Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

  • Upload
    maibac

  • View
    239

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    1/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    1

    ThS PHNG DUY QUANG (ch bin)

    BI GING N THI CAO HC

    Mn: TON KINH T

    H NI, 2011

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    2/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    2

    Phn 1. Ton csng dng trong kinh t

    TON CAO CP 1Chuyn 1. Ma trn v nh thc

    1. Ma trn v cc php ton 2. nh thc ca ma trn vung cp n

    3. Ma trn nghch o

    4. Hng ca ma trn

    Chuyn 2. H phng trnh tuyn tnh v ng dng

    1. Khi nim h phng trnh tuyn tnh

    2. Phng php gii h phng trnh

    TON CAO CP 2Chuyn 3. Gii hn, lin tc, vi tch phn hm mt bin s

    1. Gii hn ca dy s

    2. Gii hn ca hm s

    3. Hm s lin tc

    4 o hm, vi phn v ng dng

    5. Tch phn hm mt bin s

    Chuyn 4. Php tnh vi phn hm nhiu bin s v ng dng

    1. Gii hn v lin tc

    2. o hm ring v vi phn ca hm nhiu bin

    3 Cc tr hm nhiu bin

    Chuyn 5. Tng hp cc dng Ton cao cp ng dng trong phn tch kinh t

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    3/94

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    4/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    4

    TON CAO CP 1

    Chuyn 1. MA TRN V NH THC

    1. MA TRN

    1. Cc khi nim

    Cho m, n l cc s nguyn dng

    nh ngha 1. Ma trn l mt bng s xp theo dng v theo ct. Mt ma trn c m

    dng v n ct c gi l ma trn cp mn. Khi cho mt ma trn ta vit bng s bn

    trong du ngoc trn hoc ngoc vung. Ma trn cp mn c dng tng qut nh sau:

    mn2m1m

    n22221

    n11211

    a...aa............

    a...aa

    a...aa

    hoc

    mn2m1m

    n22221

    n11211

    a...aa............

    a...aa

    a...aa

    Vit tt l A = (aij)n xn hoc A = [aij]n xn

    V d 1. Cho ma trn

    =

    176

    752A . A l mt ma trn cp 2 x 3 vi

    a11 = 2 ; a12 = 5 ; a13 = - 7 ; a21 = 6 ; a22 = 7 ; a23 = 1

    nh ngha 2.

    Hai ma trn c coi l bng nhau khi v ch khi chng cng cp v cc phn t

    v tr tng ng ca chng i mt bng nhau.

    Ma trn chuyn v ca A l AT : AT = [aji]n xn

    Ma trn i ca ma trn A l ma trn: -A = [- aij]n x n

    V d 2. Cho ma trn

    =

    02

    14

    31

    A . Xc nh AT, - A

    Ta c

    =

    013

    241AT ;

    =

    02

    14

    31

    A

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    5/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    5

    Ma trn khng cp m x n l ma trn m mi phn tu bng 0 : nxm]0[=

    Khi n = 1 ngi ta gi ma trn A l ma trn ct, cn khi m = 1 ngi ta gi ma trn

    A l ma trn dng.

    Ma trn vung cp n l ma trn c s dng v s ct bng nhau v bng n. Mt matrn c s dng v s ct cng bng n c gi l ma trn vung cp n. Khi cc phn

    t a11, a22, , ann gi l cc phn t thuc ng cho chnh, cn cc phn t an1, n 12a ,

    , a1n gi l cc phn t thuc ng cho ph.

    Ma trn tam gic l ma trn vung khi c cc phn t nm v mt pha ca ng

    cho chnh bng 0.

    +) Ma trn A = [aij]n x nc gi l ma trn tam gic trn nu aij = 0 vi i > j:

    =

    nn

    n1n1n1n

    n21n222

    n11n11211

    a0...00

    aa...00

    ...............

    aa...a0

    aa...aa

    A

    +) Ma trn A = [aij]n x nc gi l ma trn tam gic di nu aij = 0 vi i < j:

    =

    nn1nn2n1n

    1n1n21n11n

    2221

    11

    aa...aa

    0a...aa

    ...............

    00...aa

    00...0a

    A

    V d 4. Cho mt v d v ma trn vung cp 3, ma trn tam gic trn, tam gic di cp

    3.

    Gii:

    =

    611

    412

    521

    A ;

    =

    600

    410

    521

    B ;

    =

    611

    012

    001

    C

    Ma trn cho l ma trn vung cp n m c tt c cc phn t nm ngoi ng

    cho chnh u bng 0

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    6/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    6

    Ma trn cho c tt c cc phn t thuc ng cho chnh bng 1 c gi l ma

    trn n v :

    =

    10...00

    01...00

    ...............

    00...10

    00...01

    E

    Tp cc ma trn cp m x n trn trng s thc R, k hiu: Matm x n(R)

    Tp cc ma trn vung cp n trn trng s thc R, k hiu: Mat n(R)

    V d 5. Cho ma trn

    =

    176

    752A v

    =2m7

    75

    62

    B

    a) Tm AT v A

    b) Tm m AT = B

    Gii:

    a) Ta c

    =

    17

    75

    62

    AT v

    =

    176

    752A

    b) 1m1m

    m7

    75

    62

    17

    75

    62

    BA 2

    2

    T ==

    =

    =

    2. Php ton trn ma trn

    a) Php cng hai ma trn v php nhn ma trn vi 1 s

    nh ngha 3. Cho hai ma trn cng cp mn: nmijnmij bB;aA ==

    Tng ca hai ma trn A v B l mt ma trn cp m n, k hiu A + B v c xc nh

    nh sau:nmiiij

    baBA

    +=+

    Tch ca ma trn A vi mt s l mt ma trn cp mn, k hiu A v c xc

    nh nh sau:

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    7/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    7

    nmija.A

    =

    Hiu ca A tr B: A B = A + (-B)

    Tnh ngha ta suy ra cc tnh cht cbn ca php ton tuyn tnh

    Tnh cht 1. Cho A, B, C l cc ma trn bt k cp m n, ; l cc s bt k ta lun

    c:

    1) A + B = B + A

    2) (A + B) +C = A + (B + C)

    3) A + 0 = A

    4) A + (-A) = 0

    5) 1.A = A

    6) (A + B) = A + B

    7) (+ )A = A +A

    8) ( )A = (B)

    V d 6. Cho cc ma trn

    =

    =

    312

    212B;

    110

    421A . Khi

    =

    +

    =

    1116

    1474

    312

    212).3(

    110

    421.2B3A2

    V d 7. Cho ma trn

    =

    35

    31B . Tm ma trn C sao cho 3B 2(B + C) = 2E

    Gii:

    Phng trnh cho

    =

    ==

    2/12/5

    2/32/1

    10

    01

    35

    31.

    2

    1EB

    2

    1C

    b) Php nhn ma trn vi ma trn

    Cho hai ma trn :

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    8/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    8

    A =

    mn2m1m

    n22221

    n11211

    a...aa

    ............

    a...aa

    a...aa

    ; B =

    np2n1n

    p22221

    p11211

    b...bb

    ............

    b...bb

    b...bb

    Trong , ma trn A c s ct bng s dng ca ma trn B.

    nh ngha4.

    Tch ca ma trn A vi ma trn B l mt ma trn cp mp, k hiu l AB v c xc

    nh nh sau: AB =

    mn2m1m

    n22221

    n11211

    c...cc

    ............

    c...cc

    c...cc

    trong ( )p,...,2,1j;m,...,2,1i;baba...babacn

    1kkjiknjinj22ij11iij ===+++=

    =

    Ch 1.

    Tch AB tn ti khi v ch khi s ct ca ma trn ng trc bng s dng ca ma

    trn ng sau.

    Cca ma trn AB: Ma trn AB c s dng bng s dng ca ma trn ng trc

    v s ct bng s ct ca ma trn ng sau.

    Cc phn t ca AB c tnh theo quy tc: Phn t ijc l tch v hng ca dng

    th i ca ma trn ng trc v ct th j ca ma trn ng sau.

    V d 8. Cho hai ma trn

    =

    13

    21A v

    =

    231

    410B . Tnh A.B v B.A

    Gii :

    Ta c

    =

    ++++++=

    =

    1461872

    2.14.33.11.31.10.32.24.13.21.11.20.1

    231410.

    1321B.A

    Nhng s ct ca B khc s dng ca A nn khng tn ti tch BA.

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    9/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    9

    V d 9. Cho ma trn

    =

    023

    012A ;

    =

    1203

    0112

    1321

    B . Tnh A.B, BA

    Gii:

    Ta c

    =

    =

    3781

    1753

    1203

    0112

    1321

    .023

    012B.A

    Cn B.A khng tn ti

    Cc tnh cht cbn ca php nhn ma trn

    Tnh cht 2. Gi s php nhn cc ma trn di y u thc hin c.

    1) (AB)C = A(BC)

    2) A(B+C) = AB+AC; (B+C)D =BD +CD

    3) (AB) = (A)B = A(B)

    4) AE = A; EB =B

    c bit , vi ma trn vung A: AE = EA = A

    5) ( )T T TAB B A=

    Ch 2. Php nhn ma trn khng c tnh cht giao hon. Nu =B.A th cha chc

    =A hoc =B .

    V d 10. Cho cc ma trn

    =

    =

    01

    00B;

    00

    10A .

    Khi

    =

    =

    10

    00A.B;

    00

    01B.A v BAAB

    V d 11. Cho

    =

    =

    10

    00B;

    00

    01A , ta c

    =

    =

    00

    00

    10

    00.

    00

    01B.A

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    10/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    10

    c) Lu tha ca ma trn vung: Cho A l ma trn vung cp n. Ta xc nh

    A0 = E; An = An -1. A ( n l s nguyn dng)

    V d 12. Cho

    =

    dc

    baA . Chng minh rng, ma trn A tho mn phng trnh

    =++ )bcad(X)da(X 2

    Gii:

    Ta c

    +

    +

    =++

    10

    01).bcad(

    dc

    ba).da(

    dc

    ba.

    dc

    baE)bcad(A)da(A 2

    = =

    =

    +

    ++

    ++

    ++

    ++

    00

    00

    bcad0

    0bcad

    )da(d)da(c

    )da(b)da(a

    dbcc)da(

    b)da(bca2

    2

    . (pcm)

    V d 13. Cho ma trn

    =

    10

    11A . Tnh A2, A3, ..., An (n l s t nhin)

    Gii:

    Ta c

    =

    =

    10

    21

    10

    11

    10

    11A 2 ;

    =

    =

    10

    31

    10

    11

    10

    21A3 ; .... ; tng t ta c th d

    on

    =

    10

    n1A n . D dng chng minh c bng quy np cng thc An.

    nh ngha 5. Php bin i scp trn ma trn A = [aij]m x n l cc php bin i c

    dng

    i) i ch 2 dng (ct) cho nhau: )cc(dd jiji

    ii) nhn mt dng (ct) vi mt s khc 0: )kc(kd ii

    iii) nhn mt dng (ct) vi mt s ri cng vo dng (ct) khc: )chc(dhd jiji ++

    V d 15. Cho ma trn

    =

    4211

    5212

    6421

    A . Thc hin cc php bin i scp sau: (1)

    nhn dng 2 vi 2

    (2) hon v dng 1 cho dng 2

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    11/94

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    12/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    12

    2. NH THC CA MA TRN VUNG

    1. Khi nim nh thc

    Cho ma trnA =

    nn2n1n

    n22221

    n11211

    a...aa

    ............a...aa

    a...aa

    . Xt phn t aij ca A, bi dng i v ct j ca A

    ta c ma trn vung cp n -1, k hiu Mij: gi l ma trn con con ng vi phn t aij.

    V d 1.

    =

    333231

    232221

    131211

    aaa

    aaa

    aaa

    A . Tm cc ma trn con ng vi cc phn t ca A

    nh ngha 1. Cho mt ma trn A vung cp n: A =

    nn2n1n

    n22221

    n11211

    a...aa

    ............

    a...aaa...aa

    .

    nh thc ca A, k hiu det(A) hoc A c nh ngha nh sau:

    * nh thc cp 1: A = [a11] th det(A) = a11

    * nh thc cp 2:

    = 2221

    1211

    aa

    aa

    A th 211222112221

    1211

    aaaaaa

    aa

    )Adet( ==

    V d 2. Tnh nh thc 22.614.1142

    61==

    V d 3. Gii phng trnh: 049

    25x 2=

    Gii: Tnh nh thc ta c: VT = 4x2 25.9

    215x

    49.25xPT 2 ==

    * nh thc cp 3:

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    13/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    13

    322311332112312213322113312312332211

    333231

    232221

    131211

    a.a.aa.a.aa.a.aa.a.aa.a.aa.a.a

    aaa

    aaa

    aaa

    Adet ++==

    Quy tc Sariut: nh thc cp 3 c 6 s hng, m mi s hng l tch ca 3 phn t m

    mi dng, mi ct ch c mt i biu duy nht.* Cc s hng mang du cng: cc s hng m cc phn t nm trn ng cho chnh

    hoc cc phn t nm trn cc nh ca tam gic c 3 nh c mt cnh song song vi

    ng cho chnh.

    * Cc s hng mang du tr: cc s hng m cc phn t nm trn ng cho ph hoc

    cc phn t nm trn cc nh ca tam gic c 3 nh c mt cnh song song vi ng

    cho ph. nh quy tc tnh nh thc cp 3, ngi ta thng dng quy tc Sarrus

    sau:

    T quy tc Sarrus trn, chng ta cn mt quy tc khc tnh nhanh nh thc cp

    3: ghp thm ct th nht v ct th hai vo bn phi nh thc hoc ghp thm dng th

    nht v dng th hai xung bn di nh thc ri nhn cc phn t trn cc ng chonh quy tc th hin trn hnh:

    V d 4.Tnh nh thc122

    102

    321

    3

    =

    Gii: Ta c = 3 1.0.1 + 2.(-2).1 + 3.2.(-2) 3.0.2 1.(-2).2) 1.1.(-2) = -10

    Du + Du -

    1 1 1 1 1

    2 2 2 2 2

    3 3 3 3 3

    a b c a b

    a b c a b

    a b c a b

    Du - Du +

    1 1 1

    2 2 2

    3 3 3

    1 1 1

    2 2 2

    a b c

    a b c

    a b c

    a b c

    a b c

    Du -

    Du +

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    14/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    14

    V d 5. Gii phng trnh 0124

    111

    1xx 2

    =

    Gii:

    Ta c

    =

    ==+=

    2x

    1x02x3x

    124

    111

    1xx2

    2

    nh thc cp n (n 3 ):

    det(A) = )Mdet()1(a ijji

    n

    1jij

    +

    =

    (vi i bt k)

    hoc det(A) = )Mdet()1(a ijji

    n

    1iij

    +

    =

    (vi j bt k)

    V d 6. Gii phng trnh : 0

    1242008

    1112009

    1xx2010

    00020112

    =

    Gii :t

    1242008

    1112009

    1xx2010

    00020112

    4 = . S dng cng thc khai trin nh thc theo dng 1 ta

    c )2x3x.(2011

    124

    111

    1xx

    )1.(2011 2

    2

    114 +==

    + .

    =

    ==+

    2x

    1x02x3xPT 2

    2. Tnh cht ca nh thc

    A =[aij]n x n vi )Adet(n =

    Dng i ca nh thc c gi l tng ca 2 dng nu:

    ( ) ( ) ( )i1 i2 ij in i1 i2 ij in i1 i2 ij in ij ij ija a ....a ....a b b ....b ....b c c ....c ....c ;a b c ( j 1,n)= + = + =

    Dng i l t hp hp tuyn tnh ca cc dng khc nu

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    15/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    15

    )n,1j(aa kjn

    k1k

    kij == =

    . K hiu =

    =n

    ik1k

    kki dd ; dk = (ak1 ak2 ... akn)

    Tnh cht 1. (Tnh cht chuyn v)

    nh thc ca ma trn vung bng nh thc ca ma trn chuyn v ca n: det(AT)

    = det(A)

    V d 1. Cho

    =

    dc

    baA . CMR det(AT) =det(A)

    Bn c tgii

    Ch 1. T tnh cht chuyn v, mi tnh cht ca nh thc ng cho dng th cng

    ng cho ct v ngc li. Do , trong cc tnh cht ca nh thc, ch pht biu cho cc

    dng, cc tnh cht vn gi nguyn gi tr khi thay ch "dng" bng ch "ct".

    Tnh cht 2. (Tnh phn xng).

    i ch hai dng cho nhau v gi nguyn v tr cc dng cn li th nh thc i du.

    V d 2. Xtdc

    bav

    ba

    dc

    Bn c tgii

    H qu 1. Mt nh thc c hai dng ging nhau th bng khng.

    Chng minhGi nh thc c hai hng nh nhau l n . i ch hai hng ta c, theo tnh cht 2

    ta c

    n = - n 002 nn ==

    Tnh cht 3. (Tnh thun nht).Nu nhn cc phn t mt dng no vi cng mt s

    k th c nh thc mi bng k ln nh thc c

    nn2n1n

    in2i1i

    n11211

    nn2n1n

    in2i1i

    n11211

    a

    ...

    ...

    ...

    a

    ...

    a

    ...a...aa............

    a...aa

    .k

    a

    ...

    ...

    ...

    a

    ...

    a

    ...ka...kaka............

    a...aa

    =

    nh l ny c th pht biu: Nu mt nh thc c mt dng c nhn t chung th a

    nhn t chung ra ngoi du nh thc

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    16/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    16

    H qu 2. Mt nh thc c hai dng t l vi nhau th bng khng.

    Chng minh: Tht vy, nu a h s t l ra ngoi du nh thc th c mt nh thc

    c hai dng ging nhau nn n bng khng.

    V d 2.19. Chng minh nh thc sau chia ht cho 17:

    91176

    4112204356817

    76212

    4

    =

    Gii:

    Ta c D.17

    91176

    4112

    12241

    76212

    .17

    91176

    4112

    )12.(172.17)4.(171.17

    76212

    4 =

    =

    = .

    V D l nh thc to bi cc s nguyn nn D cng l s nguyn. Do 174 M

    Tnh cht 3. (Tnh cng tnh).Nu nh thc c mt dng l tng hai dng th nh thc

    bng tng ca hai nh thc.

    11 12 1n 11 12 1n 11 12 1n

    i1 i1 i2 i2 in in i1 i2 in i1 i2 in

    n1 n2 nn n1 n2 nn n1 n2 nn

    a a a a a a a a a

    b c b c b c b b b c c c

    a a a a a a a a a

    = ++ + +

    L L L

    L L L L L L L L L L L L

    L L L

    L L L L L L L L L L L L

    L L L

    H qu 3. Nu nh thc c mt dng l t hp tuyn tnh ca cc dng khc th nh

    thc y bng khng.

    l h qu ca tnh cht cng tnh v tnh thun nht.

    H qu 4. Nu cng vo mt dng mt t hp tuyn tnh ca cc dng khc th nh thc

    khng i.

    Tcc tnh cht ca nh thc, ta thng sdng cc php bin i scp trn ma trn

    trong qu trnh tnh nh thc cp n:

    * i ch 2 dng (ct) cho nhau: )cc(dd jiji , php bin i ny nh thc i du

    * Nhn mt dng (ct) vi mt s khc 0: )kc(kd ii , php bin i ny nh thc tng ln

    k ln.

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    17/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    17

    * Nhn mt dng (ct) vi mt s cng vo dng (ct) khc: )chc(dhd jiji ++ , php bin

    i ny khng lm thay i gi tr ca nh thc.

    V d 4. Tnh nh thcy'ccxy'bbxy'aax

    'c'b'a

    cba

    3

    +++

    =

    Gii:

    Nhn dng 1 vi (-x), dng 2 vi (-y) cng vo dng 3 ta c: 0000

    'c'b'a

    cba321 dydxd

    3 ==+

    V d 5. Tnh nh thc

    2222

    2222

    2222

    2222

    4

    )3d()3c()3b()3a(

    )2d()2c()2b()2a(

    )1d()1c()1b()1a(dcba

    ++++

    ++++

    ++++=

    Gii:

    Nhn dng 1 vi (-1), ri cng ln lt vo dng 2, dng 3, dng 4 c:

    9d69c69b69a64d44c44b44a4

    1d21c21b21a2

    dcba 2222

    dd

    4,3,2i4

    i1

    ++++++++

    ++++=

    +

    =

    Sau nhn dng 2 vi (- 2) cng vo dng 3, nhn dng 2 vi (-3) cng vo dng 4

    c:

    6666

    2222

    1d21c21b21a2

    dcba 2222

    dd2

    dd34

    32

    42

    ++++=

    +

    += 0 (v c 2 dng t l nhau)

    V d 6. Tnh nh thc

    12

    ac

    2

    cb

    2

    ba1bac

    1acb

    1cba

    4

    +++

    =

    Gii:

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    18/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    18

    Cng cc ct vo ct 1 ta c:

    12

    ac

    2

    cb1cba

    1ba1cba

    1ac1cba

    1cb1cba

    4

    +++++

    +++

    +++

    +++

    =

    t nhn t chung ca ct 1 ra ngoi:

    0

    12

    ac

    2

    cb1

    1ba1

    1ac1

    1cb1

    ).1cba(4 =++

    +++=

    3.Cc phng php tnh nh thc

    Cho nh thc cp n:

    nmnj1n

    inij1i

    n1j111

    n

    a...a...a

    ...............

    a...a...a

    ...............

    a...a...a

    =

    a) Sdng nh ngha bng cng thc khai trin:

    Phn b i s ca ija

    Xa i dng th i v ct th j (dng v ct cha phn t ija ) ca A ta c mt ma

    trn con (n - 1), k hiu l ijM . nh thc ca ijM c gi l nh thc con cp n -1

    tng ng vi phn t aij ca A v )Mdet()1(A ijji

    ij+= c gi l phn b i s ca

    phn t ija ca nh thc d. Cho nh thc cp n l n . Khi n c th tnh theo hai

    cch sau:

    i) Cng thc khai trin theo dng th i :

    ==

    + ==n

    1jijij

    n

    1jij

    jiijn Aa)Mdet(.)1(a (1)

    ii) Cng thc khai trin theo ct th j:

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    19/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    19

    ==

    + ==n

    1iijij

    n

    1iij

    jiijn Aa)Mdet(.)1(a (2)

    H qu.i vi nh thc cp n l n , ta c

    i)

    ==

    = kikhi0kikhiAa n

    n

    1jkjij (3)

    ii)

    ==

    = kjkhi0

    kjkhiAa n

    n

    1iikij (4)

    Nhn xt: Mc ch ca cng thc (1) hoc (2) l chuyn vic tnh nh thc cp n v

    tnh nh thc cp n -1, ri t cp n -1 chuyn v cp n -2, , cho n nh thc cp 3, 2.

    Khi p dng cng thc (1) hoc (2), ta nn chn dng hoc ct c cha nhiu phn t 0

    nht khai trin. Nu khng c dng hoc ct nh vy ta bin i nh thc a vnhthc mi bng nh thc ban u nhng c dng hoc ct nh vy.

    V d 1. Tnh nh thc a)054

    213

    112

    3 = b)

    421

    213

    121

    3

    =

    Gii: a) Khai trin nh thc theo dng 3 ta c:

    7512023

    12

    .)1.(521

    11

    .)1.(42313

    3 ==++=++

    b) Khai trin nh thc theo ct 1 ta c:

    35530021

    12.)1)(1(

    42

    12.)1.(3

    42

    21.)1.(1 1312113 ==

    +

    += +++

    V d 2. Tnh nh thc a)

    1253

    3142

    3131

    5011

    4

    = b)

    11432

    4100

    3010

    2001

    4

    =

    Gii:

    a) Nhn ct 1 vi (-1) cng vo ct 2, nhn ct 1 vi (-5) cng vo ct 4; ri khai trin

    nh thc theo ct 1, ta c

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    20/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    20

    1428

    1316

    814

    1428

    1316

    814

    .)1.(1

    14283

    13162

    8141

    0001

    11cc

    cc54

    21

    41

    =

    =

    = +

    +

    +

    Cng dng 1 vo dng 2, nhn dng 1 vi (-2) cng vo dng 2, ri khai trin nh thctheo ct 2 ta c:

    203016

    52.)1.(1

    30016

    502

    81421

    dd

    dd24

    21

    31

    =

    =

    = ++

    +

    b) Nhn ct (-2) vi ct 1 ri cng vi ct 4

    9432

    4100

    5010

    0001

    4

    =

    Khai trin nh thc theo dng 1 ta c

    943

    410

    501

    943

    410

    501

    .)1.(1

    9432

    4100

    5010

    0001

    114

    =

    =

    = +

    Nhn ct 1 vi 5 cng vo ct 3, khai trin nh thc theo dng 1 ta c

    81624244

    41.)1.(1

    2443

    410

    00111

    4 ====+

    V d 3. Tnh nh thc ca ma trn tam gic trn v tam gic di

    a)

    nn

    n1n1n1n

    n21n222

    n11n11211

    n

    a0...00

    aa...00

    ...............

    aa...a0

    aa...aa

    = b)

    nn1nn2n1n

    1n1n21n11n

    2221

    11

    n

    aa...aa

    0a...aa

    ...............

    00...aa

    00...0a

    =

    Gii:

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    21/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    21

    Ta ch cn xt a) Ln lt khai trin nh thc theo ct 1 :

    nn2211

    nn

    n1n1n1n

    n21n222

    1111

    nn

    n1n1n1n

    n21n222

    n11n11211

    n a...a.a...

    a0...0

    aa...0

    ............

    aa...a

    .)1.(a

    a0...00aa...00

    ...............

    aa...a0

    aa...aa

    ====

    +

    Tng t, ta c nn2211

    nn1nn2n1n

    1n1n21n11n

    2221

    11

    n a...aa

    aa...aa

    0a...aa

    ...............

    00...aa

    00...0a

    ==

    b) Phng php bin i v dng tam gic:Dng cc tnh cht ca nh thc bin i nh thc a nh thc vnh thc ca

    ma trn tam gic trn hoc di, sau p dng cng thc:

    nn332211

    nn

    n222

    n11211

    a...a.a.a

    a...00

    ............

    a...a0

    a...aa

    = hoc nn2211

    nn2n1n

    2221

    11

    a...aa

    a...aa

    ............

    0...aa

    0...0a

    =

    V d 1. Tnh cc nh thc

    a)

    04321

    50321

    54021

    54301

    54321

    5

    = b)

    44321

    43321

    43221

    43211

    4321

    4

    baaaa1

    abaaa1

    aabaa1

    aaaba1

    aaaa1

    +

    +

    +

    +

    =

    Bn c tgii

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    22/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    22

    V d 2. Tnh nh thc

    a)

    0xxxx1

    x0xxx1xx0xx1

    xxx0x1

    xxxx01

    111110

    6 = b)

    axxxxx

    xaxxxxxxaxxx

    xxxaxx

    xxxxax

    xxxxxa

    6 =

    Gii: a)

    Nu x = 0, khai trin nh thc theo dng 1, suy ra 06 =

    Nu x 0, nhn ct 1, dng 1 vi x, ri cng cc dng vo dng 1v t nhn t

    chung (n -1) ra ngoi ta c:

    0xxxxx

    x0xxxx

    xx0xxx

    xxx0xx

    xxxx0x

    xxxxxx

    .x

    5

    0xxxxx

    x0xxxx

    xx0xxx

    xxx0xx

    xxxx0x

    xxxxx0

    .x

    1226

    ==

    Nhn dng 1 vi (-1) ri cng vo cc dng khc ta c:

    35

    226x5)x(x.

    x

    5

    x00000

    0x0000

    00x000

    000x00

    0000x0xxxxxx

    .x

    5==

    =

    b) Cng cc ct vo ct 1, ri t nhn t chung ra ngoi du nh thc ta c

    [ ]

    ax...xx1

    xa...xx1

    ..................

    xx...ax1

    xx...xa1

    xx...xx1

    .x5a

    ax...xxx5a

    xa...xxx5a

    ..................

    xx...axx5a

    xx...xax5a

    xx...xxx5a

    6 +=

    +

    +

    +

    +

    +

    =

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    23/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    23

    Nhn dng 1 vi (-1) v cng vo cc dng 2, dng 3, , dng n ta c

    [ ] [ ] 6n )xa.(x5a

    xa0...000

    0xa...000..................

    00...xa00

    00...0xa0

    xx...xx1

    .x5a +=

    +=

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    24/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    24

    3. MA TRN NGHCH O CA MA TRN VUNG

    Trong phn ny chng ta xem xt khi nim ma trn nghch o ca ma trn vung

    cp n, iu kin tn ti v cch tm ma trn nghch o

    1. nh thc ca tch hai ma trn vung

    Cho hai ma trn vung cp n : A = [aij]n x n; B = [bij]n x n

    nh l 1. nh thc ca tch hai ma trn vung bng tch cc nh thc ca ma trn

    thnh phn: det(AB)= det(A)det(B)

    V d 1. Cho A, B l ma trn vung cp 3 c det(A) = 2, det(B) = -2. Tnh det(AB),

    det(A2B); det(2AB).

    Bn c tgii

    2. nh ngha ma trn nghch o

    nh ngha 1. Cho A l ma trn vung cp n v E l ma trn n v cp n. Nu c ma

    trn vung B cp n sao cho

    A.B = B.A = E

    th ta ni ma trn A l kh nghch v B c gi l ma trn nghch o ca ma trn A

    (hay A c ma trn nghch o l B), v k hiu A-1 = B.

    V d 2. a) Ma trn A =

    40

    01l kh nghch v c ma trn nghch o l

    =

    410

    01

    A1

    .

    V ta c

    =

    =

    10

    01

    40

    01.

    4

    10

    01

    4

    10

    01.

    40

    01.

    b) Ma trn

    =

    00

    00khng kh nghch v mi ma trn vung B cp 2 u c

    E.BB. == .

    Sduy nht ca ma trn nghch o

    nh l 2. Ma trn nghch o A-1 ca ma trn vung A nu tn ti th duy nht

    3. Stn ti ca ma trn nghch o

    nh l 3. Ma trn vung A kh nghch khi v ch khi det(A) 0.

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    25/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    25

    v A-1 =1

    det(A). A =

    1

    det(A).

    11 21 n1

    12 22 n2

    1n 2n nn

    A A A

    A A A

    A A A

    L

    L

    M M O M

    L

    V d 3. Tm A-1 ca

    =

    =

    100

    410121

    B;62

    31A

    Bn c tgii

    T khi nim v iu kin kh nghch ca ma trn, ta c mt s tnh cht sau:

    nh l 4. Gi s A, B l cc ma trn vung cp n.

    i) Nu A kh nghch th A-1, AT, kA (k 0), Am (m nguyn dng) cng kh nghch v

    (A-1)-1 = A ; (AT)-1 = (A-1)T ; 11 Ak1)kA( = ; (Am)- 1 = (A-1)m

    ii) Nu A, B kh nghch th AB cng kh nghch v (AB)-1 = B-1A-1

    iii) Nu A kh nghch th cc phng trnh A.X = C, X.A = C c nghim duy nht

    CAXCX.A 1==

    1A.CXCXA ==

    V d 4. Tm (A2)-1 vi

    =

    62

    31A

    Bn c tgii

    4. Mt s phng php tm ma trn nghch o

    a) Phng php nh thc

    Da vo nh l 2.12, ta c cc bc tm ma trn nghch o ca ma trn A = [aij]nn nh

    sau:

    Bc 1: Tnh det(A)

    Nu det(A) = 0 th A khng kh nghch.Nu det(A) 0 th A c ma trn nghch o.

    Bc 2: Tm ma trn ph hp caA:

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    26/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    26

    A =

    11 21 n1

    12 22 n2

    1n 2n nn

    A A A

    A A A

    A A A

    L

    L

    M M O M

    L

    trong Aij l phn b i s ca a ij .

    Bc 3: Tnh B = 1 Adet(A)

    . Khi , ma trn B chnh l ma trn nghch o ca ma trn

    A, tc l

    A-1 = B

    V d 1. Tm ma trn nghch o ca ma trn

    a)1 2

    A

    3 4

    =

    b)

    =

    801

    352

    321

    A

    Gii.

    a)

    Bc 1: Ta c det(A) = 1.4 2.3 = -2 0 .

    Nn ma trn A kh nghch v A.)Adet(

    1A 1 =

    Bc 2: Ta lp ma trn ph hp A ca ma trn A. Ta c

    A11 = (-1)1+ 1.4 = 4; A12 = (- 1)1+ 2. 3 = - 3; A21 = (- 1)2 + 1.2 = - 2; A22 =(- 1)2 + 2.1 = 1

    Nn

    =

    13

    24A

    Bc 3. Tnh ma trn nghch o

    =

    ==

    2

    1

    2

    312

    13

    24.

    2

    1A.

    )Adet(

    1A 1

    Vy

    =

    2

    1

    2

    312

    A 1

    b)

    Bc 1. Ta c det(A) = -1 0 nn A kh nghch v A.)Adet(

    1A 1 =

    Bc 2. Ta lp ma trn ph hp A ca ma trn A. Ta c

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    27/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    27

    501

    52.)1(A;13

    81

    32.)1(A;40

    80

    35.)1(A 2222

    2112

    1111 ======

    +++

    201

    21.)1(A;5

    81

    31.)1(A;16

    80

    32.)1(A 3223

    2222

    1221 ======

    +++

    15221

    .)1(A;33231

    .)1(A;93532

    .)1(A 333323

    3213

    31 ======+++

    Nn

    =

    125

    3513

    91640

    A

    Bc 3. Tnh ma trn nghch o

    ==

    125

    3513

    91640

    A)Adet(

    1A 1

    Vy

    =

    125

    3513

    91640

    A 1

    V d 2. Gii phng trnh ma trn sau

    a)

    =

    295

    153X.

    43

    21b)

    =

    11

    10

    01

    X.

    801

    352

    321

    Gii:

    a) Ma trn

    =

    43

    21A kh nghch nn phng trnh c nghim duy nht

    =

    =

    =

    2

    532

    011

    295

    153.

    2

    1

    2

    312

    295

    153.

    43

    21X

    1

    b) Ma trn

    =

    801

    352

    321

    A kh nghch nn phng trnh c nghim duy nht

    =

    =

    =

    36

    816

    2549

    11

    10

    01

    .

    125

    3513

    91640

    11

    10

    01

    .

    801

    352

    321

    X

    1

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    28/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    28

    b) Phng php khGause-Jordan (Phng php bin i scp)

    Thc t ta s p dng ng thi cc php bin i scp v dng a A v E v

    a E v ma trn A-1. T, ta c quy tc tm ma trn nghch o bng php bin i s

    cp (phng php Gauss Jordan):

    Bc 1: Vit ma trn n v E cng cp vi ma trn A bn cnh pha phi ma trn A

    c ma trn mi k hiu (A|E)

    Bc 2: Dng cc php bin i scp trn dng i vi ma trn mi ny a dn

    khi ma trn A v ma trn n v E, cn khi ma trn E thnh ma trn B, tc l (A|E)

    (E|B). Khi , B chnh l ma trn nghch o ca A.

    V d 1. Tm ma trn nghch o ca ma trn:

    =

    801

    352

    321

    A

    Gii

    Bc 1: Lp ma trn (A|E) =

    100

    010

    001

    801

    352

    321

    Bc 2: Bin i scp

    ++

    + 125

    012

    001

    100

    310

    321

    101

    012

    001

    520

    310

    321

    100

    010

    001

    801

    352

    3213221

    31

    dd2dd2

    dd

    +

    ++

    125

    3513

    91640

    100

    010

    001

    125

    3513

    3614

    100

    010

    021123

    23

    13

    dd2d

    dd3dd3

    .

    Vy

    =

    125

    3513

    91640

    A 1

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    29/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    29

    4. HNG CA MA TRN

    1. Khi nim

    Cho ma trn n}{m,mink1;aAnxmij

    = . Trc ht, ta nhc li khi nim nh thc con

    cp k ca ma trn A.Ly ra k dng v k ct khc nhau . nh thc ca ma trn cp k c

    cc phn t thuc giao im ca k dng v k ct c gi l nh thc con cp k ca

    A , k hiu:

    ( )nj...jj1;ni...ii1D k21k21j...jji...iik21

    k21

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    30/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    30

    i) n}{m,min)A(r0

    ii) r(A) = r(AT)

    iii) Nu A l ma trn vung cp n th

    * r(A) = n 0A hay A khng suy bin

    * r(A) < n 0A = hay A suy bin

    V d 2. Tm hng ca ma trn

    =

    12923

    8632

    4311

    A

    Gii:

    Ta c nh thc con cp 2: 20122

    83D2423 == 0 nn r(A) 2.

    Xt cc nh thc con cp 3: c tt c 4C34 = nh thc con cp 3 ca A

    0

    923

    632

    311

    D123123 =

    = ; 0

    1293

    862

    431

    D134123 == ;

    0

    1223

    832411

    D124123 =

    = ; 0

    1292

    863431

    D234123 =

    =

    Hay mi nh thc con cp 3 ca A bng 0. Do r(A) = 2.

    V d 3. Tm hng ca ma trn sau:

    = +

    +

    +

    0...00...00

    .....................0...00...00

    a...aa...00

    .....................

    a...aa...a0

    a...aa...aa

    A nr1rrrr

    n21r2r222

    n11r1r11211

    vi a11a22 arr 0.

    Gii:

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    31/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    31

    Ta c nh thc con cp r : 0a...aa

    a...00

    ............

    a...a0

    a...aa

    D rr2211

    rr

    r222

    r11211

    r...12r...12 == v mi nh thc

    cp cao hn r u cha t nht mt dng ton s khng nn nh thc bng 0. Do vy,r(A) = r.

    T v d ny ta c kt qu sau:

    nh l 2

    (i) Cc php bin i scp khng lm thay i hng ca ma trn

    ii) Hng ca ma trn dng bc thang bng s dng khc khng ca ma trn

    nh l 3

    (i) Nu A v B l hai ma trn cng cp m n bt k, ta lun c:

    )B(r)A(r)BA(r ++

    (ii) Vi A v B l hai ma trn bt k sao cho AB tn ti, ta lun c:

    )A(r)AB(r v )B(r)AB(r hay }r(B){r(A),min)AB(r

    (iii) Nu A l ma trn cp m x n, B l ma trn vung cp n x p th

    r(A) + r(B) r(AB) + n

    H qu : Nu A, B l cc ma trn vung cp n th ta c

    )AB(rn)B(r)A(r ++

    2. Cc phng php tm hng ca ma trn

    a) Phng php nh thc

    Trc ht, ta chng minh kt qu:

    nh l 4. Cho ma trn A = [aij]m x n c mt nh thc con cp r khc 0 l Dr. Nu mi

    nh thc con cp r + 1 cha Dru bng 0 th hng ca A bng r.

    Tnh l ny, ta c phng php tm hng ca ma trn nhsau:

    Bc 1: Tm mt nh thc con cp Dk khc 0 cp k ( { }n,mmink0

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    32/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    32

    Bc 2: Ta tnh cc nh thc cp k + 1 cha Dk (nu c).

    Trng hp 1: Nu cc nh thc cp k + 1 u bng 0 th ta kt lun r(A) = k.

    Trng hp 2: Nu c mt nh thc cp k + 1 khc 0 th ta li tnh cc nh thc cp

    k 2+ cha nh thc cp k 1+ khc 0 ny (nu c).Qu trnh c tip tc nh vy ta tm c hng ca A .

    V d 1. Tm hng ca ma trn

    =

    12923

    8632

    4311

    A

    Gii:

    Ta c nh thc con cp 2: 532

    11

    D12

    12 =

    = 0 nn r(A) 2.

    Xt cc nh thc con cp 3 cha 1212D : c 2 nh thc con cp 3 ca A cha1212D

    0

    923

    632

    311

    D123123 =

    = ; ; 01223

    832

    411

    D124123 =

    = .

    Nh vy, mi nh thc con cp 3 cha 1212D u bng 0 nn r(A) = 2.

    a) Phng php bin i scpTnh l trn, ta c phng php bin i scp tm hng ca A:

    Bc 1: S dng cc php bin i scp a ma trn A v dng bc thang B.

    Bc 2:m s dng khc khng ca B, s l hng ca A.

    V d 2. Tm hng ca ma trn sau:

    =

    2121

    4112

    2431

    A

    Gii:

    Dng php bin i scp a ma trn A v dng bc thang

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    33/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    33

    B

    0000

    0770

    2431

    0550

    0770

    2431

    2121

    4112

    2431

    A2

    32

    21

    21

    d7

    1

    dd5

    dd2

    dd=

    =+

    +

    +

    B l ma trn dng bc thang c 2 dng khc 0 nn r(A) = r(B) = 2

    V d 3. Tm m ma trn sau c hng b nht

    =

    m711

    1311

    3211

    A

    Gii: Ta bin i a ma trn A v dng bc thang

    Ly dng 1 cng vo dng 2, dng 1 nhn vi (- 1) cng vo dng 3, ta c:

    +

    +

    3m500

    2500

    321121

    31

    dd

    dd

    Nhn dng 2 vi (- 1) cng vo dng 3 ta thu c ma trn dng bc thang:

    +

    +

    5m000

    2500

    321121

    31

    dd

    dd

    T ma trn dng bc thang, ta c r(A) nh nht bng 2 khi m 5 = 0 5m =

    V d 4. Tm hng ca ma trnn

    30

    21

    Gii : Ta c

    =

    30

    21A l ma trn vung cp 2 nn An cng l ma trn vung cp 2. Theo

    nh l nhn nh thc ta c det(An) = [det(A)]n = 3n 0. Nn r(An) = 2

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    34/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    34

    Chuyn 2. H PHNG TRNH TUYN TNH V NG DNG

    1. KHI NIM V H PHNG TRNH TUYN TNH

    1. Cc khi nim

    nh ngha 1. H phng trnh tuyn tnh gm m phng trnh n n l h c dng

    11 1 12 2 1n n 1

    21 1 22 2 2n n 2

    m1 1 m2 2 mn n m

    a x + a x + ... + a x = b

    a x + a x + ... + a x = b

    ..................................................

    a x + a x + ... + a x = b

    (I)

    trong aij (i 1,m; j 1,n)= = , bi (i 1,m)= l cc s thc cho trc; x1, x2, , xn l n n s

    cn tm; cc bi (i 1,m)= c gi l cc h s t do.

    Nu h (I) c s phng trnh bng sn (m = n) th h (I) c gi l h vung.

    Nu b1 = b2 = = bm = 0 th h (I) c gi l h phng trnh tuyn tnh thun

    nht.

    Nghim ca h (I) l mt b n s (c1, c2, , cn) sao cho khi thay th

    x1 = c1, x2 = c2, , xn = cn vo (I) th ta c m ng nht thc. C th vit nghim di

    cc dng sau: (c1, c2, , cn) hoc

    n

    2

    1

    c...

    c

    c

    .

    Gii h (I) l ta i tm tt c cc nghim ca h (I).

    Ta gi ma trn

    A =

    11 12 1n

    21 22 2n

    m1 m2 mn

    a a ... a

    a a ... a

    ...

    a a ... a

    l ma trn cc h s ca h (I).

    Ma trn

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    35/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    35

    %A =

    mmn2m1m

    2n22221

    1n11211

    b:a...aa

    ...............

    b:a...aa

    b:a...aa

    c gi l ma trn b sung ca h (I).nh ngha 2. Hai h phng trnh c gi l tng ng nu chng c cng tp

    nghim. Cc php bin i ca h phng trnh m khng lm thay i tp nghim ca

    h c gi l php bin i tng ng ca h phng trnh.

    Trong qu trnh gii h phng trnh, chng ta thng dng cc php bin i sau :

    - i ch hai phng trnh ca h cho nhau

    - Nhn hai v ca mt phng trnh vi mt s khc 0

    - Nhn hai v ca mt phng trnh vi mt s tu ri cng vo phng trnh khc v

    theo v.

    Ch 1. Cc php bin i tng ng ca h phng trnh trn chnh l cc php bin

    i scp v dng i vi ma trn b sung ca h.

    2. Dng ma trn, dng vc tca h phng trnh tuyn tnh

    t

    X =

    1

    2

    n

    x

    x...

    x

    : ma trn ct n, B =

    1

    2

    m

    b

    b...

    b

    : ma trn ct h s t do

    Khi h phng trnh tuyn tnh (I) c biu din di dng ma trn

    A.X = B (II)

    t n,..,1j;

    a...

    a

    a

    C

    nj

    j2

    j1

    j =

    = l cc ct ca ma trn A. Khi h (I) c vit di dng

    x1C1 + x2C2 + +xnCn = B (III)

    Nh vy, mt h phng trnh tuyn tnh c th vit tng ng di dng ma trn hoc

    dng vc t.

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    36/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    36

    V d 1. Cho h phng trnh tuyn tnh 3 phng trnh 4 n

    =+

    =+++

    =+

    3xx3xx

    2xx2xx2

    1xxx2x

    4321

    4321

    4321

    H c cc n l x1, x2, x3, x4 nn ma trn n s l

    =

    4

    3

    2

    1

    x

    x

    xx

    X ; ma trn v phi l

    =

    3

    2

    1

    B .

    Ma trn h s ca h l

    =

    1311

    1212

    1121

    A ; cc vct ct ca A l

    =

    1

    2

    1

    C1 ;

    =

    11

    2

    C2 ;

    =

    32

    1

    C3 ;

    =

    11

    1

    C4 ; ma trn b sung ca h :

    =

    1:13112:1212

    1:1121

    A~

    Khi h c dng ma trn v dng vc ttng ng l

    A. X = B ; x1C1 + x2C2 + x3C3 = B

    3. H c dng tam gic, h c dng bc thang

    nh ngha 3. H n phng trnh, n n c dng

    =

    =++

    =+++

    nnnn

    2nn2222

    1nn1212111

    bxa

    ...bxa...xa

    bxa...xaxa

    vi a11a22ann 0

    c gi l h c dng tam gic

    Ma trn h s A ca h chnh l ma trn dng tam gic trn. D thy rng h ny c

    nghim duy nht. H ny gii bng cch gii t phng trnh th n tm n xn, ri gii

    phng trnh th n -1 tm n xn-1, , qu trnh c tip tc cho n khi tm c n

    x1. Cch gii ny gi l gii ngc t di ln trn tm nghim ca h phng trnh.

    V d 2. Gii h sau :

    =

    =

    =+

    1x

    2x2x

    1xx2x

    3

    32

    321

    Gii: T phng trnh th 3 ta c x3 = -1 ; thay vo phng trnh th 2 ta c x2 = 2 + 2x3

    = 0 ; thay x2, x3 vo phng trnh th nht ta c : x1 = 1 + 2x2 x3

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    37/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    37

    Vy h c nghim duy nht :

    =

    2

    0

    1

    X

    nh ngha 4. H r phng trnh, n n s (r < n) c dng

    =++

    =++++

    =+++++

    rnrnrrr

    2nn2rr2222

    1nn1rr1212111

    bxa....xa

    ....

    bxa...xa...xabxa...xa...xaxa

    vi a11a22... arr 0

    c gi l h dng bc thang

    Ma trn b sung ca h khi s c bc thang

    =

    0:0

    ...

    b:a

    ...

    ...

    ...

    0

    ...

    a

    ...

    ...

    ...

    0

    ...

    0

    0

    ...

    0..................

    b:a...a...a0

    b:a...a...aa

    A~rrmrr

    2n2r222

    1n1r11211

    Vi h c dng bc thang, t phng trnh th r, ta tnh xr thng qua cc n xr+1, xr+2, ... ,

    xn. Ri thay vo phng trnh th r -1 tnh xr 1 theo cc n xr+1, xr+2, ... , xn qu trnh

    trn c tip tc cho n x2, x1.

    V d 3. Gii h phng trnh

    ==+

    =++

    1x2x2xx2x

    1x2xx2x

    43

    432

    4321

    Gii: T phng trnh th 3, ta c x3 = 2x4 1, thay vo phng trnh 2 ta c

    x2 = - 2(2x4 -1) + x4 + 2 = -3x4 + 4

    Cui cng, thay vo phng trnh th nht thu c

    x1 = -2x2 + x3 2x4 + 1 = - 2(-3x4 + 4) + 2x4 1 2x4 + 1 = 6x4 8

    Vy h c nghim X = (6k 8; - 3k + 4; 2k -1); k tu .

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    38/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    38

    2. PHNG PHP GII H PHNG TRNH TUYN TNH

    1. iu kin tn ti nghim

    nh l 1. (nh l Kronecker-Capeli). H phng trnh tuyn tnh (I) c nghim khi v

    ch khi r(A) = r( %A ).

    V d 1. Tm m h sau c nghim

    =++

    =++

    =+

    =++

    mxx6x8x3

    3x2x4x5x2

    2xx2x3x

    1xxx2x

    4321

    4321

    4321

    4321

    Gii Ta c ma trn b sung ca h l

    =

    m:1683

    3:2452

    2:1231

    :!1121

    A~

    Bin i scp a ma trn b sung v dng bc thang

    =+

    +

    +

    1m:0000

    4:2100

    3:2110

    1:1121

    m:1683

    3:2452

    2:1231

    1:1121

    A~ 321

    21

    432

    ddddd

    ddd

    Ty ta c h c nghim 1m01m)A~(r)A(r ===

    2. iu kin duy nht nghim

    nh l 2. H phng trnh tuyn tnh (I) c nghim duy nht khi v ch khi

    r(A) = r( %A ) = sn (= n)

    Chng minh

    H c nghim duy nht tn ti duy nht cc s x1o, x2

    o, ... , xno sao cho

    x1o C1 + x2

    oC2 + +xnoCn = B

    { }( ) n)A~(r)A(rnC,...,C,Cr n21 === (pcm)

    V d 2. Tm m h sau c nghim duy nht

    =++

    =++

    =++

    2321

    321

    321

    mxxmx

    mxmxx

    1mxxx

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    39/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    39

    Gii: H c s phng trnh bng sn v bng 3 nn c nghim duy nht

    0A3)A(r =

    Ta c 2)1m)(2m(11m

    1m1

    m11

    A +==

    Nn h c nghim duy nht

    2m

    1m

    3. Phng php gii h phng trnh tuyn tnh

    a) Phng php gii h Cramer

    nh ngha 5. H Cramer l h n phng trnh tuyn tnh n n (h vung) c ma trn hs A khng suy bin (det(A) 0).

    nh l 3. H Cramer lun c nghim duy nht.

    Cng thc nghim: xj =A

    j (j = 1, n)

    trong , j l ma trn nhn t A bng cch thay ct th j bi ct h s t do.

    V d 3. Gii h sau

    =+=+

    =+

    4xx3 5xx

    7x2x3x4

    31

    21

    321

    Gii

    Ta c nh thc ca ma trn h s A l 07

    103

    011

    234

    A =

    = nn h l h Cramer. Do

    c nghim duy nht:A

    x;A

    x;A

    x 312

    11

    1

    =

    =

    =

    M 28

    403

    511

    734

    ;35

    143

    051

    274

    ;0

    104

    015

    237

    321 ===

    ==

    =

    Vy h c nghim (x1= 0/7 =0; x2 = 35/7 = 5; x3 = 28/7 = 4)

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    40/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    40

    V d 4. Tm iu kin h sau c nghim duy nht

    =++

    =++

    =++

    2321

    321

    321

    mmxxx

    mxmxx

    1xxmx

    Gii

    Nhn xt: Cc h trn l cc h c s phng trnh bng sn. Nn h c nghim duy

    nht 0A

    Ta c 2)1m)(2m(m11

    1m1

    11m

    A +==

    Nn h c nghim duy nht

    1m

    2m

    b). Phng php gii h tng qut

    Gi s ta gii h tng qut m phng trnh tuyn tnh, n n dng:

    11 1 12 2 1n n 1

    21 1 22 2 2n n 2

    m1 1 m2 2 mn n m

    a x + a x + ... + a x = b

    a x + a x + ... + a x = b

    ..................................................

    a x + a x + ... + a x = b

    Cch gii:

    Tnh r(A), r( %A )

    So snh r(A) vi r( %A ):

    + Nu r(A) r( %A ) th h (I) v nghim.

    + Nu r(A) = r( %A ) = sn (= n) th h (I) c nghim duy nht cho bi cng thc

    Cramer

    xj = A

    j

    (j =1, n)

    + Nu r(A) = r( %A ) = r < n th h (4.1) c v s nghim (hay cn gi l h v

    nh):

    Ch ra mt nh thc con csca ma trn A, gi s ta ch ra mt nh thc

    con csl Dr. Khi h phng trnh cho tng ng vi h gm r phng trnh

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    41/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    41

    ca h cho m c h s ca cc n to nn Dr. r phng trnh ny c gi l cc

    phng trnh cbn ca h (I). r n ca h (I) c h s to thnh r ct ca Drc gi l

    cc n cbn, (n r) n cn li c gi l cc n t do. Ta gii h gm r phng trnh

    cbn v r n cbn bng cch chuyn (n r) n t do sang v phi v coi nh l cc

    tham s, ta c h Cramer. Gii h Cramer , ta c cng thc biu din r n cbn

    qua (n r) n t do.

    c) Phng php Gauss

    Ni dung ca php kh Gauss nh sau:

    Ta s dng cc php bin i scp v hng a ma trn b sung %A v dng

    ma trn bc thang.

    Khi h phng trnh cho tng vi h phng trnh mi c ma trn h s

    b sung l ma trn bc thang va thu c. Sau ta gii h mi ny t phng trnh

    cui cng, thay cc gi tr ca n va tm c vo phng trnh trn v c tip tc

    gii cho n phng trnh u tin ta s thu c nghim ca h phng trnh cho.

    V d 5. Gii h

    =++

    =+

    =+

    =++

    3x5x4x4x

    1x3x2x2x3

    2xxx3x

    1x4x3xx2

    4321

    4321

    4321

    4321

    Gii

    Trc ht, tm hng ca ma trn h s v ma trn b sung

    Ta c

    =+

    ++

    5:6570

    5:6570

    5:6570

    2:1131

    3:5441

    1:3223

    1:4312

    2:1131

    3:5441

    1:3223

    2:1131

    1:4312

    A~ 21

    41

    31

    21 dd2

    dddd3

    dd

    +

    +

    +

    ++

    0:0000

    0:0000

    5:6570

    2:1131

    5:6570

    5:6570

    5:6570

    2:1131

    32

    42

    21

    41

    31

    dd

    dd

    dd2

    dddd3

    Khi r(A) = r( A~

    ) = 2 < n = 4. Do h c v s nghim

    Khi h cho

    =+

    =+

    5x6x5x7

    2xxx3x

    332

    4321

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    42/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    42

    Chn 4 2 = 2 n t do l x3, x4 v x1, x2 khi l n cbn.

    H trthnh

    Rx,x;

    7 x6x55x

    7

    x11x81x

    5x6x5x7

    2xxx3x43

    432

    431

    332

    4321

    +=

    +=

    =

    +=

    Vy h c v s nghim )R;(;;7

    655;

    7

    1181X

    ++=

    V d 6. Gii v bin lun h phng trnh sau

    =++

    =++

    =++

    1xxx

    1mxmxx

    1mxxmx

    321

    321

    321

    GiiNhn xt:y l h c 3 phng trnh, 3 n s c ma trn b sung l

    =

    1:111

    1:mm1

    1:11m

    A~

    Ta c 2)1m(

    111

    mm1

    m1m

    A ==

    * Nu 1m th A 0 nn h l h Cramer nn c nghim duy nht.

    Mt khc ta li c

    23

    22

    21 )1m(

    111

    1m1

    11m

    ;)1m(

    111

    m11

    m1m

    ;)1m(

    111

    mm1

    m11

    ======

    Do , nghim ca h l

    =

    ==

    ==

    = 1

    Ax;1

    Ax;1

    Ax 31

    22

    11

    * Nu m = 1 khi ma trn b sung c dng

    =

    0:000

    0:000

    1:111

    1:111

    1:111

    1:111

    A~

    Suy ra r(A) = 3n1)A~

    (r =

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    43/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    43

    H x1 + x2 + x3 = 1 Rx,x;xx1x 21213 =

    Vy h c nghim X = ( ) R,;;;1

    4. H phng trnh tuyn tnh thun nht

    nh ngha 6. H phng trnh tuyn tnh thun nht l h phng trnh tuyn tnh ccc h s t do bng khng, tc l h c dng

    11 1 12 2 1n n

    21 1 22 2 2n n

    m1 1 m2 2 mn n

    a x + a x + ... + a x = 0

    a x + a x + ... + a x = 0

    ..................................................

    a x + a x + ... + a x = 0

    (IV)

    Nhn xt.

    + H (IV) lun c nghim l x1 = x2 = = xn = 0. Nghim ny c gi l

    nghim tm thng ca h (IV).

    + H (IV) c nghim duy nht ( l nghim tm thng) r(A) = n.

    + H (IV) c nghim khng tm thng r(A) < n.

    + H thun nht vung (h c s phng trnh bng sn) c nghim khng tm

    thng khi v ch khi det(A) = 0.

    V d 1. Gii v bin lun h phng trnh sau

    3x + y + 10z = 0

    2x + ay + 5z = 0

    x + 4y + 7z = 0

    Gii

    y l h thun nht vung. Ta c

    det(A) =

    3 1 10

    2 a 5

    1 4 7

    = 11(a + 1)

    + Vi a -1, det(A) 0 nn h cho ch c nghim tm thung x = y = z = 0.

    + Vi a = -1, h cho trthnh

    3x + y + 10z = 0

    2x - y + 5z = 0

    x + 4y + 7z = 0

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    44/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    44

    V3 1

    2 -1= - 5 0 nn h cho tng ng vi h

    3x + y + 10z = 0

    2x - y + 5z = 0

    3x + y = -10z

    2x - y = -5z

    5x = -15z x = -3z y = 2x + 5z = - z

    Vy, vi a = -1, h cho c v s nghim l

    x = -3t

    y = -t

    z = t

    ; t R

    V d 2. Tm m h sau c nghim khng tm thng v tm cc nghim

    =++=+

    =+

    0x)m1(x3x 0xmxx

    0xx)m2(

    321

    321

    21

    Gii

    Cch 1. Dng phng php Gauss

    Ta c, ma trn h s l

    +

    +

    =

    2m3m5m30

    m23m0

    m131

    01m2

    1m1

    m131

    m131

    1m1

    01m2

    A2

    * Nu m + 3 = 0 3m = , ta c

    3)A(r

    100

    240

    m131

    240

    100

    m131

    A =

    nn h ch c nghim tm thng

    * Nu 3m ta c

    +

    m3

    4m3m00

    m3m210 m131

    2m3m5m30m3m210 m131A

    232

    h c nghim tm thng th m3 3m2 4 = 0 2)A(r1m

    2m=

    =

    = .

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    45/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    45

    Khi , h c nghim tm thng

    +) Nu m = 2 th

    000

    010

    131

    A

    Khi h1

    1 2 3 *2

    23

    x x 3x x 0x 0;

    x 0x

    =+ =

    = = =

    +) Nu m = - 1 th

    0004

    310

    131

    A

    Khi h*

    1

    1 2 3

    2

    2 3

    3

    x

    4

    x 3x x 0 3x ; 34x x 0

    4 x

    =

    + = = + = =

    Cch 2.

    V h c s phng trnh bng sn nn ta tnh nh thc ma trn h s A.

    )1m()2m(

    m131

    1m1

    01m2

    A 2 +=

    =

    * Nu

    1m

    2m0A th h c nghim tm thng duy nht

    * Nu

    =

    ==

    1m

    2m0A . Khi h c nghim khng tm thng v s dng phng

    php Gauss ta tm c nghim ca h.

    V d 3. Tm nghim tng qut ca h sau

    =

    =+

    =++

    =+++

    0xx3x2x

    0xx4xx3

    0x2xx3x2

    0xx3x2x

    4321

    4321

    4321

    4321

    Gii

    Ta c ma trn h s cc n

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    46/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    46

    =++

    ++

    0000

    0000

    4570

    1321

    0000

    4570

    4570

    1321

    1321

    1413

    2132

    1321

    A2121

    41

    31

    dddd2

    dddd3

    Suy ra r(A) = 2 < n = 4 nn h c v s nghim. Chn x3, x4 lm n t do v x1, x2 l ncbn. Khi , h trthnh

    =

    +=++=

    =++

    =+++

    432

    434321

    432

    4321

    x7

    4x

    7

    5x

    x7

    3x

    7

    11xx3x2x

    0x4x5x7

    0xx3x2x(x3, x4 tu )

    Vy nghim tng qut ca h R,;;;7

    4

    7

    5;

    7

    3

    7

    11

    + .

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    47/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    47

    TON CAO CP 2

    Chuyn 3. GII HN, LIN TC VI PHN, TCH PHN HM 1 BIN

    1. GII HN HM S

    I. Cc khi nim cbn v hm mt bin s

    1) nh ngha:nh x f : X R

    x a y = f x( ) vi , X R X c gi l hm s.

    * Ta gi X l tp xc nh ca hm f x( ) , k hiu D(f); f(X) l tp gi tr ca hm f, k

    hiu R(f); xD(f) gi l bin c lp.

    V d 1: Hm y = 24 x c = =f fD [- , ], R [ , ]2 2 0 4 .

    * Hm chn : Gi s X R , X nhn gc O lm tm i xng. Hm sf x( ) c gi lchn nu =f x f x( ) ( ) x X , l hm l nu = f x f x( ) ( ) x X.

    * Ch : th hm s chn nhn trc tung lm trc i xng. th hm s l nhn gcta O lm tm i xng.

    * Hm l : Hm sf x( ) c gi l hm s tun hon nu T > 0 sao cho

    ff ( x T ) f( x ), x D+ =

    S T nh nht sao cho c ng thc trn c gi l chu k ca hm sf x( ) .

    V d 2: Cc hm s y = sinx, y = cosx l tun hon vi chu k 2 ; cc hm s y = tgx, y= cotgx l tun hon vi chu k .

    Hm n iu: Hm y f x= ( ) c gi l tng (tng ngt) trn khong I Dfnu x1,

    x2 I, x1 < x2 th f(x1) f(x2) (f(x1) < f(x2)); gim (gim ngt) trn I nu x1, x2 I th

    (x1) f(x2) (f(x1) > f(x2)).

    Hm s tng hoc gim trn I c gi l hm n iu trn I.

    Hm b chn: Cho hm s f(x) xc nh trn X. Hm s f(x) c gi l b chn trnnu M : f( x ) M x X; b chn di nu M : f( x ) M x X; b chn

    nu M : f( x ) M , x X.

    2) Hm s hp:nh ngha.

    Cho X, Y, Z R, cho hm s f : X Y, g: Y Z. Khi , hm s h: X Z c nh

    ngha bi h(x):= g(f(x)), x X c gi l hm s hp ca hm s f v g. K hiu l:hay og[ f( x )] ( g f )( x ), x X .

    V d 3. Xt cc hm s = + = +f( x ) x , g( x ) x .22 1 4 Khi :

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    48/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    48

    = + = + +

    = + = + +

    g[ f( x )] f ( x ) ( x )

    f [g( x )] g( x ) ( x )

    2 2

    2

    4 2 1 4

    2 1 2 4 1

    3) Hm s ngc:

    * nh ngha. Cho hai tp X, Y R; cho hm s

    f: X Y

    x a y = f(x)

    Nu tn ti hm s g: Y X tho mn:

    + (g o f)(x) = X1

    + (fo g)(y) = Y1

    th g(x) c gi l hm s ngc ca hm s f(x).

    K hiu: g = f-1

    * Ch :

    1. f: X Y l song nh g = f-1: Y X. Tc f c hm s ngc khi v ch khi fl song nh.

    2. Nu hm s y = f(x) n iu nghim ngt th n c hm ngc

    3. D 1f = Rf, R 1f = Df.

    4. th ca hm ngc y = f-1(x) i xng vi th hm s y = f(x) qua ngphn gic ca gc th nht.

    V d 4. Tm hm ngc ca hm y = 4 x

    Gii. Ta c Df = [0, + ), Rf = [0, + ). Hm y =4 x l hm tng nghim ngt trn Df

    nn n c hm ngc. Rt x theo y, ta c: x y , y= 4 0 , i vai tr ca vx y ta c:hm y 4 x= c hm ngc l y = x4, x 0.

    4) Cc hm s thng gp:. Cc hm s scp cbn

    * Hm s lu tha y = x, l mt s thc cho trc

    f fD R; R R= =

    * Hm s m: y = ax (a>0, a 1)*

    f fD R; R R+= =

    * Hm s logarit: y = logax ( a > 0 v a 1 )*f fD R ; R R+= =

    * Cc hm s lng gic:+) Hm f(x) = sinx

    [ ]f fD R; R 1,1= =

    +) Hm y = cosx

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    49/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    49

    [ ]f fD R; R 1,1= =

    +) Hm y = tgx

    f fD x R / x k ,k Z , R R2

    = + =

    +) Hm y = cotgx{ }f fD x R / x k ,k Z ,R R= =

    * Cc hm s lng gic ngc:

    +) Hm y = arcsinx l hm ngc ca hm s y = sinx trn ,2

    2

    c

    - Min xc nh Dy = [-1, 1]

    - Min gi tr Ry = ,2

    2

    .

    +) Hm y = arccosx l hm ngc ca hm s y = cosx trn [ ]0, c

    - Min xc nh Dy = [-1, 1]

    - Min gi tr Ry = [ ]0, .

    +) Hm y = arctgx l hm ngc ca hm s y = tgx trong ,2

    2

    c

    - Min xc nh Dy = R

    - Min gi tr Ry = ,2

    2

    .+) Hm y = arccotgx l hm ngc ca hm s y = cotgx trong ( )0, c

    - Min xc nh Dy = R - Min gi tr Ry = ( )0, .

    * Hm s scp:

    Ta gi cc hm s scp l nhng hm sc to thnh bi mt s hu hn ccphp ton s hc v php ton hp trn cc hm s scp cbn, v cc hng s.

    5) Mt s hm s kinh t thng gp trong kinh t

    * Hm cung v hm cu:

    Cc nh kinh t s dng khi nim hm cung v hm cu biu din s ph thuc

    ca lng cung v lng cu ca mt loi hng ha vo gi ca hng ha . Hm cung

    v hm cu c dng:

    Hm cung: QS = S(p)

    Hm cu: QD = D(p)

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    50/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    50

    Trong p l gi hng ha; QS l lng cung: tc l lng hng ha ngi bn bng

    lng bn mi mc gi; QD l lng cu: tc l lng hng ha ngi mua bng lng

    mua mi mc gi.

    Khi xem xt m hnh hm cung, hm cu ni trn ta gi thit rng cc yu t khc

    khng i.

    Hm sn xut ngn hn

    Cc nh kinh t hc s dng khi nim hm sn xut m t s ph thuc ca

    sn lng hng ha (tng s lng sn phm hin vt) ca mt nh sn xut vo cc yu

    tu vo, gi l yu t sn xut.

    Khi phn tch sn xut, ta thng quan tm n hai yu t sn xut quan trng l

    vn v lao ng c k hiu tng ng l K v L.

    V d: Hm sn xut dng Cobb Douglas vi hai yu t vn (K) v lao ng(L): = LaKQ

    Hm doanh thu, hm chi ph v hm li nhun

    Hm doanh thu l hm s biu din s ph thuc ca tng doanh thu (TR) vo sn

    lng (Q): TR = TR(Q).

    Hm chi ph l hm s biu din s ph thuc ca tng chi ph sn xut (TC) vo

    sn lng (Q): TC = TC(Q).

    Hm li nhun l hm s biu din s ph thuc ca tng li nhun ( ) vo snlng (Q): )Q(= . Hm li nhun c th xc nh bi )Q(TC)Q(TR = .

    II. Gii hn ca dy s

    1. nh ngha. Ta ni rng dy s {xn} c gii hn l a (hu hn ) nu vi mi s > 0

    nh tu , tn ti mt s t nhin n 0 sao cho nx a < , vi mi n n 0

    K hiu: nnlim x a

    = hoc khinx a n +

    Nu dy {xn} c gii hn l a (hu hn) th ta ni dy ny hi t va . Ngc li, nudy {xn} khng c gii hn, ta ni dy ny phn k.

    V d 1: Xt dy s nx c, n= . Ta c n, x c c c n > = = < 0 0 Vy theo nh ngha

    nlim c c

    += .

    V d 2: ( )knlim k n+= >

    10 0 v khin

    nlim q q

    +=

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    51/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    51

    Ch :+) sao chon n

    nx A n N x A n n

    = + > > 0 00lim ,

    +) sao chon nn

    x A n N x A n n

    = + > < 0 00lim , , .

    V d 3: Cho >k 0 ta c

    khi

    khik

    n

    A

    A n A

    + >= 0, n0N* sao cho n

    n0, k N* th n k nx x .+ <

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    52/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    52

    2. GII HN HM S1. nh ngha:nh ngha 1.Cho hm s f(x) xc nh trong khong (a, b). Ta ni rng f(x) c gi hn l A (hu hn)

    khi x x0, nu vi mi dy {xn} trong (a,b)\{x0} m n 0x x nkhi th dy gi tr

    tng ng {f(xn)} hi tn A.K hiu:

    0xlim

    xf(x) = A hay f(x) A khi x x0.

    nh ngha 2.Cho hm s f(x) xc nh trong khong (a, b). Ta ni rng f(x) c gi hn l A (hu hn)

    khi x x0, nu vi bt k > 0, tn ti s > 0 sao cho vi mi x (a, b) tho mn 0 0 v0x x

    lim g(x)

    =0x

    limx

    h(x) = A

    th0x x

    lim

    f(x) = A.

    Tnh cht 5. Nu ( )0 0;f(x) g(x), x x x , v i > 0 no + v

    0 0x x x xlim f (x) A, lim g(x) B = = th A B Tnh cht 6. Nu

    0 0x x x xlim f (x) A 0 lim g(x) Bv

    = > = th [ ]0

    g(x) B

    x xlim f (x) A

    = .

    3. Gii hn mt pha

    Khi nim x x0 cn c xt trong hai trng hp:

    Th1. x x0, x > x0: tc l x dn n x0 t bn phi ( x x0+).

    Th2. x x0, x < x0: tc l x dn n x0 t bn tri (x x0- ).

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    53/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    53

    Gii hn ca hm s f(x) khi x x0+ v khi x x0

    -c gi tng ng l gii

    hn bn phi v gii hn bn tri ca hm s ti im x0:

    Gii hn bn phi:0x x

    lim+f(x) =

    0

    0

    x xx x

    lim>

    f(x);

    Gii hn bn tri:0x x

    lim

    f(x) =0

    0x xx x

    lim 0), sinx, tgx l cc VCB khi x 0

    Hm s tgx l VCL khi x2

    b) So snh cc VCB

    Cho f(x), g(x) l cc VCB khi x a. Gi sx a

    f(x)lim k

    g(x)=

    i) Nu k = 0 th f(x) c gi l VCB bc cao hn so vi g(x) khi x a. K hiu

    f(x) = 0(g(x)),

    ii) Nu k 0 v hu hn th f(x) v g(x) c gi l nhng VCB cng bc khi x a. K

    hiu f = 0*(g) khi x a.

    c bit, khi k = 1, th f(x) v g(x) c gi l nhng VCB tng ng khi x a v vit: f(x) g(x), x a.

    Nhn xt: Nu p q> > 0 th p qx x= 0( ) .

    Nu [ ]f x h x= 0( ) ( ) , [ ]g x h x= 0( ) ( ) v a l hng s th

    i) [ ]a f x h x= 0. ( ) ( )

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    54/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    54

    ii) [ ]f x g x h x = 0( ) ( ) ( )

    iii) [ ]f x g x h x= 0( ). ( ) ( )

    V d 3 : Vi k>0, khi x 0 ta c: k k k k p k pa x a x a x a x x+ + + ++ + + + =1 2 31 2 3 0... ( )

    V d 4: Cc hm sinx v x l hai VCB tng ng khi x 0 v

    0lim

    x

    sinxx

    = 1.

    V d 5: Cc hm tg2x v sinx l hai VCB cng bc khi x 0, v

    0lim

    x 0

    2lim . .2 2

    2 s

    tg2xsinx inx

    = =x

    tg x x

    x

    c) nh l:

    nh l 1. Hm s f(x) c gii hn l L khi x a khi v ch khi f x L x= + ( ) ( ) , vi

    mi x( ) l hm v cng b khi x a.

    nh l 2. Gis khi x x0, ta c cc cp VCB tng ng:(x) 1(x), (x) 1(x)

    Khi , nux x

    ( x )lim

    ( x )

    01

    1

    tn ti (hu hn hoc v hn) thx x x x

    ( x ) ( x )lim lim

    ( x ) ( x )

    = 0 0

    1

    1

    .V d 6. Tnh0

    limx

    2

    3x + 2x

    sinx + tg x

    Gii. V x + 2x2 x, x 0 v sin2x + tg5 x sin2x, x 0. p dng nh l trn, ta c

    0lim

    x

    25

    x + 2xsin2x + tg x

    =0

    limx

    2xsin2x

    = 2.

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    55/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    55

    3. HM S LIN TC1. nh nghanh ngha 1. Cho hm s f(x) xc nh trn tp hp Df, Ta ni hm s f(x)

    -Lin tc ti im x0Df nu:0

    limx x

    f(x) = f(x0).

    - Lin tc phi ti x0 nu f(x0+)=0

    lim+x x f(x) = .f(x0)

    - Lin tc tri ti x0 nu f(x0-) =

    0

    limx x

    f(x) = f(x0)

    Hm s khng lin tc ti x0 th ta ni hm s gin on ti x .0

    VD 1: Xt tnh lin tc ca hm sx khi x

    f (x)x a khi x

    +

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    56/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    56

    H qu: Nu Nu hm s f (x ) lin tc trn on [a;b] v f(a).f(b) < 0 th tn ti( )c a;b f( c) o.= Tc l phng trnh f( x ) o= c t nht mt nghim thuc ( )a;b .

    O

    f(a)

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    57/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    57

    4 O HM, VI PHN V NG DNGI. o hm v vi phn cp 1:1. Khi nima. o hm ti mt imnh ngha 1:

    Cho hm y = f(x) xc nh trn khong (a, b) v x0 l im cnh thuc khong (a,

    b). Nu tn ti gii hn hu hno

    o

    xx xx

    )x(f)x(fLim

    0

    th gii hn gi l o hm ca hm

    s y=f(x) ti im x0.

    K hiu:f ( x )0 hoc y ( x )0

    nh ngha 2 : Hm s f(x) c gi l hm kh vi ti im x0 nu tn ti s thc k sao

    cho

    f( x ) f( x ) k. x ( x )0 0 = + = + = + = + .

    Khi biu thc k. x c gi l vi phn ca hm s ti x 0 ,K hiu l df( x )0 , tc l: df( x ) k. x0 = = = =

    Ch :

    Nu tn ti gii hnx x

    f ( x ) f( x )lim

    x x00

    0 + + + +

    th n c gi l o hm phi ti x0 k hiu

    l:f ( x )0++++ .

    Nu tn ti gii hnx x

    f( x ) f( x )lim

    x x00

    0

    th n c gi l o hm tri ti x0 k hiu

    l:f ( x )0 .

    c. o hm trn mt minnh ngha: Nu hm sy f( x )==== c o hm ti mi im thuc min X, th quy tc

    cho tng ng mi gi tr x X , mt gi tr xc nh f ( x ) , cho ta mt hm s

    y f ( x ) ==== xc nh trn X. Ta gi hm s ny l o hm ca hm sy f( x )==== trn

    min X.

    V d 1:o hm ca hm sy x 2==== l hm sy x.2====

    o hm ca hm sy sin x==== l hm sy cos x.====

    2. Tnh cht

    nh l 1. Nu hm sy f( x )==== c o hm ti x 0 th n lin tc ti im .nh l2.o hm f ( x )0 l h s gc ca tip tuyn ca ng cong (C): y = f(x) ti

    im M( x ;y )0 0 . V nh vy n cng l so dc ca ng cong (C) ti im

    M( x ;y )0 0 .

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    58/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    58

    3. o hm v vi phn ca cc hm scp cbn: Gio trnh4. Cc quy tc tnh o hm v vi phna) nh l 1. Nu u = u(x), v = v(x) c o hm ti im x0 th ti im :

    (u v) = u v ( )d u v du dv =

    (ku) = k u d(ku) = kdu(uv) = uv + u v d(uv) = vdu + udv

    'uv

    =2

    u v - uv

    v

    (v 0) d(

    uv

    ) = 2vdu - udv

    v(v 0)

    V d 2: Tnh o hm cc hm s sau:

    y x x x4 22 3 4 5= + += + += + += + +

    y x ln x3==== ln x

    yx

    ====

    x sin x cos xy

    x cos x sin x

    ++++====

    b) o hm ca hm s hpnh l: Nu hm su g( x )==== c o hm ti x0 , hm sy f( u )==== c o hm ti

    u g( x )0 0==== th hm sy f( g( x))==== c o hm ti x0 v v c tnh tho cng thc:

    y ( x ) f ( u ).u ( x )0 0 ====

    hay c th vit ngn gn l: x u xy f . u ====

    V d 3: Tnh o hm ca y = cos4xHm s y = cos4x l hm hp ca hai hm cbn y = u4 v u = cosx.

    Theo nh l trn ta c y = 4u cosx)( ) ( = 4u3. (-sinx) = -4cos3x.sinx

    V d 4: ( )sin x sin x sin xe e .(sin x ) e .cos x = =

    5. Tnh bt bin ca biu thc vi phnVi phn cp 1 bt bin qua php i bin

    II. o hm v vi phn cp cao1) nh ngha

    +) Nu hm s y = f(x) c o hm ti mi im thuc khong X th o hm y =

    f(x) l mt hm ca i s x, xc nh trn khong X, do ta c th ly o hm ca

    hm s y = f(x). o hm ca f(x) nu tn ti c gi l o hm cp hai ca f(x), k

    hiu l y, hoc2

    2

    d y

    dx, hoc f(x), hoc

    2

    2

    ( )d f x

    dx.

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    59/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    59

    Tng qut, o hm ca o hm cp (n 1) ca y = f(x) c gi l o hm cp

    n ca hm s. K hiu: y(n), hocn

    n

    d y

    dx, hoc

    ( )nn

    d f x

    dx, hoc f(n)(x).

    Nh vy: y(n) = f(n)(x) = [f(n 1) (x)]

    V d 5. Tnh o hm cp n ca hm s y = sinx

    Gii. Ta c y = cosx = cos(x + 1.2

    )

    y = -sin = sin(x + 2.2

    )

    Gi s, y(n 1) = sin(x + (n -1)2

    ). Ta tnh y(n)

    y(n) = cos(x + (n -1)2

    ) = sin(x + (n -1)

    2

    +

    2

    ) = sin(x + n

    2

    )

    +) Vi phn cp hai ca hm s y = f(x) l vi phn ca vi phn ( cp 1) ca hm , tc ld2y = d(dy)

    Tng qut, vi phn cp n ca hm s y = f(x) l vi phn ca vi phn cp n 1 cahm , tc l

    dny = d(dn 1y)

    Ch .

    * Trong cng thc vi phn dy = ydx, o hm y ph thuc vo x, cn

    dx = x l s gia bt k ca bin c lp x, khng ph thuc x. Do , khi ly vi phn

    theo x th dx c xem nh l hng s. Ta c

    d2y = d(dy) = d(ydx) = dxdy = dx(ydx) = ydx2, dx2 = (dx)2d3y = d(d2y) = d(ydx2) = dx2d(y) = dx2(ydx) = ydx3, dx3 = (dx)3

    Bng phng php quy np, ta c th chng minh cng thc tnh vi phn cp n

    ca hm s y = f(x): dny = y(n)(dx)n = y(n)dxn* Biu thc vi phn cp cao khng c tnh cht bt bin nh biu thc vi phn cp

    1.V d 6. Cho hm s y = x2

    Nu x l bin c lp th d2y = 2dx2Nu x = t2, th y = t4 . Khi d2y = 12t2dt2

    Nu thay dx = 2tdt vo biu thc d2y = 2dx2, ta c d2y = 2(2tdt)2 = 8t2(dt)2 = 8t2dt2 12t2dt2

    2) Cc quy tc tnh o hm v vi phn cp caoa. Quy tc tnh o hm

    * (u v)(n) = u(n) v(n)* (ku)(n) = ku(n)

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    60/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    60

    * (uv)(n) = (n

    k k) (n - k)n

    k = 0C u v (Cng thc Leibnitz)

    b. Quy tc tnh vi phn* dn(u v) = dnu dnv

    * dn

    (ku) = kdn

    u

    * dn(uv) =n

    k n - k kn

    k = 0C d ud v (Cng thc Leibnitz)

    * o hm cp cao ca mt s hm thng gp:

    1)

    2) .

    3) .

    4) ).5) .

    = +

    =

    =

    = +

    = +

    ( n ) -n

    ax ( n ) n ax

    ( n ) n-n

    ( n ) n

    ( n ) n

    ( x ) ( )...( n )x .

    ( e ) a e

    ( n - ) !(ln x ) (- )

    x

    (sin bx ) b sin( bx n

    (cos bx ) b cos( bx n )

    1

    1 1

    11

    2

    2

    III. ng dng ca php tnh vi phnQuy tc Lpitan:nh l: Gi s cc hm s f(x) v g(x) tho mn cc iu kin sau:

    i) Gii hn0

    ( )lim

    ( )x x

    f x

    g xc dng v nh

    0

    0hoc

    (

    0x xlim

    f(x) =

    0x xlim

    g(x) =0 hoc

    0x xlim

    f(x)=

    0x xlim

    g(x)= );

    ii) Tn ti gii hn

    0x x

    f ( x )limg ( x )

    (hu hn hay v hn).

    Khi :

    =

    0 0x x x x

    f( x ) f ( x )lim lim

    g( x ) g ( x )

    V d 1. Tnh2

    2

    2 -lim

    - 2=

    x

    x

    xA

    x

    Gii. Gii hn ny c dng

    0

    0. p dng Quy tc Lpitan ta c:

    ( )

    ( )

    2

    2 2

    2 2 2 24 2 4

    12

    = = =

    x x

    x x

    - x ln - xA lim lim ln

    x -

    V d 2: Tnh+

    =x

    x

    eB lim

    x

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    61/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    61

    Gii hn ny c dng

    . p dng quy tc Lpitan ta c:

    ( )+ +

    = = = +

    xx

    x x

    eB lim lim e

    x

    V d 3: Tnh 30=

    xtgx xC lim

    x

    Gii hn ny c dng

    0

    0. p dng Quy tc Lpitan ta c:

    22

    2 2 20 0

    11

    1 1

    33 3

    = = =x x

    sin xcos xC lim limx cos x x

    Ch .a) Ta c th p dng quy tc Lpitan nhiu ln, tc l:

    Nu mt ln cn no ca im a, cc hm s f(x) v g(x) c o hm n cp n

    v cc gii hnx a

    f(x)lim

    g(x),

    x a

    f '(x)lim

    g'(x),

    x a

    f ''(x)lim

    g''(x),...,

    ( )

    ( )

    n 1

    n 1x a

    f (x)lim

    g (x)

    c dng v nh

    0

    0( hoc

    ). Khi , nu tn ti gii hn

    ( )lim

    ( )

    (n)

    (n)x a

    f x= A

    g xth ta cng c

    ( )lim

    ( )x a

    f x= A

    g x

    V d 4. Tnh0

    limx -x

    x

    e - e 2xx - sinx

    Gii. Xt f(x) = ex e-x 2x, g(x) = x sinx. Ta cf(x) = ex + e-x 2, g(x) = 1- cosx

    f(x) = ex e-x, g(x) = sinx

    f(x) = ex + e-x, g(x) = cosx

    Ta thy0

    limx

    f(x)g(x)

    ,0

    limx

    f (x)g(x)

    =

    0limx 1

    x -xe + e - 2- cosx

    ,0

    limx

    f (x)g (x)

    =

    0limx s

    x -xe - einx

    c dng

    0

    0,

    0limx

    f (x)g (x)

    =

    0lim

    x -x

    x

    e + ecosx

    = 2. Vy0

    limx

    f(x)g(x)

    =0

    limx

    f (x)g (x)

    = 2.

    b) Quy tc Lpitan vn ng nu cc gii hn c xt trong cc nh l trn l gii hn

    mt pha v trng hp khi x , hoc x .

    V d 5. Tnh0

    limx

    xlnx+

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    62/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    62

    Gii. Ta c xlnx =ln x1x

    Ta thy khi x 0 th lnx - . p dng quy tc Lpitan, ta c:

    0limx xlnx+ = 0limx +lnx1x

    = 0limx + (-x) = 0.

    c) Trng hp

    0x x

    f ( x )lim

    g ( x )khng tn ti th cha th kt lun g v s tn ta ca gii hn

    0

    ( )lim

    ( )x x

    f x

    g x.

    V d 6: Xt gii hn+

    +

    x

    sin x xlim

    x

    Ta thy ( )( )

    ( )+ = +

    1sin x x cosxx khng c gii hn khi

    +x .

    Trong khi + +

    + = + =

    1 1x x

    sin x x sin xlim lim

    x x

    d) Ngoi vic dng quy tc Lpitan kh cc dng v nh0

    0v

    , quy tc Lpitan

    cn c dng kh cc dng v nh khc nh - , 0, , 00, 1, 0 bng cch

    chuyn v hai dng v nh trn.

    V d 7. Tnh1

    1 1lim -

    ln - 1

    x x x

    (c dng v nh - )

    Gii. Ta c

    1

    1 1

    1

    x

    lim -ln x x -

    =1

    1

    1x

    x - - ln xlim

    ( x - )ln x=

    x 1

    11

    1 +

    -xlimx -

    ln xx

    =1

    1

    1 +x

    x -lim

    x ln x x -=

    1

    1

    1 1 + +xlim

    ln x=

    1

    2.

    V d 8. Tnh

    1

    x

    2+

    ln xlim - arctgx (c dng v nh 00)

    Gii.t y =

    1ln-

    2

    x arctgx , ta c

    lny =ln( )

    2lnln

    =

    arctgx

    yx

    (c dng v nh

    )

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    63/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    63

    Theo quy tc Lpitan, ta c

    xlim ln+

    y = limx+

    21 1

    .1-

    21

    + xarctgx

    x

    = limx+

    21

    2

    +

    +

    x

    x

    arctgx= lim

    x+

    2

    2

    2

    1 -

    (1 )1

    1

    +

    +

    x

    x

    x

    =2

    2

    1 -lim 1

    1+=

    +x

    x

    x.

    T suy ra -1lim+

    =x

    y e = 1e

    V d 9. Tnh2

    0

    cot g x

    xlim(cos x ) (dng ( )1 .

    Gii. Trong trng hp ny:

    y = (cosx)cotg2

    x

    lny = cotg2x.ln(cosx)Ta c

    0lim (ln )x

    y

    =0

    limx

    cotg2x.ln(cosx) =0

    limx

    ln(c

    x2osx)

    tg(dng

    0

    0) =

    0limx

    2

    tgx1

    2tgx.cos x

    =0

    limx

    2 1

    2 2

    =

    cos x

    V d 10. Tnh1x

    x +l im x

    (dng 0 )

    Gii. Ta c:

    y =1xx lny =

    1

    xlnx lim

    x+(lny) = lim

    x+

    lnxx

    (dng

    ) =

    1lim

    x x+= 0.

    1x

    x +l im x

    = limx+

    y = e0 = 1.

    V d 11. Tnhx 0lim

    +xlnx ( > 0) (dng 0. ).

    Gii. Ta c

    x 0lim

    +xlnx =

    x 0

    ln xlim

    1x

    += 10

    2

    1

    + xxlimx

    x

    =

    x 0

    xlim

    + = 0.

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    64/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    64

    5. TCH PHN HM MT BIN S

    I. Tch phn bt nh:1. Khi nim nguyn hm* nh ngha:

    Hm s F(x) c gi l nguyn hm ca hm s f(x) trn mt khong (a, b) nu:F(x) = f(x), hay dF(x) = f(x)dx, ( , )x a b

    V d 1. Hm s sinx l nguyn hm ca hm s cosx trn R, v (sinx) = cosx , vi mis thc x.

    nh l:Nu F(x) l mt nguyn hm ca f(x) trn khong (a, b) th:

    i) F(x) + C, vi C l mt hng s bt k, cng l nguyn hm ca hm s f(x).

    ii) Ngc li, mi nguyn hm ca hm s f(x) u biu din c di dng F(x) +C, vi C l mt hng s.

    2. Tch phn bt nha) nh ngha:Tch phn bt nh ca hm s f(x) l biu thc nguyn hm tng qut F(x) + C, trong F(x) l mt nguyn hm ca hm s f(x) v C l hng s bt k.K hiu:

    ( ) ( )= +f x dx F x C

    V d 2: += Cxcosxdxsin b)Tnh cht:

    * ( )

    '

    f (x)dx f (x)= hay ( )d f (x)dx f (x)dx= ;* '( ) ( )F x dx F x C = + hay ( ) ( )dF x F x C = + ;

    [ ]f (x) g(x) dx f (x)dx g(x)dx =

    * kf (x)dx k f (x)dx, k= l hng s.c) Cng thc tch phn cbn:

    1) kdx = kx + C

    2) x dx =

    1

    , khi -11ln | | , khi = -1.

    +

    + + +

    x

    C x C

    3) xa dx =xa

    lna+ C (a > 0, a 1)

    c bit xe dx = ex + C

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    65/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    65

    4) sin xdx = -cosx + C

    5) cos xdx = sinx + C

    6)2

    dx

    cos

    x= tgx + C

    7)2

    dxsin x

    = -cotgx + C

    8)2

    dx

    1 + x = arctgx + C = -arccotgx + C

    9)2

    dx

    1 x = arcsinx + C = - arccosx + C

    10)( )d cos x

    tgxdx ln | cos x | Ccosx

    = = +

    11)

    dsinx

    cotgxdx sinx= = ln|sinx| + C3. Cc phng php tnh tch phna) Phng php bin i: bin i, nhn lin hpb) Phng php i bin: Hai dng i bin sb) Phng php tch phn tng phn:Cng thc tch phn tng phn: Cho u(x) v v(x) l cc hm s c o hm lin tc.

    Khi , ta c

    = udv uv vdu Cc dng tch phn tng phnd) p dng: S dng cc phng php trn, ta c th d dng tnh c cc tch phncbn sau:

    V d 3.2 2

    1 x= arctg + C

    a a+ x

    dx

    a, (i bin x = atgt).

    V d 4.2 2

    1 + x= ln

    2a a - x- x

    dx a

    a+ C.

    II. Tch phn cc hm thng dng1. Tch phn ca cc phn thc hu tnh ngha. Mt phn thc hu t l mt hm s c dng:

    R(x) = 0 1 m

    0 1 n

    b + b + ... + b( )=

    ( ) + a + ... + a

    m

    n

    x xP x

    Q x a x x

    vi ai, bi R v an, bn 0.

    - Nu m < n th R(x) c gi l phn thc thc s.- Nu m n th R(x) c gi l phn thc khng thc s.

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    66/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    66

    Nu R(x) khng l phn thc thc s th bng cch chia t cho mu ca R(x) thbao gita cng c th biu din R(x) di dng:

    R(x) = f(x) + R1(x)trong f(x) l mt a thc, cn R1(x) l mt phn thc thc s.

    a) Tch phn cc phn thc n gin:

    Dng 1: I =ax

    dx 1= ln|ax + b| + C+ b a

    , a 0

    Dng 2: I =dx

    .(ax k k - 1

    1 1= + C

    a(1 - k)+ b) (ax + b)( a 0 , k = 2, 3, )

    Dng 3: I =2

    dx

    x 2- a=

    1 xln

    2a

    - a+ C (a 0)

    x + a>

    Dng 4: I =2

    dx

    x 2+ a=

    1

    a

    xarctg + C (a 0)

    a>

    Dng 5: I =2

    1dx

    ax + bx + c=

    2

    2

    dtk ,

    tdu

    ,u

    22

    22

    nu = b - 4ac 0-

    nu = b - 4ac 0+

    0, t 2ax + bx + c = t - x a hoc t + x a

    +) Nu c > 0, t

    2

    ax + bx + c = tx + c hoc tx - c +) Nu tam thc ax 2 + bx + c c hai nghim phn bit x1, x2. Khi

    ax 2 + bx + c = a(x x1)(x x2)

    th ta t 2ax + bx + c = t(x x1).

    V d 4. Tnh tch phn I = 2x dx+ 2x + 2

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    70/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    70

    Gii.t 2x + 2x + 2 = t x x2 + 2x + 2 = (t x)2

    x =2t - 2

    2(t + 1) dx =

    2(tdt

    2(t 2+ 2t + 2)

    + 1)

    Khi :

    I = 2x dx+ 2x + 2 = [t dt2(t

    2 2

    2t - 2 (t + 2t + 2)

    - ]2(t + 1) + 1)

    =41 (t

    dt4 3

    +4)

    (t + 1)

    S dng ng nht thc:t4 + 4 = [(t + 1) - 1]4 + 4 = (t + 1)4 4(t + 1)3 + 6(t + 1)2 4(t + 1) + 5

    Ta tnh c I

    f) Dng R(x, )dx2 2a x+ , vi a > 0

    t x =

    atgt,

    - t 0-x - a + -x - b, nu x + a < 0 v x + b < 0.

    3. Tch phn ca mt s biu thc lng gic

    a) Xt tch phn I = R(s inx, cosx)dx +) Phng php chung:

    t t = tgx

    2( - < x < ) x = 2arctgt, dx =

    2dt

    1 2+ t

    Sau , ta c th p dng cc cng thc

    sinx = 2t1 2+ t

    , cosx = 11

    2

    2- t+ t, tgx = 2t

    1 2- t

    V d 1.

    a) Tnh I =dx

    1 + sinx + cosx

    b) Tnh I =dx

    3cosx - 5

    +) Mt s trng hp c bit:- Nu R(-sinx, cosx) = -R(sinx, cosx) th t t = cosx

    -Nu R(sinx, -cosx) = -R(sinx, cosx) th t t = sinx-Nu R(-sinx, -cosx) = R(sinx, cosx) th t t = tgx

    V d 2: Tnh

    a)I = 4sin x.c xdx3os

    b) I =2

    dx

    sin x 2s x2inx.cosx-cos+(t t = tgx)

    b) Cc tch phn dng: sinax.cosbxdx, cosax.cosbxdx, sinax.sinbxdx D dng tnh c cc tch phn bng cch bin i tch thnh tng:

    sinax.cosbx = 1 (sin(a2

    + b)x + sin(a - b)x)

    cosax.cosbx =1

    (c (a2

    os + b)x + cos(a - b)x)

    sinax.sinbx =1

    (c (a2

    os - b)x - cos(a + b)x)

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    72/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    72

    V d 3. Tnh sin2xcos5xdx .

    c) Dng msin xc xdxnos ; m, n N, m, n chn v m2 + n2 0.

    Ta s dng cc cng thc h bc:

    sin2x =1 - cos2x

    2

    cos2x =1 + cos2x

    2.

    V d 4. Tnh I = 2sin x.c xdx4os

    III. Tch phn xc nh

    1. nh ngha = b

    a

    I f( x )dx

    Khi , f(x) c gi l kh tch trn [a, b] v vit f K[a, b].

    * Ch : Tch phn xc nh ca mt hm s f(x) kh tch trn [a, b] l mt s xc nh(trong khi tch phn bt nh ca f(x) l hm s ca bin s x). Do , tch phn xc nh

    khng ph thuc vo bin s di du tch phn (ta c th dng ch s bt k thay cho

    x): ( )b

    a

    f x dx =b

    a

    ( ) = f(t)dt = ... b

    a

    f u du

    *nh l tn ti tch phn xc nh.

    Nu f(x) lin tc trn on [ ]a;b th f kh tch trn [ ]a;b

    2. Cc tnh cht cbn ca tch phn xc nh:TC1: Nu hm s f(x) kh tch trn on [a, b] th

    b

    a

    f(x)dx = -a

    b

    f(x)dx

    TC2: Nu f(x) kh tch trn on cha c ba im a, b, c thb c b

    a a c

    f (x)dx f (x)dx f (x)dx= +

    TC3: Nu cc hm s f(x), g(x) kh tch trn on [a, b] thb b

    a a

    [ ( ) g(x)]dx = f(x)dx g(x)+ + b

    a

    f x dx ,

    Nu hm s f(x) kh tch trn on [a, b] thb b

    a a

    kf (x)dx k f (x)dx=

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    73/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    73

    TC4: Cho f, g kh tch trn [a, b], nu f(x) g(x), x [a, b] thb

    a

    f(x)dxb

    a

    g(x)dx.

    TC5: (nh l v gi tr trung bnh) Nu f(x) lin tc trn [ ]a;b , th c (a, b) :

    b

    a

    f(x)dx = f(c)(b - a)

    3. Cch tnh tch phn xc nha) Mi lin h gia tch phn xc nh v nguyn hm

    Cho f(x) lin tc trn [a, b] x [a, b], f(t) cng kh tch trn [a, x]

    (x)x

    a

    = f(t)dt, x [a, b]

    Vi mi x X, tch phn (x) l mt s xc nh, do (x) l mt hm s ca

    cn trn x. Ta gi hm s ny l hm cn trn.

    nh l 1. (nh l vo hm ca hm cn trn)Nu f lin tc trn khong X v a Xth ti mi im x X ta c:

    ' (x) =

    'x

    a

    f(t)dt

    = f(x).

    b) Cng thc Newton-Leibnitznh l 2. Nu hm f(x) lin tc trn [a, b] v F(x) l mt nguyn hm ca f(x) trongon , th

    b

    a

    f(x)dx =ba

    F(x) = F(b) F(a)

    Mt s tnh chtChng minh rng

    TC1: Nu f kh tch trn [-a, a] v l hm s chn th:a a

    a 0

    f (x)dx 2 f (x)dx =

    Nu f kh tch trn [-a, a] v l hm s l th:a

    af (x)dx 0

    =

    TC2: Nu f l hm lin tc trn R v tun hon vi chu k l T tha

    a

    + T T

    0

    f(x)dx = f(x)dx

    TC3: Nu f kh tch trn [-, ] v l hm chn th

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    74/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    74

    x

    f(x)dx

    a 0= f(x)dx

    + 1

    , a > 0.

    TC4: Nu f [0, 1]

    2

    0

    f (s2

    0

    inx)dx = f(cosx)dx .

    TC5: Nu f kh tch trn [a, b] v f(a + b x) = f(x) thTC6: Nu f kh tch trn [a, b] v f(a + b x) = -f(x)

    b

    a

    f(x)dx = 0.

    TC7: Nu f kh tch trn [0, 2a] vi a > 0

    2a

    0

    f(x)dx =a

    0

    [f(x) + f(2a - x)]dx .

    4. Cc phng php cbn tnh tch phn xc nh

    a) Phng php bin ib) Phng php i bin s

    Tnhb

    a

    f(x)dx , vi f(x) lin tc trn [a, b]

    Dng 1.i bin x = (t), vi gi thit:

    * (t) c o hm lin tc trn [, ]

    * [, ] [a, b]

    * ( ) = a, ( ) = b

    Khi b

    a

    f(x)dx (t)dt'= f[ (t)]

    V d 1. Tnha

    2 2

    0

    x a dx2- x

    Gii. t x = asint dx = acostdt

    Vi x = 0 t = 0

    Vi x = a t =

    2

    a2 2

    0

    x a dx2- x =

    2

    2 2

    0

    (a sin t)(ac tc tdt2

    4 2 2

    0

    ost)(acostdt) = a sin os

    =4a

    4

    2

    2

    0

    sin 2tdt =4a

    8

    2

    0

    (1 dt- cos4t) =4a

    8

    2

    0

    sin4t)1

    (t -4

    =4a

    16

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    75/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    75

    Dng 2.i bin t = (x), vi gi thit

    * (x) n iu nghim ngt v c o hm lin tc trn [a, b]

    * f(x)dx tr thnh g(t)dt, trong g(t) l mt hm s lin tc trong [ (a), (b) ]

    hoc [ ](b), (a) th

    b

    a f(x)dx

    (b)

    (a)= g(t)dt

    V d 2. Tnh I =1

    21

    dx

    x - 2xcos + 1 (0 < )

    Gii.1

    21

    dx

    x - 2xcos + 1 =

    1

    21

    dx

    (x ) 2

    - cos + sin

    t t = x - cos dt = dx,

    Vi x = -1 t = -1 - cos, x = 1 t = 1- cos

    Vy I =1

    1 - cos

    2 2- cos

    dtt + sin

    =

    1

    1 - cos

    - cos

    1 tarctg

    sin sin =

    1

    sin (arctg

    1

    - cossin

    + arctg1

    + cossin

    )

    V1

    sin

    - cos=

    2 2sin2

    sin = tg

    2,

    1

    + cossin

    =

    2c

    2sin

    2os= cotg

    2

    I = 1sin

    ( 2

    + -2 2

    ) = 2sin

    c) Phng php tch phn tng phn:Cho u(x), v(x) l cc hm s c o hm lin tc trn [a, b]. Khi , ta c

    b

    a

    udv =ba

    uv -b

    a

    vdu

    V d 3. Tnh I =3

    0

    dxx

    arcsin1 + x

    Gii. t u = arcsin x1 + x

    , dv = dx du = 12 x(1 + x)

    dx, v = x

    p dng cng thc tch phn tng phn, ta c

    I =3

    0

    xx

    arcsin1 + x

    -3

    0

    xdx

    2(1 + x) x= - 23

    20

    ( x ) d x

    1 )+ ( x

    = -3

    0

    d x +3

    20

    d x

    1 )+ ( x

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    76/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    76

    = -3

    0x +

    3

    0arctg x = - 3 +

    3=

    4

    3- 3

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    77/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    77

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    78/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    78

    Chuyn 4. PHP TNH VI PHN HM NHIU BIN S V NG DNG

    1. GII HN HM NHIU BIN SI. Cc khi nim1 nh ngha:

    nh ngha 1: Xt khng gian Euclide n chiuRn = {M = (x1, x2, ..., xn)|xi R, i = 1, n}

    Ly M0 = (x 01 , x02 , ..., x

    0n ), M = (x1, x2, ..., xn), N(y1, y2, ..., yn) R

    n, D Rn

    Khong cch gia hai im M v N: d(M, N) =n

    2i

    i 1

    (x )i- y=

    Cho dy im {Mk (xk1 , x

    k2 , ..., x

    kn )} D. Ta ni dy im {Mk} dn ti M0 khi k

    , nu kklim d(M , ) 00M

    =

    K hiu: kklimM = M0, hay Mk M0, k Ta c

    Mk M0 d(Mk, M0) =n

    k 2i

    i 1

    (x )0i- x=

    0 k 0i ix x , i = 1,n .

    Hnh cu tm M0, bn knh r (r > 0) trong Rn, k hiu l S(M0, r):

    S(M0, r) = {M Rn: d(M0, M) < r}

    S(M0, r) cn c gi l r_ln cn ca im M0.

    Mi tp trong Rn cha mt r_ln cn no ca im M0c gi l mt ln cnca im M0.

    M0c gi l im bin ca D nu mi ln cn ca im M0 va cha nhngim thuc D v va cha nhng im khng thuc D.Ch .im bin ca tp D c th thuc D, cng c th khng thuc D.

    Tp hp tt c nhng im bin ca D c gi l bin ca n.

    Tp D Rnc gi l tp ng nu n cha mi im bin ca n.

    im M D c gi l im trong ca D nu r > 0, S(M, r)

    D.

    Tp hp D c gi l mnu mi im ca n u l im trong.

    nh ngha 2. Cho D Rn, nh x f : D R

    xc nh bi M = (x1, x2, ..., xn) D a f(M) = f(x1, x2, ..., xn)c gi l hm s ca n bin s xc nh trn D.

    +) D c gi l min xc nh ca hm s f

    +) x1, x2, ..., xnc gi l cc bin sc lp.

    +) {f (D) , , ) : , , )1 2 n 1 2 nR| (x x ..., x D f(x x ..., x = }= c gi l min gi tr

    ca f.

  • 8/3/2019 Bai Giang Toan Kinh Te Quang 2012

    79/94

    ThS Phng Duy QuangTrng Khoa Cbn Trngi hc Ngoi Thng H ni

    79

    V d 1. Hm s )2 2 2f(x, y, z) = 1 - (x + y + z c tp