BASHKIMI EVROPIAN

Erlet Shaqe

Bashkimi Evropian

BE bën pjesë në projektet më të rëndësishme të paqes në gjithë historinë. Pas luftrash të panumërta, brenda një periudhe shumë të shkurtër kohore, u arrit, që në kontinentin e vogël të vendosej paqja përmes integrimit. Ata, që dikur ishin armiq, bashkëpunojnë tani ngushtë me njëri tjetrin në pothuaj të gjitha fushat. Konfliktet zgjidhen me anë bisedimesh. Kjo është një arsye, që BE ka gjetur në mbarë botën vlerësimin e një shembulli për bashkëpunimin rajonal dhe të modelit për politikën e shekullit XXI.

Edhe ata, që nuk dinë shumë rreth BE, dinë të paktën që ai është në një farë mënyre i komplikuar. Mes mësuesve/eve të politikës tema e Evropës shkakton zakonisht reflekse mbrojtjeje. Për asnjë temë tjetër nuk është aq e vështirë të rekrutosh dhe motivosh pjesëmarrës. E nëse kemi parasysh, se sa e madhe është rëndësia e BE për të gjithë qyetarët/et, atëherë ky është natyrisht një fakt shqetësues.

Probleme në përçimin e BE

Kompleksiteti i sistemit të BE është me siguri një arsye kyçe, pse është kaq i vështirë përçimi i BE. Por ka edhe probleme të tjera:

BE ndryshon vazhdimisht. Sa arrijmë të informohemi rreth ndryshimeve kontraktuale, vendeve në parlament dhe ponderimit të votave në Këshillin e BE, ka ndryshuar sërish çdo gjë. Libri im metodik në fakt sapo është botuar, por ja që nuk është më aktual.

BE është delja e zezë. Të gjitha vendimet e papëlqyeshme i atribuohen BE. Por që në këtë proces vendimmarrjeje kanë marrë pjesë të gjitha shtetet anëtare me qeveritë e tyre, kjo anashkalohet. Ndaj BE ka një imazh të keq. E kush nuk i njeh të gjitha legjendat e paragjykimet për "ata të Brukselit".

BE është krejt ndryshe nga gjithçka tjetër, që ne njohim. Nuk e fusim dot në ndonjë nga sirtarët tanë. Nuk e vendosim dot në një kategori të njohur për ne. Ai nuk është as një organizatë ndërkombëtare "normale", as nuk funksionon si sistemi ynë politik kombëtar.

Rëndësia e BE

Në kuadër të këtij kapitulli duam të marrim pak kohë për të menduar rreth objektit, me të cilin kërkojmë të merremi, sistemit politik të BE. Pra, përse duam të merremi me BE, çfarë e bën atë interesant dhe të rëndësishëm? Cilat janë kërkesat, që duhen përmbushur gjatë përballjes më këtë strukturë kaq të veçantë?

Një pikë e parë që e bën BE kaq interesant, është rëndësia e tij praktike e jashtëzakonshme: ai përcakton jo vetëm politikën dhe ekonominë, por edhe të përditshmen e qytetarëve në gjithnjë e më shumë fusha. Si shembull për këtë mund të marrim vënien në përdorim të monedhës euro si mjet pagese në datën 1.1.2002.

Fushat e politikës 1950 1957 1968 1993 2007

Tregu i brendshëm/lëvizja e lirë

Lëvizja e lirë e mallrave dhe shërbimeve 1 2 3 4 4

Lëvizja e lirë e kapitalit 1 1 1 4 4

Lëvizja e lirë e personave 1 2 3 4 4

Rregullat e konkurrencës 1 2 3 4 4

Standardet mjedisore 1 2 2 3 3

Rindarja/shpërndarja e financave

Politika agrare 1 1 4 4 4

Politika rajonale 1 1 1 3 3

Kërkimet shkencore dhe zhvillimi 1 1 2 2 2

Politika sociale 1 1 1 2 2

Sistemi arsimor 1 1 1 1 2

Politika në sistemin e banimit 1 1 1 1 1

Politika monetare dhe fiskale

Përcaktimi  i përqindjeve të interesit 1 1 2 3 4

Nxjerrja e valutës 1 1 1 1 4

Përcaktimi i përqindjes së tatimit mbi të ardhurat 1 1 1 1 1

Politikat e brendshme dhe ato ligjore

Politikat e migracionit dhe të azil-kërkimit 1 1 1 2 3

Mbrojtja e të drejtave të qytetarëve 1 1 1 2 3

Sistemi policor dhe rendi publik 1 1 1 2 2

Politika e Jashtme

Politika e tregtisë me jashtë 1 1 3 4 4

Politika e mbrojtjes 1 1 1 1 2

Ndihma për zhvillim 1 1 1 3 3

Ndërkohë jemi në stadin, kur sistemi politik i një shteti anëtar nuk mund të kuptohet pa njohur BE. Vendimet e rëndësishme nuk merren më vetëm në kryeqytetet e shteteve anëtare, por në Bruksel, sikurse e bën të qartë edhe tabela e mëposhtme;

Zona ekonomike më e madhe në botë

Rëndësia e BE është rritur edhe për shkak se ai ka ardhur gjithnjë në rritje. Nga një komunitet i përbërë fillimisht prej gjashtë shtetesh anëtare me anë të zgjerimit gradual është arritur te BE-27 i ditëve të sotme, zona më e madhe ekonomike e botës. Në këto kushte nuk përbën ndonjë befasi, që ai është shndërruar në një aktor të rëndësishëm të politikës ndërkombëtare, për shembull në bisedimet e OBT (World Trade Organisation,www.wto.org) ose në misionet e Kombeve të Bashkuara në Bosnje-Hercegovinë dhe Kosovë.

Zgjerimet e BE në një vështrim

 

6 Anëtarë themelimi: 1951/1957 Belgjika, Gjermania, Franca, Italia, Luksemburgu, Hollanda 

9 Zgjerimi në veri: 1973 Danimarka, Britania e Madhe, Irlanda 

12 Zgjerimi në jug: 1981 Greqi, 1986 Portugali, Spanjë 

15 Zgjerimi me shtete të EFTA-s: 1995 Finlanda, Austria, Suedia 

27 Zgjerimi në lindje: 2004 Estonia, Letonia, Lituania, Malta, Polonia, Sllovakia, Sllovenia, Çekia, Hungaria, Qipro, 2007 Bullgaria, Rumania

 

? Kandidatët: Islanda, Kroacia, Maqedonia, TurqiaKandidatë potencialë: Shqipëria, Bosnje-Hercegovina, (Kosova), Mali i Zi, Serbia

 

Sistem juridik unik

Kuadri ligjor i BE vepron - sipas vendimeve të Gjykatës Evropiane në vitet '60 - drejtpërsëdrejti në vendet anëtare. Në këtë mënyrë sistemi juridik i BE është unik në fushën e politikës ndërkombëtare. Dhe BE ia detyron rëndësinë e vet të jashtëzakonshme, jo më pak se të tjerave, edhe integrimit përmes ligjit. Krahas kësaj ai është edhe organizata e vetme ndërkombëtare, që ka një parlament të vetin të zgjedhur drejtpërsëdrejti nga qytëtarët/et e BE (më shumë rreth veçorive të BE në Kapitullin "Çfarë është BE?").

BE është i rëndësishëm edhe për qytetarët e vendeve jo-anëtare

Që BE ka një rëndësi të jashtëzakonshme për qytetarët/et e shteteve anëtare, kjo duket edhe nëse u hedhim një vështrim gazetave (edhe pse në to gjithesi shkruhet më pak rreth BE, se sa do të duhej, nisur nga rëndësia e tij). Por që BE luan një rol shumë të madh edhe për qytetarët e vendeve të tjera, kjo është më pak e njohur. E gjithë kjo bëhet e qartë në momentin, kur një shtet bëhet anëtar i BE (kandidatë për këtë aktualisht janë Islanda, Kroacia, Maqedonia dhe Turqia; Kandidatë potencialë janë Shqipëria, Bosnje-Hercegovina, Kosova, Mali i Zi dhe Serbia).

Ato, që gabimisht cilësohen si bisedime anëtarësimi, praktikisht nuk është gjë tjetër, vetëm se të ashtuquajturit acquis communautaire, që vendet kandidate duhet të marrin përsipër. Pas këtij termi fshihen më shumë se 80.000 faqe ligjesh! Rreth acquis nuk negociohet, ai duhet të merret si është në sistemet përkatëse kombëtare juridike dhe administrative. Fakti, që në këtë mënyrë shtetet do të ndryshojnë rrënjësisht, është i qartë. E qartë është gjithashtu edhe që anëtarësimi në BE po bëhet gjithnjë e më i vështirë, pasi acquis po bëhet gjithnjë e më i zgjeruar (Informacione rreth politikës së zgjerimit në Serverin mbi BE).

BE ka rëndësi shumë të madhe, pra, jo vetëm për qytetarët/et e shteteve anëtare, por edhe për ata/o të shteve kandidate. Dhe në kuadër të politikës së fqinjësisë së BE ai është duke u zgjeruar. Marrëdhëniet me fqinjët në lindje (Armeni, Azerbaixhan, Gjeorgji, Moldavi, Ukrainë, Bjellorusi) dhe jug (Algjeri, Egjipt, Izrael, Jordani, Liban, Libi, Marok, zona palestineze, Siri, Tunizi) janë duke u bërë gjithnjë dhe më të ngushta, në mënyrë që të garantohet stabiliteti (Informacione rreth politikës së fqinjësisë në Serverin mbi BE).

Shembull për një menaxhim të suksesshëm konfliktesh

Më tej, integrimit evropian meriton t’i kushtohet interes maksimal si një eksperiment i arrirë në menaxhimin paqësor të konflikteve, një aspekt ky, të cilin brezi i ri duket se e ka humbur disi nga sytë. Ndaj këtu duhet të kujtojmë, që shtetet, të cilat sot bashkëpunojnë intensivisht me njëri tjetrin, në një mënyrë unikale dhe kanë krijuar institucione të përbashkëta e zotërojnë tanimë një monedhë të përbashkët, deri në gjysmën e parë të shek. të XX ishin kundërshtarë lufte të përbetuar. Kjo do të thotë gjithashtu, që trajtimi i këtij procesi tranzicioni nga lufta në bashkëpunim mund të na hapë perspektiva të reja në lidhje me premisat për një bashkëpunim paqësor.

Për t’u përmendur është gjithashtu fakti, që BE për shkencën e politikës përfaqëson një objekt veçanërisht atraktiv dhe kureshtje-ndjellës kërkimesh. Ai ndodhet në pozicionin lidhës të disiplinave të pjesshme të kërkimeve të sistemit dhe politikës ndërkombëtare dhe, parë nën lupë, lë të kuptohet, që kufiri mes tyre po daravitet gjithnjë e më shumë.

Nëse vërejmë Zhvillimin e BE, ndryshimet e shpejta të kuadrit kushtetues dhe gjendjes së anëtarëve, lindin një sërë pyetjesh teorike tejet interesante: Cilat janë forcat lëvizëse të këtyre ndryshimeve? Në çfarë drejtimi lëvizin ato? Si mund të perceptohen këto procese nga ana analitike dhe konceptuale? Ka, pra, më shumë se disa arsye për t'u marrë me BE dhe për ta kuptuar atë.

Vështirësitë dhe kërkesat në trajtimin e BE

Kështu kemi mbërritur në pyetjen, se cilat janë ato kërkesa të veçanta, që dalin gjatë trajtimit të BE. Çfarë e bën kaq të vështirë përballjen me të?

Fillimisht këtu kemi të bëjmë me institucione të një natyre krejtësisht të re, të panjohur si prej shtetit kombëtar ashtu edhe prej politikës kombëtare, të cilët bashkëpunojnë në një mënyrë të tillë, e cila gjithashtu nuk ka precedentë dhe përveç kësaj u nënshtrohet ndryshimeve të vazhdueshme. Qoftë edhe vetëm për të krijuar një ide të përgjithshme lidhur me këtë, kërkohet një investim i jashtëzakonshëm.

BE si sistem disanivelesh

Por kjo nuk mjafton. Diagrama e ardhshme lë të kuptohet, që në rastin e BE nuk bëhet fjalë aspak për nja dy institucione të reja, të panjohura nga shteti kombëtar, por për një sistem disanivelesh, pikërisht me tre të tilla. Vetëm të gjitha këto marrë së bashku përbëjnë atë që quhet BE, përcaktojnë politikën e tij dhe vijimësinë e zhvillimit të tij. Ky sistem kompleks disanivelesh luan duke u alternuar në mënyra të ndryshme në fusha të ndryshme politike. Mënyrat e vendimmarrjes, proceset e vendimmarrjes dhe pesha e aktorëve dhe institucioneve të veçanta variojnë shumë në varësi të faktit, se për cilën fushë të politikës bëhet fjalë.

Rreth dobisë së trajtimit të BE

Pas këtij vështrimi përmbledhës të shkurtër, që, të shpresojmë se nuk Jua ka hequr dëshirën, në lidhje me kërkesat e veçanta, që presupozon trajtimi i BE, natyrisht që na ngacmon pyetja, se çfarë do të na sillte të mirë përballja me këtë sfidë intelektuale dhe të vështirë në një masë të konsiderueshme, dhe, se cili është rezultati i pritshëm i gjithë kësaj.

Së pari, Ju do të njiheni me një organizatë, e cila që sot përcakton jetën tonë të përditshme në mënyrë vendimtare, dhe pa njohjen e së cilës Ju nuk do të mund ta kuptonit dhe, ca më pak, të kishit një gjykim Tuajin në lidhje me politikën, qoftë edhe me politikën e bërë brenda kufijve të shtetit Tuaj kombëtar.

Një aspekt shumë i rëndësishëm është fakti që Ju do të njihni politikën në dimensionin e saj institucional, procesual dhe atë të përmbajtjes, sikurse e ndeshim sot gjithnjë e më shumë, pikërisht pa një ndarje të qartë mes politikës së brendshme dhe asaj të jashtme. Politika, në fakt, karakterizohet nga një ndërthurje e ngushtë e niveleve të ndryshme, si edhe nga një masë tejet e madhe kompleksiteti. Ju do të njhni fenomenin e ri të "qeverisjes përtej shtetit kombëtar ", në trajtimin e të cilit, dihet, që shkencat politike kanë vështirësi ende të dukshme. Këto vështirësi rrjedhin ndër të tjera nga fakti, që ndarja tradicionale mes disiplinave të Kërkimit Shkencor Krahasues nga njëra anë dhe e Marrëdhëniëve Ndërkombëtare nga ana tjetër, është vendosur në pikëpyetje.

Këtu natyrisht nuk bëhet fjalë për një fenomen, i cili kufizohet vetëm më BE-në. Edhe në aspekte të tjera të pjesshme, qofshin këto funksionale apo rajonale, vihet re një tendencë në rritje për vendosje rregullash në fushën e politikës ndërkombëtare dhe shkenca politike e sheh veten tashmë të përballet me faktin, që shteti kombëtar po humbet gjithnjë e më shumë rolin e një qendre politike vendimmarrëse të padiskutueshme, e cila ndërmerr si e vetme vlerësime autoritare. Një përballje me BE, pra, do t’Ju udhëheqë përtej kufijve të këtij objekti, drejt një problematike themelore të politikës (shkencës politike) së ditëve tona në një mjedis, që ndryshon vazhdimisht e në mënyrë dramatike.

Çfarë është BE?

Sikurse sqaruam në Hyrje, ka një sërë arsyesh, që e vështirësojnë më shumë marrjen me BE: kompleksiteti i tij, fakti që ndodhet në ndryshim të vazhdueshëm, dhe shumë e shumë të tjera.

Por të gjitha këto kalojnë në plan të dytë krahasuar me problemin qendror, pikërisht që BE nuk mund të trajtohet duke u bazuar në kategori të njohura më parë për ne si p.sh. politika e brendshme, politika e jashtme, politika ndërkombëtare.

Gjatë një diskutimi rreth ndryshimeve në informimin mbi politikat e BE, që zhvilluam para pak kohësh me gazetarë nga Evopa Juglindore, një pjesëmarrës e tematizoi këtë pikë si më poshtë:

"Informimi rreth politikës kombëtare është më i thjeshtë, për shkak se një pjesë e konsiderueshme e lexuesve tanë ka të paktën njohuri bazë rreth mënyrës se si funksionon politika kombëtare, dhe di se ç'është një qeveri, një parlament, një parti apo grup interesi dhe se si bashkëveprojnë ato në një proces ligjvënieje. Pra, me fjalë të tjera, ata kanë një model, që u lejon të kategorizojnë dhe kuptojnë lajme dhe informacione të caktuara. Ndërsa në rastin e BE mungon një model i tillë, mungon një bazë e të kuptuarit".

Dhe pikërisht kjo është pika vendimtare: mungesa e të kuptuarit nga ana e qytetarëve dhe qytetareve, pikërisht ai lloj refuzimi për t'u marrë me BE, ka të bëjë drejtpërsëdrejti me faktin, që atyre u mungon një skemë bazë, në mënyrë që të fillojnë të kuptojnë diçka nga kjo strukturë.

Ky kapitull ka për qëllim, që kjo mangësi të mënjanohet. Ne duam të provojmë, që duke u nisur nga një terren kombëtar i njohur tashmë, të kristalizojmë tiparet qendrore të BE dhe të ngremë një model, që do të bëjë të mundur të kuptojmë BE si një fenomen të pavarur të një lloji të ri. Ne duam ta zhvillojmë këtë model në katër hapa:

Hapi 1: Si funksionon një sistem politik?

Hapi 2: Përse modeli ynë nuk është më ai i duhuri.

Hapi 3: BE si sistem disanivelesh

Hapi 4: Dobia e modelit të sistemit disanivelesh

Modeli ynë (i pavetëdijshëm) i politikës

Hapi 1: Si funksionon një sistem politik?

Sa herë që bëhet fjalë për një sistem politik, shumë prej nesh kanë një model në mendje, që ne duam t'Jua kujtojmë këtu. Bazën e tij e formon shteti kombëtar i kufizuar me pjesën tjetër jashtë tij, në të cilin ekzistojnë institucione dhe mekanizma të caktuara. Ne shkencëtarët e politikës e quajmë këtë një "sistem politik". Ky sistem politik formulon ligje të detyrueshme për të gjithë, që rregullojnë bashkëjetesën në një shoqëri. Grafiku i mëposhtëm bën të qartë këtë varësi në një formë tejet të thjeshtëzuar.

Grafiku 1: Përcaktimi i regullave të detyrueshme në një shtet kombëtar

Mekanizmin e paraqitur këtu e gjejmë në të gjitha llojet e sistemeve, si në ato autoritare ashtu edhe në ato demokratike. Por përtej kësaj, sistemet demokratike dallojnë nga fakti, që qytetarët dhe qytetaret marrin pjesë në këtë proces. Ata zgjedhin deputetët në parlament, mund të aderojnë në parti politike dhe/ose grupe interesi, dhe krahas kësaj u ofrojnë mediave të lira mundësinë, që qeveria dhe parlamenti të marrin feedback në lidhje me ligjet e miratuara prej tyre.

Grafiku 2: Shtetet kombëtare demokratike

Ky është modeli, që kanë në mendje - shpesh në mënyrë të pavetëdijshme - pjesa më e madhe e qytetarëve dhe qytetareve, gazetarëve dhe politikanëve, kur bëhet fjalë për BE.

Hapi 2: Përse modeli ynë nuk është më ai i duhuri

Në datën 23 korrik 1952 hyri në fuqi Traktati i Parisit, me anë të të cilit u themelua Komuniteti Evropian për Qymyrin dhe Çelikun (KEQÇ). Ky traktat mes gjashtë shtetesh kombëtare (vendeve të Benelux-it, Republikës Federale të Gjermanisë, Francës dhe Italisë) mundësoi krijimin e një tregu të përbashkët për qymyrin dhe çelikun. Por a bëhej fjalë këtu për një organizatë tjetër ndërkombëtare si kuadër të bashkëpunimit të disa shteteve kombëtare në një fushë të caktuar?

Aspak, KEQÇ ishte diçka e re. Jo vetëm sepse mundësoi një treg të përbashkët, pra më shumë se një zonë e tregtisë së lirë, në një sektor me rëndësi të jashtëzakonshme për kohën, por para së gjithash sepse shtetet pjesëmarrëse në këtë mënyrë u kishin kaluar një pjesë të konsiderueshme të sovranitetit të tyre në këtë sektor institucioneve të sapokrijuara mbikombëtare. Grafiku i mëposhtëm, i cili bazohet në modelin tonë të përdorur deri më tani, e bën veçanërisht të qartë këtë.

Grafiku 3: KEQÇ si organizatë mbikombëtare

Prej grafikut rezulton, se me themelimin e KEQÇ sistemet politike të shteteve pjesëmarrëse e humbën të drejtën e tyre, deri më atëherë ekskluzive, për të vendosur rregulla drejtpërsëdrejti të detyrueshme për qytetarët dhe qytetaret e tyre - gjithsesi fillimisht vetëm për një sektor: qymyrin dhe çelikun. Kjo strukturë ka dallime thelbësore në krahasim me ndikimin shumë të kufizuar të organizatave ndërkombëtare, si p.sh. ajo e Këshillit të Evropës, themeluar pak kohë më parë (1949).

Megjithëse edhe kjo organizatë ka struktura institucionale, që mendohet të lehtësojnë bashkëpunimin e shteteve anëtare me njëri-tjetrin (Komisioni i Ministrave, Asambleja Parlamentare etj.), ajo nuk ka asnjë lloj kompetence për të marrë vendime, që do të ishin direkt të detyrueshme për shtetet pjesëmarrëse apo deri edhe qytetarët dhe qytetaret e tyre. Ndaj KEQÇ e quajmë organizatë mbikombëtare, kurse Këshillin e Evropës organizatë ndërkombëtare.

Ndërsa në fillim kjo situatë e pazakontë qëndroi e kufizuar vetëm në një sektor, kjo gjë ndryshoi në mënyrë rrënjësore në dekadat pasuese, dhe grafiku ynë sot merr këtë pamje:

Grafiku 4: BE sot

Në këtë kontekst lindin një sërë problemesh dhe çështjesh teoriko-analitike por edhe të karakterit praktik. Fillimisht duhet të bëhet e qartë, që analiza e proceseve politike apo e vetë politikës në njërin prej shteteve anëtare pa marrë në konsideratë BE pothuaj nuk është më logjikisht e mundshme. Shumë raporte varësie do të ishin për ne thjesht të pakuptueshme dhe do të na shpinin drejt konkluzioneve të gabuara, për shembull në lidhje me hapësirat e veprimit të qeverive.

Por edhe e anasjellta është e vërtetë. Nëse do të përqendroheshim vetëm te "Brukseli", pra te institucionet e BE, do të linim pas dore faktin, që të paktën disa prej këtyre organizatave, sikurse janë para së gjithash Këshilli i Ministrave dhe Këshilli Evropian, përbëhen nga përfaqësues të shteteve anëtare, performanca e të cilëve përcaktohet në një masë jashtëzakonisht të madhe nga kuadri përkatës kombëtar. Krahas kësaj do të linim jashtë vëmendjes faktin, që vendimet e BE zbatohen nga shtetet anëtare.

Përsa i përket dimensionit praktik, duhet përcaktuar që, edhe pse ka patur ndryshime rrënjësore në lidhje me mënyrën se si merren vendimet politike, shpesh dhe në mënyrë ende të pavetëdijshme merret për bazë modeli i paraqitur në grafikun 2, nëse është fjala për trajtimin dhe gjykimin e politikës.

A e mbani mend fushatën e fundit elektorale në vendin tuaj? A keni dëgjuar atëherë në ndonjë rast nga mediat - për të mos folur për aktorët politikë - që hapësirat e tyre të veprimit janë shumë të kufizuara dhe se vendimet kryesore politike mund të merren vetem së bashku me shtetet e tjera anëtare në kuadër të BE? Krejt e kundërta! Gjatë fushatës keni dëgjuar - njësoj si në kohët e vjetra të shteteve kombëtare sovrane - para së gjithash se çfarë mund të vënë në levizje, të ndryshojnë apo të bëjnë më mirë partitë e ndryshme politike.

Kështu nuk duhet të befasohemi, kur qytetarët dhe qytetaret t'i marrin këto fjalë për kapital dhe të zhgënjehen e zemërohen gjithnjë e më shumë, kur gjërat dalin ndryshe. Dhe në këtë rast zakonisht faji nuk u ngelet politikanëve kombëtarë, por i ngecet BE, të cilin e përfshijnë pa e pyetur në çdo gjë. Por si mund të ndryshohet kjo? Ne jemi të bindur që mund të bëhet vetëm duke përgatitur një model tjetër, i cili të bëjë të kuptueshme për njerëzit varësitë e reja dhe Bashkimin Evropian si një strukturë të llojit të ri mes shteteve kombëtare dhe politikës ndërkombëtare. Dhe pikërisht për një model të tillë do të bëhet fjalë tani.

Hapi 3: BE si sistem disanivelesh

Grafiku i mëposhtëm paraqet modelin e ri, i cili e koncepton BE si një sistem disanivelesh. Në pamje të parë kjo mund të duket gjithçka tjetër përveç se spektakolare, dhe duket sikur nuk përçon pikëpamje të reja. Që ekziston një organizatë me emrin BE, që ka shtete kombëtare dhe që në disa prej tyre pushteti shtetëror ndahet në nivel kombëtar dhe rajonal – sikurse në rastin e Gjermanisë mes Federatës dhe Landeve – këtë me siguri e keni ditur edhe më parë. Por nëse shikoni më me kujdes, duke e krahasuar me modelin e vjetër, dhënë në grafikun 2, mund të dalloni ndryshime thelbësore.

Grafiku 5: BE si sstem disanivelesh

Së pari BE, shtetet anëtare dhe njësitë e tyre rajonale nuk trajtohen më si njësi të ndara, por si një sistem i tërë. Kjo ka pasoja të thella, sikurse do ta bëjmë të qartë me shembullin e referendumit të Irlandës rreth Traktatit të Lisbonës. Në shumë artikuj rezultati i referendumit është cilësuar si "fitore e demokracisë"; një vlerësim sigurisht bindës – nëse do të merrnim për bazë modelin tonë të vjetër të grafikut. Por le ta kalojmë këtë proces edhe njëherë përmes optikës së idesë sonë për BE si një sistem disanivelesh.

Grafiku 6: Referendumi irlandez, i pari refuzues ndaj Traktatit të Lisbonës, parë nga këndvështrimi i BE si sistem disanivelesh

Sikurse mund të shikoni, që këtej rrjedh një imazh krejtësisht i ri. Duke mbajtur parasysh ndërvarësitë lehtësisht të dallueshme brenda për brenda sistemit, pasojat e thella të „Jo!“-së irlandeze bëhen veçanërisht të qarta. Ajo ka penguar përshtatjen e kuadrit institucional të BE me realitetin e 27 shteteve anëtare, duke vonuar dhe penguar në këtë mënyrë edhe anëtarësimin vendeve të Ballkanit Perëndimor, dhe – duke qenë se në rastin e ndryshimeve kushtetuese kërkohet miratimi i të gjithëve - mbivendoset në raport me 23 shtetet e tjera anëtare, të cilat kanë rënë dakord me traktatin në momentin e referendumit. A është kjo një „fitore e demokracisë“?

Me anë të këtij shembulli nuk duam absolutisht të diskutojmë, nëse vendimi i popullit irlandez ishte i drejtë apo i gabuar. Përkundrazi, e përmendëm për të bërë të qartë, që realiteti i ri disanivelesh, që është rezultat i miratimit të herëpas'hershëm të të gjitha shteteve anëtare, na detyron të lëmë mënjanë modelet e vjetra dhe të marrim në analizë të kujdesshme një sërë elementesh, si demokracinë, pjesëmarrjen qytetare por edhe mënyrën e mësimdhënies së politikës. Rreth faktit, që modeli i sistemit disanivelesh mund të kontribuojë në këtë drejtim, dhe rreth mënyrës se si realizohet ky kontribut, do të flasim në pjesën vijuese duke përmendur disa shembuj të tjerë.

Hapi 4: Dobia e modelit të sistemit disanivelesh

Në paragjykimet më të shpeshta rreth BE bën pjesë edhe vlerësimi, sipas të cilit burokratë të huaj të Brukselit të largët – pa njohur fare rrethanat dhe kushtet e përgjithshme në shtetet anëtare, pra edhe pa marrë në konsideratë problemet dhe nevojat e qytetarëve të tyre – marrin vendime, që ndikojnë rëndë në jetën e tyre të përditshme. Një analizë e fakteve mbi bazën e modelit tonë disanivelesh, duke marrë Gjermaninë si shembull, tregon se sa nuk korespondon me realitetin ky (para)gjykim.

Ky gjykim është i gabuar, për arsye se përfaqësuesit e shteteve anëtare formojnë një pjesë përbërëse integrale të institucioneve qendrore të BE, sikurse janë para së gjithash Këshilli i Ministrave dhe Këshilli i Evropës. Krahas kësaj Këshilli Evropian emëron Kryetarin e Komisionit Evropian, i cili nga ana e tij zgjidhet nga Parlamenti Evropian. Dhe kjo përfaqëson vetëm majën e ajsbergut. Veç kësaj shtetet anëtare marrin pjesë drejtpërsëdrejti në vendimmarrjen e BE edhe në nivel administrativ me nëpunësit e tyre në të gjithë sektorët në kuadër të qindra komisioneve të Këshillit dhe Komisionit, duke patur kështu mundësi që të sjellin këtu idetë e tyre – pra edhe interesat e qytetareve dhe qytetarëve të tyre.

Por pjesëmarrja në vendimmarrjen e BE nuk mbetet e kufizuar vetëm në aktorët shtetërorë të shteteve anëtare. Faktorët kombëtarë, joshtetërorë luajnë një rol po aq të rëndësishëm. Edhe pse këta të fundit nuk mund t'i nxjerrin vetë ligjet e BE, ata janë gjithsesi në gjendje të ndikojnë në një masë të konsiderueshme në përmbajtjet e tyre. Le të shohim për këtë një grafik tjetër. Përsa u përket qytetareve dhe qytetarëve të BE, pjesëmarrja e tyre realizohet në momentin, kur ata zgjedhin deputetët për në Parlamentin Evropian, një institucion, që ushtron një ndikim të madh. Krahas kësaj ata kanë edhe mundësinë t'i drejtohen Gjykatës Evropiane – zakonisht nëpërmjet angazhimit të një gjykate kombëtare - vendimet e së cilës, në të shkuarën, e kanë ndikuar dhe ndryshuar në një masë vendimtare sistemin e BE, madje në disa raste kundër vullnetit të shteteve anëtare.

E së fundmi, shumë qytetarë bëjnë pjesë edhe në shoqata (kombëtare), të cilat nga ana e tyre ndikojnë në mënyrë shumë aktive në proceset e vendimmarrjes së BE. Ato përcjellin idetë dhe dëshirat drejtpërsëdrejti në Parlamentin Evropian dhe në Komision, e krahas kësaj zotërojnë kanale të rëndësishme ndikimi përmes anëtarësisë së tyre në shoqatat përkatëse të BE, të cilat gjithashtu u drejtohen zyrave përkatëse në Komision. Në këtë kontekst sigurisht nuk bëhet fjalë për rrugë me një kalim (Lobbying i Komisionit përmes shoqatave), por përkundrazi, Komisioni është i varur edhe nga informacionet, përvoja dhe në disa raste edhe nga angazhimi i grupeve të ndryshme të interesit për vënien në zbatim të rregulloreve dhe veçanërisht udhëzimeve.

Veç kësaj për shoqatat kombëtare ekziston mundësia, që të marrin ndikim të drejtpërdrejtë mbi përfaqësuesit e qeverive të veta kombëtare, të cilat pastaj përmes anëtarësimit të tyre në institucionet e BE mund të çojnë më tej argumentet dhe dëshirat përkatëse. Një strategji që premton sukses të veçantë sidomos, nëse vendoset në mënyrë unanime, pra me fjalë të tjera kur secila prej qeverive të vendeve anëtare ka de facto në dispozicion të drejtën e vetos. Me hyrjen në fuqi të Traktatit të Lisbonës u përforcua ndër të tjera pozicioni i parlamenteve

kombëtare në sistemin disanivelesh si dhe u krijua mundësia e një iniciative qytetare evropiane.

Përmbledhje

Në këtë kapitull  kemi dashur t'Ju tregojmë, se çfarë është BE dhe se si mund ta kuptojmë atë. Ju keni mundur të shikoni, që vështirësitë e shumta që hasen në lidhje me këtë, kanë për shkak faktin, që BE është një sistem i llojit të ri, e megjithatë përpiqemi ta shpjegojmë me modelet e derimëtanishme.

Për këtë arsye Ju paraqitëm një model të ri (disanivelesh), i cili, sipas bindjes sonë, në bazë të së cilës janë shumë vite përvojë në mësimdhënien akademike dhe në arsimimin e të rriturve, mund të ndihmojë për të kuptuar më mirë objektin BE në të gjithë kompleksitetin e vet dhe për të gjykuar në mënyrë të përshtatshme lidhur me të – sikurse u përpoqëm të tregonim me shembullin e burokratëve të largët e të huaj të Brukselit.

Tanimë shtrohet para së gjithash një pyetje, që kërkon përgjigje: Si u arrit të mbërrihej në krijimin – dhe në zhvillimin e mëtejshëm – të një sistemi disanivelesh? Përse shtetet anëtare kanë vazhduar t'i kalojnë BE kompetenca nga të tyret, edhe pse shumë qeveri ankohen vazhdimisht në lidhje me përzierjen e  herpas'hershme të BE në çështjet e tyre? Me fjalë të tjera: Cilat ishin dhe vazhdojnë të jenë forcat lëvizëse të këtij procesi integrimi?

Zhvillimi i BE

Sikurse sqaruam në "Çfarë është BE?", në rastin e BE kemi të bëjmë me një formë të re organizate politike për nga pikëpamja historike, e cila për këtë arsye cilësohet nga shkenca politike si një „sistem sui generis“ (sistem i llojit të vet).

Kësisoj lindin një sërë pyetjesh: Si mundi të formohej ky sistem? Përse ndryshon vazhdimisht ai? Cilat janë shkaqet e këtyre ndryshimeve? Ne na intereson gjithashtu të dimë se përse në disa faza të historisë së BE është shënuar një dinamikë dytësore, ndërkohë që gjatë zhvillimit të BE në faza të tjera është shpalosur një dinamikë, që të habit.

Kështu p.sh. pas Traktateve të Romës të vitit 1957 u deshën tre dekada, deri sa u arrit në Dokumentin e Njësuar Evropian të vitit 1987, i cili shënoi edhe rishikimin e parë të madh të Marrëveshjes. Dhe menjëherë pas kësaj gjërat ecën papritur shumë shpejt, duke vijuar me rishikime të tjera të Marrëveshjes:

1993 Traktati i Mastriht-it 1999 Traktati i Amsterdamit 2003 Traktati i Nisës 2004 Marrëveshja për Kushtetutën (2005 dështoi) 2009 Traktati i Lisbonës

Zhvillimi i BE

Hyrje: Vështrim i përgjithshëm, model analitik dhe përmbledhje e njohurive

Përse nuk po e fillojmë këtë kalim tonin përmes historisë së integrimit evropian direkt me etapën e parë? Ne vendosëm për këtë mënyrë të proceduari, në pamje të parë disi të pazakontë - të prezantojmë që në fillim një vështrim i përgjithshëm, një model analitik dhe përmbledhje të njohurive - pasi ajo ofron një sërë avantazhesh:

Kush interesohet vetëm për aspektet analitike të raportit me zhvillimin e BE, do të gjejë një material përmbledhës të ngjeshur menjëherë pas Kapitullit "Çfarë është BE?" .

Modeli analitik do t'u lehtësojë fillimisht orientimin atyre që duan të përshkojnë etapa të veçanta ose të gjitha etapat, pasi i ndihmon të rendisin tërësinë e fakteve në mënyrë të kuptueshme.

Krahas kësaj kjo mundëson në përzgjedhjen e qëllimshme të etapave apo ngjarjeve të veçanta si shembuj ilustrativë për demonstrimin e varësive të rëndësishme.

Modeli analitik pasqyron esencën e njohurive tona nga trajtimi shkencor më shumë se 30-vjeçar i BE, si objekt, dhe njëkohësisht pikëpamjet bazë në diskutimin teorik rreth integrimit. Ata që kanë nteres për këtë diskutim teorik elektrizues do të gjejnë në librin e Bieling/Lerch,

Teoritë e Integrimit Evropian (Informacione rreth librit tek Amazon), një vështrim përmbledhës të mirë.

Ky tekst ndahet në tre pjesë. Fillimish synohet të jepet sqarim për pyetjet kryesore, që shtrohen në analizën e zhvillimit të BE – enigmat kryesore shkencore, Në mbyllje duam t'Ju prezantojmë faktorët përcaktues më domethënës për procesin e integrimit dhe në një hap të tretë do të tregojmë me anë shembujsh, se si mund të përdoret ky model analize dhe se në ç'gjykim mund të mbërrihet përmes një trajtimi të zhvillimit të BE orientuar nga pyetje të parashtruara.

Përse u krijua një tip i ri organizatash politike?

Enigmat shkencore

Enigma e parë për tu zgjidhur është pyetja, se si me krijimin e Komunitetit Evropian për Qymyrin dhe Çelikun në vitin 1951 (KEQÇ) u mbërrit në krijimin e një forme të re organizatash politike, sikurse nuk ishte njohur ndonjëherë më parë. Ky sistem „sui generis“ karakterizohet nga lidhja mes tipareve të politikës ndërkombëtare - bashkëpunimin mes shteteve kombëtare - dhe atyre të një sistemi politik, i cili përcakton rregulla të detyrueshme për qytetarët brenda kufijve të territorit të vet. Një kusht bazë për krijimin e tij përbën gatishmëria vullnetare e shteteve kombëtare pjesëmarrëse për të hequr dorë nga pjesë të caktuara të sovranitetit të tyre.

Gjithsesi këto të drejta nuk humbasin në këtë proces. Ato thjesht ushtrohen nga organe të reja të krijuara mbi nivelin e shteteve kombëtare. Shtetet anëtare përfaqësohen në një pjesë të këtyre organeve duke mbetur kështu pjesëmarrës në ushtrimin e këtyre kompetencave - vetëm se tanimë së bashku me të tjerë dhe në kuadër rregullash të reja të përbashkëta loje. Pra te KEQÇ gjejmë këtë strukturë bazë, e cila ka mbetur e pandryshueshme deri më sot.

Enigma e dytë: përse procesi i integrimit i nisur me KEQÇ zgjerohej gjithnjë e më shumë, edhe pse motivi i përvojës së drejtpërdrejtë të luftës sa vinte dhe zbehej. Kjo vlen si për numrin e shteteve pjesëmarrëse ashtu edhe për sektorët e përshirë të politikës. në grafikun e

mëposhtëm. Nga ajo hapësirë e vogël në kufirin e jashtëm të shteteve anëtare është bërë tanimë një "grykë" e gjerë. Numri i shteteve anëtare është më shumë se katërfishuar, nga 6 në 27, dhe kandidatët e ardhshëm të personifikuar me Islandën, Kroacinë, vendet e Ballkanit Perëndimor, po presin para derës.

Por ky zhvillim nuk është realizuar në mënyrë të vazhdueshme. Periudha të gjata krize dhe stanjacioni janë alternuar me të tjera, në të cilat është shënuar progres i habitshëm – çka na çon në pyetjen tonë të tretë rreth shkaqeve.

Rezultati i këstij zhvillimi, kuadri rregullator për formësimin e bashkëpunimit, sikurse janë këto aktualisht në Traktatin e Lisbonës, karakterizohet nga një shkallë e gjerë kompleksiteti. Edhe konstitucionalisti më kreativ nuk do të kishte qenë në gjendje për të hedhur në tavolinën e projektimit një strukturë të tillë. Dhe në këtë kontekst lind pyetja - enigma e katërt - se si është e mundur kjo. Për më tepër që ky kompleksitet rëndon në mënyrë të jashtëzakonshme punën praktike në BE dhe përcjelljen e kësaj pune tek qytetarët.

Faktorët pëcaktues të zhvillimit të BE

Faktorët, që kanë përcaktuar zhillimin e BE në më shumë se gjashtëdhjetë vjet, lokalizohen në tre nivele: në nivelin kombëtar dhe ndërkombëtar, të cilët ekzistonin që prej fillimit, si dhe nivelin mbikombëtar, i cili shfaqet fillimisht në formë rudimentare me themelimin e KEQÇ dhe me kalimin e kohës fiton gjithnjë e më shumë rëndësi dhe kompleksitet. Ne dëshirojmë t'ju prezantojmë tani këto nivele, ku duhet theksuar, se kjo përmbledhje përqendrohet vetëm në pak faktorë qendrorë përcaktues pa patur pretendimin e një paraqitjeje të plotë. Gjithsesi së këtejmi rezulton një model, i cili është një instrument tepër i dobishëm në analizën dhe vlerësimin e zhvillimit të procesit të integrimit.

Përsa i përket nivelit kombëtar, këtu interesat dhe strukturat kombëtare përbejnë një faktor përcaktues primar e me rëndësi. Në këta interesa bëjnë pjesë para së gjithash dëshira për një

ndikim sa më të madh të mundshëm në proceset vendimmarrëse si dhe çështja e marrjes në konsideratë në një masë të përshtatshme e problemeve kryesore ekonomike apo e orientimeve bazë të politikës së jashtme të vendit përkatës.

Në strukturat bazë bën pjesë për shembull përcaktimi, nëse bëhet fjalë për një shtet të përqendruar apo për një rend federativ, nëse krahas qeverisë dhe parlamentit ka edhe aktorë të tjerë të rëndësishëm për politikën e BE (si për shembull në Gjermani, Gjykata Federale Kushtetuese) si dhe fakti, nëse dhe deri në ç'masë përfshihen drejtpërsëdrejti qytetarët në formë referendumesh në rast ndryshimesh të Kushtetutës.

Krahas kësaj një rol të rëndësishëm luajnë edhe këndvështrimet e qytetarëve referuar integrimit evropian. Sjellim ndërmend këtu për shembull britanikët apo danezët tejet skeptikë ndaj BE, që e kanë ndikuar vazhdimisht në mënyrë masive sjelljen e qeverive të tyre në çështje të rëndësishme të politikave evropiane. Kjo lidhet edhe me pikën e fundit, që mund të përmendet këtu si faktor ndikues, pikërisht hapësirat e lëvizjes së qeverive që rezultojnë nga interesat, strukturat dhe këndvështrimet e ndryshme kombëtare.

Faktorët përcaktues në nivel ndërkombëtar

Faktorët përcaktues në nivel ndërkombëtar duhen përfshirë me një term të vetëm - sfida të jashtme. Shembuj për këtë ofron ndër të tjera situata menjëherë pas luftës, karakterizuar nga përjetimet e një lufte të tmerrshme, rreziku i perceptuar si kërcënim në fillm të viteve '80 për të rënë pas Japonisë dhe SHBA nga pikëpamja ekonomike, apo fundi i Luftës së Ftohtë.

Një faktor qendror ndikues në nivel mbikombëtar paraqet homogjeniteti përkatësisht heterogjenitetii shteteve anëtare. Një vështrim në gjashtë dekadat e zhvillimit të BE tregon, që një rol qendror kanë luajtur edhe dimensionet apo linjat e mëposhtme të konfliktit, disa prej të cilave kanë vepruar si të tilla që prej fillimit, ndërkohë të tjera janë shfaqur më vonë apo janë bërë më të rëndësishme me kalimin e kohës.

Linjat e konfliktit mes shteteve anëtare

Këtu do të përmendja së pari linjën e konfliktit mes vendeve të pasura dhe atyre të varfra. Kjo linjë ndarjeje nuk është e re, përkundrazi ka qenë një faktor qendror që në mes të viteve ’80. Këtu konfliktet ishin mes vendeve me mirëqenie, si për shembull Gjermania, dhe vendeve më të varfra me strukturë të dobët, sikurse Greqia, Spanja, Portugalia, të cilat përfitonin nga fondet e strukturës dhe të kohezionit në BE. Por kjo linjë është bërë shumë më tepër e rëndësishme pas zgjerimit. Kështu të gjitha shtetet e ardhura rishtaz në datën 1 maj 2004, marrë së bashku, kanë një vlerë mesatare të prodhimit të brendshëm bruto për frymë të popullsisë, e cila nuk është as sa gjysma e mesatares së BE 15!

Për këtë arsye, parë në tërësi, BE 25 duhet ndarë në tre grupe shtetesh: grupi i shteteve në krye të listës, ku bëjnë pjesë shumica e shteteve të BE 15; grupi i mesëm, ai i vendeve më të varfra të BE 15 (Greqia, Portugalia, Spanja) dhe atyre më të mirëqena të sapoanëtarësuara (Qipro, Sllovenia, Malta, Çekia dhe Hungaria), dhe në fund grupi i tretë, ai i vendeve më të

varfra, ku ndër të tjera bëjnë pjesë edhe Rumania dhe Bullgaria. Këtu ka konflikte vetëm mes grupit të parë nga njëra anë, dhe grupit të dytë dhe të tretë nga ana tjetër. Por parashikohet të ketë përplasje të fuqishme edhe mes grupit të dytë dhe të tretë, kur të jetë fjala për përcaktimin e mekanizmave dhe kritereve për ndarjen e ndihmave financiare.

Linja e konfliktit "Shtete të mëdha kundër shteteve të vogla" bëhet veçanërisht e dukshme në trajtimin e temave institucionale. Kjo është pasojë e numrit gjithnjë e në rritje të vendeve të vogla, gjë që e ka çekuilibruar përherë dhe më tepër sistemin e vendimmarrjes, i ngritur tashmë mbi bazën e një konsiderimi mbiproporcional të shteteve të vogla.

Në parim mund të thuhet, se shtetet e vogla janë përpjekur të ruajnë me çdo kusht vendin e tyre të përhershëm në Komision - gjë që Irlanda e arriti me referendumin e dytë për Traktatin e Lisbonës - si dhe t’i japin Komisionit një rol qendror në procesin e vendimmarrjes. Ndërsa shtetet e mëdha, nga ana e tyre, kanë përdorur gjithë ndikimin e tyre për një numër më të madh votash në Këshill si dhe për një përqendrim më të madh të kompetencave ekzekutuese në Këshillin Evropian.

Edhe kjo linjë ndarjeje është bërë më e mprehtë dhe e komplikuar përmes procesit të zgjerimit 2004/2007. Në rastin e dymbëdhjetë vendeve të tjera të reja anëtare kemi të bëjmë me vende të vogla, madje shumë të vogla! Efektet janë bërë të dukshme edhe gjatë diskutimeve rreth Kushtetutës, ku shtetet e reja anëtare, gjatë diskutimit të çështjeve institucionale, në shumicën e rasteve kanë mbajtur anën e shteteve të vogla (BE 15), dhe këto kanë ndikuar edhe debatet rreth Traktatit të Lisbonës.

Linja e konfliktit mbikombëtar versus ndërqeveritar, pra përballja mes atyre shteteve, që synojnë një bashkëpunim në nivel BE, me një dimension më shumë mbikombëtar, në formën e një shteti federal, dhe atyre shteteve, perspektivat e të cilave synojnë një ruajtje maksimalisht të mundshme të sovranitetit kombëtar, dhe, së këtejmi, do të donin një bashkëpunim më shumë ndërshtetëror, janë po aq të hershme, sa edhe vetë procesi i integrimit.

Duke qenë se raundet paraprake të anëtarësimit, sikurse ai drejt veriut i vitit 1973 (me Mbretërinë e Bashkuar dhe Danimarkën) ose ai i EFTA-s i vitit 1995 (Suedia), e rritën numrin e shteteve në favor të bashkëpunimit ndërshtetëror, kjo tendencë debatesh me siguri përforcohet dukshëm edhe më shumë pas zgjerimit të realizuar në vitin 2004/2007. Pasi shumë prej shteteve të reja anëtare i kushtojnë shumë rëndësi sovranitetit të tyre kombëtar, çka nuk është e papritur nëse sjellim ndërmend historinë e tyre. Dhe këtë e ilustron shumë qartë pozicioni i Polonisë gjatë diskutimeve dhe votimeve në lidhje me Traktatin e Lisbonës.

Evropianë - Atlantikë

Edhe linja tjetër "Evropianë kundër Atlantikas" përbën një linjë konflikti, e cila është po aq e vjetër sa edhe vetë Komuniteti Evropian. Kjo linjë vë përballë njëri-tjetrit ato shtete, që mendojnë se BE duhet të ndërtojë një politikë të vetën mbrojtjeje, të pavarur nga politika e jashtme dhe e mbrojtjes e SHBA, dhe atyre shteteve – në formën më të dukshme në rastin e

Britanisë së Madhe – të cilat e konsiderojnë të domosdoshëm bashkëpunimin e ngushtë me SHBA dhe institucionet e dominuara prej saj (NATO). Që procesi i zgjerimit në Lindje do të ketë pasoja, si dhe ç'formë do të kenë këto pasoja, e tregoi më së miri lufta në Irak, në të cilën shtetet e Evropës Qendrore dhe Lindore mbajtën anën e SHBA dhe nuk mbështetën kursin e anti-luftës përfaqësuar nga Gjermania, Franca dhe shtete të tjera të BE.

Një linjë tjetër e dukshme ndarjeje dhe jo për t’u nënvlerësuar është ajo mes shteteve të reja dhe të vjetra anëtare. Kjo linjë ndan ato shtete, të cilat i njohin tashmë mirë institucionet e veçanta, „rregullat e lojës“ dhe proceset e gjetjes së kompromisit à la BE, prej vendeve, të cilat duhet ende t’i mësojnë dhe t’i bëjnë pjesë të tyren të gjitha këto. Si shembull këtu le të shërbejë pozicioni i Polonisë në kuadër të diskutimeve rreth Traktatit të Lisbonës.

Detyrime funksionale

Si një variabël i mëtejshëm në nivelin mbikombëtar duhen përmendur edhe detyrimet funksionale - sikurse i quajnë ndryshe shkencëtarët e politikës "functional spillover" – që rezultojnë nga komunitarizimi i sektorëve të caktuar të politikës. Le ta bëjmë të qartë këtë me anë të dy shembujve. Me krijimin e Tregut të Brendshëm ("EUROPA 1992"), i cili përfshin edhe kufinj të hapur mes shteteve anëtare rrodhi detyrimi për të bashkëpunuar edhe në çështje të sigurisë së brendshme, e cila në Traktatin e Mastrihtit u përcaktua për herë të parë si kolonë e tretë e BE.

Një shembull të dytë ilustrues e përbën kristalizimi i një politike mjedisore të përbashkët për BE. Në gjysmën e dytë të viteve 60 shtete anëtare të veçanta, duke u nisur nga një ndërgjegjësim në rritje lidhur me politikat mjedisore, nisën të aplikonin masa të veçanta në këtë drejtim - p.sh. një vlerë limit për emetimin e gazeve. Por në një treg të përbashkët kjo përbën pengesë në tregti. Së këtejmi rrodhi një presion në rritje për të trajtuar këtë problem në nivel të kounitetit Evropian, çka fillimisht solli koordinimin e shteteve anëtare të BE në këtë sektor, gjë që u vijua me një politikë të përbashkët mjedisore të BE.

Shtim i inventarit të integrimit (acquis communautaire)

Zgjerimi i vazhdueshëm i sektorëve në të cilët bashkëpunohet – të ashtuquajturit acquis - ka mbartur gjithnjë e më shumë detyrime të tilla funksionale, duke u shndërruar kështu në vetvete në një faktor të rëndësishëm ndikues. Ai ndikon, për shembull, në sektorë shumë të rëndësishëm sikurse është politika e zgjerimit, duke i bërë raundet e zgjerimit gjithnjë e më të vështira, pasi vendet kandidate duhet të adaptojnë një kuadër ligjor integrimi gjithnjë e më të madh.

Aktivitetet e organeve mbikombëtare

Në fund duhen përmendur aktivitetet e organeve mbikombëtare si faktorë qendrorë përcaktues. Këtu bëjnë pjesë për shembull vendimet e rëndësishme paraprirëse të Gjykatës Evropiane (GjE) apo shfrytëzimi i përshtatshëm i detyrimeve funksionale të sipërpërmendura, për të çuar përpara më tej komunitarizimin nëpërmjet Komisionit.

Faktorët përcaktues të zhvillimit të BE në një vështrim

Nëse do t'i përmblidhnim këta faktorë dhe do t'i paraqisnim ata me anë të një diagrame, atëherë do të kishim në dispozicion një instrument, të cilin do të mund ta përdornim për të analizuar etapa të caktuara të zhvillimit të BE. Ky model mund të ndihmojë, që rezultate të tilla sikurse janë krijimi i një tregu të brendshëm apo Traktati i Lisbonës të bëhen më të kuptueshme.

Aplikimi i modelit analitik: Traktati i Lisbonës

Në rastin e Traktatit të Lisbonës ishin veçanërisht dy aspekte, të cilat dëshmuan nevojë të madhe shpjegimi. Së pari, ishte fakti që reforma e Traktatit ka marrë – dhe vazhdon ende të marrë – shumë kohë në dispozicion, pasi disa prej ndryshimeve më të rëndësishsme do të hynë në fuqi jo më parë se viti 2014 apo 2017! Dhe nëse mendojmë, që pikënisja për këtë proces është Traktati tejet deficitar i Nisës, atëherë dilet në përfundimin, se ky proces përshtatjeje dhe ndryshimi i Traktatit ka zgjatur pothuaj 10 vjet. Një dallim ky shumë i madh në krahasim me DNjE.

I nevojshëm për tu sqaruar është edhe kompleksiteti dhe elementi kontradiktor i rregulloreve të reja. Kështu për shembull me përfshirjen e Këshillit Evropian në rrethin e institucioneve zyrtare të BE si dhe me krijimin e postit të Kryetarit të Përhershëm të Këshillit është forcuar komponenti ndërqeveritar, ngarkuar me vlerësimin e saktë të rolit të Parlamentit Evropian por edhe me përfshirjen e ish-Kolonës së tretë në procedurat e zakonshme për politikat komunitare, por në të njëjtën kohë edhe komponenti mbikombëtar.

Tentativë shpjegimi me ndihmën e modelit analitik

Nëse marrim modelin analitik, atëherë shumë shpejt konstatohen si të bazuara këto argumenta. Kështu sfidat e jashtme (niveli ndërkombëtar) janë bërë edhe më të fuqishme. Pritshmëritë e vendeve të Evropës qendrore dhe lindore - të përmbushura në vitin 2004 – lidhur me pranimin e tyre në Bashkimin Evropian si dhe vendet kandidate të Ballkanit Perëndimor dhe Turqia, të cilat presin pa durim përpara derës, kanë ushtruar dhe vazhdojnë të ushtrojnë një trysni mjaft të madhe mbi BE për përshtatjen e kuadrit ligjor, në mënyrë që të ruajnë aftësinë operacionale të vetën (+ +).

Por në të njëjtën kohë, veçanërisht pas zgjerimit lindor 2004/07, premisat për këtë në shtete anëtare të veçanta janë përkeqësuar në mënyrë të vazhdueshme (niveli kombëtar). Rendet kushtetuese të vendeve të reja anëtare – për arsye të argumentuara historikisht – i vënë qartësisht kufi në disa raste heqjes dorë nga të drejta sovraniteti të caktuara.

Pretendimet e qytetarëve të BE, për të ndikuar në vendimarrje të rëndësishme të BE, janë rritur në mënyrë masive, ndërkohë që besimi ndaj Unionit shënon një rënie dramatike. Në këtë mënyrë edhe hapësirat e veprimit të qeverive kombëtare, pra edhe aftësitë e tyre dhe gatishmëria për kompromis në nivel të BE, është kufizuar ndjeshëm. Madje aq ndjeshëm sa për këtë duhen dhënë dy shenja minus (- -).

Por edhe më negative se kaq duket të jetë situata me faktorët përcaktues në nivel mbikombëtar. Pas zgjerimit lindor këtu duhet përmendur dimensioni absolutisht inekzistent i heterogjenitetit të shteteve anëtare lidhur me çdo aspekt (- -). Aktivitetet e organeve mbikombëtare nuk mundën për një kohë të gjatë të luanin ndonjë rol të rëndësishëm në diskutime, duke qenë se në rastin e Traktatit të Lisbonës bëhet fjalë në radhë të parë për çështje institucionale dhe jo të përmbajtjes, sikurse është rasti i Tregut të Brendshëm.

Detyrimet funksionale në fakt ekzistojnë – kjo edhe për shkak të shtimit të acquis – por mund të kenë efekt vetëm brenda kufijve të vendosur nga faktorët e përmendur më sipër (+). Le ti përmbledhim njohuritë tona sërish në modelin tonë analitik, dhe do të kemi këtë pamje:

Nëse këto fakte i projektojmë mbi pyetjet tona kryesore atëherë në mënyrë të përmbledhur shkurt mund të themi: Trysnia jashtëzakonisht e madhe e problemeve përmes sfidave të jashtme (++) si dhe elementët mbështetës në nivel mbikombëtar shpjegojnë, përse është tentuar një dekadë rresht për të përshtatur rregullat e lojës.

Faktorët e tjerë (- & --) na bëjnë të kuptojmë, përse ka zgjatur kaq shumë, për të mbërritur tek një zgjidhje. Dhe ato shpjegojnë edhe përse kjo „zgjidhje“, Traktati i Lisbonës, është kaq kontradiktore dhe e pamjaftueshme. Kjo do të bëjë në terma afat shkurtër apo afatgjatë të mendohet përsëri për një përshtatje të re të kuadrit insitucional (pyetja: „përse sistemi ndryshon në mënyrë të vazhdueshme?“).

Kemi mbërritur kështu në përfundim të kësaj hyrjeje në kapitullin mbi zhvillimin e BE. Shpresojmë t'ia kemi dalë në përpjekjen tonë për të zgjuar interesin Tuaj si dhe për të përçuar idetë bazë, që Ju duhen për një qasje analitike dhe kuptimplotë me këtë objekt.

Etapa 1: Nga fundi i Luftës së Dytë Botërore deri në Traktatet e Romës

Analizën e procesit të integrimit evropian do ta fillojmë me Komunitetin Evropian për Qymyrin dhe Çelikun (KEQÇ) dhe me pyetjen: si u mbërrit deri këtu? Një motiv tejet vendimtar ka qenë pa dyshim katastrofa e Luftës së Dytë Botërore, e cila në periudhën e pasluftës çoi në themelimin e disa organizatave, të cilat do të përjashtonin mundësinë e përsëritjes së saj dhe do të mundësonin bashkëjetesën paqësore të popujve.

Këtu duhet përmendur ndër të tjera themelimi i Kombeve të Bashkuara në vitin 1945 (shih librin online mbi OKB), ngritja e Fondit Monetar Ndërkombëtar gjithashtu në vitin 1945, sikurse edhe GATT. Dhe në fund nuk duhet harruar krijimi i Këshillit të Evropës, statuti i të cilit u nënshkrua nga anëtarët themelues në maj të vitit 1949.

Për të gjitha organizatat ndërkombëtare dhe ato evropiane përmendur deri më tani ka qenë i përbashkët fakti, që në të gjitha rastet bëhej fjalë për forma të pastra ndërshtetërore të bashkëpunimit - megjithëse, referuar Këshillit të Evropës në Kongresin e Hagës ishin ngritur kërkesa tejet largpamëse nga të ashtuquajturit "Federalistë". Mbrojtësit e idesë së një shteti federal evropian, pra të një forme shumë më të gjerë bashkimi, filluan të kërkonin mundësi, që të paktën në disa fusha të caktuara, të arrinin një një shkallë më të madhe integrimi, duke shpresuar që në këtë mënyrë të mbërrihej në një zgjerim në rritje të fushave të bashkëpunimit.

Pala franceze ofronte një mundësi konkrete zbatimi të një strategjie të tillë, e cila veç të tjerash ishte në përputhje me interesat kombëtare, pikërisht sektori i industrisë së qymyrit, hekurit dhe çelikut. Përmes bashkëpunimit në këtë fushë jo vetëm do të mundësohej zhvillimi i industrisë së rëndë gjermane por edhe do t’i jepeshin shtysa procesit të pajtimit gjermano-francez. Për këtë arsye, në maj 1950 Ministri i atëhershëm Francez për Punët e Jashtme, Robert Schuman, paraqiti një projekt për ngritjen e një autoriteti për kontrollin e prodhimit të qymyrit dhe çelikut në Republikën Federale dhe në Francë, të ashtuquajturin Planin Schuman.

Themelimi i KEQÇ

Që një muaj pas paraqitjes së këtij plani u thirr një konferencë qeveritare, e cila trajtoi propozimin e bërë, dhe pas pak kohësh, në prill 1951, në Paris u arrit që Marrëveshja mbi Themelimin e KEQÇ të nënshkruhej nga Franca, Republika Federale e Gjermanisë, Italia, Belgjika, Luksemburgu dhe Holanda.

Në këtë mënyrë u krijua një Organizatë e një tipi krejtësisht të ri dhe kjo në pikëpamje të dyfishtë: këtu bëhej fjalë jo vetëm për një zonë tregtie të lirë, por edhe për ngritjen e një tregu të përbashkët, dhe në fakt në një fushë me rëndësi të jashtëzakonshme për kohën e atëhershme. Shtetet anëtare ua kaluan një pjesë të konsiderueshme të sovranitetit të tyre institucioneve të sapokrijuara mbikombëtare.

Struktura institucionale përbëhet nga gjithsej katër institucione qendrore: e ashtuquajtura Instanca e Lartë përbëhet nga nëntë anëtarë, të cilët përmbushnin detyrat e tyre të pavarur nga shtetet anëtare. Kompetencat, që Marrëveshja i njihte kësaj instance, i përkasin një fushe shumë të gjerë dhe përmbajnë ndër të tjera edhe ndalimin e subvencioneve apo, në kushte të caktuara, kontrollin e çmimeve. Vendimet e kësaj instance në të tilla çështje janë drejtpërsëdrejti të efektshme dhe të detyrueshme!

Këshilli i Ministrave, i përbërë nga një përfaqësues për çdo vend, i shërben koordinimit mes Instancës së Lartë dhe Qeverive. Krahas kësaj, në raste të caktuara, edhe pse në shumë pak të tilla, ai mbikqyr aktivitetet e Instancës së Lartë. Kështu, për shembull, për deklarimin e një krize të dukshme, që ishte kusht paraprak për operimin me kuota prodhimi, është i domosdoshëm miratimi i tij. Modalitetet e votimit në Këshill varen nga çështja, për të cilën 

bëhet fjalë, ku parashikohen kushtet e miratimit unanim, me shumicë të kualifikuar dhe me shumicë të thjeshtë.

Asambleja e Përbashkët përbëhet nga përfaqësues të dërguar nga parlamentet kombëtare dhe kryen funksione thjesht këshilluese. Institucioni i katërt është Gjykata, detyra e së cilës është, që në raste konfliktesh mes shteteve anëtare, mes organeve të KEQÇ si dhe mes shteteve anëtare dhe organeve të marrë vendimet përkatëse duke u bazuar në përcaktimet e Marrëveshjes.

Konstatojmë, pra, që me KEQÇ në fakt u krijua diçka krejtësisht e re, e cila ndryshonte ndjeshëm nga të gjitha organizatat e tjera të krijuara gjatë kësaj periudhe. Kjo ishte një strukturë, në kuadër të së cilës bashkëpunonin në fakt shtete kombëtare, por që dëshmonte tipare qartësisht të identifikueshme, të tilla sikurse deri më atëherë njiheshin vetëm prej sistemeve kombëtare politike.

Nga KEQÇ deri në themelimin e Komunitetit Evropian për Ekonominë (KEE)

Pas dështimit të planeve ambicioze për themelimin e një Komuniteti Evropian për Mbrojtjen në vitin 1954 – dhe lidhur me këtë edhe të një Komuniteti Evropian Politik -, pra, për një bashkëpunim mbikombëtar në një sektor tejet politik dhe të ndjeshëm, lindi pyetja "Po tani"? Në këtë situatë qeveritë e shteteve të Beneluksit paraqitën propozime për hapa të mëtejshëm integrimi, të cilat do të përqendroheshin tanimë në fushën e ekonomisë.

Propozimet e shteteve të Beneluksit u diskutuan nga Ministrat e Jashtëm të shteteve anëtare të KEQÇ në Konferencën e Mesinës, mbajtur në mesin e vitit 1955, dhe u pranuan në mënyrë shumë pozitive. Nën kryesinë e Ministrit të Jashtëm belg, Paul-Henri Spaak, u krijua një komision i përbërë nga përfaqësues qeverish, i cili duhej të hartonte një raport, dhe në këtë iniciativë u ftua edhe Britania e Madhe, e cila u tërhoq sërish në nëntor 1955, pasi, në gjykimin e saj, krijimi i një zone tregtie të lirë nuk kishte shanse realizimi.

Raporti Spaak i paraqitur në prill 1956 ishte më pas baza për bisedimet, që u zhvilluan në pjesën tjetër të vitit dhe gjatë të cilave duhej të gjendej me shumë përpjekje një kompensim i drejtë interesash, veçanërisht mes Gjermanisë dhe Francës.

Por në përfundim të tyre u bë e mundur të bihej dakord, dhe për pasojë marrëveshjet në lidhje me themelimin e një Komuniteti Evropian për Ekonominë (KEE) si dhe të një Komuniteti Evropian për Çështjet Bërthamore (KEA) u nënshkruan në 25 mars 1957 në Romë – prej nga morën edhe emërtimin Traktatet e Romës — nga gjashtë shtetet anëtare të KEQÇ duke hyrë në fuqi më 1 janar 1958.

Elemente të Traktatit të KEE

Në plan të parë qëndronte objektivi i ngritjes së një tregu të përbashkët, që do të thoshte heqje e plotë e kufijve tregtarë midis vendeve pjesëmarrëse, ku ndër të tjera bënin pjesë – të detyrueshme për nga pikëpamja funksionale – një doganë e jashtme e përbashkët si dhe një politikë e përbashkët për tregtinë. Pikërisht ky ishte edhe objekti i pjesës më të madhe të dispozitave të marrëveshjes. Shumë të përgjithshme mbetën përkundër kësaj informacionet dhe udhëzimet për koordinimin e politikës ekonomike dhe monetare si dhe në sektorë të tjerë, sikurse për shembull në politikën agrare, atë të qarkullimit rrugor apo aspekte të caktuara të politikës sociale.

Pra, nëse krahasojmë Marrëveshjen me kushtetutën e një sistemi kombëtar politik kemi të bëjmë me një situatë krejt ndryshe. Ndërsa në kushtetutat e sistemeve kombëtare politike nuk ka sqarime në lidhje me politika apo sektorë të veçantë, në Marrëveshjen e KEQÇ këto dispozita përbëjnë thelbin. Natyrisht kjo Marrëveshje përmban edhe dispozita klasike kushtetuese, dhe pikërisht në ato pika, ku bëhet fjalë për ngritjen e strukturës institucionale të Komunitetit të ri dhe për raportin e organeve me njëri-tjetrin.

Zhvendosje e kompetencave në favor të shteteve anëtare

Si bazë për strukturimin e kuadrit institucional shërbeu Marrëveshja për KEQÇ, gjë që tregohet edhe në faktin e huazimit të emërtimeve të tre organeve (Këshilli i Ministrave, Asambleja dhe Gjykata). Në vend të Instancës së Lartë u ngrit një komision, i cili duhej të ishte iniciatori për politikën komunitare dhe zbatimin e saj, por që krahas kësaj kishte edhe disa kompetenca të tijat të pavarura. Gjithsesi, përsa i përket raportit mes Komisionit dhe Këshillit të Ministrave – krahasuar me KEQÇ – konstatohet një kalim i kompetencave drejt Këshillit, pra drejt shteteve anëtare.

Përsa u përket faktorëve përcaktues të procesit të integrimit, të cilat kanë interes për ne, kështu mund të thuhet, se mbresat e lëna menjëherë pas luftës dhe – lidhur me këtë – motivi

kryesor i garantimit të paqes dalin më shumë në plan të dytë, ndërsa interesat e shteteve kombëtare kanë tendencën për të dalë në plan të parë. Kjo shihet, ndër të tjera, edhe në kalimin e sapopërmendur të kompetencave nga Komisioni drejt Këshillit të Ministrave, përfaqësisë së shteteve kombëtare në strukturën institucionale të KEE së sapokrijuar.

Etapa 2: Nga Traktatet e Romës deri në Dokumentin e Njësuar Evropian (DNjE)

Me këtë segment të shkurtër të zhvillimit, që kemi analizuar Etapën 1 mundëm të njohim një karakteristikë qendrore të procesit të integrimit, e cila këtu është më e dukshme se gjithkund tjetër, pikërisht marrëdhënien vazhdimisht të tendosur mes një organizimi mbikombëtar, sikurse e gjejmë te KEQÇ, dhe tendencave më shumë ndërshtetërore, sikurse i shohim në Marrëveshjet e Komunitetit Evropian për Ekonominë, ku mund të konstatohej një kalim i kompetencave nga organet mbikombëtare në drejtim të shteteve anëtare.

Kjo fushë tensioni gjendet edhe në segmentin kohor, për të cilin do të flasim tani, pikërisht nga themelimi i Komunitetit Evropian Ekonomik deri në ndryshimin e madh të marrëveshjes, me të ashtuquajturin Dokument të Njësuar Evropian (DNjE), në vitin 1987. Fusha e dytë e tensionit, që përcakton jo vetëm periudhën mes KEE dhe DNjE, por ka rëndësi maksimale edhe në ditët e sotme, është ajo mes zgjerimit dhe thellimit. Këto të dyja do të përbëjnë boshtin e analizës sonë të mëtejshme të zhvillimit të BE-së.

Tendenca mbikombëtare

Le të fillojmë me tendencat mbikombëtare të këtij segmenti kohor, dhe këtu ka faktikisht një sërë të tilla për tu përmendur:

Ngritja e institucioneve të përbashkëta për tre komunitetet ekzistuese (KEA, KEQÇ dhe KEE) përmes të ashtuquajturës marrëveshje fuzioni, e cila u ratifikua në vitin 1965 dhe hyri në fuqi në vitin 1967.

Zëvendësimi i kontributeve financiare të shteteve anëtare përmes pajisjes së komunitetit me një buxhet të vetin, sipas vendimit të Këshillit në vitin 1970.

Ngritja e Zyrës Evropiane të Revizionimit si dhe kalimi i kompetencave të përforcuara buxhetore Parlamentit Evropian (PE) përmes të të ashtuquajturit „Traktatit të Brukselit” të vitit 1975.

Aplikimi i zgjedhjeve të drejtpërdrejta për Parlamentin Evropian, vendim ky që u mor ne vitin 1976. Zgjedhjet e para direkte u zhvilluan në vitin 1979.

Këto ishin ngjarjet formale, qartësisht të identifikueshme, të cilat janë tregues të një zhvillimi mbikombëtar.

Roli i Gjykatës Evropiane

Një faktor tjetër ndikues edhe më i rëndësishëm ishte jurisdiksioni i Gjykatës Evropiane. Me anë të një sërë vendimesh të një natyre krejtësisht unike ajo ndryshoi në një masë jashtëzakonisht të madhe Traktatin e KEE duke i dhënë atij elemente të një kushtetute të mirëfilltë. Kështu ndër të tjera u zbatua edhe parimi i efektit direkt dhe indirekt të së Drejtës së Komunitetit Evropian. Gjykata Evropiane ia doli që e drejta Komunitare të kishte përparësi në raport me atë kombëtare, si dhe të përfshinte në jurisdiksionin e KE edhe gjykatat kombëtare, duke i inkurajuar ato, që në rast paqartësish në çështje të ndryshme të kërkonin ndërmjetësinë e Gjykatës Evropiane.

Në këtë mënyrë përmes Gjykatës Evropiane u krijua një rend juridik, i cili ngjante me ato të sistemeve kombëtare dhe kalonte përtej gjithçkaje, që njihej deri në atë moment në fushën e marrëdhënieve ndërshtetërore. Ky rend juridik u bë karakteristika par excellence e ekzistencës unike të KEE-së.

Dhe në mbyllje përmendim edhe një pikë tjetër shumë të rëndësishme, pikërisht faktin që gjatë periudhës, të cilën ne po analizojmë, filluan gradualisht, sidomos pas fillimit të viteve '80, të përfshiheshin gjithnjë e më shumë fusha politike në bashkëpunimin zhvilluar në kuadër të Komunitetit Evropian. Në këtë mënyrë DNjE, në thelb, nuk bëri gjë tjetër vetëm se konkretizoi në mënyrë kontraktuale atë, që më parë kishte qenë praktikë.

Tendenca ndërqeveritare

Tanimë mund të krijohet përshtypja, që Komuniteti Evropian është zhvilluar dukshëm më shumë në dimensionin e mbikombëtarizmit. Por nuk ishte aspak kështu, dhe këtë e bën të qartë një vështrim në disa zhvillime të përzgjedhura, që dëshmojnë elementin e ndërshtetshmërisë.

Le të fillojmë me të ashtuquajturin Kompromis të Luksemburgut të fillimit të vitit 1966. Përse bëhet fjalë këtu? Fillimisht Këshilli i Ministrave, organi qendror i KEE, do të ndryshonte në datën 1 janar 1966, sipas Marrëveshjes, procedurën e vendimmarrjes duke kaluar nga vendime unanime në ato me shumicë votash. Por qeveria franceze, nën drejtimin e De Gaulle, e refuzoi këtë në mënyrë të vendosur. Kur më pas në mes të vitit 1966 nuk ishte arritur ende të bihej dakord për çështjen aq të diskutuar të financimeve agrare, ajo tërhoqi përfaqësuesin e vet nga Këshilli, për të penguar marrjen e vendimeve. Kjo e ashtuquajtur „Politikë e karriges së zbrazët” ishte kriza e parë e KEE.

Kjo krizë u zgjidh në vitin 1966 përmes „Kompromisit të Luksemburgut”. Në kuadër të këtij kompromisi, shtetet anëtare ranë dakord të hiqnin dorë nga vendimet me shumicë votash, sikurse ishte parashikuar, nëse do të prekeshin interesa jetësore të një vendi. Ndaj de facto vazhdoi të ishte i vlefshëm parimi i vendimmarrjes unanime, sikurse është karakteristike edhe për format tradicionale të bashkëpunimit ndërshtetëror. Kjo përbënte një kthesë të qartë në historinë e integrimit.

Për drejtimin ndërshtetëror dëshmoi edhe institucionalizimi i koordinimit të politikës së jashtme mes shteteve anëtare - me anë të të ashtuquajturit Bashkëpunim Politik Evropian

(BPE) - në vitin 1969. Ai përbënte ndër të tjera një reagim ndaj zgjerimit me Danimarkën, Irlandën dhe Britaninë e Madhe, me të cilat Komuniteti Evropian filloi të përfaqësontë një fuqi gjithnjë e më të rëndësishme ndërkombëtare. Me rëndësi për kontekstin tonë është fakti, që BPE-ja u zhvillua jashtë kuadrit të Komunitetit Evropian dhe fillimisht në mënyrë krejtësisht të vetëdijshme pa asnjë referencë ndaj tij, si dhe fakti që ekzistonte parimi i vendimmarrjes unanime - sikurse ishte e zakonshme në marrëdhëniet krejt normale ndërkombëtare.

Zgjerimi dhe thellimi

Le të vijmë në fushën e dytë të tensioneve - zgjerimi kundrejt thellimit - dhe këtu të përmendim fillimisht rrjedhën e ngjarjeve. Zgjerimi i Komunitetit në periudhën mes KEE dhe DNjE u realizua në tre hapa:

Zgjerimi verior me Danimarkën, Irlandën dhe Mbretërinë e Bashkuar (1973)

Zgjerimi jugor (I) me Greqinë (1981)

Zgjerimi jugor (II) me Spanjën dhe Portugalinë (1986)

Pra në më pak se 30 vjet Komuniteti mundi saktësisht të dyfishonte numrin fillestar të anëtarëve të tij. Kjo pati një sërë pasojash, rreth të cilave do të flasim menjëherë më pas. Por fillimisht duhet të përcaktojmë, që raundet e zgjerimit shoqëroheshin gjithnjë edhe me zgjerimin dhe thellimin e bashkëpunimit. Kështu, për shembull, raundi i zgjerimit të vitit 1973 dha impulse vendimtare për institucionalizimin e BPE, ndërsa zgjerimet në dimensonin jugor përçuan, ndër të tjera, impulse të rëndësishme për zyrtarizimin dhe zgjerimin e politikës rajonale.

Efekti tjetër problematik: numri i rritur i shteteve anëtare solli edhe një heterogjenitet në rritje të interesave dhe perspektivave bazë të tyre në lidhje me çështjen, se përse do të shërbejë ky Komunitet Evropian dhe si do të duhet të zhvillohet më tej ai, si dhe dëmtoi shumë rëndë aftësinë vendimmarrëse. Mendoni vetëm, që në këtë moment, sipas Kompromisit të Luksemburgut vendimet duhet të ishin unanime.

Kështu kemi mbërritur në fundin e etapës, e cila zgjati pothuaj 30 vjet, në Dokumentin e Njësuar Evropian (DNjE) si ndryshimi i parë i madh i Marrëveshjes. Pyetja e parë, që lind në këtë kontekst, do të ishte padyshim, se si u bë e mundur, që pas dy dekadash qetësie në zhvillimin formal të Komunitetit Evropian të mbërrihej deri këtu, prej nga erdhën impulset, cilët ishin faktorët që e mundësuan të gjithë këtë. Këtu duhen përmendur në mënyrë të veçantë tre prej tyre:

Së pari, paaftësia në rritje për vendimmarrje në kontekstin e unanimitetit (Kompromisi i Luksemburgut) dhe interesave heterogjene (zgjerimi).

Së dyti, frika serioze, e shprehur gjithnjë e më shpesh prej politikanësh të rëndësishëm në fillim të viteve '80, se mos në këtë gjendje të aftësisë vendimmarrëse dhe në kushtet e

mungesës së një tregu të brendshëm të përbashkët do të mbeteshin shumë prapa SHBA dhe Japonisë në aspektin teknologjik.

Së treti, fakti, që perspektivat e qeverive në disa prej shteteve të mëdha anëtare do të afroheshin dukshëm qoftë të kushtëzuara nga ndërrimi i qeverive (në Britaninë e Madhe 1979 Margaret Thatcher, në Gjermani marrja e pushtetit nga Kohl në vitin1982) qoftë përmes proceve të ndryshimit të kursit (Francë: Mitterand shkëputet nga politika ekonomike deri atëherë socialiste).

Në këtë situatë disa shtete anëtare dhe, para së gjithash, Komisioni ndërmorën një sërë iniciativash, të cilat synonin që Komuniteti të ishte sërish funksional. Këto iniciativa përfunduan në Programin e Tregut të Brendshëm, "Evropa 1992", me anë të të cilit mendohej që deri në fund të vitit 1992 të mënjanoheshin të gjitha pengesat ekzistuese mes shteteve anëtare, para së gjithash pengesat jo-tarifore për tregtinë, në mënyrë që të mund të ngrihej një treg vërtet i përbashkët dhe me vendim të Këshillit të Evropës më 1985, të thirrej një konferencë qeveritare për ndryshimin e Traktateve të Romës sipas nenit 235 të Marrëveshjes për KEE, e cila më pas do të çonte drejt DNJE.

Risitë e DNjE

Risitë në kuadër të DNJE kishin këtë përmbajtje, përmbledhur shkurtimisht:

Përfshirjen e një sërë fushash të tjera politike brenda kuadrit të politikës së mbështetur me marrëveshje. Këtu bëjnë pjesë politika mjedisore, por edhe ajo për kërkimet shkencore dhe teknologjinë, si dhe politika rajonale.

Përfshirja e realizimit të Tregut të Brendshëm si objektiv i marrëveshjes.

Ndryshimi dhe plotësimi i modaliteteve ekzistuese të vendimmarrjes. Këtu bënte pjesë ndër të tjera aplikimi i një procedure të re vendimmarrjeje, e cila parashikonte miratimin në Këshillin e Ministrave me shumicë të kualifikuar si dhe mundësi shumë më të mëdha ndikimi për Parlamentin Evropian, i cili deri në atë moment kishte ushtruar vetëm funksione këshilluese.

Rregullore kontraktuese për bashkëpunimin e shteteve anëtare në fushën e politikës së jashtme, por gjithsesi jashtë kuadrit të Traktatit të KEE.

Nga pikëpamja politiko-konstitucionale një hap i qartë në drejtim të mbikombëtarizimit dhe në fushën e politikës materiale një zgjerim mbresëlënës i nivelit të integrimit, pra, edhe i fushave të politikës, objekt i bashkëpunimit të parashikuar në Marrëveshjen për Komunitetin e Evropian – kështu mund të formulohen me një fjali ndryshimet e sjella nga DNjE. Këtu është e rëndësishme të shihet, që këto ndryshime nuk do të kishin qenë aspak të mundshme për t’u realizuar në këtë formë pa hapat e vegjël dhe të shumtë të viteve, që pasuan krijimin e KEE, si dhe pa përvojat e jetuara nga dhe në shtetet anëtare gjatë kësaj periudhe në kuadër të bashkëpunimit. Gjithashtu duhet vënë në pah edhe fakti, që këto ndryshime do të ndikonin zhvillimin e jashtëm si faktorë shumë të rëndësishëm përcaktues.

Etapa 3: Nga DNjE deri në themelimin e Bashkimit Evropian

Etapa e tretë e zhvillimit të Bashkimit Evropian përfshin periudhën nga Dokumenti i Njësimit Evropian (DNjE), në mes të vitit 1987, deri në hyrjen në fuqi të Marrëveshjes për Bashkimin Evropian (Traktati i Maastrihtit) në fund të vitit 1993. Këtu duhet vënë re fillimisht, që periudha nga një rishikim marrëveshjeje në tjetrin ka zgjatur vetëm pesë vjet, pra vetëm një të katërtën e kohës nga Marrëveshjet e Romës deri në DNjE! Ndaj së këtejmi rrjedh natyrshëm pyetja, cili është motivi i gjithë kësaj. Këtu duhen përmendur disa faktorë, ndër të cilët duhen dalluar faktorët përcaktues brenda- dhe jashtëkomunitarë.

Faktorët ndikues brendakomunitarë lidhen ngushtë në radhë të parë me dinamikën e qartë dhe të dukshme, që procesi i integrimit kishte fituar përmes projektit për tregun e brendshëm dhe DNjE. Kështu tregu i brendshëm kishte pikëprerje të shumta ndër të tjera me politikën monetare, politikën për çështje të imigrimit dhe azilit, luftën kundër kriminalitetit ndërkufitar dhe politikën sociale (fjalë kyçe "Dumping Social"). Këto pikëprerje bënë që për shumë aktorë të ishte e domosdoshme rritja e bashkëpunimit në sektorët e sipërpërmendur.

Krahas kësaj kapitali komunitar, i rritur jashtëzakonisht shumë me DNjE, e sillte gjithnjë e më dhimbshëm në kujtesë "deficitin demokratik" të Komunitetit Evropian, dhe bëri që në sytë e disa shteteve anëtare ribashkimi i Gjermanisë përmes një lidhjeje edhe më të ngushtë të një Gjermanie më të madhe dhe operative të dukej edhe më i nevojshëm.

Përsa u përket sfidave të reja të jashtme, të cilat prireshin drejt një thellimi të integrimit pak kohë pas DNjE, gjë që ndër të tjera do të thoshte edhe një rishikim i ri i Marrëveshjes, mund të mjaftohemi me disa përcaktime kryesore:

Pasiguria në rritje në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe mbarëevropiane përmes ndryshimeve rrënjësore dhe me pasoja në ish-vendet socialiste;

Perspektiva e një anëtarësimi e të paktën disa prej këtyre vendeve, i cili dukej të ishte i pamundur pa një rishikim paraprak dhe të gjithëanshëm të procedurave vendimmarrëse brenda për brenda komunitetit, pa dëmtuar seriozisht aftësinë operative të Komunitetit Evropian;

Globalizimi ekonomik, i cili bëri që masat ekonomike dhe socialpolitike në kuadër të shtetit kombëtar të ishin gjithnjë e më pak efektive.

Të gjithë këta faktorë marrë së bashku bënë që Komisioni, Parlamenti Evropian dhe pjesa më e madhe e shteteve anëtare të arrinin në përfundimin, se tanimë ishte e nevojshme të ndërmerreshin shpejt dhe në mënyrë të detyrueshmë hapa të tjerë në drejtim të thellimit, edhe pse këta u refuzuan me forcë, veçanërisht nga Britania e Madhe.

Bisedime të vështira

Përsa i përket prologut, në fakt shumë interesant dhe kurioz, i cili në fund çoi drejt hapjes së dy konferencave qeveritare rreth Bashkimit Monetar dhe atij Politik në vitin 1991, si dhe përsa i përket vetë rrjedhës së zhvillimit të konferencave, duhet, për fat të keq, të mjaftohemi me disa shënime të shkurtra.

Bisedimet ishin jashtëzakonisht të vështira për shkak të interesave shumë të ndryshme dhe të divergjencave pjesërisht serioze në idetë e shteteve anëtare në lidhje me pyetjen, nëse Komuniteti Evropian duhej zhvilluar më tej dhe si. Disa prej pikave më të rëndësishme, veçanërisht rezistenca e vazhdueshme e Britanisë së Madhe kundër çdo lloj zgjerimi të komponentit socio-politik të Komunitetit si dhe refuzimi i saj për t’u bërë pjesë e Bashkimit Monetar të planifikuar, duheshin trajtuar nga kryetarët e shteteve dhe të qeverive në Samitin e Mastrihtit. Madje edhe këtu rënia dakord u bë e mundur vetëm duke bërë shumë përjashtime dhe duke përpiluar shumë protokolle shtesë.

Probleme pas ratifikimit

Vështirësitë me aparatin e ri të marrëveshjes nuk arritën të kapërceheshin për një kohë të gjatë edhe pas ratifikimit të saj në shkurt 1992. Marrëveshja e Mastrihtit u refuzua me një shumicë tejet të ngushtë prej 50,7% kundrejt 49,3% në referendumin e zhvilluar për këtë qëllim në Danimarkë në qershor 1992, duke vënë kështu sërish në diskutim të gjithë projektin, pasi për një ndryshim të marrëveshjes duhet të japin miratimin e tyre të gjitha shtetet anëtare. Vetëm pas bisedimesh dhe lëshimesh të tjera ndaj Danimarkës, ndër të tjera në formën e një klauzole Opting-out për Bashkimin Monetar, u bë e mundur të arrihej rezultati i dëshiruar gjatë një votimi tjetër në maj 1993 (56,8% kundrejt 43,2%).

Por probleme me miratimin e nevojshëm pati edhe në shtete të tjera anëtare. Të sjellim ndërmend këtu rezultatin tejet të ngushtë të referendumit në Francë (51,05% kundër 48,95%) apo paditë kundër marrëveshjes në Gjermani, të cilat u hodhën poshtë nga Gjykata Federale Kushtetuese në tetor 1993. E gjithë kjo bëri që Marrëveshja e Bashkimit Evropian të hynte në fuqi me vonesë të ndjeshme, pikërisht në datën 1 nëntor 1993.

Themelimi i Bashkimit Evropian - Risitë e Trakatit të Mastrihtit

Pra, kaq për faktorët përcaktues dhe prologun e Marrëveshjes së Mastrihtit. Le të vimë tani te një përmbledhje e elementeve kryesore të përmbajtjes. Fillimisht duhet të themi që u themelua një organizatë e re, Bashkimi Evropian, e cila - sikurse shihet edhe nga diagrama - përfshin tre kolona nën një çati të vetme dhe të përbashkët të Unionit:

Kolona e Komunitetit Evropian, pra bashkëpunimi i mbështetur në Marrëveshjen e Parisit (KEQÇ), Traktatet e Romës si dhe DNjE, e cila tanimë gjithsesi ka pësuar disa ndryshime dhe plotësime të rëndësishme përmes Traktatit të Mastriht-it.

Politikat e Përbashkëta të Jashtme dhe të Sigurisë (PPJS), si "kolonë e dytë", me anë të së cilës u zhvillua më tej dhe u vendos në një bazë kontraktuale bashkëpunimi ndërshtetëror në sektorin e politikës së jashtme, ekzistues që prej viteve '70.

Bashkëpunimi në sektorët e Drejtësisë dhe Punëve të Brendshëm, si "kolonë e tretë". Edhe kjo kolonë nuk lindi prej asgjësë, por u ngrit mbi disa linja marrëveshjeje në nivel evropian në këta sektorë, të cilat ekzistonin tanimë.

Bashkimi mbahet si i tillë përmes objektivave të tij finale dhe strukturës së tij të përgjithshme, sikurse është përcaktuar në dispozitat e përgjithshme të Marrëveshjes.

Brenda Kolonës së Komunitetit Evropian ndërmerren një sërë ndryshimesh në sektorin institucional si dhe në sektorët politikë të përfshirë këtu, ndryshime këto, që në tërësi sjellin një mbikombëtarizim të qëndrueshëm. Disa shembuj:

Aplikimi i një procedure të re vendimmarrjeje, e cila mbart kompetenca të vërteta bashkëvendosjeje për Parlamentin Evropian;

më shumë vendime me shumicë të kualifikuar në Këshill;

Ngritja e një Komisioni për Rajonet;

Zgjerimi i mundësive sanksionuese për Gjykatën Evropiane në rast se shtetet anëtare nuk respektojnë vendimet e saj ose nuk zbatojnë ligjet komunitare sipas afateve të përcaktuara;

Zgjerimi i përgjegjësive komunitare në ata sektorë, të cilët u shtuan më DNjE-në, sikurse është politika për kërkimet shkencore dhe teknologjinë, politika mjedisore dhe ajo rajonale;

Bashkimi Monetar! Sikurse Programi për Tregun e Brendshem në DNjE ashtu edhe përcaktimet në lidhje me Bashkimin Monetar përbëjnë thelbin e Marrëveshjes së Maastriht-it;

Tanimë përfshihen edhe sektorë të rinj, në të cilët më parë Komuniteti ose nuk kishte qenë aktiv ose nuk kishte marrëdhënie eksplicite kontraktore, si për shembull politika për mbrojtjen e konsumatorit, arsimin etj.;

U zgjodh një strukturë e një tipi krejtësisht të ri, deri në atë moment unik, për bashkëpunimin në fushën e politikës sociale, një fushë kjo gjithashtu e përfshirë rishtazi. Pasi Britania e Madhe kishte refuzuar me këmbëngulje të jepte miratimin e saj për një zgjerim qoftë edhe minimal në këtë sektor, shtetet e tjera anëtare ranë dakord, që, në kuadër të një protokolli të veçantë, të njëmbëdhjeta të realizonin zgjerimin dhe thellimin e aktiviteteve në këtë sektor, gjë që prej tyre dëshirohej dhe gjykohej si diçka e domosdoshme!

Bashkëpunimi brenda Kolonës së Dytë dhe të Tretë, ku duhen mbajtur në konsideratë para së gjithash pikëprerjet e dukshme me Kolonën e Komunitetit Evropian, mbetet me një karakter të theksuar ndërshtetëror.

Faktorët përcaktues dhe modele zhvillimi të zhvillimit të BE

Pas shqyrtimit të tre etapave të para rezulton një pamje tejet e panjësuar dhe e komplikuar: Kështu nga njëra anë vihet re një zgjerim i jashtëzakonshëm i fushave të veprimtarisë së Komunitetit Evropian. Sikurse e tregon edhe diagrama, zor se ka një sektor, në të cilin nuk do të vihej re ky fenomen një një formë apo në një tjetër. Me Bashkimin Monetar u fillua një projekt, i cili depërton thellë – madje në një masë të panjohur kurrë më parë – në thelbin e sovranitetit kombëtar.

Sektorët e Bashkëpunimit në BE pas Mastrihtit

 

Kompetenca ekskluzive të BE

Ndarje e kompetencave mes BE dhe shteteve

anëtare

Kompetenca të kufizuara të BE Asnjë kompetencë e BE

Rregullimi i tregut/ tregut të brendshëm

Peshkimi

Unioni monetar

Tregtia e jashtme

Bujqësia

Doganat

Politikat rajonale

Politikat e konkurrencës

Politikat industriale

Politikat mjedisore

Kushtet  punës

Mbrojtja e konsumatorit

Politikat e energjisë

Politikat e transportit

Politikat monetare

Politika e jashtme

Shëndeti

Arsimi

Mbrojtja

Lufta ndërkufitare kudnër kriminalitetit

Politikat sociale

Të drejtat e njeriut dhe qytetarit

Lufta kombëtare kudnër kriminalitietit

Politikat në sektorin e ndërtimit të banesave

 

= Sektorë politikash, që fillimisht i përkisnin KEE

Përkundër këtij mbikombëtarizmi të theksuar brenda kolonës së Komunitetit Evropian qëndron mbizotërimi i bashkëpunimit ndërshtetëror në dy kolonat e tjera si dhe fakti, që në bashkëpunimin në sektorë të caktuar nuk marrin më pjesë të gjitha shtetet anëtare, pra kemi të bëjmë me integrim të shkallëzuar. Që në këtë situatë shumë shpejt do të dilte nevoja e ndryshimeve, këtë sigurisht e kishin parashikuar edhe hartuesit e Marrëveshjes, të cilët në nenin N, kreu 2, përcaktuan që në vitin 1996 do të thirrej një konferencë tjetër qeveritare, e cila do të verifikonte disa rregulla të caktuara të Marrëveshjes.

Çfarë do të thotë kjo në lidhje me pyetjet tona bazë? Ne kishim menduar të bënim kujdes në lidhje me faktin, se cilat janë ato pyetje thelbësore, që lindin në kuadrin e historisë së procesit të integrimit, të verifikonim nëse mund të identifikohen faktorë të dukshëm përcaktues të këtij procesi – pengesa por edhe forca nxitëse —, si dhe cilat do të ishin konkluzionet e mundshme në lidhje me vlerësimin rreth BE dhe zhvillimin e tij të mëtejshëm (shih Hyrjen.

Nga bashkëpunim i kufizuar në gjithëpërfshirës?

Njëra prej këtyre pyetjeve thelbësore, që do të na lindnin, dhe që në njëfarë mënyre kërkon përgjigje të shpejtë, do të ishte me siguri pyetja se si u arrit që — megjithë rezistencat — të kalohej në një zhvillim të tillë mbresëlënës nga një bashkëpunim sektoral i kufizuar në gjithëpërfshirës. Në KEQÇ ishte përcaktuar vetëm një sektor komunitar, qymyri dhe çeliku. Në Komunitetin Evropian për Ekonominë ekzistonin fillimisht vetëm shumë pak sektorë vërtet komunitarë, sikurse Bashkimi Doganor dhe Tregu i Përbashkët, Politika për Tregtinë e Jashtme dhe Politika Agrare. Me DNjE u arrit pastaj një zgjerim i konsiderueshëm i fushave

të veprimtarisë komunitare (politikat për mjedisin, kërkimet shkencore dhe teknologjinë etj.). Që prej hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Unionit praktikisht të gjithë sektorët janë sektorë bashkëpunimi.

Ky konkluzion na çon direkt në pyetjen e dytë. Si ndodhi që bashkëpunimi në këta sektorë është konceptuar dhe organizuar në mënyrë kaq të ndryshme? Këtu ka fusha, sikurse është në mënyrë të veçantë Politikat e Përbashkëta të Jashtme dhe të Sigurisë (PPJS) dhe Bashkëpunimi në fushën e Politikës së Brendshme dhe atë të Drejtësisë, të cilat u shkëputën në mënyrë të vetëdjshme nga Komuniteti Evropian, në të cilat vendoset në mënyrë unanime dhe mbizotërojnë format tradicionale të bashkëpunimit ndërshtetëror. Edhe vetë brenda kolonës së Komuntetit Evropian vihen re dallime të shumta mes fushave të politikës, si për shembull në lidhje me procedurat e vendimmarrjes (vendimet unanime versus ata me shumicë të kualifikuar / mundësi të vogla apo edhe të konsiderueshme ndikimi për Parlamentin Evropian).

E formuluar në mënyrë më abstrakte: Ajo që ka nevojë për shpjegim është bashkëekzistenca e elementeve mbikombëtare dhe ndërshtetërore: Mendoni për Kompromisin e Luksemburgut, i cili përforcoi rolin e shteteve anëtare dhe të elementit ndërshtetëror, si dhe, në të njëjtën kohë, për konstitucionalizimin e Marrëveshjeve përmes Gjykatës Evropiane, gjë që çoi drejt mbikombëtarizimit. Ose mendoni për tre kolonat e sapopërmendura në Marrëveshjen e Bashkimit, të cilat mund të simbolizojnë në mënyrë ekzemplare këtë bashkëekzistencë të elementeve mbikombëtare dhe ndërqeveritare.

Natyrisht në këtë pikë nuk është e mundur të deklarohesh në mënyrë sistematike dhe përfundimtare në lidhje me faktorët përcaktues të procesit të integrimit. Gjithsesi gjatë kalimit tonë përmes plot katër dekadave të procesit të integrimit mund të identifikohen faktorë, të cilët me siguri do të mund të ndihmonin t’u jepej përgjigje disa prej pyetjeve të bëra në fillim. Lejoni, që të paktën t’u referohemi si shembull dy varësive të tilla.

Ne bëmë fillimisht një pyetje, pse ndodhi që bashkëpunimi u zgjerua në një masë të tillë të madhe duke përfshirë gjithnjë e më shumë sektorë. Dhe këtu duket se, ndër të tjera, një rol të rëndësishëm ka luajtur fakti, që bashkëpunimi në një sektor politik krijon detyrime funksionale për të përfshirë në bashkëpunim edhe sektorë të tjerë. Ky fenomen në kërkimin shkencor të procesit të integrimit përcaktohet me termin Spill-over dhe është vënë re veçanërisht qartë në programin e tregut të brendshëm, i cili ka patur pasoja masive për politikën monetare dhe bashkëpunimin në sektorët e drejtësisë dhe politikës së brendshme. Në të njëjtën mënyrë ka argumentuar edhe komisioni duke mundur t'i bindë shtetet anëtare për të nisur projektin ambicioz të Bashkimit Monetar.

Ide të ndryshme për organizimin e bashkëpunimit

Një shembull i dytë është pyetja në lidhje me bashkëekzistencën karakteristike, dhe sigurisht të dëmshme për veprime efektive, mes elementeve mbikombëtare dhe ndërqeveritare të themi në marrëdhëniet me jashtë, ku politika për tregtinë e jashtme është kompetencë e Komunitetit, pra është e organizuar në mënyrë mbikombëtare, ndërsa politika tradicionale për punët e jashtme dhe sigurinë zhvillohet në kolonën e dytë ndërqeveritare.

A do të mund të ishte këtu i rëndësishëm një faktor, të cilin e kemi ndeshur herë pas here, veçanërisht në kontekstin e bisedimeve për ndryshime të marrëveshjes, pikërisht idetë e ndryshme për organizimin e bashkëpunimit mes shteteve anëtare në parim - mendoni për vende të tilla skeptike ndaj BE si Britania e Madhe apo Danimarka nga njëra anë, dhe ato miqësore ndaj BE Italia dhe Gjermania nga ana tjetër?

E pikërisht atëherë do të mund të reagohej vertetë kundrejt detyrimeve funksionale, për të cilat tashmë kemi folur, duke pasur qoftë edhe emëruesin më të vogël të përbashkët dhe, me kalimin e kohës, do të rezultonte një model aq i shumëllojshëm formash bashkëpunimi dhe modalitetesh vendimmarrjeje, sikurse kemi mundur ta gjejmë në Marrëveshjen e Maastrihtit për një Bashkim Evropian të riorganizuar. Dhe ka argumenta, që flasin për faktin se në rastin e këtij procesi në fakt mund të bëhet fjalë për një model karakteristik zhvillimi të procesit të integrimit.

Etapa 4: Nga Traktati i Mastrihtit deri në Traktatin e Nisës

Krahas rritjes së numrit të anëtarëve me Finlandën, Austrinë dhe Suedinë në 1 janar 1995 — ndërkohë në Norvegji, gjatë referendumit të nëntorit 1994, popullsia ishte shprehur me plot 52% të votave kundër anëtarësimit – zhvillimi i brendshëm i Bashkimit Evropian në këtë fazë karakterizohej para së gjithash nga krijimi i raportit me instrumentet e reja, krijuar nga Traktati i Mastrihtit, nga zbatimi i vendimeve të marra aty si dhe nga përgatitja e konferencës tjetër qeveritare, mbajtja e së cilës ishte caktuar për vitin 1996, dhe për të cilën mbeteshin, pra, vetëm dy vite të tjera kohë.

Që në qershor të vitit 1994, vetëm pas një gjysmë viti nga hyrja në fuqi e Marrëveshjes së Maastriht-it, u ngrit një grup i ashtuquajtur refleksioni për përgatitjen e konferencës qeveritare të vitit 1996. Në bazë të raportit të këtij grupi Këshilli Evropian përcaktoi në mars 1996 edhe programin e punës për këtë konferencë.

Traktati i Amsterdamit

Procesi i reformave nisur me grupin e refleksionit dhe konferencën qeveritare përfundoi në Traktatin e Amsterdamit, si rishikimi i tretë i madh i Marrëveshjes së Komunitetit Evropian pas Dokumentit të Njësimit Evropian dhe Traktatit të Mastrihtit. Ai u nënshkrua në vitin 1997 dhe hyri në fuqi më 1 maj 1999. Le të përmbledhim risitë më kryesore si më poshtë:

Risitë e Traktatit të Amsterdamit

Përsa i përket kolonës së Komunitetit Evropian, zgjerimi i planifikuar i modaliteteve të vendimmarrjes me shumicë të kualifikuar edhe në shumë fusha të tjera politike nuk mund të realizohej. Përkundër saj, për habi edhe të vetë Parlamentit Evropian, tanimë po aplikohej procedura e bashkë-vendimmarjes, si për shembull në fushën e politikës së punësimit, të transportit dhe atë të zhvillimit.

Me rëndësi vendimtare për kontekstin tonë është fakti, që rënia dakord për çështje të rëndësishme dhe urgjente institucionale, për përbërjen e Komisionit Evropian dhe për ponderimin e votave në Këshill nuk ishte e mundur të arrihej. Dhe ky është një aspekt shumë i rëndësishëm, që do të ndikonte në mbarë zhvillimin e mëtejshëm.

Në lidhje me Kolonën e Tretë mund të thuhet, që në të drejtën komunitare u përfshinë edhe ato pjesë, që preknin drejtpërsëdrejti tregun e brendshëm. Përpara se të vijmë në Kolonën e Dytë, PPJS, do të doja të përmendja në mënyrë plotësuese edhe dy vendime të tjera të rëndësishme, të cilat qëndrojnë jashtë sistemit të tre kolonave.

Integrim i shkallëzuar

Fillimisht vendimi, sipas të cilit krijohej mundësia e një bashkëpunimi më të ngushtë mes shtetesh të caktuara anëtare, pa qenë nevoja e pjesëmarrjes së të gjitha shteteve anëtare. Sipas kompromisit të Amsterdamit vendimi nëse një bashkëpunim i tillë do të ishte i lejueshëm duhet marrë me shumicë votash. Këtu në fakt bëhet fjalë për një integrim të shkallëzuar, por me pengesa relativisht të larta: këtu duhet të sigurohet pjesëmarrja e shumicës së shteteve anëtare, e institucioneve të BE por pa lejuar që të rrezikohet aftësia funksionale e tij.

Pakt për stabilitet dhe punësim

Së dyti duhet përmendur Pakti i Stabilitetit dhe Punësimit. Me anë të këtij pakti u vendos një procedurë, e cila fillon me një bilanc të gjendjes së shteteve anëtare. Këshilli i Ministrave përcakton për çdo vit disa linja, të cilave qeveritë duhet t’u përmbahen. Çdo shtet anëtar duhet të paraqesë një raport të tijin në Bruksel një herë në vit; Këshilli i verifikon këto raporte dhe në mbyllje mund t’u drejtojë qeverive të veçanta rekomandimet e tij – të vendosura me shumicë të kualifikuar.

Kolona e dytë/ PPJS

Një pamje ambivalente gjejmë të PPJS. Nga njëra anë ishin ndërmarrë ndryshime në modalitetet e vendimmarrjes – në mënyrë të veçantë ishin gjetur mundësi për vendimmarrje me shumicë si dhe ishte bërë përcaktimi, që abstenimet e disa vendeve të caktuara të mos bëheshin pengesë, si deri më tani, në marrjen e vendimeve -, por, nga ana tjetër, secilit prej shteteve anëtare i njihej e drejta e vetos.

Kapacitetet për një politikë largpamëse duhej të përmirësoheshin me ngritjen e një të ashtuquajture Njësi për Planifikimin e Strategjive dhe Paralajmërimit, të përbërë nga përfaqësues të Këshillit, të Komisionit dhe të Bashkimit Evropiano-Perëndimor, njësoj sikurse i gjithë bashkëpunimi me BEP në përgjithësi. Por për një integrim të plotë të kësaj organizate në BE – një opsion ky, që diskutohej prej kohësh – nuk bihej ende dakord.

Vlerësimi i Traktatit të Amsterdamit

Një vlerësim i Traktatit të Amsterdamit rezulton kontradiktor. Nga njëra anë identifikohet qartë përpjekja për të mbajtur pasojat e deficiteve të krijuara dukshëm gjatë realizimeve të vendimeve të Mastrihtit. Dhe kjo mund të kuptohet edhe nga programi i punës propozuar nga

grupi i refleksionit në raportin e tij drejtuar Këshillit Evropian. Në fakt kjo u arrit, të paktën pjesërisht, dhe këtu në mënyrë të veçantë duhen nxjerrë në pah – me gjithë afatet e parashikuara të tranzicionit dhe rezervat në tekstin e marrëveshjes – përparimi i arrirë në bashkëpunimin në sektorët e drejtësisë dhe politikës së brendshme.

Por nga ana tjetër nuk mund të anashkalohet fakti, që Traktati i Amsterdamit nuk ka përmbushur një prej objektivave të tij kryesorë, atë të përgatitjes së BE-së për zgjerimin në dimensionin e lindjes. As ponderimi i votave në Këshill, një proces kaq i rëndësishëm për këtë zgjerim, dhe as përbërja dhe mënyra e punës së Komisionit nuk pësuan ndryshime apo përshtatje; po kështu nuk mundi të arrihej as zgjerimi i vendimmarrjes me shumicë të kualifikuar, aq urgjentisht i nevojshëm në kushtet e rritjes së vazhdueshme të numrit të anëtarëve potencialë.

Në këtë mënyrë Traktati i Amsterdamit – dhe ky është gjykimi i shumë kritikëve – nuk justifikoi trysninë e jashtëzakonshme të problematikës dhe shpërdoroi një mundësi tjetër për një thellim të qëndrueshëm të integrimit, çka e bën edhe më të rëndë humbjen e shansit historik për krijimin e një Evrope të Bashkuar pas ndryshimeve epokale të viteve 1989/1990.

Në mbyllje mbetet të thuhet, që BE-ja, që prej miratimit të DNjE, ka hyrë në një proces gjithnjë e më të shpejtë dhe intensiv të diskutimit rreth „rregullave të lojës“ dhe përshtatjes së tyre në situatën e ndryshimit të kushteve të brendshme, dhe veçanërisht atyre të jashtme. Ndërsa në periudhën prej DNjE deri në hapjen e diskutimeve rreth një ndryshimi tjetër të Marrëveshjes, që më pas përfundoi në Traktatin e Mastrihtit, kaloi një kohë minimale, me hyrjen në fuqi të Traktatit të Mastrihtit filloi debati për përshtatje dhe ndryshime të reja të bazave kontraktore, debat ky që përfundoi në Traktatin e Amsterdamit.

Traktati i Nisës

Vendimi për thirrjen e një konference qeveritare u mor në fillim të qershorit 1999, pra vetëm një muaj pas hyrjes në fuqi të Traktatit të Amsterdamit, me rastin e mbledhjes së Këshillit Evropian në Köln. Kjo do të thotë që dinamika e zhvillimit u forcua sërish. Konferenca duhej të zhvillohej, sipas vullnetit të lajmëruar të kryetarëve të shteteve dhe qeverive, në vitin 2000 si dhe të trajtonte ato çështje, që nuk kishin mundur të zgjidheshin në Amsterdam.

Bisedimet në Konferencën Qeveritare u zhvilluan në kontekstin e negociatave aktuale për anëtarësim me gjithsej dymbëdhjetë shtete dhe me qëllimin, që përmes ndryshimeve institucionale të garantohej, që edhe një bashkim me një numër anëtarësh pothuaj të dyfishuar mund të mbetej funksional. Këtu bëhej fjalë para së gjithash për pesë temat e listuara më sipër. Cilat janë rezultatet e Konferencës Qeveritare, cilat janë përcaktimet më të rëndësishme të Traktatit të Nisës, si dhe cilat janë ndryshimet, që sjell ky i fundit?

Risitë e Traktatit të Nisës

Përsa i përket madhësisë dhe përbërjes së Komisionit, Traktati parashikon, që secili prej shteteve anëtare duke nisur nga viti 2005 do të kete vetëm një anëtar komisioni. Me anëtarësimin e shtetit të 27-të anëtar (Bullgarisë ose Rumanisë) numri i komisionerëve do të

kufizohet (duhet të jetë më i vogël se 27). Për garantimin e një trajtimi të barabartë të të gjitha shteteve anëtare do të futet sistemi i rotacionit.

Në lidhje me dy çështjet e tjera, shumë të lidhura me njëra tjetrën, pikërisht me ponderimin e votave në Këshill dhe zgjerimin e vendimmarrjes me shumicë të cilësuar, Traktati parashikon, që në plot 30 dispozita të Traktatit parimi i unanimitetit të zëvendësohet me marrjen e një vendimi me shumicë të cilësuar, ku mbeten jashtë gjithsesi disa fusha me rëndësi qendrore. Më tej, me fillimin e punës së Komisionit Barroso në Këshill do të bëhet një shpërndarje e re votash. Shumica e cilësuar vlen si e arritur, kur vendimi merr një numër të caktuar votash, i cili duhet verifikuar dhe përshtatur pas çdo anëtarësimi të ri shumica e shteteve anëtare jep miratimin e vet në lidhje me vendimin, dhe kjo shumicë përbën të paktën 62% të të gjithë popullsisë së Bashkimit Evropian (verifikohet me kërkesë të një shteti anëtar).

Për Parlamentin Evropian Traktati i Nisës përcaktonte një ndarje të re të vendeve, e cila nga njëra anë zbut të paktën relativisht pabarazpeshat në përfaqësimin e deputetëve nga vende të veçanta, dhe, nga ana tjetër, duke marrë në konsideratë aftësinë operative të Parlamentit, kufizon numrin e deputetëve në një shifër prej jo më shumë se 732.

Le të vijmë në pikën e fundit të të pesë pikave qendrore të Traktatit të Nisës, në të ashtuquajturin bashkëpunim i konsoliduar. Rezultatet në këtë aspekt mund të përmblidhen si më poshtë. Në fakt pengesat për një bashkëpunim të konsoliduar në të ardhmen do të jenë më të pakta, gjë që padyshim do të kontribuojë në rrezimin e bllokadave ekzistuese në sektorë të caktuar. Por ajo, që nuk do të jetë e mundur, është shfrytëzimi i këtij bashkëpunimi si instrument i procesit të thellimit për të përftuar në këtë bashkëpunim fusha politike të reja. Por për këtë, kufizimet, të cilave duhet t’u nënshtrohen ato, janë në të tre kolonat tejet të paepshme.

Si do të mund të kategorizoheshin dhe vlerësoheshin rezultatet e Nisës brenda kuadrit të zhvillimit të BE-së, sikurse e kemi analizuar deri më tani? Këtu duhet dalë në përfundimin, që është arritur vetëm në mënyrë sipërfaqësore dhe formale të krijohen kushtet paraprake për fillimin e një procesi zgjerimi. Nëse do të shihej më nga afër, me Nisën dhe përmes saj e ardhmja e Bashkimit Evropian u rëndua më tepër.

Kjo ka të bëjë fillimisht me faktin, që linjat e konfliktit mes shteteve anëtare nuk kishin dalë asnjëherë në pah aq qartë sa në këtë periudhë dhe që në lidhje me „interesat kombëtare“ u negociua në një mënyrë të tillë, e cila gjithashtu është pa precedent. Kjo duket shumë qartë edhe në rezultatet e Nisës. Mendoni për shembull për vendimet në lidhje me Komisionin, të cilat kanë mbetur dukshëm pas rregullave të caktuara nga Amsterdami, apo për vështirësimin e vendimmarrjes me shumicë të kualifikuar. Kjo do të thotë gjithashtu - dhe ky është gjykimi i pjesës më të madhe të vëzhguesve - që nuk u krijuan aspak kushte të mjaftueshme proceduriale dhe institucionale për zgjerimin, që pritej.

Në tërësi përshtypja, që duhet krijuar është, që Nisa nuk u shfrytëzua për të përmirësuar aftësinë vepruese dhe vendimmarrëse të BE-së, por për të zgjeruar „pushtetin pengues“ të disa shteteve të caktuara anëtare. Një konstatim ky padyshim tejet i rëndësishëm edhe për

çështjen e ngritur prej nesh në lidhje me faktorët përcaktues dhe modelet e zhvillimit të procesit të integrimit.

Këto deficite ishin kaq të dukshme, saqë praktikisht menjëherë (!) pas Nisës u mor vendimi për të ndërmarrë një përpjekje tjetër për të zgjidhur problemet urgjente ende përpara një zgjerimi potencial me vende të Evropës Qendrore dhe Lindore.

Etapa 5: Rruga e mundimshme drejt Traktatit të Lisbonës

Nga Konventa deri te Kushtetuta

Në këtë përpjekje, që më në fund problemet urgjente të zgjidheshin ende përpara zgjerimit, është interesante mënyra e veçantë që u zgjodh për këtë, pikërisht thirrja e një konvente, e cila do të duhej të përpunonte një projekt-kushtetutë të re.

Ndërsa deri më tani, sikurse njihet edhe nga fragmentet e mëparshme, kishin qenë vetëm qeveritë e shteteve anëtare ato, që këshillonin dhe përgatisnin ndryshimet e teksteve të marrëveshjeve, tanimë kjo do të behej në një kuadër më të gjerë, i cili do të përfshinte aktorë si në nivelin e Brukselit ashtu edhe në atë të shteteve anëtare.

Pas gjithë kësaj qëndronte para së gjithash ideja e shmangies së përqendrimit në interesat kombëtare, sikurse ndodhte gjatë konferencave qeveritare, dhe bllokadat që rrjedhin së këtejmi. Një ide kjo, që ishte provuar si shumë e suksesshme edhe gjatë konceptimit të Kartës Evropiane për të Drejtat Themelore.

Krahas kësaj, duke u nisur nga objektivat e bëra të ditura të rishikimit tjetër të Marrëveshjes – demokratizimi, çburokratizimi, afërsia me qytetarin si dhe thjeshtëzimi i të drejtës komunitare ekzistuese (formuluar në të ashtuquajturën Deklaratë të Laeken mbi perspektivën e Bashkimit Evropian) – dukej se ishte i domosdoshëm një diskutim publik më i gjerë. Ndër të tjera qytetaret dhe qytetarët e shteteve anëtare ishin dukshëm gjithnjë e më pak të gatshëm, për ta njohur politikën e BE vetëm në teori pa patur mundësinë të ndikojnë vetë në të.

Përbërja dhe puna e Konventës

Projekt-Kushtetuta (!)

Kjo Konventë, në përbërjen e së cilës bënin pjesë 15 përfaqësues të kryetarëve të shteteve dhe qeverive (pra një përfaqësues për secilin shtet anëtar), 30 anëtarë të parlamenteve kombëtare (2 për secilin shtet anëtar), 16 anëtarë të Parlamentit Evropian dhe 2 përfaqësues të Komisionit, u mblodh për herë të parë në datën 1 mars 2002 nën kryesinë e ish-Presidentit francez, Giscard D'Estaing, dhe të dy zëvendëspresidentëve. Krahas tyre në seancat e kësaj konferencë morën pjesë edhe vëzhgues, pikërisht tre përfaqësues të Komisionit Ekonomiko-

Social, tre përfaqësues të partnerëve socialë evropianë, gjashtë përfaqësues të Komisionit të Rajoneve si dhe i Ngarkuari i Qytetarëve Evropianë.

Konventa zhvilloi seancat e veta me këtë përbërje deri në 20 qershor 2003 dhe gjatë kësaj kohe punoi në konceptimin e kushtetutës evropiane. Vëzhgues për vite të tëra të zhvillimit të BE nuk po u besonin veshëve. Vetëm përdorimi i termit "Kushtetutë" në kontekstin e BE kish qenë gjithnjë një tabu, dhe ja papritur mbi tryezë gjendej një projekt i përfunduar pikërisht i kësaj kushtetute. Të mësuar me një përshtatje të ngadaltë dhe graduale të zhvillimit të BE (inkrementalizimi), një dinamikë e tillë perceptohej si marramendëse. Por, në fund të fundit, ligjet e zhvillimit të BE do të vazhdonin të mbeteshin të vlefshme, sikurse do ta shohim më vonë.

Në tetor 2003 filloi punimet, nën kryesinë e italianëve, konferenca qeveritare, e cila do të debatonte rreth kësaj projekt-kushtetute dhe do ta miratonte atë deri në Samitin e Brukselit në dhjetor 2003. Megjithë shpresat e mëdha nuk u arrit të bihej dakord, dhe kjo, në fakt, për shkak ndryshimesh shumë të thella në këndvështrimet lidhur me përbërjen e Komisionit dhe shpërndarjen e votave në rast vendimesh me shumicë të cilësuar. Cila ishte konkretisht tema e këtij debati?

Interesat kombëtare si faktor përcaktues

Këtu ishte fjala për mungesën e proporcionit mes numrit të vogël të popullsisë krahasuar me numrin e lartë të votave, që Spanja dhe Portugalia zotëronin, por nuk donin të hiqnin dorë. Përsa i përket komisionit, këtu ishte fjala se, pas anëtarësimit të Bullgarisë dhe Rumanisë, kur numri i komisionerëve do të ishte më i vogël se ai i vendeve, kush do të emëronte një komisioner dhe në cilat distanca kohore.

Pra, bëhej fjalë dhe vazhdon të bëhet fjalë për njërin prej faktorëve më të rëndësishëm ndikues, interesat kombëtare, dëshira për të patur mundësisht sa më shumë ndikim brenda aparatit të BE apo frika se mos ky ndikim pakësohet. Një faktor ky, i cili ka pastaj efekt tejet negativ në rastet, kur për arsye të detyrueshme funksionale kërkohet domosdoshmërisht një zgjidhje mbikombëtare dhe dorëzimi i kompetencave, gjë të cilën shtete të caktuara kombëtare nuk janë në gjendje ta bëjnë.

Në fillim të janarit presidenca irlandeze ndërmori një përpjekje të re për të mundësuar mbylljen e suksesshme të bisedimeve deri në qershor 2004. Sa për kujtesë: më 1 maj 2004 ishte planifikuar zgjerimi i madh me 10 shtete të reja anëtare, ndërkohë pjesa më e rëndësishme, Kushtetuta, nuk ishe ende gati.

Pas debatesh jashtëzakonisht të vështira, më në fund, në qershor 2004, u arrit të bihej dakord. Nënshkrimi ceremonial u realizua në fund të tetorit 2004 në Romë pikërisht në atë sallë, ku pothuaj 50 vjet më parë ishin nënshkruar edhe marrëveshjet për krijimin e KEE.

Pas kësaj vijoi marrja disi e vonuar marrja e detyrës nga Komisioni Barroso, në nëntor 2004, me të cilin hynë në fuqi edhe rregulloret e reja institucionale, parashikuar për një Bashkim Evropian prej 25 apo 27 shtetesh anëtare. Këtu bëjnë pjesë ndër të tjera edhe ndryshimet në shpërndarjen e votave në Këshillin e Ministrave dhe fakti, që prej këtij momenti secili vend do të ketë si përfaqësues vetëm një komisar.

Procesi i ratifikimit të Marrëveshjes mbi Kushtetutën

Në nëntor 2004 filloi edhe procesi i miratimit të Kushtetutës nga - atëherë - 25 shtetet anëtare, në pjesën më të madhe me anë procedurash parlamentare, por pjesërisht edhe përmes referendumesh. Ratifikimi i realizua me sukses nga Lituania, Hungaria, Sllovenia, Italia, Greqia , Sllovakia, Spanja – vendi i parë me referendum – (76,73 %: po; 17,24: jo; pjesëmarrja në referendum = 42,32%;), Austria dhe Gjermania.

Por pas kësaj vijuan dy goditje të rënda njëra pas tjetrës për projektin e Kushtetutës Evropiane, të cilat bënë që kjo kushtetutë të mos hynte në fuqi. Fillimisht referendumi në Francë në datën 29 maj 2005, me anë të të cilit Marrëveshja për Kushtetutën u refuzua me një shumicë prej 54,87% (Jo) kundër 45,13% (Po) dhe më një pjesëmarrje të konsiderueshme prej 69,74%. E vetëm pak ditë më vonë referendumi në Hollandë, në të cilin u votua madje me 61,8% për Jo dhe vetëm 38,2% për Po. Dhe kjo në dy shtete anëtare të themelimit të KEE!

Me këtë zgjedhësit u kishin sinjalizuar qeverive të tyre një „Stop!“ të qartë, gjë që nuk do ta lejonte më BE të vazhdonte sikur deri më tani dhe thjesht të kalonte në rendin e ditës. Dhe këtë nuk mundi ta ndryshonte as „Po“-ja e fortë e referendumit, zhvilluar në Luksemburg më

10 korrik 2005. Përcaktimet e mangëta të Traktatit të Nisës vazhduan të mbeteshin në fuqi dhe BE ra sërish në një krizë të thellë.

Arsyet e refuzimit

Cilat kishin qenë arsyet e refuzimit? Në Francë, sipas anketimeve, një ndër arsyet kryesore për "Jo!"-në për 52% të të anketuarve ishte gjendja ekonomike dhe sociale e vendit. 24% e kundërshtarëve të Kushtetutës deklaruan, se kishin shfrytëzuar mundësinë për t'i bërë opozitë qeverisë dhe presidentit. 31% pohuan, se me Jo!-në e tyre kishin dashur të shprehin mosbesimin e tyre ndaj klasës politike në përgjithësi. Pra, me fjalë të tjera në plan të parë qëndronin arsye të politikës së brendshme.

Kjo përshtypje të përforcohet më tej, kur sheh që ideja bazë për kushtetutën mbështetet nga një shumicë prej 61% e qytetarëve të BE - sikurse rezulton nga anketimet e Eurobarometrit në korrik 2005 - dhe anëtarësimi në BE vlerësohet si shumë pozitiv si në Francë me 53% dhe veçanërisht në Hollandë me 67%. Por, në kundërshtim me këtë ka një rritje të skepticizmit përkundër zgjerimit dhe para së gjithash pranimit të mundshëm të Turqisë në BE.

Por ç'do të thotë kjo për analizën tonë të zhvillimit të BE? Qytetarët e BE, popullsitë e shteteve anëtare janë shndërruar vitet e fundit - krejt e kundërta e fillimeve të KEE/Komunitetit Evropian - në një faktor qendror ndikues. Prej BE kërkohet me ngulm të jetë e hapur për qytetarët shumë më shumë se deri më tani dhe t'i përfshijë ata në veprimtarinë e tij.

Nga referendumet e dështuara deri në hyrjen në fuqi të Traktatit të Lisbonës

Pas referendumeve refuzuese duke patur parasysh kërkesën e unanimitetit ishte bërë e qartë, që Marrëveshjes mbi Kushtetutën politikisht i kishte ardhur fundi. Në mënyrë që të mendoheshin mundësitë e reagimit pas këtij shoku u vendos për një fazë të ashtuquajtur reflektimi deri në mes të vitit 2007. Gjatë kësaj periudhe disa prej shteteve anëtare e vijuan më tej procesin e ratifikimit të Marrëveshjes mbi Kushtetutën, ndërsa të tjera - Danimarka, Irlanda, Polonia, Portugalia, Suedia, Çekia dhe Mbretëria e Bashkuar – e ndërprenë atë proces.

Pasi Presidenca finlandeze kishte filluar gjysmën e dytë të vitit 2006 të verifikonte mundësi të ndryshme, se si do të vijohej më tej me projektin e një përshtatjeje të kushteve të përgjithshme kontraktuale, në qershor 2007 Këshilli i BE ia doli mbanë, që pas bisedimesh të mundimshme - në mënyrë të veçantë për shkak të rezistencës së fuqishme të Polonisë kundër sistemit të parashikuar të votimit në Këshill - të miratonte një mandat për një konferencë qeveritare, e cila deri në fund të vitit duhej të konceptonte hollësitë rreth një marrëveshjeje të re reformash. Kjo u bë e mundur vetëm falë lëshimeve, që iu bënë kërkesave të veçanta të Polonisë, por edhe për një sërë shtetesh të tjera anëtare.

Përmbajtja e mandatit

Mandati përmbante propozime, që synonin eleminimin e terminologjisë konstitucionale, por edhe përpjekjet për të rimarrë elementë substancialë, për shembull, në procedurat vendimmarrëse në fushën e politikës së jashtme. Edhe duke rënë dakord për termin "Marrëveshje reformash" i duhej dhënë këtij projekti të ri - apo më mirë të rinovuar - karakteri konsitucional. Krahas kësaj tanimë nuk planifikohej më, që Traktatet ekzistuese të zëvendësoheshin nga një e vetme, por këto të fundit vetëm duheshin ndryshuar dhe marrëveshja fillestare mbi Komunitetin Evropian do të cilësohej tanimë me një emër të ri, pikërisht "Marrëveshja rreth mënyrës së funksionimit të Bashkimit Evropian".

Konferenca Qeveritare, në të cilën, krahas përfaqësuesve të shteteve anëtare dhe ekspertëve ligjorë, bënin pjesë edhe anëtarë të Parlamentit Evropian, u mblodh për herë të parë më 23 korrik 2007. Gjatë takimit të tetorit të Këshillit Evropian Polonisë iu bënë sërish lëshime të veçanta, ndër të tjera iu dha posti i një prokurori të ri të përhershëm pranë Gjykatës Evropiane, numri i anëtarëve të së cilës u desh të rritej nga tetë në njëmbëdhjetë. Marrëveshja e përgatitur kësisoj u nënshkrua më 13 dhjetor 2007 në Lisbonë nën Presidencën Portugeze.

Referendumi irlandez qershor 2008

Referendumi i dytë irlandez tetor 2009

2008-2009 Ratifikimi në shtetet anëtare

Sikurse e dini prej leximit të kaptulli paraardhës rreth zhvillimit të BE, nënshkrimi i një marrëveshjeje nuk shënon kurrsesi përfundimin e procedurave, përkundrazi në këtë moment fillon rruga shpesh e mundimshme dhe e paparashikueshme e ratifikimit përmes shteteve anëtare në përputhje me legjislacionin përkatës të tyre.

Programi fillestar i presidencës gjermane kishte parashikuar, që procedurat e ratifikimit të përmbylleshin deri në fund të vitit 2008, në mënyrë që Marrëveshja të hynte në fuqi në 1 janar 2009. Por, për shkak të votës negatve të një referendumi në Irlandë, që atje duhej mbajtur për shkak të procedurave të brendshme ligjore atje, u bë e pamundur respektimi i këtij afati. Efektet e këtij vendimi i kemi sqaruar tanimë në një pjesë tjetër të këtij libri metodik online.

Pas një faze boshe dhe pa rezultat kryetarët e shteteve dhe qeverive ranë dakord në dhjetor 2008 për t'i bërë një sërë lëshimesh Irlandës, të cilat do t'i mundësonin qeverisë së këtij vendi t'u paraqiste edhe njëherë për votim zgjedhësve të vet - dhe këtë herë me sukses - marrëveshjen e modifikuar. Këtu bënin pjesë ndër të tjera garancia, që numri i komisarëve nuk do të reduktohej sikurse ishte parashikuar - pra çdo shtet do të vazhdonte të ishte i përfaqësuar në Komision - si dhe garanci ligjore në fushën e Politikave Evropiane për Sigurinë dhe Mbrojtjen, aspekte këto që merrnin në konsideratë asnjanësinë tradicionale, si dhe pika të tjera të rëndësishme për vendin dhe të tematizuara gjatë referendumit të parë.

Irlanda nga ana e saj siguroi, që përpara përfundimit të mandatit të komisionit aktual, pra deri në fund të vitit 2009, do të mbante një referendum të dytë, i cili u zhvillua në tetor 2009.

Rezultati ishte: me një pjesëmarrje në votim prej 58%, 67,1% e zgjedhësve votoi pro ndërsa 32,9% kundër pranimit të Traktatit të Lisbonës. Kjo do të thoshte, që në krahasim me qershorin e vitit 2008 kishin ndërruar mendim ndërkohë plot 20% më shumë qytetarë në drejtim të miratimit. Si shkaku më i rëndësishëm për këtë vleu kriza globale e ekonomisë, të cilën irlandëezët shpresonin ta përballonin më mirë me ndihmën e BE. Krahas kësaj edhe lëshimet e përmendura më sipër luajtën një rol të rëndësishëm.

Traktati i Lisbonës hyn në fuqi

Në këtë mënyrë u rrit presioni ndaj presidentëve euroskeptikë të Polonisë dhe Çekisë për të hequr dorë nga rezervat dhe taktika e tyre e vonesave. Lech Kaczynskii e nënshkroi Traktatin më 10 tetor 2009 gjatë një ceremonie në Varshavë, ndërsa kolegu i tij çek, Vaclav Klaus, e bëri këtë më 3 nëntor 2009, pasi gjykata kushtetuese çeke e kishte konfirmuar si të pajtueshme me kushtetutën e vendit.

Tanimë ishin krijuar të gjitha kushtet paraprake, që Traktati i Lisbonës të mund të hynte në fuqi më 1 dhjetor 2009. Në këtë mënyrë kishte marrë fund - të paktën përkohësisht - një rrugë shumë e gjatë, e cila kishte nisur më Traktatin e dështuar të Nisës. Një rrugë, që sikurse me siguri mund ta keni vënë re gjatë leximit, është e përshtatshme për të përçuar këndvështrime interesante lidhur me pyetjet e formuluara në hyrje rreth arsyeve të stanjacionit dhe vijimit të mëtejshëm të BE

Etapa 6: Risitë e Traktatit të Lisbonës në një vështrim

Ndryshimet krahasuar me Marrëveshjen e Kushtetutës

Një dallim i parë qëndron në faktin, që me Lisbonën, ndryshe nga ç'ishte parashikur që bazat kontraktuale ekzistuese të zëvendësoheshin krejtësisht me të reja, ndodhi që përrkundrazi – sikurse kishte qenë edhe rasti i ndryshimeve të mëparshme – Traktatet ekzistuese do të vazhdonin të mbeteshin të vlefshme dhe vetëm sa do të pësonin disa ndryshime. Kjo do të thotë, që vazhdon të ekzistojë një Trakat i Bashkimit Evropian dhe një marrëveshje tjetër, e cila përmban tërësinë e kuadrit rregullator të Komunitetit Evropian të deritanishëm me sektorët politikë të komunitarizuar, por që tanimë quhet ndryshe, pikërisht: „Traktati rreth mënyrës së funksionimit të Bashkimit Evropian“.

Termi "Kushtetutë" eliminohet, po kështu ndërmerren edhe disa ripërkufizime të tjera, si për shembull Përfaqësues i Lartë për politikat e Jashtme dhe të Sigurisë në vend të termit të planifikuar "Ministër i Jashtëm i Unionit" apo urdhëresa në vend të "ligje evropiane". Këtu bëhet e qartë përpjekja për të minimizuar disi rëndësinë e këtyre ndryshimeve, për t'iu përgjigjur kështu rezervave të shprehura nga disa shtete anëtare.

Edhe fakti tjetër, që Karta e të Drejtave Themelore nuk përfshihet drejtpërsëdrejti në Traktat, por që bëhet e detyrueshme vetëm nëpërmjet një referimi në nenin 6, kreu 1 i Traktatit të Bashkimit Evropian, vlerësohet si tentativë për të shmangur ngjashmëritë me kushtetutat kombëtare, të cilat shpesh përmbajnë katalogje të të drejtave themelore.

Ndërsa ndryshimet e Traktatit të përmendura deri më tani kanë patur më shumë karakter kozmetik, këta dy që do të paraqesim më poshtë kanë të bëjnë me thelbin.

Procedurat e votimit në Këshillin e BE do të ndryshohen jo më parë se viti 2017

Sikurse do të diskutojmë edhe më poshtë në Këshillin e BE ndryshon përllogaritja e shumicës së cilësuar. Modeli i ri i shumicës së dyfishtë, i cili merr në konsideratë në mënyrë më të përshtatshme numrin e ndryshëm të popullsisë në vendet anëtare dhe për të cilin (fillimisht) u mendua të ishte menjëherë i vlefshëm, do të aplikohet në mënyrë të pakufizuar jo më parë se viti 2017 – kjo veçanërisht për arsye të rezistencës së Polonisë.

Krahas kësaj nuk do të realizohet reduktimi i parashikuar i Komisionit, që mendohej se do të sillte rritjen e efikasitetit të këtij organi, por do të kishte bërë që jo çdo shtet anëtar do të mund të kishte në çdo kohë një komisar të vetin si përfaqësues. Për shkak të kundërshtimit nga ana e disa shteteve të vogla, por dhe duke supozuar se kjo pikë kishte qenë ndër arsyet kryesore, që kishin çuar në dështimin e referendumit të parë, Këshilli Evropian vendosi në dhjetor 2008 të mos e merrte më në konsideratë.

Ndryshime në institucione

Përpara se të përqendrohemi te ndryshimet, që ka sjellë ky traktat për institucione të veçanta, duhen prezantuar fillimisht disa risi të rëndësishme mbiinstitucionale. Qëllimi i ndryshimeve në gjithsej shtatë institucionet (Parlamenti Evropian, Komisioni Evropian, Gjykata Evropiane, Këshilli i BE dhe Këshilli i Evropës, Banka Qendrore Evropiane dhe Zyra e Revizionimit të BE – neni 13 Traktati i BE) është, për ta risjellë edhe njëherë në kujtesë, përmirësimi i efiçiencës së punës së institucioneve të veçanta dhe të bashkëveprimit të tyre si dhe rritja e transparencës së aktiviteteve të tyre për qytetarët e BE.

Një kontribut për këtë mund të japë, sigurisht, edhe shpërndarja tanimë shumë më e qartë e kompetencave mes BE dhe shteteve anëtare – përcaktuar kjo me nenin 2 të Traktatit rreth mënyrës së funksionimit të Bashkimit Evropian – ku përmblidhen vetëm tre tipe të ndarë qartazi nga njëri-tjetri, sikurse e ilustron tabela e mëposhtme.

Kompetencë ekskluzive e BE Kompetenca të ndara(BE - shtetet anëtare)

Kompetencë mbështetëse e BE

Këtu është vetëm Unioni, që operon në mënyrë legjislative dhe që mund të lëshojë akte të detyrueshme ligjore.

Shtetet anëtare mund të hynë në veprim, vetëm nëse autorizohen për këtë nga Unioni, apo për të zbatuar aktet ligjore të Unionit.

Këtu mund të operojnë në mënyrë legjislative si Unioni ashtu edhe shtetet anëtare.

Shtetet anëtare ushtrojnë kompetencat e tyre, nëse dhe përsa kohë Unioni nuk i ushtron ato.

Këtu Unioni ka kompetencën të marrë masa për mbështetjen, koordinimin apo plotësimin e masave të caktuara të shteteve anëtare, por pa lejuar, që kompetencat e Unionit në këta sektorë të zëvendësojë kompetencat e shteteve anëtare.

Shembuj: Shembuj: Shembuj:

Unioni doganor

Përcaktimi i rregullave të konkurrencës të domosdoshme për funksionimin e Tregut të Brendshëm

Politika monetare (për vendet e Euros)

Ruajtja e pasurive biologjike ujore

Politika e përbashkët tregtare

Tregu i Brendshëm

Politika Sociale

Bujqësia dhe Peshkimi

Mjedisi

Mbrojtja e Konsumatorit

Energjia

Hapësirë lirie, sigurie dhe ligji

etj.

Mbrojtja dhe përmirësimi i shëndetit të njerëzve

Industria

Kultura

Turizmi

Formimi i përgjithshëm dhe profesional, rinia dhe sporti

Mbrojtja nga katastrofat

Bashkëpunimi administrativ

 

Që prej Traktatit të Mastrihtit, i cili shënoi krijimin e BE, kjo e fundit përbëhej nga tre kolona (shih Etapën 3 të Zhvillimit të BE), prej të cilave vetëm e para, Kolona e Komunitetit Evropian, dispononte një personalitet juridik të vetin, gjë që ndër të tjera kishte për pasojë faktin, që Unioni në Politkat e Përbashkëta të Punëve të Jashtme dhe të Sigurisë mund të shfaqej vetëm në profilin e shteteve anëtare dhe jo si institucion më vete. Por kjo ndryshon tanimë me Traktatin e Lisbonës.

Përmes këtij Traktati shpërbëhet struktura 3-kolonëshe dhe BE merr personalitetin juridik të Komunitetit Evropian, në sajë të të cilit BE mund të nënshkruajë tani marrëveshje ndërkombëtare në emrin e vet dhe me ndihmën e Shërbimit të Jashtëm Evropian, që do të krijohet, – më shumë rreth kësaj teme më poshtë – do të mundë të lidhë marrëdhënie diplomatike me shtetet e tjera.

Parlamenti Evropian (PE)

PE është organi i vetëm i zgjedhur drejtpërsëdrejti dhe në këtë mënyrë edhe një organ me legjitimiet të veçantë, të cilit me Traktatin e Lisbonës i është njohur një rritje e konsiderueshme e kompetencave. Kjo ka të bëjë me faktin, që procedurat e mëparshme të bashkëvendosjes – të cilësuara tanimë si „procedura të rregullta legjislative“ - gjejnë zabtim tani në më të shumtën e rasteve, edhe në politikat e përbashkëta bujqësore dhe në bashkëpunimin policor dhe të sistemit të drejtësisë në kuadër të çështjeve penale (më parë

Kolona e Tretë). Këto procedura të rregullta legjislative, përshkruar me hollësi nga neni 294 i Traktatit rreth mënyrës së funksionimit të Bashkimit Evropian, e bën PE në kontekstin e procedurave ligjvënëse një lojtar me të drejta të barabarta me Këshillin e BE. Kjo, e shprehur më thjesht, do të thotë që askush nuk mund të nxjerrë një ligj pa miratimin e tjetrit.Edhe lidhur me një kompetencë klasike parlamentare, sikurse është ligji për buxhetin, PE i njihen më shumë kompetenca të reja, sikurse u duk në rastin e sektorit bujqësor, të cilin, pasi ky kishte zënë në vitin 2009 jo më pak se 42 % të shpenzimeve (plot 43 mrd. euro), PE e përfshiu në Ligjin mbi buxhetin duke patur kështu fjalën e fundit mbi të gjitha shpenzimet e BE.

Në përfundim Traktati i Lisbonës ndryshon edhe mënyrën e shpërndarjes së vendeve mes shteteve anëtare. Tabela e mëposhtme tregon shpërndarjet e deritanishme që prej zgjedhjes së parë të drejtpërdrejtë;

  1979 1981 1986 1994 1995 2004 2007 2009

 BE 24 24 24 25 25 24 24 22

 DK 16 16 16 16 16 14 14 13

 DE 81 81 81 99 99 99 99 99

 IE 15 15 15 15 15 13 13 12

 FR 81 81 81 87 87 78 78 72

 IT 81 81 81 87 87 78 78 72

 LU 6 6 6 6 6 6 6 6

 NL 25 25 25 31 31 27 27 25

 UK 81 81 81 87 87 78 78 72

 EL   24 24 25 25 24 24 22

 ES     60 64 64 54 54 50

 PT     24 25 25 24 24 22

 SE         22 19 19 18

 AT         21 18 18 17

 FI         16 14 14 13

 CZ           24 24 22

 EE           6 6 6

 CY           6 6 6

 LT           13 13 12

 LV           9 9 8

 HU           24 24 22

 MT           5 5 5

 PL           54 54 50

  1979 1981 1986 1994 1995 2004 2007 2009

 SI           7 7 7

 SK           14 14 13

 BG             18 17

 RO             35 33

 EU 410 434 518 567 626 732 785 736

Me Lisbonën numri maksimal i deputetëve për një vend u reduktua nga 99 në 96 (masë, prej të cilës u prej edhe Gjermania), ndërsa numri minimal u ngrit nga 6 në 6 (masë, prej të cilës përfituan Estonia, Luksemburgu, Malta dhe Qipro). Numri i përgjithshëm u përcaktua 750 plus Kryetarin e Parlamentit (në vend të 736, që ishin pas zgjedhjeve për Parlamentin Evropian 2009)

Komisioni Evropian

Ndryshimet në Komisionin Evropian mbeten shumë të kufizuara. Me rëndësi për çështjet tona dhe panoramën e përgjithshme duket të jetë para së gjithash përforcimi i të drejtës së tij ekskluzive për të ndërmarrë iniciativa duke reduktuar rastet e përjashtimeve, në të cilat edhe Këshilli mund të bëjë propozime ligjesh për BE. Kjo ka të bëjë për shembull me politikat e brendshme dhe të drjetësisë, pra më ish-Kolonën e tretë.

Ndryshimi i dytë i parashikuar në nenin 17, kreu 5 i Traktatit të BE, reduktimi i anëtarëve të Komisionit në dy të tretat e numrit të shteteve anëtare, nuk do të realizohet. Këshilli Evropian kishte vendosur pas referendumit të parë në Irlandë të mos lejonte hyrjen e tij në fuqi.

Mbetet për tu përmendur edhe fakti, që roli i Kryetarit të Komisionit forcohet edhe më tej në raport me komisarët e tjerë. Kështu për shembull neni 17, kreu 6a, parashikon të jetë ai, që do të vendosë linjat kryesore në të cilat Komisioni do të zhvillojë aktivitetin e vet.

Përfaqësuesi i lartë për Politikat e Jashtme dhe të Sigurisë në BE

Këshilli i Bashkimit Evropian

Risitë në Këshillin e Bashkimit Evropian, detyra kryesore e të cilit është ligjvënia (së bashku me PE), kanë të bëjnë para së gjithash me procedurat e vendimmarrjes, të cilat në funksion të një paraqitjeje më të qartë prezantohen në pjesën „Ndryshimet proceduriale“. Krahas kësaj duhen përmendur edhe pikat e mëposhtme:

Ndryshe nga Këshilli Evropian, për të cilin me Traktatin e Lisbonës përcaktohet një kryetar fiks, i cili zgjidhet çdo dy vjet e gjysmë, këtu ky element mbetet brenda ritmit gjashtëmujor të ndërrimit të Presidencës. Përjashtimin e vetëm këtu e bën Këshilli për Punët e Jashtme, i krijuar rishtaz, kryesia e të cilit merret përsipër nga posti i sapokrijuar i Përfaqësuesit të Lartë për Politikat e Jashtme dhe të Sigurisë së Bashkimit Evropian – aktualisht Catherine Ashton.

Kjo na sjell në risinë e dytë, pikërisht faktin, që Këshilli i deritanishëm për Çështje të Përgjithshme dhe Marrëdhëniet me Jashtë, në të cilin mblidheshin ministrat e jashtëm, me Traktatin e Lisbonës ndahet në një Këshill për Çështje të Përgjithshme dhe në një Këshill për Marrëdhëniet me Jashtë. Në të parin kryesia ndërrohet sikurse deri më tani çdo gjashtë muaj mes shteteve anëtare; ndërsa në të dytin kjo drejtohet në mënyrë permanente nga Përfaqësuesi i Lartë.

Këshilli Evropian tanimë institucion i BE me kryetar të përcaktuar

Këshilli Evropian

Këshilli Evropian, në të cilin mblidhen kryetarët e shteteve dhe të qeverive të shteteve anëtare të BE, i cili deri më tani ka luajtur një rol të rëndësishëm, kur bëhej fjalë për të vendosur linjat qendrore të procesit të integrimit, merr më në fund statusin e një institucioni të BE. Krahas kësaj atij i njihet pozicioni i një kryetari të zgjedhur me shumicë të cilësuar për një periudhë dy vjet e gjysmë. Në këtë mënyrë mendohet t'u jepet fund mangësive të rregullores së deritanishme, sipas së cilës kryetarët e qeverive të shteteve anëtare ndërroheshin në këtë detyrë çdo gjashtë muaj (mungesë kontinuiteti, mbingarkesë pune para së gjithash për vendet e vogla etj.).

Përfshirje më e madhe e Parlamenteve Kombëtare

Natyrisht që në rastin e parlamenteve të shteteve anëtare nuk bëhet fjalë për institucione të BE, por me Traktatin e Lisbonës atyre u njihen një sërë kompetencash lidhur me poltiikën e BE. Ky është një tjetër tregues për domosdoshmërinë e të kuptuarit të BE si një sistem disanivelesh, sikurse e prezantuam edhe në kapitullin "Çfarë është BE?" .

Por si paraqitet pamja në detaje? Në protokoll (Nr. 1, Rreth rolit të Parlamenteve Kombëtare të Bashkimit Evropian) përcaktohet, që projektet për aktet ligjore i duhen paraqitur jo vetëm Këshillit të BE dhe PE, por edhe parlamenteve kombëtare. Këto pastaj mund t'u drejtohen kryetarëve të Komisionit, Këshillit dhe PE me një pozicionim të argumentuar rreth përputhshmërisë me parimin e subsidiaritetit. Do të thotë që ato duhet të verifikojnë, nëse ky akt ligjor i BE është i nevojshëm apo nëse do të ishin më të përshtatshme aktivitetet respektive në nivel të shteteve anëtare. Në këtë mënyrë mendohet t'i vihet një lloj kufiri zgjerimit eventual të pakontrolluar të kompetencave të BE. Për këtë proces verifikimi vihen në dispozicion zakonisht tetë javë pas dorëzimit të dokumentit.

Nëse një e treta e parlamenteve kombëtare – apo një e katërta në rastin e masave, që kanë të bëjnë me lirinë, sigurinë dhe drejtësinë – është e mendimit, që parimi i subsidiaritetit është shkelur, Komisioni është i detyruar ta verifikojë këtë dhe eventualisht të sqarojë me argumenta, përse ai në kundërshtim më qëndrimin e parlamenteve kombëtare gjykon, se ky akt ligjor është në përputhje me parimin e subsidiaritetit (Protokolli nr. 2, Rreth zbatimit të parimeve të subsidiaritetit dhe relativitetit, Neni 7).

Krahas kësaj këto përcaktime (Protokoll nr. 1, titulli II) nxisin në parim një bashkëpunim të ngushtë dhe shkëmbim përvojash mes PE dhe parlamenteve kombëtare.

Ndryshimet proceduriale

Procedura e mëparshme të bashkëvendosjes shndërrohet tanimë në procedurë të rregullt legjislative si dhe zgjerohet edhe me sektorë të tjerë. Pamja e mëposhtme e ilustron këtë procedurë:

Shpërndarja e votave në Këshill

Pasi votimet me shumicë të cilësuar janë shpërndarë në një sërë sektorësh të ndryshëm, atëherë shpërndarja e votave në Këshill, parë nga këndvështrimi i shteteve anëtare bëhet edhe më e rëndësishme se më parë. Se sa e rëndësishme ka qenë kjo çështje deri më tani, duket

ndër të tjera në faktin që në konferencat qeveritare rreth traktatit të Amsterdamit (shih kapitullin përkatës të Zhvillimit të BE) dhe Nisës (shih kapitullin përkatës të Zhvillimit të BE) ka pasur debate të ashpra. Edhe më e qartë bëhet kjo, nëse sjellim ndër mend që zgjidhja e gjetur tani hyn në fuqi në masë të plotë jo më parë se viti 2017.

Rëndësia e shpërndarjes së votave në Këshill

Po përse është kaq thelbësore dhe e diskutueshme kjo pikë? Ajo është kaq domethënëse, pasi bëhet fjalë për një kategori qendrore në politikë, bëhet fjalë për ndikim dhe pushtet, dhe kjo brenda një kuadri ku shtetet kombëtare (sovrane) bashkëpunojnë me njëri-tjetrin.

Kështu të vendosësh me shumicë të cilësuar do të thotë, që shtete kombëtare të caktuara të kenë epërsi ndaj të tjerëve. Dhe ata mund të kenë epërsi edhe kur shumica e popullsisë së tyre është kundër një rregulli apo urdhërese të caktuar të BE. Një procedurë e paimagjinueshme në forume të tjera të bashkëpunimit ndërshtetëror, që bën të dallueshëm edhe njëherë mjaft qartë karakterin "sui-generis" të BE (shih Kapitullin "Çfarë është BE?").

Por çështja e shpërndarjes së votave është e diskutueshme edhe për një motiv tjetër, sikurse ilustrohet edhe në një tabelë përmbledhëse në gjuhën angleze të Wikipedia-s (kolona e djathtë). Ajo tregon shpërndarjen e votave, sikurse ishte rregulluar me Traktatin e Nisës.

Atje paraqitet numri i votave, që ka çdo vend në dispozicion gjatë votimeve, numri përkatës i popullsisë si dhe pesha relative e këtij numri votash në raport me numrin e popullsisë. Si nivel reference është zgjedhur Gjermania dhe ky raport atje është përcaktuar me faktorin 1.0.

Nëse i hidhni një sy listës, do të konstatoni se referuar kësaj peshe relative ekzistojnë pabarazi të mëdha. Kështu, për shembull, Polonia dhe Spanja, vende më një popullsi më të paktë se gjysma e asaj të Gjermanisë (që ka 29 vota), kanë 27 vota në dispozicion, dhe kjo pabarazi relative duket, se është edhe më e thellë në shumë prej vendeve të vogla.

Këto raporte pabarazie janë bërë të mundura fillimisht përmes zgjerimeve të njëpasnjëshme, dhe nga ana tjetër përmes faktit, që shtete të caktuara anëtare në rastin e ndryshimeve të marrëveshjes, që duheshin marrë në mënyrë unanime, çka i jepte çdo vendi të drejtën e vetos, e kanë shfrytëzuar këtë për të përftuar sa më shumë vota për vete.

Me Traktatin e Lisbonës hiqet ky sistem i ponderimit të votave. Çdo anëtar i Këshillit (pra edhe çdo shtet anëtar) ka në të ardhmen një votë, por në të njëjtën kohë merret në konsideratë edhe numri i banorëve të vendit të përfaqësuar prej tij.

Për të arritur shumicën e cilësuar është e nevojshme që 55% e të gjithë anëtarëve të Këshillit – që korespondon me 15 vende – të jenë pro një rregulloreje, por në mënyrë të tillë që kjo shifër të përfaqësojë 65% të popullsisë së përgjithshme të BE.

Duke u nisur nga sa u tha më sipër, nuk përbën ndonjë surprizë fakti, që ky rregull i ri është debatuar ashpër dhe se atë e kanë sulmuar para së gjithash në mënyrë masive përfituesit e Traktatit të Nisës. Në fakt ata nuk mundën ta ndalnin këtë rregull të ri plotësisht, por bënë që ajo të hyjë në fuqi jo më parë se viti 2014. Dhe jo vetëm kaq. Veç kësaj një shtet anëtar mund edhe të kërkojë, që deri në vitin 2017 të vazhdojnë të zbatohen rregullat e vjetra.

Iniciativa e qytetarëve evropianë

Ndër risitë bën pjesë edhe Iniciativa e Qytetarëve Evropianë, që e plotëson BE me një element të ri të drejtpërdrejtë demokratik. Saktësisht në Traktat thuhet:

"Qytetarë dhe qytetare të Unionit, në numër jo më pak se një milion, në rastin e të cilëve duhet të bëhet fjalë për shtetas të një numri të konsiderueshëm shtetesh anëtare, mund të ndërmarrin iniciativën dhe të kërkojnë prej Komisionit Evropian të paraqesë brenda kompetencave të veta propozime rreth temash, për të cilat qytetaret dhe qytetarët e përmendur gjykojnë, se nevojitet një akt ligjor i BE në mënyrë që të mundësohet zbatimi i marrëveshjeve." (Neni 11, Kreu 4, Traktati i BE)

Mundësia e iniciativës qytetare në nivel BE është e rëndësishme pasi me anë të saj qytetarëve të Unionit iu njoh për herë të parë e drejta direkte e bashkëvendosjes. Se çfarë efektesh ka ky instrument në praktikë, mbetet ende për tu parë.

Përforcim i bashkëpunimit mes një grupi shtetesh anëtare

Bashkëpunim i përforcuar do të thotë një formë veçanërisht intensive e bashkëpunimit mes një grupi shtetesh anëtare, e cila nuk mund të realizohet (ende) në tërësinë e Unionit apo në të cilën vende të caktuara nuk duan të apo nuk mundin të marrin pjesë. Edhe nëse ju mund të mos e keni dëgjuar ndonjëherë këtë shprehje, me siguri duhet të njihni shembuj të famshëm të këtij rasti sikurse është Marrëveshja Schengen apo natyrisht Bashimi Ekonomik apo Monetar. E gjithë kjo rregullohet në mënyrë shumë më të detajuar se më parë me Traktatin e Lisbonës, konkretisht me nenin 20 të Traktatit të BE si dhe me nenin 326-324 të Traktatit rreth Mënyrës së Funksionimit të Bashkimit Evropian.

Procedura e ndryshimit të Traktatit

Ndërsa ndryshimet e deritanishme të Traktatit – përjashtuar këtu Traktatin e dështuar për Kushtetutën – janë ndërmarrë gjithmonë sipas të njëjtës metodë, pikërisht përmes thirrjes së një konference qeveritare, gjatë së cilës këto ndryshime diskutoheshin dhe përgatiteshin, tanimë për këtë qëllim hapen dy rrugë të reja (neni 48 i Traktatit të BE). Fillimisht e ashtuquajtura "procedurë ndryshimi". Në këtë rast përfaqësues të parlamenteve kombëtare, kryetarë të shteteve dhe të qeverive të vendeve anëtare si dhe përfaqësues të Parlamentit dhe të Komisionit thërrasin një Konventë, e cila përpunon propozime ndryshimesh me konsens. Këto shkojnë më pas - si deri më tani - në një konferencë qeveritare, e cila koncepton marrëveshjen e ndryshuar, e cila gjithashtu duhet, si zakonisht, të ratifikohet nga të gjitha shtetet anëtare.

Krahas kësaj ekziston edhe një "procedurë e thjeshtuar ndryshimi", e cila i referohet vetëm ndryshimeve eventuale në pjesën e tretë të Traktatit të Mënyrës së Funksionimit të BE, pjesë kjo që rregullon sektorët politikë të BE përveç Politikave të Përbashkëta në Punët e Jashtme dhe të Sigurisë. Këtu ndryshimet mund të realizohen edhe përmes vendimeve të njëzëshme të Këshillit të Evropës, por këto nuk duhet të përfshijnë zgjerimin e kompetencave të BE dhe - në varësi të përcaktimeve të legjislacionit shoqërues - duhen ratifikuar eventualisht nga parlamentet kombëtare.

Pasarela apo klauzolat urë.

Ndryshimet e rregullave të vendimmarrjes mundësohen krahas kësaj edhe përmes të ashtuquajturave pasarela apo klauzolave urë. Ato bëjnë të mundur që Këshilli Evropian të vendosë njëzëri, që në fusha të caktuara të kalojë nga parimi i unanimitetit në vendimmarrjen me shumicë të cilësuar, apo nga një procedurë e veçantë në procedurën e rregullt legjislative (Neni 48, Kreu 7 Traktati i BE).

Për herë të parë në historinë e KEE, Komunitetit Evropian dhe BE, procedura e daljes së një shteti anëtar nga Unioni rregullohet me Traktatin e Lisbonës, pikërisht në nenin 50 të Marrëveshjes së BE. Deri më tani ka patur vetëm një rast daljeje - ai i Grënlandës (si pjesë e Danimarkës) në vitin 1985. Ndërsa neni 49 i Marrëveshjes së BE rregullon procedurat në rastin e një kërkese për anëtarësim.

Përfaqësues i Lartë për Politikat e Jashtme dhe të Sigurisë

Detyrat e Përfaqësuesit të Lartë

Në këtë pjesë do të bëhet fjalë para së gjithash për çështjen e rregullave që parashikon Traktati i Lisbonës në kuadër të politikave të Përbashkëta në Punët e Jashtme dhe të Sigurisë si dhe në Bashkëpunimin në Politikat e Brendshme dhe Drejtësi, pas rënies së strukturës 'kolonëshe'.

Politikat e Përbashkëta të Jashtme dhe të Sigurisë

Faktin, që PPJS vazhdon të luajë një rol të veçantë dhe funksionon sipas rregullave të veçanta, e dëshmon Kapitulli 2 i Marrëveshjes së BE i kushtuar i tëri këtij sektori me mbishkrimin "Përcaktime të veçanta rreth Politikave të Përbashkëta të Jashtme dhe të Sigurisë".

Një ndryshim të parë institucional me rëndësi qendrore përbën angazhimi i postit të Përfaqësuesit të Lartë, në të cilin u bashkuan dy postet e mëparshme, ai i ish-Përfaqësuesit të Lartë dhe i Komisarit për Marrëdhëniet me Jashtë. Veç kësaj Përfaqësuesi i Lartë është njëkohësisht edhe Zv.Kryetar i Komisionit Evropian dhe Kryetar i Këshillit për Punët e Jashtme. Prej tij varet edhe Shërbimi i Jashtëm Evropian, krijuar rishtaz me nenin 27, kreu 3 i Marrëveshjes së BE, i cili është në fazën e ndërtimit.

Ndër detyrat e Përfaqësuesit të Lartë bëjnë pjesë mes të tjerash edhe konceptimi dhe paraqitja e propozimeve rreth formësimit të PPJS si dhe garantimi, që vendimet e nxjerra nga Këshilli

Evropian dhe Këshilli i BE do të realizohen. Ai përfaqëson Unionin së jashtmi në raport me të tretët, në organizata ndërkombëtare dhe konferenca ndërkombëtare. Se ç'pamje do të ketë në këtë kontekst ndarja e detyrave mes tij dhe postit gjithashtu të krijuar rishtazi të Kryetarit të Këshillit Evropian, i cili edhe ai në cilësinë dhe nivelin e tij është i ngarkuar me përfaqësimin e Unionit së jashtmi në kuadër të çështjeve, që kanë të bëjnë me PPJS (neni 15, kreu 6 Marrëveshja e BE), kjo mbetet për tu parë.

Vijim i bashkëpunimit ndërqeveritar në PPJS

Edhe pse përmes realizimit nga ana e Përfaqësuesit të Lartë edhe i rolit të Zv.Kryetarit të Komisionit, vendoset kontakti i drejtpërdrejtë me këtë organ mbikombëtar, PPJS edhe pas shpërbërjes së strukturës tri-kolonëshe vazhdon të ruajë karakterin e vet primar ndërshtetëror. Kjo tregohet, për shembull, në faktin që Këshilli Evropian i përcakton në mënyrë unanime linjat e përgjithshme në këtë sektor, dhe, duke u nisur së këtejmi, Këshilli i Ministrave të Jashtëm formulon më pas vendimet e veçanta, ku duhet thënë se edhe ky i fundit vendos me unanimitet. Vetëm në pak raste - paraqitur në nenin 31 kreu 2 i Marrëveshjes së BE - për shembull, kur përpilohet një vendim i pastër zbatues lidhur me një akt të vendosur paraprakisht në mënyrë unanime - vlen si modalitet vendimmarrjeje shumica e cilësuar.

Roli special dhe karakteri ndërshtetëror i PPJS tregohen gjithashtu edhe në të drejtat shumë të reduktuara të bashkëvendosjes së PE në këtë kontekst, i cili dëgjon dhe informohet rreth tij prej Përfaqësuesit të Larte (neni 36 i Marrëveshjes së BE - por pa të drejtë bashkëvendosjeje - si dhe në faktin që ky sektor nuk bën pjesë në kompetencat e Gjykatës Evropiane (neni 275 i Traktatit rreth Mënyrës së Funksionimit të BE).

Politika të Përbashkëta të Sigurisë dhe Mbrojtjes

Pjesë e PPJS është edhe Politika e Përbashkët për Sigurinë dhe Mbrojtjen (PPSM), ardhur me Traktatin e Nisës, atëherë nën emërtimin Politka Evropiane për Sigurinë dhe Mbrojtjen (PESM). PPSM dëshmon një karakter edhe më të fortë ndërshtetëror se sa PPJS. Kështu në përcaktimet respektive të Traktatit të BE duket qartë përpjekja për t'iu përshatur situatës së ndryshme mes shtetesh të veçanta anëtare (neni 42-46), ku bënin pjesë si shtete anëtare të NATO-s ashtu edhe shtete asnjanjëse (si Irlanda).

Si i ri vjen rregulli sipas të cilit, në rast sulmi të territorit sovran të një shteti anëtar, shtetet e tjera anëtare janë të detyruara ta mbështesin këtë shtet (neni 42, kreu 7). Agjencia Evropiane e Mbrojtjes - vendosur për herë të parë tanimë në nivelin primar juridik të BE - është e ngarkuar me koordinimin e politikave të armatimit të shteteve anëtare. Por përveç kësaj, atyre vendeve, që kërkojnë të ecin më shpejt me PPSM, u jepet mundësia e një bashkëpunimi të përhershëm të strukturuar - e krahasueshme kjo me bashkëpunimin e diferencuar edhe në sektorë të tjerë të politkës (neni 46 Marrëveshja e BE).

Mbikombëtarizimi në sektorin e ish-Kolonës së Tretë

Ky sektor pëson me Traktatin e Lisbonës një sërë ndryshimesh, shumica e të cilave shohin drejt Mbikombëtarizimit. Këtu bën pjesë fillimisht fakti, që në pjesën më të madhe të sektorëve të pjesshëm aplikohet vetëm procedura e rregullt e ligjvënies dhe se në Këshill

vendimet merren me shumicë të cilësuar. Gjithashtu Komisoni është përforcuar dhe ka tanimë mundësinë, që në rast mosrespektimi të rregullave të BE të hapë proces kundër shteteve anëtare në fjalë, gjë që deri më tani nuk ka qenë e mundur në këtë formë brenda Kolonës së Tretë dhe që ka përmirësuar në mënyrë të ndjeshme koherencën dhe efektivitetin e politikës në këtë sektor të rëndësishëm.

Interes meriton në këtë kontekst edhe fakti, që tanimë bëhet i mundur një bashkëpunim më i ngushtë mes një grupi shtetesh anëtare në fushën e ndërveprimit policor dhe të të drejtës penale. Krahas kësaj duhet përmendur edhe ngritja e një Komisioni të Përhershëm në Këshill, i cili mendohet të kontribuojë në nxitjen dhe konsolidimin e bashkëpunimit në fushën e sigurisë së brendshme (neni 71 Marrëveshja për Mënyrën e Funksionimit të BE).

Dhe në fund përmendim si një risi tjetër institucionale ngritjen e postit të një Prokurori Evropian (neni 86 Traktati për Mënyrën e Funksionimit të BE), i cili do të jetë kompetent për hetimin dhe ndjekjen penale si dhe ngritjen e padisë përkatëse kundër personave, që kanë kryer vepra penale në dëm të interesave financiare të Unionit. Në këtë mënyrë Prokurori i BE do të ketë mundësi të jetë një post i rëndësishëm në raste krimesh ndërkufitare, terrorizmi ndërkombëtar apo trafik lëndësh narkotike.

Ndryshime në sektorë të tjerë të politikës

Edhe pse në Traktatin e Lisbonës në plan të parë qëndrojnë çështje dhe rregulla institucionale lidhur me ndërveprimin e organeve të ndryshme, për tu shënuar janë edhe një sërë ndryshimesh të tjera të shumta në numër referuar politikave konkrete. Këtu bëjnë pjesë ndër të tjera futja e disa rrgullave të reja me bazë kontraktuale lidhur me mbrojtjen e pasurisë intelektuale, mbrojtjen e informacionit, kërkimet shkencore dhe mbrojtjen ndaj katastrofave. Krahas kësaj evidentohet shumë më tepër se më parë politika mjedisore dhe madje për herë të parë përfshihet, edhe në sajë përpjekjesh ndërkombëtare, si objektiv më vete lufta kundër ndryshimeve klimaterike (neni 191, kreu 1, Traktati për Mënyrën e Funksionimit të BE).

Edhe polititikës energjetike, rëndësia e jashtëzakonshme e së cilës për BE kujtohet me vështirësitë në furnizimin me gaz vitet e fundit, i kushtohet një vëmendje e veçantë. Traktati përmban rreth këtij elementi një kapitull më vete, në të cilin përkufizohen objektivat sipërorë, që do të thotë ndër të tjera funksionimi i tregjeve të energjisë, siguria e furnizimit, kursimi i energjisë dhe zhvillimi i energjive të rigjenerueshme. Për herë të parë kemi përdorimin e parimit të solidaritetit të energjisë, i cili garanton që në rast ngushticash dramatike në sektorin e energjisë në një vend anëtar, të tjerët janë të detyruar të ndihmojnë.

Fjala kyçe 'solidaritet' shfaqet edhe në kontekste të tjera në mënyrë prominente, dhe sigurisht, para së gjithash, në klauzolën e solidaritetit, e cila përcakton që Unioni ve në gatishmëi të gjitha instrumentat që ka në dispozicion, nëse një vend anëtar goditet nga një atentat terrorist, katastrofë natyrore apo katastrofë të shkaktuar nga njerëzit (neni 222, Traktati për Mënyrën e Funksionimit të BE).

Institucionet e BE

Gjatë analizës së Zhvillimit të BE për shembull kemi konstatuar se,

në rastin e KEQÇ, KEE, Komunitetit Evropian dhe BE bëhet fjalë për forma të reja dhe unike të bashkëpunimit;

këtu vihet re një bashkëekzistencë shumë e veçantë elementesh mbikombëtare dhe ndërqeveritare;

është realizuar një proces zhvillimi, për t’u vlerësuar, nga një bashkëpunim i kufizuar sektoral në një gjithëpërfshirës si dhe nga një bashkëpunim ndërshtetëror në një mbikombëtar;

shumë masa mundën të realizoheshin vetëm pas një vonese kohore, në një pjesë të tyre deri edhe prej disa dekadash;

rrethi i shteteve anëtare është zgjeruar jashtëzakonisht shumë.

Në këtë kapitull duam të merremi më hollësisht me strukturën institucionale të BE, duke ndjekur të njëjtat qëllime, ndaj po fillojmë me dy pikat e para të listës, duke analizuar më nga afër, se çfarë përbën konkretisht risi në fushën e institucioneve dhe se ku mund të identifikohen këto elemente mbikombëtare dhe ndërshtetërore. Nisur nga këto ide paraprake rrjedhin tre qëllime:

të krijojmë fillimisht një ide të përgjithshme në lidhje me karakteristikat kryesore strukturore të BE-së, veçanërisht rreth atyre karakteristikave, të cilat çojnë në klasifikimin e saj si organizatë mbikombëtare, pra si një organizatë, e cila ndryshon nga marrëdhëniet thjesht ndërshteterore apo organizatat klasike.

së dyti, të mbajmë parasysh të gjithë kontekstin dhe kompleksitetin e ndërtimit strukturor.

kjo do të thotë, që ne nuk duhet të mbetemi në nivelin mbikombëtar, por duhet të bëjmë objekt të analizës sonë edhe shtetet anëtare.

Diagrama tregon se si, nga njëra anë, aktorët e nivelit kombëtar dhe nënkombëtar janë të përfaqësuar në nivel BE-je dhe mund të ndikojnë në vendimmarrje – qeveritë kombëtare përfaqësohen në Këshillin e BE dhe në Këshillin Evropian, pra, në një pozicion qendror; strukturat nënkombëtare të qeverisjes në Komisionin e Rajoneve; shumë ndërthurje të tjera nuk janë paraqitur në diagramë, si për shembull shoqatat në Komisionin Social-Ekonomik, dhe krahas kësaj popullsitë e shteteve anëtare zgjedhin deputetët e Parlamentit Evropian.

Nga ana tjetër mund të vihet re, që vendimet e BE, "ligjet" e tij, kanë efekt të drejtpërdrejtë dhe të detyrueshëm në shtetet anëtare – njësoj sikurse ligjet kombëtare – dhe kjo në një masë dhe cilësi gjithnjë e më të konsiderueshme. Me fjalë të tjera: tre nivelet janë të ndërthurura aq ngushtë me njëri-tjetrin, sa që detyrimisht ato duhet të merren në shqyrtim dhe të analizohen bashkarisht dhe në ndërveprim. Për këtë arsye në debatin shkencor flitet për sistem të BE apo për sistemin disanivelesh të BE. Që këtej rrjedh një ndarje e tillë e kapitullit:

Do të përqendrohemi fillimisht në institucionet në nivel mbikombëtar duke parë më nga afër institucionet e veçanta, përbërjen dhe detyrat e tyre, si dhe ndërveprimin reciprok. Fillimisht do të flasim për trekëndëshin institucional Komision – Këshill - Parlament, përgjegjës për ligjvënien. Me trajtimin e Gjykatës dhe Këshillit Evropian plotësojmë kështu panoramën e nivelit mbikombëtar. Në kuadër të këtij teksti, i cili synon të jetë hyrje në njohuritë bazë, nuk do të trajtohen Zyra Evropiane e Revizionit dhe Banka Qendrore Evropiane, të cilat gjithashtu janë organe të BE.

Në vëzhgimin e nivelit kombëtar do të bëhet fjalë për premisat kryesore strukturore si dhe për kushte të tjera qendrore përcaktuese të politikës komunitare të shteteve anëtare. Një kapitull

tjetër do t'i kushtohet ndërveprimit të aparatit institucional të BE. Në këtë kontekst do të sqarohet edhe rendi ligjvënës.

Këshilli i Bashkimit Evropian (Këshilli i Ministrave)

Në rastin e Këshillit të Ministrave - së bashku me Parlamentin Evropian (PE) - bëhet fjalë për organin qendror vendimmarrës të Bashkimit Evropian. Këshilli përfaqëson elementin e shtetit anëtar. Çdo shtet anëtar dërgon nga një përfaqësues.

Me propozim të Komisionit dhe pjesëmarrjen e Parlamentit Evropian ai vendos ligjet e Komunitetit. Ky ka qenë procesi bazë vendimmarrës i BE që në fillimet e tij. Ajo, që ka ndryshuar, është pesha dhe rëndësia relative e tre organeve pjesëmarrëse, veçanërisht përmes rritjes së vazhdueshme të kompetencave të PE.

Në varësi të sektorit politik mblidhet në përbërje respektive, aktualisht (tetor 2010) në dhjetë konfigurimet e më poshtme (shih faqen e internetit të BE):

çështje të përgjithshme

punët e jashtme

ekonomi dhe financa

drejtësi dhe punët e brendshme (DPb)

punësim, politika sociale, shëndetsi dhe mbrojtje e konsumatorit

aftësia konkurruese

transport, telekomunikacion dhe energji

bujqësi dhe peshkim

mjedis

arsim, rini dhe kulturë

Krahas ministrave përkatës të shteteve anëtare, i pranishëm është edhe anëtari respektiv i Komisionit.

Për shumë ministra të shteteve anëtare puna në kuadër të Këshillit përbën një pjesë të konsiderueshme të detyrave. Meqenëse ata, për shkak të detyrimeve të tyre kombëtare, mund të jenë në Bruksel vetëm për pak kohë, kanë nevojë për mbështetje.

Komisioni i Përfaqësuesve të Përhershëm

Për këtë është shumë i rëndësishëm Komisioni i Përfaqësuesve të Përhershëm, me seli në Bruksel (COREPER). COREPER është shkurtim i termit francez të komitetit: Comité des Représentants Permanents. Ai përbëhet nga Përfaqësuesit e Përhershëm të shteteve anëtare në Bruksel si dhe nga zëvendësit e tyre dhe mblidhet një herë në javë. Ky Komision mbikqyr dhe koordinon edhe punën e rreth 300 komisioneve dhe grupeve të punës, të cilat përbëhen nga nëpunës të shteteve anëtare dhe përgatisin në nivel teknik dosjet, që u paraqiten COREPER dhe Këshillit.

COREPER merr përsipër pjesën kryesore të përgatitjes së vendimmarrjes në të gjitha çështjet e përmbajtjes, dhe anëtarët e Komitetit përfaqësojnë Këshillin edhe në procedurat e ndërmjetësimit me PE, të cilat përdoren në kuadër të procedurave të rregullta ligjvënëse, nëse Këshilli dhe PE nuk arrinë të bien dakord.

Sekretaria e Përgjithshme e Këshillit

Një pjesë tjetër të bazës së Këshillit, aspak të mbivlerësuar në rëndësinë e vet për një funksionim jo problematik të tij, e përbën Sekretaria e Këshillit, e cila përmbledh rreth 3.500 punonjës. Detyrat e saj janë në rradhë të parë të natyrës administrative, që do të thotë se këtu realizohen procese të tilla si përgatitja e axhendës së punës, hartimi i raporteve, shërbimi i përkthimit, verifikimi i çështjeve ligjore etj. Diagrama më poshtë bën të qartë strukturën e Këshillit.

Sipas Kompromisit të Luksemburgut vendimet fillimisht merreshin kryesisht në mënyrë unanime (shih kapitullin përkats të Zhvillimit të BE). Por që prej mesit të viteve ’80, dhe para së gjithash që prej ndryshimeve të mëdha të Marrëveshjes me Mastrihtin, Amsterdamin dhe Nisën filloi të aplikohet gjithnjë e më tepër shumica e cilësuar si modalitet vendimmarrjeje. Traktati i Lisbonës i ka shtrirë më tej fushat në të cilat vendoset me shumcë të cilësuar dhe përveç kësaj, në këtë kontekst, i vendosi përllogaritjet në shpërndarjen e votave mbi një bazë krejt të re (shih kapitullin përkatës të Zhvillimit të BE).

Si tipar tjetër i rëndësishëm i këtij organi qendror vlen të përmendet fakti, që puna e tij që prej themelimit te Komunitetit Evropian për Ekonominë është kristalizuar në mënyrë të vazhdueshme. Me këtë duam të themi, që fushat e veçanta politike, që mbulonin këshilla të ndryshëm ministrash, kanë krjuar gjithmonë e më shumë një ekzistencë të tyren të mirëpërcaktuar dhe të pavarur, dhe kjo, para së gjithash, për këto arsye:

Në nivelin e shteteve anëtare ka gjithnjë e më pak koordinim dhe po kështu gjithnjë e më pak një pozicion gjerman, italian apo britanik. Ky është ndër të tjera një tregues domethënës i faktit, se sa shumë politika e shteteve të veçanta anëtare e ka humbur karakterin e vet si "Politikë e Jashtme" përkundrejt BE.

Së dyti, me kalimin në shumicën e kualifikuar është bërë gjithnjë e më pak e domosdoshme gjetja e konsensuseve të mëdha, përfshirës të disa fushave politike, të tipit package deals (formë e kompensimit të interesave me negociata, tipike për BE, para së gjithash negociatat në Këshillin Evropian. Këtu shumë çëshjte të veçanta nga sektorë të ndryshëm të politikës, të cilat nuk mund të zgjidhen nga këshilli kompetent i ministrave, mblidhen dhe formojnë një paketë të përgjithshme me epërsitë dhe mangësitë për të gjithë. Kjo paketë pranohet më pas si një e tërë. Delegacionet kombëtare përkatëse pranojnë në këtë mënyrë mangësitë në disa sektorë, pasi këto të fundit kompensohen me anë të epërsive në sektorë të tjerë).

Një pasojë shumë e rëndësishme e këtij zhvillimi është, që në plan të parë dalin elemente specifike të fushave politike dhe jo ai i shtetit anëtar. Kjo do të thotë, që linja e ndarjes shkon tanimë përmes fushave të veçanta dhe gjithnjë e më pak mes shteteve anëtare. Dhe këtu mund të shihet edhe një tregues tjetër i karakterit të veçantë, pikërisht jo më vetëm ndërshtetëror të bashkëpunimit në BE.

Veçori në sektorin e Punëve të Jashtme

Por elementet ndërqeveritare vazhdojnë të ekzistojnë në formë të theksuar në sektorin e Punëve të Jashtme. Kjo krahas faktorëve të tjerë bën që Këshilli përkatës të dëshmojë disa karakteristika të veçanta përkundër Këshillave të tjerë. E këtu bën pjesë fillimisht fakti, që vendimet merren në mënyrë unanime. Ndërsa së dyti përmendim, që kryesia nuk ndërrohet në ritëm gjashtëmuajor, por drejtohet në mënyrë permanente nga Përfaqësuesi i Lartë për Politikat e Jashtme dhe të Sigurisë së BE. Ky pozicion u krijua me anë të Traktatit të Lisbonës dhe aktualisht (tetor 2010) mbulohet nga Catherine Ashton.

Catherine Ashton – dhe kjo është veçoria e tretë – ushtron kështu në një person detyrën e Zv.Kryetares së Komisionit Evropian, pra të një organi pëfundimisht mbikombëtar, dhe duhet të garantojë në këtë dopiofunksion koherencën dhe koordinimin e veprimtarisë së jashtme të BE. Këtu bëhet fjalë për një aspekt shumë të rëndësishëm, pasi politika e tregtisë së jashtme - si pjesë kryesore e politikës së jashtme - është ekskluzivisht kompetencë e Unionit. Dhe në mbyllje Ashton, me Shërbimin e Jashtëm Evropian, i cili është në fazën e ndërtimit, vë në dispozicion një instrument të rëndësishëm, që këshillat e tjerë nuk e disponojnë.

Komisioni Evropian

Komisioni është, pa një shembull krahasimi si në politikën ndërkombëtare ashtu edhe në atë kombëtare, i pari organ vërtetë mbikombëtar. Ai përbëhet aktualisht nga 27 anëtarë, të cilët propozohen nga qeveritë e shteteve anëtare dhe emërohen me një mandat pesëvjeçar, për të cilin ndërkohë nevojitet edhe miratimi i Parlamentit Evropian.

Komisarët nuk duhet të veprojnë për llogari të vendit të tyre të origjinës, por duhet të angazhohen në pavarësi të plotë për interesin e Komunitetit. Ata mbështeten nga plot 23.000 nëpunës (shih faqen e internetit të Komisionit) - ca më pak se ndonjë qytet i madh – organizuar në të ashtuquajtura Drejtori të përgjithshme, të cilat mund të ndahen në katër grupe të mëdha:

sektorët politikë (bujqësia dhe zhvillimi rural, politika e konkurrencës, politika industriale etj.)

marrëdhëniet me jashtë (zhvillimi, zgjerimi, tregtia etj.)

shërbimet e përgjithshme (Eurostat, Sekretaria e Përgjithshme etj.)

shërbimet e brendshme (buxheti, përkthimet etj.)

Detyrat qendrore të Komisionit mund të përshkruhen me katër fjalë kyçe:

E drejta për iniciativë: Çdo vendim i Këshillit duhet të paraprihet nga një propozim i Komisionit. Ai, si një motor i integrimit, duhet të përpunojë propozime për zhvillimin e politikës komunitare. E drejta për të përcaktuar rendin e ditës, për të bërë propozime në një moment të caktuar si dhe për të lidhur iniciativat me njëra-tjetrën, i lejon Komisionit të ushtrojë një ndikim të konsiderueshëm në procedurat ligjvënëse.

Mbrojtës i marrëveshjeve: Komisioni mbikqyr zbatimin e dispozitave të marrëveshjeve dhe të vendimeve të marra nga organet e Komunitetit Evropian dhe, në rast se konstaton shkelje të tyre, mund të kërkojë ndërmjetësinë e Gjykatës Evropiane.

Përfaqësim i jashtëm: Komisioni duhet të përfaqësojë Komunitetin për shembull në seancat e GATT/WTO dhe përballë Organizatave Ndërkombëtare; kjo realizohet pjesërisht së bashku me shtetet anëtare dhe/ose me Presidencën e radhës.

Organ ekzekutiv për zbatimin e politikës komunitare: këtu përfshihet administrimi i financave publike si dhe zbatimi i politikave. Kjo, natyrisht, nuk do të thotë, që vetë Komisioni do të marrë përsipër zbatimin konkret në shtetet anëtare të urdhëresave dhe direktivave të panumërta. Ai nuk do të kishte qenë absolutisht në gjendje për ta bërë këtë, qoftë edhe vetëm duke u nisur nga struktura e personelit të tij. Kjo është detyrë e administratës së shteteve anëtare apo edhe e njësive të tyre rajonale. Ndërsa detyra kryesore e Komisionit qëndron në mbikqyrjen dhe kontrollin e zbatimit të këtyre rregullave nga shtetet anëtare.

Parlamenti Evropian

Në rastin e Parlamentit Evropian (PE) kemi të bëjmë me organin e parë në nivel mbikombëtar, i cili në dallim nga Këshilli ose Komisioni mbart një cilësim të njohur tashmë nga sistemet politike kombëtare. Ai është organi i vetëm në nivel mbikombëtar, që zgjidhet drejt për së drejti.

Kompetencat dhe roli i PE në Komunitet kanë qenë që prej themelimit të KEQÇ në ndryshim të vazhdueshëm, dhe pikërisht në një shndërrim të tillë, nga i cili ai përfitoi një ndikim në rritje.

Etapa të rëndësishme këtu kanë qenë zgjerimi i kompetencave të tij në çështje të buxhetit (1975), realizimi i zgjedhjeve të para të drejtpërdrejta (1979), futja e procedurës së bashkëpunimit (1986) dhe e asaj të bashkëvendosjes (1992) si dhe së fundmi, me anë të ndryshimeve vijuese të traktatit, një zgjerim i konsiderueshëm i fushave, ku gjen zbatim kjo procedurë bashkëvendosjeje.

Traktati i Lisbonës punoi së këtejmi procedurat e rregullta të ligjvënies, që gjejnë zbatim pothuaj në të gjitha fushat, ku në Këshill vendoset me shumicë të cilësuar. Por referuar edhe

një kompetence klasike parlamentare, siç është buxheti, me hyrjen në fuqi të Traktatit të Lisbonës PE merr më shumë kompetenca, në të drejtën buxhetore të të cilit është përfshirë tanimë edhe sektori bujqësor, të cilit në vitin 2009 iu caktua jo më pak se 42% e shpenzimeve (rreth 43 mrd. euro €).

Organizimi dhe struktura

Traktati i Lisbonës vendosi rritjen e numrit të deputetëve nga 736 në 750 plus Kryetarin e Parlamentit. Gjatë një takimi të Këshillit Evropian në qershor 2010 ky numër u rrit edhe me tre deputetë të tjerë, pra 754; gjithsesi mbetet e paqartë, se kur duhet të nisin nga puna këta deputetë shtesë.

Një dallim i qartë me parlamentet kombëtare qëndron në faktin se PE përbëhet nga fraksione ndërshtetërore, si për shembull nga Partitë Evropiane Popullore apo Fraksioni i Partive Socialiste dhe Socialdemokrate.

Komisionet e PE

Jashtëzakonisht të rëndësishme për punën e PE dhe ndikimin e tij janë 24 Komisionet e tij. Në faqen e internetit të PE gjeni një tabelë përmbledhëse në të gjitha gjuhët zyrtare. Aty mund të shihni edhe se cili anëtar i Parlamentit është edhe anëtar i cilit komision. Parlamentarët, që angazhohen në komisione të veçanta gjatë mandatit të tyre pesëvjeçar, janë në gjendje të përvetësojnë njohuri substanciale të fushës konkrete. Në këtë mënyrë ata jo vetëm mund të ndjekin në mënyrë intensive aktivitetin e Drejtorive të Përgjithshme të

Komisionit dhe të Këshillit të Ministrave sipas fushës përkatëse, por edhe t’i ndikojnë ato – më tepër se sa mund të merret me mend nisur nga kompetencat formale. I rëndësishëm në këtë kontekst është edhe bashkëpunimi i ngushtë me instancat përkatëse të Komisionit si dhe me shoqatat ndërkombëtare dhe kombëtare.

Karakterisitkat

Si karakteristikat kryesore të PE mund të përmendim: është fjala për një parlament shumëkombëtar në ndryshim të përhershëm, i cili dëshmon si linja konflikti ideologjik - për të gjitha fraksionet ndërshtetërore - ashtu edhe linja konflikti kombëtar - përmes origjinës së deputetëve nga vende të veçanta. Një Përmbledhje rreth PE e bën shumë bukur të qartë në mënyrë tabelare këtë përkatësi të dyfishtë.

Sikurse në rastin e Këshillit dhe të Komisionit edhe në atë të Parlamentit ka një diferencim të theksuar funksional. Këtu duhen dalluar edhe lidhjet jashtëzakonisht të ngushta dhe bashkëpunimi shumë intensiv me Komisionin, shpesh kundër Këshillit të Ministrave.

Vlerësimi i PE me bazë krahasimin me parlamentet kombëtare varet nga këndvështrimi. Nga një perspektivë statike mund të përcaktohet, që PE vazhdon të mbetet më pak i rëndësishëm se parlamentet e sistemeve kombëtare, por që gjithsesi është shumë më tepër se gjithë çka ndodh në Asambletë Parlamentare apo komitetet e Organizatave Ndërkombëtare. E nëse do të shihnim në mënyrë të veçantë zhvillimin e dy dekadave të fundit, nuk mund të mos vësh re, që rëndësia e tij krahasuar me organet e tjera është rritur jashtëzakonisht shumë: një tregues tjetër ky i rëndësishëm i "mbikombëtarizimit" të Komunitetit Evropian.

Gjykata e Bashkimit Evropian

Disa prej Jush, që e njohin mirë lëndën, ndoshta do të habiten, përse kjo pjesë nuk është titulluar "Gjykata Evropiane" (GjE). Kjo lidhet me faktin, që Traktati i Lisbonës ka sjellë ndryshime terminologjike, të cilat duhen sqaruar këtu shkurtimisht. Ato fillojnë me nenin 19 të Marrëveshjes rreth BE, kreu i parë i të cilit thotë si më poshtë:

"(1) Gjykata e Bashkimit Evropian përfshin Gjykatën e Përgjithshme, Gjykatën dhe gjykatat specifike. Ajo garanton ruajtjen e të drejtës në interpretimin dhe zbatimin e marrëveshjeve[…]."

Me "Gjykatën e Bashkimit Evropian" cilësohet, pra, i gjithë sistemi gjyqësor i BE, i cili përbëhet nga tre komponentë:

Gjykatën e Përgjithshme (quajtur ndryshe edhe GjE apo Gjykata Evropiane)

Gjykatën (më parë quajtur Gjykata e Shkallës së Parë)

Gjykata për Shërbimin Publik të BE

Dhe kjo Gjykatë e BE – dhe jo GjE si instanca e sa më e lartë - është një nga shtatë organet e BE. Në kaudër të kësaj hyrjeje do të përqendrohemi tek Gjykata e Përgjithshme apo GjE si instanca më e rëndësishme e sistemit gjyqësor të BE.

Gjykata përbëhet nga 27 gjykatës dhe 8 prokurorë të përgjithshëm, të cilët emërohen me mirëkuptim reciprok nga qeveritë e shteteve anëtare pas dëgjimit të një komisioni, i cili ka detyrën të marrë pozicion lidhur me përshtatshmërinë e kandidatëve të propozuar për ushtrimin e detyrave në fjalë. Mandati i tyre zyrtar zgjat gjashtë vjet; lejohet rizgjedhja.

Gjykata mund të mblidhet në seancë plenare, në formën e Dhomës së Madhe me trembëdhjetë gjykatës apo në formën e Dhomës me tre ose pesë gjykatës, ku duhet thënë se strukturat plenare u rezervohen rasteve veçanërisht të rëndësishme apo të parashikuara në statut, sikurs mund të jetë heqja e mandatit të një anëtari të Komisionit.

Si Dhomë e Madhe Gjykata mblidhet atëherë, kur një shtet anëtar ose një organ i caktuar bën një kërkesë të tillë si palë në proces, sikurse edhe në çështje të rëndësishme veçanërisht komplekse. Në çështje të tjera vendimet merren nga Dhoma me tre osë pesë gjykatës.

Prokurorët e përgjithshëm ushtrojnë një funksion mbështetës për Gjykatën, duke përgatitur kërkesat përmbyllëse në çështjet ligjore, që u janë caktuar.

Detyrat dhe procedurat e GjE

Detyra qendrore e GjE - dhe natyrisht edhe e Gjykatës së BE në tërësi - është ruajtja e të drejtës në interpretimin dhe zbatimin e marrëveshjeve (neni 19, kreu 1 Marrëveshja e BE). Ndër kompetencat e saj bëjnë pjesë konflitket ligjore mes shteteve anëtare, rastet e konflikteve mes Unionit dhe shteteve anëtare, mes organeve dhe institucioneve të BE si dhe mes individëve dhe Unionit. Krahas kësaj gjykatat kombëtarë kanë mundësi t'i drejtohen Gjykatës në kuadër të një procesi gjyqësor të një gjykate kombëtare, në rast se ka probleme të interpretimit lidhur me të drejtën komunitare.

GjE mund të thirret në dy mënyra. Së pari përmes të ashtuquajturave procedura vendimesh preliminare, gjatë të cilave gjykatat kombëtare kërkojnë interpretimin e aspekteve të të drejtës komunitare, që u nevojitet në rastet që trajtojnë, si dhe përmes padive direkte.

Ndikim i madh GjE në zhvillimin e BE

Ndikimi i saj i vërtetë duket vetëm atëherë, kur shohim veprimtarinë e saj në fusha të veçanta. Ajo ka ndikuar në një masë shumë të madhe kuadrin kushtetuto-ligjor në drejtim të mbikombëtarizmit dhe ndër të tjera ka realizuar edhe parimin e veprimit të pandërmjetësuar dhe të drejtpërdrejtë të së drejtës komunitare – pra, për secilin qytetar të Komunitetit Evropian pa ndërmjetësimin e shteteve anëtare – si dhe parimin e përparësisë të së drejtës komunitare ndaj asaj kombëtare.

Por, kjo Gjykatë ka lënë gjurmët e saj pjesërisht të thella dhe të shumta edhe në politikën materiale duke realizuar, për shembull, me anë të një vendimi unik parimin e njohjes reciproke të standarteve të shteteve anëtare, që zëvendësoi harmonizimin e mundimshëm dhe të zgjatur në kohë të normave dhe standardeve, duke krijuar kështu një ndër kushtet më të rëndësishme për projektin e Tregut të Brendshëm. Një ndër arsyet më të rëndësishme të arritjes së këtij ndikimi të madh të GjE ishte fakti, që ajo ia doli mbanë, që me anë të një strategjie të mirëorientuar dhe shumë inteligjente të përfshinte në jurisdiksionin e Komunitetit Evropian edhe gjykata kombëtare.

Veçanërisht për tu përmendur është fakti, që mijëra vendime të GjBE para së gjithash ato preliminare në sektorë sikurse janë qarkullimi i lirë i mallrave, lëvizja e lirë, qarkullimi i lirë i shërbimeve, barazia dhe të drejtat sociale, të drejtat themelore si dhe qytetaria e Unionit kanë patur efekte të drejtpërdrejta dhe të gjera në jetën e qytetarëve të BE, fakt ky që nuk është shumë i njohur.

Nëse do të bënim një vlerësim, do të konstatonim, se GjE, krahasuar qoftë edhe me Gjykata Kushtetuese Kombëtare me shumë ndikim, sikurse janë Supreme Court (Gjykata e Lartë) në SHBA apo Bundesverfassungsgericht (Gjykata Kushtetuese Federale) në Gjermani, ka më shumë rëndësi duke i dhënë procesit të integrimit impulse vendimtare. Roli i saj si dhe rendi juridik, për ndërtimin e të cilit ajo ka dhënë një kontribut thelbësor, bëjnë pjesë padyshim në treguesit më të shkëlqyer të "mbikombëtarizimit" të Bashkimit Evropian, çka e dallon atë thelbësisht nga të gjitha Organizatat e tjera Ndërkombëtare.

Këshilli Evropian

Në rastin e Këshillit Evropian bëhet fjalë për atë institucion të BE, që prezanton elementin ndërshtetëror në një mënyrë krejt të veçantë. Përbërja dhe detyrat e tij rregullohen me nenin 15 të Traktatit të BE:

"(1) Këshilli Evropian i jep Unionit impulse të domosdoshme për zhvillimin e tij dhe përcakton në këtë kontekst prioritetet dhe objektivat e përgjithshme politike. Ai nuk ka kompetenca legjislative.

(2) Këshilli Evropian përbëhet nga kryetarët e shteteve dhe të qeverive si dhe nga Kryetari i Këshillit Evropian dhe Kryetari i Komisionit. Përfaqësuesi i Lartë për Politikat e Jashtme dhe të Sigurisë merr pjesë në punimet e tij."

Ku qëndron rëndësia dhe ndikimi i këtij institucioni, nëse ai vetë nuk është aktiv në pikëpamje legjislative? Mund të fillojmë me faktin, që kryetarët e shteteve dhe të qeverive, si politikanët drejtues të shteteve anëtare pjesëmarrëse, përcaktojnë në një pjesë të miirë axhendën e Unionit, pra përcaktojnë linjat drejtuese politike, ekonomike dhe shoqërore për të gjithë fushat e veprimtarisë.

Krahas kësaj ka edhe një element të dytë, që Këshilli Evropian hyn në lojë gjithmonë në rolin e zgjidhësit të konflikteve, nëse është e pamundur, që konfliktet të zgjidhen në nivel më të

ulët, për shembull në nivelin e ministrave përgjegjës për dikasteret përkatës. Atëherë me anë të Këshillit Evropian tentohet, që duke përdorur për shembull package deals të gjendet një zgjidhje e pranueshme nga të gjitha palët.

Më tej, një rol drejtues i takon Këshillit në politikën e jashtme dhe ai është aktor qendror në çështje të tilla si zgjerimi, ndryshimet e Traktatit etj., pra gjithmonë atëherë kur është fjala për vendosjen e shinave të rëndësishme të BE. Përveç kësaj, ai merr edhe vendime të rëndësishme në çështje personeli, duke emëruar vetë Kryetarin e vet, Kryetarin e Komisionit Evropian dhe Përfaqësuesin e Lartë.

Por që ta cilësosh atë si "Motorr të integrimit evropian" apo „autoritetin më të lartë politik" të BE, sikurse ndodh në Wikipedian në gjuhën angleze do të thotë ta teprosh, pasi në këtë mënyrë nënvlerësohen kompetencat e rëndësishme të institucioneve të tjera, sikurse edhe niveli i lartë i ndërvarësive reciproke mes tyre në strukturën komplekse vendimmarrëse të BE.

Këshilli Evropian thirret nga Presidenti i vet dhe mblidhet të paktën katër herë në vit. Nëse është e nevojshme kryetarët e shteteve dhe të qeverive mund të mbështeten prej një ministri apo në rastin e Kryetarit të Komisionit prej një komisari. Tanimë nuk ka një pjesëmarrje periodike të Ministrave të Jashtëm, sikurse ishte e zakonshme përpara hyrjes në fuqi të Traktatit të Lisbonës.

Natyrisht gjatë konsultimeve në rrethin e Kryetarëve të shteteve dhe të qeverive përfshihen edhe shumë aktorë të tjerë, që prej Sekretarit të Përgjithshëm të Këshillit, i cili luan një rol të rëndësishëm në përgatitjen organizative të takimit, te Kryetari i Parlamentit Evropian, i cili në një fjalë hyrëse të vetën sqaron tradicionalisht pozicionet e këtij organi, i ashtuquajturi "Antici Gruppe", anëtarët e të cilit prej rrethit të Përfaqësuesve të Përhershëm (COREPER) gjenden ulur në dhomën ngjitur, të gatshëm për tu vënë në dispozicion me ekspertizë profesionale, dhe deri tek përkthyesit e pashmangshëm.

Në përfundim të konsultimeve Këshilli Evropian, me konsensus, mund:

të përcaktojë linjat drejtuese, me anë të të cilave Këshillit të Bashkimit Evropian dhe Komisionit Evropian u bëhen të ditura prioritetet e Këshillit Evropian në administrimin e Unionit dhe politikave të tyre të përbashkëta. Kjo realizohet shpesh në formën e linjave të përgjithshme politike, një plani kohor të caktuar dhe objektivash konkrete;

të miratojë deklarata apo vendime, me anë të të cilave shprehet në mënyrë ceremoniale pozicioni i kryetarëve të shteteve dhe qeverive rreth një problemi të caktuar.

Krahas kësaj, pas çdo takimi publikohen konkluzionet përkatëse, me anë të të cilave përmblidhen rezultatet më të rëndësishme të bisedimeve.

Kryetari i Këshillit Evropian

Ndër risitë kryesore, që Traktati i Lisbonës solli lidhur me punën dhe aktivitetin e Këshillit Evropian bën pjesë edhe angazhimi i një Kryetari të Përhershëm, me anë të të cilit synohet të mënjanohen mangësitë e strukturës së deritanishme të kryesisë, që ndërrohej në një ritëm gjashtëmujor (mungesë vazhdimësie, mbingarkesë, veçanërisht për shtetet anëtare më të vogla etj.).

Por cilat janë detyrat e këtij Kryetari të Këshillit Evropian, zgjedhur prej këtij të fundit me shumicë të cilësuar për një mandat dy vjet e gjysmë – aktualisht mbuluar prej Herman Van Rompuy? Kjo mund të shihet në nenin15 të Traktatit të BE, kreu 6, sipas të cilit ai;

drejton kryesinë në aktivitetin e Këshillit Evropian dhe jep impulse gjatë këtyre punimeve;

në bashkëpunim me Kyetarin e Komisionit, kujdeset në kuadër të punimeve të Këshillit përkufizuar si „Çështje të përgjithshme“ për përgatitjen dhe vazhdimësinë e punimeve të Këshillit Evropian;

ndikon në nxitjen e bashkëpunimit dhe konsensusit brenda Këshillit Evropian;

i paraqet Parlamentit Evropian raportin përkatës në mbyllje të çdo takimi të Këshillit Evropian.

Krahas kësaj ai realizon – pa cënuar kompetencat e Përfaqësuesit të Lartë për Politikat e Jashtme dhe të Sigurisë, sikurse quhet në Traktat – përfaqësimin e jashtëm të Unionit në çështje të PPJS. Kryetari i Këshillit Evropian, dhe ky është një përcaktim tjetër i Marrëveshjes, nuk lejohet të mbajë ndonjë post të një shteti të veçantë dhe mund të rizgjidhet vetëm një herë.

Vlerësimi

Këshilli Evropian, si një institucion që reflekton në miniaturë komponentin ndërshtetëror të BE, sigurisht që me Traktatin e Lisbonës është bërë më i rëndësishëm. Por do të ishte gabim, nëse së këtejmi do të dilej një një tendencë përgjithësisht ndërshtetërore të BE. Përshkrimet e Gjykatës së BE si dhe të Parlamentit Evropian e bëjnë edhe më të qartë, që njëkohësisht ka patur tendenca të dukshme në drejtim të mbikombëtarizmit.

Niveli kombëtar

Nëse flitet për strukturën institucionale të BE, pjesa më e madhe e trajtimeve mjaftohen me paraqitjen e organeve të BE, përbërjes dhe detyrave të tyre si dhe ndarjes së detyrave mes këtyre organeve. Faktin që, dhe, arsyen pse kjo mënyrë trajtimi është shumë e paplotë dhe jep një përshtypje krejtësisht të gabuar për Bashkimin Evropian e kemi sqaruar tanimë në fillim të këtyre kapitujvei si dhe në kapitullin "Çfarë është BE?" .

Arsyeja kryesore për këtë qëndron në faktin, se niveli mbikombëtar, kombëtar dhe nënkombëtar janë të ndërthurur aq ngushtë me njëri-tjetrin, sa që detyrimisht duhen analizuar

vetëm në ndërveprimin mes tyre. Ndaj edhe në debatin shkencor gjen përdorim termi "sistem disanivelesh i BE".

Gjithsesi analiza e nivelit kombëtar lidhet me vështirësi shumë të veçanta, së pari për arsye se është e vështirë të përkufizohet qartë dhe saktë, se çfarë përmbledh në fakt "niveli kombëtar", si dhe cilat struktura, cilët aktorë dhe faktorë të tjerë përcaktues të politikës së shteteve anëtare në kuptimin e Bashkimit Evropian duhen përfshirë këtu. Ne nuk duam dhe në fund të fundit nuk duhet të analizojmë sistemin politik të secilit prej shteteve anëtare, por vetëm ato elemente të cilat marrin pjesë në proceset vendimmarëse të BE dhe në realizimin e politikës së tij. Së dyti, sepse veç kësaj është e nevojshme, që këta faktorë të sistematizohen në mënyrë të arsyeshme, në mënyrë që, së treti dhe së fundmi, të mund të identifikohen dhe kuptohen edhe ndryshimet kryesore mes vendeve të caktuara në këtë kontekst. Diagrama e mëposhtme bën një përpjekje për ta zgjidhur këtë problem në një masë disi të kënaqshme.

Për një kategorizim sistematik të faktorëve përcaktues u bë fillimisht dallimi mes faktorëve relativisht të qëndrueshëm, pra vështirësisht të ndryshueshëm ose vetëm në perspektiva shumë afatgjata, nga njëra anë, dhe, nga ana tjetër, atyre faktorëve që u nënshtrohen ndryshimeve afatshkurtra. Cili është qëllimi i kriterit të këtij kategorizimi?

Faktorë relativisht të qëndrueshëm dhe relativisht të ndryshueshëm

Kjo ndihmon ndër të tjera në vlerësimin e relevancës dhe efektit të faktorëve përcaktues. Kështu për shembull, në rastin e qëndrimit skeptik të Britanisë së Madhe ndaj BE bëhet fjalë për një element relativisht të qëndrueshëm e, për këtë arsye, edhe shumë përcaktues, i cili ka ndikuar politikën evropiane të këtij vendi prej dekadash të tëra dhe do të vazhdojë ta përcaktojë këtë edhe në të ardhmen. Ky është një faktor, që duhet marrë në konsideratë prej çdo iniciative në kuadër të politikës së BE por edhe prej çdo gjykimi dhe prognoze shkencore.

Ndërsa përbërja e qeverisë së një shteti anëtar ndryshon shpesh (relativisht e ndryshueshme), dhe nëse ndryshon orientimi partiako-politik, kjo mund të krijojë apo deformojë opsionet për masa të caktuara në sektorin ekonomik.

Po kategorizimi i dytë sipas specifikave të fushave të caktuara të politikës dhe vendeve të veçanta çfarë është? Sillni ndër mend njohuritë tona rreth nivelit mbikombëtar, ku konstatuam se ekziston një masë e madhe diferencimi funksional, pra, dimensioni i fushave të politikës ka një rëndësi të jashtëzakonshme. Së dyti, mendoni për dallimet e konsiderueshme, që vihen re në shtete të veçanta anëtare në fusha të ndryshme. Kështu për shembull, marrëdhëniet e aktorëve të politikës bujqësore mund të kenë një pamje krejtësisht të ndryshme nga ato të politikës së mjedisit. Krahas kësaj në politikën bujqësore Ju mund të ndeshni një "ideologji" krejt tjetër, nëse — pavarësisht nga një politikë në përgjithësi e orientuar për nga ekonomia e tregut – pranohen dhe praktikohen ndërhyrje masive të shtetit.

Por çfarë do të thotë kjo, e parë nga perspektiva e Bashkimit Evropian? Kjo do të thotë, që edhe në ato raste kur faktorët specifikë të vendeve të veçanta dallojnë shumë nga njëri-tjetri, në fusha të caktuara mund të ketë një masë të lartë përputhshmërie, që do ta lehtësonte apo do ta mundësonte fillimisht bashkëpunimin. Si shembull për një masë të lartë përputhshmërie në fusha specifike politike mund të përmendim Politikën e Përbashkët Bujqësore – në kuptimin e pranueshmërisë së ndërhyrjeve të fuqishme të shtetit në bujqësi -, e cila pikërisht për këtë arsye u përfshi që në fillim në proceset e bashkëpunimit dhe dëshmon një karakter të mprehtë mbikombëtar. Ndërsa një shembull i mirë për një masë relativisht të lartë dallimesh në fusha specifike politike përbën politika sociale; këtu bashkëpunimi u bë i mundur si duhet vetëm në fund të viteve ’80 dhe vazhdon të dëshmojë një karakter të qartë ndërshtetëror.

Faktorët përcaktues në një vështrim

Faktorë relativisht stabël sipas vendeve

Përsa i përket sistemit vendimmarrës të Komunitetit Evropian, këtu do të përmendnim si të rëndësishme tre dimensione, në lidhje me të cilat mes shteteve anëtare vihen re ndryshime të konsiderueshme; dhe fjala është për:

Ndarja e detyrave mes pushtetit ekzekutiv dhe legjislativ. Këtu konstatohet për Francën një ndikim shumë i dobët i parlamentit, ndërsa për Danimarkën një ndikim tejet i madh i tij. Ndikim i fortë, i cili natyrisht, parë nga perspektiva e një popullsie daneze të pozicionuar disi në mënyrë skeptike përkundrejt BE, mund të ketë pasoja të shumta për politikën dhe zhvillimin e BE në tërësi, veçanërisht nëse do të duhet të vendoset unanimisht. Pavarësisht nga këto ndryshime, përcaktimet e Traktatit të Lisbonës lidhur me përfshirjen e parlamenteve kombëtare në proceset vendimmarrëse, përcaktime këto që i prezantojmë në Kapitullin rreth Traktatit të Lisbonës, e përforcojnë më shumë rolin e tyre në tërësi.

Dimensioni i koordinimit të Politikës së Komunitetit Evropian. Në këtë kontekst Franca, me koordinimin e saj tepër të ngurtë dhe të centralizuar të të gjitha aktiviteteve politike të Komunitetit, dhe Gjermania, me një masë të lartë autonomie të ministrive të veçanta dhe, për më tepër, fragmentimin përmes rendit federal, prezantonin dy ekstreme të kundërta. Gjithsesi vitet e fundit vihet re një tendencë e përgjithshme për t'u larguar nga koordinimi gjithëpërfshirës në drejtim të një pavarësie më të madhe të aktorëve, që veprojnë në fusha të veçanta të politikës, e cila bën që politika e BE të humbasë gjithnjë e më shumë karakterin e "politikës së jashtme".

Raporti i nivelit kombëtar dhe nivelit mbikombëtar. Se sa i rëndësishëm është ky aspekt, këtë e tregon shembulli i situatës në Gjermani me rendin e saj federal, në kuadër të të cilit Landet Federale, që prej Marrëveshjes së Maastrihtit, dhe, si pasojë e saj, që prej marrjes në Kushtetutën Gjermane të nenit 23, kanë mundur të ndikojnë fuqishëm politikën e Komunitetit Evropian. Edhe këtu dëshmohet një ndryshim themelor me politikën e jashtme normale.

Perspektiva të ndryshme në lidhje me BE

Se sa të ndryshme mund të jenë perspektivat bazë, pra opinionet në lidhje me organizimin institucional të bashkëpunimit në Komunitetin Evropian referuar raportit të vazhdueshëm mes elementeve karakteristike të mbikombëtarizmit dhe të ndërshtetësisë, kjo mund të bëhet e qartë përmes shembullit të krahasimit të Britanisë së Madhe dhe Danimarkës nga njëra anë, dhe Gjermanisë dhe Italisë nga ana tjetër. Këto ndryshime luajnë, natyrisht, një rol shumë të rëndësishëm në rast çështjesh thelbësore dhe rishikimesh të marrëveshjes dhe janë shtuar edhe më shumë që prej zgjerimit 2004/2007 të BE me 12 shtete të tjera anëtare.

Kaq në lidhje me disa prej faktorëve më të rëndësishëm relativisht stabël, në përputhje me specifikat e vendeve. Unë nuk do të doja të përmendja këtu shumë hollësisht karakteristikat e përgjithshme të sistemit të shteteve anëtare. Këtu bëjnë pjesë ndër të tjera përcaktimet juridiko-konstitucionale, strukturat dhe kuadri institucional, kultura politike si dhe orientimet e rendit politik. Me rëndësi janë këtu dallimet përkatëse mes shteteve anëtare dhe pasojat, që lidhen me to. Në këtë kontekst është gjithashtu i rëndësishëm konstatimi, që në rrjedhën e bashkëpunimit dallimet pjesërisht shumë të mëdha, të themi në lidhje me çështje të rendit publik, në kuadër të bashkëpunimit janë zvogëluar, gjë që ka çuar në një proces afrimi të

paktën për disa shtete anëtare, duke bërë të mundur një projekt të tillë sikurse ishte Bashkimi Monetar.

Faktorë relativisht të qëndrueshëm të sipas fushave specifike

Do të doja të flisja shkurtimisht edhe në lidhje me faktorët relativisht të qëndrueshëm ndarë sipas fushave të caktuara. Kërkimet Shkencore Krahasuese mbi Sistemet janë marrë që prej viteve '90 në mënyrë intensive me marrëdhëniet mes aktorëve në fusha të veçanta politike, me Policy-Network, dhe kanë konstatuar, që këto ndikojnë në mënyrë të konsiderueshme në prodhimtarinë politike në fushën e tyre – pra edhe politikën referuar BE. Kjo është provuar në mënyrë mbresëlënëse në një studim rreth politikës mjedisore të BE. Nësë në një fushë të caktuar politike arrin të krijohet një politikë komunitare, deri në ç’masë është e mundur kjo dhe cila do të ishte pamja e saj konkrete, këto varen shumë nga përputhshmëria e Policy-Network në shtetet anëtare.

Ideologjitë sipas fushave specifike — pra idetë bazë, se cila duhet të jetë politika në një fushë të caktuar - janë të rëndësishme, nëse përputhja e tyre, krahasuar sipas shteteve anëtare, mund të krijojë pika reference për një bashkëpunim, si dhe të bëjë të mundur këtë të fundit, megjithë dallimet e mëdha në faktorët specifike sipas vendeve, sikurse janë për shembull perspektivat bazë përkundrejt Komunitetit Evropian. Këtu do të përmendnim si shembuj politikën agrare, por edhe Tregun e Brendshëm, ku Britania e Madhe, megjithë heqjen e padëshiruar të unanimitetit ishte e gatshme të bashkëpunonte, pasi ideologjia e projektit – ekonomi e lirë tregu dhe konkurrencë e lirë në përgjithësi dhe liberalizim në veçanti - përputhej me perspektivat britanike.

Faktorë relativisht të ndryshueshëm sipas vendeve dhe fushave të caktuara

Dhe kështu kemi mbërritur së fundmi te faktorët relativisht të ndryshueshëm. Ata vështirë se kanë nëvojë për shpjegime të mëtejshme. Fakti që qeveritë mund të kenë ide të ndryshme në lidhje me politikën evropiane, që ato reagojnë ndaj situatave dhe opinioneve aktuale, dhe, që kjo ndikon politikën e Komunitetit përmes ndërthurjes së niveleve të ndryshme dhe modaliteteve të vendimmarjes, këtë e kanë treguar bindshëm ndërrimet e qeverive në Britaninë e Madhe, Francë apo Gjermani gjatë gjysmës së dytë të viteve ’90.

Struktura institucionale e BE në ndërveprim

Ndërsa në pjesët e derimëtanishme të këtij kapitulli ishte shumë shpejt e qartë përse do të bëhej fjalë, përgatitja e pjesës së mëposhtme na shkaktoi pak dhembje koke.

Ndërveprimi i institucioneve dëshmon në thelb jo vetëm një masë të lartë kompleksiteti, por dallon edhe nga njëri sektor politik në tjetrin në mënyrë të konsiderueshme, gjë që ka të bëjë mes të tjerash me faktin, që në sektorë të veçantë ekzistojnë disa institucione, të cilat, natyrisht, e kemi të pamundur t'i trajtojmë në kuadër të këtij vështrimi të përgjithshëm.

Këtu bën pjesë mes të tjerash Komisioni Special i Bujqësisë, i cili para pak kohësh festoi përvjetorin e tij të 50-të dhe realizon në kuadër të Politikave të Përbashkëta Bujqësore kryesisht ato detyra, që COREPER i realizon në sektorë të tjerë apo Përfaqësuesi i Lartë për Politikën e Jashtme i përmbush në sektorin për Marrëdhëniet me Jashtë dhe Politikat e Sigurisë. Ndaj edhe përpjekja për t'Ju përcjellë qoftë edhe një panoramë përafërsisht të plotë do të ishte e predestinuar të dështojë.

Pastaj edhe pas hyrjes në fuqi të Traktatit të Lisbonës ekzistojnë procedura të ndryshme vendimmarrjeje, pjesërisht edhe brenda për brenda një sektori politik. Pa llogaritur faktin, që edhe pse struktura tre-kolonëshe u shpërbë, në politikat e Jashtme dhe të Sigurisë vazhdon të ketë procedura krejtësisht të tjera dhe praktikisht në të gjitha rastet vendoset sipas parimit të unanimitetit.

Këtu shtohet pastaj si pikë e tretë dhe qendrore edhe fakti, që ne – për shkaqe që bëhen të qarta herë pas here në pjesë të ndryshme të këtij libri metodik online – e kuptojmë BE si një sistem disanivelesh, ndaj edhe postulati i demonstrimit të rrjedhave të vendimmarrjes në karakterin e tyre disanivelesh për ne ka rëndësi vendimtare.

Duke u nisur nga këto kushte paraprake, kërkesa dhe probleme mënyra e procedimit në prezantimin e ndërveprimit të institucioneve do të jetë si më poshtë. Ne do t'Ju

prezantojmë fillimisht shkurt një model të thjeshtë por shumë të dobishëm politiko-shkencor, i cili do të na ndihmojë të analizojmë në mënyrë më të strukturuar proceset vendimmarrëse dhe si rrjedhojë edhe t'i kuptojmë më mirë ato;

do të tregojmë më pas mbi bazën e këtij modeli, se cila është rrjedha e përgjithshme e proceseve vendimmarrëse në sistemin disanivelesh të BE, dhe në fund, duke u mbështetur mbi njohuritë e fituara deri në këtë pikë,

do sqarojmë tiparet themelore të procedurave të përgjithshme ligjvënëse, të cilat prej hyrjes në fuqi të Traktatit të Lisbonës përbëjnë edhe procedurat që aplikohen më shpesh.

Proceset vendimmarrëse në politikë — Modeli i Ciklit Policy

Natyrisht ne të gjithë e kemi një lloj ideje, se ç'pamje kanë proceset vendimmarrëse në politikë – pra, e thënë shkurt, kur bëhet fjalë për miratimin e një ligji. Pikënisjen e përbën zakonisht një problem, për shembull, kur shpenzimet në sektorin e shëndetësisë dalin jashtë parashikimit. Në një rast të tillë përpunohen propozime të ndryshme për zgjidhje, këto diskutohen më së shumti në mënyrë kontroverse dhe në mbyllje miratohet me shumicë në formën e një ligji ose njëri prej tyre, ose një zgjidhje kompromisi, e cila përmban elemente të disa propozimeve. Por një mënyrë e tillë paraqitjeje lë në hije një numër të madh aspektesh të tjera të rëndësishme dhe nuk mjafton për një trajtim sistematik të tipareve të proceseve vendimmarëse dhe të krahasimit të tyre me sisteme të tjera.

Ndaj studimi krahasues i politikës ka zhvilluar modele, të cilat ndihmojnë për ta bërë më të lehtë këtë – pra pikërisht qasjen sistematike dhe krahasimin. Një i tillë paraqitet edhe në figurën e mëposhtme, e cila dallon faza të ndryshme idealiste, nëpër të cilat kalojnë proceset vendimmarrëse politike, dhe na bëjnë të vëmendshëm përmes përdorimit të termit 'cikël' lidhur me faktin, që në shumë raste këto procese përsëriten shumëfish. Por kjo nuk është e vetmja epërsi e këtij modeli. Përveç kësaj, ajo që përçohet është jo vetëm një pamje më e plotë, por edhe më e saktë e fazave apo shkallëve të ndryshme.

Kështu në përkufizimin e problemit ideja është, një problem i caktuar shfaqet si i tillë në vetëdijen publike dhe, duke u nisur nga kërkesat e grupimeve të caktuara dhe vlerave të caktuara dominante shoqërore, cilësohet si problem relevant për veprim për nga pikëpamja politike. Duke iu referuar kësaj janë dy veçori të rëndësishme të BE, që të bien në sy. Së pari, duke u nisur nga përbërja e Unionit prej shtetesh kombëtare me kultura politike të ndryshme dhe ide për shtetin po aq të ndryshme, mund të ketë mospërputhje të konsiderueshme lidhur me faktin, nëse një problem duhet të zgjidhet apo jo prej politikës. Dhe së dyti, edhe pse

ndoshta në këtë pikë mund të arrihet konsensus, mbetet një çështje delikate për tu sqaruar, se përmes cilit nivel të sistemit disanivelesh duhet realizuar kjo, atij mbikombëtar, ndërkombëtar apo kombëtar. Edhe më shumë vlen kjo tanimë, kur, që prej hyrjes në fuqi të Traktatit të Lisbonës, parlamentet kombëtare janë bërë lojtarë të rëndësishëm në çështje të subsidiaritetit.

Në fazën e përgatitjes së axhendës duhet vendosur, se kush duhet të merret me problemin në skenën politike, kur dhe në ç'mënyrë? Edhe në këtë kontekst situata në BE duket të jetë dukshëm më e vështirë se ajo në shtetet kombëtare, pikërisht për shkak të strukturës komplekse institucionale si dhe të formës unike të shpërndarjes së kompetencave. Shto këtu edhe faktin që ekzistojnë procedura të ndryshme vendimmarrjeje dhe sigurisht që jo gjithmonë është e qartë, se cila procedurë duhet zbatuar në cilin rast.

Shoqëruar nga përpjekjet për sa më shumë ndikim brenda rregullave të lojës së sistemit përkatës dhe përmes aktorëve përcaktuar prej tyre zhvillohet formulimi i politikës, në përfundim të të cilit qëndron një ligj, një dekret etj. Se ç'pamje merr kjo për BE, sqarohet më hollësisht pjesën e ardhshme me anë të disa diagramave.

Faza e zbatimit në sistemin disanivelesh të BE meriton vëmendje të veçantë. Pikë së pari, sepse zbatimi i ligjeve të BE është në pjesën më të madhe në dorën e administratës të shteteve anëtare, pra realizohet nga 27 kultura të ndryshme administrativo-politike, gjë që mund të mbartë një sërë vështirësish.

Krahas kësaj, vlen të thuhet që BE punon shpesh me instrumentin e direktivave, të cilat në fakt paracaktojnë objektivat e përgjithshme, por zbatimin, që do të thotë pra edhe përzgjedhjen e mjeteve për këtë qëllim, ua lë në dorë shteteve anëtare. Kjo krijon hapësia të konsiderueshme lëvizjeje për ata, që shpesh përdoren deri në kufijtë e lejueshëm – dhe hera herës edhe përtej tyre.

Rezultatet dhe efektet e politikës, që rrjedhin së këtejmi, shkaktojnë reagime politike të miratimit apo refuzimit, të cilat do të çonin në vijimin, ndryshimin (riformulimin e politikës) apo përfundimin e iniciativës. Kaq për Ciklin Policy, të cilin ne duam ta marrim si pikënisje, dhe, mbi bazën e të cilit dëshirojmë të tregojmë, se cila është rrjedha e proceseve të vendimmarrjes ne sistemin disanivelesh te BE.

Proceset e vendimmarrjes në sistemin disanivelesh të BE – vështrim përmbledhës

Fillimin formal i proceseve të vendimmarrjes e gjejmë gjithmonë te Komisioni, pasi pa një patur një propozim prej tij, nuk mund të vihet në lëvizje asnjë lloj procesi – me pak përjashtime si mund të jetë për shembull politika e jashtme. Por impulset për aktivizim mund të vinë nga një sërë aktorësh: përfaqësues të shteteve anëtare, ekspertë, shoqata kombëtare dhe ndërkombëtare si dhe natyrisht edhe nga rradhët e vetë Komisionit. Këto kontakte kërkohen dhe kurohen qëllimisht nga Komisioni, si dhe janë të institucionalizuara në mënyrë të shumëfishtë (komitete konsulence etj). Arsyeja për këtë janë magësitë në informacione dhe përpjekja për të matur sa më shpejt të jetë e mundur shanset e zbatimit.

Përgatitja e axhendës në sistemin e BE

Në drejtorinë e përgjithshme përkatëse konceptohet një projekt i parë, i cili koordinohet me drejtoritë e tjera të përgjithshme të linjës dhe në fund i përcillet kabinetit të Komisarit përgjegjës. Kabineti shqyrton projektin dhe ia paraqet atë Komisarit. Pasi projekti të ketë marrë edhe miratimin e këtij të fundit, u dërgohet përmes sekretarit të përgjithshëm të Komisionit të gjithë anëtarëve të tij. Për çdo komisar të veçantë, ai shqyrtohet fillimisht nga shefat përkatës të kabinetit. Nëse ka konsensus, realizohet pranimi i projektit me një procedurë me shkrim në formë qarkoreje; në rast të kundërt, në Komision zhvillohet një seancë diskutimesh, e cila mund të përfundojë me kthimin mbrapsht të projektit Drejtorisë së Përgjithshme përkatëse, me udhëzimin për ta ripunuar dhe riparaqitur.

Në këtë fazë Komisioni dhe zyrat e tij janë të ekspozuara ndaj një Lobyng-u intensiv. Shoqata kombëtare dhe ndërkombëtare të ndryshme, përfaqësues të shteteve anëtare, përfaqësues të njësive rajonale dhe – në varësi të lëndës – përfaqësues shoqatash dhe qeverish të vendeve të

treta përpiqen të ndikojnë procesin, Arsyeja për këtë është e qartë: në këtë stad të procesit mund të ushtrosh ndikim më lehtë se gjetkë. Nëse një propozim formal përmbyllet, atëherë është shumë e vështirë ta ndryshosh atë.

Me paraqitjen e një propozimi zyrtar nga ana e Komisionit nis faza e formulimit të politikës, e cila në figurë jepet në një formë të thjeshtuar (pjesëmarrja e parlamenteve kombëtare, element i rimarrë në Traktatin e Lisbonës, nuk është konsideruar këtu për hir të një paraqitjeje më të rrokshme e të qartë). Këshilli merr pozicionimin e Parlamentit Evropian (PE) dhe eventualisht edhe Komisionit të Ekomisë dhe Çështjeve Sociale (KEÇS). Një formë reagimi mund të jetë modifikimi apo plotësimi i propozimit fillestar të Komisionit.

Paralelisht me diskutimin në PE dhe KEÇS, me propozimin brenda Këshiillit merret fillimisht grupi përkatës i punës, i cili përpiqet të identifikojë përputhshmëritë dhe ndryshimet në vlerësimet e shteteve anëtare. Rezultati përkatës i përcillet COREPER, pra Komitetit të Përfaqësuesve të Përhershëm. në varësi të ecurisë së punimeve në këtë organ procesi ose i rikthehet grupit përkatës të punës ose i shkon Këshillit. Dhe alternativat këtu janë: shtyrje dhe kthim te COREPER, vendim ose trajtim nga Këshilli Evropian.

Gjatë gjithë fazës së formulimit të politikës ka gjithashtu përpjekje intensive për ndikim. Për një kohë të gjatë këto janë përqendruar kryesisht në qeveritë respektive, duke qenë se parimi i unanimitetit i jepte çdo qeverie de facto të drejtën e vetos. Por ndërkohë, që prej momentit që procedura e rregullt legjislative dhe shumica e cilësuar janë shndërruar në rregull, ky aspekt ka ndryshuar në mënyrë thelbësore. Edhe Komisioni, PE, madje edhe qeveri të tjera kombëtare përfshihen në përpjekjet për ndikim. Krahas kësaj edhe Shoqatat Evropiane të

Përgjithshme luajnë një rol gjithnjë e më të rëndësishëm në këtë kontekst. Bëhet fjalë, pra, për aktorë të shumtë, të cilët ndërveprojnë me njëri-tjetrin në shumë konstelacione, përtej niveleve.

Rrjedha e mëtejshme e vendimmarrjes varet kryesisht nga fakti, nëse në përfundim të formulimit të politikës do të duhet të miratohet një dekret apo një direktivë. Dekretet kanë vlefshmëri të drejtpërdrejtë në shtetet anëtare, ndërsa direktivat duhen shndërruar në ligje kombëtare nga shtetet anëtare brenda një afati të paradhënë, përpara se të niset me zbatimin e tyre.

Në rastin e dekreteve (1) në pjesën më të madhe të rasteve përcaktohen fillimisht dipozita zbatuese përmes Komisionit, për të cilat ai bashkëpunon me përfaqësues të adminsitratave kombëtare dhe shoqata të sektorit përkatës në kuadër komisionesh administrative dhe konsultative. Edhe në këtë rast të gjithë procesin e vendimmarrjes e karaktërizon një ndërthurje e ngushtë dhe bashkëpunim mes aktorësh shtetërorë dhe joshtetërorë përtej niveleve. Sapo këto dispozita zbatuese bëhen zyrtare ato kanë efekt ligjor të menjëherëshëm në shtetet anëtare, duke patur forcë obliguese për qeveritë, njësitë rajonale dhe aktorët joshtetërorë.

Ndërsa në rastin e direktivave (2) duhet të vihen në veprim fillimisht ligjvënësit kombëtarë në përputhje me ligjet dhe rregullat në fuqi në vendin përkatës. Kjo do të thotë, që fillimisht diskutohet – zakonisht në koordinim të ngushtë mes të gjithë aktorëve të sektorit politik përkatës, qofshin këta shtetërorë dhe joshtetërorë — rreth dispozitave zbatuese duke ua

përshtatur këto për sa të jetë e mundur rrethanave konkrete kombëtare dhe dëshirave të grupeve të synuara. Dhe në këtë kontekst hapësirat ekzistuese të lëvizjes, që krijon direktva, shfrytëzohen deri në kufi të të lejueshmes.

Kontrolli rreth zbatimit korrekt është për çdo rast kompetencë e Komisionit (3). Nëse ky i fundit konstaton apo supozon se ka shmangie, kërkon prej shtetit anëtar përkatës të pozicionohet dhe eventualisht të ndërmarrë korrigjimet e duhura. Krahas kësaj, ai ka mundësinë, që në rast shkeljesh të dukshme të ngrejë padi pranë Gjykatës Evropiane kundër shtetit anëtar përkatës.

Impulset për një riformulim të politikës mund të jenë të shumëllojshme: ato mund të jenë të parashikuara në programin respektiv; mund të lindin probleme të papritura, të cilat bëjnë që shtete të caktuara anëtare të kërkojnë ndryshime e shumë të tjera. Fillimi i një cikli, që rirealizohet më pas me përkufizimin e problemit, gjë që do të thotë se qendra e rëndësës do të zhvendoset sërish nga niveli kombëtar në atë mbikombëtar.

Kaq lidhur me rrjedhën bazë të proceseve të vendimmarrjes, rrjedhë e cila për shkak të një sërë faktorësh mund të variojë në masë të konsiderueshme. Një faktor i tillë është, për shembull, ekzistenca e procedurave të ndryshme të vendimmarrjes. Procedurën më të rëndësishme dhe më të përdorur të vendimmarrjes, që prej hyrjes në fuqi të Traktatit të Lisbonës, pikërisht procedurën e rregullt të ligjvënies, dëshirojmë t'jua prezantojmë tani.

Procedura e rregullt e ligjvënies

Procedura, e cila në versionet e mëparshme të traktateve ishte cilësuar si procedurë bashkëvendosjeje, zbatohet pothuaj në të gjitha rastet, kur Këshilli vendos me shumicë të cilësuar. Ajo karakterizohet nga fakti, që këtu Parlamenti Evropian (PE) zë një pozicion të barabartë me Këshillin, pasi pa miratimin e PE nuk mund të hyjë në fuqi asnjë akt ligjor.

Atëherë, le të vimë në rrjedhën e kësaj procedure vërtet komplekse, e cila rregullohet me nenin 294 të Marrëveshjes për Mënyrën e Funksionimit të BE. Sikurse shihet në figurën e pmëposhtme, kjo procedurë mund të përfshijë deri tre seanca dëgjimi.

Në fillim është propozimi i Komisionit. Lidhur me këtë propozim PE paraqet këndvështrimin e vet në një seancë të parë dëgjimi dhe ia përcjell atë Këshillit. Nëse ky i fundit e miraton pozicionimin e PE, atëherë akti ligjor në fjalë zyrtarizohet sipas këndvështrimit të PE. Dhe ky është varianti më i thjeshtë.

Nëse Këshilli nuk e jep miratimin e vet për gjykimin e PE, atëherë ai përcakton një pozicion të vetin lidhur me këtë në seancën e parë të dëgjimit dhe ia përcjell atë PE duke e njoftuar këtë të fundit hollësisht lidhur me arsyet. Po kështu, Komisioni informon në mënyrë të plotë PE rreth gjykimit të vet, dhe pas kësaj vijon një seancë e dytë dëgjimi. Këtu PE ka në dispozicion tre opsione të hapura:

(1) Nëse PE e miraton vlerësimin e Këshillit brenda tre muajsh pas marrjes së tij ose nëse ai nuk shprehet rreth tij, atëherë akti ligjor në fjalë bëhet i vlefshëm në versionin e formulimit të Këshillit.

(2) Nëse PE e hedh poshtë vlerësimin e Këshillit me shumicën e anëtarëve të tij, atëherë akti ligjor në fjalë nuk quhet i vlefshëm.

(3) Nëse PE propozon me shumicën e anëtarëve të vet ndryshime në vlerësimin e Këshillit, atëherë versioni i ndryshuar kësisoj i përcillet Këshillit dhe Komisionit; komisioni jep gjykimin e tij lidhur me ndryshimet.

Komisioni Ndërmjetës

Nëse Këshilli miraton me shumicë të cilësuar të gjitha këto ndryshinme të PE jo më vonë se tre muaj pas marrjes së tyre, atëherë akti ligjor në fjalë bëhet i vlefshëm. Nëse nuk miratohen të gjitha ndryshimet, atëherë Kryetari i Këshillit, në koordinim me Kryetarin e PE, thërret brenda gjashtë javësh Komisionin Ndërmjetës.

Ky komision përbëhet nga 27 përfaqësues të vendeve anëtare si dhe nga 27 përfaqësues të PE, të cilët emërohen nga fraksionet përkatëse si dhe nga radhët e anëtarëve të Komisionit të Buxhetit apo komisionesh të tjera, të cilët preken nga objekti i aktit ligjor në fjalë. Delegacioni i PE drejtohet nga Kryetari, detyrë që ky i fundit mund t'ia kalojë edhe një zv.Kryetari me përvojë në çështje të buxhetit ose kryesisë së Komisionit të Buxhetit.

Komisioni merr pjesë në punimet e komisionit Ndërmjetës, sikurse sqarohet edhe në nenin 294, kreu 11 ausgeführt, si dhe „merr iniciativat e nevojshme për të ndikuar në përafrimin e këndvështrimeve të PE dhe Këshillit".

Nëse Komisioni Ndërmjetës nuk arrin të miratojë një tekst të përbashkët brenda gjashtë javësh pas thirrjes së tij, atëherë akti ligjor i propozuar nuk konsiderohet i vlefshëm.

Nëse Komisioni Ndërmjetës arrin të miratojë brenda këtij afati një tekst të përbashkët, dhe nëse ky i fundit miratohet prej PE me shumicën e votave të dhëna brenda një afati gjashtëjavor dhe në Këshill me shumicë të cilësuar atëherë akti ligjor në fjalë konsiderohet i vlefshëm; nëse jo, atëherë nuk konsiderohet i vlefshëm.

Aparati institucional i BE – një bilanc

Pas këtij vështrimi të përgjithshëm në strukturën institucionale të BE dhe ndërveprimit të saj në proceset vendimmarrëse, është me vlerë të bëjmë një përmbledhje të njohurive të deritanishme. Kjo do të thotë para së gjithash të identifikojmë karakteristikat më të rëndësishme, ndoshta edhe për ti krahasuar me sistemet e shteteve kombëtare, që për ne janë të njohura mirë. Dhe fjalët kyçe duket që i bien ndër mend të parat dikujt në këtë kontekst duket se janë „i veçantë „ dhe „kompleks“. I veçantë sepse,

askund tjetër nuk mund të gjendet një shpërndarje në këtë formë e funksioneve legjislative, ekzekutive dhe gjyqësore në organe të ndryshme;

përmes këtyre organeve, siç janë për shembull Këshilli apo Këshilli Evropian, ndërthuren ngushtë me njëri-tjetrin nivelet e ndryshme;

përmes fazave të veçanta të procese vendimmarrëse nivelet e ndryshme, ku përfshihen 27 shtete kombëtare të ndryshme në shumë aspekte nga njëri-tjetri, bashkëveprojnë maksimalisht ngushtë.

Shtuar këtu faktorë të tillë, siç është për shembull fakti, që përgjatë proceseve të ndryshme vendimmarrëse, prej të cilave ne trajtuam këtu vetëm njërin në detaj, ky lloj ndërveprimi

varion shumë – natyrisht më së shumti në sektorin e politikave të jashtme dhe sigurisë, e gjithë kjo bën atë, që e quajmë kompleksitet të jashtëzakonshëm të aparatit institucional. Në këtë kontekst shtrohen dy pyetje qendrore: Prej nga vjen ky kompleksitet kaq i madh dhe cilat janë efektet e tij në punën e BE?

Në përgjigjen e pjesës së parë të pyetjes na ndihmon, nëse i hedhim një vështrim modelit analitik rreth faktorëve përcaktues të procesit të integrimit nga kapitulli rreth Zhvillimit te BE, të cilin e kemi paraqitur më poshtë në formë të modifikuar.

Konstelacioni i faktorëve të paraqaitur këtu, duke u nisur nga domosdoshmëria e unanimitetit në raste të ndryshimeve të Marrëveshjes, e bën të pamundur që ndaj sfidave të reja, që kërkojnë edhe një përshtatje të institucioneve dhe rregullave të lojës, të reagohet në mënyrë objektive dhe menjëhershme. Përkundrazi, do të jetë emëruesi më i vogël i mundshëm ai që do të ketë regjinë, i cili zakonisht është i pamjaftueshëm, ndaj edhe prodhon vazhdimisht trysni të re përshtatjeje. Krahas kësaj, përgjatë kësaj linje konflikti në këtë rast thelbësor „mbikombëtar versus ndërqeveritar“ kërkohen zgjidhje të tilla, me të cilat të mbeten të kënaqur si një palë ashtu edhe tjetra. Edhe ndryshimi më i ri i Marrëveshjes, Traktati i Lisbonës, e reflekton këtë model:

Përforcimi i Parlamentit Evropian (mbikombëtar) dhe i Këshillit Evropian (ndërqeveritar);

Zhvendosje e përshtatjes së votimit me shumcë të cilësuar deri në vitin 2014 apo edhe 2017;

Vazhdimi i parimit të unanimitetit në politikën e jashtme.

Fakti që ky proces është përsëritur disa herë që prej themelimit të KEQÇ dhe KEE, ka çuar përgjithësisht në kompleksitetin dhe mungesën e përputhshmërive brenda aparatit institucional të BE.

Ndikimi i aparatit institucional në punën e BE

Ndikimet e aparatit institucional në punën e BE kemi mundur ta vëzhgojmë për shembull në rastin e procedurave të rregullta ligjvënëse. Proceset vendimmarrëse janë të vështira dhe karakterizohen gjithashtu nga një shkallë e lartë kompleksiteti, e cila është rritur edhe më shumë me pjesëmarrjen e parlamenteve kombëtare, integruar së fundmi me Traktatin e Lisbonës.

Por krahas kësaj, duhet kujtuar që me kryetarin e Përhershëm të Këshillit Evropian si dhe me Përfaqësuesin e Lartë për Politikën e Jashtme dhe të sigurisë kanë hyrë në skenë aktorë të rinj, të cilëve u duhet ende të gjejnë vendin e tyre në kontekstin e ndërveprimit të institucioneve të BE. Që kjo po zhvillohet jo domosdoshmërisht pa probleme, e tregojnë debatet dhe përballjet në ndërtimin e Shërbimit të Jashtëm Evropian.

Përmbledhje

Mbërritëm kështu në fund të prezantimit të aparatit institucional të BE. Në kuadër të këtij libri metodik online trajtuam edhe rëndësinë e BE. Në kapitullin "Çfarë është BE?" duke u nisur nga modeli i sistemeve politike kombëtare, identifikuam veçoritë e sistemit disanivelesh të BE. Kapitulli i gjatë rreth zhvillimit të BE i kushtohej historikut të integrimit evropian që prej Luftës së Dytë Botërore. Njohëm këtu forcat lëvizëse më kryesore të integrimit. Ndërsa kapitulli në fjalë trajtoi aparatin institucional tepër kompleks të BE, i cili rezultoi nga linja e zhvillimit të BE dhe që vazhdon të gjendet në proces ndryshimi. A është plotë pamja në këtë mënyrë?

Jo, pamja rreth BE nuk është ende e plotë, sepse prej tre dimensioneve të politikës — Polity, Politics und Policy — ne kemi diskutuar në mënyrë të hollësishme vetëm dy të parat, dimensionin institucional (Polity) dhe proceset politike (Politics). Ndërsa sektorët e veçantë politikë vetëm sa janë përmendur në mënyrë sporadike, por nuk janë prezantuar në mënyrë sistematike.

Përsa i përket mangësisë së dytë, mund ta zgjidhim duke na ardhur në ndihmë kapitulli në vijim. Ajo që na mungon për të realizuar analiza të pavarura rreth BE janë njohuritë e kërkimit profesional rreth BE. Dhe këtu është e vetëkuptueshm,e që jemi të varur para së gjithash nga interneti, nëse mbajmë parasysh që BE është një sistem në proces të vazhdueshëm ndryshimi.