Bagong Programa sa Filipino, inilunsad - dlsu.edu.ph · ng mga Romano. Ipinawalang-bisa na ng Programang Mother Tongue-Based Multilingual Edu-cation (MLE) ang opisyal na pa-mamayani

Pebrero 2012

Bagong Programa sa Filipino, inilunsad

AMBAG-SALITA:

vugi {pangngalan}

[Ivatan]: itlog ng isda. Halimbawa:

Masarap iulam sa

kanin ang vugi.

Si Prop. Lourd De Veyra (nakatayo; ikatlo mula sa kaliwa) at ang ilang kalahok sa Seminar-Worksyap sa Videography at Masining na Pagsulat.

Sundan sa pahina 18

Inilunsad ng Departamento

ng Filipino noong Enero 28, 2012

ang Programa sa Intelektuwalisa-

dong Filipino at Pagsasalin ng De-

partamento o PIFPAG na nagla-

layong makapag-ambag sa patuloy

na intelektwalisasyon ng Filipino

sa pamamagitan ng pagpapatibay

ng kasanayan ng mga mag-aaral,

guro at propesyunal na gumagamit

nito sa iba’t ibang larangan.

Pinasinayaan ang PIFPAG

sa pamamamagitan ng seminar-

worksyap sa videography at masi-

ning na pagsulat na ibinigay ni

Prop. Lourd De Veyra sa mga mag-

aaral sa kolehiyo at antas grad-

wado, at sa mga guro sa Filipino,

sa A1506 mula 9:00 n.u. hang-

gang 3:00 n.h.

Narito ang iskedyul ng iba

pang seminar-worksyap sa ilalim

ng PIFPAG: sining ng pagtuturo at

pamamahala sa klasrum (Pebrero:

Dr. Lakangiting Garcia); pagsulat

ng screenplay/teleplay malikhaing

(Pebrero: Dr. Fanny Garcia); direct-

ing sa indie film (Marso: Dr. Dexter

Cayanes); materyal-panturo sa Fili-

pino (Marso: Dr. Dolores Taylan);

pagsasalin (Abril: Dr. Raquel Sison-

Buban); teknolohiya at pagtuturo

(Abril: Dr. Rhod V. Nuncio).

Limandaang piso (P500)

ang halaga ng pakikilahok sa

bawat sesyon/klase ng PIFPAG.

Samantala, P200 lamang ang

halaga ng rehistrasyon para sa

mga galing sa public schools

(elementarya, hayskul, kolehiyo)

at P300 naman para sa mga gal-

i n g sa p r i v a t e sc h o o l s

(elementarya, hayskul, kolehiyo

lamang).

Bukas ang PIFPAG sa mga

estudyante sa iba’t ibang antas,

guro sa Filipino at mga asignatur-

ang gumagamit ng wikang Filipi-

no (elementarya, hayskul, kole-

hiyo, gradwadong programa),

praktisyoner sa midya at iba pang

propesyonal, at sa publiko.

Isang serye ng ispesyal

na Seminar Worksyap sa Pag-

tuturo sa Unang Wika (Mother

Tongue-Based Multilingual Ed-

ucation) sa Bagong K-12 Cur-

riculum ang isasagawa sa ila-

lim ng PIFPAG sa Abril at Mayo,

sa mga sumusunod na venue:

El Grande Residencia Resort &

Hotel, Lipa, Batangas (Abril

11); Westown Hotel, Iloilo City

(Abril 25); San Carlos Universi-

ty, Cebu City (Abril 30); Plaza

del Norte Hotel & Convention

Center, Paoay, Ilocos Norte

(Mayo 12); at Bicol University,

Legazpi City (Mayo 19).

*Tomo 4, Bilang 3* ISSN 2094-9332

pambansa)? Paano magiging totoo

ang MLE kung hindi naman pala

lahat ng wika sa Pilipinas ay gaga-

mitin (sa halip ay mga dominanteng

wika lamang sa bawat rehiyon)?

Sa usapin ng K to 12, hindi

ba magiging mahirap ang magkasa-

bay na pag-aangat ng kalidad ng

edukasyon at pagpapahaba ng siklo

o cycle nito? Hindi ba mas mainam

na ayusin muna ang kalidad ng

umiiral na 10-taong siklo bago

isipin ang pagdaragdag ng taon?

Saan kukuha ng salapi ang pama-

halaan para sa karagdagang gas-

tusing kaugnay ng K to 12? Uutang

na naman? May maipapautang pa

ba sa atin ang World Bank at iba

pang institusyong pinansyal kung

krisis pa rin sa Europa at Estados

Unidos?

Ilan lamang ito sa mga

tanong na dapat sagutin.~~~

EDITORYAL

2

“Lumilipad‖ (tumatakbo)

ang oras. Tempus fugit, sabi nga

ng mga Romano. Ipinawalang-

bisa na ng Programang Mother

Tongue-Based Multilingual Edu-

cation (MLE) ang opisyal na pa-

mamayani ng Patakarang

Bilinggwal na ipinatupad mula

noong dekada 70. Samantala,

compulsory na rin ang kinder-

garten sa pampublikong paar-

alan. Magkakaroon na rin ng

senior high school (o junior col-

lege?) sa Pilipinas: magiging 12

taon na ang dating 10 taon ng

edukasyong primary hanggang

sekundarya. Binubuo na ang

bagong kurikulum para sa Pro-

gramang MLE at K to 12.

Walang dudang magan-

da ang layunin ng Programang

MLE at K to 12. Gayunman,

upang matiyak na ang anumang

pagbabago’y magiging para sa

kapakanan ng bansa, nararapat

lamang na suriing mabuti ang

anumang bagong patakaran,

lalo na yaong may kaugnayan sa

edukasyon.

Sa usapin ng MLE, hindi

kaya ito’y isang hakbang na

paatras kung isasaalang-alang

ang mataginting na pagsulong

at tagumpay ng wikang Filipino

bilang de-facto na wikang pantu-

ro sa halos lahat ng antas ng

edukasyon sa buong bansa sa

mga nakaraang dekada? Hindi

ba’t marunong nang mag-

Filipino ang lahat ng mga Pilipi-

no mula Batanes hanggang Jo-

lo? Bakit kailangang isantabi pa

ang wikang Filipino bilang

pangunahing wikang panturo?

Bakit sa Indonesia, kahit

maraming wika, isa lang ang

gamit sa edukasyon (ang Baha-

sa Indonesia na siyang wikang

Punong-Patnugot: David Michael M. San Juan

Lupon ng Tagapayo: Dr. Ernesto Carandang II, Prop. Ramilito Correa,

Dr. Feorillo Demeterio, Dr. Teresita Fortunato, Dr. Fanny Garcia, Dr. Lakangiting

Garcia, Dr. Josefina Mangahis, Dr. Rhoderick Nuncio, Dr. Raquel Sison-Buban,

Dr. Dolores Taylan

Kontribyutor (Balita): Dr. Josefina Mangahis, Prop. Ramilito Correa, Dr. Rhoderick Nuncio at Dr. Teresita Fortunato

Kontribyutor (Lathalain, Sanaysay Atbp.): Prop. Voltaire Villanueva

Kontribyutor (Larawan): Dr. Josefina Mangahis at Prop. Ramilito Correa

Lay-out: David Michael M. San Juan

Puno ng Departamento ng Filipino: Dr. Josefina Mangahis

Pamuhatan: Departamento ng Filipino, Rm. 401 William Hall, 2401 Taft Avenue,

De La Salle University / Telepono: (02) 524-4611 lokal 509 / Email: [email protected]

Website: http://www.dlsu.edu.ph/academics/colleges/cla/filipino/

Ilang Tanong Hinggil sa Programang MLE at K to 12

ALINAYA (Opisyal na Newsletter ng Departamento ng Filipino ng DLSU-Maynila) *Tomo 4, Bilang 3* ISSN 2094-9332

http://www.dlsu.edu.ph/academics/colleges/cla/filipino/

3 ALINAYA (Opisyal na Newsletter ng Departamento ng Filipino ng DLSU-Maynila) *Tomo 4, Bilang 3* ISSN 2094-9332

Pambansang Seminar-Worksyap 2012, kasado na Kasado na ang Pambansang Seminar 2012

ng Departamento ng Filipino ng DLSU-Manila na

may paksang ―Wikang Filipino at/sa Mass Media:

Isyu, Dulog, at Paglinang ng Kagamitang Pampag-

tuturo sa Elementarya, Sekondarya, at Tersyarya.‖

Gananapin ito sa Mayo 2-4, sa Silid 407-408 sa

Bulwagang Yuchengco, DLSU, Taft Avenue,

Maynila.

Sa unang araw ng pambansang seminar ay

nakatakdang magbigay ng pambungad na

pananalita si Dr. Dominador F. Bombongan, Jr.,

Dekano ng Kolehiyo ng Malalayang Sining. Susing

tagapagsalita naman si Dr. Bienvenido Lumbera,

Pambansang Alagad ng Sining sa Panitikan.

Tatalakayin naman ni Dr. Edizon A. Fermin, Punong-

guro ng Miriam College-High School, ang mga

isyung pangwika. Magbabahagi naman ng lektura

sa dulog sa pagtuturo ng wikang Filipino si Prop.

Ronan Capinding, tagapangulo ng Kagawaran ng

Filipino ng Ateneo de Manila University. Samantala,

magsasagawa naman ng panimulang pagsasanay

sa paglinang ng kagamitang panturo sa elementar-

ya, sekundarya at tersyarya si Dr. Nestor de Guz-

man, fakulti ng St. Louis University.

Si Dr. Dolores Taylan ang tagapagdaloy sa

unang araw ng seminar. Nakatakda namang mag-

ing reaktor sa unang araw sina Dr. Teresita Fortu-

nato, Dr. Raquel Sison-Buban at Dr. Josefina Man-

gahis.

Sa ikalawang araw ng seminar, tatalakayin

naman ni Dr. Ma. Crisanta Flores, fakulti ng DLSU,

ang papel ng mass media sa pagtuturo. Magbaba-

hagi rin ng kaalaman si Dr. Jose Laderas Santos,

Punong Komisyoner ng Komisyon sa Wikang Filipi-

no (KWF), hinggil sa kodigo ng kagandahang asal

ng mga mamamahayag at kahalagahan ng Dek-

alogo ng Wikang Filipino. Nakatakda maging

reaktor sa ikalawang araw sina Dr. Rhoderick V.

Nuncio at Dr. Fanny Garcia. Si Dr. Ernesto Caran-

dang II naman ang tagapagpadaloy ng seminar sa

araw na iyon.

Samantala, sa ikalawang araw ay

magpapakitang-turo rin sina Prop. Voltaire Vil-

lanueva (elementarya), Prop. David Michael M.

San Juan (sekundarya) at Dr. Lakangiting Garcia

(tersyarya).

Sa ikatlong araw naman ay nakatakdang

ipresenta ng mga kalahok sa seminar-worksyap

ang kanilang awtput. Sina Dr. Nuncio at Prop. Lili-

beth Oblena naman ang mamamahala sa

ebalwasyon ng seminar at si Dr. Feorillo A. Deme-

terio III, Pangalawang Dekano ng Kolehiyo ng Mal-

alayang Sining, naman ang magbibigay ng

pangwakas na pananalita.

Si Dr. Emma Basco ang direktor ng Pam-

bansang Seminar 2012 at sina Dr. Ruby Alunen at

Dr. Maria Fe Gannaban naman ang mga pangala-

wang direktor.

Para sa iba pang impormasyon hinggil sa

pambansang seminar, makipag-ugnayan sa depar-

tamento sa pamamagitan ng telepono: 0927-465-

8160; 524-4611, loc. 509; 552 (telefax).

Ang Pambansang Seminar-Worksyap 2012

ay awtorisado ng DepEd Advisory No. 628, s.

2011; Kalatas Mula sa Tagapangulo ng CHED na

may petsang Enero 31, 2012; at Memorandum

Mula sa Punong Komisyoner ng KWF Blg. 01, s.

2012.

KUNTIL-BUTIL: ANO ANG BAGO

sa Pambansang Seminar 2012?

Lektura sa paggamit ng media sa pag-

tuturo

Worksyap sa paglinang ng kagamitang

panturo sa iba’t ibang antas

Samu’t saring isyung pangwika


Nagbigay naman ng lektyur sa wika para sa

elementarya si Prop. Magdalena Jocson ng San Be-

da College, na sinundan naman ng isa pang lektyur

sa wika para sa hayskul ni Prop. Ronan Capinding

ng Ateneo de Manila University.

Nagbahagi naman ng kanyang lektyur sa

pagtuturo ng panitikan sa kolehiyo si Dr. Michael

Coroza ng Ateneo.

Sa ikalawang araw, Setyembre 29, 2011,

panauhing sanang tagapagsalita sa plenaryo para

sa pagtuturo ng panitkan si Dr. Soledad Reyes ng

Ateneo subalit hindi siya nakarating dahil sa

karamdaman kung kaya’t binasa na lamang ang

kanyang papel sa pamamagitan ni Dr. Corazon Lalu

– Santos, Pangulo ng SANGFIL at propesor sa pani-

tikan ng nabanggit na pamantasan.

Ibinahagi naman ni Dr. Edison Fermin, prin-

sipal sa hayskul ng Miriam College, ang kaalaman

niya sa pagtuturo ng wika sa sekundarya. Sinundan

naman ito ng isa pang lektyur ni Prop. Evangeline A.

Encabo ng DLSU – Dasmariñas, tungkol sa sam-

pung teknik na maaaring gamitin sa pagtuturo ng

panitikan sa kolehiyo. Sa huling lektyur para sa

ikalawang araw ng seminar, nagdagdag pa ng iba

pang teknik sa pagtuturo ng panitikan sa elemen-

tarya si Prop. Patrocinio V. Villafuerte, Puno ng Ka-

gawaran sa Filipino sa Philippine Normal University

(PNU).

Sa ikatlong araw, Setyembre 30, 2011,

nagbahagi ng mga bagong teknik sa pagtuturo ng

panitikan sa hayskul si Prop. Eros Atalla ng Uniber-

sidad ng Santo Tomas (UST). Pagtuturo ng bugtong

sa kolehiyo ang binigyang pansin naman ni Prop.

German Gervacio ng Mindanao State University -

Iligan Institute of Technology. At sa huling lektyur

para sa huling araw ng seminar, naging tagapag-

salita si Dr. Vilma M. Resuma ng UP Integrated

School tungkol pa rin sa pagtuturo ng wika sa ele-

mentarya sa pamamagitan ng pakitang-turo. ~~~

Ika-12 Kongreso...mula sa pahina 18

DLSU, muling Nahalal bilang Miyembro

ng Lupon ng mga Direktor ng SANGFIL

Idinaos din sa ika-12 Kongreso ng SANGFIL ang pa-

ghalal ng mga bagong miyembro ng Lupon ng mga Direktor

ng samahan. Ang mga miyembro ng lupon na natapos ang

termino sa loob ng dalawang taon ay ang mga institusyong

Ateneo de Manila University na kinakatawan ni Dr. Corazon

Lalu-Santos, Pangulo; De La Salle – University na kinaka-

tawan ni Prop. Ramilito B. Correa, Pangalawang Pangulo; UP

– Sentro ng Wikang Filipino bilang awtomatikong Sekretaryo-

Heneral na kinakatawan ng Direktor ng tanggapan na si Dr.

Jovy Peregrino; Miriam College na kinakatawan ni Dr. Rebec-

ca T. Añonuevo, Tagasuri; UP na kinakatawan ni Dr. Jimmuel

Naval, Ingat-Yaman. Miyembro ng Lupon ang UST na kinaka-

tawan ni Dr. Imelda P. De Castro, PNU na kinakatawan ni

Prop. Patrocinio V. Villafuerte. FEU na kinakatawan ni Prop.

Jorge Cuibillas, at Unibersidad ng Baguio na kinakatawan ni

Prop. Ma. Elena B. Bautista.

Sa idinaos na eleksyon ng mga instittusyon bilang

miyembro ng lupon ng mga direktor, ang walong nabanggit

na pamantasan (UP, Ateneo, DLSU, UST, FEU, Miriam Col-

lege, PNU at UB) ay muling nahalal upang manungkulan ng

isang kumpletong termino sa loob ng tatlong taon ayon sa

nirebisa at pinagtibay na konstitusyon ng SANGFIL.

Magiging bagong kinatawan sina Dr. Rosario Torres

–Yu, bilang Sekretaryo Heneral (papalit na Direktor ng SWF);

Dr. Alvin Yapan, bagong Tagapngulo ng Departamento ng

Filipino sa Ateneo de Manila; Dr. Roberto Ampil, bagong Ta-

gapangulo ng Departamento ng Filipino sa UST; Dr. Teresita

Maceda susunod na Tagapangulo ng Departamento ng Wika

at Panitkan sa UP Diliman. Papalitan nila sina Dr. Jovy Pere-

grino, dr. Corazon Lalu – Santos, Dr. Imelda De Castro at Dr.

Jimmuel Naval, ayon sa pagkakasunod-sunod.

Nakatakdang magpulong sa darating na Disyembre,

2011 ang bagong miyembro ng lupon upang maghala ng

magiging pangulo, pangalawang pangulo, ingat – yaman at

tagasuri. ~~~

“Sa pagtuturo tayo’y natututo.

Sa pagkatuto, tayo’y nagtuturo.”

- Salin ng isang kasabihang Latin Ilang kasapi ng Lupon ng Mga Direktor ng SANGFIL


Mga Propesor Dumalo sa Kumperensya sa K to 12 Dumalo sina Dr. Rhoderick

Nuncio, Dr. Jo Mangahis at Dr. Felicitas

Herrera sa 9th Ambassador Alfonso

Yuchengco Policy Conference sa Man-

darin Oriental Hotel, Makati City noong

Pebrero 13. Ang paksa sa nabanggit na

kumperensya ay "Toward an Enhanced

Quality Education Program through K to

12: Issues and Challenges.‖

Dinaluhan ng mga pinuno

ng mga pamantasan at kolehiyong pub-

l iko at pribado ang nasabing

kumperensya. Nagbigay ng pambungad

na pananalita si Ambassador Alfonso T.

Yuchengco. Si Dr. Patricia B. Licuanan

naman ang susing tagapagsalita sa

nabanggit na pagtitipon. Ang mga pa-

nauhing tagapagsalita ay sina Dr. Reyn-

aldo Vea (pangulo ng Mapua Institute

of Technology) na naglektura sa

"Implications of K-12: Reform on ter-

tiary Education and Proposed Transi-

tion Mechanism"; Dr. Yolanda S. Qui-

jano na tumalakay sa "The K to 12

Pro,gram of the Department of Educa-

tion‖; at si Dr. Chito B. Salazar (pangulo

ng Philippine Business for Educa-

tion/PBED) na siyang nagpaliwanag sa

"Linking K-12 Program to Employment

Opportunities." Tinalakay naman ni

Dr.Vicente K. Fabela

(pangulo ng Jose

Rizal College) ang

"Economic Implica-

tions of the Institu-

tionalization of K to

12 on Basic and Ter-

tiary Education.

Naging ma-

bunga ang talaka-

yan at marami rin

mga katanungan at

paglilinaw mula sa

mga dumalo kaugnay

sa haharapin ng mga

fakulti na nagtuturo ng general educa-

tion subjects sa kolehiyo. Si Dr. Trinidad

S. Osteria (pangulo ng Yuchengco Cen-

ter) ang nagbigay ng pangwakas na

pananalita.

Nauna pa rito, dumalo sa isang

pandaigdigang kumperensya hinggil sa

K to 12 sina Dr. Rhoderick Nuncio, Dr.

Josefina Mangahis at Dr. Ma. Crisanta

Flores noong Enero 19-21 sa Lingayen,

Pangas inan.

Ang tema ng

n a s a b i n g

kumperensya

ay "Addressing

the K to 12>

Curricular En-

hancement in

Phil. Educa-

tion 2012."

Dinaluhan ito

ng 2,200 kala-

hok mula sa

ibat-ibang sulok

ng Pilipinas at

maging ng mga

guro mula sa ibang bansa. Ang nag-

organisa ng nabanggit na conference

workshop ay ang Guro Formation Forum

at Pangasinan State University sa pa-

mumuno ni Dr. Oscar P. Ferrer. ~~~

Sina Dr. Mangahis at Dr. Nuncio sa pandaigdigang kumperensya sa Lingayen, Pangasinan

Ang Global Consortium for

the Advancement of Filipino Lan-

guage and Culture (GLOCAFIL) sa

pakikipagtulungan ng Pambansang

Samahan sa Linggwistika at Litera-

turang Filipino (PSLLF), National

Commission on Culture and the Arts

(NCCA), University of Hawaii Filipino

and Philippine Literature Pro-

gram (UH-FPLP) at Komisyon sa

Wikang Filipino (KWF) ay magtataguy-

od ng Ika-3 Kumperensyang Inter-

nasyunal sa Filipino Bilang Wikang

Global na may temang ―Ang Wika at

Kulturang Filipino: Iba’t Ibang Isyu

at Hamon ng Siglo 21.‖

Ipinapahayag ng DepEd Advi-

sory No. 599, s. 2011 at Kalatas mu-

la sa Tagapangulo ng CHED na may

petsang Enero 10, 2012 ang mga de-

talye ng nasabing kumpensya.

Ito ay gaganapin sa CSB Hotel

International Conference Center, Estra-

da Street corner Arellano, Malate,

Maynila sa Agosto 3-5, 2012.

Tampok sa kumperensyang ito

ang mga usaping sa pedagohiya, wika,

literatura, komunikasyon, kultura at

mga sining, kabataan, pananaliksik at

adbokasi. Ang conference fee po ay

PhP 6,000 (US $160) para sa maagang

magpaparehistro/magbayad ng hang-

gang Mayo 30, at ang regular na fee ay

PhP 7,000 (US $180). Para sa mga

gradwadong estudyante, ang fee ay

PhP5,000 (Filipino citizens), US $120

(American citizens). Sa Marso 30 ang

dedlayn ng pagpapasa ng abstrak para

Ikatlong Kumperensyang Internasyunal sa Filipino

Bilang Wikang Global, Idaraos sa Agosto sa mga naghahangad na maglahad ng ka-

nilang papel o pananaliksik sa nasabing

kumperensya. Masisipat ang kabuuang

detalye ng komperensya sa

www.scribd.com/david_juan_1/d/72125229 .

Kabilang sa mga nangangasiwa

ng nasabing komperensya si Dr. Teresita F.

Fortunato. Para sa reserbasyon o kompir-

masyon, maaaring kontakin ang alinman

sa mga numero at email na ito: 0916-

3782-823; [email protected]; 0919-

2877-816; [email protected].

Ang unang kumperensyang inter-

nasyunal sa Filipino bilang wikang global

ay isinagawa noong 2008 sa University of

Hawaii-Manoa, at ang ikalawa naman ay

isinagawa sa San Diego, California noong

2009.

~~~

http://www.scribd.com/david_juan_1/d/72125229


Wikang Filipino: Wikang Panlahat,

Salalayan sa Pagtatamo ng

Likas-Kayang Pag-unlad

ni Prop. Voltaire M. Villanueva

WIKA AT BAYAN

Sundan sa pahina 8

Bagama’t mailap ang

kaunlaran para sa nakararami,

patuloy pa rin itong hinahangad at

pinapangarap. Kahit kadalasang

ikinakahon ang konsepto ng

k a u n l a r a n s a a s p e k t o n g

pangkabuhayan lamang. Sa papel

na ito, nais kong bigyang linaw ang

gampanin at kahalagahan ng wika

sa pagtatamasa ng kaunlaran hindi

l a ma n g sa pe rspe kt ib an g

e k o n o m i k a l m a g i n g s a

pangkalahatang tunguhin ng ating

bansa. Nais kong bigyang diin ang

hindi panandaliang kaunlaran kung

gagamiting matibay na salalayan

ang wika sa pagtatamo ng pang-

malawakan at pangmatagalang

kaunlaran ng bansang Pilipinas.

Kung kaya’t tatahakin ng papel na

ito ang ugnayan ng wika at

kaunlaran bilang magkasalabid at

magkaugnay na mga konsepto.

Mayroong mga sukatan na

magiging palatandaan upang

maging malinaw ang pagtingin sa

pagtukoy kung ano nga ba

talaga ang tunay na kaunlaran.

Nagbigay ng mga panukat si

Todaro (2009) na magiging gabay

u p a n g m a i p a m a l a s a n g

m i n i m i t h i n g k a u n l a r a n .

P a n g u n a h i n g k o n s e p t o n g

itinampok ng ekonomista ang

sustenance, stability, at

longevity na mahahalagang

sangkap bilang pangunahing

batayan sa pagsukat ng

kaunlaran. Mahigpit naman ang

ugnayan

ng tatlong elemento sa pinakang

-ubod na sumasaklaw sa lahat ng

panukat. Ito ay ang participation

o pakikisangkot

n a n g m a s

n a k a r a r a m i .

S inasapol n i

T o d a r o a n g

konsepto ng

‖likas-kayang pag

- u n l a d ‖ o

s u s t a i n a b l e

development na

nagpupumiglas

na konsepto

upang unawain,

a n g k in i n , a t

isabuhay ng mga

m a m a m a y a n n g i s a n g

pamayanan.

Ang likas-kayang pag-unlad

ay isang uri ng pag-unlad na mas

p i n a s in o p , p i n a ga n da a t

pinakabalanseng paraan ng pag-

unlad. Sa larawang ito ng pag-

unlad, hindi naisasa-alang-alang

a n g m g a k u l t u r a l n a

pa g pa pa h a l a g a t u l a d n g

mayamang wika at kultura upang

mabigyang daan o puwang

lamang ang hindi totoo o

huwad na kaunlaran. Sa

ganang akin, katumbas

lamang ng mga pang-

ekonomikong konsepto ang

p a n g m a t a g a l a n ,

p a n g m a r a m i h a n , a t

panghabambuhay na mga

palatandaan upang

m a t u k o y n a

maunlad ang isang

bagay gaya na

lamang sa tiyak na

pag-uugnay nito sa

wika. Higit na

m a h a l a g a n g

bigyang pansin

ang malawakang

partisipasyon ng

mga mamamayan

b i l a n g

t a g a p a g d u k a l ,

tapaglinang, at

tagapagtaguyod ng wika sa

p a g p a p a y a m a n a t

pagsasangkapan ng wika sa

pambansang kaunlaran.

Samakatuwid, upang mamalas

ang gampanin ng wika sa

pagpapaunlad ng bansa,

nararapat lamang na ang wika

ay ginagamit, nauunawaan, at

patuloy na pinayayaman ng

lahat ng sektor ng lipunan.

7

Ilang kaisipan at puna sa kuwentong

“Ang Dalit sa Kababaihan ni Europa/Sa Europa” at ang

“Trilohiyang may Bahid ng Panininwala Mantsa ng mga

Aral sa Kaluluwa”

ni Dr. Jose Wendell P. Capili*

SIPAT-PANITIKAN


Mapangahas ang landas na

tinatahak na landas ni Nonon Villa-

ruz Carandang sa mga akdang pin-

akamagatang ―Ang Dalit sa Kaba-

baihan ni Europa/Sa Europa‖ at ang

―Trilohiyang may Bahid ng Paninin-

wala Mantsa ng mga Aral sa Kalulu-

wa‖.

Sa bandang una, mapapaisip

ang mambabasa kung ang mga

obra ni Carandang ay maikling

kuwento, malikhaing sanasysay o

mga kritikal na obserbasyon tungkol

sa mga lipunang kanyang kinama-

layan. Sa kalaunan, makikita na ang

estetikong bumabalot sa mga akda

ay pinagsanib na puwersa ng iba’t

ibang mga genre.

Sa ―Trilohiyang may Bahid ng

Paniniwala, Mantsa ng mga Aral sa

Kaluluwa,‖ malinaw na may kaugna-

yan pa rin sina

Gautama Buddha,

Panginoong

Hesukristo at Mo-

hammed sa ating

mga pang-araw-

araw na pamumu-

hay. Makikita ito sa

Manila Chinatown,

sa Quiapo o sa Ka-

mindanawan. Si-

nasalaysay ito ni Carandang sa pa-

mamagitan ng mga pakikibaka at

ng mga adhikain nina David,nina

Ben at Marita, at ni Kaleb.

Kay David, ang pagpapa-

kasakit ay may bunga na

―malamig sa simoy ng hangin‖ na

―parang humahaplos at

nagpapaalala ng pagpapahinga‖.

Kina Ben at Marita, ang mga luha

ay sapat na upang mapanatiling

malinis ang paningin, pagtingin at

ang mga pinalilinaw sa mga

bagay-bagay. Bagama’t ma-

lungkot ang kinahihinatnan ni

Kaleb, ang trahedya ng kanyang

pakikibaka ay nagsisilbing aral

upang isaalang-alang ang kapa-

yapaan bilang himno tungo sa

katuparan ng ating mga pan-

garap.

Sa ―Dalit sa Kababaihan

ni Europa/Sa Europa‖, naipakita

ni Carandang sa samu’t saring

mga kuwento ng

mga Pilipina sa

iba’t ibang dako

ng Europa. Sa

Belhika man, sa

bansang Ale-

man, Pransiya,

Italya o sa Austri-

ya, ang tunay na

―pag-ibig‖, o ang

kakulangan o

kawalan nito ang nagging impe-

tus upang maenganyo ang libu-

libong mga Pilipina pagtungo sa

malalayong bayan.

Iba-iba man ang nag-

ing kahihinatnan ng ating

mga kababayan, nananatili

pa rin ang kahalagahan ng

sakripisyo upang maiangat

ang buhay ng kani-kanilang

mga pamilya .

Bata ang boses ni Ca-

randang sa kanyang mga

akda, ngunit malalim ang pi-

losopiyang bumabalot sa

pakikipagtalastasan niya sa

kanyang mga mambaba-

sa. Para kay Carandang,

maraming sektor sa ating

lipunan ang nangan-

gailangan pa ng wastong

pagkalinga at pagtataguyod.

Ang pagiging ―Pilipino‖ ay

patuloy na itinatakda ng

ating mga kababayan sa loob

at labas ng ating bansa.

*Si Dr. Jose Wendell P. Capili ay

iskolar ng Monbusho Research

Scholar (Tokyo), nagtapos ng pag-

dadaludhasaan sa Cambridge Uni-

versity at Doktorado sa Australian

National University. Siya ang Assis-

tant Vice President for Public Af-

fairs at ang Director ng Office for

Alumni Relations (OAR) University of

the Philippines System. Nagtuturo siya

ng Creative Writing and Comparative

Literature sa Department of English

and Comparative Literature sa

University of the Philippines-Diliman.

8

ALINGAWNGAW NG KAHAPON

Wikang Filipino: Wikang Panlahat, Salalayan sa Pagtatamo...mula p. 6


Mula sa mga diskurso sa

tahanan, pamayanan, at

pambansa.

Wikang Filipino: Pangmatagalan

at Panghabambuhay

N o o n , n g a y o n , a t

magpakailanman nais patunayan

na ang wikang Filipino ay

mayroong matibay na pundasyon

upang maging esensyal na

kasangga ng mga Pilipino sa

pambansang kaunlaran. Patuloy

na sumasabay ang wikang

Filipino bilang wikang panlahat

sa panahon ng bagong milenyo

at globalisasyon. Ang pagsiglaw

sa mga pahina ng ating

mayamang kasaysayan ang

m a k a p a g p a p a t u n a y s a

m a k a s a y s a y a n a t h i n d i

mapipigilang ginampanan ng

w i k a n g F i l i p i n o u p a n g

mapagbuklod ang bayan laban

sa hinaharap na samu’t saring

karaingan ng lipunan.

Hindi maikakaila na

matagal na ang walang humpay

na pamamayagpag ng wikang

Filipino bilang sandata ng

pagkakaisa dahil batid ito nang

nakararami.

Kadikit ng mga mga prinsipyong

ipinaglalaban ng mga bayani’t

pantas-wika ang kabisaan ng

w i k a u p a n g m a g i n g

makabuluhang sandata sa

pagpapahayag ng mga mithiin

upang isulong ang diwang

makabayan at gisingin ang mga

mamamayan upang kumilos,

makiisa, mag-aklas, makihamok,

at maitampok ang bayan laban

sa opresyon, pang-aabuso, at

hindi tamang pagtrato ng mga

dayuhan maging ng mga

mapagsamantalang kababayan.

Mababanaag sa mga inakda nina

Rizal, Bonifacio, Mabini, del Pilar,

Balagtas, Santos, at napakarami

pang haligi ng kasaysayan,

panitikan, kultura at iba pang

ideolohiya na naging matibay at

matatag na susi ang wika sa

mabilisang pagpapahatid ng

mensahe upang tamasahin ang

hinahangad na kasarinlan.

Lumalabas sa mga pag-

aaral at pananaliksik tulad ni

Parale (1970) na ang wikang

katututo ang naging sandigan sa

iba’t ibang lugar sa Pilipinas

noong mga 1900 na gamitin

bilang wikang

p a n t u r o .

Ipinagpatuloy

a n g

p r o g r a ma n g

ito hanggang

sa lumawak

ang paggamit

s a m g a

pampublikong

p a a r a l a n .

Bagama’t may

mga agam-

a g a m sa

kabisaan ng

sariling wika,

panandalian

i t o n g

i p i n a h i n t o .

Subalit, dahil sa katotohanang

ang wikang katutubo o ang

wikang Filipino ang magiging

instrumento sa malalimang

pagkatuto ng mga mag-aaral,

naibalik ang programa ukol sa

paggamit ng wikang Filipino sa

mga paaralan. Unti –unti na ang

pagpapalimbag ng iba’t ibang

babasahin sa sariling wika, ang

mga pahayagan, atas, at iba’t

ibang kagamitan sa pagtuturo sa

paaralan ay nasa wikang Filipino

na. Naging masidhi ang

pagpapalaganap ng wikang

Filipino. Ang mga pangyayaring

ito sa larangan ng edukasyon ay

lalong pinatitibay ng mga

patunay ukol sa magandang

epekto sa pag-unawa ng mga

mag-aaral sa mga aralin. Isa sa

mga patunay ay ang kahusayan

ng mga mag-aaral sa kanayunan

na mas madaling nalilinang ang

kahusayan sa mga makrong

kasanayan gamit ang wikang

Filipino. Sinundan pa ito ng

m a r a m i n g

pagsusuri at

p a g s u b o k

upang mataya

ang kahusayan

ng programa

sa paggamit ng

wikang Filipino.

S u ma sa k l a w

na ang mga

pagsusuri sa

iba’t ibang

p a n i g n g

bansa, sa huli,

iisa lamang

ang naging

bunga ng pag-

aaral. Tunay na

epektibo ang

pag-aaral ng

mga mag-aaral kung kaagapay

ang wikang Filipino. Ang mga

ganitong pangyayari ang naging

hudyat upang gamitin mula

unang baitang hanggang ika-

apat na baitang ang wikang

Filipino sa pagtuturo. Nang

lumaon naging sama-samang

Sundan sa pahina 9


pagkilos ng iba’t ibang paaralang

pampubliko at pribado maging

unibersidad sa iba’t ibang lungsod

ang pagdulog sa pagtuturo kaugnay

ang wikang Filipino. Dahil na rin sa

i n i s y a t i b o a t i n s e n t i b o n g

ipagkakaloob ng mga pinuno ng

iba’t ibang paaralan at tanggapan

ng pamahalaan naging marubdob

ang pagpapalaganap ng wikang

Filipino. Marami ang mga

naipalimbag na iba’t ibang

kagamitan tulad ng mga aklat sa

iba’t ibang larangan

tulad ng Agham

panlipunan maging

A g h a m a t

Matematika. Sa

kasalukuyan, patuloy

ang pag-igting ng

pagpapalaganap sa

wikang F i l ip ino

bilang salalayan ng

mataas na uri ng

k a l i n a n g a n .

Isinusulong ngayon

sa mataas at

mababang kapulungan ang muling

pagpapanumbalik ng programa sa

edukasyon, ang MLE (Multilingual

Education) o MTBI (Mother Tongue

Base Instruction). Ang programang

ito ay nakatuon sa paggamit ng

unang wika sa pagtuturo.

Gagamitin ang unang wika sa

p a g p a p a u n a w a n g m g a

asignaturang Matematika at

Agham. Ang ganitong panuntunan

ay pinaniniwalaang magtataas sa

antas ng kamuwangan (literacy

rate) hindi lamang sa aspektong

pagbasa at pagsulat kundi ang

paglalapat ng mga kasanayan

upang magamit sa laboratoryo ng

b u h a y ( B E C 2 0 0 2 ) n a

mapakikinabangang pansarili,

pampamilya, pampamayanan at

pambansang kagalingan.

Ang pangmatagalan at

panghabambuhay na tungkulin

ng wikang Filipino bilang

wikang panlahat na kaakibat sa

pagtahak sa matuwid na

landas ay mayroong mga

pinagbabatayang batas. Naging

kalatas sa pagpapairal sa

b a n s a a n g p a g g a m i t ,

pagpapalaganap, at paglinang

ng wikang Filipino alinsunod sa

nakasaad sa Resolusyon Blg.

96-1 na nilagdaan noong

Agosto 28, 1996. Batay sa

resolusyon: ‖Ang Filipino ay ang

katutubong wika na ginagamit

sa buong Pilipinas bilang wika

ng komunikasyon ng mga et-

nikong grupo.

Katulad ng iba pang

wikang buhay, ang Filipino ay

dumaraan sa proseso ng

paglinang sa pamamagitan ng

mga panghihiram sa mga wika

ng Pilipinas at mga di-

katutubong wika at sa ebolusy-

on ng iba’t ibang barayti ng

wika para sa iba-ibang sitwasy-

on, sa mga nagsasalita nito na

may iba’t ibang sanligang

sosyal, at para sa mga paksa

Wikang Filipino: Wikang Panlahat, Salalayan sa Pagtatamo...mula p. 8

ng talakayan at iskolarling

pagpapahayag.‖

Ang batayang legal na ito

ay pagpapalakas sa wikang

Filipino bilang de jure at de facto

na tunay na mayroong matibay

na batayan upang magpatuloy

na maging wikang panlahat.

Ang patuloy at matuling

pagmemetamorfosis (Pineda) ng

wikang Filipino ay larawan ng

walang agwat na paglinang

ng wikang pambansa.

Patuloy ang pagsulong ng

wika bilang aktibong elemento

sa kabila ng pagpukol ng mga

hamong pumapaligid sa wika.

Ang mga hamong sa wika ay

maihahalintulad sa digmaang

kinakaharap ng wikang

Filipino (Almario 2003). Ayon

sa kanya mayroong tatlong

malaking larangan na

hinaharap ang ating wika. Ang

mga i to ay ay ang

pakikipagtunggali ng ating

wika sa wikang Ingles, ang

paglahok ng iba pang mga wika

sa paglinang at pagpapalaganap

ng isang wikang pambansa, at

ang pagharap ng wika sa urong-

sulong na modernisasyon.

Ang mga gani tong

pangitain sa sitwasyon ng wika

ng ating bansa ay tinugunan at

patuloy na hinaharap ng mga

pantas wika, pamahalaan, guro,

m a n a n a l i k s i k a t

mamamamayan.

Walang pagdududa na

ang wikang Filipino noon,

ngayon, at magpakailanman ay

mapagkakatiwalaang patnubay

na sandigan ng mga Pilipino sa

paglalakbay sa usad ng buhay.


SIPAT-KULTURA

Kailan darating ang isang araw?

Pagbasa sa Beinte Kuwatro Oras ni Nonon

Villaluz Carandang

ni Prof. Alwin C. Aguirre*

Sundan sa pahina 11

Kakatwa namang sa

panahong binabasa ko ang mai-

kling kuwento ni Nonon Villaluz

Carandang ay siya ring panahong

napabalita na pinababa ng mga

opisyales sa kalakhang Maynila

ang mga higanteng karatula na

nagtatampok sa larawan ng

makikisig na manlalaro ng Philip-

pine Rugby Team na

kakatiting ang saplot.

Nakakahuma-

ling bigyang-pansin

ang argumento ni

G a t c h a l i a n n a

nagpasimuno sa

pagbababa ng mga

billboard ng Bench:

―…ito ay offensive at

ito ay hindi maayos,

lalong-lalo na sa ating

mga kabataan‖. Sa

katunayan ay tina-

kpan pa niya ang mga

mata ng kanyang pa-

mangkin na kasama

niya sa sasakyan

nang mapadaan sila sa Guadalupe

kung saan nakabalandra ang mga

imahen. Mabuti’t hindi niya nai-

bangga ang sasakyan. Kung siya

rin ang may hawak ng manibela.

Sa kontekstong ito umiinog

ang kuwento ni Carandang. Hindi

sa mga higanteng larawan ng

makikisig na lalaki kundi sa isang

sistemang panlipunang ang

tanging binibigyan ng lehitimong

karapatang magnasa ay ang het-

erosexual na lalaki. Sa isang

struktura ng mga relasyon na

may mga hinahayaan tayong

magsabi ng kung ano ang masa-

ma at mabuti para sa ating pan-

lasa, moralidad at kinabukasan.

K u n g

k a i l a n

nila gus-

t u h i n .

K u n g

k a i l a n

n i l a

m a t i p u -

han.

Kuwento

ito ng

i s a n g

nagngan-

g a l a n g

J o e y

P a b l i n g

(na ang

pangalan

ay tila give-away), empleyado sa

ahensiyang nagpoproseso sa

mga aplikasyon para maging

OCW o OFW, na isang araw sa

elevator ay tinamaan ng isang

babaeng bukod sa maganda na

ay mabango pa. Tinangka niyang

sundan ang babae at alamin ang

mahahalagang detalye. Tila,

tunay nga siyang na-love-at-first-

sight dito hanggang sa boss na

mismo niya ang magbabala—

ehem...mukhang nahulog ka sa

aplikanteng iyon…hindi profes-

sional yan…mapanganib para sa

iyo. Ngunit, tulad ng alam ng la-

hat, ang pagnanasa ay hindi ga-

noon kadaling pakawalan. Nai-

sip niyang patulong sa mga

kaopisinang sina Robert at Es-

ter—isa sa mga biktima ng

bangis ng kanyang kapa-

blingan—na silang humahawak

sa rekord ng mga aplikante. Li-

bu-libong dokumento at larawan

ang sinuyod. Si Ester lamang din

pala ang magiging dahilan ng

pagkikita ng bida at ng babaeng

nakabingwit ng puso—Marites

Almonte ang pangalan ng ba-

baeng maganda na ay mabango

pa, ka ib igan n i Ester .

Nakiangkas pauwi ang babae.

Kumain muna sila sa Malate.

May bitukang dragon ang binibi-

ni. Hanggang abutan ng pag-

uumaga sa kalye. Naisipang

magsubuan ng maanghang na

pisbol. Nagpapaalam ang babae

dahil inumaga na. Hindi puma-

yag ang lalaki dahil sa Bulacan

pa pala ang biyahe ng pinupin-

tuho. Umangkas uli sa sasa-

kyan. Nakitulog sa condo ng la-

11

Sundan sa pahina 12


laki. Sa sala na lang daw itong

huli. Asus. Nagtabi rin sa kama.

Hanggang sa umabot sa puntong

―iyon‖ ang pagyayakapan at

pagyayapusan. Ngunit, pinigil ito

ng babae. Nagpabatid na

kailangang igalang ng lalaki ang

hangganan ng ―berdeng talam-

pas‖. Tila tupa namang tumalima

ang lalaki. Natulog sila na

magkayakap. Nagising ang lalaki

na wala na ang babae. Nang

buksan ang cellphone ay saka

lamang pumasok ang mensahe

mula kay Robert ukol sa totoong

pagkatao ng kayakap sa gabing

nagdaan. Hinabol ni Joey sa air-

port si Marites. Bigo siya. Lu-

mipad na patungong Japan. Sa

opisina, kahit Sabado, pinapa-

lubag ng kaibigan ang damdamin

ng nabigo sa pag-ibig. Pero nagu-

lat ito sa

inusal ni

Pabling,

habang

h a w a k

n a n g

mahigpit

ang bote

n g

serbeza:

―…nang malaman ko ang tunay

niyang katauhan, mas lalo ko pa

siyang minahal. Hahanapin at

hihintayin ko siya ulit."

Simple ang kuwento. Wala

naman itong pretensiyong mag-

wagayway ng nakagigising-

gunitang slogan. Mabilis—

nangyari ang lahat sa loob ng 24

oras. Matamis. May pangako ng

pag-ibig at kaligayahan. Isang

araw ay darating din ang

inaasam-asam. Feel-good.

Sa paglipas ng panahon

Kailan darating ang isang araw...mula p. 10

at pagdanas sa maraming

pagkilos at pagbabago sa iba’t

ibang sektor ng lipunan, umaasa

tayo na, isang araw, sana’y

makamtan ng lahat ang pantay

na karapatang mabuhay at lumi-

gaya. Hindi sa ganitong paraan

sinasabi ang isang pulitika. Ba-

balutin ito sa retorikang intel-

ektuwal at poetikang matalim.

Ngunit, sa totoo, ito ang buod at

ubod ng mga pagkilos. At hindi

na ito bago sa panitikan, sa

partikular, o anumang larangan

ng sining na nagiging daan para

sa representasyon at ekspresyon

ng pagnanais na pagbabago at

pagnanasang isang araw ay

maabot ng lipunan ang isang

sistemang makabuluhan at

mapagpalaya sa lahat.

Bagamat hindi ito pinag-

sisigawan ng Beinte Ku-

watro Oras ni Carandang,

madaling masambot ang

implikasyong ito sa narati-

bo. Lalo itong mas ma-

linaw kung titingnan ang

gamit ng kuwento sa topos

ng ―pagkaunsiyami sa ka-

ganapan ng pagnanasa‖.

Nang makita ni Joey si

Marites sa elevator, nagsimula

na ang pagkaudlot ng kanyang

kaligayahan. Sinundan niya’t di

makita. Nang matagpua’y bi-

nalaan ng boss. Nang hinanap

sa rekord ay mailap pa rin. Hang-

gang sa magkakilala’t magkalap-

it. Aakalain na magtatapos na

ang paghahanap sa tunay na

kasiyahan. Nagpalitan ng mga

ngiti’t salita at naglapit ang di-

wa’t katawan. Hanggang sa

malapit na tilang marating ang

rurok ng kaligayahan—o, papunta

na roon—nang pigilan mismo ng

babae (na sa puntong ito ay batid

ng mambabasa ang kom-

pleksidad ng sitwasyon maliban

na lang kung may tiyuhin kang

magtatakip sa iyong mata) na hu-

mantong sa ganoong antas ang

kanilang pagkakalapit. Nagising

ang lalaki at di na makita ang ni-

nanasa. Hinabol sa airport ngunit

nakalipad na ang eroplano.

Iisiping magwawakas na ang pa-

ghahabol sa ninanais. Wala na

namang dapat pang habulin.

Alam na ni Pabling ang itinatago

ni Marites. At kung di man niya

nalaman ay nakaalis na rin ito.

Ngunit ang pagnanasa ay

sadyang di dapat maabot. Sa

pagtatapos ng kuwento ay ipi-

nabatid ng lalaki na hihintayin

niyang bumalik ang umalis at lalo

niya itong minahal nang totoo

nang malaman ang pagkukubli sa

pagkatao. Kaya nga naibuga ng

kumpare ang serbesa sa sarili

nitong kandungan.

Minsan, isang masarap na

higop ng hangin ang makabasa

ng kuwentong nagtatampok sa

danas ng mga nabibilang sa

nasasantabing sektor na hindi

sadyang kinatha upang ipagsiga-

wan ang pighati at trahedya ng

pagiging periperal na nilalang sa

lipunan. Puwede rin naman kas-

ing maging sweet at touching at

feel-good ang naturang mga

kuwento at ang pagpigil sa gani-

tong sensibilidad ay katumbas

din marahil ng paglabag sa

karapatan ng mga taong maging

maligaya. Kaya lang, alam naman

nating ang mga salita—lalo sa pa-


nitikan—ay di napipinid sa isang

suson lamang ang kahulugan.

Pinakamabisang elemento

ng kuwento ang tema ng

pagnanasa—ito ang kanyang bato

-balani, ang birtud, o agimat.

Kung may hahanapin tayo sa

kuwento, marahil ito ay ang mas

mabisa pa sanang paggamit sa

tema ng ―pagkaudlot ng

pagnanasa‖ dahil, mula sa aking

pagbasa, ito ang magdadala sa

kanyang pulitika na hindi man

niya ipangalandakan (na siyang

magaling) ay bibitbiti’t bibitbitin

pa rin. Tila masyadong napaaga

ang ―reveal‖ sa kung ano ang

magiging sentro ng komplikasyon

ng relasyon nina Joey at Marites—

6-7PM pa lang sa CR, naibigay na

sa mambabasa ang pina-

katatago. Maaaring hindi naman

ito intensiyong itago nang mata-

gal sa kuwento. Marahil ang

punto ng kuwento ay ang pag-

tatapos nito kung saan na-

kalagak ang tunay na pag-

bubunyag ng kinikimkim ni

Pabling (at ng naratibo): ―mas

lalo ko pa siyang minahal‖ anupa-

man, bagaman at, sinupaman.

Kaya nga feel-good, wala namang

masamang maging masaya.

Kung gayon man, ang ha-

hanapin naman natin ay ang

kompleksidad sa pagbuo ng

pagkatao ni Joey Pabling. Isang

tanong halimbawa: bakit minahal

niya ang babae kahit nalaman

niyang nagsinungaling ito tungkol

sa kanyang pagkatao? O, bakit

ganun kadali ang resolusyon ng

kuwento, kung resolusyon ngang

matatawag ang pag-amin ni Joey

sa kanyang nadarama? Saan ito

nanggaling? Bakit ngayon lang?

Bakit kay Marites? Bakit nga-

yon pa? Hindi

lang pala iisa

ang tanong.

Hindi lang

iisa dahil ang

pagnanasang

tinutukoy sa

kuwento ay

di rin lang sa

lalaki nakatu-

on.

Nakakawing din ito sa

pagnanasa ni Marites bilang

transeksuwal na babae na ang

katuparan ng pag-abot sa

inaasam-asam ay di rin ma-

kuha nang madali. Nagustuhan

ang lalaki at nakalapit ito.

Nagkadikit ang isip at kasama

ang katawan, ngunit ang mis-

mong katawan na makapagbib-

igay, tila, ng kaganapan ng

nasa ay siya pa ring pumipigil

sa pag-abot nito:

Narating nila ang san-

daling may pangangailangan sa

pagtatalik subalit hindi na pina-

yagan pa ni Marites ito. Ito rin

ang katawang gagamitin ni

Marites bilang OFW sa isang

kulturang may sariling pag-

unawa at pagtrato sa katawan

niya bilang isang migranteng

manggagawa, bilang isang Fili-

pino at isang transeksuwal na

babae. Ang katawan, marahil,

bagamat asahan niya, ay di pa

rin makapagbibigay sa kanya

ng ninanasa o inaasam baga-

mat ito ang pangunahin niyang

daan tungo sa pag-abot dito.

Ang aspektong ito ang dahilan

kung bakit makabuluhan sa

kuwento ni Carandang ang ak-

tong pagpapatanggal ng nagla-

lakihang larawan ng mga halos-

hubad na lalaki sa

mga pangunahing

kalye. Representa-

syon ito ng mga

k a t a w a n n a

nagpapahiwatig ng

isang uri ng

pagnanasang hin-

di pinapayagang

ipahayag ng isang

maka-heteroseksuwal na lalaking

pagtingin.

Totoo nga siguro ang tinuran

ni Abalos ng Mandaluyong nang

usisain siya ukol sa pagtatanggal

ng mga ito: ―Baka sabihin nila

nagpapaka-moralista ako. I’m not

very conservative.‖ Pero tiyak na

pulitikal ito sa ganang ang pulitika

ay tungkol sa relasyong pangka-

pangyarihan sa lipunan na siya ring

kinapapalooban ng pagnanasang

lagi’t laging nauunsiyami. Mga

pagnanasang nauunsiyami na

sintomas ng isang strukturang pan-

lipunang lagi’t lagi ring may

isinasantabi. Si Lacan ang nagpahi-

watig na ang pagnanasa ay di magi-

ging ganap. Ipinaliwanag ni Zizek

kung bakit may buti ring maidudu-

lot ito: ―…it is the barrier of these

intrusions which maintains the Goal

in its elevated sublimity, so that –

to revert to a Derridean formulation

– the condition of impossibility of

realizing the Goal is simultaneously

its condition of possibility…‖

*Si Prop. Alwin Aguirre ay nagturo ng Kul-

turang Popular at Panitikan, Kasarian at

Sexualidad sa UP Diliman. Nalimbag ang

kanyang aklat na Nagtapos siya ng

hayskul sa Quezon City Science High

School. Kasalukuyang naninirahan at nag-

aaral ng doktorado sa New Zealand.

~~~

Kailan darating ang isang araw...mula p. 11


DALIT SA KABABAIHAN NI EUROPA / SA EUROPA

ni Nonon Villaluz Carandang Isang reaksyon

ni Dr. Janet Tauro Batuigas*

SIPAT-PANITIKAN

Nawawala ako! Ito ang

pakiramdam ng Bisayang may

lahing Kastila at Intsik na nagturo

ng Filipino ng 10 taon sa DLSU

Manila at ngayun ay maglilimang

taon ng nagpupumilit mag-Ingles

dito sa mahikal na lupain ng mga

Hobbit habang binabasa ang

malalim, makinis at maraming

sanaysay ni Nonon Carandang.

Masarap basahin na tila

nagbabasa ka ng tula may ritmo

at imahen kahit na may mga ba-

haging mahirap maunawaan. La-

lo na sa mga bahaging si-

nasalaysay niya ang mga Mito ni

Europa, Belhikano, Aleman, Aus-

triyano, Romano at Pranses. Para

bang nagbabasa ka ng akdang

sinulat ng mahal kong diyos ng sa-

naysay na si Buenvanentura Medina

Jr. mahirap pero masarap basahin

Nalungkot ako sa sa pagiging

nag-iisa ni Ate Cory at ni Susan; nai-

yak ako sa sapilitang separasyon ni

Sabel sa lupang tinubuan ng kanyang

pag-ibig, naaliw ako sa sayaw

ng buhay ni Tita Marie napaka-

ironic, natawa ako at humanga

sa karakter ni Tita Emy.

Sa sanaysay na ito na-

raramdaman ko sa mga karak-

ter at karanasan nila ang

aking nawawala. Ilang taon na rin na

pinipilit kong isalin ang salitang na-

wawala sa salitang Ingles upang mai-

paliwanag kung ano ang aking na-

raramdaman bilang isang Pinay sa

dayuhang bansa.

Kaya matapos malinis

ng luha ang aking mga mata,

napabuntong-hininga ako at

nagdasal ng ―Maraming sala-

mat po Panginoon sa nilikha

mong Nonon Carandang na

naghahanap sa mga

nawawalang kagaya

ko.‖

*Si Dr. Janet Tauro

Batuigas ay nagturo

at naging tagapan-

gulo ng Departa-

mento ng Filipino sa De La

Salle University. Siya ngayon

ay nagsusulat sa mga paha-

yagan sa bansang New Zea-

land. ~~~


More Fun Nga Ba sa Pilipinas?: Turismo,

Prusisyon ng Itim na Nazareno at si

Totoong Happiness

ni David Michael M. San Juan

Maraming Pilipinong elite at middle

class ang tuwang-tuwa sa bagong

slogan sa turismo ng Pilipinas na

diumano’y ―sinaliksik‖ pa ng isang

prestihiyosong advertising firm pa-

ra sa Department of Tourism

(DOT).

―IT’S MORE FUN IN THE PHILIP-

PINES‖ daw, sabi nila.

Mas masaya nga ba sa Pilipinas?

Kunsabagay, ang elite at middle

class sa Pilipinas ay lagi namang

masaya dahil wala silang problema

sa pera di gaya ng mga mahihirap

ng mamamayan ng bansa. Batay

sa datos mula sa presentasyon ni

G. Tomas Africa, former adminis-

trator ng National Statistics Office

(NSO), na pinamagatang ―Family

Income Distribution in the Philip-

pines, 1985-2009: Essentially the

Same‖ halos di nagbabagong ma-

lawak na agwat o gap sa pagitan

ng mga mahihirap at ng mga ma-

yayaman sa Pilipinas gaya ng pina-

tutunayan ng income

share ng upper 50% at bottom

50% ng populasyon mula pa noong

dekada 60.

Hindi kataka-taka na tuwang-tuwa

ang elite at middle class sa slogan

na ―IT’S MORE FUN IN THE PHILIP-

PINES‖ dahil sa mga nakaraang

dekada, kayang-kaya naman tala-

KULTURANG POPULAR

ga nilang libutin ang mga lugar

sa bansa na kakikitaan ng

saya o ―fun.‖ Sila lang naman

kasi ang may sapat na pera at

panahon na makapaglibot sa

mga destinasyong karaniwa’y

malayo sa kinalalagyan ng

mga mahihirap (at kung nasa

bakuran man ng mahihirap,

karaniwan namang serbidor o

alila ang mahihirap ng mga

turista, sa halip na turista sa

kanyang sariling bayan).

Hindi rin kataka-taka na ang

mga gaya naming ―kontrabida‖

na naiinis, nandidiri at kiniki-

labutan sa bagong slogan sa

turismo ng Pilipinas ay tinatawag

ng mga elite at middle class na

―taksil sa bayan.‖ Dapat daw

magkaisa ang lahat ng mga ma-

mamayan para itaguyod ang turis-

mo ng bansa. Para sa kanila, ma-

saya na ang Pilipinas, masaya na

ang aurang bansa, basta masaya

sila. Wala na silang pakialam

kahit hindi namang masaya ang

ibang Pilipino.

Totoo naman na marami talagang

lugar sa Pilipinas na nagbibigay

ng dobleng ligaya (“more fun”) sa

mga turista. Totoo namang

Sundan sa pahina 15

http://parokyanisanjuan.files.wordpress.com/2012/01/incomegap2.gif

Sundan sa pahina 16

More Fun Nga Ba..mula sa pahina 14


masarap magpakalunod sa tubig

ng beach sa Boracay. Totoo na-

mang masarap umakyat sa Banaue

Rice Terraces. Totoo namang ma-

sayang maglibot sa

mga dambuha-

lang mall ng Pilipinas.

Totoo namang ma-

sayang maglakad-

lakad sa Palawan.

Totoo namang

masarap mamasyal sa

buong Pilipinas…pero

totoo rin na-

mang “can’t afford” o

walang kakayahan ang maraming

Pilipino na maging turista sa sarili

nilang bayan. Ang hirap sa

mga elite atmiddle class, akala nila

ay sila lang ang mga anak ng Diyos.

Akala nila, basta masaya sila ay

okey na ang lahat. Paano naman

ang ibang walang pera?

Paano ang mga ordinaryong mang-

gagawa na hindi naman young ur-

ban professional (yuppie), hindi

rin spoiled brat ng mga magulang

na banker o stock broker, at wala

ring kamag-anak na may matataas

na pwesto sa gobyerno? Paano ang

mga Pilipinong hindi makasali

sa “fun” ng lokal na elite at middle

class at ng mga dayuhan nilang

kaibigan?

Siguro, bago tayo mag-isip ng ma-

gandang slogan sa turismo na

makaaakit sa mga dayuhang tu-

rista, dapat munang tiyakin natin

na ang bawat Pilipino ay may sapat

na pagkain, disenteng trabaho,

maaliwalas na tahanan,

kumpletong edukasyon at iba pang

mga pangunahing pangan-

gailangan. Siguro, dapat nating si-

kapin na dumating muna ang

panahon na bawat Pilipino, “can

afford” nang maging turista sa

sariling bayan bago natin ialok

ang Pilipinas sa mga dayuhan.

Ang hirap sa mga elite at middle

class sa Pilipinas, kuntento na

sa “feel good mode” at “positivist

mantra” sa gitna ng mga dam-

buhalang problema ng mayorya

sa kanilang mga kababayan. As

if naman na ang positive thinking

per se ay magdudu-

lot na ng instant

progress sa lahat.

Ayaw ng

mga elite at middle

class na itanghal o

ipresenta ang

totoong kalagayan

ng Pilipinas bilang

isang Third World

country. Manang-

mana sila sa

isang first la-

dy noon na para

hindi makita ng

mga foreign dele-

gates sa isang international con-

ference sa Maynila ang kalunus-

lunos na itsura ng mga tagpi-

tagping basurang tinatawag na

―bahay‖ ng mga squatter, ay

gumastos nang malaki para tak-

pan ang mga nasabing ―bahay.‖

Para sa elite at middle class, ang

magandang mukha lang ng Pilipi-

nas ang dapat makita ng mga

dayuhan. Parang alikabok,

parang basura ang mga

mahihirap na ipinaiilalim sa

karpeta (“swept under the

rug”) ng magaganda at

makukulay na slogan

sa turismo.

Hindi maintindihan ng

mga elite at middle

class na hindi naman

talaga “fun” ang buhay

ng mga mahihirap sa

Pilipinas.

Sa sobrang hirap ng buhay ng

mga ordinaryong Pilipino, si

Hesukristo, ang Itim na Naza-

reno na lang ang inaasahan

nilang makapagliligtas sa ka-

nila. Sa

panahong wa-

lang ginawa

kundi mag-isip

ng slogan sa

turismo ang go-

byerno, bakit

nga ba hindi aa-

sa sa milagro ng

Nazareno ang

mga Pilipinong

maysakit na wa-

lang perang

pambayad sa

mga ospital na

karamiha’y

pribado o semi-

pribado na. Sa panahong na-

pakahirap maghanap ng tra-

baho sa bansa dahil wala na-

mang mga industriyang

naitatayo ang gobyerno, bakit

nga ba hindi mananalangin sa

Itim na Nazareno ang mga

Pilipino para magkaroon sila

16

PANULAAN More Fun...mula sa pahina 15


ng trabaho o kaya’y manalo

sa lotto. Sa panahong wala na-

mang totoong pakialam

o“concern” ang mayorya

ng elite at middle class sa kanil-

ang kalagayan, bakit nga ba hin-

di aasa ang mga mahihirap na

Pilipino sa pagmimilagro ng Itim

na Nazareno na nangakong

―ihahatid ang Mabuting Balita

sa mga dukha…‖ (“proclaim the

Good News to the

Poor”). {Tingnan ang Isaiah 61:1

o Luke 4:18}

OO, it’s never been fun in the

Philippines, para sa aming mga

mahihirap. Dahil ayaw n’yo na-

man kaming tulungan, kay Se-

ñor Jesus Nazareno na lang ka-

mi aasa.

Huwag kayong mag-alala, in-

spirasyon lang namin siya. Alam

naming ang tunay na pagbaba-

go ay hindi ipagkakaloob ng

Maawaing Bathala, ng Diyos ng

Kasaysayan sa mga taong hindi

kumikilos para sarili nilang

paglaya. Sabi nga ng mga nau-

na sa amin: ―Nasa Diyos ang

awa, nasa tao ang gawa.‖ Ang

tunay na pagbabago ay mag-

mumula sa aming mga kamay…

kaming mga hindi ninyo isinasali

sa “fun” ninyo…kaming lagi na

lamang ninyong ineetse-pwera

at kinakalimutan. Sana, tulun-

gan n’yo na lang kaming likhain

ang mundo kung saan

ang “fun” o ―happiness‖ ay para

sa lahat na. ~~~

KABALINTUNAAN*

Walang puso

ang pulis,

ang maton,

ang gobyerno,

sa Barangay Corazon de Jesus

at wala ring Kristong nagsanggalang

sa mga dukhang inagawan

ng espasyo.

Ganyan kami

sa Pilipinas,

sa bayan ng de-boteng happiness

at huwad na sayang pang-iilan lamang:

it’s more fun pa rin ba

ang bukambibig ng elitista’t petiburgesya? Ah, lasing lang sila

sa sariling Kool-Aid;

patikimin din sana

sila ng langit

ng bitter pill

na Poverty

ang name na generic

para hindi na nila ipagsigawang

“It’s more fun in the Philippines.”

*Isinulat bilang reaksyon sa demolisyon sa Lunsod ng San Juan noong Enero.


Aktibong nakiisa ang Departamento ng Filipi-

no sa 5th DLSU Arts Congress sa pamamagitan ng

mga guro at mag-aaral ng departamento na nagbasa

ng papel sa nabanggit na kumperensya na isinigawa

sa Bulwagang Yuchengco noong Pebrero 15.

Kabilang sa mga nagbasa ng kanilang papel

sa kumperensya sina Dr. Emma Basco (―Dulang

Mananap: Tanghalan ng Buhay-Politikal, Sosyo-

kultural, at Ispiritwal ng mga taga-Hilagang Kama-

rines‖); David Michael San Juan (―Euphoria,

Pakikibaka at Bahala Na: Marxistang

Kontekstwalisasyon ng Tatlong Awiting Post-Edsa‖)

at Zendel Rosario Taruc (―Ang Pagsipat sa Kultura ng

Unibersidad ng Sto. Tomas at Unibersidad ng Pilipi-

nas: Isang Hambingang Pag-aaral‖),

Si Dr. Feorillo A. Demeterio III

ang tagapangulo ng Organizing Committee ng

nabanggit na kongreso.

Bahagi rin ng Arts Congress ang eksibit na

pinamagatang Visual Perspective: Art Explorations by

BALITA

Lasallian Educators. Tampok sa nasabing eksibit

ang iba’t ibang likhang-sining gaya ng eskultura

at pinta ng mga guro at mag-aaral ng mga paar-

alang La Salyano. Kasama sa eksibit ang ilang

eskultura ni Dr. Feorillo A. Demeterio III at isang

pinta ni David Michael M. San Juan. Pormal na

pinasinayaan ang eksibit sa DLSU Museum

noong Pebrero 15. Bukas ito sa publiko hang-

gang sa ika-4 ng Mayo.

Itinanghal naman sa Teyatro Teresa

Yuchengco noong Pebrero 16 ang iba’t ibang

talento ng mga La Salyano sa sayaw, awit ang

pagtula. Kabilang sa mga nagtanghal si Prop.

Genaro Gojo Cruz at G. Joel Costa Malabanan,

gradwadong mag-aaral sa ilalim ng Departamen-

to ng Filipino. Binasa ni Prop. Gojo Cruz ang

kanyang kwentong pambatang may pamagat na

―Ang Batang May Maraming-Maraming Bahay‖

at inawit naman ni G. Malabanan ang kanyang

dalawang orihinal na komposisyong ―Limot na

Bayani‖ at ―Speak in English Zone.‖

Mga Guro at Mag-aaral ng Departamento

Lumahok sa 5th DLSU Arts Congress

Mga eskultura ni Dr. Demeterio sa DLSU Museum. Ang pinta ni G. San Juan sa DLSU Museum.

18

BAGONG PROGRAMA SA FILIPINO INILUNSAD..mula sa pahina 1

Ang mga kalahok habang nakikinig kay Prop. Lourd De Veyra.


Nagkakahalaga ng P1,200 ang rehis-

trasyon sa nasabing worksyap (P1,000

para sa mga early bird, hanggang Mar-

so 31).

Bukod sa mga seminar-

worksyap ay may mga sertipikong pro-

grama (certificate program) din sa ila-

lim ng PIFPAG gaya ng Sertipikong kur-

so sa Riserts sa Filipino (Pagsulat ng

Tesis at Disertasyon, Interdisiplinaryo

at Multidisiplinaryong Lapit sa Riserts

sa Filipino); Sertipikong kurso sa Pag-

sasalin at Editing sa Filipino;

Sertipikong kurso sa Pagpaplanong

Pangkurikulum K+12 sa Filipino; at

Tatlong buwang sertipikong programa

para sa mga banyagang estudyante –

Filipino Language & Cultural Immer-

sion Program (FLACIP).

Nabuo ang PIFPAG sa

pamamagitan ng inisyatiba ni

Dr. Rhoderick Nuncio na kasalu-

kuyang college research direc-

tor ng Kolehiyo ng Malalayang

Sining, at sa tulong ng positi-

bong tugon ng Departamento

ng Filipino sa nasabing pro-

grama. Nagsagawa ng feasi-

bility study ang departamento

bago simulan ang PIFPAG.

Masisipat sa pifpag.co.cc ang

iba pang impormasyon hinggil

sa PIFPAG.

Nagdaos ng Ika-12 Kon-

greso at Pambansang Seminar-

Worksyap ang Sangunian sa Filipi-

no (SANGFIL) noong Setyembre 28-

30, 2011 sa awditoryum ng Na-

tional Institute od Science and

Mathematics Education De-

veloment (NISMED), Unibersidad ng

Pilipinas – Diliman. Ang tema ng

nabanggit ng seminar ay ―Gurong

Giliw: Teknik, Tanong. Tanaw sa

Wika at Pilipinas ng mga Piling Gu-

ro, Tampok ang Mahuhusay na Gu-

ro sa Wika at Panitikan ng Pilipi-

nas.‖

Sa unang araw, nagbigay ng

bating pagtanggap at inspirasyunal

na pananalita ang Tsanselor ng UP

Diliman na si Dr. Ceasar A. Saloma.

Naging pangunahing tagapagsalita

naman sa plenaryo si Dr. Pamela C.

Ika-12 Kongreso at Pambansang Seminar-Worksyap, Idinaos ng SANGFIL

Constantino, ng UP, na tumalakay

tungkol sa pagtuturo ng wika sa

tatlong antas ng pag-aaaral sa

elementarya, sekundarya at

tersyarya.

Sundan sa pahina 4

Si Prop. Ramilito Correa habang nagsasalita sa ika-12 Kongreso ng SANGFIL.

Documents

Bagong Programa sa Filipino, inilunsad - dlsu.edu.ph · ng mga Romano. Ipinawalang-bisa na ng Programang Mother Tongue-Based Multilingual Edu-cation (MLE) ang opisyal na pa-mamayani