Aydınlatma Laboratuvarı Deney Kitabı 2013

7/24/2019 Aydnlatma Laboratuvar Deney Kitab 2013

1/35

KOCAELNVERSTES

MHENDSLK FAKLTES

ELEKTRK MHENDSLBLM

AYDINLATMA TEKNVE LABORATUVARI

DENEY KTABI

2013, KOCAEL


2/35

DENEYDE UYULMASI GEREKEN KURALLAR

1. Btn renciler deney saatinden 5 dakika nce laboratuvarda olmak zorundadr.

Deney baladktan sonra kimse deneye alnmayacaktr.

2. Btn deneyler daha nceden belirtilen tarihlerde yaplacaktr.

3. Deneye mazeretleri nedeniyle katlamayanlar, telafi haftasnda sadece bir deneye

katlabilirler.

4. Btn renciler deneylere gerekli hazrlklarn tamamlayarak gelmek zorundadrlar.

Sorulan sorulara cevaplar alnamaz ise, retim eleman kiileri deneyden

kartabilirler.

5. Deney raporlar belirtilen gnlerde teslim edilecektir. Belirtilen tarihten sonra getirilen

raporlar deerlendirmeye alnmayacaktr.

6. Deneyler ebeke gerilimi altnda yapldndan, hepimizin can gvenlii asndan

laboratuvar ierisinde akalamak, yksek sesle konumak kesinlikle yasaktr.

7. Deney bitiminde, btn balantlar sklerek l aletleri kapatlacaktr.

8. Deney raporlar kesinlikle kurun kalemle yazlmayacaktr.


3/35

indekiler Sayfa1. Floresan Lambalar......................................................................................1

2. Metal Halojen Lambalar...8

3. Alak Basnl Sodyum Buarl Lambalar.13

!. "#ksek Basnl Sodyum Buarl Lambalar.18

$. "#ksek Basnl %&a Buarl Lambalar..23

'. ( )es*sat Anatarlar &e +tomat*k S*,ortalar..28


4/35

Floresan Lambalar Deney 1

1

1 Floresan LambalarDeneyin Amac: Demir balastl, elektronik balastl ve kompakt floresan lambalarn alma

prensiplerinin belirtilmesi, balant emalarnn incelenmesi, karakteristik deerlerin vekullanm yerlerinin renilmesi.

1.1 Lambann Yaps ve Genel zellikleri

Alak basnl cva buharl lamba olan floresan lambalar, dearj lambalar iinde en okbilinenidir. Floresan lambalar genellikle i aydnlatmada, bazen de sokak ve tnelaydnlatmasnda kullanlrlar. ekil 1de tp eklindeki floresan lambann i yapsgrlmektedir.

ekil 1:Floresan lambann i yaps1: Ampl - Genellikle ubuk eklinde cam tp

2: Gaz - Argon ya da dk basnta asal gazlarn ilecva

3: Cam tpn i ksmn kaplayan floresan bileim

4: Elektrot

5: Havas alnarak asal gaz yerletirilmielektrot tp

6: Balant ular ( Flaman )

7: Cva buharnn dearj

8: Cva atomu

9: Metal soket

Esas olarak alak basnl cva buharl dearj lambalar snfna giren floresan lambalargnmzde akkor lambalarn 3-5 kat ksal verimlilikleriyle ve gelimirenk seenekleriyle en

popler k kaynaklarndandr. Floresan lambalar bir balast ve starter devresiylealtrlabildii gibi, baz tipleri starter devresine ihtiya duymadan da alabilir. Kompaktfloresan olarak bilinen tipler ise almas iin gerekli olan yardmc elemanlar bnyesindebarndrd iin ebekeye dorudan balanabilirler.

Floresan lambalar elektriksel dearj ile k aa karr. Lamba elektrotlarndan yaylanelektronlar, tp ierisinde hareket ederken ayn ortamda bulunan cva atomlarnn elektronlarylaarpr. Cva atomlarnn elektronlar bu arpmann etkisiyle yrngelerinden kar ve tekraryrngelerine dnerken UV nm yayar. Floresan lambann i yzeyindeki fosfor kristalleritarafndan grnr a dntrlr.

Floresan lambalarn verimleri (ksal etkinlii) lamba gcyle doru orantl olarak artgsterir. Bunun nedeni byk gl lambalarda elektrotlar optimum scaklkta tutmak iin


5/35


2

gereken gcn kk gteki lambalara oranla daha dk olmasdr. Lamba akmnn verimzerindeki etkisi byktr. Artan lamba akm etkinlik faktrnn dmesine sebep olur.

Floresan lambann tp yapsnda kullanlan malzemeler, kullanm alanna ve lambann eidine

gre farkllk gsterebilir. Genelde tp eklindeki floresan lambalarn ampulleri soda-kirecamdan yaplrken erisel ve dairesel floresan lamba tpleri kurun katkl camdan imal edilir.Floresan lambann iindeki civa buhar tek bana grnr blgede k retemedii iinlambann i yz flor-l tozlarla kaplanr. Bu tozun tr; lambann verimini, rengini ve renkselgeri-verimini etkileyen en temel bileendir. Tozun safl ve kristal boyutu da olduka nemlidir.

Floresan lambann elektrotlar iki veya bkml olabilir. Elektrotlarn ana grevi dearj iingerekli olan serbest elektron oluumunu salamaktr. Floresan lambalarda civa buhar tek banadearjn devam iin yeterli olmamas nedeniyle belli oranlarda argon ve kripton gaz ierir. Bugazlar asal gazlardr.

Lamba iindeki gazlarn basn deerleri lamba mr ve verimi asndan dorudan etkilidir.

Iksal verim asndan en ideal deerler; civa buhar iin 0.8 Pa, yardmc gazlar iin 2500 Padr. Floresan lambalarn verimliliini; ncelikle kullanlan flor-l tozlar belirler. Ayrca ortamscakl, d evredeki sl deiimler, lamba ierisindeki civa buharnn basnc yaylan kaks verimliliini etkiler. Kullanlan balast ve yardmc elemanlarn kalitesi de yaylan toplamk aks zerinde etkilidir. Floresan lambalarda sl kayplar ok azdr ve lambalarn verimleri45-200 lm/W deerlerindedir. Floresan lambalarda, normal alma deerlerinin zerindeki vealtndaki scaklk deerlerinde k aksnda azalma gzlenebilir. Floresan lambalarn mrlerinietkileyen en nemli faktr, ama kapama skldr. Lambann ateleme sresince flamanlarzerinden geen yol alma akm elektrotlar zerine kaplanmbaryum oksit tabakasnda ciddiypranmaya neden olur. Floresan lambalarn mrleri hesaplanrken 3 saatlik kullanm sresi bazalnr. Lamba iin belirtilen 7500 saatlik kullanm sresi 2.500 ama kapama iin geerlidir.Yakma periyodunun daha da uzatlmas lambann mrn ciddi oranda artrr (1 saatlik almaperiyodu -%35, 10 saatlik alma periyodu +%40, srekli alma periyodun +%150). Birfloresan lamba yaam sresinin sonuna geldiinde titremeye balar. Ama annda lambannbirka kere atelemesinden sonra lambann ldamas, kullanm sresinin sonuna geldiinin enbelirgin kantdr. Yksek frekansl balast ve ateleme yaps lamba mrn artran etmenlerdir.Floresan lambalar, yaplarna ve fosfor tuzlarna bal olarak scak beyaz, beyaz, souk beyaz,gn, souk gn gibi genibir renk yelpazesinde retilir.

Demir Balastl Floresan Lamba

ekil 2 de, demir balastl floresan lamba balant emas grlmektedir. Devre bir floresanlamba, bir balast, bir starter ve parazit nleyici olarak startere paralel balanan birkondansatrden olumaktadr.

Lambann atelenmesi ve dearjnn balamas iin ebeke geriliminden daha byk bir gerilimgerekmektedir. Ateleme gerilimi starter denilen bir ateleyici yardm ile ok bobini olarakkullanlan balast zerinden salanr. Starter, cam bir balon iinde neon gaz doldurulmuve ikielektodu bulunan silindir eklinde ve bimetal eritten yaplmtr (Bimetal erit, scaklkkatsaylar birbirinden farkl iki madensel eritten, rnein demir ve bakrdan oluur).


6/35


3

ekil 2:Demir balastl floresan lamba balant emas

Starterin ularna ebeke gerilimi uygulannca birbirine zaten yaknda bulunan starter elektrotlararasnda ltl boalma balar. Bu srada boalma direnci olduka byktr; dolaysyla

elektrotlar snr ve birbirine deerler. Starterin ksa devre olmasyla devreden floresan lambannelektrotlarn kzgn duruma getiren, dolaysyla bol miktarda elektron retimine yol aankuvvetli bir akm geer. Bu arada starter elektrotlar sour; elektrotlar eski durumuna gelir veakm devresi alm olur. Starter devresinin almasyla, balast trafosunun z endktansnedeniyle boalmay balatmaya yetecek kadar bir gerilim (1000 V) endklenir. Bu suretlelamba atelendiinde, 1000 Vluk gerilim, balast trafosunun endktif direnci nedeniyle hzlayaklak 100 V luk floresan lamba alma gerilimine der.

Floresan lambalarn dorudan ebekeye balanmas mmkn deildir. Yardmc eleman olarakbalast kullanlmas gerekmektedir. Devrede kullanlan balastn grevleri aada maddelerhalinde sralanmtr.

* Lamba akmn snrlamak ve dzeltmek (Negatif diren zellii gstererek)

* Her alternansda gerilimin sfra dmesine ramen k vermeye devam etmesini salamak

* letme geriliminden ok daha byk olan dearj gerilimini salamak

Elektronik Balastl Floresan Lamba

Elektronik balastlarda, esas olarak, ebeke gerilimi dorultulur ve 20 kHz ila 100 kHz aralnda,

yksek frekansl, sinsoidal olmayan gerilim retilir. Lamba akmnn snrlandrlmas iinelektronik stabilizasyon devresi kullanlr. Lambaya paralel bal kondansatr yardmyla iselamba elektrotlarnn n snma akmnn akmas salanarak ateleme gerekletirilir. Yaniendktif balastl devrelerdeki starter grevini stlenir.

Elektronik balastl floresan lambalarn dezavantajlarnn banda yksek harmonik bozulmayasahip akmla almas yer almaktadr. Bu harmonik bozulumlar girie balanacak alak geirenfiltre aracl ile elimine edilebilir. Harmonik bozulumlar yok edilmedii taktirde, oluan yksekfrekansl harmonikler, ar gerilimlere yol ap dier cihazlarda ve hatta ayn ebekedenbeslenen dier abonelerde byk hasarlara yol aabilir. Bu nedenle mutlaka bulunmas gerekenkademedir.

Elektronik balastlar, endktif balastlara gre daha maliyetleri olmasna karn stnlkleriolduka fazladr. Balca stnlkleri;


7/35


4

* Etkinlik faktrn artrr.

* Titreim ve stroboskopik etkileri nler.

* Ayr bir starter gerekmeksizin lambalarn ani atelemesini salar.

* Lamba mrn uzatr.

* Dimmer kullanma olana verir.

* Grltszdr.

*Balast kayb daha azdr.

ekil 3: Demir balast (sol) ve elektronik balast (sa)

Kompakt Floresan Lamba (Tasarruflu Lamba)

Kompakt floresan lambalar yukarda bahsedilen floresan lambalarn btn zelliklerini tarlar.Ancak ekil ve kullanm yerleri bakmndan floresan lambalardan ayrlrlar. Bu lambalar akkorflamanl lambalarn kullanldklar her yerde kullanlabilecek ekilde tasarlanmtr. Elektrikbalantsn salayan duy yaps akkor flamanl lambalar gibidir. E14 ve E27 duy ekillerinde deimal edilebilirler. Floresan lambalarn almas iin gerekli olan starter ve balast ilevini lambaierisine yerletirilmi elektronik devreler yapar. Bu lambalarda aynen floresan lambalardaolduu gibi dimmer kullanarak k miktar ayarlanamaz.

Tasarruflu lambalar elektrik tketiminin %80'ini a evirirler. Bylece olduka yksek kabuledilecek bir verimlilie sahip olur. yi bir lambadan watt bana en az 50 lmen (50 lmen/watt)k retmesi beklenir. 100 wattlk akkor lamba 1350 lmen k retir. Verimlilii 13,5lmen/watt'tr. Tasarruflu lambalar ise 1350 lmen sadece 20 watt elektrikle reterek 67,5lmen/watt verimliliini salar. Tasarruflu lambalar, akkor lambalara gre yaklak 10 kat dahapahaldrlar. Bununla birlikte fiyata aldanmakta yanlolur. Ortalama akkor lamba 500 saat mresahipken, tasarruflu lambalar 8000-10000 saat mre sahiptirler. Bu da 16-20 kat daha uzun mrdemektir. Bylece sadece elektrik tasarrufu deil ayn zamanda fiyat olarak da yar yaryakarldrlar.


8/35


5

1.2 Deney

Aadaki deney montajn gerekletiriniz.

Devreye gerilim uyguladktan sonra l aletlerinin gsterdii deerleri 10 saniye aralklarlaTablo 1e kaydediniz.

ekil 4:Demir balastl floresan lamba deney montaj emas

Tablo 1:Kondansatr bal deilken alnan lmler

Zaman (sn) A V1 V2 W Cos

10

20

30

40

50

60

Cos = 0.98 yapacak kondansatr gcn, 60. saniye iin hesaplayarak devreye balaynz. lmdeerlerini Tablo 2ye kaydediniz.


9/35


6

Tablo 2:Kondansatr bal iken alnan lmler

A V1 V2 W Cos

Aadaki montaj gerekletiriniz. Devreye gerilim uyguladktan sonra l aletlerinin gsterdiideerleri Tablo 3e kaydediniz.

ekil 5:Elektronik balastl floresan lamba deney montaj emas

Tablo 3: Elektronik balastl floresan lambadan alnan lmler

A V1 V2 W Cos


10/35


7

DENEY RAPORU

Ad Soyad:

Numara:

1. Deneyde yaplanlar ve anlatlanlar ksaca yaznz.

2.Alnan lmleri yorumlaynz.

3. Bir endstriyel tesiste gc 2X Watt olan YX adet demir balastl floresan lambabulunmaktadr. Balast kayb 5.Y VAr dir. Buna gre sistemde Cos = 0.98 yapmak iin gereklikondansatr gcn bulunuz ( XY: renci numaras son iki rakam ).


11/35

Metal Halojen Lambalar Deney 2

8

2 Metal Halojen LambalarDeneyin Amac: Metal halojen lambalarn balant emalarn inceleyerek, alma

prensiplerini ve kullanm yerlerini renmek.

2.1 Teorik Bilgi

Bu lambalar yksek basnl civa buharl lambalara benzer yapdadr, ancak dearj tpndecivaya ek olarak indiyum, thalyum ve sodyum gibi metal halojenler konulmutur. Ik renkkaliteleri civa buharllardan daha iyidir. Gerilim dalgalanmalar %10u amamaldr. Dahabyk dalgalanmalar k renginin deimesine yol aar.

Genellikle E40 tipi duylu retilmektedir. 250W 2000W aralnda retilmekte, etkinlikfaktrleri 64-88 lm/watt arasndadr.

Dearj lambalar negatif diren zellii gsterirler. Diren elemannn akm snrlad gereidikkate alnrsa (pozitif diren etkisi), negatif direnci, akm arttran bir zellik olaraktanmlamamz mmkndr.

Dearj lambalar, dorudan gerilim kaynana balanamazlar. Lambaya enerji verildiinde, akmhzl bir ekilde ykselme eilimi gsterir. Bu yzden bu tr lambalar devreye bir akmsnrlayc zerinden balanmaldr.

Akm snrlayc olarak balastlarn kullanm ok yaygndr. Bir balastn sahip olmas gerekenzellikler aada maddeler halinde sralanmtr.

* G kayb fazla olmamaldr.

* Normal alma geriliminden daha yksek olan ateleme gerilimini salamaldr.

* Akmn dalga eklinde bozulmalara sebep olmamaldr.

* Yeterli derecede yksek bir g faktr salayabilmeli


12/35


9

ekil 1:Mekanik Balast

Elektrotlarda herhangi bir n stmaya gerek duyulmadan, dearj lambalarnda atelemeye

ynelik gerilimsel atlama salayan aygtlar ateleyici olarak tanmlanr. Metalik halojenrllambalar ve sodyum buharl lambalarda dearjn balamas iin gerekli olan gerilim deeriebeke geriliminden daha yksek olduu iin (700 5.000 V) bu lambalar ateleyicilerle birliktekullanlr. Ateleyicinin grevi, lambann atelenmesi iin gerekli olan yksek gerilim deerinisalamaktr. Ateleyici, lambann atelenmesinin salanmasndan hemen sonra devre dkalmaldr. Bunun salanmas iin lamba ularndaki gerilim kontrol, lamba akm veya zamanfonksiyonu gibi zelliklerden faydalanlr. Ateleme ardndan devre dnda kalmayan ateleyicilamba mrnn ksalmasnda neden olur.

2.2 alma Prensibi

Dearj balama gaz ile tetiklendiinde lamba halen dzenli olarak almaya gememidurumdadr ve kararl almaya geebilmesi iin;

Dearj tpnn scakl ykselir ve metal atomlar buharlar. Balatma gazlarnn ana amaciyonizasyon olduundan, serbest elektronlar olumaya balar. Bu serbest elektronlar daha sonrametal buharndaki atomlarla arpr. Bu arpmalar tp iindeki scakl hzl bir biimdeykselterek daha ok metal buharnn oluumunu ve basncn artmasn salar. Buhar basncarttka elektromanyetik ma artar ve balatma zaman sonunda dengeye ular ve bu dalambann kararl alma noktasdr.

Eer dearj snerse, buhar basnc lamba souyana kadar yksek kalacaktr. Bu zaman boyunca

tekrar ateleme iin mevcut gerilim lambann tekrar atelenmesine yetmez. Lambann snmezaman ile buhar basncnn tekrar atelemeyi salayacak kadar dt zaman aralna tekrarateleme zaman ad verilir. Bu zaman dearj tpnn scaklna, dearj tpndeki basnca vetekrar ateleme darbesinin bykl ve enerji seviyesine baldr.


13/35


10

ekil 2: Metal Halojen Lamba

Metal Halojon Lambalarn Kullanm Alanlar:

* Maaza, vitrin ve mze aydnlatmalar

* Dekoratif maksatl i mekn aydnlatmas

* Tarihi eserlerin ve bina yzeylerinin projektr uygulamalar

* Spor aktivitesi alanlarnn aydnlatlmas

* Liman ve inaat alanlarnn aydnlatlmas

* Endstriyel sergi alanlarnn ve hipermarketlerin aydnlatlmas* Ykseklii fazla olan ve st ksmen kapal alanlarn aydnlatlmas

2.3 Deney

Aadaki ekilde grlen devreyi kurunuz.

P1 P2


14/35


11

220V AC / 50 Hz ebeke gerilimi uygulanmas durumunda, tabloda istenen deerleri t(sn)zaman iin alnz.

Tablo 1

Zaman (s) V2(V) I1(A) I2(A)3070

120200250

Lamba normal iletme koullarnda alrken aada istenilen deerleri alnz.

Tablo 2P1(W) P2(W) P1- P2 = Pignitor+Pbalast

Lamba normal iletme koullarnda alrken g faktrn hesaplaynz.

Tablo 3I1(A) P1(W) cos


15/35


12

DENEY RAPORU

Ad Soyad:

Numara:

1.Tablo 1de aldnz sonular yorumlaynz.

2. Metal halojen lambalarn deneyde kullandnz lamba dnda g deerlerini, gerilimseviyelerini ve kullanm yerlerini aratrnz.

3.Deneyin yapln ve deney sonucunda edindiiniz bilgileri ksaca zetleyiniz.


16/35

Alak Basnl Sodyum Buharl Lambalar Deney3

13

3Alak Basnl Sodyum Buharl LambalarDeneyin amac; alak basnl sodyum buharl lambalarn alma mekanizmalarn renerek

elektrik mhendislii bak as ile iletme koullarna ilikin karmlarda bulunabilmek,almalar iin gerekli yardmc elemanlar tanmak, yksek basnl sodyum buharl ve dier

gaz dearjl lambalardan farkl olan yanlarn tartmak; laboratuvar ortamnda alak basnl

sodyum buharl bir lambann elektriksel balantlarn yaparak lambay altrmak, lambann

ilk ve normal almas sresince yaad elektriksel deiimleri izlemek, lmek ve

deerlendirebilmektir.

3.1 Lambann Genel zellikleri

Gaz dearjl lambalardan olan alak basnl sodyum buharl lambalar, ilk defa ticari olarakkullanlmaya balandklar 1932 ylndan bu yana en verimli lambalar olma unvann

korumaktadrlar. Sokak lambalarndan da hatrlanabilecei gibi belirgin bir sar-turuncu kyayarlar ki bu, lambann yapsndaki sodyumun k spektrumundan kaynaklanmaktadr.Lambay verimli klan da bu tek renkli (monokromatik) ktr. Fakat bu rengin bir dezavantaj davardr: alak basnl sodyum buharl lambalarn nda renkleri ayrt etmek gleir; yanirenksel geriverimleri olduka ktdr.

Bu tip lambalar; d aydnlatmada, zellikle sokak ve otoyol aydnlatmasnda yaygn olarakkullanlrlar. Genialanlarn aydnlatlmasnda ve renksel geriverimden ok grelde etmeninnemli olduu yerlerde tercih edilirler. Ayrca tek renkli , dolaysyla hareketi alglamayadaha elverili olduundan dolay gvenlik uygulamalarnda ve nn filtre edilerek yokedilmesi kolay olduundan dolay da gzlemevlerinin etrafndaki yerleim yerlerinde

kullanlmaktadrlar.

ekil 1: Alak basnl sodyum buharl lambann k spektrumu.

Lambann Verimi: Alak basnl sodyum buharl lambalarn en gze arpan zellii, hikukusuz ki tm lambalar iindeki en verimli lambalar olmalardr. Bir k kaynann verimi,

kaynan girigcne karlk ne kadar grnr k rettiiyle ilgili bir kavramdr. Sz konusuolan bir lambann verimi ise burada hem lambann harcad ama a dnmeyen mekanik


17/35


14

veya kimyasal enerjiler, hem de retilen n da ne kadarnn aydnlk salar (yani grnr)olduu nem kazanr. Alak basnl sodyum buharl lambalara "en verimli lambalar" sfatnkazandran; iindeki sodyumun d zaman yalnzca grnr, hem de insan gznn en hassasolduu (en iyi grebildii) vermesidir. Bu durum, lambaya ait ekil 1'deki k

spektrumundan da rahatlkla grlebilir. Farkl g ve eitteki alak basnl sodyum buharllambalarn verimleri 100 ila 200 lmen/watt arasnda deimektedir; verim 200 lmen/watt'akadar kmaktadr.

Lambann Yaps ve alma Mekanizmas

Genellikle SOX tipleri kullanlan bu lambalarn i yaps ekil 2'deki gibidir.

ekil 2: SOX tipi bir alak basnl sodyum buharl lambann i yaps

Bu tip lambalarda optimum verimlilii salayabilmek iin, sodyum buhar dk basnta (0,4Pa) tutulmaldr (1 atmosfer basnc = 101 325 Pa). Bunun iin de dearj tp geniboyutlardadrve bylece dk scaklkta alma salanm olur. Dorusal tipleri bulunsa da, i hacmiarttrmak iin dearj tpleri genellikle U eklinde retilir. Dearj tpnde metalik sodyumlaberaber az miktarda neon bazl bir gaz karm da bulunur (genellikle neon-argon karm). Bugaz karm, lambann almaya balamas ve sodyumun istenen dzeyde buharlaarak masiin gerekli sreci balatmak iin gereklidir. Bu gaz karm, lambann ilk almasnda gerekliolan gerilimin dk olmasn salar. Lamba ilk enerjilendirildiinde grlen krmz da,sodyumun buharlaarak maya balamasndan nce etkileime giren bu gaz karm(neon+argon) retir.

Gaz karmnn kolaylatrarak balatt n dearj olay sonras, dearj tpnn iinde bulunankat haldeki metalik sodyum buharlamaya balar. Dk basncn ve dk gerilimin bulunduubu ortamda sodyumun buharlaarak lambaya asl rengini vermesi ve elektriksel byklklerinbeklenen deerlere ulamas belli bir sre alr. artlara gre deiebilmekle birlikte bu sre, 10dakika kadardr.

Lamba ilk enerjilendirildiinde, dk basn ve oda scaklndaki dearj tpnde bulunan asalgaz karm (neon+argon) n dearj balatr ve r (krmz renkte); fakat bu k lambannnormal almasnda verecei asl k deildir. Bu ma ile n dearj balamolur ve dearj

tpnn scakl giderek artar. Scaklk arttka sodyum buharlar, buhar halindeki sodyum dak vermeye balar (sar-turuncu renk). Bu olaylar sonucunda; dearj tpnn scakl,


18/35


15

sodyumun buharlaarak k vermesi iin en uygun (optimum) scaklk olan 260C dolaynakadar artar. Bundan sonra lamba, olmas gereken sar-turuncu rengi vermektedir ve bununkayna buhar (gaz) haline gelmiolan sodyumdur.

Dier ou gaz dearjl lambada geerli olduu gibi, alak basnl sodyum buharl lambalarnalmas iin de baz yardmc devre elemanlarna ihtiya duyulur. Bu yardmc devre eleman

ya balast+ignitr (ateleyici), ya da bir kaak akl trafodur. Bu sayede ateleme iin gerekli olan

daha yksek miktardaki gerilim deeri elde edilmiolur.

eitleri : Alak basnl sodyum buharl lambalar, sklkla SOX olarak da anlrlar. BuradakiSO, sodyumu; X ise dearj tpnn iindeki metal oksit kaplamay tanmlar. Bu metal oksit

kaplamann rol, lambann rettii az miktardaki kzltesi nlar (yani sy) geri yanstarak s

kayplarn azaltmak ve lambann verimi arttrmaktr. Fakat, SOX'ten farkl alak basnl

sodyum buharl lamba eitleri de vardr (SO, SOI, SLI gibi). SO: Ayrlabilir (Dewar-Jacket) tip,

SOI: ntegral tip, SOX: Kzltesi (infra-red) kaplamal tip, SLI: Dorusal (linear) tip alakbasnl sodyum buharl lamba eitlerini tanmlar.

Gleri ve mrleri : 10 W'tan 180 W'a kadar eitleri bulunabilen bu lambalarn kullanmmrleri 18 000 saate kadar kmaktadr. Pratikte her 2 ylda bir deitirilmeleri gerektii

bilinmektedir.

Lambann Artlar

* ok verimli lambalardr,

* Genialanlarda kullanma elverir gtedirler,

* lk almalarnda snmalar iin 5-10 dakikalk bir sre gerekse de; ksa sreli bir enerji

kesintisi veya gerilim dmesi yaanrsa, sonrasnda almaya kaldklar yerden rahatlkla

devam ederler,

* LED veya akkor lambalardakinin aksine; kullanm mrlerinin sonuna yaklatka verdikleri

k (lmen) miktarnda bir dme yaanmaz,

* Cva iermediklerinden mrlerinin sonunda daha kolayca bertaraf edilebilirler.

Lambann Eksileri

* Tm lambalar iinde renksel geriverimi en kt olanlardr,

* Lambann iinde bulunan sodyum, hava ile temas ettii zaman (rnein lamba pte krlrsa)

yanabilen tehlikeli bir malzemedir.

3.2 Deney

Deneyde temel olarak, alak basnl sodyum buharl bir lambann laboratuvar ortamnda

elektriksel balantsnn yaplmas ve altrlmas amalanmaktadr. Bu esnada lambaya ilikinelektriksel byklkler, lmler yaplarak izlenecek ve bylece lambann kararl alma


19/35


16

durumuna gelene kadar geirdii deiimler hem lmle elektriksel olarak, hem de gzlemle

k rengi ve miktar olarak deerlendirilecektir. Yaplacak deneye ilikin devre ekil 3'teki

gibidir.

ekil 3: Alak basnl sodyum buharl lamba deneyine ait balant emas.

ekil 3'teki devre enerjilendirildii andan itibaren, zaman deiimleri de dikkate alnarak,

izelge 1 doldurulacaktr.

izelge 1 : Alak basnl sodyum buharl lamba deneyine ilikin olarak alnan lmler.

Sre Akm (A1) Akm (A2) Gerilim (V1) Gerilim (V2) G (W1) G (W2)

30 s

2 dk

5 dk

8 dk

Lambann normal (kararl) iletme koullarna ulat dnld durumda, izelge 2'deki

deerler kaydedilecektir.

izelge 2 : Lambann kararl almakta olduu duruma ilikin byklkler.

Gerilim (V1) Akm (A1) G (W1) Cos


20/35


17

DENEY RAPORU

Ad Soyad:

Numara:

1. Deneyde doldurduunuz izelge 1'e uygun olarak, aldnz 6 farkl elektriksel byklnzamanla deiimini lekli olarak grafie aktarnz.

2. izdiiniz grafikte gze arpan deerlerin yardmyla lambann alma karakteristiiniyorumlaynz.

3. izelge 2'de hesapladnz cos deerini lambann elektriksel iletmesi asndanyorumlaynz.


21/35

Yksek Basnl Sodyum Buharl Lambalar Deney4

18

4 Yksek Basnl Sodyum Buharl LambalarDeneyin amac; yksek basnl sodyum buharl lambalarn alma mekanizmalarn renerek

elektrik mhendislii bak as ile iletme koullarna ilikin karmlarda bulunabilmek,almalar iin gerekli yardmc elemanlar tanmak, alak basnl sodyum buharl ve dier gaz

dearjl lambalardanfarkl olan yanlarn tartmak; laboratuvar ortamnda yksek basnl

sodyum buharl bir lambann elektriksel balantlarn yaparak lambay altrmak, lambann

ilk ve normal almas sresince yaad elektriksel deiimleri izlemek, lmek ve

deerlendirebilmektir.

4.1 Lambann Genel zellikleri

Ticari olarak 1964 ylndan bu yana kullanlan yksek basnl sodyum buharl lambalar,Dnyada sokak aydnlatmasnda kullanlan en yaygn lambalardr. erdikleri sodyum nedeniyle

yksek verimlilikte olmalarnn yan sra k renkleri alak basnl sodyum buharl lambalardandaha uygun ve kullanldr. Alak basnl sodyum buharl olanlarla karlatrldklarnda dahaiyi bir renksel geriverime sahip olmalar verimlerinin biraz daha dk olmas sonucunuberaberinde getirmitir.

Yksek basnl sodyum buharl lambalarn kullanm alanlar, alak basnl sodyum buharllambalarnkilere benzerdir. Bu tip lambalar da zellikle d aydnlatmada kullanlrlar. Sokak,otoyol, tnel, spor sahalar ve bahe aydnlatmasnda tercih edilirler.

Lambann Verimi: Yksek basnl sodyum buharl lambalarda, dearj tpnn basncarttrlarak ve karma cva eklenerek alak basnl sodyum buharlda olduka dar olan k

spektrumu geniletilmitir. Bu durum renk kalitesini iyiletirmi olsa da, gzn grebileceiblgenin dndaki klarn da retilmesine neden olmutur. Bu da aydnlatma teknii asndank kaynann verimini dren bir durumdur. Buna ramen yksek basnl sodyum buharllambalarn verimi dier pek ok k kaynandan daha yksektir. Farkl g ve eitteki yksekbasnl sodyum buharl lambalarn verimleri 80 ila 140 lmen/watt arasnda deimektedir,ortalama verimleri 130 lmen/watt civarndadr.

ekil 1: Yksek basnl sodyum buharl lambann k spektrumu


22/35


19

Lambann Yaps ve alma Mekanizmas

Yksek basnl sodyum buharl lambalarn i yaps ekil 2'de grld gibidir.

ekil 2:Yksek basnl sodyum buharl lambann i yaps

Alak basnl tiplerden farkl olarak yksek basnl sodyum buharl lambalarda, yalnzcasodyum kullanldnda oluan k spektrumundaki dar ve tek renkli izgilerin geniletilmesi

amacyla sodyumun yan sra cva da kullanlmve lamba basnc arttrlmtr. Bylece, dahagenibir k spektrumu elde edilerek renk kalitesi iyiletirilmitir. Lambann k vermesi, dearjtp ierisindeki sodyum-cva karmnn yksek basn ve scaklkta buharlamas veuygulanan elektriksel gerilim ile uyarlmas yoluyla gereklemektedir.

Bu lambalarn iletilmesi esnasnda ihtiya duyulan yksek basn iin yksek scaklkgerektiinden, lambada (dearj tpnde) kullanlan malzemenin de bu koullardaki sodyumunzararlarna kar dayankl olmas gerekmektedir. Nitekim bu lambalar, yksek basn ve scaklkaltnda alabilmelerini bu koullardaki sodyumun oluturaca korozyona dayankl olan"saydam seramik" bir malzemeye borludurlar. Lambada kullanlan seramik, alminyum oksittir(alumina); bu malzeme istenen dayankll salamaktadr. Ayrca baz ilemlerden geirildikten

sonra saydam duruma getirilebilir olmas, lambann yapsnda yer almasn olanakl halegetirmitir.

Lambann altrlabilmesi iin dearj tpnn iindeki metalik sodyum ve cva karmnnbuharlamas gerekir, bylece lambann k vermesini salayan ark da meydana gelmi olur.Karmn scakl, lambann gcyle yakndan ilikilidir; lambann gc ne kadar ykseksekarmn scakl da o kadar yksek olmaldr ki scaklk yaklak 700C'ye kadar ykselir.Karmn scakl arttka, lambann iindeki sodyum ve cvann buhar basnlar da artar ve ugerilimi ykselir. Scaklk ykseldike akm sabit kalr, gerilim artar; bylece nominal gcneulancaya dek lambann gc de artmolur.

Sodyum-cva karmnn buharlamas sonucu lamba kararl duruma geer ve gerek nverir. Lambann en d, iten floresan madde ile kaplanmtr; bu sayede cvann genilettii k


23/35


20

spektrumu dolaysyla gzn gremeyecei dalga boyunda oluan k nlar, gzngrebilecei dalga boyuna dntrlr. Lambaya beyaza yakn rengini veren cvadr.

Yksek basnl sodyum buharl lambalar, elektriksel olarak iletilmeleri srasnda, kararl

alma durumunu salayabilmek iin AC gerilim kaynana seri bal durumdaki endktif birbalastla birlikte kullanlrlar. Buradaki ama, neredeyse sabit bir akm deeri elde etmektir.Lamba ile birlikte kullanlan balast, rezistif deil genellikle endktiftir; bylece aktif g kaybmiktar da en aza indirilmeye allmaktadr.

eitleri: Yksek basnl sodyum buharl lambalar, SON ksaltmasyla anlrlar. Bu isminaltnda pek ok deiik retim eitleri vardr. Bunlardan bazlar; standart, kendinden balamal- cva takviyeli, reflektr tip, dorusal gazl tip olanlardr.

Gleri ve mrleri: 35 W'tan 1000 W'a kadar eitleri bulunan bu lambalarn kullanmmrleri, alak basnl sodyum buharllara gre daha uzundur ve 24 000 saate kadar kabilir;ortalama mrleri 20 000 saattir.

Lambann Artlar

* Verimli lambalardr,

* Floresan veya alak basnl sodyum buharl lambalardan daha kktr; pek ok balanttipine uyum gsterir,

* Yenileme yoluna gidilirse, cva buharl lamba uygulamalarnn yerini rahatlkla alabilir,

* Lamba mr alak basnl sodyum buharllardan daha uzundur.

Lambann Eksileri* Alak basnl sodyum buharllar kadar olmasa da renksel geriverimleri yine de ktdr (metalhalojen ve halojen lambalardan daha ktdr),

* 52-100 V'luk dk bir ark geriliminden sorumlu olan ve dolaysyla da bir miktar g kaybnasebep olan bir balast (verimsiz) ile kullanlrlar. Bu da tm sistem dnldnde lambanngerek veriminin dmesine neden olan bir durumdur,

* Sodyumun yannda cva da ierdiinden, mrlerinin sonuna gelindiinde bertaraf edilmeleri,alak basnl sodyum buharl lambalarnkinden daha zahmetlidir.


24/35


21

4.2 Deney

Deneyde temel olarak, yksek basnl sodyum buharl bir lambann laboratuvar ortamndaelektriksel balantsnn yaplmas ve altrlmas amalanmaktadr. Bu esnada lambaya ilikin

elektriksel byklkler, lmler yaplarak izlenecek ve bylece lambann kararl almadurumuna gelene kadar geirdii deiimler hem lmle elektriksel olarak, hem de gzlemlek rengi ve miktar olarak deerlendirilecektir.

Yaplacak deneye ilikin devre ekil 3'teki gibidir.

ekil 3: Yksek basnl sodyum buharl lamba deneyine ait balant emas.

ekil 3'teki devre enerjilendirildii andan itibaren, zaman deiimleri de dikkate alnarak,izelge 1 doldurulacaktr.

izelge 1: Alak basnl sodyum buharl lamba deneyine ilikin olarak alnan lmler.

Sre Akm (A1) Gerilim (V1) Gerilim (V2) G (W1) G (W2)

30 s

2 dk

5 dk

8 dk

Lambann normal (kararl) iletme koullarna ulat dnld durumda, izelge 2'dekideerler kaydedilecektir.

izelge 2: Lambann kararl almakta olduu duruma ilikin byklkler.

Gerilim (V1) Akm (A1) G (W1) Cos


25/35


22

DENEY RAPORU

Ad Soyad:

Numara:

1. Deneyde doldurduunuz izelge 1'e uygun olarak, aldnz 5 farkl elektriksel byklnzamanla deiimini lekli olarak grafie aktarnz.

2. izdiiniz grafikte gze arpan deerlerin yardmyla lambann alma karakteristiiniyorumlaynz ve alak basnl sodyum buharl lamba iin elde edilen deiimle karlatrnz.

3. izelge 2'de hesapladnz cos deerini lambann elektriksel iletmesi asndanyorumlaynz ve alak basnl sodyum buharl lambannkiyle karlatrnz.


26/35

Yksek Basnl Cva Buharl Lambalar Deney 5

23

5 Yksek Basnl Cva Buharl LambalarDeneyin Amac: Yksek basnl cva buharl lambalar hakknda genel bilgi edinmek, i yapsn

ve alma prensibini renmek.

5.1 Teorik Bilgi

Yksek basnl cva buharl lambalar, , dolayl veya dolaysz olarak en ok cva buharnn

nm ile olumu lambalardr. Lamba ierisindeki ksmi basncn 100.000 Paskal deerinde

olmasndan dolay bu lambalara yksek basnl cva buharl lambalar denmektedir. Yksek

basnl cva buharl lambann dgrn ve iyaps aada grlmektedir.

ekil 1:Yksek basnl cva buharl lambalarn i yaps

Dearj Tp ve Tayc: Dearj tp ultraviyole (mor tesi) ve grnr a dk emilim

gsteren ve yksek iletme scaklklarna ulaabilen kuvars camdan imal edilmitir. Bu tpte ana

ve yardmc elektronlarn birletii yerde birbirinden yaltlmMolybdenumdan yaplm ince

levhalar vardr. Molybdenumun seilme nedeni quartzla yksek iletim scaklnda yeterli gaz

szdrmazlk yaltm salar. Dearj tpnn iinde cva ve argon gaz bulunur. Dearj tp bir tel

destekle sabitlenmitir. Bu destek ayrca ana elektronlarla yardmc elektrotlar arasnda

endksiyon bobini yolu ile elektriksel balant salar.

Elektrotlar: Ana ve yardmc olmak zere iki elektrot yaps vardr. Yardmc elektrot atelemeyi

salarken ana elektrot da dearjn devamlln salar. Ana ve yardmc elektrotlar birbirine

25kluk direnle balanmlardr.


27/35


24

D cam muhafaza (D balon): d muhafaza yksek iletim scaklklarna ve termal oklara

dayanabilecek sert camdan; silindir, kre veya armut biiminde imal edilir. Dearj tpn evre

scaklndaki deiimlerden korur ve yksek iletim scaklnda lamba elemanlarn korozyona

kar korur.

ekil 2:Yksek basnl cva buharl lambann dgrn

Yksek basnl cva buharl lambann k tayf belli dalga boylarnda younlam(sar, yeil,

mavi, mor) ve krmz n retilmedii bir yapdadr. Lambann mavimsi beyazdr. Mor

tesi nlarn byk ksm lambann d camnda yutulur. Yksek basnl cva buharl

lambalarn d eperinin i ksm renk seiliini ve k kn arttrmak iin beyaz fosforla

kaplanr.

ekil 3: Cva buharl lamba temel balant emas

Ateleme ana elektroda ok yakn yerletirilmi yardmc elektrot ve birbirlerine balanmyksek deerli direnle gerekletirilir. Lamba ilk enerjilendirildiinde bu elektrotlar arasnda


28/35


25

yksek gerilim oluur. Ana ve yardmc elektrotlar arasndaki boluk iyonizasyonu

oluturabilecek kadar ksadr. Bu gerilim bu blgedeki gaz n dearj eklinde iyonize ederken

akm diren tarafndan snrlandrlr. Daha sonra iki ana elektrot arasndaki manyetik alan

etkisiyle n dearj, dearj tpne yaylr. n dearj en uzak elektroda ulatnda akm yeteri

kadar artar. Sonu olarak, ana elektrotlar, n dearj ark dearjna evirene kadar ana elektrotlar

stlr. Ark dearj olutuu anda yksek diren nedeniyle yardmc elektrot devre d kalr.

Dearj tp iindeki asal gazdaki (argon) ark dearj sonucu dearj tpnn scakl hzl bir

ekilde artar. Bylece cva yavaa buharlaarak basnc artar ve dearj, tp ekseninde dar bir

erit haline gelir. Dearj srasnda elektronlar cva molekllerine arparak cvann son

yrngesindeki elektronlar bir st enerji seviyesine karr. Bir st enerji seviyesine kan

elektronlar tekrar eski yrngesine dndnde k olur. Lamba 2-15 atmosfer basncna

ulatnda kararl olarak almaya balar.

Yksek basnl cva buharl lambann kararl hale gelinceye kadar geen sre; lambannnormalde rettii k aksnn %80ine ulamasna kadar geen sredir. Cvann buharlama

scakl dk olduundan dier dearj lambalarna gre daha abuk kararl duruma geer.

ekil 4:Yksek basnl cva buharl lambann

akm (I), g (P), gerilim (V) ve k aks () alma karakteristii

Yksek basnl cva buharl lamba alrken enerjisi kesildiinde ebeke gerilimi dearj tekrar

balatmaya yetmez. Bu yzden tpn soumasn ve basncn dmesini beklemek gerekir.

Yksek basnl cva buharl lambalarn mr yaklak 6000 ile 9000 saat arasndadr. Lambann

10 saatten az kullanlmas mrn ksaltr. Gerilim dalgalanmalar mrn fazla etkilemez.

Lambann ateleme sistemine ihtiya duymamas maliyetini drrken gvenlii arttrr. Lamba

mrnn uzun olmas ve ekonomik olmas nedeniyle yksek basnl cva buharl lambalar

yaygn ekilde kullanm alan bulmaktadr. Ancak renksel geriverim ve ksal verimleri dkolduundan 2006 ylndan itibaren lkemiz yol aydnlatmalarnda kullanlmalar yasaklanmtr.


29/35


26

5.2 Deney

Aadaki devreyi kurunuz.

Devreye gerilim uygulandktan sonra l aletlerinin gstermiolduu deerleri 30 saniye

aralklarla aadaki tabloya kaydediniz.

Sre (sn) A (A) V1(V) V2(V) Cos G (W)

30

60

90

120

150

180

210

240

270

300

330360

390

420

450

480


30/35


27

DENEY RAPORU

Ad Soyad:

Numara:

1.Yksek basnl cva buharl lamba ___________ , ____________ ve ___________ olmakzere ana blmden oluur.

2.Ana elektrotun grevi ___________________, yardmc elektrotun grevi _______________

3.Cva, dier dearj lambalarna gre daha abuk kararl duruma geer. nk_________________________________

4.Yksek basnl cva buharl lambalarn d eperinin i ksm fosforla kaplanr. nk_________________________________

5.Yksek basnl cva buharl lambalarn 2006 ylndan itibaren lkemiz yol aydnlatmalarndakullanlmalar yasaklanmtr. Bunun yerine ___________________________ lambalarn

kullanlmas zorunlu hale getirilmitir.

6.Yksek basnl cva buharl lambann olumlu ve olumsuz yanlarn maddeler halinde yaznz.

-

-

-

-

7.Deneyde 30 saniye aralklarla aldnz lmlerin sonularn yorumlaynz.


31/35

Tesisat Anahtarlar ve Otomatik Sigortalar Deney6

28

6 Tesisat Anahtarlar ve Otomatik SigortalarDeneyin Amac: tesisat anahtarlarnn; adi anahtar, komtatr anahtar, vaviyen anahtar v.b.

ve otomatik sigortalarn balantemalarnn incelenmesi ve alma prensiplerinin renilmesi.

6.1 Teorik Bilgi

Tesisat Anahtarlar:

Adi (Normal) Anahtar: Bir lamba veya lamba grubunu bir yerden aynanda yakp sndrmeyeyarayan anahtardr.

Komtatr Anahtar: ki ayrlambayveya lamba grubunu bir yerden, tek tek veya aynanda

yakp sndrmeye yarayan anahtard

r. rne

in bir s

nftaki lambalar

iki ayr

grup hlinde yak

psndrmek iin kullanlr.

Vaviyen Anahtar: Bir lambayveya lamba grubunu iki ayryerden yakp sndrmeye yarayananahtardr. rnein, iki kaplsalonlarn, mutfaklarn vb. yerlerin lambalarn iki ayryerdenyakp sndrmek iin kullanlr.


32/35

Tesisat Anahtarlar ve Otomatik Sigortalar Deney 6

29

Ara Vaviyen Anahtar: Bir lamba veya lamba grubunu ikiden fazla yerden yakp sndrmeyeyarayan anahtardr. rnein, koridorlarn, apartmanlarn merdiven boluklarnn lambalarnikiden fazla yerden yakp sndrmek iin kullanlr.

Dimmer Anahtar: aydnlatma tesislerinde bir ampul, k iddetini ayarlayarak yakp

sndren anahtardr. Dimmer anahtar ampuln al

ma gcn ayarlayarak

k

iddetinideitirir. rnein, abajur ampul gibi akkor flamanl ampullerin klarn arttrp azaltmak

iin kullanlr.

Otomatik Sigortalar

Otomatik sigortalar, balbulunduu elektrik devresini arakm ve ksa devrelere karkorur.Devrenin kolayca alp kapatlmasna imkn salar. Herhangi bir arza durumunda devreyi aancihaz, kol yukarkaldrlarak devreye sokulur. Koldan bamsz atrma dzeni, arza devamettii srece devreyi yeniden aacaktr. Uygulamada kullanlan otomatik sigortalar B ve C tipiolmak zere iki tipte retilir. B tipi sigortalar, aydnlatma ve priz tesislerinde; C tipi sigortalar isemotor koruma devrelerinde kullanlr. Uygulamada kullanlan otomatik sigortalar 6, 10, 16, 20,25, 35, 40, 45, 50 amperlik deerlerde retilmektedir.

eitli Otomatik Sigortalar


33/35


30

Otomatik sigortalar, termik ve manyetik aclar olan kk birer alterdirler. Termik vemanyetik devreler birbirinden bamsz alrlar. Otomatik sigortalar, ar yklenmelerde,termik elemanlarnn akm-zaman erilerine gre gecikmeli ve ksa devrelerde bobinleri araclile manyetik olarak gecikmesiz aarlar. Ksa devre halinde bir elektromknats bir ekirdeieker ve kontaklar alr, yani manyetik devre iler durumdadr. Ar akm durumunda isetermik ac devreye girer. Termik ac en basit ekilde bir bimetal eritten olumutur.

Sigorta Akm-Zaman Erisi


34/35


31

6.2 Deney

Bir ve ok kutuplu balant emalar verilerek anlatlan elektrik anahtarlarnn devrelerini

kurunuz.

Aadaki montaj emas verilen devreyi oluturunuz.

Her bir yk deeri iin devreden geen akm ve 1 Alik C tipi sigortann ama zamann lp

aadaki tabloyu doldurunuz.

Yk () Akm (A) Ama Zaman (sn)

192//192//192//192//192//192

192//192//192//192//192

192//192//192//192

192//192//192

192//192

192

192//192//192//192//192+192


35/35


DENEY RAPORU

Ad Soyad:

Numara:

1. rnek bir adi anahtar devresi kurulurken lambaya _____ hatt ekilir, ____ ise anahtarzerinden devreyi tamamlar.

2.Bir lambay farkl iki yerden yakp sndrmeye yarayan anahtar tipi ______________

3. Komtatr anahtarn sembol ____, adi anahtarn sembol ____ ve vaviyen anahtarnsembol ____ eklindedir.

4.Aydnlatma linyelerinde _____ mm2, aydnlatma sortilerinde ise _____ mm2kesitli kablolarkullanlr.

5.Otomatik sigortalar devreleri _______________ ve ________________ kar korurlar.

6.Otomatik sigortalar L ve G tipi olmak zere iki tipte retilir. G tipi sigortalar ______________

L tipi sigortalar ise ____________________ kullanlr.

7.Sigorta tiplerini maddeler halinde zellikleriyle aklaynz. (Arka sayfay kullanabilirsiniz.)

8.Deneyde elde edilen veriler yardmyla Ama zaman-Akm Karakteristiini aaya iziniz.

Documents

Aydınlatma Laboratuvarı Deney Kitabı 2013