Babalar Ve Oğullar IV. Andronikos Palaiologos Ve Savcı Çelebi’Nin İsyanı (1373)

Babalar ve Oullar: IV. Andronikos Palaiologos ve Savc elebinin syan (1373)

Fathers and Sons: Co-uprising of Andronicos IV Palaiologos and

Savdji Tschelebi (1373)

Nilgn ELAM

z

Bizans veliaht prensi IV. Andronikos Palaiologos ile Osmanl ehzadesi Savc elebinin ibirlii yaparak babalarna kar darbe giriiminde bulunmalar Bizans-Osmanl ilikileri tarihinin en ilgin olaylarndan biridir. Tarihilerin zel olarak ilgisini ekmeyen bu olay hakknda bilgi veren 14., 15. ve 16. yzyl Venedik, Bizans ve Osmanl kroniklerinin bilgileri para para ve dank haldedir. Bu almada sz konusu kaynaklarn karlatrlmas sonucunda IV. Andronikosun 1373 ylnda babas ve Sultan I. Murada kar gsterdii direnite sadece Muradn olu Savcdan deil, fakat mehul bir Osmanl ehzadesiyle Osmanl idaresinden bamsz olarak ularda (Trakyada) askeri faaliyette bulunan Trk unsurlarndan destek grd sonucuna vardk.

Anahtar Kelimeler: IV. Andronikos Palaiologos, Savc elebi, V. Ioannis Palaiologos, Sultan I. Murad (Hdavendigar)

Abstract

The cooperation between the Byzantine prince Andronicos IV Palaiologos and the Ottoman prince Savc Tschelebi against their fathers for a coup dtat is one of the most interesting historical events in the Ottoman Byzantine relations. Data of the Venetian, Byzantine and Ottoman chronicles of 14th, 15th and 16th centuries which provide evidence about this event are very fragmentary and dispersed. In modern studies of history, little attention is generally paid to the question of how this Ottoman-Byzantine co-uprising happened. In this paper, by comparing the sources above, we discussed that the prince Andronicos IV was supported not only retim Grevlisi Dr., Anadolu niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm,

[email protected]

Nilgn ELAM 30

by prince Savc, son of Sultan Murad, but also by an unknown prince in his disobedience against his father and the Sultan, and the Turkish elements, who had performed military campaigns in Thrace independently from the Ottoman administration.

Keywords: Andronicos IV Palaiologos, Savc Tschelebi, Ioannes V Palaiologos, Sultan Murad I

Giri mparator V. Ioannes Palaiologos ile olu ve veliaht prensi IV.

Andronikos arasnda 1373 ylnda balayan ve on yl akn bir sre devam eden i sava, Bizans imparatorluunun son dnem tarih yazclna konu olmu Palaiologos hanedan dneminin en ilgin ve nemli olaylarndan biridir. Dnemden bahseden kaynaklarn yazdna gre; baba-oul arasndaki bu i sava ateleyen olay, Andronikosun V. Ioannesi darbeyle devirerek tahta gemek konusundaki sabrsz tutumu ve ayn amalarla babas I. Muradn yerine tahta kmak zere isyan eden ehzade Savc ile ibirlii yaparak ehzadeden yardm almas gibi grnmektedir.1 Tarihsel 1 Bu olay, 14., 15. ve 16. yzyllara ait Bizans, Venedik, Ceneviz ve Slav kaynaklarnda

yank buluyor. Ancak bu kaynaklarn zellikle 15. yzyla ait olanlarnn ifadeleri dank, para para ve karmaktr. Bu, aratrmacnn sz konusu dnemdeki gelimeleri incelerken karlat en nemli sorundur. Ayrca kaynaklarn ierdikleri ifadelerin benzerlik ya da farkllklarna gre gruplandrlmasndaki sknt, bu kaynaklarn Palaiologos hanedannn iki yesi arasndaki atmann nedeni hakkndaki farkl rivayetlerinin eitliliinden ileri gelmekte ve olaylarn doru bir sralamaya konulabilmesi ynndeki abalar zorlatrmaktadr. Olaylarn Venedikliler cephesinden anlatm iin bkz. Raphayni de Caresinis, Chronica A.A. 1343-1388, ed. E. Pastorello, Rerum Italicorum Scriptorum, XII/2 Bologna 1923, s. 39. Bizansl tarihilerin anlatm iin bkz. Dukas, lstoria Turco-Byzantina, ed. V. Grecu, Bucharest, 1958, s. 71-73; Laonikos Chalkokondyles, , ed. E. Darko, I, Budapest, 1922, 36.20-37, s. 554; Chronikon Maius, Memorii, 1401-1477, ed. V. Grecu. Bucuresti, 1966, s. 192. Bulgarische Chronik von 1296 bis 1413, ed. . Bogdan, ASP, XIII, 4 (1891), s. 528; Bertrand Mignanelli, Vita Tamerlani: S. Baluze, Miscellanea, ed. D. Mansi, Luscues 1764, c. IV, 139b. Ayrca bkz. R.J. Loenertz, "La Premire Insurrection d'Andronic IV Paleologue (1373)" Echos dOrient, 38 (1939), s. 336; Clavijo, Vida y hazaas del Gran Tamorln, con la descripcin de las tierras de su imperio y seoro, Variorum repr., London, 1971, s. 44-45; Chronicon ton Tourkon Soultanon, ed. G. Th. Zoras, Atina, 1958, 25.1-15; , s. 3.10-45; ed. Sp. Lambros, London 1902, s. 1-84. yeni basm, Amsterdam, 1969, s. 1.7-9. talyan kaynaklar IV. Andronikosun Bizans tahtn ele geirme planlarnn Cenevizliler tarafndan desteklendii bilgisini ekliyorlar. Bkz. Daniele di Chinazzo, Chronica de la guerra da Veniciani a Zenovesi, ed. V. Lazzarini, Deputazione di Storia Patria per le Venezie, Monumenti Storici, Nuova serie XI, Venice 1958, s. 17; Andrea de Redusiis, Chinazzoyu izliyor. Andrea de Redusiis de Quero, Chronicon Tarvisinum, ed. L.A. Muratori, RIS 19, Milan, 1731, s. 756C. Dier Venedikli tarihiler Carolo Zeno, Marino Sanudo, Andrea Nauger ve Andrea de Gataris, Andronikosu erkenden taht hrsna kaplmas yznden sulayarak Cenevizlilerden

Babalar ve Oullar: IV. Andronikos Palaiologos 31

Not ve Anonim Greke Ksa Kronik 9, iki taraf arasndaki ilikilerin bozulduunu, V. Ioannesin olu Andronikosun veliahtln iptal ederek Konstantinopolisten kovduunu yazmakla yetiniyor ve imparatoru buna ynelten nedenleri akla kavuturmuyor. Bu nedenle da Andronikosun isyan, modern aratrmalarca veliahtlk haklarnn elinden alnmasnn ve yerine yaa kk kardei (gelecekte II.) Manuelin getirilmesinin balca nedeni olarak gsteriliyor.2

Tarihsel Not ve Anonim Greke Ksa Kronik 9un tanklndan anlaldna gre, iki taraf arasndaki atma 1373 Maysnda olmutur.3 Dier Bizans kaynaklar, isyan ya belirsiz ekilde Ioannesin ikinci olu Manuelin veliaht ilan edilmesinden nceye4 ya da Thessaloniki (Selanik)nin Osmanllar tarafndan 1387deki ilk fethinin ncesine5 yerletiriyor.

yardm ald bilgisini doruluyorlar. Bkz. Vita Caroli Zeni, Rerum Italicorum Scriptorum. XVII, s. 1057; Marino Sanudo, Rerum Italicorum Scriptorum, XXII, s. 679; Andrea Nauger, Rerum Italicorum Scriptorum, XVII, s. 1057; Andrea de Gataris, Rerum Italicorum Scriptorum, XVII, s. 228. Bir dier Venedikli tarihi Caroldo, Andronikosun Ceneviz desteiyle Osmanl ehzadesi ile ibirlii yapt hakkndaki rivayeti tekrarlyorlar. Bkz. Caroldo Kronii, Cod. Marc. It VII 2448, coll. 10514, f. 241v ve Cod. Marc. It VII, 218A, coll. 8639, f. 398 [= Chrysostomides, "Studies on the Chronicle of Caroldo, with Special Reference to the History of Byzantium from 1370 to 1377" Orientalia Christiana Periodica 35 (1969), s. 168, paragraf 6] Ayrca bkz. O. Halecki, Un Empereur de Byzance a Rome, Warsaw, 1930, 340 ve not. 1. Bu isyan hakkndaki en yeni eser P. Katsoninin doktora almasdr. (Bkz. P. Katsoni, Mia Eptaetia Krisimon Gegonoton sto Byzantio sta Ete 13661373, Kentro Byzantinon Ereunon, Thessaloniki, s. 115).

2 Tarihsel Not 612, no. 45; Anonim Greke Ksa Kronik, 9, paragraf 24, 25, ed. P. Schreiner, Wien, 1975, s. 95; Bu gr tm aratrmalarca desteklenmiyor. Bkz. J. Hammer-Purgstall, Osmanl Tarihi, I, ev. M. At Bey, dal Neriyat, stanbul, 1983, s. 172; J.W. Zinkeisen, Geschichte, s. 237; H.A. Gibbons, Foundation, s. 149; F. Dlger, Johannes VII, Kaiser der Rhomer Byzantinische Zeitschrift 31 (1931) s. 23; O. Halecki, Empereur, s. 302-303; P. Charanis, "Strife" s. 293; N. Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, A. Translation and Commentary of the Demonstrationes of Histories (Books I-III), Athens, 1996, s. 134-135, not. 106; Cydones, Prooemion, 1421-1422, mektup no. 79; G. Dennis, "Reign" s. 27; J.W. Barker, Manuel II, s. 19, no. 44; N. Vatin, Lascension des Ottomans (1362-1451): Histoire de lEmpire Ottoman, Fayard, 1992, s. 41.

3 Olaylar, Tarihsel Not tarafndan Mays 1373e tarihleniyor. Bkz. Tarihsel Not, 612, no. 45; Anonim Greke Ksa Kronik 9, paragraf. 24, s. 95.

4 Bkz. Dukas, s. 71-73. D.M.Nicol, The Byzantine Family of Kantakouzenos (Cantacuzenus), ca. 1100-1460: A. Genealogical and Prosopographical Study. Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies, Washington, 1968, s. 91-92, 119, 157-159; R.J.Loenertz, "Pour lhistoire du Peleponse au XIVe siecle (1382-1404)" Revue des Etudes Byzantines, I (1943) 155.

5 Bkz. Laon. Chalkokondyles, I, s. 42.5-13 ve 48.12-15; Chronicon Maius, s. 192. Chronikon Tourkon Soultanon, s. 251-15; Bulgarische Chronik, s. 528; bkz. P. Katsoni, Eptaeteia, not. 236.

Nilgn ELAM 32

Laonikos Chalcocondyles ve Chronicon Maius, Andronikosun Konstantinopolisteki isyan srasnda V. Ioannesin bakentinden uzakta Sultan I. Muradn Anadoludaki saraynda bulunduu bilgisini verirken dier kaynaklar bundan hi sz etmiyor. Dier yandan, Bizans ve Bat-Latin kaynaklar, Andronikosu 1373te Osmanl ehzadesi Savc ile birlikte Trakyada harekete gemi gsterirken; Osmanl kaynaklar, Savcy 1385 ylnda (Andronikosdan hi bahsetmeden) babas I. Murada kar Anadoluda isyan etmi gsteriyorlar. Bu konuyla ilgilenen aratrmaclar, kaynaklarn arasndaki farkllklarn farknda olmakla birlikte, ya sadece Bizans ve Bat kroniklerinin ya da sadece Osmanl kaynaklarnn anlatlarn doru kabul ediyorlar.6 Bu kaynaklarn rivayetleri aada ayrntl olarak aktarlacaktr.

Kaynaklarn babalar ve oullar arasndaki savan sonucu hakkndaki ifadeleri birbirleriyle byk lde uyumludur. Bizans kaynaklarndan Laonikos Chalcocondylesin Tarih (Historia)inin ve Chronikon Maiusun rivayetine gre; si Andronikos, babas V. Ioannes tarafndan sert bir ekilde cezalandrld ve bu ancak I. Muradn yardmyla mmkn olabildi. mparator, Sultan davet etti ve onu bizzat denizden Trakyaya geirdi. syan, ancak I. Muradn mdahelesiyle bastrlabildi; Sultan, imparatordan kendisini ve ordusunu ehzade Savc () ile Andronikosun ortaklaa 6 Bizans kaynaklar ile Osmanl kronikleri arasnda isyann yeri ve zaman hakkndaki

bilgiler farkldr. Bkz. Laon. Chalkokondyles, I, s. 36, vd., s. 55 vd.; Dukas, s. 71-73; Chronikon Maius, s. 192. Bizans kaynaklar isyan Avrupada olmu gibi gsterirken Osmanl kaynaklar Bursann Kete ovasn gsteriyor. bkz. Hoca Sadeddin, Tct-tevrih, I, sadeletiren smet Parmakszolu, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul 1974, s. 122; dris-i Bitlis, Het Behit, Nuruosmaniye Ktphanesi, no. 3209, s. 170. Mneccimba, Camid-dvel (1299-1481), yay. Ahmet Araka, nsan yaynlar, stanbul, 1995, s. 116-117, Andronikos isyanndan bahseden aratrmaclar Trk kaynaklarn kullanrlarken genellikle bu elikileri grmezden geliyorlar. Bkz. J. Hammer-Purgstall, Osmanl Devleti Tarihi I, s. 172; J.W. Zinkeisen, Geschichte des osmanischen Reiches I, Hamburg, 1840, s. 237; N. Jorga, Osmanl mparatorluu Tarihi (1300-1451) I, ev. N. Epeli, Yeditepe Yaynevi, stanbul, 2005, s. 235; H.A. Gibbons, The Foundation of The Ottoman Empire. A History of the Osmanlis up to the Death of Bayezid I, 1300-1403, Routledge, London-New York, 1968, s. 149-150. Ayrca bkz. P. Charanis, "Strife among Palaeologi and Ottoman Turcs 1370-1402" Byzantion, 16 (1942-1943) s. 293 vd.; G. Dennis, "The Reign of Manuel II Palaeologus in Thessalonica, 1382-1387" Orientalia. Christiana Analecta, 159 (1960) s. 33-34; F. Dlger, Aufstand, Zum Aufstand des Andronikos IV. gegen seiner Vater Johannes V. im Mai 1373 Revue des tudes byzantines 19 (1961), s. 328-332; G. Ostrogorsky, Geschichte des Byzantinischen Staates, Munich, 1965, s. 447; Daha eski bibliyografya iin ayrca bkz. J.W.Barker, Manuel II Palaeologus (1391-1425). A Study in Late Byzantine Statesmanship, New Brunswick, 1969, s. 20-23; .H.Uzunarl, Osmanl Tarihi, I, TTK, Ankara, 2003, s. 142, not. 1; P. Katsoni, Eptaeteia, s. 122-150; H. nalck "I. Murad" Diyanet slam Ansiklopedisi 31 (2006), s. 159.


isyannn cereyan ettii Trakyaya geirmesini talep etti.7 Andronikos, tek bana ya da ehzade Savc ile birlikte gsterdii ksa sreli bir direniten sonra yakaland ve hapsedildikten hemen sonra gzlerine mil ekilmek suretiyle kr edilerek cezalandrld. Osmanl ehzadesinin lmne neden olan bu ikenceye IV. Andronikosun henz yandaki olu (gelecekte VII.) Ioannes de maruz brakld. Buna ramen, baba oul bu ac veren ikenceden sa salim kurtuldular.8

Kaynaklar, yukardaki olaylardan bahsederken zellikle isyann nedenleri, babalarla oullarn atmasnn tarihi ve sultan I. Muradn isyann bastrlmas iin dzenlenen operasyona katlmasnn nedenleri konusunda baz farkllklar gsteriyorlar. zellikle isyann patlak verdii yer konusunda farkl iddialar ne srerek Dou Trakyada9 farkl yer isimleri veriyorlar. syann bastrlmasndan sonra Andronikosun kk olu Ioannes ve Bulgar ei Maria Kyratza ile birlikte tam olarak nereye hapsedildii10 de kaynaklar arasnda baka bir eitlilie neden oluyor. Kaynaklar, Osmanl ehzadesi Savcnn ad konusunda bile anlaamyor ve onu ok farkl isimlerle anyorlar.

Baba-oul Palaiologoslar arasndaki arpmadan sz eden kaynaklarn bu olayla ilgili anlatlar ve yorumlar imdiye kadar birok tarihiyi megul etmekle birlikte ou kez bu olaya ksaca deinmekle yetindiklerinden kaynaklarda olayn geliimiyle ilgili nemli farkllklar derinlemesine incelenmedi. Bylece, bu ilgin olay, geni tarihsel sreleri inceleyen genel tarih kitaplarnda kk bir detay olarak ele alnmaktan teye gidemedi.

Andronikosun 1373teki isyann inceleyen aratrmaclarn arasnda Fransz Bizantinist R.-J. Loenertzin farkl grleri istisna bir yer arz eder. Loenertz, kaynaklarn olaylarn anlatm bakmndan birbirinden farkllk

7 Anonim Greke Ksa kronik 9, paragraf 24, s. 95:

. Anonim Kreke Ksa Kronik 47, Vrachea Chronica I, ed. Sp. Lampros-K. Amantos, s. 81.35-39; P. Schreiner, Die byzantinischen Kleinkroniken, Kommentar, II, Wien, 1977, s. 305. Laon. Chalkokondyles, I, s. 36.20- 37. Chronikon Maius, 192. Modern tarih yazmnda Laon. Chalkokondyles ve Chronicon Maiusun bilgilerine dayanlarak Andronikos ile Savc ortaklaa komplo dzenledikleri srada, V. Ioannesin bakentinden uzakta Anadoluda bulunduu kabul ediliyor. Bkz. G. Dennis, "Reign" s. 33-34; J.W. Barker, Manuel II, s. 20-23. N. Vatin, Ascension, s. 41; P. Katsoni, Eptaeteia, s. 120, not. 254.

8 Bu olaylar Andronikosun isyanna deinen pek ok kaynak tarafndan tekrarlanyor. Bu kaynaklarn anlatlar arasnda kk farkllklar grlyor. lgili kaynaklarn deerlendirilmesi iin bkz. Katsoni, Eptaeteia, s. 160-161.

9 Tarihsel Not 612, not. 45; Anonim Greke Ksa Kronik 9, paragraf. 26, s. 25; Laon. Chalkokondyles, I, s. 39.7.

10 Anonim Greke Ksa Kronik 9a gre: . Bkz. Anonim Greke Ksa Kronik 9, par. 29, s. 96.

Nilgn ELAM 34

gsteren ve ierik bakmndan zengin olmayan anlatlarnn pek etkisinde kalmam grnyor. Tarihi, Bizans, Bat ve Slav kaynaklarnn bilgilerini paralel bir analize tabi tutarak Andronikosun 1373te babasna kar darbe organize ettii grne pheyle yaklayor. Bu konuda yepyeni bir yorum getiren Loenertz, Bizans veliaht prensinin babasnn erken haber ald bir komplo hazrlndayken bertaraf edildiini savunuyor.11 Ayrca, bir Osmanl ehzadesinin komploya karmas konusunda Bizans ve Osmanl kaynaklarnn tarihlendirme konusundaki farkllklar problemini Savcnn ilki 1373te ikincisi 1385te olmak zere iki kez ayaklanm olabilecei varsaymn ne srerek zmeye alyor.12 Savcnn her iki isyannn da Trakyada deil Anadoluda olduunu savunan Loenertze gre, ehzadenin iki szde-isyan Andronikosun isyanyla ilikilendirilmitir. Bunun nedeni ksaca udur: isyan srasndaki olaylardan geni lde bahseden Bizans kaynaklar (zellikle Laon. Chalcocondyles, 15. yzyla ait bir Anonim Greke Ksa Kronik ve Chronikon Maius) Andronikosun 1373de meydana gelmi olan isyan ile Savcnn 1385deki isyann gerek kronolojik ve gerekse toponimi bakmndan birbirine kartrmlardr.13

Loenertzin vard sonular belli noktalarda baka aratrmaclar tarafndan da tartld ve pheli grlerek genel olarak kabul grmedi.14

Andronikosun isyan konusunda en son almay yapan Polymnia Katsoni, 15. yzyln Bizans tarihilerinin ok byk benzerlikler gsterseler

11 Bkz. R.-J. Loenertz, "Insurrection" s. 342. 12 Bkz. R.-J. Loenertz, "Insurrection" s. 340-341, 342; Loenertz, Trk kaynaklarnn anlatlar

iin Hammerden yararlanmtr. J. Hammer-Purgstall, Osmanl Tarihi, I, s. 172, not. 49. 13 R.-J. Loenertz, 15. yzylda yazlm Bizans tarihlerinin (Laon. Chalkokondylesin

Historias ile Chronicon Maiusun) Andronikos ile V. Ioannesin birbirine yakn zamanlarda kez (1373, 1376, 1385) arpmas dolaysyla 1385 ylndaki Savc isyannn olaylaryla 1373 ylndaki Andronikosun isyann birbirine kartrm olma olasl olduu fikrini ne sryor. bkz. R.-J. Loenertz, "Insurrection" s. 342, 344-345. 1373 ylnn olaylarnn 1376, 1379 ve 1383-1385 yllarnn olaylaryla kartrlma olasl iin ayrca bkz. P. Schreiner, Die Byzantinische Kleinchroniken, II, Wien 1977, s. 344-345. Olayla ilgili bir dier kaynak yine 15. yzylda kaleme alnm olan Anonim Greke Ksa Kronik 9dur. Bkz. Kronik 47, paragraf 50, ed. Sp. Lampros, s. 81. Bkz. Anonim Greke Ksa Kronik 9, paragraf 24-32, s. 95-96. Kroniin yeni yorumu iin bkz. P. Schreiner, Byz. Kleinchroniken II, s. 310.

14 Bkz. Laon. Halkokondyles, I, s. 40.17 ve 46.2; P. Charanis, Strife, s. 295 ve not. 29; 2; J. Hammer-Purgstall, Osmanl Tarihi, I, s. 172, not. 49); R.-J. Loenertz, "Insurrection" s. 338; P. Katsoni, Eptaeteia, s. 130-131, no. 275, 276 ve 147-148; F. Dlger, "Aufstand" 332. J.W. Barker, Manuel II, s. 22, not. 51; P. Schreiner, Byz. Kleinchroniken II, s. 305, not. 29; R.J. Loenertz, "Insurrection" s. 344; P. Katsoni, Eptaeteia, s. 47, 120, not. 312 ve not. 253. P. Schreiner, Byz. Kleinchroniken II, s. 306, not. 33. G. Ostrogorsky, Geschichte, s. 447; . H.Uzunarl, Osmanl Tarihi, I, s. 259-260; R. Mantran, Osmanl mparatorluu Tarihi. Osmanl Devletinin douundan XVIII. Yzyln sonuna, I, ev. S. Tanilli, Cem Yaynevi, stanbul, 1995, s. 48; H.A. Gibbons, Foundation, s. 149.


de birbiriyle ilgisiz bu iki isyan birletirdikleri grn ortaya att. ddialarn Loenertzin almasnn sonularna ve yakn zamanda kefedilen 15. yzyla ait Anonim Greke bir ksa kroniin verilerine dayandran tarihiye gre, bu karkln nedeni kronolojik adan sorunlu olan 15. yzyl Bizans tarihilerinin bilgilerini erken Osmanl kroniklerinden alm olmalardr.15

Bu almann amac, Palaiologos hanedannn iki yesi arasndaki atmadan bahseden kaynaklarn tanklklarn yeniden incelemektir. Ayrca bu konuda yaplan almalarn sonularn biraraya getirerek Andronikosun 1373 ylnda Osmanl ehzadesi Savc ile isyann yeniden kurgulamak ve Bizans-Osmanl ilikilerine etkilerini tartmaktr.

V. Ioannes Palaiologos ile olu IV. Andronikos 1373de, 1376da ve 1385de olmak zere kez kar karya geldiler ve de Andronikosun yenilgisiyle sonuland. s prens, son karlamada ald bir sava yaras sonucu hayatn kaybetti. 1373de gerekleen ilk atma yeniden incelenir-ken ncelikle olaya tarihsel olarak en yakn olan 14. yzyl kaynaklarndan balanacaktr. Daha sonra srayla Osmanl kaynaklar, 15. ve 16. yzyl Bizans kaynaklarnn tanklklar ele alnacaktr. syann ada olan 14. yzyl kaynaklar pek ayrntl bilgiler vermediklerinden bunlarn bilgileri 14. ve 15. yzyl kaynaklarnn daha ayrnt olan anlatlaryla karlatrlacaktr.

1) 14. yzyl Bizans Kaynaklar:

1373 olaylarna tarihsel olarak en yakn olan kaynak 14. yzyla ait Tarihsel Nottur. Bunun tanklna gre Andronikos, Konstantinopolisin Karadeniz kysndaki mstahkem bir kalenin bulunduu (kalntlarna 19. yzylda da rastlanabilen) Derkosa16 gitmek zere bakentten ayrld.17

15 Osmanl kaynaklarnn tarihlendirme konusundaki problemleri iin bkz. Fr. Babinger,

"Byzantinisch-osmanische Grenzstudien" Byzantinische Zeitschrift 30 (1929-1930), s. 413-415; G. Bogiatzis, " " Thrakika Chronika 45 (1991), s. 30 vd; P. Katsoni, Eptaeteia, s. 120-121.

16 (Derkos) burcu, ayn adl gln (Terkos) gneydou ucundayd. Karadenize 2 km. ve Konstantinopolise 32 km. uzaklktayd ve bakentin kara surlarnn dou kanad burada sona eriyordu. Bu blge, Andronikos tarafndan ka kolaylatran elverili bir konumda olduundan tercih edildi. Blgenin topografyas iin bkz. Ath. Gaitanou-Geanniou, " : " Thrakika 13 (1913), s. 161-209; C. Asdracha, La Thrace orientale et la Mer Noire: Geographie ecclesiastique et prosopographie (VIIIe-IXe siecles), Gographie historique du monde Mediterraneen Byzantina Sorbonensia, 7 (1988), s. 241-242; Th. Papazotos, " " Byzantinische Forschungen 14 (1989), s. 551.

17 Tarihsel Not 612, no. 45: , , .

Nilgn ELAM 36

V. Ioannes, I. Muradn banda olduu Osmanl ordusunu 11 Maysta Bizans gemileriyle Trakyaya geirdi18 ve asi Andronikosu Aetos kulesine hapsetti. Bundan Andronikosun isyannn Osmanl birliklerinin yardmyla etkisiz hale getirildii sonucu kmaktadr. Tarihsel Not, Andronikosun Konstantinopolisten ka, babasna Derkos kalesinde direnmesi, yenilerek yakalanmas ve Aetos kulesine hapsedilmesini sadece birka gn iinde olmu gibi gstermektedir.

Tarihsel Notun Osmanl birliklerinin Avrupa yakasna geirilmesiyle ilgili ilgin anlats, pek tabii yeni bir bilgi sunmuyor. Osmanl birliklerinin Palaiologos hanedan tarafndan gemite hanedan ii atmalarda pek ok kez kullanld biliniyor.19 Ancak 1373 olaylar srasnda Bizansn nceki otuz yllk gemiindekilerle kyaslanamayacak bir boyuta ulat. Bu dnemde Osmanl glerinin Bizans imparatorluunu ele geirme emelleri artk Bizansllarn da malumudur. Bylesi bir ortamda V. Ioannesin 1373 Maysnda bir siyasi krizle kar karya kald aktr. Tarihsel Notun ifadesi, aratrmacy isyann abucak bertaraf edildiini dndrdnden, Andronikos, kayda deer kuvvete sahip deilmi gibi grnyor. Ayrca, mparatorun Andronikosun kovulmasna Bizansdaki kamuoyunun ya da Konstantinopolis dndaki gl balantlarnn gsterecei tepkiden korktuunu dndryor. Dier yandan, I. Muradn 1373de Trakyaya geii Bizans imparatoru V. Ioannes asndan ilh bir mdahale olarak kabul edilmi olmaldr. Muradn 1373de Dou Trakyann gneydou ve

, . Maysn 8inde ( ?) 11. indiksiyonda basileus kyr Andronikos (bakentten) kt ve Derkosa gitti. Ve bu ayn 11. indiksiyonunda babas (V. Ioannes) Trk (I. Murad) (Konstantino)Polise geirdi ve onu Aetos (kulesinde) saklad. Bologna Kraliyet niversitesi ktphanesinde korunan teolojik bir el yazmasnn arka yznde bulunan (tarih deeri olan) bu ksa not (Tarihsel Not)u kefeden, yaynlayan ve yorumlayan tarihi F. Dlgerdir. Bkz. Tarihsel not, 612, no. 45; F. Dlger, "Aufstand", s. 328-332. Tarih kaynak deeri tayan bu ksa not daha sonra P. Schreiner tarafndan birok dzeltmeyle birlikte yeniden yaynland. Bkz. Anonim Greke Ksa Kronik 9, paragraf, 24, s. 304; Kroniin yorumu hk.da P. Schreiner, Byz. Kleinchroniken, II, s. 305, not. 31.

18 Osmanl ordularnn Avrupa yakasna geirildii baka kaynaklarca da aktarlyor. Bkz. Anonim Greke Ksa Kronik 9, par. 24, s. 95; Laon. Chalkokondyles, I, s. 39.3-5. Kudsn St. Jean valyelerinden Geoffroy de Villehardouinun Kronii, I. Muradn Avrupaya iki kez getiinden sz eder. Bu kaynaa gre on iki bin askerle gerekleen birincisi 1373te, altm bin askerle olan ikincisi ise 1376da ve Ceneviz gemileri sayesinde mmkn olur. Bkz. I. Beldicianu-Steinherr, "Conqute" s. 456 ve not. 103.

19 Daha nceden VI. Ioannes Kantakuzenosun Aydnoullar beyi Umur ile ve Orhan Gazi ile ittifak ettiini biliyoruz. Bu ittifak, Kantakuzenosun kz Theodoray Orhan Beye e olarak vermesiyle glendirilmi, Kankatuzenos ve Osmanl hanedanlar akrabalk ilikileri kurmulardr. Bu sayede, VI. Ioannes, Bizans tahtnn asl sahibi olan V. Ioannes Palaiologos aleyhine verdii savata Osmanl birliklerinin desteini kazanmtr.


kuzey blgelerinde giritii (Osmanl kaynaklarnn bahsettii) bir dizi fetih de bu olaydan sonra olmu olmaldr.20 Bu fetihler, sadece Bizans bakentindeki Anastasios surunun21 evreledii civar blgeyle Marmara kysndaki sahil kentlerinin olduu alan Bizans egemenliinde brakyordu.22

Tarihsel Not, 1373 atmas hakknda baka bilgilere de yer veriyor. Ancak byk bir ansszlk eseri meselenin en nemli ksmna yani Ioannes ile Andronikos arasndaki atmann nedenine deinmiyor.

2) Latin Kaynaklar:

Bizans kaynaklarndaki bu boluk bir Venedik kayna tarafndan dolduruluyor. Bu kaynak, 14. yzyln ikinci yarsnda yaam ve Venedik kanilaryasnda st dzey sekreterlik yapm olan Raphayni Caresininin kaleme ald ve 1343 il 1388 yllar arasndaki olaylara deinen kroniidir. Caresini Kronii, Venedik tarihini anlatmak amacyla yazlmtr.23 Ne var ki,

20 Akpaazade, Osmanoullarnn Tarihi, Kemal Yavuz-M.A.Yekta Sara, Gkkubbe,

stanbul, 2007, s. 121-123; Neri, Kitab- Cihnnm, I, yay. Faik Reit Unat Mehmed Altay Kymen, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1987, s. 196-203; Hoca Sadeddin, Tct-tevrih, I, s. 140-145; Mneccimba, Camid-dvel, s. 111-113.

21 Anastasios Suru ( ) ya da Uzun Duvar ( ) Konstantinopolisden 64 km. batsnda yer alan 5. yzyl sonlarnda ta ve tuladan ina edilmi eski sur yapsdr. Dou Trakyadaki Karadeniz kylarndan Silivriye kadar uzanan bu sur balangta 56 km. uzunluundayd. Konstantinopolisin savunma sisteminin bir paras olan surun 7. yzyla kadar kullanld dnlmektedir. Bu surla ilgili olarak bkz. C. Schuchhardt, "Die Anastasius-Mauer bei Constantinopel und die Dobrudcha-Wlle" Jahrbuch des Kaiserlich Deutschen Arhologischen Instituts, XVI (1901), s. 107-127; J.G. Crow, The Long Walls of Thrace, in C. Mango and G. Dagron, Constantinople and Its Hinterland, Aldershot, 1995; J.Crow-A.Ricci, "Investigating the hinterland of Constantinople: interim report on the Anastasian Long Wall" Journal of Roman Archaeology 10 (1997), s. 253-288.

22 Bu dnemdeki Osmanl fetihleri iin bkz. F. Babinger, "Beitrge zur Frhgeschichte der Trkenherrschaft in Rumelien (14.-15. Jahrhundert)" Sdosteuropische Arbeiten 34 (1944), s. 54-58, zellikle s. 55. Fr. Babinger I. Muradn akgzllkten ya da Bizansllarla bir anlamann koullarna uyarak Anastasios surunu gemeye almadn gzlemler. Bkz. Fr. Babinger, "Beitrge", s. 55. I. Muradn 1373/74 dneminde Dou Trakyadaki fetihlerinden bahseden Trk kaynaklarna yaplan referanslarn analitik sunumu iin ayrca bkz. G. Bogiatzis, , , Atina, 1998, s. 127-132.

23 Caresininin kronii Andrea Dandolonun kroniinin devam niteliindedir. F. Thiriet ve J. Chrysostomides, Caroldonun Caresininin kroniini bildiine ve kaynak olarak kullandna dikkat ekerler. F. Thiriet, "Les chroniques vnitiennes de la Marcienne et leur importance pour l'histoire de la Romanie Grco-vnitienne" Mlanges d'archologie et d'histoire, vol. 66, no. 66 (1954), s. 242 vd.; J. Chrysostomides, "Studies", s. 143, 146. Caresininin gvenilirlii konusundaki deerlendirme iin bkz. Katsoni, Eptaeteia, s. 124, 134, 135 ve not. 262.

Nilgn ELAM 38

Venedik ile Cenova arasnda 1376da balayan ve Tenedos (Bozcaada)un kime ait olaca meselesi yznden patlak veren byk arpmann anlatm 1373 olaylar ve Andronikos ile ilgili bilgilerden daha ayrntldr. Cenevizliler, bu atmada aday Venedik egemenliinden kurtarmak iin Andronikosu kullanmlardr.24 Caresini, Andronikosun 1376 olaylarna dahlini anlatmak iin nceki dneme; Ioannes ile Andronikosun ilk atmasna dnerek yle yazar: Efendi Andronikos, Helenlerin imparatoru Kaloyanninin en byk olu ile Trk Murat Beyin olu Zalapi Sanc Bey, saygszlkla ve ahlakszca bir ibirliiyle babalarna kar entrika evirdiler. Ancak babalarnn merhametine teslim edildiklerinde, Murat, kendi olunun gzlerini oydurdu, ancak Helen (imparator) olu ve torununu ksmen kr etti, ve onlar mr boyu hapse mahkum etti.25

Caresininin ifadesi, mesele hakknda iki yeni bilgi ortaya koyuyor: Birincisi, Andronikosun ve kk olunun ksmi olarak kr edilmeleri. kincisi, Andronikosun 1373de I. Muradn Sanc (burada kastedilen kii Savc olmaldr) isimli bir oluyla ibirlii yaparak entrika evirmesi. Caresininin anlatsna gre; entrika, Andronikosun babas ve tabii Murad tarafndan haber alnd ve iki prens cezalandrlmak zere babalarnn merhametine teslim edildi. Ancak, tarihi bunun nasl olduunu anlatmyor. Andronikosu Osmanl ehzadesi Savc ile ibirlii yapt iin sulayan ilk kaynak Caresininin Kroniidir. Caresini, iktidar hrsyla yanp tutuan ve iktidar babasnn elinden ne pahasna olursa olsun almak iin Cenevizlilerden destek alan entrikac Andronikos motifiyle V. Iaonnesin tarafn tutan tipik bir Venedikli tarihidir.

1373 olaylaryla ilgili farkl bir rivayet de Andronikosun tarafn tutan Cenevizli tarihilerden geliyor. Cenevizlilerin rivayetine gre, V. Ioannes, veliahtlktan uzaklatrd ve yerine ikinci olu Manueli getirdii byk olu Andronikosa hakszlk etti. Bu rivayet, slup olarak ardllk konusundaki bu yeni dzenlemeye Andronikosun Cenevizlilerle olan bariz dostluunun neden olduunu ima ediyor.26

24 Bu bilgi kukusuz Venedik kaynaklarndan gelmektedir. Olayn tarihsel anlatm iin bkz.

F. Thiriet, Histoire de Venise, Paris, 1952, s. 226 vd.; M. Balard, Venise, s. 87; D.M. Nicol, Byzantium: its Ecclesiastical History and Relations with the Western World, Variorum reprints, London, 1972, s. 312.

25 Caresini, Chronaca, s. 32. Kronikte Zalabi kelimesiyle kastedilen elebidir. talyan kaynaklarnda bu nvan, Bayezidin tm oullar tarafndan kullanlm olsa da daha ok elebi Mehmed ve Sleyman elebiye atfedilmektedir. Bkz. A. D. Alderson, The Structure of the Ottoman Dynasty, Oxford, 1956, s. 113. E.A. Zachariadou, "Sleyman elebi in Rumili and the Ottoman Chronicles Der Islam, 69/2 (1983), s. 268-296.

26 Georgii et Iohannis Stellae, Annales Genuenses, ed. Giovanna Petti Balbi, Rerum Italicorum Scriptorum., n.s. vol. 17-2, Bologna, 1975, s. 169.


Bununla birlikte, Venediklilerin Andronikosa ynelttikleri sadakatsizlik ve iktidar hrs sulamalar, Cenevizlilerin V. Ioannesin tarafl ve haksz davrand ynndeki rivayetinden daha doru grnyor. Nitekim Andronikos, bu emellerini 1373 ylna kadar aa vurmam olsa da taht konusunda gerekten muhteris bir kiilie sahipti. Ayrca, 1370/71den itibaren Tenedos adasnn Venediklilere sat giriimlerini boa karmaya alan Cenevizlilerle balant halindeydi. V. Ioannesin Venedik seyahatinden (1369/71) dnn izleyen olaylarn akndan27 ve Venedikli tarihi Caroldonun Andronikosun isyanna Cenevizlilerin ve sultan Muradn bir olunun katld 28 ynndeki anlatsndan anlalan budur.

Bu rivayet, hem Venediklilerin ve hem de V. Ioannesin Andronikosa duyduklar fkeyi aklyor. Bu fke, tm Venedik tarihlerine yansmtr. Caresini, eserinin devamnda Andronikosun Cenevizlilerle ilikisinden dem vursa da, bunu 1373 olaylaryla ilikilendirmeyip Andronikosun ve Savcnn babalarna kar darbe giriiminde bulunmalarn baba-oul Palaiologoslarn atmasnn nedeni olarak gsteriyor.

Caresiniden daha ge bir tarihte eser verse de yine de olaylarn ada olan baka bir Venedikli tarihi, Chinazzo, eserinde Andronikos ile Osmanl ehzadesinin gizli ibirlii rivayetinden hi sz etmiyor. Chinazzoya gre, Andronikos, civar blgelerden dostlarnn ve destekilerinin yardmyla

27 L.T. Belgrano, Documenti riguardanti la colonia di Pera, Atti della Societ ligure di

Storia patria, XIII (1888) 131, no. XXIV; M. Balard, La Romanie Genoise (XIIe-debut du Xve siecle), I-II (= Atti della Societ ligure di Storia patria v. XVIII) Rome, 1978, 87, not. 285; P. Katsoni, Eptaeteia, s. 126, not. 266.

28 Caroldonun ortak isyanla ilgili iki rivayeti hafife deitirilmi olarak sunmas dikkate deer. Bunlardan birincisine gre, Andronikos babasnn isteklerine kar geldi, Ceneviz taraftaryd ve Muradn olu elebi ile entrika evirdi. Sadakatsizlii yznden kr edilerek cezalandrld. Bkz. Caroldo Kronii, Cod. Marc. It. VII 2448, coll. 10514, f. 241 v (= J. Chrysostomides, "Studies" s. 148, 168, paragraf 6). kinci rivayet, zellikle Tenedos sava iin 15. yzyln Venedikli tarihilerinden Andrea de Redusiisin bilgilerine bavurarak tatminedici bir eser yaratmak isteyen bir kompilatrn mdahalesine maruz kalmtr. bkz. J. Chrysostomides, "Studies", s. 147. Kompilatrn ekledii bilgilere dayanan rivayete gre ise Andronikosun suu daha bykt. Andronikos, babasna kar bir darbe hazrlad. Birok arhontun, Cenevizlilerin ve anlama yapt Muradn olunun yardmna bavurdu. V. Ioannes, bu komplodan haberdar oldu, olunu tutuklatt, gzlerini oydurttu (aynen Muradn elebiye yapt gibi) ve onu Peraya bir manastra gnderdi. Bkz. Caroldo, cod. Marc. It. VII 128A, coll. 8639. Bu konudaki yorumlar ve Caroldonun sbjektifii, bilgilerinin dayand kaynaklar ve eserinin gnmze ulaan kopyalarnn orijinallii iin bkz. J. Chrysostomides, "Studies", s. 123, 124, 129-130, 142-143, 144, 146, 147.

Nilgn ELAM 40

babasnn iktidarn ele geirmeyi planlad.29 Chinazzo, bu saptamasna ramen Andronikosa civar blgeden yardm eden bu dostlarnn kimler olduunu ak olarak belirtmiyor. Bu noktada akla gelen soru udur: Bu dostlar ve destekiler o dnemde Trakyada merkezdeki Osmanl otoritesinden bamsz faaliyette bulunan Trk gazileri miydi?

3) Osmanl kaynaklar:

1376 ylnda Osmanl fetihlerinin ilk dneminde Dou Trakya'daki durum hakknda Trk kaynaklarnn verilerine bakldnda en eski Osmanl kroniklerinin hibirinde 1373de bir Osmanl ehzadesinin Avrupa topraklarnda isyan ettiinden, kr edildiinden ve lmnden sz edilmedii grlyor. Bunun nedeni gayet basittir. lk Osmanl kroniklerinin Osmanl gcn desteklemek iin tatsz olaylar konusunda suskun kalarak Osmanl tarihinin idealize edilmi bir grntsn sunmak istediklerini unutmamak gerekir. Ancak, bu eserlerde Andronikosun dahlinden bahsedilmemesi byle bir ihtimali yok saymak iin yeterli deildir. Osmanl tarihini ilgilendiren bu tip olaylarn bu eserlerde (pek ok rnek olayda gzlemlendii zere) sessizce geildiini biliyoruz. rnein, Bizansl tarihiler Gregoras ve Kantakuzenosn Orhan Beyin ehzadesi Halil elebinin denizde dolarken Cenevizli korsanlar tarafndan esir alnmas ve ancak imparator V. Ioannesin arabuluculuu sayesinde ve ykl bir hara denmek suretiyle kurtarlmas olay hakknda Osmanl kroniklerinde hibir bilgiye rastlanmamas gibi.30 29 Daniele di Chinazzo, Chronica de la guerra da Veniciani a Zenovesi, yay. V. Lazzarini,

Deputazione di Storia Patria per le Venezie, Monumenti Storici, Nuova serie XI, Venice 1958, 17. Tm Venedik kaynaklar olaylarn geliimini ayn ekilde aktaryor. Andronikosun kr edilmesi, Perada bir manastra ekilmesi ve orada iyilemesi gibi. Olaylar Andrea de Redusiis tarafndan da tekrar ediliyor. Bkz. Andrea de Redusiis, 756C. Bu rivayetlerin Caroldonun tarihine tanmasyla ilgili olarak ayrca bkz. J. Chrysostomides, "Studies", s. 134-135. Chinazzonun yaad 14. yzyl sonu ve 15. yzyl balar (lm 1426) iin bkz. V. Lazzarini, Deputazione di Storia Patria per le Venezie: Monumenti Storici, Nuova serie, XI, Venise, 1958 : P. Katsoni, Eptaeteia, s. 127-128.

30 N. Gregoras, Romaeke Historia, II, ed. L. Shopen, Corpus Scriptorium Historiae Byzantinae, Bonnae, 1830, s. 52, 558, 560 vd., Orhan Bey (1326-1361)in henz 11 yandaki Halilin denizde Foal Cenevizlilerin eline esir dtn ve tek bana kurtaramaynca Bizans imparatoru V. Ioannesin yardmna bavurmak zorunda kaldn yazar. Bizansl tarihiye gre, bu durumdan azami derecede yararlanmak isteyen Bizans imparatoru Orhan Bey ile Bizans lehinde bir anlama yapmay baard. Buna gre; Osmanl hkmdar Bizans topraklarna kar her trl saldry durdurma sz veriyor bar taahht ediyor, Foal Cenevizlilere gnderilecek Bizans gemilerinin masraflarn stleniyor, eski Bizans borlarn affediyor ve Trakyadaki si Matthaios Kantakuzenosu desteklemeyi brakp ona kar imparatoru destekleme sz veriyordu; Gregorasn bu kayd Kantakuzenosun kroniindeki bilgilerle de dorulanyor. Bkz. Ioannis


Bu eserler, darl-harbde savaan sultanlarn ve gazilerin zaferlerini verler ve ayrca gazilerle merkez Osmanl otoritesi arasnda iin iin kaynamakta olan honutsuzluk ve elikilerin stn rterler. Bu nedenlerle aknc beylerinin Osmanl hanedan ile aralarndaki kin ve rekabet, bir Osmanl ehzadesinin Bizans desteiyle kurtarlabilmesi ve bir Osmanl ehzadesinin Bizansl emsaliyle ibirlii yaparak babasna isyan etmesi gibi olaylara bu eserlerde yer verilmesi pek mmkn deildi. nk bu eserler aralarnda dervi-savalarn da bulunduu bir hedef kitle nnde yksek sesle okunmak zere kaleme alnyordu ve herhalde dinleyici kitlesinin beenisi ve olas tepkileri nem kazanyordu.31

dealize etme ve suskunluk eilimine ramen Osmanl kaynaklarnda bu dnemde Trakyann Trk birliklerince fethedilmi topraklarnda hkm sren artlar hakkndaki baz bilgiler bulunabiliyor. Bu bilgiler, Osmanl merkez otoritesi ile Avrupa topraklarnda yaplan gazaya komuta eden Trk

Cantacuzenus, Historia, III, ed. L. Schopen, , Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonnae, 1832, s. 320.24-324.1; Ayrca bkz. J. Hammer-Purgstall, Osmanl Tarihi, I, s. 141, not. 68; J. Zinkeisen, Geschichte, s. 198-214; Gibbons, Orhann Halilin karlmasndan olayyla ilgili olarak kaynbiraderi V. Ioannesi suladn, skdarda bir Bizans-Osmanl anlamas olduunu; buna uygun olarak Cenevizlilere denecek fidye parasnn yarsn Bizansllarn dediini kurtulutan sonra ehzadenin imparatorun on yandaki kzyla nianlandn yazyor. Bkz. H.A. Gibbons, Foundation, s. 107-108; N. Jorga, Halilin Foa hkimi bir Rum tarafndan karldn ne sryor. Hikyenin geri kalan ksmnda dier tarihileri izliyor. N. Jorga, Osmanl Tarihi, I, s. 196-197; G. Ostrogorsky, Geschichte, s. 440-450. Ostrogorskynin Tarihinin Trke evirisinde nedense Halil olayndan bahsedilmiyor; H. nalck, gvenilir kabul ettii Gregorasn kayd zerinde duruyor. Bkz. H. nalck, "Edirnenin Fethi (1361)": Edirne. Edirnenin 600. Fethinin Yldnm Armaan Kitab, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1993, s. 141. H. nalck, Orhan Beyin byk olu Sleymann Rumelide balatt tam hz sren Osmanl fetihlerinin Halilin tutsakl yznden 1357-1359 arasnda kesintiye uradn ne sryor. bkz. H. nalck, Devlet-i Aliye, Osmanl mparatorluu zerine Aratrmalar I. Klasik Dnem (1302-1606): Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Geliim, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 4. basm., stanbul, 2009, s. 52-53, 56-57.

31 Osmanl kaynaklarnn tanklklarnn deerlendirmesi iin bkz. I. Beldicianu-Steinherr, La conqute dAndrinople par les Turcs: La penetration turque en Thrace et la valeur des chroniques ottomanes Travaux et mmoires I (1965), s. 446, 458 vd.; E.A.Zachariadou, , 1300-1400, Atina, 1991, s. 38 vd.; G. Bogiatzis, "", s. 29-32. C. Imber, en eski Osmanl kaynaklarnn mit ile gerek arasnda gidip geldiini ve bilgilerini hibir eletirel yaklamla yazmadklarn iddia ediyor. Bkz. C. Imber, The Legend of Osman Gazi, The Ottoman Emirate (13001389) ed. Elizabeth Zachariadou, Rethymnon, 1993, s. 67-75 Bununla birlikte, H. nalck ve V.L. Mnage, bu gibi grlere iddetle kar karak bu eserlerin pek ok tarihi gelimeyi doru olarak aktaran balca kaynak grubu olarak kullanlmas gerektiini savunuyorlar. Bkz. H. nalck, "The Rise of Ottoman Historiography" Historians of the Middle East (1964), s. 152-167; V.L. Mnage, "The Beginnings of Ottoman Historiography" Historians of the Middle East (1964), s. 168-79.

Nilgn ELAM 42

beyleri arasndaki ilikilerde gelien kartlk ve rekabete dair nemli ipular veriyor. 1373e kadar Trakyann yeni fethedilen topraklarnda otoritesini kuramam olan I. Murad da bu tr sorunlarla kar karya kalmt. Bu otorite 1376/77den nce yani Gelibolu (Kallipolis)nun tam olarak Osmanl kontrolne gemesine kadar kurulamad. Esasen Osmanl otoritesinin Avrupaya doru genilemesi 1366 ila 1376 yllar arasnda zor grnyordu. Byk saydaki askeri birliklerin Trakyaya geirilmesi henz bir deniz gc olmayan Osmanl sultanlar iin hl byk bir sorundu ve bu nedenle I. Murad uzun bir zaman Balkanlardan uzak kalmak zorunda kald.32

Muradn Avrupa topraklarna geliinden nceki dnemde Osmanl otoritesinin buralardaki temsilcisi Rumeli beylerbeyi, Muradn en gvendii kii, hocas ve silah arkada olan Lala ahin idi.33 nk I. Muradn 32 Bu olaylar iin bkz. I. Beldicianu-Steinherr, "Conqute", s. 446-452; Merkezi Osmanl

otoritesinin Trk beyleriyle ilikileri iin ayrca bkz. E. Werner, Die Geburt einer Grossmacht- Die Osmanen (1300-1481). Ein Beitrag zur Genesis des trkischen Feudalismus, Weimar, 1985, s. 163 vd.; P. Sugar, 1354-1804, , Atina, 1994, s. 79 vd.; G. Bogiatzis, , s. 53 vd, zellikle s. 71-73. Osmanl merkezi ynetimiyle u beyleri arasndaki kartlklar iin bkz. H. nalck, Osmanl mparatorluunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, I, Eren yay. stanbul, 2004, s. 49-50. Bu konuda ayrca P. Katsoni, "B ", Cydonesin bir mektubundaki ifadelere dayanarak Bizansn Osmanlya vassallnn 1371de deil ancak 1377de gerekletiini inandrc gerekelerle ileri sryor. Bkz. P. Katsoni, " B " Byzantina, 14 (1994), s. 459-481.

33 Bu bilgi iin bkz. Anonim Osmanl Tarihleri, s. 32; Yahi Fakih, tarihlemesi kesin doru olmasa da Edirnenin fethini ve Rumeli beylerbeyliini kurulmasn 1364e yerletiriyor. Bkz. E.A.Zachariadou, , s. 196; Akpaazade, ve Ruhi elebi ise Edirnenin fethini H. 761 (M. 1359-1360/61)e tarihliyor. Bkz. Akpaazade, Osmanoullarnn Tarihi, s. 114. Ruhi elebi, Trh-i Rh, haz. Y. Ycel-H. E. Cengiz, Belgeler, c. XIV, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1992, s. 387; H. nalck, Akpaazadenin kaydna dayanarak fethi 1361 ylna ve Rumeli beylerbeyliinin kuruluunu 1362ye tarihliyor. Bkz. H. nalck, "Edirnenin Fethi", s. 137-161; H. nalck, The Ottoman Empire, 10; Lala ahinin beylerbeyi olmasyla ilgili kaynaklarn yorumu iin bkz. I. Beldicianu-Steinherr, "Conqute" 166, not. 13, s. 146-452; I. Beldicianu-Steinherr ve E.A. Zachariadou, fethin 1369da olduunu kabul ediyorlar. Bkz. E.A.Zachariadou, "The Conquest of Adrianople by the Turks" Studi Veneziani XII (1970), s. 211-17. Hoca Sadeddin, Edirnenin fethini I. Muradn ehzadelerinin snnet treninin yapld 1365 baharndan hemen sonraya yerletiriyor. Bkz. Hoca Sadeddin, Tct-tevrih, Tct-tevrih, I, 156-158. Sadeddinin yazdklarndan ehzade Sleyman Paann lm, ksa sre sonra Orhan Gazinin kaybedilmesi ve Sultan Murad Gazinin de Anadolu yakasn korumak iin dmanlaryla uramas yznden Rumeli yakasnn bir yldan fazla basz ve serdarsz kaldn, bu dnemde Rumelinin gerek efendilerinin Hac lbey ve Evrenos Bey olduu anlalyor. Tarihinin aktardna gre: Sultan Muradn delikanllk yanda olu bulunmadndan en kymetli beylerden ve yce saltanatn temel direklerinden olan Lala ahin Bey, asker ve ordunun tertibi, sava gereklerinin salanmas iin ... teki beylerden stn tutularak beylerbeylik greviyle onun baa gemesi yerinde grlmt. Bkz. Hoca Sadeddin,


otoritesini temsil etmek zere Trakyaya gnderebilecei uygun yata erkek evlad yoktu.34 Katsoninin grne gre, Osmanl kroniklerinin verdii bu bilgi, Andronikosun 1373te Muradn bir oluyla birlikte en azndan Avrupa topraklarnda ibirlii yaparak darbe giriiminde bulunabileceine dair varsaymda bulunmamza olanak vermiyor.35 Bizim grmze gre, ehzadenin ya isyan etmesine bir engel olamazd. Osmanl tarihinde I. Mehmedin olu Kk Mustafa gibi birok ehzade isyannda olduu gibi Savcnn da evresinde onu cesaretlendiren, isyan sevk ve idare eden devlet adamlarnn olduu dnlebilir. Hem Osmanl kaynaklar ve hem de Chalcocondylesin ifadeleri bu dnceyi destekliyor.

Lala ahinin Muradn temsilcisi olmas konusuna dnersek; Paa, Rumelide herhangi bir engelle karlamakszn yerel yneticilik yapyordu.

Tct-tevrih, I, s. 112, 114, 116-117, 121. Murad Rumelinin asl fatihi kabul eden Neri de Lala ahin Paay Rumeliye sultan Muradn gnderdiini yazyor. Bkz. Neri, Cihnnma, I, s. 192-193. Ancak, bu iki tarihi tarafndan Muradn Rumelideki temsilcisi rol verilen Lala ahin Paann Rumelideki savalar zerinde mutlak bir otorite kurduu pek sylenemez. Bu iddiay destekleyen bilgiler iin bkz. Neri, Cihnnma, I, s. 192-193. H. nalck, Muradn ehzadelii zamannda babas Orhan Bey tarafndan Lala ahin ile Trakyaya gnderildiini ve hatta bizzat Edirnenin fethine katldn iddia ediyor. Bkz. H. nalck, Devlet-i Aliyye, I, s. 55-57.

34 Akpaazade, Kosova sava (1389) srasnda Muradn iki olunun yani Bayezidin ve Yakubun hayatta olduunu bu ikisinin savaa katldn yazyor. Kroniker, Bayezidin o srada oktan lm olan Savc ve brahim adnda iki kardeinin daha olduunu da kaydediyor. Bkz. Akpaazade, Osmanoullarnn Tarihi, s. 124. Ayrca bkz. Hoca Sadeddin, Tct-tevrih, I, s. 112. Laon. Halkokondyles, Bayezidin tahta karken (1389) Bayezidin kardei Yakubu ldrldn yazarsa da bu ehzadenin Bayezidden yaa byk olup olmad hakknda bir bilgi vermiyor. Bkz. Laon. Halkokondyles I, s. 531-11; Neri, Yakub elebinin Bayezidden yaa kk olduunu aka kaydediyor. Bkz. Neri, Cihannma, I, s. 258-259; A.D. Alderson, Structure, s. 49 vd.; P. Katsoni, Eptaeteia, s. 137, not. 290.

35 Muradn oullarnn kk yata olduklar 1371den sonra (irmen savandan sonra) dzenlenen snnet treninden anlalyor. Akpaazade, snnet dnn Srp Snd savandan sonraya tarihliyor ve oullarn adn vermiyor. Bkz. Akpaazade, Osmanoullarnn Tarihi, s. 117; Yahi Fakih, ed. E.A. Zachariadou, s. 198; Anonim Osmanl Tarihleri, H. 784 (M. 1382-1383) ylnda Edirnenin fethinden sonra sultann iki olunun (Yldrm Bayezid ile Yakup elebi) Bursada snnet ettirildiini yazyor. Bkz. Anonim Osmanl Tarihleri, s. 26. Bu kaynaklara gre irmen savandan sonra Bursada Muradn sadece iki olu Bayezid ve Yakubun snnet treni yapld. Hoca Sadeddine gre ise Muradn olunun snnet treni de 1365de Bursada yapld. Hoca Sadeddin, Tct-tevrih, I, s. 131. Esasen Osmanl kroniklerinin bilgileri birbiriyle elimiyor, nk Yahi Fakih, irmen savan 1365 sonrasna tarihliyor. Orhan Gazinin olu Sleyman Paann ayn ekilde Rumelide yeni fethedilen blgelere yerel idareci olarak gnderilmesini bu durumla karlatrabiliriz. bkz. A.D. Alderson, Structure, s. 17-19; G. Bogiatzis, , s. 168. Ayrca bkz. M.T. Gkbilgin, "Savc" slam Ansiklopedisi, X (1997), s. 251.

Nilgn ELAM 44

Osmanl kroniklerine gre, Trakyada faaliyet halindeki Osmanl olmayan bamsz Trk beylerinin muhalif eilimleriyle de baaryla baa kyordu. Grnen odur ki Lala ahinin balca rakibi bu Trk beylerinden Hac l Bey idi. Hac l Beyin lm tarihi kesin olarak belirlenemiyor, bununla birlikte 1372 ya da 1373 arasna tarihlenebilir. Osmanl kaynaklarna gre, I. Muradn emriyle kr edildikten sonra bu ikence yznden ld.36 Osmanl Trkleri tarafndan fethedilen Trakyada 1373de hkm sren artlar gz nnde tutarak daha ge tarihli gelimelerin altnda (yani I. Murad ile V. Ioannesin ibirlii) Andronikosun Savcnn dnda Murada muhalif olan Trk beyleriyle de balant halinde olduunu dnebiliriz. Onun tersine babas V. Ioannes Osmanl merkez otoritesiyle iliki halindeydi. Bu hipotez, Andronikosun 1371 irmen savandaki tavrn da daha iyi aklar. Balkanlardaki Hristiyan glere kar verilen bu savan galipleri merkezden bamsz hareket eden Hac il Bey gibi Trk u beyleriydi. Andronikos, ya babasyla olas bir arpma iin askeri kuvvetler almay umduu ya da birlikte V. Ioannes ve Murada kar dnebilecek bir komplo hazrlayabilecei bu beylere kar savamak istemediinden bu savaa katlmam ve taraf olmamay semiti. Venedikli Caresininin 1373de Andronikos ile ibirlii iinde gsterdii Savcya gelince; bu ehzade hakknda baz bilgiler edinebilmek zere 15. ve 16. yzylda yazlm daha ayrntl Osmanl kaynaklarna bavurmalyz.

Bu kaynaklar, 14. yzyln ikinci yarsndaki olaylarn ada olmasalar da bu durum onlar tamamen deersiz klmyor. Osmanl tarih yazcl alannda almalar olan F. Babinger, ge dnem Osmanl kroniklerinin bilgilerinin bugn kayp olan ancak 15. ve 16. yzyllara kadar mevcut olan ok daha eski Osmanl kroniklerinden alm olduklar sonucuna varmt.37 Gnmz tarihileri bu kaynaklara dayanarak Savcnn I. Muradn tahta getii ilk yllarda doduunu iddia ederler. Yine de Savcnn Muradn ortanca olu olduu (yani Yldrm Bayezidden byk

36 Hac l Beyin Lala ahin ile ilikileri ve irmen sava (1371) sonrasnda ehid edilerek

ldrlmesi hakkndaki rivayet iin bkz. I. Beldicianu-Steinherr, "Conqute", s. 451-452, 459 ve I. Beldicianu-Steinherr, Recherches, s. 47 ve 165, not. 8; Hoca Sadeddin, Lala ahin Paann Hac lbeyin Srp Snd savandaki byk zaferini ekemediinden onu zehirlettiini yazyor. Kroniker, irmen savan Edirnenin fethinin hemen sonrasna ve ehzadelerin snnetinden daha sonraya tarihliyor. Hoca Sadeddin, Tct-tevrih, I, s. 123-127, zellikle s. 127; Neri, Hac lbeyin nasl ldn sylemiyor. Bkz. Neri, Cihannma, I, s. 198-199.

37 Fr. Babinger, Osmanl Tarih Yazarlar ve Eserleri, ev. Cokun ok, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1982, s. 11-14, 25-55, 137-149, 258-259; G.Georgiades-Arnakes, . (1282-1337), Atina, 1947, s. 13-14, 24-25.


olduu) ya da Muradn dier bilinen olu Yakubdan sonra doduu kesin deil.38

Osmanl kaynaklarnn yazdna gre, 1373 ylnda Sultan I. Murad, Avrupada bir harekta balamadan nce olu Savcy Bursada brakt ve Anadolu idaresini ona emanet etti. Savc, tek bana kalnca evresindekilerin entrikalarndan etkilendi, Rumeli topraklarn babasna brakarak Anadoluda saltanatn ilan etti. Bu olay Murada duyurulduunda alelacele Anadoluya dnd, Bursann dndaki Kete ovasnda oluyla savaa tutuarak onu yendi. Sultan Murad, olunu esir aldktan sonra kzgn demirle kr ettirerek cezalandrmak zorunda kald. Bu ceza ehzadenin lmne sebep oldu.39

Murad ile Savc arasndaki sava Nilfer nehri kysnda cereyan etti. ki tarafn gleri burada kar karya geldiler, ancak Savcy destekleyen beyler herhangi bir direni gstermeksizin daldlar.40 Osmanl kaynaklarnn 38 Hoca Sadeddin, Tct-tevrh, I, s. 130-131; Ruhi elebi ise Savcdan hi bahsetmeyerek

Bayezidin babasnn tahta kt gnn akam dnyaya geldiini yazar. Bkz. Ruhi elebi, Trh-i Rh,s. 386, M.T. Gkbilgin, Savcnn belki 1364de doduunu, kardein snnet treninin birlikte Bursada ve H. 767 (1365) ylnda olduunu yazan Hoca Sadeddinin kaydna dayanarak doumun Muradn ilk saltanat yllarnda olduunu dnr. Savcnn adn hi anmadndan hangi ehzadenin yaa byk olduunu kestirmemiz de mmkn olmuyor. Ancak Savc bykse bu durumda henz Muradn ehzadeliinde muhtemelen 1350lerde dnyaya gelmi olmas icap eder. Bkz. M.T. Gkbilgin, "Savc", s. 251.

39 dris-i Bitlis, Het Behit, s. 166; Hoca Sadeddin, Tct-tevrih, I, s. 157; Gelibolulu Mustafa l, Knhl-ahbar (l Tarihi) 4. Rkn, V, stanbul 1277, s. 66-67; Feridun Bey, Mnets-Seltin, I, Takvimhane-i Amire, stanbul, 1275, s. 106-107; Bu eserlerin iinde dris Bitlis ve lye ait olanlar zellikle tarihi kaynak deeri tarlar; ehzade Savc isyanna dair en kk bir ayrnt bile vermeyen Akpaazade, Neri ve Ruhi elebinin tersine sadece daha ge dnemde yazlm olan Osmanl tarihleri bu olaydan bahsederler. Mneccimba ve l, Savcnn isyann 1385 ylna yerletirirler. Mneccimba, Camid-dvel, 117 ve l V, s. 66-67. Mneccimba, hi bir Osmanl tarihisinde rastlanmayan bir bilgiye yer verir ve ehzadenin Yldrm Bayezid zamannda ldn yazar. Bu tarihinin kayd daha doru grnmektedir, nk tbb olarak ehzadenin ald yarann lmne sebebiyet vermeyecei aktr. J. Hammer, Hac Halifann tanklna dayanarak olay H. 787 (1385) ylna tarihler ve Bursann Kete ovasna yerletirir. Bkz. J. Hammer-Purgstall, Osmanl Tarihi, I, 172; .H. Danimend, Feridun Beyin Mneatnn bilgilerini takip ediyor; Bkz. .H.Danimend, Osmanl Tarihi Kronolojisi I, stanbul, 1947, s. 68-69; M.T. Gkbilgin, "Savc" 251; I. Beldicianu-Steinherr, Recherches sur les actes de rgnes des sultans Osman, Orkhan et Murad I, Societas academica Dacoromana , Acta Historica VII, Munchen, 1967, s. 196-197, 198-199 ve no. 37; Yukardaki Osmanl tarihileri ve eserleri iin bkz. Fr. Babinger, Osmanl Tarih Yazarlar ve Eserleri, ev. Cokun ok, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1982, s. 11-14, 25-55, 137-149, 258-259.

40 Bkz. dris-i Bitlis, Het Behit, s. 167. Hoca Sadeddin, Tct-tevrih, I, s. 157. l, Knhl-ahbar, s. 67; M.T. Gkbilgin, dris Bitlis ve Hoca Sadeddinin bilgilerini takip ediyor. Bkz. M.T. Gkbilgin, "Savc", s. 252. Antik dnemde Hellespont Mysias diye

Nilgn ELAM 46

aktard bir dier rivayete gre, sultan Murad, Savcnn isyan edeceinden zaten pheleniyordu ve bu nedenle yokluunda yani kendisi Avrupadayken olunun hareketlerinin izlenmesi talimatn vermiti. Muradn kukularnn gerek olduu ortaya knca tutuklanan Savc cezalandrld. lm ise Muradn yokluunda gerekleti.41 Savc, Bursada Osman Beyin trbesine gmld. Evlat brakp brakmad kesin olmamakla birlikte Murad adnda bir olu olduu rivayet ediliyor.42

Sultan Murad ile basileus (imparator) Ioannesin bir donanmay ortaklaa silahlandrmasyla ilgili bilgiler veren 14 Temmuz 1374 tarihli bir Venedik senato kayd, Muradn denize gemek zere imparator Ioannesden gemiler hazrlamasn istediini bildiriyor.43 Halil nalck, bu kayda dayanarak Muradn isyann 1373de cereyan ettii Rumelideki ilk perdesinde olunu bozguna urattktan sonra onu kap snd Anadoluda da takip etmek zere bir kez daha denizi gemek zere Bizans imparatorundan yardm istediini iddia ediyor. Farkl tarihler ve farkl meknlardan sz eden Bizans ve Osmanl kaynaklarnn ifadelerinin deersiz saylmamasn dnen nalck, bu bilgilerin tablonun tamamn grmemizi salayan ve btnn eksik paralarn tamamlayan nemli eserler olduuna dikkat ekiyor. Bu iki kaynak grubunun bilgilerini Venedik kaytlaryla birletiren tarihiye gre, Osmanl kroniklerinin baba-oul arasnda Bursann Kete ovasnda meydana geldiinden sz ettikleri arpmadan ehzadenin kr edilmesine kadarki olaylar, yani isyann ikinci perdesi, 1374 ylnda gerekleti.44 Bu gr, s Savcnn faaliyetlerinin ve 1373/74

bilinen blgede ve Biga yaknlarndaki Kete ovasnda akan Nilfer aynn yunanca ad byk ihtimalle Odrysis (: Nilfer ay)di. Bu ay, Olympos (Uluda)un gneydousundan doarak Ryndakos (: Orhaneli ay) nehrine karr. Bkz. I. Beldicianu-Steinherr, Recherches, 216, 223; P. Katsoni, Eptaeteia, s. 133, 141-142.

41 Bu bilgi, Feridun Bey Mneatndan geliyor. Bkz. Feridun Bey Mneat I, s. 107, 108; M.T. Gkbilgin, "Savc", s. 252-253; .H.Danimend, Kronoloji, I, s. 69; I.Beldiceanu-Steinherr, Recherches, s. 199-200, 223ve no. 37, 38 42 ve byk ihtimalle 1385-1386 civarnda. Ayrca bkz. Fr. Babinger, Sawdji (3), Encyclopedia of Islam, IX, s. 93. P. Katsoni, bu yazarlar takip eder. Bkz. P. Katsoni, Eptaeteia, s. 133.

42 Savcnn olas halefleri iin bkz. M.T.Gkbilgin, "Savc", s. 251; Fr. Babinger, "Davud elebi, ein Osmanischer Thronwerber des 15. Jahrhundert" Sdost Forschungen, 16 (1957), s. 279-311.

43 F. Thiriet, Rgestes des dlibrations du Snat de Venise concernant la Romanie, I, Paris-The Hague, 1958, s. 134 ve no. 541: (14 Temmuz 1374) Des renseignements srieux font tat de armement dune flotte par le basileus et par Murad, qui constituerait un gran danger pour les gales de Romanie....

44 Bkz. Laonikos Halkokondiles, I, s. 37.5-7 ve s. 48.12-15. R.J.Loenertz, Halkokondylesin kaydn 1383-1387 arasna tarihliyor. Bkz. R.J.Loenertz, "Insurrection", s. 338; Ayrca bkz. M.T. Gkbilgin, "Savc", s. 251; .H.Danimend, Bizans kaynaklarnn Savcnn 1373deki isyan ettiini yazar. .H.Danimend, Kronoloji, s. 69. A.D. Alderson, Savcnn


ylndaki lmnn gerek tarih olaylar olduunu kantlamaya yeter grnmektedir.

Osmanl kaynaklarndan izlediimiz zere isyan edeceini erkenden belli eden Savcnn 1373 ncesinde Andronikos ile uzaktan temas halinde olma ihtimalinin olduu da dnlmelidir. Savcnn 1373deki olas ya bu temasn olabilirlii konusunda soru iaretlerine neden oluyor. Gerekten Muradn ilk saltanat yllarnda domusa Savcnn 1373 ylnda on yandan daha byk bir yata olmas mmkn grnmyor. ehzadenin isyan srasndaki ya kesin olarak bilinmese de bunun Andronikos ile bir temas halinde olmasn engelleyemecei de aktr. u ana kadar bilinenlerden daha ayrntl bilgiler verecek baka Osmanl kaynaklar bulununcaya kadar Andronikos ile Savcnn ilikileri konusundaki muammaya kesin bir aklama getirilemiyorsa da Savcnn 1373 ylnda Trakyada isyan ettikten sonra Anadoluya gemi olma ihtimalini kesin olarak reddedemeyiz. Bu nedenle Caresininin oullarn babalarna kar ortaklaa darbe giriimi anlatsn doru kabul etmeliyiz: nk iki s prens arasnda bu ynde bir anlama yaplm ve hayata geirilmitir.

Olaylar hatrlad ve grd kadaryla yazan Caresini, eserinin kesinlii ve tarafszlyla n plana kmayp, gz tan olduu olaylar anlatrken bile sklkla yanllara srklendiinden yapt tarihlemelerin de kesinlikten uzak olduu doru olsa da, 1373 olaylar hakknda ciddiye alnmas gereken bir kaynak olduu kesindir. Tm zayflklarna ramen, anlatt olaylarn ada olan Caresininin Savcnn Murada kar isyan 1385 ylnda olsayd bunu bilmemesi mmkn grnmyor.45

1373de ve 1385de olmak zere iki kez isyan ettiini iddia ediyor ve J. Hammer gibi Muradn olundan kukuland iin mahkm ettiini, Bayezidin Savcnn aleyhinde ldrtmek zere entrika evirmesinin daha olas olduunu da dnyor. Bkz. A.D. Alderson, Structure, s. 23, not 5 ve s. 49; J. Hammer-Purgstall, Osmanl Tarihi, I, s. 172-174; P. Katsoniye gre, bilgilerini Osmanl kaynaklarndan alan Laonikos Chalkokondyles, Andronikos isyann Savc isyan ile birletirmitir. Tarihi, Chalkokondylesin isyan 1373 deil de 1383 sonrasna ve 1387 ncesine tarihlemesine de dikkat ekerek olay 1373e tarihleyen tarihilerin rivayetinin inandrc olmadn; Savcnn isyann kesin bir ekilde 1385e tarihleyen Trk kaynaklarnn olaylarn sunumu asndan daha kesin ve ak olduunu savunuyor. H. nalckn ne Bizans ne de Osmanl kroniklerinin aktard bilgileri gzard etmeyen ve birletiren teorisi bu noktada ok olas grnyor. Bkz. H. nalck, "I. Murad", s. 159. Olaylar tarihleme konusunda problemli Osmanl kaynaklarnn isyan 1385 tarihlemesi bu noktada iyi bir dayanak olarak grnmemektedir.

45 Caresininin tarihi kaynak olarak kullanlan eserinin deeri konusundaki deerlendirmeleri iin bkz. E. Pastorello, Rerum italicorum scriptorum., XII/2, Bologna, 1923, IX, X-XI; Caroldonun kroniini kaynak olarak kullanan Caresininin bilgileri iin bkz. J. Chrysostomides, "Studies", s. 143, 146-147; Caresininin yukardaki zelliklerine dayanarak P. Katsoni, Eptaeteia, s. 134, not. 285, Andronikosun 1373deki isyanyla Savcnn 1385deki isyan birbirine kartrlm olmas kuvvetle muhtemeldir.

Nilgn ELAM 48

Meselenin derininde Venediklilerin Cenevizlilerle iyi ilikiler iindeki Andronikos iin hissettikleri nefret ve dmanln yan sra onu sahneden kenara itme isteinin gizli olduu ihtimalini de gz ard etmemek gerekliyse de Venediklilerin sadece duyduklar antipati yznden asi prense Trklerle ibirlii iinde olmas gibi ok ar bir sulamay yneltmi olamayaca; tam tersine tarihi bir gerei yanstt gl bir ihtimal olarak deerlendiril-melidir.46

Olaylar bu adan deerlendirdiimizde 14. yzyln kaynaklarnn Andronikosun isyanyla ilgili anlatlarnn sunumundan ve bunlarn Osmanl kaynaklar, daha ge dnem Bizans ve Bat kaynaklaryla karlatrlmasndan ortaya kan sonu udur: Andronikos, 1373de babasna kar Osmanl ehzadesi Savc ile ibirlii yaparak gerekten isyan etmitir.

Ancak, Andronikosun Savcnn dnda onun isyann destekleyen Trakyann Osmanl otoritesinden bamsz Trk gazi beyleriyle de iliki iinde olmas ihtimali vardr. Bunun yannda, Andronikos isyan etmeseydi bile babas ile ilikisi zaten kritik bir noktaya gelmitir. Bu isyann nedeni sadece asi prensin iktidar hrs myd, yoksa kardei Manuelin imparator babasnn ltfunu kazanmas myd? Bunu kesin olarak saptamak pek mmkn grnmyor. Yantsz kalan baka bir husus da u: imparator V. Ioannes, sadece Cenevizlilerle temaslarndan dolay m Andronikosa fkelenmiti yoksa zaten artk ardllk konusundaki tercihini sadk (kk) olu Manuelden yana m yapmt? Muhtemelen yukardaki olaslklarn hepsi gerekti ve artk yava yava halkn desteini de kazanm olan

46 Caresini, Anrodikos ile Savcnn ortak komplosuyla ilgili olaylardan (1373) sz ederken

sonra kroniine Andronikosun Cenevizlilerle balantsn ve Andronikos ile Osmanllarn ilikilerinin sklamasn anlatmaya geer. Venedikli kronikere gre bu ilikiler ylesine yaknd ki, Andronikos, kz kardeini Murada e olarak vermeyi dnmt. Ancak, Caresininin ifadesine gre, gen prensesin lm bu plann gereklemesini engellemiti. Bkz. Caresini, Chronica, s. 32; Anonim Greke Ksa Kronik 9, paragraf 35, s. 96. Kronii yaynlayan P. Schreiner, bu kronikte bahsedilen olay 1377/6885 (15. indiksiyon) ve bahar ayna tarihliyor. P. Schreiner, Byz. Kleinchroniken, II, s. 318-319. Bunun iin ayrca bkz. J. Chrysostomides, "Studies", s. 143; P. Katsoni, Venediklilerin Andronikos kart bu eiliminin Caresiniyi Andronikosun Trklerle balantlar olduu dedikodularn gerek olduklar kesin doru olmasalar da- benimsemeye ve bunlar Muradn bir asi olu ile ilgili etrafta dolaan sylentilerle birletirmeye yneltmi olabileceini dnyor. Tarihi, Venedikli tarihinin ayn yl len (1385) iki prensin kaderi arasnda bir paralellik kurmak ve iki prensten her birine uygulanan cezann iki farkl zamanlarda olduunu (lm yllar ayn olsa da) belirtmeyi gereksiz grerek iki olay arasndaki benzerlikleri vurgulamak istemi olabilecei ihtimali zerinde durmaktadr. Bu teori zerinden 1373de Andronikosun babasna kar ve Osmanl ehzadesi Savc ile ibirlii iinde bir isyannn sz konusu olmad sonucuna varmaktadr. Bkz. P. Katsoni, Eptaeteia, s. 134.


imparator ile veliahd arasndaki gerilimi besliyordu. Bylece V. Ioannes, asi veliaht prensini sahip olduu statden mahrum etmeye ve yerine ondan ok daha sadk olan ve babasna destek olmak konusunda her zaman istekli olan dier olu Manueli getirmeye karar verdi. Bu noktada kesin bir dier husus da imparatorun byk olunun veliahtlk statsnden drlmesini hakl gstermek iin hangi bahaneyi kullanddr. Caresininin ifadesinin de desteklediine gre, bu bahane, Andronikosun Trklerle ibirlii iinde olmas olmalyd. Aada grlecei zere, 15. yzyl Bizans tarihilerinden Dukas, Venedikli Caresininin bilgilerini dorulamakla birlikte Andronikosa yneltilen bu sulamann doru olmayan bir sylenti olduunu yazarak Venedikli tarihinin bilgilerini tamamlyor.

Andronikos, direnmeden kaderine boyun emedi. Kendisini savunma amacyla Derkosdaki kuleyi kuvvetlendirdi. Asi prensin direnii, V. Ioannesin Bizans gemileriyle Trakyaya geirttii Trk birliklerinin yardmyla bertaraf edilebildi. Aada grlecei zere, 15. yzyla ait Bizans kaynaklarnn ifadeleri bu konuda daha ayrntl ve aydnlatc bilgiler vermektedir.

4) 15. yzyl Bizans kaynaklar:

15. yzyl kaynaklarnn tanklklar yukardaki kaynaklarn anlatlaryla genel hatlaryla benzerlik gsteriyor. Olaylardan daha sonraki dnemlerde yazlm bu kaynaklarda gze arpan en nemli farkllklar unlardr: Andronikosun Trk ibirlikisinin farkl ekillerde gsterilen ad ve Andronikosun Trk birlikleriyle birlikte babasna kar savat yerin ad konusundaki farkllk ve uyumazlk. Bu atma, birok ayrntsyla ve tekrarlarla birlikte aktarlyor. Dukasn Historia (Tarih)s, 15. yzyl Bizans kaynaklar arasnda isyan sresince gelien olaylar anlatan en zl ve sade eserdir.

Dukas, Andronikos ile Osmanl ehzadesinin gerekten gizli bir ibirliini bir dedikodu olarak deerlendiriyor ve Andronikosu bir komplo kurban gibi gryor. Bizansl tarihi, Andronikosun arptrld cezay imparator V. Ioannesin I. Murada duyduu korkuya balyor. Veliaht prensin akbetini ona yneltilen sulamalar dikkatlice incelemek yerine onu alelacele mahkm ederek Sultann fkesini yattrmak isteyen ve bunun iin olunu kurban eden imparator V. Ioannesin zayf karakterine balar.47 Bununla birlikte s prensin kr edilmesi benzer durumlarda normal ve

47 Dukas, s. 44.12-18.

Nilgn ELAM 50

Bizansllarn anlay ve teamllerine uygun bir cezalandrma usuldr.48 V. Ioannesin ayn cezay henz kk yataki torunu Ioannese de uygulatmas, byk olu Andronikosun soyunu Bizans taht zerindeki veraset haklarndan kk olu Manuel lehine mahrum etmek iin tercih ettii rivayet Dukasn anlatsnda dile getirdii aibeyi glendiriyor.49 Nitekim Andronikosun 1373deki baarsz isyanndan sonra taht zerindeki haklarndan mahrum edilmesi ve yerine kardei Manuelin veliaht ilan edilmesi V. Ioannesin amacn aa vuruyor. Dukas, imparatorun bu amacyla ilgili olarak unlar yazyor: , Andronikosu kr etti onun yerine ikinci olu Manueli Romallarn imparatoru olarak talandrd. Kr edilen Andronikosu Anemas kulesine hapsetti.50 Son olarak, 15. yzyla ait Anonim Greke Ksa Kronike gre, Andronikosun 1373 civarnda Osmanl ehzadesi ile giritii ortaklaa hareket tesadf idi ve Andronikos tamamyla artlarn zorlamasyla byle bir ie kart.51

Bu noktada Andronikos, Muradn olu Savc ile anlaarak gerekten bir komploya karm mdr? sorusunu bir kez daha sormak gerekiyor. Burada Venedikli Caresininin Andronikosun Trklerle olan balantlarndan bahsettiini ve Bizans ynetici snfnn her dnem Trklerle balantlarnn olduunu hatrlamalyz. Nitekim kaynaklarn ifadeleri bize Bizansda mevcut duruma gereki bir zm olarak dmanla uzlamac bir

48 arihte II. Ioustinianos (685-695, 705-711) ve IV. Romanos Diogenes (1067-1071) gibi bir

ok Bizans imparatorunun burun kesme ve kr etme gibi sakat brakma usulleriyle tahttan uzaklatrldn biliyoruz. Bu konuyla ilgili olarak bkz. I. Laskaratos-Sp. Marketos, H poine tes tuphloseos sto Byzantio. Iatrikes paratereseis Byzantinai Meletai 2 (1990), s. 165-188; Kalliope Moudara, Kathosiosis kai turannis kata tous mesous byzantinous chronous. Makedonike dynasteia (867-1056) Atina-Komotene, 1981, s. 167-168; O. Lampsides, " , , 1949, 31, 45-46.

49 Dukasn V. Ioannese kar sert yorumlar iin bkz. Dukas, s. 71.11-30. Bizansl tarihisinin yorumlarnn Demetrios Cydonesin mektuplarnda da desteklendii grnyor. Demetrios Cydones, Briefe, ed. F. Tinnefeld, Bibliothek der Griechischen Literatur, I/I, II, Stutgart, 1981. Bibl. der griechischen Literatur 16, Stuttgart, 1991, s. 198-205. Bizansta kr edilerek cezalandrma iin bkz. O. Lampsides, " " 31, 45-46. Aksi bir gr iin bkz. R.J. Loenertz, VII. Ioannesin genel olarak tm kaynaklarn itiraf ettii krlnn sadece doal nedenlerden olabilecei grndedir. Bkz. R.J. Loenertz, "Insurrection", s. 335-336.

50 Dukas, s. 71.28; Anonim Greke Ksa Kronik 9a gre Savcnn kr edilmesi 29 Eyll 1373de meydana geldi. Bu nedenle Manuelin Eyll 1373te Aetos saraynda gerekleen ortak imparator olarak ilan edildii tren Vlacherneste olmu gibi grnyor. Bkz. Anonim Greke Ksa Kronik 9, ed. P. Schreiner, paragraf 30, s. 96.

51 Dukas, s. 71.10: . Bkz. Anonim Greke Ksa Kronik 9, paragraf 24, s. 95. Bu kronikte sadece Andronikosun komplosundan deil, iki si prensin ibirliinden de sz ediliyor.


politikann izlenmesi gerektiini savunan Trk dostu bir grubun bulunduunu gsteriyor. Demetrios Cydonesin bir mektubu, Andronikosun Balkanlarn kaderini deitiren irmen (Marica, Eyll 1371) sava srasndaki pasif tutumu, onun Trklerle uzlamac Bizansl gruba mensup olmas ve ayrca (aada grlecei zere) Balkanlarn Trk fatihlerinin ordughnn nde gelenleriyle ilikide olmasyla ilgili izlenimi glendiriyor.52

Dukas, Andronikosun iledii su konusundaki pheleri ve ibirliki Trk ehzadesinin ad konusunda Caresininin anlatsndan uzaklayor. Dukas, ehzadeyi Koundouzis (Gndz) olarak adlandrmakla birlikte I. Muradn Savoutzios yani Savc adnda bir olu olduundan da haberdar grnyor ve onu sultann en byk olu olarak gsteriyor. Bu yzden Andronikosun Trk yoldann Kountouzis olarak adlandrlmas sadece Dukasn dikkatsizliine balanamaz gibi grnyor.53 Bizansl tarihi bu ad bilinli olarak semi olmaldr, nk isyann anlatld blmden az nce Savoutziosa ve onu bekleyen akbetine deiniyor. Buna gre; Savoutzios, Kosova sava srasnda (1389) kendisinden yaa kk kardei Bayezid tarafndan taht ele geirmek amacyla hileyle ldrlmtr.54 Belki Trk ibirliki olarak Kountouz adn semesi Bizansl tarihinin bizim 52 Bkz. Demetrios Cydones, Mektup no. 117, ed. Leonertz, s. 156.22 (1373 sonbahar):

, . Ayrca bkz. F. Tinnefeld, Briefe, s. 555. P. Katsoniye gre, Andronikosun Savc ile ibirlii iinde babasna kar komplo dzenlediinin tm kaynaklar tarafndan dorulanmadn hatrlarsak Andronikosun bir Osmanl ehzadesiyle ibirlii iinde olmas olasln, nedenini ve Bizansl prensin Dou Trakyann Osmanllarca fethedilmi topraklarnda ortaya k tarihini ortaya koyarsak Caresininin ifadesinin gereklii konusunda da pheler ortaya kar. Bkz. P. Katsoni, Eptaeteia, s. 129.

53 Bkz. Dukas, s. 71.10; R.J. Loenertz, Dukasn ok bildik bir Trk ad olan ve hanedann kurucusu olan Osmann kardeinin ya da belki asi Savcnn olunun ya da bir aralk sultana kar ayaklanm nc bir bilinmeyen bir Trk ehzadesinin de tad Kountouzis (Gndz) adn uydurmu olabileceinden pheleniyor. Bkz. R.J. Loenertz, "Insurrection", s. 337; Yahi Fakih, Kountouzu Orhan Beyin yeeni olarak gsteriyor. Yahi Fakih, ed. E.A. Zachariadou, s. 179; A.D. Alderson, Koundouzu hanedann atas Osman Beyin kardei olarak tanmlyor. Bkz. A.D. Alderson, Structure, s. 22 ve 162; Bu adn birinci el kaynaklarda ve modern aratrmalardaki bahsi iin bkz. G.Moravcik, Byzantinoturcica, s. 128 ve 168. E.Vries-van der Veldene gre Osmann kardei olan Kountouz, aknlarda verdii zararlarla tannyordu. Bkz. E.Vries-van der Velden, Lelite byzantine devant I'avance turque a Iepoque de la guerre civile de 1341 a 1354, Amsterdam, 1989, s. 21.

54 Dukas, s. 71.10: , ... ve 37.27-28: , ...

Nilgn ELAM 52

bilmediimiz bir Osmanl kaynandan ald bir bilgiden geliyor olabilir. Andronikosun Trklerle ve belki Muradn bir oluyla balantlarn bilen Dukasn onun 1373deki hkmet darbesiyle ilikilendirilebilecek bir Trk ehzadesini gn na karmaya alt sylenebilir. Sultan Muradn Bayezid dndaki tm oullar kt bir lm tadarak bu dnyadan gp gitmiken bu teori havada kalyor. Bylece Bizansl tarihi Kountouz adn semeye ynlendirilmi gibi grnyor.

Andronikosun isyanyla ilgili olarak 15. yzylda yazlm bir baka nemli Bizans kayna Laonikos Chalcocondylesin Tarihi ( )dir. Chalcocondylesin Tarihi Andronikosun isyann en ayrntl tasvir eden Bizans kaynadr.55 Bununla birlikte, bu olayla ilgili kayd olduka mulk ve karanlk noktalar havdir. Chalcocondylese gre, olaylar, V. Ioannes ile I. Muradn bakentlerinden uzakta olduklar bir srada Trakyada geliti. Savc, babas tarafndan ciddi bir sorun karsa zmlemek zere bakentte idarenin banda braklmt. Ancak, yetenei ve bahettii bir takm ltuflar sayesinde Avrupa topraklarndaki aristokrasiyi etkilemeye balam ve bylece idareyi ele geirmiti. Ayn ekilde V. Ioannes, olu Andronikosu Bizans bakentinde brakm ve idareyi ona emanet etmiti. mparator, sultan Muradn saflarnda Osmanl vassal olarak Anadoluda savamaktayd. Savc, Andronikos ile mzakereler yapt ve onu babasnn otoritesine kar ba kaldrmaya ikna etti. Bylece iktidar ayn ekilde ele geireceklerdi. Dostlar ve dmanlar ayn olacakt, herhangi bir dman saldrsna urarlarsa tm birlikleriyle birbirlerine yardma gideceklerdi. ki prens, bu konuda bir antlama imzaladlar.56 Yaptklar ey ortaya kt zaman Muradn Avrupaya saldrmas ihtimaline kar hazrlandlar.57 Sultan Murad, Avrupadaki olaylarn haberleri kararghna ulatnda imparator V. Ioannesi huzura ard ve olu Savcnn olu Andronikos tarafndan isyana zorlandn bildirdi. Sultan V. Ioannesin olaylarla ilgisi olmadndan ve masumiyetinden emin olabilmek iin imparatordan kendi olu Savc iin kararlatrd cezaya asi Bizansl

55 Laon. Chalkokondyles I, s. 36.20-42.4. 56 Laon. Chalkokondyles I, s. 36.20-37.14; Bkz. N. Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s.

134-135, not. 106. 57 Laon. Chalkokondyles ve Anonim Greke Ksa kronik 9, ittifakla isyann yaklak olarak

on ay srdn kaydediyorlar. lk isyan edenin Savc olduu anlalyor. ehzadeyi takip eden Andronikos ise Kontantinopolisdeki avantajl durumuna ramen babasna direnememi ve 6 Maysda bakenti terkederek Savcnn kuvvetlerine katlm gibi gsteriliyor. Ioannes, Anadoluda bulunma nedenleri belirtilmeden Muraddan nce Avrupaya dnerek sultann buraya dnn kolaylatrm gibi gsteriliyor. Bkz. Laon. Chalkokondyles, I, s. 37.14-16. Anonim Greke Ksa Kronik 9, paragraf 25, s. 95. Ayrca bkz. N. Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 134-135, not 107.


prensi de arptrmasn istedi. Aksi takdirde zerine ihanet phesi decekti. mparator, I. Murad masum olduuna ikna etme telana dt ve onun tayin ettii cezann uygulanacana dair sz verdi. Sultan, sulularn gzlerinin karlmasna karar vermiti. mparator, artlarn kabul eder etmez toplayabildii kadar orduyla Avrupaya doru yola kt.58

Chalcocondyles de dier tarihilerin rivayetini takip ederek sultan Muradn mttefik slerle Konstantinopolisin biraz dndaki Pikridionda savatndan bahsediyor. Tarihiye gre, Savc ile Andronikos, Avrupadaki Trk topraklarndan birlikler topladktan sonra Byzantium yaknlarnda Pikridion denilen yerde mevzilenmilerdi. ki s prens, Bizans birlikleriyle Avrupann en iyi (Trk) birliklerini Pikridionda toplamaya niyetlenmilerdi. Savc, babasyla kendi ordusunu birbirinden ayran ve babasnn ordusunun saldrlarn engelleyecek bir da geidi yaknnda kamp kurmutu. Asileri orada bulan Murad, onlara hemen saldrmak istediyse de geit onu durdurdu. Sylentiye gre, Muradn birlikleri manevralar esnasnda baz Bizansllarn saldrsna uradklarndan kamak zorunda kaldlar. Sava mmkn olmadndan sultan Murad, bir gece dman kampnn nndeki geit boyunca at srd ve geidin kar tarafa sesini duyurabilecei bir yerinde durdu. s ordusundakilere isimleri, unvanlaryla tek tek seslenip gemiteki baarlarn verek onlar itaate davet etti.59 Muradn szlerini duyan Savcnn askerleri, gvenliklerinden kayglan-dklarndan deien artlar zerinde tarttlar ve o gece Savcnn saflarn terk ettiler. Muradn ordusuna katldklarnda da bunlarn ou Savcya katlmak zorunda brakldklarn iddia ettiler. Terk edildiini gren asi ehzade ise, az sayda sadk adamn yanna alarak Dimetokaya kat.60 ehzadeyi takip edenler arasnda onu gnll olarak destekleyen gen adamlar da bulunuyordu. ehzade, onlar en iyi ekilde kullanmay dnrken Murad asilerin her trl hareketinden haberdar ediliyordu. Olunu Trakya kentine kadar takip eden Sultan, ehrin akropolne (i kale) snm olan asileri ileli bir kuatmaya maruz brakt. nceden yeterince iae toplamaya

58 Bkz. Laon. Chalkokondyles, I, s. 37.19-38.19. 59 Laon. Chalkokondyles, I, s. 39.23-40.11. 60 Laon. Chalkokondyles, iki ordunun Pikridionda (6 Maysta) karlatn ve ksa bir

arpmann ardndan Savcnn birliklerinin kayla bittiini iddia ederken, Anonim Greke Ksa Kronik 9, iki taraf arasnda gerekleen bir savatan ve Savc ile Andronikosun yenilgisinden sz ediyor. Bkz. Laon. Chalkokondyles, I, s. 41-42. Anonim Greke Ksa Kronik 9, paragraf 25, s. 95. Bu durumda ksa kroniin anlatsnn geree daha yakn olduu dnlebilir. nk bilgileri kronolojik olarak gerek olaylara daha yakn zamanda yazlm bir kaynaktan geliyor. N. Nicoloudise gre, isyan Trkleri ilgilendiren bir olay olarak sunan Chalkokondyles bilgilerini Trk kaynaklarndan alm gibi grnyor. Bkz. N. Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 140-141, not 108.

Nilgn ELAM 54

frsat bulamam olan asiler ala mahkm oldular. Sonunda Murad koulsuz olarak teslim olmak zorunda kalan olunu kr ettirdi.61 Sulu bulduu ibirlikilerini ise balarndan ikier er balatt ve akropolden nehre attrarak ldrtt. damlar bizzat izleyen Sultan, oullar Savcya katlm olan aristokratlara oullarn kendi elleriyle ldrmeleri emrini verdi. Ayrca, yine sylentiye gre, oullarn ldrmek istemeyen iki aristokratn idamn emretti. Daha sonra V. Ioannese eli gndererek kararlatrdklar gibi onun da kendi oluna da ayn cezay uygulamasn istedi. mparator da, dediklerine gre, tutuklatt olunun gzlerine kzgn sirke dktrd.62 Bu noktada Chalcocondylesin hikyesi kesintiye uruyor. Bizansl tarihi, anlatsna Manuelin Serres kentine kar askeri harektn (1371 Kasm) ve sonra da Hayreddin Paann 1383 ylndaki Thessaloniki (Selanik) kuatmasnn tasviriyle devam ediyor. syan srasndaki gelimelere daha sonra V. Ioannes dneminin en nemli olaylarndan bahsederken geri dnyor.63

Chalcocondyles, asilerin Murad tarafndan nasl karlandyla ilgili tasvirinde pek ak deildir. Yani V. Ioannes ile Murad Anadoludayken Trakya topraklarndaki asilere sava yoluyla cevap verme iini de Muradn yalnz bana zerine ald grlyor. Bu tasvirde V. Ioannes, sahneden kaybolmuyor, onu bakentinde oturup I. Muradn Andronikosun cezasyla ilgili kararn beklerken buluyoruz.64 Chalcocondyles, bu noktadan itibaren,65 Bizansllardan bahsetmiyor ve Andronikos aniden sahneden ekiliyor. Bizansl tarihinin anlats, artk Savcnn hareketlerine younlayor ve Osmanl kaynaklarnn Savc ile Muradn Anadoluda Kete ovasndaki arpmasyla ile ilgili tasviriyle benzerlikler gsteriyor.66 Chalcocondylesin

61 Bkz. Laon. Chalkokondyles, I, s. 41.6-10; Anonim Greke Ksa Kronik 9a gre; Savc, 29

Eyll 1373de kr edildi. Bkz. Anonim Greke Ksa Kronik 9, paragraf 30, s. 96. Bkz. N. Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 140-141, not 109.

62 Laon. Chalkokondyles, I, 41.12-16; Anonim Greke Ksa Kronik 9a gre Andronikos ise 30 Maysda teslim oldu. Bkz. Anonim Greke Ksa Kronik 9, paragraf 26, s. 95. Ayrca bkz. N. Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 140-141, not 109.

63 Laon. Chalkokondyles, I, s. 42.5 vd., 48.12-14 ve 55.4-14; Chalkokondylesin ifadelerinin yorumu iin bkz. N. Nicoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 140-141, not. 110.

64 Laon. Chalkokondyles, I, s. 39.5-17. Ayrca bkz. R.J. Loenertz, Chalkokondylesin anlatsndaki bu ani deiiklikleri ve Bizansllarn hareketlerini doru bir olay-dizisi ya da sralamas iinde vermediine dikkat eker. Bkz. R.J. Loenertz, "Insurrection", s. 338-339; P. Katsoni, Eptaeteia, s. 139.

65 Laon. Chalkokondyles, I, s. 39.17. 66 Laon. Chalkokondylesin anlatt olaylarn dris Bitlis ve Hoca Sadeddinin Sultan ile si

olu Savc arasnda cereyan eden savala ilgili anlatlaryla benzerlii ok karakteristiktir. Bu tarihilerin ortak anlatsna gre, iki hasm Nilfer aynn iki yakasnda (Laon. Chalkokondylese gre vadinin iki tarafnda) karlatlar, bunu Savcnn askerlerinin sava meydann terk etmesi izledi ki tpk dris Bitlis ve Hoca Sadeddinin anlatsnda olduu gibi Murad ortaya kt anda Savc onu destekleyen beyleri tarafndan terk edildi.


anlatsnn devamnda67 Savcnn yenilgisi, onun Bizansl ibirlikisinden sonra Sultan ile imparatorun bataki anlamas gerei kr edilmesinden sz ederken bile Andronikosun ad gemiyor.

Chalcocondyles, V. Ioannesin dier olu Theodoros Palaiologosun Peleponnessos (Mora)a despot atanmasnn Andronikosun isyanndan nce olduunu dnyor: Bunlar, (Manuel Kantakuzenosun lm ve imparatorun nc olu Theodorosun yarmadadaki Bizans bakenti Mistraya despot olarak tayini) imparatorun olu Andronikos ile Muradn olu Savcnn isyanndan nce ve Murada kar savamalarndan nce oldu.68 Tarihi, ayrca Andronikosun isyann Manuel Palaiologosun Thessaloniki (Selanik)de Osmanllara kar direniiyle (1383-1387) ile birbirine ok yakn tarihlere yerletiriyor.69 Katsoniye gre; Bizansl tarihi, Andronikosun isyann aka 1385 ylnda meydana gelmi olan ehzade Savcnn isyanyla ok yakn bir zamana yani Theodorosun despotlua atanmasndan sonraya yerletiriyor. Bu da Andronikosun komplosunu Anadoludan Avrupaya naklettii ehzade Savc isyanyla birletirmesinden ileri geliyor. lk defa R.J. Loenertzin dikkatini eken sz konusu durum, Katsoniye gre, Chalcocondylesin zamansal olarak birbirine yakn olan iki olay; yani Andronikosun 1373deki komplosuyla 1385de bir Osmanl ehzadesinin gerekletirdii baka komployu birbirine kartrm olmasndan ileri geliyor. Katsoninin teorisine gre; birbirinden bamsz olan iki isyann Dou Trakyadaki ayn blgede meydana gelmi olmas Chalcocondylesin anlatsndaki bu karkla zemin hazrlyor.70

Bkz. Laon. Chalkokondyles, I, 39.10-40.19. dris-i Bitlis, Het Behit, 167. Hoca Sadeddin, Tct-tevrih, I, s. 101.

67 Laon. Chalkokondyles, I, s. 42.1-4. Ayrca bkz. R. J. Loenertz, "Insurrection", s. 338. 68 Laon. Chalkokondyles, I, s. 48.12-13; Peleponnessos despotu Manuel Kantakuzenosun

1380deki lm ve yeni despotun Mystraya var iin bkz. D.M. Nicol, Family, s. 91-92, 157-159.

69 Laon. Chalkokondyles, I, 42.5-10 ve 48.14-15. Bizansl tarihi, tabiriyle Manuel Palaiologosun metbu (szeren) olarak tanm olmas gereken Osmanllarn saldrsna kar direni gsterdiini kastediyor. Ad geen tarihsel olaylar hk. Bkz. G. Dennis, "Reign", s. 57 vd.; J.W.Barker, Manuel II, s. 42 vd.; D.M.Nicol, Bizansn Son Yzyllar, s. 306-309.

70 R.J. Loenertz, Andronikosun isyannn 1383-1387 arasna tarihlendiini ancak bunun Andronikosun isyanndan sz eden kaynaklarn tamamna ters dtn savunuyor. Bkz. R.J. Loenertz, "Insurrection", s. 338-339; P. Katsoni, Chalkokondylesin Anadoludaki yer adlarnn Avrupaya aktarlmasndan dolay Savcnn hikayesini anlatmadn ileri sryor. Bkz. Laon. Chalkokondyles, I, s. 39.4-42; . Batav, "Trkische Quellen", s. 34-42. P. Katsoni, Chalkokondylesin Trk kaynaklarn kullandn ne sryor. Bkz. P. Katsoni, Eptaeteia, s. 141, not. 302. N. Nikoloudis, Katsoni ile ayn gr savunuyor. Bkz. N. Nikoloudis, Laonikos Chalkokondyles, s. 174; P. Schreiner de Laonikos Chalkokondylesin Savcnn isyanndan bahseden Trk kaynaklarndan bilgiler aktarm

Nilgn ELAM 56

Olaylarn meydana geldii mekn, R.J.Loenertzin saptad zere, fenomenik gibi duruyor. Muradn asilere kar verdii sava, Laonikos Chalcocondylese gre, Konstantinopolise yakn mesafedeki Pikridionda ve olaslkla adn kaynak sular anlamna gelen (Pigai)den alan bir yerde ya da buraya yakn bir yerde cereyan etti. Tarihsel Notun aktard bilgiye gre, Andronikosun yneldii yer, Bizans bakentinin kuzeyinde, Galata tarafnda, Hali (Chryso Keratio)in karsnda ve Derkos burcuna ksa bir yerdi.71

Osmanl tarihilerinin 1385de Anadoluda patlak verdiini yazdklar Biga ile Dimetokann Andronikosun 1373deki isyanna sahne olan ve Boaziinin Avrupa kysnda bulunan yerlerin isimleriyle fonetik olarak benzerlik gstermesi ilgintir.72

olabilecei ihtimalini yok saymyor. Bkz. P. Schreiner, Byz. Kleinchroniken, II, s. 306, not. 33.

71 Hali krfezinin Galata tarafndaki kysnda, Vlachernes imparatorluk saraynn bulunduu noktann karsnda bulunan ve harf-i tarifi yani artikeliyle birlikte Ta Pikridiou ( ) diye bilinen blgenin bugnk ismi Haskydr. Bkz. Nicetas Choniates, , ed. I.A. van Dieten, Nicetae Choniatae Historia, Corpus Fontium Historiae Byzantinae XI/1, Berlin- New York, 1975, s. 39.4-42: ... . Ayn blge ancak daha erken dnemlerde Krinides (/emeler) ya da Pigai adlaryla anlyordu. Bkz. R. Janin, Constantinople byzantine. Dveloppement urbain et rpertoire topographique, Paris, 1964, s. 463, 465; X.A. Gertzios, buray Bykdere olarak tespit ediyor. Bkz. X.A. Gertzios, . . , Atina, 1967, s. 42. Bu vadi yeterince derinlie sahiptir ve belki Laon. Chalkokondylesin Bizansllar ile Trkler arasnda cereyan ettiinden bahsettii savan meydana geldii geit olabilir. Bkz. Laon. Chalkokondyles, I, s. 39.17; Ayrca bkz. Katsoni, Eptaeteia, s. 141, not. 303.

72 Avrupa ve Asya tarafndaki yer adlarnn benzerlii hakknda bkz. R.J. Loenertz, "Insurrection", s. 340-342. Osmanl tarihileri Savcnn isyann Anadoludaki Keteye, yani Bizans dnemindeki isimleriyle Mysia ya da Hellespont Phrygiasna yerletiriyorlar (Pachymeres, adl yeri gsteriyor. Bkz. Pachymeres, , II, ed. A. Failler-V. Laurent, Pachymeres, Relations historiques, Livres, I-VI, Corpus Fontium Historiae Byzantinae, XXIV/1,2, Paris 1984, vol. II, ed. I. Bekker, CB, Bonnae, 1835, s. 413.3; Ayrca bkz. Ioannes Cantacuzenus, Historia, III, s. 278.20. Ayrca bkz. I. Beldiceanu-Steinherr, s. 82. Hoca Sadeddin ve dris-i Bitlis, sava zellikle Nilfer ay kysna yani Marmara denizinden 20 km. mesafedeki Lapseki (Lampsakos) ile Kyzikos yarmadas arasna yerletirirler. Anadolunun kuzeydousunda yer alan bu blge, buradaki Biga ilesinden adn alr. Burann liman Koca ya da Kara Biga aynn Marmara denizine dkld yerdir. M.W. Ramsaye gre, buras antik dnemde Kyzikos ile Ryndakos arasnda bulunan Sigrianes blgesiydi. Ayn Biga ya da Bogann bulunduu blge Bizans dneminde Pigai olarak geiyor. Bkz. M.W. Ramsay, Historical Geography of Asia Minor, A.M. Hakkert, Amsterdam, 1962, s. 162 ve 227. Georgios Palamasn mektubu iin bkz. E.A. Zachariadou, "La captivit de Palamas chez les Turcs: dossier et commentaire: Romania and the Turks (c. 1300-c.1500) Variorum reprints, London, 1985, mektup no. 145.8, s. 204-205. Modern haritalar Trk dnemi Demetoga ya da Demetokasn Biga yaknlarna konumlandryorlar. L. Lindorf-Th. Buettner-Wobst, bu yeri yunanca ikiz


Kaynaklarn konumuzla ilgili olan 1373 ya da 1385 yllarnda olduunu kaydettikleri isyann olduu yer adlaryla ilgili nokta ilgintir: a) Konstantinopolis yaknlarndaki Derkos ya da Pikridion blgesinde, Pigai blgesi yaknlarnda b) Dou Trakya Dimetoka (Didymoteichon)snda c) Anadoluda, Bursaya yakn bir mesafede bulunan Biga (Pigai) ve Demetoga ya da Dimetoga (Didymoteichon)da.

R.J.Loenertz, Chalcocondylesin yer adlarnn benzerlii yznden hataya dtn ileri sryor. Loenertzin gzlemlerinin doruluuna inanan Katsoninin dncesine gre, Bizansl tarihinin hatal olduunu baka olaylar da ispatlyor. a) Muradn henz otoritesine boyun ediremedii ve Dou Trakyada etkin olan Trk beylerinin arpmalarnn yanklar. Hac l Beyin lmne neden olacak ekilde kr edilerek bertaraf edilmesi de bu dneme yerletirilmelidir. b) Andronikosun 1385de lmyle sonulanan, yine babasna kar giritii ve Savcnn isyannn kronolojik olarak Andronikosa balanmasna neden olan bir baka isyan hareketi. Katsoniye gre, a) Laonikos Chalcocondylesin anlats tarihinin 1373 ve 1385 yllarnda cereyan eden olaylarla ilgili bilgi paracklarn birletirdiini gsteren zelliklere sahiptir. b) Chalcocondyles, bilgilerini sadece tek bir Osmanl ehzadesinin isyanndan sz eden bir Osmanl kaynandan alm olmaldr. c) Chalcocondyles, bu kaynan bilgilerini anlatsna eklemi, ancak Andronikosun isyan srasndaki olaylara uyumlu hale getirmeyi baaramamtr. Son olarak, d) Chalcocondylesin Andronikosun isyannn V. Ioannesin Anadoluda sultan I. Muradn kararghnda iken meydana geldiini yazmasn kukulu bulan Katsoniye gre, V. Ioannesin idareyi emanet edildii Andronikosun gerekte bakenti terk etmesine gerek olamazd, tersine imparatorun yokluundan yararlanarak ehirde kalp hkimiyetini burada ilan edebilirdi.73 P. Katsoni, V. Ioannesin 1373 bahar ve yaz boyunca Konstantinopoliste olduunu V. Ioannesin Mays 1373de bakentte olduu bilgisinin hem Tarihsel Not ve hem de Venedik kaytlar tarafndan dorulandna dikkat ekiyor. Ancak, Katsoninin teorisini dayandrd iddiann tersine, hibir Venedik senato kayd imparatorun 19 Nisan 1373 ile 14 Temmuz 1374 arasnda gerekten bakentinde olduunu net bir ekilde gstermiyor.74

sur anlamna gelen Didyma Teichi ( : Didymoteichon) adyla anyor. Bkz. Bkz. L. Lindorf-Th. Buettner-Wobst, Polybii historiae (1893?), B.G.Teubner, Stuttgart 1965, V, s. 77, 7-8; H.A.Gertzios, , s. 42, amlca adyla anyor.

73 P. Katsoni, Eptaeteia, s. 143. 74 Ad geen Venedik kaytlarnda Nisan 1373de Venedikli Donato Tronun imparatorla

grmek zere Bizans bakentine geldii bildiriliyor. F. Thiriet, Rgestes, I, s. 130, no. 521: (19 avril 1373) ve s. 132-133 no. 533: (4 avril 1374).

Nilgn ELAM 58

Katsoninin tm iddialarna ramen Chalcocondylesin Andronikosun isyanyla ilgili dier kaynaklardan ok daha ayrntl ve zengin bilgiler veren tarihi olduu unutulmamaldr. Bizansl tarihinin bilgilerinin byk ksm Andronikosun darbe giriiminden ok daha iyi malumat sahibi olduu ehzade Savcnn (Andronikosunkiyle ayn tarihte yani 1373de meydana gelen) isyanyla ilgilidir. Laonikos Chalcocondylesin Andronikosun Savc ile birlikte imparator babasna kar ibirlii yapmas ve darbe yapmaya kalkmas hakkndaki rivayeti dier kaynaklarca doruland srece gvenilir kabul edilmelidir. En azndan kesin bilgiler vererek aksini ispatlayan yeni bir kaynak bulununcaya kadar Chalcocondylesin bilgileri geree en yakn olandr.

1373deki arpma hakkndaki bilgileri aktaran dier bir kaynak 15. yzyln ortalarna tarihlenen Anonim Ksa Kroniktir. Bu kronik, bilgilerini 1377e tarihlenen daha eski bir metinden alyor. Bu kronikten rendiimize gre; imparator Andronikos, 1373 ylnn 6 Maysnda Cuma gn kendi babasndan kaarak bakentten ayrld ve Muradn olu ve . ay ve 10 gn nce babasndan kaan smail Calabi ile bulutu. Bu nedenle fkelenen imparator, sultan Murad ile glerini birletirdi ve onu ordusuyla birlikte Konstantinopolis zerinden Anadoludan Batya geirdi.75 Mays aynn 25inde aramba gn sava oldu ve imparator Andronikos ok cesurca savat. Ve Calapi (yani elebi)nin askerleri Andronikos ile ittifak yaptktan sonra anlalmaz ekild

Documents

Babalar Ve Oğullar IV. Andronikos Palaiologos Ve Savcı Çelebi’Nin İsyanı (1373)