโดยปราศจากความรนแรง จนถงการสรางสถาบนทางเลอกขนมา ในทศวรรษหลงๆ วธการไมใชความรนแรงประสบความส�าเรจทวโลกจากการเดนขบวนประทวงเชงบวกของ “อ�านาจประชาชน” เพอตอตานเผดจการและการละเมดสทธมนษยชนในหลายประเทศ เชน สหรฐอเมรกา ฟลปปนส ชล ยโรป

161

ความรนแรงและการไม ใช ความรนแรง

ตะวนออก แอฟรกาใต อดตประเทศสหภาพโซเวยต และลาสดคอแอฟรกาเหนอ สวนการรณรงคขามชาตเพอความยตธรรมระดบโลก สทธในทดน การปลดอาวธนวเคลยร สทธสตร ฯลฯ อกมากมาย ซงลวนอาศยวธการไมใชความรนแรงและมวสยทศนทสอดคลองกบการสรางโลกทไมใชความรนแรง ยงคงตองตอสเพอใหเสยงของตวเองเปนทไดยน

ถงแมการตอตานขดขนดวยการไมใชความรนแรงอาจขยายความตงเครยดทางสงคมและการเมองทมอยแลวโดยยดเยยดตนทนทสงขนแกฝายทตองการรกษาความไดเปรยบไวภายใตระบบทเปนอย แตกถอไดวาเปนจดตงตนทจะน�าไปสการแปรเปลยนความขดแยง ค�าขวญทปรากฏบอยๆ วา “อ�านาจของผไรอ�านาจ” หมายถงศกยภาพของเทคนคการไมใชความรนแรงทชวยใหชมชนชายขอบสามารถควบคมชวตของตนไดมากขนและสรางอ�านาจตอรองเพยงพอตอกระบวนการเจรจาทมประสทธผล ยงกวานน ในขณะทการปฏวตดวยความรนแรงมกตามมาดวยการเพมอ�านาจเบดเสรจของรฐ ขบวนการไมใชความรนแรงมแนวโนมทจะสงเสรมประชาธปไตยและการกระจายอ�านาจ มากกวา ซงเปนการเจอจางการรวมศนยอ�านาจในสงคมลง โครงการสรางสรรคทเปนสวนหนงของขบวนการเหลานมอยมากมาย ซงชวยเออใหเกดประชาธปไตยแบบมสวนรวมมากขน เชน สมชชาประชาชน 1989 ในยโรปตะวนออก โครงการพงตวเองของคานธในอนเดย หรอ “เขตสนตภาพ” ทนกกจกรรมสนตภาพสรางขนทามกลางสงครามรายแรงในโคลอมเบยหรอในฟลปปนส การศกษาเชงสถตเมอไมนานมานของ เอรกา เชโนเวธ (Erica Chenoweth) และ มาเรย เจ. สเตฟาน (Maria J. Stephan) ยนยนวา การรณรงคดวยการไมใชความรนแรงมแนวโนมดกวาการกบฏดวยความรนแรงในสวนของการมเสรภาพและประชาธปไตยมากขน

162

ความรนแรงและการไม ใช ความรนแรง

อยางไรกตาม ในเชงปฏบตนน เมอกลมอตลกษณทแบงขวอยางรนแรงเกดความขดแยงเกยวกบประเดนทเจรจาตอรองไมได สนตภาพเชงบวกไมไดเกดขนโดยอตโนมตจากการสรางดลอ�านาจขนมาในระดบหนง และการตอสโดยไมใชความรนแรงอาจไมมประสทธผลเสมอไปใน การปองกนไมใหเกดความเขาใจผดและความเกลยดชงภายในฝายเดยวกนเอง ในสถานการณเชนนน การเจรจาตอรองและการคลคลายความขดแยงแบบกระบวนการยงจ�าเปนตอการอ�านวยความสะดวกใหเกดการสอสารชดเจนเกยวกบความจ�าเปนอนชอบธรรมและผลประโยชนของทกฝายทเกยวของ เพอน�าไปสหนทางแกไขทเปนธรรม ปฏบตไดจรงและยอมรบกนทกฝาย ดงนน การไมใชความรนแรงและกลไกการคลคลายความขดแยงจงถอเปนยทธศาสตรทเสรมกนและสนบสนนซงกนและกน สามารถน�ามาใชรวมกนทงแบบใชทละอยางหรอใชพรอมกนเลย เพอใหเปาหมายฝาแฝดของความยตธรรมและสนตภาพกลายเปนความจรงขนมา

163

ความรนแรงและการไม ใช ความรนแรง

อางองและอานเพมเตมGaltung, Johan (1969). Violence, Peace and Peace Research, in:

Journal of Peace Research, Vol. 6, No. 3, 167-191.Sharp, Gene (1973). The Politics of Non-Violent Action. Boston:

Porter Sargent.Stephan, Maria & Erica Chenoweth (2011). Why Civil

Resistance Works: The Strategic Logic of Nonviolent Conflict. New York: Columbia University Press.

แหลงขอมลออนไลนVéronique Dudouet (2011). Nonviolent Resistance in Power

Asymmetries, Berghof Handbook for Conflict Transformation, online version, www.berghof-foundation.org > Publications > Berghof Handbook

People Power and Protest Since 1945: A Bibliography of Nonviolent Action. Compiled by April Carter, Howard Clark and Michael Randle and regularly updated at www.civilresistance.info/bibliography

Responding to Conflict, www.respond.org

164

ภาคผนวก

ภาคผนวก

ภาคผนวก 1 ทมาภาพ

Conflict – Israel: Peace Counts Report “Talking Beats Fighting! The conflict for the Holy Land between Israelis and Palestinians. Conversations between the two groups” / Photo: Frieder Blickle

Conflict Prevention, Management, Resolution – Macedonia: Peace Counts Report “Elena mediates. The rift between Macedonians and the Albanian minority” /Photo: Uli Reinhardt / Zeitenspiegel Reportagen

Conflict Transformation – Mali: Peace Counts Report “Ambassadors in Indigo. Development aid is available when parties are willing to cooperate” / Photo: Uli Reinhardt / Zeitenspiegel Reportagen

Dialogue – Russia: Peace Counts Report “For women’s sake. Create spaces for discussion, counseling and empowerment” / Photo: Jan Lieske

Dignity & Trust – Kenya: Peace Counts Report “Shoot to score, not to kill. Football tournaments and women’s councils” / Photo: Frank Schultze / Zeitenspiegel Reportagen

Donors & Funding – Sri Lanka: Peace Counts Report

165

ภาคผนวก

“Reconstructing the North. Economic development in a crisis zone” / Photo: Paul Hahn

Empowerment – Afghanistan: Peace Counts Report “The future knows its ABCs. Mosque-based schools for girls and boys” / Photo: Uli Reinhardt / Zeitenspiegel Re-portagen

Facilitation, Mediation, Negotiation – Egypt: Peace Counts Report “New Life for an Old Tradition. Traditional-Style Mediation” / Photo: Frieder Blickle / laif

Gender – Nigeria: Peace Counts Report “Peace is divine! Interfaith dialogue, mediation, and an early warning system” / Photo: Uli Reinhardt / Zeitenspiegel Reportagen

Peace, Peacebuilding, Peacemaking – Peace Boat: Peace Counts Report “Open Minds on the Open Sea. Peace education at sea” / Photo: Uli Reinhardt / Zeitenspiegel Reportagen

Peace and Conflict Transformation Research – Peace Boat: Peace Counts Report “Open Minds on the Open Sea. Peace education at sea” / Photo: Uli Reinhardt / Zeitenspiegel Reportagen

Peace Constituencies – Rwanda: Peace Counts Report “Reconciliation after the genocide. Personal contact between perpetrators and survivors” / Photo: Eric Vazzoler / Zeitenspiegel Reportgagen

Peace Education – Principles – Philippines: Peace Counts on Tour. Workshop with children. / Photo: Paul Hahn / laif

166

ภาคผนวก

Peace Education – Methods – Colombia: Peace Counts Report “Mateo chooses life. Respect and jobs through hip-hop” / Photo: Antonia Zennaro / Zeitenspiegel Reportagen

Peace Support – Structures and Processes – Philippines: Peace Counts on Tour. Storytelling-Workshop with NGO staff. / Photo: Paul Hahn / laif

Reflective Practice: Monitoring, Evaluation & Learning – South Africa: Peace Counts Report “Gentle Words for Tough Guys. Training in non-violence for prisoners and guards” / Photo: Uli Reinhardt / Zeitenspiegel Reportagen

Security – Brazil: Peace Counts Report “Viva Rio! Gang war in poor parts of Rio de Janeiro. Conflict resolution, sports, education, and an internet newspaper” / Photo: Paul Hahn / laif

Systemic Conflict Transformation – South Africa: Peace Counts Report “Gentle Words for Tough Guys. Training in non-violence for prisoners and guards” / Photo: Uli Reinhardt / Zeitenspiegel Reportagen

Transitional Justice & Dealing with the Past – Nigeria: Peace Counts Report “Peace is divine! Interfaith dialogue, mediation, and an early warning system” / Photo: Uli Reinhardt / Zeitenspiegel Reportagen

Violence & Non-Violence – Thailand: Peace Counts Report “Gothom’s March for Peace. Informal talks and public action” / Photo: Lucas Coch / Zeitenspiegel Reportagen

167

ภาคผนวก

ภาคผนวก 2 ค�ายอ

ASEAN Association of Southeast Asian Nations อาเซยนAU African Union สหภาพแอฟรกาDPA Department of Political Affairs (UN) แผนกกจการการเมองของสหประชาชาตECOSOC Economic and Social Council (UN) คณะมนตรเศรษฐกจและสงคมแหงสหประชาชาตEU European Union สหภาพยโรปGRIT Graduated reciprocal reductions in tension การลดความตงเครยดอยางคอยเปนคอยไป

ในลกษณะตางตอบแทนICTJ International Center for Transitional Justice ศนยระหวางประเทศเพอความยตธรรม

ระยะเปลยนผานICTY International Criminal Tribunal for the

former Yugoslavia คณะตลาการอาญาระหวางประเทศส�าหรบ

อดตยโกสลาเวยI4P Infrastructures for Peace โครงสรางพนฐานส�าหรบสนตภาพ

168

ภาคผนวก

OECD Organisation for Economic Co-operation and Development

องคกรเพอความรวมมอทางเศรษฐกจและ การพฒนา

OECD-DAC Development Assistance Committee of the Organisation for Economic Co-operation and Development

OSCE Organization for Security and Co-operation in Europe

องคการวาดวยความมนคงและความรวมมอในยโรปM&E Monitoring and Evaluation การตดตามและประเมนMSU Mediation Support Unit (UN) หนวยสนบสนนการไกลเกลยNGO Non-governmental organization องคกรเอกชนNSAG Non-state armed group กลมตดอาวธทไมใชรฐPBC Peacebuilding Commission (UN) คณะกรรมาธการเสรมสรางสนตภาพของ

สหประชาชาตPBF Peacebuilding Fund (UN) กองทนเสรมสรางสนตภาพPBSO Peacebuilding Support Office (UN) ส�านกงานสนบสนนการเสรมสรางสนตภาพ

169

ภาคผนวก

PSFG Peace and Security Funders Group กลมผใหทนดานสนตภาพและความมนคงPSOs Peace Support Operations ปฏบตการสนบสนนสนตภาพPSS Peace Support Structures โครงสรางสนบสนนสนตภาพR2P Responsibility to Protect ความรบผดชอบทตองคมครองSIPRI Stockholm International Peace Research

Institute สถาบนวจยสนตภาพระหวางประเทศแหง

สตอลกโฮลมSBT Standby Team of Mediation Experts (UN) คณะส�ารองผเชยวชาญการไกลเกลยTRC Truth and Reconciliation Commission

(South Africa) คณะกรรมการคนหาความจรงและการปรองดอง

แหงแอฟรกาใตTJ Transitional Justice ความยตธรรมระยะเปลยนผานUN United Nations สหประชาชาตUNDP United Nations Development Programme โครงการพฒนาแหงสหประชาชาต

170

ภาคผนวก

UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization

องคการการศกษา วทยาศาสตร และวฒนธรรม แหงสหประชาชาต

USD US Dollars สกลเงนดอลลารสหรฐUSIP United States Institute of Peace สถาบนสนตภาพสหรฐอเมรกา

171

ภาคผนวก

ภาคผนวก 3 มลนธ Berghof

มลนธ Berghof เปนองคกรเอกชนอสระและไมแสวงหาก�าไร ซงให การสนบสนนผมสวนไดสวนเสยและตวแสดงทามกลางความขดแยงทพยายามบรรลถงสนตภาพทยงยนดวยการสรางสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแยง

มลนธ Berghof มวสยทศนถงโลกทประชาชนรกษาความสมพนธกนอยางสนตและกาวพนการใชความรนแรงเปนเครองมอทางการเมองและสงคม

ในขณะทเรามองวาความขดแยงเปนสวนหนงทจ�าเปนและหลกเลยงไมไดของชวตทางการเมองและสงคม แตเราเชอวาการใชก�าลงในความขดแยงเปนสงทหลกเลยงได

การแปรเปลยนความขดแยงตองอาศยการท�างานกบฝายขดแยงและกลมคนทไดรบผลกระทบจากความรนแรงมากทสด แตกตองอาศยความร ทกษะ ทรพยากรและสถาบน ทอาจชวยแปรเปลยนความขดแยงทใชความรนแรงใหกลายเปนความรวมมอทสรางสรรคและยงยนไดในทสด

วสยทศนของเราสงสมจากความเชอวาผขบเคลอนการเปลยนแปลงอยางสนตจะประสบความส�าเรจไดกตอเมอมพนททเหมาะสมส�าหรบการแปรเปลยนความขดแยงใหพวกเขาไดท�างานตามความตงใจ

172

ภาคผนวก

ภารกจของเรามลนธ Berghof สรางคณปการตอโลกทปราศจากความรนแรงดวยการสนบสนนผมสวนไดสวนเสยและตวแสดงทามกลางความขดแยงทพยายามบรรลถงสนตภาพทยงยนดวยการสรางสนตภาพและการแปรเปลยนความขดแยง

ในการท�างานของเรา เราตองอาศยความร ทกษะและทรพยากรเทาทหาไดในพนทของการวจยความขดแยง การสนบสนนสนตภาพ การใหการศกษาเกยวกบสนตภาพและการใหทน ซงเราพยายามพฒนาไปขางหนาตลอดเวลา เราท�างานรวมกบหนสวนและผใหทนเพออ�านวยความสะดวกในการสรางกลไก กระบวนการและโครงสรางการสนบสนนทเปดกวาง ซงเราหวงวาจะชวยใหผมสวนไดสวนเสยและตวแสดงในความขดแยงไดปฏสมพนธกนอยางสรางสรรคและพฒนาการตอบโตขอทาทายทเกยวเนองกบความขดแยงโดยไมใชความรนแรง

“Creating Space for Conflict Transformation”

หนสวนและเครอขายคณะท�างานของมลนธ Berghof รกษาสายสมพนธใกลชดกบหนสวนในทองถน ตวแทนขององคกรพฒนาเอกชนระหวางประเทศ พรรคการเมอง สมาชกรฐสภาและกระทรวงตางๆ ตลอดจนองคการระหวางประเทศ เชน สหประชาชาต (UN) และสหภาพยโรป (EU)

สถานทตงของเรามลนธ Berghof ตงอยใน Berghof Center ในนครเบอรลน ประเทศเยอรมน นอกจากน มลนธยงมส�านกงานสาขาในเมองทอบงเงน ซงตงอยทางตอนใตของประเทศเยอรมนดวย

173

ภาคผนวก

อาจมการพจารณาตงส�านกงานโครงการในประเทศอนๆ ทงนขนอยกบความจ�าเปนของโครงการและขอเรยกรองของหนสวน ในปจจบน มลนธมส�านกงานโครงการในประเทศเลบานอนและประเทศไทย

การตดตอBerghof FoundationAltensteinstrasse 48a, 14195 Berlin, GermanyPhone: +49 (30) 844154-0, Fax +49 (30) 844154-99Email: info@berghof-foundation.org

Berghof Foundation / Peace EducationCorrensstrasse 12, 72076 TÜbingen, GermanyPhone: +49 (7071) 920510, Fax +49 (7071) 9205111

Website: www.berghof-foundation.org

174

ภาคผนวก

ภาคผนวก 4 หมดหมายในประวตศาสตร ของมลนธ Berghof

ศาสตราจารย ดร. เกออรก ซนเดล (Georg Zundel) กอตงมลนธ Berghof ขนในชวงสงครามเยนระอ เมอมองยอนกลบไปดประวตศาสตรแหงความส�าเรจ ตลอดชวงสสบปทผานมา กระบวนการสรางสนตภาพวางรากฐานมนคงในดานการวจย การปฏบตและการใหการศกษาในประเทศเยอรมน (และระหวางประเทศ) ดวยการสนบสนนหลายรอยโครงการและชวยกอตงหลายสถาบน มลนธ Berghof กลายเปน สวนหนงทชดเจนของประวตศาสตรสนตภาพ

1971เกออรก ซนเดล กอตงมลนธ Berghof เพอการศกษาความขดแยงขน โดยมสถานะเปนบรษทเอกชนจ�ากดซงไดรบการยกเวนภาษการกศลภายใตกฎหมายเยอรมน ในระยะแรก มลนธใหการสนบสนนการวเคราะหเชงวพากษวจารณตอการแขงขนสะสมอาวธในชวงสงครามเยน

1977เรมตนใหการสนบสนน Association for Peace Education Tübingen [ตอมาเปลยนเปนสถาบน]

1989มลนธ Berghof กอตงสถาบนวจยในเบอรลน นนคอ Research Institute of the Berghof Foundation โดยมงเนนทการเปลยนแปลงพลวตของการสะสมอาวธ ในป 1993 เปลยนชอเปน Berghof

175

ภาคผนวก

Research Center for Constructive Conflict Management (ตอมาเปลยนชอเปน Berghof Conflict Research) โดยยายจดมงเนนมาทการคลคลายความขดแยงดานการเมองเชงชาตพนธ

1998วางสมมตฐานเพอจดท�าหนงสอคมอ Berghof Handbook for Conflict Transformation ท�าการวจยภาคปฏบตและภาคทฤษฎในคาบสมทรบอลขานและเทอกเขาคอเคซส

1999Association for Peace Education Tübingen ไดรบรางวล UNESCO Prize for Peace Education

2001The Resource Network for Conflict Studies and Transformation เรมโครงการการท�างานอยางยงยนในทองถนกบฝายขดแยงในศรลงกา

2004Berghof Foundation for Peace Support (ตอมาเปลยนชอเปน Berghof Peace Support) กอตงขนเพอใหการสนบสนนกระบวนการสนตภาพทวโลก

2005ขยายโครงการไปสขบวนการตอตานขดขนและขบวนการปลดปลอย รวมทงกลมตดอาวธทไมใชรฐ ในปจจบน เครอขายขยายครอบคลม 20 ประเทศ

176

ภาคผนวก

2007เกออรก ซนเดล ผกอตงมลนธฯ เสยชวต ครอบครวของเขามปณธานสานตอการท�างานของมลนธฯ

2012การท�างานในสามพนททเคยปฏบตแยกตางหากจากกน กลาวคอ การวจยความขดแยง การสนบสนนสนตภาพ และการใหการศกษาเกยวกบสนตภาพ ไดรบการบรณาการรวมกนเปนองคกรใหม นนคอ มลนธ Berghof