BATI AVRUPA’DA TÜRK DĠASPORA …...BATI AVRUPA’DA TÜRK DĠASPORA KĠMLĠĞĠNĠN ĠNġASI: STK’LAR ÖRNEĞĠ T.C. BAġBAKANLIK YurtdıĢı Türkler ve Akraba Topluluklar BaĢkanlığıi

BATI AVRUPA’DA TÜRK DĠASPORA KĠMLĠĞĠNĠN ĠNġASI:

STK’LAR ÖRNEĞĠ

T.C. BAġBAKANLIK

YurtdıĢı Türkler ve Akraba Topluluklar BaĢkanlığı

Uzmanlık Tezi

Mustafa ERTÜRK

Tez Yöneticisi

Yrd. Doç. Dr. ġener AKTÜRK

Aralık 2012

ANKARA

i

Mustafa ERTÜRK tarafından hazırlanan BATI AVRUPA‟DA TÜRK DĠASPORA

KĠMLĠĞĠNĠN ĠNġASI: STK‟LAR ÖRNEĞĠ adlı bu tezin uzmanlık tezi olarak

uygun olduğunu onaylarım.

Yrd. Doç. Dr. ġener AKTÜRK

Tez Yöneticisi

ii

Tez içindeki bütün bilgilerin etik davranıĢ ve akademik kurallar çerçevesinde elde

edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu

çalıĢmada orijinal olmayan her türlü kaynağa eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm.

Mustafa ERTÜRK

iii

ÖZET

BATI AVRUPA’DA TÜRK DĠASPORA KĠMLĠĞĠNĠN ĠNġASI: STK’LAR

ÖRNEĞĠ

Ertürk, Mustafa

T.C BAġBAKANLIK

YurtdıĢı Türkler ve Akraba Topluluklar BaĢkanlığı

Uzmanlık Tezi

Tez Yöneticisi: Yrd. Doç. Dr. ġener AKTÜRK

Aralık 2012

Türkiye‟den, 1960'ların baĢından itibaren misafir iĢçi olarak çok sayıda insan baĢta

Almanya, Fransa ve Hollanda olmak üzere çeĢitli Batı Avrupa ülkelerine göç

etmiĢtir. Ġlk baĢlarda göçler gidilen ülkelerde kalıcı olmaktan çok Türkiye‟ye geri

dönmek için gerçekleĢtirilmiĢtir. Aile birleĢimlerinin de etkisiyle 1980‟li yıllardan

itibaren geçici iĢgücü ya da misafir iĢçilik kalıcı ve yerleĢik bir biçime dönüĢmüĢtür.

Türklerin Batı Avrupa‟da kalıcı hale gelmesi beraberinde bir takım kültürel,

toplumsal ve siyasi gereklilikler ve sorunların ortaya çıkmasına eĢlik etmiĢtir. Bu

sorunların baĢında özellikle aile birleĢimleri sonucu Batı Avrupa ülkelerinde doğup

yetiĢen çocuklar ve gençlerin kimlikleri gelmektedir. Bu çalıĢmada Türklerin

yaklaĢık elli yıldır yaĢadıkları Batı Avrupa ülkelerinden Almanya, Fransa ve

Hollanda‟da siyasi ve toplumsal sisteme dâhil olma sürecinde kimliklerini inĢa etme,

koruma ve sürdürme biçimleri Sivil toplum kuruluĢları örneği üzerinden

incelenmiĢtir. Batı Avrupa ülkelerinden Almanya, Fransa ve Hollanda‟da yaĢayan

Türklerin kurduğu Sivil toplum kuruluĢlarının kimliğin kurucu öğeleri ve tezahürleri

olarak dil ve din konusunda geliĢtirdikleri stratejiler temelinde yürüttükleri faaliyetler

ve bu faaliyetlerin Türk diaspora kimliğinin inĢa ve sürdürülmesi sürecine etkileri

tartıĢılmıĢtır.

Anahtar Kelimeler: Batı Avrupa, Türk diasporası, kimlik, Sivil Toplum Kuruluşları,

din, anadil

iv

ABSTRACT

CONSTRUCTION OF TURKISH DIASPORA IDENTITY IN WESTERN

EUROPE: THE CASE OF NGOs

Ertürk, Mustafa

Supervisor: Assist. Prof. ġener AKTÜRK

December 2012

From the beginning of the 1960s, a great population of Turkish citizens has

immigrated to Western European countries like Germany, France and the

Netherlands, as guest workers. In the beginning, rather than permanent migration to

destination countries it was planned as a temporary labor transfer to return to Turkey

after a certain period. After 1980s by the influence of family unifications, guest or

the temporary labor has evolved into a permanent and a built-in format. Turks

permanent residence in Western Europe has been accompanied by the emergence of

some cultural, social and political requirements and problems. Especially care and

identity of children and youth who are born and grown as Turks in Western

European countries as a result of new family unifications. In this study, nearly fifty

years of Turks living in Western European countries, Germany, France and the

Netherlands to construct their identities in the process of being involved in the

political and social system, the protection and maintenance forms were examined in

the case of Non-Governmental Organizations. Activities of Non-Governmental

Organizations established by Turks living in the Netherlands, Germany, and France

based on their strategies on mother tongue and religion as the founding elements of

identity and effects of these activities to construction and maintenance of Turkish

Diaspora Identity has been discussed.

Key Words: Western Europe, Turkish diaspora, identity, Non-Governmental

Organizations, religion, mother tongue

v

TEġEKKÜR

Bu tez çalıĢması boyunca değerli yorum ve katkılarıyla beni yönlendiren tez

danıĢmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. ġener AKTÜRK‟e teĢekkürü bir borç bilirim.

Ayrıca burada isimlerini tek tek sayamayacağım bu tezde emeği ve katkısı olan

herkese teĢekkür ederim.

vi

ĠÇĠNDEKĠLER

ÖZET ----------------------------------------------------------------------------------------- İİİ

ABSTRACT --------------------------------------------------------------------------------- İV

TEġEKKÜR --------------------------------------------------------------------------------- V

ĠÇĠNDEKĠLER ----------------------------------------------------------------------------- Vİ

KISALTMALAR LĠSTESĠ --------------------------------------------------------------- X

TABLOLAR ------------------------------------------------------------------------------- Xİİ

BÖLÜM 1 ------------------------------------------------------------------------------------ 1

GĠRĠġ ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1 1.1.1 Problemin Tanımı ---------------------------------------------------------------------------------------- 1 1.1.2 ÇalıĢmanın Amacı ---------------------------------------------------------------------------------------- 3 1.1.3 Varsayımlar ------------------------------------------------------------------------------------------------ 3

1.1.3.1 Alt varsayımlar ------------------------------------------------------------------------------------------- 3 1.1.4 Kapsam Ve Sınırlılıklar --------------------------------------------------------------------------------- 4 1.1.5 ÇalıĢmanın Önemi ---------------------------------------------------------------------------------------- 5 1.1.6 AraĢtırmanın Yöntemi ----------------------------------------------------------------------------------- 7

1.2 GÖÇ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 10 1.2.1 Göç ve Göçmen Tanımı ------------------------------------------------------------------------------- 10 1.2.2 Göç Teorileri -------------------------------------------------------------------------------------------- 14

1.2.2.1 Göç Kanunları ------------------------------------------------------------------------------------------- 14

1.2.2.2 Ġtme Çekme Teorisi ------------------------------------------------------------------------------------ 16

1.2.2.3 Göç Sistemleri Teorisi--------------------------------------------------------------------------------- 18

1.2.2.4 ĠliĢkiler Ağı (Network) Teorisi---------------------------------------------------------------------- 19 1.2.3 Göç ve Göçmenlik Kavramları: ---------------------------------------------------------------------- 22

1.2.3.1 Asimilasyon ---------------------------------------------------------------------------------------------- 22

1.2.3.2 Entegrasyon ---------------------------------------------------------------------------------------------- 25

1.2.3.3 Yabancı DüĢmanlığı ----------------------------------------------------------------------------------- 27

1.3 AVRUPA’YA TÜRK GÖÇÜ VE AVRUPA’DA TÜRKLER ------------------------------------- 31 1.3.1 Almanya‟ya Türk Göçü ve Almanya‟da Türkler -------------------------------------------------- 34 1.3.2 Fransa‟ya Türk Göçü ve Fransa‟da Türkler -------------------------------------------------------- 40 1.3.3 Hollanda‟ya Türk Göçü ve Hollanda‟da Türkler -------------------------------------------------- 42

1.4 BATI AVRUPA’DA GÖÇMEN POLĠTĠKALARI --------------------------------------------------- 45

vii

1.4.1 Almanya‟nın Göçmen Politikası --------------------------------------------------------------------- 47 1.4.2 Fransa‟nın Göçmen Politikası ------------------------------------------------------------------------ 52 1.4.3 Hollanda‟nın Göçmen Politikası --------------------------------------------------------------------- 56

BÖLÜM 2 ---------------------------------------------------------------------------------- 62

KĠMLĠĞE KAVRAMSAL BAKIġ ----------------------------------------------------------------------------------- 62 2.1.1 Kimlik Kuramları --------------------------------------------------------------------------------------- 64

2.1.1.1 Sembolik EtkileĢim Kuramı ------------------------------------------------------------------------- 64

2.1.1.2 Sosyal Kimlik Kuramı--------------------------------------------------------------------------------- 66

2.1.1.3 Kimliğin ĠnĢası Kuramı ------------------------------------------------------------------------------- 69 2.1.2 Kimlik Ve Aidiyet -------------------------------------------------------------------------------------- 72 2.1.3 Ötekiyle KarĢılanmanın Bir Tezahürü Olarak Kimlik-------------------------------------------- 75 2.1.4 Kimliğin Temel Unsurları ve Tezahürleri: Dil ve Din Ekseninde Kimlik -------------------- 77

BÖLÜM 3 ---------------------------------------------------------------------------------- 81

DĠASPORA VE DĠASPORADA KĠMLĠK ------------------------------------------------------------------------- 81 3.1.1 Erken Dönem/Klasik Diasporalar: SınırlandırılmıĢ/Konvansiyonel Tanım ------------------ 83 3.1.2 Yeni/ÇağdaĢ Diasporalar: DeğiĢen/GeniĢ Tanım ------------------------------------------------- 85

3.2 DĠASPORADA KĠMLĠK-------------------------------------------------------------------------------------- 91 3.2.1 Kimliğin Temel Referansı: Kök/Anavatan --------------------------------------------------------- 92 3.2.2 Bellek ve Kimliğin Alanı/Diasporik Alan ---------------------------------------------------------- 94

BÖLÜM 4 ---------------------------------------------------------------------------------- 98

BATI AVRUPA’DA ANADĠL VE SĠVĠL TOPLUM KURULUġLARI --------------------------------- 98

4.1 Almanya’da Anadil ve Sivil Toplum KuruluĢları --------------------------------------------------- 103 4.1.1 Baden Türk Okul Aile Birlikleri Dernekleri Federasyonu (TOABF) (Föderatıon Der

Vereıne Türkıscher Elternbeıräte In Baden e.V.)----------------------------------------------------------- 106 4.1.2 Almanya Türk Veli Dernekleri Federasyonu (Föderation Türkischer Elternvereine in

Deutschland e.V) (FÖTED) ------------------------------------------------------------------------------------ 108 4.1.3 Ruhr Veliler Birliği (Elternverband Ruhr e.V.) -------------------------------------------------- 110 4.1.4 Anadil için Ortak Sivil Toplum Hareketi: “Türkçem Anadilim Geleceğim” (TAG) ------- 113

4.2 Fransa’da Anadil ve Sivil Toplum KuruluĢları ------------------------------------------------------ 116 4.2.1 Haguenau ve Çevresi Türk ve Fransız Okul Aile Birliği Derneği (L'association des Parents

D'élèves Franco Turc de Haguenau et Environ) ------------------------------------------------------------ 120 4.2.2 Toul Fransız-Türk Kültür Derneği (Association Culturelle Franco- Turque de Toul) ----- 121 4.2.3 Saint-Dizier Türk Okul Aile Birliği Kültür Derneği (Association Culturelle des Parents

d'Elèves Turcs de Saint-Dizier) ------------------------------------------------------------------------------- 122

4.3 Hollanda’da Anadil ve Sivil Toplum KuruluĢları--------------------------------------------------- 124

viii

4.3.1 Tilburg Süleymaniye Cami Türk Ġslam Kültür Derneği (Turks Islamitsch Culturele

Vereniging Tilburg ) -------------------------------------------------------------------------------------------- 126 4.3.2 Veghel Türk Okul Aile Birliği Derneği (Stichting Turkse Ouderraad Veghel) ------------- 127 4.3.3 Türkçe Ġçin El Ele: Hollanda Türkçe Eğitim Vakfı (Stichting Turks Onderwijs Nederland)

(Stichting –TON) ------------------------------------------------------------------------------------------------ 129

BÖLÜM 5 --------------------------------------------------------------------------------- 134

BATI AVRUPA’DA DĠN VE SĠVĠL TOPLUM KURULUġLARI -------------------------------------- 134

5.1 Batı Avrupa’da Din Temelli Sivil Toplum KuruluĢları ------------------------------------------- 134 5.1.1 Sivil Toplum KuruluĢlarının OluĢum Süreci: Cami Merkezli Yapılanma ------------------- 135 5.1.2 Cami Dernekleri: GeniĢ Alan; Çok Fonksiyonlu Merkez -------------------------------------- 136 5.1.3 DönüĢüm Sürecinde Sivil Toplum KuruluĢları --------------------------------------------------- 138

5.2 Almanya: Ġslam Toplumu Milli GörüĢ (Islamische Gemeinschaft Milli GörüĢ) (IGMG)

141 5.2.1 KuruluĢ Süreci ve TeĢkilat Yapısı ------------------------------------------------------------------ 141 5.2.2 Amaçlar ve Kimlik Stratejileri ---------------------------------------------------------------------- 144 5.2.3 KuruluĢun ÇalıĢma Alanları ------------------------------------------------------------------------- 144 5.2.4 Kimlik Temelli Faaliyetler --------------------------------------------------------------------------- 146

5.2.4.1 Eğitim Faaliyetleri ve Kimlik --------------------------------------------------------------------- 146

5.2.4.2 Kadınlara Yönelik Faaliyetler ve Kimlik ------------------------------------------------------- 150

5.2.4.3 Gençlere Yönelik Faaliyetler ve Kimlik -------------------------------------------------------- 152

5.2.4.4 Çocuklara Yönelik Faaliyetler ve Kimlik ------------------------------------------------------ 155

5.2.4.5 Kimliği TartıĢmak; Kimliğin “Yolculuğu” ---------------------------------------------------- 156

5.3 Fransa: Diyanet ĠĢleri Türk Ġslâm Birliği (DĠTĠB) (Union Turco Ġslamique d’Affaires

Theologique) ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 158 5.3.1 KuruluĢ Süreci ve TeĢkilat Yapısı ------------------------------------------------------------------ 158 5.3.2 Amaçlar ve Kimlik Stratejisi ------------------------------------------------------------------------ 160 5.3.3 KuruluĢun ÇalıĢma Alanları ------------------------------------------------------------------------- 162 5.3.4 Kimlik Temelli Faaliyetler --------------------------------------------------------------------------- 165





5.4 Hollanda: Hollanda Ġslam Merkezi Vakfı Stichting (Islamitisch Centrum Nederland)

(SICN) 175 5.4.1 KuruluĢ Süreci ve TeĢkilat Yapısı ------------------------------------------------------------------ 175 5.4.2 Amaçlar ve Kimlik Stratejisi ------------------------------------------------------------------------ 179 5.4.3 KuruluĢun ÇalıĢma Alanları ------------------------------------------------------------------------- 181 5.4.4 Kimlik Temelli Faaliyetler --------------------------------------------------------------------------- 182




ix


5.4.4.5 Yayın Faaliyetleri ve Kimlik ---------------------------------------------------------------------- 190

BÖLÜM 6 --------------------------------------------------------------------------------- 192

SONUÇ ve ÖNERĠLER ------------------------------------------------------------------------------------------------ 192

KAYNAKÇA ----------------------------------------------------------------------------- 208

x

KISALTMALAR LĠSTESĠ

AMGT: Avrupa Milli GörüĢ TeĢkilatı

ATB: Avrupa Türk Birliği

ATĠB: Avrupa Türk Ġslam Birliği

ATÖF: Almanya Türk Öğretmen Dernekleri Federasyonu

BAOKK: Bakanlıklar arası Ortak Kültür Komisyonu

BUND-BIK: Baden-Württemberg Türk Göçmenleri Eğitim, Uyum Ve Kültür

Dernekleri Birliği

DĠB: Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı

DĠTĠB: Diyanet ĠĢleri Türk Ġslam Birliği

EIIS: European Institute for Islamic Studies (Avrupa Ġslami Ġlimler

Enstitüsü)

EKMEL: Ekmel Vakfı

ELCO: Enseignement des Langues et Cultures d‟Origine (Anadili Ve Kültür

Dersleri)

FÖTED: Föderation Türkischer Elternvereine in Deutschland e.V (Almanya

Türk Veli Dernekleri Federasyonu)

HOAB: Haguenau ve Çevresi Türk ve Fransız Okul Aile Birliği Derneği

IGMG: Islamische Gemeinschaft Milli GörüĢ (Ġslam Toplumu Milli GörüĢ)

KRV: Kuzey-Ren Vestfalya

MEB: Milli Eğitim Bakanlığı

xi

MÖ: Milattan Önce

OALT: Onderwijs Allochtone Levende Talen (Yabancıların YaĢayan Dilleri

Eğitimi)

RVB: Ruhr Veliler Birliği

SDOABD: Saint-Dizier Türk Okul Aile Birliği Kültür Derneği

SICAW: Stichting Islamitisch Centrum Amsterdam West (Batı Amsterdam

Ġslam Merkezi Vakfı)

SICN: Stichting Islamitisch Centrum Nederland (Hollanda Ġslam Merkezi

Vakfı)

STK: Sivil Toplum KuruluĢu

STOV: Stichting Turkse Ouderraad Veghel (Veghel Türk Okul Aile Birliği

Derneği)

TAG: Türkçem, Anadilim, Geleceğim

TOABF: Baden Türk Okul Aile Birlikleri Dernekleri Federasyonu

TON: Stichting Turks Onderwijs Nederland (Hollanda Türkçe Eğitim Vakfı)

TSCD: Tilburg Süleymaniye Cami Türk Ġslam Kültür Derneği

TTO: Toul Fransız-Türk Kültür Derneği

UETD: Avrupalı Türk Demokratlar Birliği

VIKZ: Verband Dder Islamischen Kulturzentren (Ġslam Kültür Merkezleri

Birliği)

xii

TABLOLAR

Tablo 1. YurtdıĢındaki Türklerin YaĢadıkları Ülkelere Göre Nüfus Dağılımı (2012)

1

BÖLÜM 1

GĠRĠġ

1.1.1 Problemin Tanımı

1960'ların baĢından itibaren Türkiye‟den, “misafir iĢçi” olarak çok sayıda insan baĢta

Almanya, Fransa ve Hollanda olmak üzere çeĢitli Avrupa ülkelerine göç etmiĢtir. Ġlk

baĢlarda göçler, gidilen ülkelerde kalıcı olmaktan çok Türkiye‟ye geri dönmek için

gerçekleĢtirilmiĢ olmakla birlikte süreç çoğunlukla göç edilen ülkeye yerleĢmek

Ģeklinde iĢlemiĢ ve anavatana “geri dönme” düĢüncesi bir “mit” olarak günümüze

kadar güncelliğini koruya gelmiĢtir. Geriye dönüĢün gerçekleĢmemesi bir yana,

yıldan yıla Avrupa ülkelerinde Türklerin varlığı demografik olarak hızla artmıĢtır.

Avrupa‟da yaĢayan Türklerin büyük çoğunluğu göçmenlikten yaĢadıkları geniĢ

toplumun bir parçası haline gelmiĢtir (Castles vd., 1987). Anavatana geri dönme

ihtimalleri büyük ölçüde ortadan kalkmıĢ olan bu Türklerin bulundukları ülkelere

uyum süreçleri ilk baĢlarda hiç de kolay olmamıĢtır. Türkiye‟den getirilen kültürle ev

sahibi ülkenin değerlerinin farklılığı, dil sorunu gibi temel nedenlerden dolayı

yaĢanan uyum problemi iki binli yıllarda aĢılmıĢ görünse de diasporada kimlik

problemli bir alan olarak güncelliğini korumaktadır. Bugün uyum sorunlarını önemli

ölçüde aĢmıĢ ya da bu tür sorunla çok fazla muhatap olmamıĢ ikinci ve üçüncü kuĢak

olarak adlandırılan göçmenlerin zaman içinde bulundukları ülkede kalıcı bir unsur

olarak var olduklarından söz etmek yanlıĢ olmaz.

Diasporadaki Türkler artık yaĢadıkları ülkelerin ekonomik, sosyal ve siyasal

hayatında göz ardı edilemeyecek kadar önemli bir demografik güç haline

gelmiĢlerdir. Nitekim günümüzde Avrupa'da beĢ milyon civarında Türkiye kökenli

insan yaĢamaktadır. Ev sahibi ülkenin toplumsal, kültürel ve siyasal yaĢamına

katılımda önemli geliĢmelerin yanı sıra diğer yandan kimlik çözülmesi, kuĢaklar ve

kültürler arası çatıĢma ve yabancılaĢma Ģeklinde kendini gösteren pek çok problem

2

de kendini göstermiĢtir. Bu çerçevede diasporada Türkler kimliklerini koruma ve

yaĢatma pratiği geliĢtirmiĢlerdir.

Anavatandan getirilen kimliğin aile, cemaat ve çeĢitli sivil yapılanmalarda (içerisi)

kendini baĢat Ģekilde hissettirmesi ile okulda, iĢ hayatında ve sokakta (dıĢarısı) ev

sahibi ülkenin kültürel değerlerinin egemenliği yeni bir kimliğin inĢasını beraberinde

getirmiĢtir. Bu bağlamda diasporada kimliğin kurulması ve idame ettirilmesi çok

katmanlı bir toplumsal, kültürel, siyasal süreçler bütünü olarak ortaya çıkmaktadır.

Avrupa‟daki Türk göçmenlerin kimlik stratejisi kolektif hafıza temelinde üçayak

üzerine kuruludur;

• Anavatana duyulan özlem ve bağlılık (geniĢ anlamıyla Türkiye‟ye, dar

anlamıyla geride bırakılan Ģehre, köye),

• Türk dilinin yeni nesillere aktarımı,

• Dini gelenek ve göreneklerin sürdürülmesi;

Topluluğun kimliksel inĢası bir yandan dil diğer yandansa din üzerine kurulmuĢtur

(Akgönül, 2011: 213-214).

Diasporada kimliğin temel kurucu öğelerinin dil ve din olduğu dikkate alınırsa,

diasporada kimliğin inĢa edilmesi sürecine din ve dil üzerinden bakmak

gerekmektedir. Dil ve dinin diasporada Türkler arasında yaĢatılması ve gelecek

nesillere aktarılması düĢüncesi diasporadaki Türk sivil toplum kuruluĢlarının varlık

sebebini oluĢturan temel değer olagelmiĢtir. Sivil toplum kuruluĢlarının din ve

anadil çerçevesinde gerçekleĢtirdikleri faaliyetlerin kimliğin inĢası ve sürdürülmesi

bağlamında araĢtırılması diasporada kimlik ve sivil toplum kuruluĢları iliĢkisine dair

önemli sonuçlar sunacaktır. Bu çalıĢmada diaspora kimliğinin dil ve anadil çizgisinde

inĢa edilmesi ve korunmasına sivil toplum kuruluĢlarının sunduğu katkı Almanya,

Fransa ve Hollanda örnekleriyle incelenecektir.

3

1.1.2 ÇalıĢmanın Amacı

ÇalıĢmamın amacı, Türklerin yaĢadıkları Avrupa ülkelerinin siyasi ve toplumsal

sistemine dâhil olma sürecinde kimliklerini yeniden inĢa etme biçimlerini STK‟lar

örneği üzerinden inceleyerek sivil toplum kuruluĢlarının Türk diaspora kimliğinin

inĢasına ve sürdürülmesinde sağladıkları katkıyı ve durdukları yeri ortaya koymaktır.

Bu çalıĢmada;

Almanya, Fransa ve Hollanda‟da yaĢayan Türklerin kimliğinin iki kurucu unsuru

olarak dil ve din konusunda geliĢtirdikleri hassasiyetler ve bu çerçevede yürüttükleri

faaliyetler sivil toplum kuruluĢları örneğinde araĢtırılacaktır.

Bu sonuçlara ulaĢabilmek için gerek Türkiye kökenli göçmenlerin yoğun olarak

yaĢadıkları ülkeler olmaları ve gerekse göçmenlerin kamusal hayata katılımları

konusunda oldukça farklı bir yelpaze oluĢturması nedeniyle Almanya, Fransa ve

Hollanda incelenecek ülkeler olarak belirlenmiĢtir.

1.1.3 Varsayımlar

ÇalıĢmanın temel varsayımı, Avrupa‟da Türk diaspora kimliğinin oluĢumunda,

korunması ve sürdürülmesinde Türk sivil toplum kuruluĢlarının oluĢumları ve

faaliyetleri ile belirgin bir katkısının bulunduğudur.

1.1.3.1 Alt varsayımlar

I Dil ve din diasporada kimliğin inĢası, korunması ve sahiplenilmesi anlamında

belirgin bir öneme sahiptir ve bir kimlik stratejisi olarak ortaya çıkmaktadır.

II Diasporada yaĢayan Türklerin kimliklerinin korunması düĢüncesi ile

kendilerine ait toplumsal bir alan oluĢturarak sivil toplum örgütleri kurmaları

arasında anlamlı bir iliĢki vardır.

III Türkler kimliklerinin dil ve din temelli bir anlayıĢ çerçevesinde korunması

için sivil oluĢumlar etrafında örgütlenmiĢlerdir.

4

IV Ev sahibi ülkenin göçmenlere karĢı geliĢtirdiği politika ile Türk diasporasının

kimlik geliĢtirme stratejileri arasında anlamlı bir bağ vardır.

1.1.4 Kapsam Ve Sınırlılıklar

Avrupa‟da yaĢayan Türk diasporasının coğrafi dağılımı oldukça geniĢ bir alanı

kapsamaktadır. ÇalıĢma bu çerçevede Almanya, Fransa ve Hollanda ile sınırlı

olacaktır. Diasporanın toplumsal, kültürel ve siyasal anlamda geniĢ bir çalıĢma

konusu bulunmaktadır. AraĢtırmanın kapsamı diaspora kimliği ile sınırlı olacaktır.

Diaspora kimliğinin inĢasına etki eden faktör ve etkenlerin çeĢitliliği ile ilgili

konunun geniĢliği, diaspora kimliğinin inĢasında diasporanın sivil ve yasal

örgütlenme biçiminin etkisi ile sınırlandırılmıĢtır. Bu çerçevede çalıĢma, Almanya,

Fransa ve Hollanda‟da yaĢayan Türk diasporasının kimlik ve kimliğin kurucu öğeleri

olarak dil ve din konusundaki hassasiyetleri doğrultusunda geliĢtirdikleri stratejiler

ve yürüttükleri çalıĢmaların incelenmesi ile sınırlandırılmıĢtır.

Almanya, Fransa ve Hollanda‟daki Türk diasporasının sivil örgütlenme pratiklerine

iliĢkin genel bir çerçeve etrafında Türk diasporasının kimlik stratejisi olarak, Türk

STK‟larının dilsel çalıĢmaları Almanya, Fransa ve Hollanda özelinde genel olarak

incelenmiĢ ve dini alanda faaliyet gösteren STK‟lar olarak;

Almanya’da ( IGMG) İslam Toplumu Millî Görüş,

Fransa’da (DİTİB) Fransa Diyanet İşleri Türk İslam Birliği,

Hollanda’da (SICN) Hollanda İslam Merkezi Vakfı

karĢılaĢtırmalı olarak incelenmiĢtir.

Örneklemin seçiminde çalıĢmamızda Türk diasporasında kimliğin din ve dil

boyutunun incelenmesinden dolayı, anadil konusunda çalıĢmalar yürüten veli

dernekleri, okul aile birlikleri ve cami dernekleri, din konusunda ise kimliği dini

söylem ve pratikler üzerinden inĢa etme amacıyla örgütlenmiĢ olan sivil toplum

kuruluĢları dikkate alınmıĢtır.

5

Avrupa‟daki Türk diasporasının homojen bir yapıda olduğunu ve kimliğin de bu

çerçevede tek bir kimlik tanımlaması ve stratejisi etrafında geliĢtiğini söylemek

ebetteki mümkün değildir. Fakat Avrupa‟daki Türk diasporasını bu özelliği ile

incelemek bu boyutta bir araĢtırmanın sınırlarını aĢmaktadır. Diğer yandan

araĢtırmanın bütünlüklü ve odaklı bir yapıda gerçekleĢtirilmesi amacıyla Batı

Avrupa‟daki sivil toplum kuruluĢlarının kitlesel büyüklükleri dikkate alınmıĢtır.

1.1.5 ÇalıĢmanın Önemi

Yunanca kökenli dağılma anlamına gelen diaspora kavramı anavatanından trajik bir

Ģekilde ayrılmıĢ, içine kapalı, homojen ve sürekli bir “vatana dönüĢ” ya da “olmayan

vatan” tahayyülü ile yaĢayan etnik ve dinsel grupları tanımlamak için kullanılan bir

kavramdır. Daha çok Yahudilerin dağılımı, daha sonraları ise Ermeniler ve

Filistinliler için de kullanılan bu kavram, “mitsel” bir toprak parçasını ve ortak bir

din ve dile dayanan kimliği ifade etmek için kullanılmıĢtır (Chaliand ve Rageaui,

1995). Fakat son yıllarda sosyoloji, antropoloji ve uluslararası iliĢkiler gibi

disiplinlerin göç ve göçmenlikle ilgili çalıĢmalara yoğunlaĢması ile birlikte kavramın

klasik anlamının ve alanının geniĢlediği ve neredeyse göç deneyimi yaĢamıĢ tüm

toplumlar ve gruplar için diaspora tanımlamasının kullanılmaya baĢlandığı

görülmektedir. Artık günümüzde diaspora kavramı sadece Yahudi, Filistin, Ermeni

diasporasıyla sınırlı değil göçmenler, misafir iĢçiler, sürgün cemaat ve etnik grupları

da içeren bir tanıma dönüĢmüĢtür (Tölölian, 1991: 5). Bugün Anavatanından baĢka

bir ülkeye çeĢitli nedenlerle yerleĢmiĢ her etnik, dini cemaat, topluluk ve grup için

diaspora kavramı kullanılmaktadır.

Göçmenler ekonomik çıkarlara, karĢılıklı kültürel değiĢimlere, sosyal iliĢkilere ve

siyasi bağlılıklara dayanan iliĢki ağlarını oluĢturur ve bu ağlara katılırlar. Göçmenler

aynı anda birden fazla düzlemde yaĢayarak, hayal edilmiĢ (imagined) veya gerçek bir

toplum olan anavatanlarıyla bağlarını sürdürürler. Bu nedenle anavatanla ve

anavatanın değerleri ile kurulan iliĢki yeni bir fenomen değildir. Yeni olan bu

iliĢkinin organizasyonel boyutudur. Göç sonucunda ortaya çıkan yeni aktörler, sosyal

6

politik, etnik ya da kültürel çıkarlarını ve en önemlisi kimliklerini genellikle göç

ettikleri ülkedeki örgütlenmeleri üzerinden sağlarlar (Kastoryano, 2008).

Anavatandan baĢka bir ülkede var olmanın toplumsal, siyasal, psikolojik, kültürel,

dini ve etnik tezahürleri bulunmaktadır. Tüm bu tezahürlerin hem kesiĢtiği alan hem

de temelinin kimlik olduğunu belirtmek abartı olmayacaktır. Anavatandan getirilen

kültürel, etnik, dini değerlerin toplamı ile ev sahibi ülkenin değerler toplamının

sürekli karĢılaĢması sonucu kimlik yeniden inĢa edilmektedir. Dolayısıyla diasporada

kimlik, göçmen bireyi çerçeveleyen değiĢik sosyal sistemler (ev sahibinin toplumsal

ve politik sistemi-anavatandan getirilen değerler sistemi) içinden temsil edilme

yoluyla farklı formlarda sürekli olarak yeniden biçimlenen ve dönüĢen hareket

halinde bir süreçtir.

Stuart Hall, kimliklerin kapalı inĢa edilen bir biçim olduğunu, öznellikleri üreten

belirli söylemlerin ve süreçlerin sosyal özneleri olarak bizi bir yere davet eden

söylemler ve pratikler arasındaki bir buluĢma noktası olduğunu ifade eder. Bu

çerçevede kimlikler, söylemsel pratiklerin bizim için inĢa ettiği özne

konumlanıĢlarına geçici bağlanma noktalarıdır, öznenin söylem akıĢı içinde

zincirleme olarak bağlanmasının sonuçlarıdır (Hall, 2000: 5-6). Stuart Hall‟un

argümanlarından hareketle, diaspora kimliğini, eĢzamanlı iĢleyen, iki eksenle

“çerçevelenmiĢ” olarak düĢünebiliriz: Anavatan-ev sahibi ülke ekseni, benzerlik ve

süreklilik ekseni, farklılık ve kopma ekseni. Diaspora kimliği bu iki eksenin

arasındaki diyaloga bağlı iliĢki anlamında düĢünülebilir. Birincisi; diasporik

topluluğun anavatana dayalı bir temeli, anavatanla olan sürekliliğini verir. Ġkincisi;

paylaĢtıkları Ģeyin tamamıyla büyük bir süreksizlik deneyimi olduğunu anımsatır.

Diğer yandan ev sahibi ülkenin kendilerine karĢı toplumsal ve politik tutumunun

sonucu diaspora kimliği benzerlik ve farklılığın, burası ve orasının, süreklilik ve

kopuĢun yani sürekli bir „çift değerliğinin” ortaya çıkıĢını temsil eder.

Diasporadaki Türklerin hatırı sayılır oranının kimliklerini koruyabilmek ya da

yeniden inĢa edebilmek ve bulundukları ülkelere uyum sağlayabilmek, “kendi

kalabilmek”, “değerlerine sahip çıkabilmek” toplumsal, kültürel ve siyasal alanda

7

etkin olabilmek, çıkarlarını koruyabilmek vb. düĢüncelerle ve farklı motivasyonlarla

çeĢitli sivil toplum kuruluĢları etrafında örgütlendikleri görülmektedir. Tamda bu

noktada çeĢitli amaçlar nedeniyle diaspora Türkleri tarafından kurulan sivil toplum

kuruluĢları toplumun farklılaĢmıĢ ihtiyaçlarını karĢılamaya yönelik kurumsal bir yapı

olarak örgütlenmektedir. Öyle ki, çeĢitli alan ve seviyelerde örgütlenen sivil

organizasyonlar siyasal, sosyal, kültürel, dini ve eğitsel alanlarda geniĢ bir yelpazede

faaliyetler gerçekleĢtirmektedir. Dolayısıyla, Türk diasporasının diasporada var olma

biçimlerinin çeĢitli tezahürlerine yönelik (kimlik, entegrasyon, cemaatleĢme vb.)

anlam dünyalarını inĢa ettikleri bir alan ve üretim mekânı olarak bu sivil

örgütlenmeler etrafından geliĢen Türk diasporasına “diaspora kimliğinin inĢası”

çerçevesinde yakından bakmak önem taĢıyacaktır.

1.1.6 AraĢtırmanın Yöntemi

AraĢtırma bir tür interdisipliner araĢtırmadır; araĢtırmanın ana çerçevesini oluĢturan

“göç”, “göçmenlik” “diaspora”, “kimlik”, “sivil toplum”, “sivil toplum kuruluĢu”

sosyoloji, siyaset bilimi, uluslararası iliĢkiler disiplinlerinin ortak kavramlarıdır.

AraĢtırmanın yöntemi;

• Ġlgili metinlerden bilgi toplama

Kaynakça bölümünde belirtilen kaynaklardan teorik ve genel çerçeve için bilgi

toplama,

Ġlgili STK‟ların web sitesi, faaliyet raporları ve haklarında yazılan haber ve

makalelerden bilgi toplama

• Verileri sınıflandırma

• Kavramsal ve mantıksal çözümlemeler yapma,

• KarĢılaĢtırma, anlama, açıklama, yorumlama ve belli baĢlı kuramlar açısından

değerlendirme

• Son olarak betimleme, çözümleme ve yorumlamanın yapılmasıdır.

8

Dolayısıyla kalitatif bir yöntem izlenecektir. Bu alanda saha araĢtırması yapılmamıĢ,

mevcut araĢtırmalar değerlendirmede kullanılmıĢtır.

Türklerin yaĢadıkları Batı Avrupa ülkelerinin siyasi ve toplumsal sistemine dâhil

olma sürecinde kimliklerini yeniden inĢa etme biçimlerinin Almanya, Fransa ve

Hollanda‟da kurulmuĢ Türk sivil toplum kuruluĢları örnekleri üzerinden incelendiği

araĢtırma altı bölümden oluĢmaktadır. Bu bölümünde araĢtırma probleminin tanımı,

problem cümlesi, varsayımlar, çalıĢmanın önemi ve yöntemi konularına yer

verilmiĢtir. Batı Avrupa‟ya Türklerin gerçekleĢtirmiĢ oldukları göç sürecinin

kavramsal çerçevesini oluĢturmak için göç tanımlaması ve göç kuramlarına

değinilmiĢtir. Batı Avrupa‟ya 1960‟lı yıllarda kitlesel anlamda baĢlayan Türk iĢgücü

göçünün tarihsel serüveni ve Batı Avrupa‟da Türklerin günümüzdeki mevcut durumu

tanımlanmıĢtır. Avrupa ülkelerinin göçmen politikalarının genel değerlendirmesi

yapılmıĢtır.

Ġkinci bölümde, çalıĢmanın iki kavramından biri olan kimliğin kuruluĢuna dair

kavramsal bir tanımlama sunulmuĢtur. Kimliğin kurucu öğeleri olarak dil, din ve

“biz” ve “öteki” kavramlarının kuramsal çerçevesi oluĢturulmuĢtur.

Üçüncü bölümde, diaspora kavramı “aidiyet”, “bellek”, “anavatan” ve “alan” gibi

kavramla iliĢkili gerçeklik ve metaforlar çerçevesinde incelenerek, Batı Avrupa‟da

Türk diaspora kimliğinin imkânına dair arka plan oluĢturulmuĢtur.

Dördüncü bölümde Almanya, Fransa ve Hollanda örneklerinde sivil toplum

kuruluĢlarının anadil konusunda gerçekleĢtirdikleri çalıĢmalar ile diaspora kimliği

arasındaki iliĢkiye ıĢık tutulmaya çalıĢılmıĢtır. Almanya, Fransa ve Hollanda‟nın

ulusal ve yerel yönetimlerinin anadile ikinci bölümde tanımlanan göçmen politikaları

çerçevesinde yaklaĢımları, bu yaklaĢıma sivil toplum kuruluĢlarının

gerçekleĢtirdikleri faaliyetler üzerinden cevap verme biçimleri ve bu faaliyetlerin

kimlik oluĢumuna katkısı incelenmiĢtir.

BeĢinci bölümde üç çatı Sivil Toplum KuruluĢunun dini faaliyetler aracılığıyla

diasporada kimliği inĢa etme süreci Almanya örneğinde Ġslam Toplumu Milli GörüĢ,

9

Fransa örneğinde Diyanet ĠĢleri Türk Ġslam Birliği ve Hollanda örneğinde ise

Hollanda Ġslam Merkezi Vakfı çerçevesinde incelenmiĢtir.

Sonuç bölümünde araĢtırmada ulaĢılan bulgulardan önemli görülenlerin

karĢılaĢtırmalı bir analizi yapılarak öneriler sunulmuĢtur.

10

1.2 GÖÇ

1.2.1 Göç ve Göçmen Tanımı

Çok katmanlı, neden ve sonuçlara sahip bir fenomen olarak göç insanlık tarihi ile

birlikte baĢlar (Castles ve Miller 1998: 4), toplum ve devletleri ekonomik, siyasal,

toplumsal ve coğrafi sonuçları ile çeĢitli düzeylerde etkiler (Gozzini, 2006: 321-341).

Göç, insanlığın ortak kaderi olarak değerlendirilebilir. Göç, tüm toplumların

tarihinde gözlemlenen bir olgu olarak toplumsal hayatın en önemli öğelerinden birisi

olarak kabul edilir. Bu yönüyle çeĢidi, yapısı ve miktarı değiĢmekle birlikte tarihin

hemen hemen her döneminde karĢılaĢılan evrensel bir fenomen olarak

değerlendirilmelidir (Jeroen, Penninx ve Van Amersfoort 1997: 9). Göç edilen yere,

göçün baĢlangıç noktası ve göçün yönüne, nedeni ve sonucuna ya da göç etme

süresine göre tanımlar çeĢitlense de tüm tanımlarda benzer ya da aynı tespitler farklı

Ģekilde sunulmuĢtur. Göçe iliĢkin tanımlar, literatürün geniĢliği ile orantılı olarak

çeĢitlilik göstermektedir. Bunun nedeni göçün pek çok disiplinin alt konulardan biri

ve disiplinler arası bir alan olmasından kaynaklanmaktadır (Joly, 2000). Bu yüzden

de göçün tanımı ekonominin, sosyolojinin, siyaset biliminin, coğrafyanın,

antropolojinin ve tarih gibi disiplinlerin yaklaĢımları ile farklılaĢarak çeĢitlilik

göstermektedir. Ekonomi bilimi, göçün ekonomik nedenlerini inceler, göçün

ekonomik açıdan avantaj ve dezavantajlarını ortaya koymaya çalıĢır ve pazar

ekonomisine etkilerini ve sonuçlarını araĢtırır. Coğrafya, insanların göç hareketini

nüfus ve yerleĢim alanı açısından konu edinir. Tarih, göçün zaman içindeki çeĢitliliği

ve değiĢen yapısını açıklar. Siyaset bilimi, göçün siyasal geliĢim ve sonuçları

açısından ortaya çıkan ve çıkması muhtemel durumlarını konu edinir. Dolayısıyla

göç beĢeri bilimlerin tümünde bir tür araĢtırma nesnesi olarak karĢımıza çıkar.

Farklı disiplinler tarafından çeĢitli Ģekillerde tanımlanmıĢ olması sebebiyle göçü tarif

etmek zor bir görev olmasına rağmen kapsayıcı ve disiplinler arası kullanıĢlı bir

tanıma ulaĢmak göçü ve göçe iliĢkin sonuçları araĢtırmak için faydalı olacaktır. Bu

11

açıdan göç üzerine farklı disiplinler tarafından yapılmıĢ tanımlardan konumuz

açısından önemli olanları ele alarak yaklaĢık yarım asır önce baĢlayan Batı

Avrupa‟ya Türk göçünü anlamlandırmaya çalıĢacağız.

Uluslararası Göç Örgütü, göçü en genel ve temel anlamıyla uluslararası bir sınırı

geçme veya bir devletin coğrafyası içinde yer değiĢtirme; süresi, yapısı ve nedeni ne

olursa olsun insanların yer değiĢtirdiği nüfus hareketleri ( IOM, 2004) olarak

tanımlamaktadır.

Ġçduyguya göre (1997) kiĢinin mekânlar arası yer değiĢtirmesi olarak ifade edilen

göç olgusu, insanların belirli bir zaman boyutu içinde bir yerden, bir yerleĢim

alanından baĢka bir yerleĢim alanına geçiĢidir. Ancak göç durağan bir olgudan daha

çok, nedenleri ve sonuçları ile birlikte algılanan ve bu bağlamda bir süreci anlatan bir

kavramdır (Ġçduygu,1997: 38-39).

Tilly ve Moch‟a göre, göç göreceli olarak uzun ya da kısa mesafeli coğrafi harekettir

(aktaran Kok, 2010: 216). Göç kiĢilerin hayatlarının gelecekteki kısmının tamamını

veya bir parçasını geçirmek üzere, tamamen yahut geçici bir süre için bir iskân

ünitesinden (ülke, bölge, Ģehir, köy, gibi) diğerine yerleĢmek kaydıyla yaptıkları

coğrafi yer değiĢtirme olayıdır (Akdoğan, 1998: 21).

Göç, insanların, grupların demografik, coğrafi, ekonomik ve sosyo-politik nedenlerle

zaman ve mekânda yer değiĢtirmesi ile eyleme dönüĢen ve eylemin bitiminden sonra

da etkileri devam eden bir süreçler bütünüdür (Çakır, 2011: 210).

Yapılan tanımlardan yola çıkarak bir tanım yapmak gerekirse göç, oldukça çeĢitli

sebeplerle (neden), ikamet edilen bir yerden (yaşanan yer) baĢka bir yere (yeni

yaşam alanı) doğru yapılan ve kısa, orta veya uzun vadeli (zaman) geriye dönüĢ veya

sürekli yerleĢim amacı taĢıyan toplumsal, bireysel ve kültürel (boyut) bir yer

değiĢtirme hareketidir.

Bulunulan yeri genellikle ekonomik, toplumsal politik ve kültürel sebeplerle

isteyerek ya da istemeden terk eden ve göç etmek üzere yöneldiği ülkede terk ettiği

12

yerde bulunmayan Ģeylere kavuĢacağını düĢünerek hareketini belirleyen birey ya da

gruplara göçmen denilmektedir. Uluslararası bir göçmen tanımı olarak göç

hareketlerinin öznesi durumunda olan, bir ülkeden diğerine yerleĢmek amacıyla

uygun bir zaman dilimi içinde hareket eden kiĢiler ya da topluluklar göçmen olarak

adlandırılır (Faist,2003).

BirleĢmiĢ Milletler istatistikî amaçlar ve yapılan tanımlamalarda birliği sağlamak

adına, kendi vatandaĢı olduğu ülkeden baĢka bir ülkede en az 12 ay kalan kiĢileri

göçmen kategorisinde değerlendirmektedir (Toksöz, 2006).

Göçmen tanımları göçün toplumsal içeriklerine göre değiĢebilmektedir. Göçün oluĢ

biçimi göçmenin yetenekleri ve vasıfları, kalıĢ süresi, göçmenin anavatanı ile iliĢkiler

bütününe göre göçmen tanımları çeĢitlenmektedir.

En önemli göçmen tanımlarından biri emek göçmenleri ya da aynı zamanda “konuk-

iĢçi” ya da deniz aĢırı sözleĢmeli iĢçiler olarak da adlandırılan göçmen tanımıdır.

Konuk iĢçiler emeklerini anavatanlarından baĢka bir ülkede satmak amacıyla sınırlı

bir süre için göç eden ve kazancını kendi ülkesine gönderenleri kapsamaktadır. Diğer

bir tanım ise yüksek niteliklere ve becerilere sahip “high skilled” göçmenlerdir.

Yöneticiler, profesyoneller, uzmanlar bu tanımlamada yer almaktadırlar. Ülkelerin

büyük çoğunluğu bu göçmen türünü artık istemekte ve desteklemektedir (Castles,

2000: 270).

Göçün gerçekleĢme biçimi ölçüt alınarak geliĢtirilen tanımlarla göç bir baĢka açıdan

açıklanmaya çalıĢılmıĢtır. Bunun akademik literatürde en sık gönderme yapılan

örneği Petersen‟in (1996) geliĢtirdiği göç çeĢitleri tanımlamasıdır.

Petersen (1996), göçün dört değiĢik Ģekli olduğunu söyler (aktaran; Yalçın, 2004:

14). Bunlar:

İlkel Göç: Ġnsanlığın doğal afetler karĢısında çaresizliğinden kaynaklanan ilkel

göçler, ekolojik itici faktörler nedeniyle oluĢmaktadır. Bu tip göçlerde dikkati çeken

bir nokta, endüstrileĢme öncesi toplumlarda görülmesi ve göç etmek zorunda kalan

13

topluluğun, öncelikle eski yaĢadığı çevreye benzer bir yerleĢme yeri aramasıdır.

Sözgelimi, tarım ve hayvancılıkla geçinen bir topluluk, yaĢadığı çevreden ayrılmak

zorunda kaldığında tarıma ve hayvancılığa uygun bir yer buluncaya kadar göç

yolculuğuna devam edecektir.

Zorlama ile Yapılan Göçler: Ġtici faktörün sosyal yapı olduğu bu göç tipi, iki gruba

ayrılabilir: Birinci grupta göçe tabi topluluk göç etme konusunda az çok kontrolü

elinde tutabilir ve göçerlerin yaĢam tarzları gittikleri yerde fazla değiĢmez. Ġkinci

grupta ise kontrol, tamamen topluluğun elinden alınmıĢtır. Buna örnek Nazi

Almanya‟sından verilebilir.

Serbest Göç: Göçerler göç etme kararlarını kendileri verirler. Belirleyici faktör,

bireylerin kendi içyapılarından ortaya çıkmakta ve göç kararı vermeleri ile

sonuçlanmaktadır. Bireysel tercihler söz konusu olduğunda, bazı bireylerin macera

arama, değiĢik bir yerde ve kültürde yaĢama isteği, yaĢadığı yerlerden çeĢitli

nedenlerle duyulan bıkkınlık gibi sebeplerle yer değiĢtirme kararı verdikleri ve bunu

uyguladıkları görülmektedir.

Bu bağlamda Batı Avrupa‟ya Türk göçü serbest göç olarak adlandırılabilir.

Tanımında iĢaret ettiği gibi Türkler Avrupa‟ya göç ederken herhangi bir zorlama

nedeniyle değil göç etme kararını bireysel olarak kendileri vermiĢlerdir. Göç kararını

etkileyen faktörler çeĢitli olmakla birlikte temelde ekonomik dinamiklerin ürünüdür.

Görece Avrupa‟da olmanın daha iyi bir hayat, finansal açıdan daha iyi bir duruma

kavuĢma anlamlarına geldiği ve bu anlamların göçe karar vermede etkili olduğu

görülür.

Kitlesel Göçler: Serbest göçlerin sonucu olan göçlerdir. Serbest göçle birlikte az

sayıda öncü birey baĢka bir yere göçer ve bıraktığı ülkesiyle bir çeĢit bağ kurması

sonucunda o ülkeden göç edenlerin sayısı hızla artar ve kısa sürede çekici etkenler

nedeniyle göç kitlesel bir görünüme bürünür (Yalçın, 2004: 14–16).

Batı Avrupa‟ya gerçekleĢen göç bu anlamda kitlesel bir göç örneği olarak

değerlendirilmelidir. Ġlk göç dalgasının baĢladığı Almanya‟ya 1961 yılında yalnızca

14

iki ay içinde 7 bin kiĢi göç etmiĢtir. 1998 yılına kadar Almanya‟da sürekli artan Türk

sayısı bu tarihte 2 milyon 110 bin‟e kadar yükselmiĢtir (Adıgüzel, 2011).

Boyutları ve sonuçları ne olursa olsun her göçün kendine ait dinamikleri ve

özellikleri vardır. Batı Avrupa‟nın önemli bölümüne uzunca bir süreci kapsayacak

Ģekilde gerçekleĢmiĢ Türk iĢgücü göçünün de kendine ait özellikleri ve dinamiklerini

anlamak konumuz açısından oldukça önemlidir. Avrupa ülkelerine kısa sürede

önemli sayıda göçmenin gidiĢinin nedenleri ve hem Türkiye hem de göç edilen ülke

açısından sonuçları vardır. Bu çerçevede Türk iĢ gücü göçünü bütünlüklü bir

çerçevede anlamlandırmak için sosyal bilimlerdeki göç teorilerini ele almak anlamlı

olacaktır.

1.2.2 Göç Teorileri

Göç teorileri, kiĢilerin veya grupların davranıĢ biçimleri, ekonomik, sosyal ve siyasi

etkenler gibi değiĢkenlere dayanmaktadır. Tıpkı göçün tanımlanmasındaki çeĢitliliğe

benzer Ģekilde göç teorileri de göçle ilgilenen araĢtırmacının akademik alanı ile ilgili

olarak teori geliĢtirmelerinden kaynaklanan çeĢitliliği ve teorinin dönemine iliĢkin

göç hareketlerinin karakteristik özelliklerini yansıtır. Bu yüzden göç olgusunun

açıklanmasında bazı teoriler bireyin, bazı teoriler ise yapının belirleyiciliğine vurgu

yapmasının yanı sıra tarihsel, çevresel ve toplumsal belirlenimleri de içinde barındırır

(Stalker, 2000: 131–135). Bu durum araĢtırmacı ve teorisyenleri göçe iliĢkin genel ve

kapsayıcı (sosyal-ekonomik ve politik) bir teorinin geliĢtirilemeyeceği düĢüncesine

itmiĢtir (Salt, 1987).

1.2.2.1 Göç Kanunları

Göç teorileriyle ilgili ilk yazılanlar on dokuzuncu yüzyıla kadar gitmektedir. Göç

hakkında, çok sayıda yazılmıĢ eserin varlığına rağmen bilinen ilk bilimsel çalıĢma,

Ravenstein tarafından 1885 yılında yayınlanmıĢ olan "Göç Kanunları" (The Laws of

Migration) adlı makaledir. Ravenstein çalıĢmasını, 1871 ve 1881 yılı Ġngiliz nüfus

15

sayımı istatistiklerinin verileri üzerine kurmuĢ ve bu verilerden hareketle yedi göç

kanunu belirlemiĢtir (Yalçın, 2004: 22).

Ravenstein “kanun” kavramını kullanmakla, demografik hareketlerin ĢaĢmaz

kesinliğine iĢaret etmektedir (Abadan-Unat, 2002: 4-5). Bu çerçevede Ravenstein‟ın

çabası, göç olgusunun genel geçer kanunlarını bulmak içindir. Ravenstein, 1885 ve

1889 yıllarında yayımladığı Göç Kanunları (The Laws of Migration) baĢlıklı iki

makalesinde belirlediği yedi göç kanunu tartıĢmaya açmıĢtır.

Bu göç kanunları;

1. Göçmenlerin büyük çoğunluğu sadece kısa mesafeli bir yere göç ederler. Bu kısa

mesafeli göç, gidilen yerde göç dalgaları yaratan bir etkiye sahiptir. Ortaya çıkan bu

göç dalgaları daha fazla göçmeni içine alabilecek olan büyük sanayi ve ticaret

merkezlerine doğru yönelme eğilimindedir.

2. SanayileĢme ve ticaretin geliĢmesiyle birlikte, kentsel bağlamda meydana gelen

hızlı ekonomik büyüme, kenti çevreleyen yakın yerlerdeki kiĢileri hızla kente

çekmektedir. Kentin çevresel alanındaki kırsal bölgede meydana gelen seyrelme,

uzak bölgelerden gelen göçmenlerce doldurulmaktadır.

3. Ravenstein‟a göre göç, kendi baĢına amaç olamaz, bireyler sadece göç etmek

istedikleri için yer değiĢtirmezler. Göçmenler için amaç, kentte geliĢen ekonomik ve

ticari faaliyetin getirisinden pay almaktır.

4. Her göç dalgası, tetikleyici etki göstererek, bir diğer göç dalgası yaratmaktadır.

5. Uzun mesafeli göçlerde, göç eden kiĢiler büyük ticaret, endüstri merkezlerine

yönelmekte ve basamaksız Ģekilde, doğrudan bu kentlere yerleĢmeyi tercih

etmektedirler. Ravenstein, burada göçün yönünü bir kez daha tekrarlamaktadır.

Göçmenlerin uzun mesafeye göç etmesi durumunda daha çok ticaret ve endüstri

merkezlerini tercih ettiğini, kısa mesafeli göçlerin, basamaklı bir Ģekilde

gerçekleĢeceğinden doğrudan doğruya endüstri ve ticaret merkezlerine olmadığını

belirtmiĢtir.

16

6. Kent yerlileri, kırsal kesim yerlilerine oranla daha az göç etme eğilimindedir.

7. Kadınlar, erkeklere oranla daha fazla göç etme eğilimindedirler. (Yalçın, 2004: 22-

28).

Ravenstein‟ın kanunları Türk iĢgücü göçü bağlamında değerlendirildiği zaman

çeliĢkili sonuçlar ortaya koysa da (özellikle son iki maddesi; kırsal alandan

Avrupa‟ya göç, kentlilere göre karĢılaĢtırılamayacak oranda fazla gerçekleĢmiĢ ve

erkekler kadınlara göre yine karĢılaĢtırılamayacak oranda daha fazla göç etmiĢlerdir)

genel anlamda sanayinin göçü çekmesi, göçün tetikleyiciliği, uzun mesafeli göçün

endüstri merkezine doğru olması gibi özellikleri ilk göç teorisinin amatörlüğü

dikkate alınmak kaydıyla kayda değer görülebilir.

1.2.2.2 Ġtme Çekme Teorisi

1966 yılında Everest Lee tarafından geliĢtirilen “itme-çekme” teorisi daha sonraki

yıllarda göçün değiĢen ve geliĢen yapısına paralellik gösterecek Ģekilde değiĢtirilerek

geliĢtirilmiĢtir. Aslında Lee kendi teorisini herhangi bir Ģekilde tanımlamıĢ olmasa da

onun çalıĢması “itme-çekme teorisi” olarak isimlendirilir (Passaris, 1989).

Ravenstein‟in çalıĢmalarından hareketle Lee, Bir Göç Teorisi (A Theory of

Migration) baĢlıklı çalıĢmasında göçe iliĢkin teorik bir çerçeve oluĢturmaya çalıĢır.

Lee‟ye göre Ravenstein‟in teorisi göçün üzerinde odaklanmakta, ancak göçmeni göz

ardı etmektedir. Yapılan göç çalıĢmalarının çoğu göçmenlerin demografik yapısına

ait genel bir eğilim ortaya koymaktan öteye gitmemektedir

Lee yazdığı teoride, göçmenden daha çok göce odaklanmıĢ, fakat göçmenin göz ardı

edilmemesi gerekliliğini de teorisinde belirtmiĢtir. Bu çerçevede Lee, ilk olarak

göçlerin karakteristik temel ortak özelliklerini ortaya koymaya çalıĢmıĢ ve bunun

için de göçe ait itici ve çekici faktörleri saptamıĢ, analizine temel oluĢturacak dört

temel faktör belirlemiĢtir.

Bunlar;

17

1. YaĢanan yerle ilgili faktörler,

2. Gidilmesi düĢünülen yerle ilgili faktörler,

3. Engeller,

4. Bireysel faktörler (Yalçın, 2004: 30).

Ġtme çekme teorisi yukarıdaki dört farklı bileĢenden oluĢmaktadır. Lee, aslında

yaĢanılan yerin göçe “iten” etmenleri ile hareketin yönünü belirleyen yerin “çeken”

faktörlerinin belirleyiciliğini vurgularken her göçün “çıkıĢ” ve “varıĢ” yeri ve bu iki

yer arasındaki tüm etkenlerin tümünün birlikte düĢünülmesinin gerekliliğini ortaya

koymaktadır.

Lee‟ye göre terk edilen yer, göç edilmek istenen yer ve göçün mesafesinde yer alan

olumlu, olumsuz ve doğal faktörler, göçmenin kararını etkilemektedir (Parnwell,

1993: 76). Kırsal alanda yaĢanan zor yaĢam koĢulları, iĢsizlik, toprak sıkıntısı,

yoksulluk gibi etmenler nedeniyle itme faktörü çekme faktöründen daha önemli

olabilir. Çünkü burada bulunulan yerin zorlukları gidilecek yerin cazibesinden daha

önce gelmekte ve belirleyici olmaktadır. Bu itici faktörler göçmenliği üreten temel

faktörlerdir. Lee‟nin çalıĢmasında çekme faktörü ise göç eden bireylerin yaĢadıkları

yerde bulunmayan iĢ ve gelir getirici imkânlar olarak tanımlanır (Acharya ve

Cervantes, 2009).

Bu demektir ki, kentlerin iĢ ve gelir getirici imkânları ya da ilerlemiĢ iĢ sektörleri

“çekici faktörler” olarak insanları kentlere yerleĢmeleri için çeker ve göçmenin göç

kararını etkiler (Lee, 1969).

Bu çerçevede, itme ve çekme teorisine göre, hem göç edilen yerde hem de göçün

hedefindeki yerde, itici ve çekici faktörler vardır. Dolayısıyla itici faktörler ile çekici

faktörlerin toplamı bir tür bütünlük oluĢturmakta ve göçü tetiklemektedir.

Batı Avrupa‟ya ilk göç eden dalgaların özellikle kırsal kesimden olduğu ve 1960‟lı

yılların Türkiye‟sindeki ekonomik sıkıntıları ve bu sıkıntıların kırsal kesimdeki hane

18

halkına yansımaları göz önünde bulundurulduğunda Avrupa‟ya Türk iĢgücü göçünü

açıklamakta, itme-çekme faktörünün iĢlevsel olduğu görülmektedir. 1960

Türkiye‟sindeki kırsal yaĢamın ekonomik yetersizliğinin, yani itme faktörünün, Batı

Avrupa‟nın davetkâr ekonomik refahı yani çekme faktörüyle oluĢturduğu bileĢke

Türk göçünün baĢlangıç noktasıdır.

1.2.2.3 Göç Sistemleri Teorisi

Batı Avrupa‟ya iĢgücü göçü genel olarak bakıldığında sistemli bir Ģekilde

gerçekleĢmiĢtir. Çünkü göç, bireylerin kendilerinin planlayarak baĢladıkları bir

hareket olmaktan öte, Türkiye Cumhuriyeti ile göç edilen Avrupa ülkeleri arasında

imzalanan anlaĢmalarla baĢlamıĢtır. Göç edilen ülkeler bu anlaĢmalar çerçevesinde

kademeli ve planlı bir Ģekilde göçmen alımını gerçekleĢtirmiĢlerdir. Dolayısıyla bu

bağlamda makro (devletlerarası anlaĢma) yapılar ile mikro (bireysel göç tercihi ve bu

tercihi etkileyen kültürel ve toplumsal bağlar) arasındaki iliĢkiyi inceleyen Göç

sistemleri teorisi açıklayıcı olacaktır.

Göç sistemleri yaklaĢımı, birbirlerine bağlı yerler arasındaki göç akımlarını

incelemektedir. Bu bağlantılar aslında bir devletin diğer devletle olan iliĢkilerini

kategorileĢtirmekte, karĢılaĢtırmakta, aile ve sosyal ağlarla kültür bağlarını

kurmaktadır (Castles ve Miler, 1998).

Ülkeler arası iliĢkiler devletlerarasında olabileceği gibi kültürel bağlar, aile bağları ve

sosyal ağlar üzerinden olabilmektedir. Göç hareketlerini anlamak için hem makro

hem de mikro yapılara bakmak gerekmektedir. Makro yapılar geniĢ çaplı yapısal

faktörleri içermekte, mikro yapılar ise göçmenlerin inançları ve kendi içindeki

hareketlerini kapsamaktadır. Uluslararası göç özellikle geçmiĢte sömürgeci olan

devletlerle onların eski sömürgeleri arasında cereyan etmektedir. Kısaca göç

hareketlerini anlamak için hem mikro hem makro yapılara bakmak gerekmektedir

(Toköz,2006: 20).

19

Makro yapılar, geniĢ çaplı yapısal faktörleri içermekte, mikro yapılar ise

göçmenlerin inançları ve kendi içindeki hareketleri kapsamaktadır. Makro yapılar

dünya piyasasında devletler tarafından oluĢturulan ve göçmen kontrolü ile ilgili olan

yasal, politik, ekonomik düzenlemeleri ve iliĢkileri/yapıları içermektedir. Aslında

resmi olan bu bağların yanı sıra bir de biçimsel olmayan bağlar bulunmaktadır.

Dolayısıyla göç sistemleri teorisi, göçmenler ve göçmen olmayanların birlikte

yaĢadıkları karmaĢık ortamdaki sosyal rolleri bütünlüklü olarak ele alınmasını içerir

(Castells and Miller, 1998: 25).

Faist, göç sistemleri kuramının temelinde üç ana unsurun bulunduğu söyler, bunlar;

1-Göç sistemleri kuramı göç sistemlerindeki süreçler üzerine yoğunlaĢmaktadır.

Hareket bir defalık olay değildir ve aktif bir süreçtir.

2-Bu kuram insanlardan ziyade ülkeler arasındaki bağlantıların varlığı üzerinde

mesela ticaret ve güvenlik anlaĢmaları kolonyal bağlarla mal, hizmet, bilgi ve fikir

akıĢlarına vurguda bulunmuĢtur.

3-Sistem kurucuları toplumsal ağ kuramını güçlü bir biçimde vurgulamıĢlardır (Faist,

2003: 83).

1.2.2.4 ĠliĢkiler Ağı (Network) Teorisi

ĠliĢkiler ağı teorisinin temelini, göçmenlerin göç ettikleri ülkede kurdukları, aynı

zamanda göç alan ülke ile göç veren ülke arasında da kurdukları sosyal ağların

varlığı ve bu ağların, süre giden karĢılıklı göçler üzerine olan etkisi oluĢturmaktadır.

Bu ağlar hemen her tür sosyal temele ve değiĢkene bağlı olarak kurulmuĢ, güçlü ve

zayıf ağlar olabilir. Abadan-Unat bu ağları daha genel bir bakıĢla Ģöyle

tanımlamaktadır: “Göçmen iliĢkiler ağı, geldikleri ülke ile yeni yerleĢtikleri ülkelerde

eski göçmenler, yeni göçmenler ve göçmen olmayan kiĢiler arasında ortak köken,

soydaĢlık ve dostluk bağlarından oluĢan kiĢiler arası bağlantılardır” (Abadan-Unat,

2002: 18). Bu ağlar göç edilen ülkede göçmenlerin gelecekteki ekonomik ve sosyal

istikrarının bir tür garantisini temsil ederler (Hugo, 1981).

20

Türk göçmenlerin hem göç sürecinde göç etmek için kiĢiler arası ağların yardımına

baĢvurduğu (önce gidenler geride kalanları Avrupa‟ya getirmeye çalıĢmıĢlardır) hem

de Avrupa‟da Türklerin kendi aralarında çeĢitli sıkıntılarla baĢ etmek için bu ağları

oluĢturdukları görülmektedir. Konumuz açısından sivil toplum kuruluĢlarının aslında

bu ağların en fazla kurulduğu yapılar olduğunu söylemek yanlıĢ olmayacaktır.

Bocker (1994) ülkeye gelecek potansiyel göçmenler için o ülkeye önceden gelmiĢ

göçmenlerin bir tür “köprübaşı” fonksiyonu yerine getirdiğini belirtir. Bu

tanımlamaya göre göç mekanizması göç süreci üzerinden kendisini besleyen ve göçü

devamlı ileriye taĢıyan bir mekanizmadır (Taylor, 1992). Bu yüzden göç süreklilik

arz eden bir toplumsal süreç ve insanoğlunun yaĢamının bir parçasıdır. (Lomnitz,

1977).

Teoriye genel çerçeveden bakıldığında, göçmen ağlarının ekonomik, sosyal,

psikolojik, kültürel bağlamda olumlu ve olumsuz olmak üzere pek çok etkisi olduğu

açıktır. Ortaya konmaya çalıĢılan perspektif çerçevesinde, göçmen ağlarının altı

önemli iĢlevi vardır. Bunlar;

“1. Göçmenleri, Göçün verdiği rahatsızlıktan ve masraflardan önemli ölçüde

rahatlatırlar.

2. Göçmeleri, göçmenleri içine girdikleri toplumdan yalıtırlar ve onların kendi

yurtlarıyla iliĢkilerinin devamını sağlarlar.

3. Göçün baĢlangıcını ve hedef yerini etkileyerek önemli ölçüde kimlerin göçeceğini

belirlerler.

4. Göçmenlerin gittikleri yerlerde uyumları için kolaylık sağlarlar.

5. Kendi anayurtlarındaki potansiyel göçmenler ve ağa yeni katılanlar için yabancı

toplumdaki fırsatlar ve resmi yapılanmalar hakkında haber kanalları gibi hizmet

verirler.

21

6. Göçün hızını ve buyrukluğunu önemli oranda belirlerler” (Gurak ve Casus;

aktaran Yalçın, 2004: 51–52).

Network teorisinin diğer teorilerden temel farkı göçü anlamaya çalıĢırken bütünlüklü

bir perspektiften göçün en önemli unsuru olan göçmeni temelde anlamaya ve

açıklamaya çalıĢmasıdır. Bir bakıma göç tüm çevresel ve yapısal faktörlerle birlikte

göçmenin gerçekleĢtirdiği bir hareket olarak ele alınmakta ve göç, göçmen ve

göçmene iliĢkin bir durum olarak açıklanmaya çalıĢılmaktadır. Buradan hareketle

göçün tüm unsurlarına içkin olmasa da diğer teorilerle karĢılaĢtırıldığında iliĢkiler ağı

teorisinin göçmenlik hallerini ve göçmenin toplumsal, kültürel ve ekonomik davranıĢ

tezahürlerini açıklamakta daha kullanıĢlı olduğu söylenebilir.

Massey‟e göre göçmen ağları göçmenleri önce gelen (eski) göçmenler ve göçmen

olmayan toplumla akrabalık, arkadaĢlık ve paylaĢılan orijinler üzerinden birbirine

bağlayan bireylerarası bağlar olarak tanımlanabilir (Massey vd., 1993: 448).

Göçmen ağları bir tür toplumsal sermaye olarak yorumlanabilir. Sosyal sermaye

kavramı Pierre Bourdieu tarafından geliĢtirilmiĢ bir kavram olarak 1980'lerden bu

yana sosyal bilimlerde oldukça popülerlik kazanmıĢtır. Bourdieu sosyal sermayeyi

kiĢilerin tanıĢıklıklarına dayalı gerçek ve potansiyel, bireysel veya toplumsal

kaynakların bütünü olarak tanımlar (Bourdieu 1985: 248).

Massey (1990: 8) göçmen ağlarının, göçün doğrudan maliyetini, enformasyon ve

bilgi elde etme maliyetini ve fiziksel maliyetini düĢürmesindeki önemine vurgu

yapar. OluĢturulan sosyal sermaye ile birlikte düĢünüldüğünde Massey‟in iĢaret ettiği

durum, göçmen için göçün maddi ve manevi maliyetin katlanılabilir bir düzeye

çekildiğini ortaya kaymaktadır.

Ağ teorisi kimliğin oluĢumuna katkı sunan sivil toplum kuruluĢlarının iĢlevini

açıklamakta oldukça önemli bir yere sahiptir. Çünkü ağa dâhil olmak göçmenlerin

diasporada bir grup görünümü sunma imkânını kendilerine sağlayan sivil toplum

kuruluĢuyla iliĢkide olmak demektir. Bu anlamda sivil toplum kuruluĢları, ağı

oluĢturan merkezler olarak iĢlev görmektedir. Türkler özellikle hemĢeri dernekleri ya

22

da cami dernekleri ile ağların sürekliliğini sağlamaya çalıĢmıĢlardır. Bununla birlikte

kimliğin kendisi ağın oluĢumu ve sürdürülmesi için temel zemin oluĢturmaktadır.

Aynı inancı, aynı dili paylaĢmak ağın hem oluĢumu hem de mukavemetini idame

ettirmektedir. Batı Avrupa‟da Türkler bir anlamda sivil toplum kuruluĢlarında inĢa

etmeye çalıĢtıkları kimlikle aslında kendi aralarında iliĢkiler ağını da inĢa

etmektedirler ya da tersinden iliĢkiler ağı ile kimliklerini oluĢturmaktadırlar. Bu

oluĢumun en somut yeri ise sivil toplum kuruluĢlarıdır. Göç, alıĢılagelmiĢ olanı terk

etmek, yeni; yani bilinmez, yabancı olana doğru gitmektir. AlıĢılmıĢ olanın,

göçmenin üzerinde taĢıdığı her Ģeyin yeni, yabancı olanla karĢılaĢması sorunla karĢı

karĢıya olmak anlamına gelmektedir. Sorunların aĢılması ancak kendisi gibi ya da

kendisinden olanla oluĢturulacak bir dayanıĢma, sosyal sermaye ile olacaktır. Fakat

bu sosyal sermaye ev sahibi ülke içinde “yabancı”dır ve bu yabancı ev sahibi ülke

için her “farklı” olan Ģey gibi “tehlike ya da tehlike oluĢturma potansiyeli taĢıyan”

olarak kabul edilir. Bu durumda göçmenler ev sahibi ülkeye ya uydurulmaya

(entegrasyon), ya “tehlikeli durumlarını” terk etmeye (asimilasyon) ya da

aĢağılanmaya (yabancı düĢmanlığı) maruz kalırlar. Bu durumda kimliğin önemi bir

kez daha artar ya da kimlik terk edilen ülkedeki kimlikten çok daha fazla önemli bir

hal alır.

Diasporada kimliğe iliĢkin bir çalıĢmada, ev sahibinin göçmen kimliğine iliĢkin üç

durumunun (asimilasyon, entegrasyon, yabancı düĢmanlığı) incelenmesi sivil toplum

kuruluĢlarının kimlik inĢasına yaklaĢımını anlamak açısından oldukça önemlidir.

1.2.3 Göç ve Göçmenlik Kavramları:

1.2.3.1 Asimilasyon

Asimilasyon ve entegrasyon kavramları, zaman zaman yanlıĢ bir Ģekilde, eĢ anlamlı

olarak ya da birbirinin yerine kullanılmaktadır.

Asimilasyon; dıĢarıdan gelen birisinin, göçmenin ya da tali konumdaki bir grubun,

egemen olan toplumla ayırt edilemez biçimde bütünleĢmesi sürecini anlatmak için

23

kullanılan bir terimdir. Asimilasyon, tali konumundaki grubun egemen grubun

değerleriyle kültürünü fiilen kabul edip içselleĢtirmeye baĢlamasıdır (Marshall,1999:

42).

Göçmenlerin özgün gelenek ve uygulamalarını terk ederek, davranıĢlarını,

çoğunluğun değer ve normlarına uydurmasını ifade eder (Giddens, 2000: 250). Güçlü

bir toplumun ya da kültürün, zayıf bir toplumu ya da kültürü etkisi altına alarak,

kendisine benzetmesi, eritmesidir (Bal, 1999: 302). Cuber (1955) asimilasyonu

kültürel farklılıkların (ve rekabetlerin) yok olmaya eğildiği dereceli süreç olarak

tanımlamaktadır (Gordon, 1964: 66).

Azınlık konumunda bulunan etnik ve ırksal grupların, hâkim olan sosyo-kültürel

sistem içinde emilmesi, böylece kendilerine özgü kültürel ve fiziksel kimliklerini

kaybetmesi ile sonuçlanan bir süreçtir (Soroka ve Bryjak, 1995: 203). Fichter‟e

(1957) göre asimilasyon, iki ya da daha fazla kiĢi veya grubun karĢı tarafın kültürel

sosyal davranıĢ örüntülerini kabul ettikleri ve bu davranıĢ örüntülerinin gereğini

yerine getirdikleri toplumsal bir süreçtir (Gordon, 1964: 65).

Asimilasyon sonunda kiĢi kendi kültüründen uzaklaĢır, “asimile edilme” sonunda

yerli toplumdan herhangi bir ortalama ferdin kültürel ve psikolojik özelliklerine

sahip olarak, giderek aynılaĢan davranıĢ örnekleri, tavırlar ve tepkiler sergilemeye

baĢlar. Ġçinde bulunduğu toplumun kültürüyle özdeĢleĢirken, kendi kültürü ile

yabancılaĢmaya baĢlar (Tatlı, 2000: 33).

Tezcan‟a (2000: 14) göre asimilasyon, herhangi bir topluma sonradan katılan

grupların, o toplum yapısı içinde ekonomik, toplumsal ve kültürel düzeylerde

benzeĢmesi olan uzun süreli ve gerçekleĢmesi kuĢaklar arası değiĢimle birlikte olan

bir süreçtir. Yani, asimilasyon dıĢarıdan gelen öğelerin eritildiği bir süreçtir ve

öğeleri eritirken de düĢünüĢ ve davranıĢ biçimlerini o derecede dönüĢtürür ki,

yabancı ya da etnik öğeler ev sahibi toplumu oluĢturan öğelere benzer hale gelirler.

Somersan (2004: 87) asimilasyonu bir çeĢit zorunlu entegrasyon olarak

tanımlamaktadır. Zorunlu entegrasyon veya asimilasyon toplumdaki çeĢitli grupların

24

zaman içinde, kültürel olarak çoğunluğa benzemesi ve devlet politikaları ile bu

yönde zorlanması anlamına gelir.

Asimilasyon uzun süreli bir süreçtir. Asimilasyonun gerçekleĢmesi bu yüzden zaman

alır ve her yeni gelen yabancı, göçmen; “öteki”, sürekli olarak devam eden

asimilasyon döngüsüne dâhil olur. Giddens bu durumu göçmenlerin kuĢaklar boyu

baskıyla karĢılaĢması ve böylece asimile olması (Giddens, 2000: 250) Ģeklinde

tanımlar.

KuĢaklar boyu süren asimilasyon “öteki”nin, “yabancı”nın, “göçme”nin kültürel

değerlerine, bu değerler sistemine içkin anlam dünyasına iliĢkin tüm unsurları

ortadan kaldırır ve Brochman‟ın tarifi ile asimilasyon sürecinin sonunda azınlık

grupları toplumun içine öylesine karıĢır ki, ortadan kaybolurlar (Brochman, 1996:

112).

Joppke (1996: 453-454), asimilasyonun artık bir kaç nedenden dolayı istenen bir Ģey

olmadığına iĢaret etmektedir. Bunlardan birincisi göçlerin eski devirlerdeki gibi

imparatorluklar ya da krallıklardan değil geliĢmiĢ ulus devletlerden olduğu ve

dolayısıyla ulusal kimliklerin kuvvetli olduğudur. Ġkincisi, eskiden olduğunun aksine

taĢımacılık ve iletiĢim teknolojisinin geliĢmiĢliğinin göçleri tek yönlülükten

çıkarmasıdır. Sonuncu neden ise, günümüz liberal devletlerinin artık kendi

kültürlerini zorla kabul ettirmek istememesidir (Aktaran Yalçın, 2002: 51). Fakat

ileride değinileceği üzere asimilasyonun çalıĢmamızın örnekleri olan Almanya,

Fransa ve Hollanda‟nın göçmen politikasında edindiği yer ve açık ya da örtülü

Ģekilde uygulama biçimlerine değinilecektir. Asimilasyonun göçe iliĢkin bir baĢka ve

“masum” bir kavram olarak entegrasyonun içine dâhil edilerek uygulanması

entegrasyon ile asimilasyon arasındaki farkı her zaman ortaya koymanın pek

mümkün olmadığını göstermektedir. Avrupa‟da Türkleri de içine alan yabancılara

yönelik uygulanan göçmen politikaları genelde entegrasyon söyleminde

ĢekillendirilmiĢtir.

25

1.2.3.2 Entegrasyon

Avrupa ülkelerinde göçmenlerin entegrasyonu, göç çalıĢmaları ve etnik çalıĢmalarda

anahtar kavram olarak yer almaktadır. Entegrasyon sadece akademik disiplinlerde

değil belki de daha yoğun olarak siyasetin temel kavramları arasında oldukça

hararetli bir çerçevede tartıĢılmaktadır (Dahinden, 2010).

BütünleĢme anlamına gelen entegrasyon, toplumdaki etnik, dinî, dilsel tüm sınırların

ortadan kaldırılması, birbirinden farklı grupların birleĢmesi Ģeklinde tanımlanabilir

(Akgül ve Sezal, 2002).

Göçmenlerin göç ettikleri ülkede yaĢadıkları sorunlar ve içinde bulundukları ülkeyle

bütünleĢmeleri konusunda yapılan çalıĢmalarda, baĢlangıçta göçmenlerin içinde

bulundukları topluma uymaları anlamındaki “adaptasyon” kavramı kullanılmıĢtır.

Günümüzde ise göçmenlerin yeni kültüre uyum sağlamalarının yanı sıra etnik

kültürlerini de devam ettirebilmelerini içeren “entegrasyon” kavramı tercih edilmeye

baĢlanmıĢtır.

BütünleĢme her Ģeyi düzleyerek geçen, tek Ģekle sokan bir süreç olmak yerine

karĢılıklı hoĢgörü atmosferi içinde, kültürel çeĢitliliğin fırsat eĢitliği ile birleĢtirilerek

yeni bir ortam oluĢturulması anlamına gelmelidir ( Somersan, 2004:105).

Greely‟e (1971) göre, etnik farklılıkların yok edilmesi imkânsız olduğundan ancak

entegrasyondan bahsedilebilir. Ancak bazıları da entegrasyonun asimilasyonun

baĢlangıcı olduğunu söylerler. Greely yabancı grupların entegrasyonunu altı aĢamalı

süreç olarak açıklar. Bu süreçler:

1. Kültürel Şok: Göçmen toplumun göç ettiği ülkeye ulaĢtığında kendi kültürü ile

ilgili yaĢadığı endiĢeler sürecidir.

2.Organize olma ve Kimlik Bilincinin Gelişmesi: Göçmenler bu süreçte

örgütlenmeye baĢlarlar. Bu aĢamada yazarlar ve elitler önemli rol oynarlar. Bu

aĢamanın baĢlaması ile grup içindeki elitler asimilasyon korkusuna kapılıp kendi

dillerini, dinlerini ve kültürel miraslarını korumak için büyük bir çaba sarf ederler.

26

3. Elitlerin Asimilasyonu: ÇeliĢkilerin baĢladığı aĢamadır. Göçmen grubun çeĢitli

düzeylerinde olmaktansa göç ettikleri ülkenin değerler sistemine katılırlar.

4. Militanlık: Göçmen grubun üyelerinin ekonomik ve siyasi açıdan güçlendiği

aĢamadır.

5. Kendinden Nefret ve Anti-militanlık: Grubun üyelerinin çoğunluğu entegrasyona

dâhil olmuĢ ve entegrasyonun sonuçlarını kiĢiliklerinde taĢımaya baĢlamıĢlardır. Bir

önceki aĢamada kendilerinde vehmettikleri güçten ve militan ruhtan utanç duydukları

aĢamadır.

6. Uyumun Başlaması: Yeni kuĢağın ortaya çıktığı ve kendi kimliklerinden utanç

duymadan haberdar olma eğiliminin baĢladığı durumdur. Geldikleri ülkeyi ziyaretten

öte atalarının nasıl yaĢadığını öğrenmek için anavatanı görmek istemektedirler

(Greely: 53-58).

Entegrasyon etnik, dinsel vb. sınırlamaları kaldırmak ve tüm yurttaĢlara aynı hakları

tanıyarak toplumu birleĢtirmek anlamına gelir. BütünleĢme sonucu, toplumun

çoğulcu olup olmamasına göre değiĢebilir. Çoğulcu toplumlarda “birlik içinde

farklılık” gözetilir. Çoğulcu olmayan toplumlarda bütünleĢme kolaylıkla

asimilasyona dönüĢebilir. Entegrasyon göçmen topluluğun ev sahibi ülke

toplumunun değerler sisteminde erimesidir (Tatlı, 2000).

Funcke (1982) entegrasyonu göç eden toplumla ev sahibi toplumu eĢitlemek,

karıĢtırmak, düzlemek değil, daha çok diğerini olduğu gibi kabul etmek, onu

anlamak ve uyumlu bir toplumsal birlikte yaĢama katkıda bulunmak anlamına

geldiğini söylemiĢtir (aktaran; Tatlı, 2000: 28). Entegrasyon, eĢitliği önceleyen ve

aslında kültürel ve toplumsal sorunları karĢılıklı empati çerçevesinde ortadan

kaldırmak olarak anlaĢılmaktadır. Bu çerçevede, entegrasyon, kesinlikle hâkim kültür

içinde erimek, asimile olmak değildir. Ancak asimilasyon entegrasyonun son evresi

veya olası sonuçlarından biri olarak görülebilmektedir (Faist, 2003: 307)

27

Entegrasyon, Somersan‟a göre birlikte yaĢam deneyimi olarak asimilasyona göre

daha kabul edilebilir bir çerçeve sunmaktadır. Öte yandan entegrasyon konusunda da

kuĢkucu olmak mümkün. Asimilasyonun nerede bitip entegrasyonun nerede

baĢladığına dair kesin bir sınır çizmek zordur. Ayrıca; göçmen konumundaki bir

grubun özgür seçimi ne kadar söz konusu olabilir? (Somersan 2004: 92) Bu

çerçevede entegrasyon asimilasyona karĢın daha olumlu bir süreçtir. Fakat

entegrasyon her iki tarafın eĢit koĢullarda olmadığı bir süreçtir. Asimilasyonla

arasında çok ince bir çizgi olduğu ya da her iki kavramın geçiĢkenliği tamda burada

yatmaktadır; eşit olmayan güç ilişkisi; EĢit olmayan bir iliĢkiler bütünü temelinde

baĢlayan entegrasyon kültürel açıdan ev sahibinin değerlerinin ve kültürel

sistemlerinin kurumsal bir destekle göçmenlere taĢındığı görülürken, göçmenlerin

ise, din ve dil baĢta olmak üzere, kurumsal tanınma ve topluma resmî ya da gayri

resmî dâhil olma biçimi açısından daha naif bir durumda olduğu görülmektedir.

Diğer yandan entegrasyon çok katmanlı bir yapıya sahiptir ve genel geçer kurallar

bütününe sahip değildir. Bununla birlikte entegrasyon ev sahibi ülke toplumu, ev

sahibi ülkenin sosyal ve siyasal yapıları ile göçmenlerin davranıĢ biçimleri ve

kültürleri ile karĢılıklılık içerisinde gerçekleĢebilir. Diğer bir ifadeyle toplumun tüm

tarafları, toplumun tüm bürokratik ve sivil kurumlarının katılımı ve sorumluluğu ile

gerçekleĢebilecek bir süreçtir. Entegrasyonda göçmenlerin kültürü, değerler sistemi

ve yaĢam biçimlerinin ev sahibi ülke tarafından değiĢtirilmek niyeti olmaksızın

olduğu gibi kabul görmesi gerekmektedir.

1.2.3.3 Yabancı DüĢmanlığı

GeniĢ kullanımına karĢın yabancı düĢmanlığı tam anlamıyla toplumsal düzlemde

açıklığa kavuĢturulmuĢ bir kavram değildir. Kavramın özellikle son yıllarda

Avrupa‟da medyada, akademik yazında ve siyasi aktörlerin konuĢmalarında sıkça yer

ettiği görülmektedir.

Yabancı düĢmanlığının kökeninde aslında “ırk” ve ırkçılık” kavramları yatmaktadır.

Antropolojik çalıĢmaların kalkıĢ noktasını da oluĢturan ırkçılık günümüz akademik

28

disiplinlerinde çeĢitli siyasal ve toplumsal olayların açıklanmasında kullanılmaktadır.

Avrupa‟nın öteki ile karĢılaĢması sonucu Avrupalı olmayanı “tanımlama”,

“tahakküm altına alma” biçiminde tezahür eden „öteki‟nin algılanıĢ biçimi ile

Ģekillenen ırkçılık, etnik-merkezli (ethno-centric) bir ortak payda ile „biz‟ ve „onlar‟

arasındaki ayrıma dayanmaktadır (Vorster, 2002: 297). Ötekinin tanımlanıĢı

tanımlayanın kendine ait değerler silsilesi üzerinden gerçekleĢtiği için “öteki”ne karĢı

kendini üstün gören bir anlayıĢla el ele gittiği ve tanımlamayı yapanın(Avrupa)

kendine özgü değerlerinin ön planı çıkması ile birlikte bir tür toplumsal davranıĢ

moduna dönüĢtüğünü söylemek mümkündür. Bu çerçevede ırkçılığın bir biçimi

olarak tanımlanan yabancı düĢmanlığının günümüz Avrupa‟sında siyasi, toplumsal

ve kültürel bir davranıĢ Ģekline dönüĢtüğünden söz edilebilir. Bu durumu Allen ve

Marcey ( 1990) Ģu Ģekilde ifade etmektedir; Avrupa‟da hâkim olan etnik grup,

azınlık, ırk sınıflaması genellikle beyaz-siyah üzerinden yapılarak deri rengine atıfta

bulunurken, sonrasında artan Ģekilde yabancı-yerli ayrımıyla yer değiĢtirmiĢtir (376).

Buradan hareketle ırkçılığın bir tezahürü olarak tanımlanabilecek olan yabancı

düĢmanlığı II. Dünya savaĢından sonra baĢlayan Avrupa‟ya doğru göç

hareketlerinden sonra göçmenlere yönelik bir durum almaya baĢlamıĢtır. Irkçılık,

Batı kültürünün bir parçasıdır; devam eden ve yeni olmayan bir olgudur. Yabancı

düĢmanlığı 20. yüzyıl boyunca Avrupa‟da var olmuĢtur. Yabancı korkusu

(xenophobia), aĢağıda tanımı yapılacak olan “kültürel ırkçılık” kavramı çerçevesinde

“farklı” ve “yabancı” olan bireylerden duyulan korkudur; aynı zamanda “herkesten

farklı olanlara” yönelik düĢmanlığı da içerir (Rydgren, 2003: 48- 55).

Yabancı sözcüğü tüm dillerde dıĢarıdakini, ötekini tarif eder ve aileden, aĢiretten,

kabileden, olmayan demektir. Yabancı, bazen yakın ya da uzak baĢka bir ülkeden,

bazen de baĢka bir kent ya da köyden gelendir. Buradan da yabancılara, dıĢarıdan

gelene duyulan korkuyu anlatan „ksenofobi‟ sözcüğü doğmuĢtur. Berezin, kavramı

farklılık korkusu olarak tanımlar (Berezin, 2006: 273). Nyamnjoh için yabancı

düĢmanlığı yoğun nefret, hoĢnutsuzluk ve ötekinden korkmaktır (Nyamnjoh, 2006:

5).

29

Farklı kültürel özellikleri ve bunu yansıtan giyim tarzı, davranıĢ tarzı benzeri

özellikler rahatsız edici duygular uyandırır. Bu duygular, “biz” grubunun sahip

olduklarını “onlarla” paylaĢmak zorunda olmasıyla artmaktadır. Yukarıda belirtildiği

gibi, yabancı, yerli halktan olmayan, dıĢarıdan gelen, tanınmayan, bilinmeyen olarak

tanımlanmaktadır. Bu aynı zamanda farklı olan demektir. DıĢarıdan gelen insanlara

düĢmanca duyguların yöneltilmesine yabancı düĢmanlığı (Ethnozentrismus: Etnik

ben-merkezcilik) denilmektedir. Bu düĢmanlık çıkar çatıĢmasının bulunduğu

ortamlarda daha fazla olmaktadır (Mora, 2009: 11).

Son dönemde Avrupa ülkelerinde yaĢanan iĢsizlik, yaĢam düzeyinin düĢmesi,

yabancılara yönelik saldırıların artmasına neden olmaktadır (Mora, 2009: 13). Bugün

Avrupa‟da, özel olarak da Almanya‟da göçmen iĢçilere ve bunlar içinde büyük bir

nüfus oluĢturan Türk göçmenlere karĢı gösterilen ırkçı tepkiler doğrudan iĢsizlik

olgusuyla birlikte yoğunlaĢmıĢ ve yaygınlaĢmıĢtır (Onay, 2008).

Avrupa‟ya göç eden Türkler, göçe iliĢkin incelediğimiz asimilasyon, entegrasyon ve

yabancı düĢmanlığı ile süreç içinde farklı dozlarda ve biçimde karĢılaĢmıĢlar ve

karĢılaĢmaktadırlar. Türklerin bu kavramlarla muhatap olma biçiminin en somut

alanı ise araĢtırmamızın ana konusu olan kimliğin dil ve din unsurları olmuĢtur. Bu

çerçevede Türkçe ve Ġslam aynı zamanda açıkça asimilasyona ve entegrasyona

yedirilmiĢ asimilasyona karĢı bir duruĢ olarak sivil toplum kuruluĢlarının temel

etkinlik alanı olurken, diğer yandan da yine karĢılaĢtıkları yabancı düĢmanlığına

karĢı sivil toplum kuruluĢları bir dayanıĢma alanı olmuĢtur. Ġleride değinileceği

Ģekilde sivil toplum kuruluĢları asimilasyona karĢın bir yandan dil ve din temelinde

kimliğin inĢası ve korunmasına yönelik bir söylem alanını oluĢtururken diğer yandan

da bu alanı çeĢitli faaliyetler kanalıyla doldurma uğraĢısı vermektedirler. Batı

Avrupa‟da Türklerin asimilasyon, entegrasyon ve kimliğe iliĢkin tavırları, aslında

kimliğe iliĢkin tavırları üzerinden okunabilir. Çünkü asimilasyon, entegrasyon ve

yabancı düĢmanlığının muhatabı temelde kimliktir. Kimlik aynı zamanda tarihselliği

de içerir. Çünkü kimlik hem bireysel hem de bireyin ait olduğu grubun tarihselliği

içinden anlaĢılabilir. Türklerin Batı Avrupa‟ya göç süreci diasporada Türk kimliğinin

anlamlandırılması, sivil toplum kuruluĢlarının kimliğe iliĢkin geliĢtirdikleri

30

reflekslerin ve hedef kitlesinin nasıl bir kimliği diasporaya taĢıdığını doğru bir

Ģekilde açıklamaya yardımcı olacaktır. Bu çerçevede Batı Avrupa ülkelerinden

Almanya, Fransa ve Hollanda‟ya Türk iĢgücü göçünü ve Türklerin ilk göç

hareketinden bugüne değin geldiği durum anlatılacaktır.

31

1.3 AVRUPA’YA TÜRK GÖÇÜ VE AVRUPA’DA TÜRKLER

Batı Avrupa ülkeleri, Ġkinci Dünya SavaĢı‟nın sona ermesinin hemen ardından

ABD‟nin de finansmanına katkıda bulunması ile birlikte büyük bir ekonomik geliĢim

süreci yaĢamıĢ ve yeniden inĢa ve yapılanma sürecine girmiĢlerdir. Diğer yandan

Batı Avrupa‟da yavaĢ geliĢen nüfus ve iĢgücü ile hızla geliĢen sanayileĢme

arasındaki oransızlık, emek ile sermaye arasında bir dengesizliğe yol açmıĢtır. Bu

durumun etkisiyle bir süre sonra yerli iĢgücü kaynakları yetersiz kalmaya baĢlamıĢ

ve yabancı iĢgücü ithal edilme aĢamasına girilmiĢtir. Batı Avrupa ülkeleri, iĢçi

açığını ekonomik olarak görece daha geri kalmıĢ olan Güney Avrupa ülkelerinden

sağlamaya çalıĢsa da Ġtalya, Ġspanya ve Portekiz gibi ülkelerden sağlanan iĢçiler bu

açığı kapatmaya yetmemiĢtir ve bu çerçevede Batı Avrupa ülkeleri ardı ardına

Türkiye ile iĢçi alımı anlaĢmaları imzalamıĢlardır (Avcı, 2005).

Türkiye‟den Avrupa‟ya göçler özellikle o dönemdeki adıyla Federal Almanya,

Fransa, Hollanda, Avusturya, Belçika, Ġsveç ve Ġsviçre gibi Batı Avrupa ülkelerine

doğru hızla yoğunlaĢmıĢtır. ĠĢ ve ĠĢçi Bulma Kurumu tarafından 1961 yılından

itibaren yurtdıĢına göçmen iĢçi gönderilmeye baĢlanmıĢtır.

Ġlk göçmen iĢçi gönderimi Federal Almanya ile 31 Ekim 1961‟de Türkiye

Cumhuriyeti arasında yapılan “Türk Alman ĠĢçi Mübadelesi AnlaĢması” ile baĢlamıĢ

ve 1963‟de Avrupa Ekonomik Topluluğu Ortaklık AnlaĢması‟nın imzalanmasıyla

ivme kazanmıĢtır (Koray ve ġen, 1993: 16; Martin, 1991: 3). Almanya ile yapılan

iĢçi mübadele anlaĢmasını diğer ülkelerle yapılan anlaĢmalar takip etmiĢtir.

Hollanda, Belçika ve Avusturya ile 1964‟de, Fransa ile 1965‟de ve Ġsveç ile 1967‟de

sözleĢmeler yapılarak Türkiye‟den iĢçi gönderilmeye baĢlanmıĢtır (Yılmaz, 2001).

Bu anlaĢmalar, Türkiye‟den Avrupa‟ya olan göç akımlarının ilerleyen evrelerdeki

gidiĢatına yön vermede yetersiz kalmıĢsa da, baĢlangıç evresindeki dinamikleri

belirlemede etkin rol oynamıĢtır. Diğer bir deyiĢle, sözünü ettiğimiz göç hareketleri

baĢlangıçta öngörülen yapısal özelliklerinden bağımsız olarak sonraki dönemlerde

kendi iç dinamik ve mekanizmalarını oluĢturup farklı biçimler almıĢtır. Bunun en

32

belirgin yansıması, geçici iĢçi göçü olarak baĢlayan göçün birçok Avrupa ülkesinde

Türkiye kökenli yerleĢik göçmen topluluklarının oluĢmasına yol açmasıdır.

Avrupa ülkeleri iĢçilerin uzun soluklu olarak ülkelerinde kalmayacağı düĢüncesinden

hareketle iĢçileri “misafir iĢçi” statüsünde kabul etmiĢlerdir. Ġlk zamanlarda misafir

iĢçilerin istihdam amacıyla yurtdıĢına gidiĢlerindeki ortak amaçları, küçük bir iĢ yeri

açmak veya sahibi bulundukları arsa üzerinde yatırım yapmak için yeterli parayı

biriktirmek, böylece, evlerine bir gün kendiiĢlerinin sahibi olarak geri dönebilmek

olmuĢtur. Bu amaçla hareket eden misafir iĢçilerin büyük çoğunluğu, ailelerini

Türkiye‟de bırakarak yalnız gitmiĢler ve bu göç hareketi kitlesel anlamda 1974 yılına

kadar devam etmiĢtir (D.B, 2012).

1974 yılındaki ekonomik kriz sonrasında Avrupa aktif olarak göçmen iĢçi alımını

durdurmuĢ, bu yıldan sonra Avrupa‟ya göç ağırlıklı olarak aile birleĢimi ve evlilik

göçleri ile sürmeye devam etmiĢtir. 1980‟ler kısıtlayıcı göç politikalarının gündeme

geldiği yıllar olmuĢtur. Ġleriki yıllarda göç, aile birleĢimi, sığınmacı ve mülteci göçü

ve düzensiz göç (yasadıĢı göç) gibi yeni biçimler alarak varlığını sürdürmüĢtür. 1972

yılında Avrupa‟daki Türk göçmenlerinin sayısı 600.000 iken, bu rakam 1980‟lerde

yaklaĢık 2 milyona, 1990‟ların ortalarında ise 2,9 milyona ulaĢmıĢtır. 2000‟lerin

ortalarında bu rakam 2,7 milyon dolaylarındadır. KuĢkusuz, Türkiye‟den Avrupa‟ya

göçün önemli bir kısmını aile temelinde gerçekleĢen göç hareketleri oluĢturmaktadır.

YurtdıĢında yaĢayan Türk göçmenler, ailelerini daimi oturma izni veya aile

birleĢmesi gibi yollarla yanlarına almıĢlardır (Ġçduygu, 2006; aktaran Bayhan, 2010 ).

Türkiye‟den Batı Avrupa‟ya giden ilk göçmen iĢçilerin coğrafi profiline

baktığımızda Türkiye‟nin farklı bölgelerinden ve Ģehirlerden özellikle de kırsal

kesimlerden, mesleki profillerinin ise “vasıfsız iĢçiler” olduğu görülmektedir

(Martin,1991). 1961 ile 1974 yılları arasında yaklaĢık bir milyon Türk iĢçisi çalıĢmak

için Avrupa ülkelerine gitmiĢtir. Gitmez‟e göre (1989) Avrupa ülkeleri ile yapılan

anlaĢmaların üzerine ortalama on yıl gibi bir süre geçmesinin hemen ardından

1973‟de 900.000 iĢçi ve 450000 iĢçi eĢ ve çocukları olmak üzere toplam 1.35 milyon

Türk Avrupa‟da yaĢamaya baĢlamıĢtır (Martin, 1991).

33

Türkiye‟den Avrupa‟ya göçü Abadan-Unat beĢ kategoriye ayırmaktadır;

1950‟li Yıllar: Bireysel giriĢimler ve özel aracılarla gerçekleĢtirilen göç.

1960‟lı Yıllar: Ġkili anlaĢmalara dayanarak devlet eliyle gerçekleĢtirilen göç.

1970‟li Yıllar: Ekonomik kriz, yabancı iĢ alımlarının durdurulması, illegal

göçmenlere yasal statü kazandırılması, aile birleĢimleri, çocuk paraları.

1980‟li Yıllar: Çocukların eğitim sorunları, getto yaĢamı, dernekleĢme

hareketleri, sığınma isteklerinde artıĢ, vize zorunluluğu, dönüĢün teĢvik

edilmesi.

1990‟lı Yıllar: Yabancılar yayası, yabancıların kimlik kazanması, artan

yabancı düĢmanlığı, göçmenlerin kurdukları iĢletmelerin yaygınlık

kazanması, etnik ve dini derneklerin yaygınlık kazanması, siyasal hakların

talep edilmesi (Abadan-Unat, 2002).

Avrupa ülkelerine yönelen Türk iĢgücü akımı 1970‟lerden itibaren Ģekil değiĢtirerek

kalıcı hale dönüĢmüĢ, 1980‟li yılların sonlarından itibaren geçici iĢgücü toplumundan

kalıcı ve yerleĢik bir toplum biçimine dönüĢmeye baĢlamıĢtır. Göçmen iĢçiler de, göç

ettikleri Avrupa ülkelerinin bir kısmı da aslında misafir iĢçilerin kalıcı olacağını ilk

baĢlarda hiç düĢünmemiĢtir.

Avrupa ülkelerinin tümünde sıcak bir karĢılama gören Türk misafir iĢçiler, daha

sonra ekonomik krizlerin baĢ göstermesi ve iĢsizliğin artması ile birlikte birçok

sorunun en önemli kaynağı olarak gösterilmeye baĢlanmıĢlardır. Artan iĢsizlik ve baĢ

gösteren ekonomik sorunlara düĢünülen ilk ve en kestirme çözüm ise misafir iĢçi

anlaĢmalarının lağvedilmesi ve böylece göçün durdurulması olmuĢtur.

Türkiye‟den Batı Avrupa‟ya 1960 ve 1970‟lerin ilk yarısına kadar yoğun olarak

görülen misafir iĢçi göç hareketi 1974‟ten itibaren ağırlıklı olarak iĢçilerin eĢleri ve

aile üyelerine doğru kaymıĢtır. Geçici oturma izni verilen misafir iĢçiler beklendiği

gibi Türkiye‟ye dönmedikleri gibi, aile birleĢimine iliĢkin yasal haklarından

34

yararlanarak Türkiye‟den Avrupa‟ya göçü devam ettirmiĢlerdir (Lucassen, 2005;

aktaran Kaya, 2008). 2012 yılı itibariyle Batı Avrupa‟da (Almanya, Hollanda,

Fransa) Türk nüfusu önemli bir yekûna ulaĢmıĢ bulunmaktadır. Bu üç ülkede toplam

nüfus 3.465.459‟dir. AĢağıdaki tablo çalıĢmamız kapsamında incelediğimiz Batı

Avrupa Ülkelerindeki (Almanya, Fransa ve Hollanda) toplam göçmen nüfusunu

göstermektedir.

Tablo 1. YurtdıĢındaki Türklerin YaĢadıkları Ülkelere Göre Nüfus Dağılımı (2012)

Ülke

Nüfus Bilgileri VatandaĢlık

Ülke Nüfusu Türk Nüfusu

Ülke

VatandaĢı T.C. VatandaĢı

1 Almanya 82.000.000 2.501.480 872.000 1.629.480

2 Fransa 65.000.000 553.979 150.000* 403.979

3 Hollanda 17.000.000 410.000 290.000* 120.000

TOPLAM 3465,459

* ĠĢaretli ülkelerdeki vatandaĢlar aynı zamanda çifte vatandaĢlık hakkına sahiptirler.

Kaynak: YurtdıĢı Türkler ve akraba Topluluklar BaĢkanlığı

Tablodaki nüfus verileri, T.C. DıĢiĢleri Bakanlığı, T.C. ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, T.C. BaĢbakanlık YurtdıĢı

Türkler ve Akraba Topluluklar BaĢkanlığı verileri, DıĢ temsilciliklerimizin yaptığı çalıĢmalar ve ilgili ülkelerin resmi nüfus

verileri ıĢığında hazırlanmıĢtır.

1.3.1 Almanya’ya Türk Göçü ve Almanya’da Türkler

II. Dünya savaĢının hemen ardından çok hızlı bir Ģekilde sanayileĢme sürecine giren

Almanya‟nın istihdam açığı ortaya çıkmıĢtır. ĠĢgücü açığını önce NATO ülkeleriyle

yaptığı iĢçi anlaĢmalarıyla aĢmaya çalıĢmıĢ, Ġtalya, Ġspanya, Yunanistan gibi

ülkelerden iĢgücü teminine girmiĢ, fakat 1961 yılında Berlin Duvarının örülmesiyle

35

Batı Almanya‟daki iĢgücü açığı had safhaya ulaĢmıĢtır (Aslan, 1996). Sorunu

çözmek adına Ġtalya, Ġspanya, Yunanistan, Türkiye, Fas, Portekiz, Tunus ve

Yugoslavya‟yla anlaĢmalara gitmiĢtir. Bu ülkeye en yoğun göçler Türkiye‟den

gerçekleĢmiĢtir.

Türkiye‟den Avrupa‟ya ilk Türk iĢgücü göçü 1958‟de Almanya‟ya yapılmıĢtır

(Yalçın, 2004: 121). Türkiye‟den Avrupa‟ya ilk iĢgücü göçünün Almanya‟ya

yapılmıĢ olması Avrupa‟da Türk göçmenliğinin baĢlaması açısından Almanya‟yı

önemli kılmaktadır. Öte yandan bu iĢgücü göçünün düzenli olmadığını belirtmek

gerekir.

Türkiye‟den yurtdıĢına programlı ve toplu bir Ģekilde iĢçi göçü Ekim 1961‟de

Türkiye ile Federal Alman Cumhuriyeti arasında yapılan göçmen iĢgücü anlaĢması

ile baĢlamıĢtır. Türkiye, ülkedeki iĢsizliği azaltmak ve yurtdıĢındaki iĢçilerden döviz

geliri sağlamak amacıyla yurtdıĢına iĢçi göçünü desteklemiĢtir (Martin, 1991: 3).

Yapılan anlaĢma çerçevesinde ilk iĢgücü göçü olarak Kasım 1961 tarihinde 2100

Türk iĢçisi Almanya‟ya gitmiĢtir (Meier-Braun, 2002: 40).

Göç hareketinin baĢlarında Türkiye‟den Almanya‟ya hareket eden göçmenler

genellikle, ülkenin ekonomik olarak daha geliĢmiĢ bölgelerinden gelen, Türkiye‟nin

çalıĢan nüfus ortalamasına oranla görece daha yüksek bir teknik beceri ve eğitime

sahip olan, 20-39 yaĢ arası erkeklerden oluĢmaktadır (Abadan- Unat, 1976; Abadan-

Unat ve Kemiksiz, 1986; Martin, 1991). Ġlk giden iĢçilerin mesleki profilleri çoğu

devlet memuru, mesela ilkokul öğretmeni olarak çalıĢmıĢtır. Bir kısmı ise vasıflı

sanayi sektöründe çalıĢan iĢçiler ve esnaf (dükkân sahipleri) Ģeklindedir. Coğrafi

profilleri Ģehirli göçmenlerin oranının % 80‟den fazlayken kırsal alanlardan gelen

göçmenlerin oranının % 17 olduğunu göstermektedir.(Abadan-Unat, 2002).

Yalnız kır kökenli göçmenlerin bu aĢamada sadece % 17 olan oranının 1960‟ların

ikinci yarısında itibaren değiĢmeye baĢladığı ve seçilen iĢgücünün, büyük ölçüde kır

kökenli iĢçilerden oluĢtuğu görülmektedir (Gökdere 1978; aktaran Kaya ve Kentel,

2005). Göçmenlerin 1960‟ların ikinci yarısında görülen coğrafi profil değiĢikliğinde

temel etmen, Alman iĢverenlerin artan talepleri karĢısında Türkiye‟den iĢçileri fiilen

36

seçen Alman iĢgücü idaresinin göçmen iĢçilerin direkt olarak Alman iĢverenler

tarafından seçilmesine de izin vermiĢ olmasıdır. Alman iĢverenler bunu Türk iĢçileri

aracılığıyla gerçekleĢtirmiĢlerdir. Türkiye‟deki seçici komiteler bu iĢçileri resmi

listelerden seçmemiĢler; iĢçi seçimini -köylerine yaptıkları seyahatlerde simsar,

Alman Ģirketlerinde ise göçmen isçi seçimi yapan kiĢiler olarak davranan öncü

göçmenler yapmıĢtır. Bu öncü göçmenler Almanya‟ya direkt olarak köylerden

gelmiĢlerse veya daha önce köylerden Türkiye‟deki büyük Ģehirlere göç etmiĢ

kademeli göçmenlerse hemĢeri bağlarını çoğu kez harekete geçirmiĢlerdir. Bu

süreçler göçün baĢlamasından birkaç yıl sonra yani 1960‟ların ortalarında

akrabaların, köylülerin ve arkadaĢların göçünü teĢvik etmiĢtir (Krane, Ronald E.

1975; aktaran Yıldırımoğlu, 2005).

Göçmenlerin cinsiyet profilleri ağırlıklı olarak erkeklerden oluĢmaktadır.1961 yılı

boyunca Federal Almanya‟ya gelen Türk göçmen sayısı % 15‟i kadınlardan oluĢan

toplam 9200 kiĢidir. Göçün baĢlamasının hemen ardından yaklaĢık bir yıl sonra yani

1962 yılında bu rakam 18000 Türk iĢçiye ulaĢmıĢtır.(Leupoldt ve Erman, 1978;

aktaran Martin, 1991: 21).

Küresel ekonomik krizin 1973 yılında etkisini hissettirmesi devletlerin iktisadi

politikalarında bir takım değiĢiklikleri beraberinde getirmiĢtir. O dönemde yaĢanan

petrol krizi, ekonomik bunalım, iĢ göçü hareketinin durdurulmasına iliĢkin temel

nedendir. Fabrikaların durması, toplu iĢten çıkarımların artması sonucunda iĢsizlik

sayısındaki hızlı artıĢ ve yabancı isçilere yönelik artan tepki üzerine, Federal

Almanya 23 Kasım 1973 tarihinde aldığı kararla, Avrupa Topluluğu‟na üye olmayan

ülkelerden gelen isçilerin ülkeye alınmasını durdurmuĢ ve Almanya‟ya gelmiĢ

yabancı iĢçilerin çalıĢmasını engellemeye yönelik politikaları gündeme getirmiĢtir

(Castles & Miller, 2008, Gezgin 1994).

1973 yılında Türkiye‟den Federal Almanya‟ya 103.753 iĢçi gelmesine karĢılık

1975‟de sadece 640 isçiye çalıĢma izni verilmiĢtir. Ancak aile birleĢmeleriyle birlikte

Almanya‟daki Türk varlığı 1975 yılında 1 milyon sınırını aĢmıĢtır (PerĢembe, 2005:

37

66). Bunların % 60‟ı iĢçi % 20‟si çocuklar ve % 20‟si ise diğer aile bireylerinden

oluĢmaktadır (Pennix, 1982; aktaran Martin, 1991).

Türk iĢçileri 1974 yılından itibaren aile birleĢimi kanunu kapsamında Türkiye‟de

bıraktıkları çocuklarını ve eĢlerini Almanya‟ya getirmeye baĢlamıĢlardır. Her ne

kadar iĢçi alımını durdursa da Almanya bu kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte

Almanya‟da Türk nüfusu artmaya devam etmiĢtir. Diğer yandan Almanya‟daki Türk

gençlerinin Türkiye‟den evlenmeleri ile birlikte Türkiye‟den Almanya‟ya gelinler ve

damatların geliĢi ile de göç devam etmiĢtir. 1973 yılında iĢçi alımını durduran

Almanya‟da aile birleĢmesi yoluyla Türkiye‟den gelen iĢçilerin sayısının artması ve

beraberinde gelen Alman toplumuyla bütünleĢme sorunu, özellikle bu dönemde

Almanya‟nın bir göç ülkesi olamayacağı ve bu göçmen iĢçilerin ikametlerinin

özendirilmeyeceği politikası benimsenmiĢ; göçün bir diğer aĢaması olarak

tanımlanan anayurda dönüĢ hareketi 1980‟li yıllara damgasını vurmuĢtur (Ültanir,

Canbulat, Uyanık, 2004: 2). Bu yasalar sonucu 1984 yılında yaklaĢık 250.000 iĢçinin

anayurda döndüğü görülürken Almanya‟daki Türkiye‟den gelen iĢçi nüfusunda düĢüĢ

görülmüĢtür (Abadan-Unat, 2002). Diğer yandan 1970-1981 yıllarını kapsayan on

yıllık süreç; Almanya‟ya giden iĢçilerin Almanya‟da kalıcı olmak için çaba sarf

ettikleri fakat olumsuz politikalarla karĢılaĢtıkları dönem olmuĢtur.

Geri dönüĢü teĢvik yasasının uygulanmaya baĢlandığı 1983 yılından 1991 yılına

kadar geçen dönemde, Federal Almanya yasa çerçevesinde beklediği sonuca

ulaĢamazken; Almanya‟daki Türk toplumu için 1985 sonrası yıllar hızla misafir

isçilikten, göçmenlik statüsüne geçiĢ yılları olarak geliĢmiĢtir (ġen vd., 1999).

Türk iĢçilere resmi Alman söyleminde ilk baĢlarda genellikle misafir iĢçi

(Gastarbeiter) tanımı yapılırken 1990‟lara doğru, yabancı (Ausländer) ve/veya ülke

sakini (Mitbürger) gibi isimlendirmeler yapılmıĢtır (Kaya, 2005).

Almanya‟daki Türk varlığı, dört kuĢaktır sürmektedir. 1961-1974 yılları arasında

Federal Almanya‟ya giden bu gruptaki iĢçiler daha çok kırsal kökenli ve vasıfsız

iĢçiler olarak Almanya‟da kalmıĢ olanlar birinci kuĢak içinde değerlendirilir. Birinci

38

kuĢağı temsil eden Türklerin büyük bir kısmının geri dönme hayali

gerçekleĢmeyince, emekliliklerini Türkiye‟de değil de Almanya‟da huzur evlerinde,

Almanlarla birlikte geçirmektedirler (Meier-Braun, 2002: 20).

Bir an önce para biriktirip Türkiye‟de daha iyi bir sosyal statüde olmak isteyen bu

grup tasarruf eğilimlerinden dolayı düĢük yaĢam standartlarına yönelmiĢ ve gettoları

oluĢturarak buralarda kapalı bir kültürel yaĢam sürmüĢlerdir. Kimlik ya da kültürel

tanınma geri dönüĢ düĢüncesinin bir sonucu olarak ilk yıllarda onlar için bir sorun

haline gelmemiĢ veya getirilmemiĢse de kalıcılığın kesinleĢmesi ile kimlik bir sorun

olarak belirmiĢtir. Ülkesine geri dönüĢü çok kuvvetli bir Ģekilde hisseden birinci

kuĢağın üyeleri, Avrupa‟ya ilk gittikleri yıllar münferit çalıĢan bireyler olma dıĢında,

herhangi bir toplumsal role de talip olmamıĢlardır.

Aile birleĢmesi sonrasında Federal Almanya‟ya giden, birinci kuşak içinde yer alan

iĢçilerin çocukları ve orada doğanlar ikinci kuşağı oluĢturmuĢlardır. Bu kuĢak Alman

kültürünü ebeveynlerinden daha fazla tanıyabilmiĢ ve bu tanımanın bir sorucu

kimlikleri ile ilgili birinci kuĢağa göre daha belirgin sorunlar yaĢamıĢlardır. Çocuk

yaĢta oraya giden ve orada doğanlar ise temel ve mesleki eğitim konusunda daha

Ģanslı ve vasıflı iĢ sahibi olabilmiĢlerdir. Bu kuĢakta yer alan gençler kendilerini

Alman toplumu ile bütünleĢme ve toplumsal giriĢim potansiyeli açısından daha

önemli görmektedirler. Almanlarla daha fazla iliĢki içinde olmaları, Almancayı daha

iyi konuĢabilmeleri, ya da orada eğitim görmüĢ olmaları bu bütünleĢme eğilimine

neden olan faktörler arasında sayılabilir. İkinci kuşak Türklerin büyük bir bölümü

bugün Alman vatandaĢlığına geçmiĢ olup Türkiye‟ye dönmek istememektedir.

Kültürel alanda ikinci kuĢak, giderek daha çok göze çarpmakta ve Alman

meslektaĢlarıyla eĢdeğer rollerde görülmeye baĢlamıĢtır. Birinci ve ikinci kuĢağın,

Almanya‟da doğan çocuklarından oluĢan 18 yaĢın altındaki nesil üçüncü kuşak

olarak tanımlanmaktadır. Zaman içinde göçmen iĢçilerin yaĢam tarzında meydana

gelen ekonomik, sosyal ve kültürel değiĢiklikler onları konuk iĢçilikten-ulus ötesi

yurttaĢlığa taĢımıĢtır. “Türkler artık Alman toplumunun bir parçası haline gelmiĢtir.

Bununla da yetinmeyen göçmen iĢçiler yaptıkları yatırımlarla Almanya‟da “iĢveren‟

konumuna gelmiĢlerdir” (Yıldırımoğlu, 2005: 129).

39

Almanya‟ya göç eden Türk göçmenlerden birinci kuĢak ağırlıklı olarak Türk

kimliğini benimsemektedir. Ġkinci neslin ise bir kimlik arayıĢı içinde oldukları

söylenebilir. Üçüncü nesilden bazıları Türk kökenli Alman kimliğini

benimsemektedir, bazıları ise hiçbir kimliği benimsememektedir. Burada da ne

Alman ne de Türk kimliğini kabul etmeyen yeni bir üçüncü kimlik oluĢumundan söz

etmek mümkündür. Özellikle ikinci ve üçüncü neslin eğilimleri Almanya‟da sürekli

kalma yönündedir. Çünkü Almanya‟da doğmaları ve yetiĢmeleri nedeniyle bu

gençlerin kendi ülkelerine uyumları da zordur (Arslan 2002: 88). Aileleri Türk olsa

bile farklı bir kültürün içinde büyüyüp Ģekillenmektedirler. Hareketleri, davranıĢları,

olaylara bakıĢ açıları içinde büyüdükleri kültürle ĢekillenmiĢtir. Bu da, kimlikleri

Türk olsa bile aidiyetliklerine iliĢkin ikili bir yapı geliĢtirmektedir. Artık

Almanya‟daki Türkler, bu ülkede yalnızca iĢçi statüsünde değildirler. Hizmet

sektöründe çalıĢanları, iĢveren konumunda olanları, edebiyat, müzik, sinema gibi

sanatın farklı alanlarıyla ilgilenen sanatçıları aracılığıyla, içinde bulundukları

toplumdan kopamaz olduklarını ve ona zenginleĢtirici bir unsur olarak katılan yeni

bir kimliği temsil ettiklerini göstermiĢlerdir. Bu kimlik, kökene iliĢkin aidiyeti de

içeren, ama Almanyalı olan ve Alman kültüründen soyutlayamayacağımız, mevcut

toplumun içinde geliĢen bir aidiyeti ifade etmektedir (Kaplan, 2005: 205).

Türklerin genelde yoğun olduğu bölge Kuzey Ren Vestfalya (özellikle Düsseldorf)

eyaletidir. Genelde Köln, Stuttgart, Berlin, Frankfurt, Münih, gibi büyük Ģehirlerde

yaĢamak eğilimi görülmektedir. Bu bölgelerde sanayinin geliĢmiĢ olması, göçmen

nüfusu yoğunluğunun en önemli nedenidir. Ġkinci olarak kendi yakın ve hemĢerileri,

yurttaĢları buralarda görece daha kalabalıktırlar. Özellikle iĢ bulma konusunda

onların yardımı alınmaktadır. Üçüncü olarak hemĢeriliğin aidiyet gibi sosyal

psikolojik bir ihtiyacı karĢıladığını da görmekteyiz. HemĢerilerine yakın bulunmak

kiĢiyi yalnızlıktan kurtarmaktadır. Ayrıca illegal göçte hemĢeriler kaçak göçmenleri

saklayabilmektedirler (Göksu, 2000: 34). Bazı Türkler yaĢadıkları kimlik sorununu,

Almanlığa iliĢkin bir aidiyet yerine hemĢerilik temelinde geliĢtirdikleri bir aidiyet

duygusuyla aĢmaya çalıĢmaktadır. Aidiyeti Ģehir üzerinden Hamburglu kimliği,

Münihli kimliği ile ikame etmeye çalıĢmaktadırlar. Bunun nedeni doğup büyüdükleri

40

Ģehrin kimliğini benimsemenin zor olduğu Alman ulus kimliğine tercih etme

durumudur.

1.3.2 Fransa’ya Türk Göçü ve Fransa’da Türkler

Almanya‟ya benzer Ģekilde II. Dünya SavaĢı sonrasında Fransa‟nın ekonomik olarak

yeniden ayağa kalkabilmesi için çok sayıda emek gücüne ihtiyacı duyulmuĢtur. Bu

dönemde emek ihtiyacı öncelikle eski sömürge olan Mağrip ülkelerinden

karĢılanmıĢtır. Ancak, Cezayir bağımsızlık savaĢı beraberinde Cezayirli göçmenlerin

sayısının düĢmesine yol açmıĢ ve bu dönemde ihtiyaç duyulan iĢgücü ise Fas, Tunus

ve Türkiye gibi Akdeniz kuĢağında yer alan ülkelerden karĢılanmıĢtır. Türkiye ile

baĢlayan göç serüveni tam da bu döneme rastlamaktadır. 1965 yılında Fransa ile

Türkiye arasında iĢgücü göçü anlaĢması yapılmasına rağmen Fransa‟ya Türk iĢgücü

göçü 1970 yıllarının baĢlarında baĢlamıĢ ve 1980 yıllarına kadar devam etmiĢtir

(birçok iĢçi 1981 oturum ve çalıĢma izni alma yasasından faydalanmıĢtır). Türk

toplumu, diğer Batı Avrupa ülkelerine gerçekleĢtirdiği göçün aksine daha geç bir

tarihte Fransa‟ya göç etmeye baĢlamıĢtır. Hatta diğer göçmen toplumlarla

karĢılaĢtırıldıklarında, Türkler yine Fransa‟ya en son gelenler olarak bilinmektedir

(Akıncı, 2009).

Fransa‟ya giden ilk iĢçilerin bazıları, aslında Almanya‟ya gitmek için ĠĢ ve ĠĢçi

Bulma Kurumuna baĢvuranlardı (Kastoryano, 1986: 165; Fırat, 2003: 76; aktaran

Kaya ve Kentel 2005: 20). O dönemde Alman iĢgücü piyasası Türk iĢgücüne

doyduğundan, baĢvuruda bulunan Türklerin bazılarına Fransa‟ya gitme fırsatı

tanındı. Türkiye‟den göçün bu aĢaması anonim göç olarak adlandırılır. Türkiye‟den

Fransa‟ya göçün ikinci aĢaması, iĢçilerin özel sektörden gelen talepler üzerine ismen

çağrıldıkları, nominal göç aĢaması olarak adlandırılır (Strasburger, 1995; aktaran

Kaya ve Kentel 2005: 20). Nominal göç Almanya‟ya oranla Fransa‟da daha yaygındı

ve bu durum zincirleme göçün artıĢına yol açtı. Bu tür bir göç modeli, kaçınılmaz

olarak belirli etnik ve coğrafi kökenlerden gelen göçmenlerin yoğunluk kazanması

sonucunu doğurmuĢtur (Kaya ve Kentel, 2005: 20).

41

Öder‟e göre Fransa‟ya Türk göçü üç dönemi kapsamaktadır; ilk dönem göç;

Fransa‟da çalıĢmak üzere geçici süreyle kalmak düĢüncesiyle 1965 yılında resmi

içgöçü anlaĢması ile baĢlayan ve 1973 yılına kadar düzenli Ģekilde devam eden Türk

iĢçi göçüdür. Ġkinci dönem; belirli bir tarih aralığı içinde değerlendirilmeyen fakat

1980 askeri darbesinden sonra ortaya çıkan siyasal ortamdan ideolojik ve siyasi

farklılar nedeniyle mülteci statüsünde gerçekleĢen göçler. Üçüncü dönem ise; Diğer

Avrupa ülkelerinde olduğu gibi 1973 yılında ekonomik kriz nedeniyle durdurulan

iĢçi göçünden hemen sonra baĢlayan aile birleĢimleri kapsamında Türk iĢçilerinin

ailelerinin Fransa‟ya göçüdür (Öder, 2008).

1980‟li yıllarda kadın ve çocukların Fransa‟ya gelmelerine paralel olarak, topluluğun

ihtiyaçlarına cevap vermeye yönelik kurulan küçük esnaf ve derneklerle, bu göçmen

toplumu “yerleĢme” evresine yavaĢ yavaĢ geçmeye baĢlar. Göçün bu dönemini

belirleyen en önemli faktör olarak, Fransa‟daki tüketim sürecine katılımın artması

gösterilmektedir. 1990‟lı yıllar baĢından itibaren göç etmiĢ toplumun bugünkü halini

belirlemiĢtir. Yatırım ve sermaye gönderiminin Türkiye‟ye yönelik olduğu önceki

dönemlere zıt olarak bu dönemde, göçmenlerin emlak yatırımları ve Ģirket kurma

giriĢimleri baĢlamıĢtır. Sonraki nesillerin iĢsizlik riskini önlemek için aile Ģirketleri

kurulmuĢ ve buralarda iĢe girmeye baĢlanmıĢtır (Değer, 2008).

2000‟lere gelindiğinde, Türk iĢçilerin önemli bölümü endüstri (% 27) ve inĢaat (%

24) sektörlerinde çalıĢmaktadır. ĠnĢaat sektörü zaman içinde Türk iĢçilerin istikrarlı

olarak çalıĢtıkları sektör olmuĢtur. Örneğin Türk göçmenler arasında 1982 yılında

inĢaat sektöründe çalıĢanların oranı yaklaĢık olarak % 22, endüstri sektöründe

çalıĢanların oranı ise % 54‟tür. Günümüzde Türk göçmenlerin % 55‟i vasıfsız iĢçi

olarak çeĢitli sektörlerde çalıĢmakta olup yalnızca % 6‟sı entelektüel kapasite

gerektiren profesyonel iĢlerde ve beyaz yakalılar olarak çalıĢmaktadır (Unan, 2009).

Göçmenler, genelde Fransa‟da istihdam edildikleri sektörlerle orantılı olarak

yerleĢmiĢlerdir. Özellikle endüstrinin yoğunlaĢtığı ve maden yataklarının yer aldığı

bölgeler olarak Alsace, Lorraine ve Rhone Alpes, Lyon ve Paris ve çevresi Ile de

France yoğunlukla Türk göçmenlerin yerleĢtikleri bölgelerdir. ĠĢgücü anlaĢması

42

kapsamında gelen öncü ilk dönem göçmenler, çalıĢtıkları bölgelerde yerleĢmiĢler ve

var olan iliĢkiler, ardıl göçmenleri de aynı bölgelere çekmiĢtir (Villanova de,1997).

1.3.3 Hollanda’ya Türk Göçü ve Hollanda’da Türkler

Batı Avrupa‟ya Türk iĢgöçü Ģeklinde gerçekleĢen Hollanda‟ya Türk göçü tıpkı

Almanya ile olduğu gibi, Almanya ile yapılan anlaĢmadan üç yıl sonra 1964 yılında

Hollanda Türkiye arasında yapılan resmi iĢgücü antlaĢmasıyla, çalıĢma müsaadesi

almak Ģartıyla 1974 yılına kadar devam etmiĢtir (Güngör, 2006).

Türklerin Hollanda‟ya göçünü üç döneme ayırmak mümkündür (Staring, 2001: 26;

aktaran Canatan, 2007: 68):

Aktif işgücü devşirme dönemi (1960-74); bu dönemde tüm Batı Avrupa Türk iĢ

göçünde olduğu gibi özellikle erkek Türk iĢçiler Hollanda‟ya getirilmiĢtir. ĠĢçilerin

yaĢ profili 18-35 yaĢ aralığındadır. Bu dönemde göçler iki Ģekilde gerçekleĢmiĢtir;

iĢçi bulma kurumları ve kooperatifler yapılan baĢvurular kanalıyla ve Hollanda‟ya

daha önce gitmiĢ ve Hollanda‟daki iĢletmeler emrinde çalıĢan Türk iĢçilerinin isteği

üzerine akraba ve tanıdıkların getirilmesi Ģeklinde olmuĢtur. Coğrafi olarak özellikle

Hollanda‟nın batısındaki büyük kentlere, Amsterdam, Rotterdam Twente, Gelderland

ve Kuzey Brabant bölgelerine yerleĢmiĢlerdir. Bu dönemde çalıĢmak için

Hollanda‟ya giden iĢçiler kalıcı olmak değil para biriktirip Türkiye‟ye geri dönmek

düĢüncesindedirler.

Aile birleşimi dönemi (1975-1985); bu dönemin genel özelliği göçün tıpkı diğer Batı

Avrupa ülkelerinde olduğu gibi sınırlandırılmıĢ olmasıdır. Hollanda Almanya

benzerinde olduğu gibi 1973‟teki petrol krizini gerekçe göstererek iĢçi alımını

durdurmuĢtur. Bu yasağa rağmen Hollanda‟daki Türk toplumunun nüfusu aile

birleĢimleri yoluyla artmaya devam etmiĢtir. Göçün ikinci dalgası olarak bilinen bu

yıllar arasında gerçekleĢen göçte gençler ve kadınların yani eĢ ve çocukların yoğun

Ģekilde Hollanda‟ya geldikleri görülmektedir (Güngör, 2006). Bu dönemin

belirtilmesi gereken temel özelliği ise tıpkı Almanya‟da olduğu gibi Hollanda‟nın

43

misafir iĢçi (gastarbeid) olarak gördüğü Türk iĢçileri 1980 tarihinden sonra kalıcı

göçmen olarak görmeye baĢlamasıdır.

Aile oluşumu dönemi (1985-…) ; Hollanda‟da doğmuĢ olan gençlerin Türkiye‟den

evlilikler yaparak eĢlerini Hollanda‟ya aldırmalarını ifade eden süreçtir. Türk

göçmenlerin Hollanda‟daki nüfusu doğumlarla birlikte bu yolla büyümeye devam

etmiĢtir. 1985 yılında Hollanda‟da yaĢayan Türk nüfusu 155.000 iken 2000 yılına

gelindiğinde 15 yıl içinde ikiye katlanarak 300.000‟e ulaĢmıĢtır (Canatan, 2007).

Hollanda‟ya 1960‟lı yıllarda misafir isçi olarak gelen Türkler Ģu an Hollanda

toplumunun en büyük göçmen gruplarından birini oluĢturmaktadırlar. Gerek üçüncü

nesil Türk kökenli Hollandalılar gerekse eĢ nedeniyle Hollanda‟ya geliĢin

kısıtlanması ve daha çok eğitimli kesimin Hollanda‟ya gelmesinin amaçlanması gibi

Hollanda‟nın yeni politikaları nedeniyle Hollanda‟ya gelen Türk kökenli yabacılar

artık daha iyi iĢlerde çalıĢmakta ve bir yandan içinde bulundukları ülkede çeĢitli iĢ

kolları, siyasi platform ve kültür, sanat alanında önemli görevleri ifa edebilecek

ekonomik, sosyal ve kültürel yapının içine dâhil olurken diğer yandan da köklerinin

uzandığı Türkiye yararına etkinlikler yürütmenin yollarını aramaktadırlar. Günümüz

itibariyle Hollanda‟daki Türklerin içinde kendi kabuğunda ve gettosunda

yaĢayanların giderek azaldığı, özellikle üçüncü kuĢağın genel eğiliminin Hollanda

toplumuna dönük ve toplumla ortak bir yaĢam sürme yönünde çaba sarf ettiği

görülmektedir. Bununla beraber Türklerin kendi kimlikleri ile Hollanda‟da var olma

ve asimilasyon yerine kendi kültür değerlerini koruyarak Hollanda toplumu ile

bütünleĢme eğiliminde oldukları görülmektedir (Küçükcan vd, 2004).

Almanya, Fransa ve Hollanda‟ya Türk göçü oldukça benzer özellikler

göstermektedir. Göç hareketinin olduğu ilk dönem 1960‟lı yıllar kimlik sorununun

belirginleĢtiği yıllar olmaktan çok kimliğin farklılıklar aracılığıyla farkına varılmaya

baĢlandığı ve korunmasına iliĢkin reflekslerin geliĢtiği yıllar olarak

değerlendirilmelidir. Göç eden kesimin kırsal kökenli bir profile sahip olması kitlesel

göç dalgasının geleneksel değerler temelinde bir kimliği Batı Avrupa‟ya taĢıdığının

iĢareti olarak okunabilir. Aile birleĢimleri yoluyla ve Almanya Fransa ve

44

Hollanda‟da doğan çocukların da göç sürecine dâhil olması ile birlikte Türkiye‟den

taĢınan kültürel değerlerin ve kimliğin yeni kuĢaklara aktarılması gündeme gelmiĢtir.

Genel olarak yukarıda profilini ortaya koymaya çalıĢtığımız birinci, ikinci ve üçüncü

kuĢağın göç ve göçe eĢlik eden kimlik serüveninin süreç içinde nasıl bir ülke

politikasıyla karĢı karĢıya bulunduğunu incelemek Türklerin Batı Avrupa‟da

kimliklerinin siyasi boyutunun anlaĢılmasına imkân sağlayacaktır.

45

1.4 BATI AVRUPA’DA GÖÇMEN POLĠTĠKALARI

Almanya, Fransa ve Hollanda farklı tarihselliğin izlerini taĢıtan devlet yapılanmaları

olan üç farklı siyasi gelenektir. Bu ülke devletlerinin, göçmen nüfusları ile

sürdürdükleri iliĢkiler ve bu bağlamın zemininde geliĢtirdikleri göçmen nüfusa iliĢkin

politikalar da aynı Ģekilde üç farklı “model”in inĢa edilmesine yol açar; bu modeller

ulusal kimliğin koĢullarına uygun yurttaĢlık ve vatandaĢlık kavramlarından beslenir.

Göçmen ve/veya yabancılara karĢı geliĢtirilen, benimsenen ve eyleme konulan

düzenlemeler tüm ekonomik, sosyal ve kültürel görünümleri ve sonuçları ile bir

yandan siyasi yapılanmanın çeĢitli yansımalarına sahiptir ve diğer yandan da her

toplumun kendisi hakkındaki tanımlamalarını ve temsillerini canlandırır ve özellikle

sergilemek istediği “modeli” yansıtır (Kastoryano, 2000).

Bu çerçevede, Avrupa‟da farklı devletler sürdüre geldikleri siyasi geleneğin bir

tezahürü olarak göçmenler karĢısında farklı politik yapıları kurumsallaĢtırmaya

çalıĢmıĢlardır. Batı Avrupa ülkelerinin oluĢturduğu göç politikaları ile benimsediği

vatandaĢlık politikaları arasındaki dolayımsız bir biçimde var olan bu iliĢki ve

paralelliğin oluĢmasında her bir ülkenin uluslararası göç deneyimi ve bu bağlamda

göçe hedef ya da kaynaklık teĢkil etmesi de belirleyici bir faktör olmuĢtur. Ayrıca,

göçe hedef olan ülkenin bu göçmen grubunun daimi veya geçici olarak görülmesine

bağlı olarak bunları ülkeye entegre etme açısından izleyeceği vatandaĢlık ve/veya

göçmen politikası da değiĢik görünümler sergilemektedir (Çiçekli, 2007: 191). Bu

çerçevede Avrupa‟nın BirleĢmesi sonucu Birlik üyesi ülkelerin göçmen

politikalarında değiĢiklik yapılması yönünde baskılarının ve Avrupa‟da "”post-

ulusalcılık modeli”nin ortaya çıkmasının göç alan Avrupa ülkelerinde göçmen

politikasını etkilediği (Soysal, 1994) iddiasının tersine Avrupa ülkelerinin göçmen

politikalarının Ģekillenmesinde her zaman ülkelerin kendi politik kültürü daha etkili

olmuĢtur.

46

Batı Avrupa ülkelerine iĢgücü hareketinden kaynaklı göçmenlerin 1960‟ların ilk

yıllarında gelmiĢ olmasına rağmen, Avrupa ülkelerinin hemen hemen tümünde

göçmen politika ve programları 1973-74 yıllarında petrol krizinin ve iĢsizliğin baĢ

göstermesinin ardından geliĢtirilmeye baĢlanmıĢtır. Aslında göçmen politikaları

yalnızca göçmenlere yönelik bir politikalar dizgesi olarak görülmemelidir. Her ne

kadar söz konusu politikalar göçmenleri belirli yasal düzenlemelerin altında kontrol

edilebilir bir toplumsal, ekonomik ve siyasal yapıya büründürme niyeti taĢısa da

(Doomernik, 1998) çoğunlukla ülkenin genel politikası olarak tüm ülke sakinlerinin

karĢılaĢtığı “göçmenler probleminin” çözümüne iliĢkin geliĢtirilen politikalar

olmuĢtur (Wimmer, 2000: 177-204).

Göçmen iĢçilerin kitlesel olarak göç etmesi öncesinde Avrupa ülkeleri belirli bir göç

politikası hazırlamamıĢ ve „bekleyelim görelim‟ Ģeklinde bir yaklaĢım

benimsemiĢlerdir. Sorunlar ortaya çıktıkça üretilen son dakika politikaları ise

yeterince etkin olamamıĢ ve Avrupa ülkelerine yönelik göç, göçmenlerin farklı

yöntemleri kullanmaları nedeniyle engellenememiĢtir (Straubhaar, 2000; aktaran

Ünsal, 2007: 79).

“Göçmen politikaları” bu anlamda aslında “sorun politikaları”dır. Çünkü göçmen

politikalarının oluĢturulmaya baĢladığı dönem göçmenlerin hem politik hem de

toplumsal düzlemlerde “sorun” ya da “sorunlar kaynağı” olduğuna iliĢkin inancın

belirmeye baĢladığı döneme karĢılık gelir. Bununla birlikte vatandaĢlık politikası göç

politikası ile birlikte devam etmiĢtir ve göç politikasını ĢekillendirmiĢtir. Bir baĢka

ifade ile göç politikası Avrupa ülkelerinde her ülkenin modern ulus devlet oluĢumu

sürecinde süregelen kendi vatandaĢlık politikası çerçevesinde ĢekillenmiĢtir

(Brubaker, 2009). Ülkelerin vatandaĢlık politikaları çerçevesinde

sınıflandırılmasında da ülkelerin tarihsel ve kültürel öğelerinin bu politikalara etkisi

olduğu görülmektedir.

Batı Avrupa ülkelerindeki göç politikasını belirleyen bir diğer önemli unsur, 11 Eylül

2001 yılında Amerika BirleĢik Devletleri‟ne gerçekleĢtirilen saldırının ardından

Müslüman olmayan ülkelerde baĢlayan ve özellikle Batı menĢeili olan Ġslam

47

karĢıtlığı (Ġslamofobi) fikri ve tavrının yükseliĢe geçmesidir. Bu doğrultuda özellikle

göçmen Müslümanlar ve azınlıklar çeĢitli zorluklarla karĢılaĢmıĢ ve ırkçı söylemlere

maruz kalmıĢtır. Bu ülkelerde Ġslam ve Müslümanlık terörizm olarak algılanmaya

baĢlanmıĢtır. Bu algının bir sonucu olarak Almanya, Fransa, Belçika, Ġsviçre,

Hollanda gibi ülkeler, göçmen politikalarında çeĢitli değiĢikliklere yönelmiĢlerdir

(Faist, 2008: 208-220). Bu değiĢikliklerden Batı Avrupa‟da yaĢayan Türkler de

kaçınılmaz olarak etkilenmiĢlerdir.

Son olarak uluslararası siyasi eksende özellikle Avrupa‟da aĢırı sağ politikaların

etkisi ile yükselen ırkçılık karĢımıza çıkmaktadır (Ceyhan ve Tsoukala, 2002: 30).

Irkçı politikalar özellikle yabancı düĢmanlığı ile birlikte hızlı bir Ģekilde 1990‟ların

sonundan itibaren ivme kazanmaya baĢlamıĢ ve Avrupa ülkelerinin göç politikasına

dolaylı yollardan da olsa etki etmiĢtir. 2005 yılı Ekim ayında Paris banliyölerinde

patlak veren ve hızlı bir Ģekilde Fransa‟nın diğer kentleri ile Belçika, Hollanda ve

Almanya‟ya sıçrayan eylemler göçmenlere iliĢkin politikaları tekrar gündeme

taĢımıĢtır.

Avrupa ülkelerinin siyasal kültürü, vatandaĢlık kavramsallaĢtırması ve süreci ile

birlikte uluslararası sistemde meydana gelen değiĢimler sonucunda Avrupa‟da farklı

göç politikaları benimsenmiĢtir.

1.4.1 Almanya’nın Göçmen Politikası

Almanya‟nın iĢgücü açığını kapatmak için giriĢtiği göçmen iĢçi alımını dönemin

siyasileri geçici olarak görmüĢ ve bu nedenledir ki bir göçmen kanunu

hazırlanmamıĢtır. Bunun somut örneği Türk iĢçilere resmi Alman söyleminde

genellikle „misafir iĢçi‟ (Gastarbeiter), „yabancı‟ (Ausländer) ve/veya „ülke sakini‟

(Mitbürger) gibi onların „ötekiliklerinin‟ ve/veya „yersiz yurtsuz oluĢlarının‟ altını

çizen terimlerle atıfta bulunulmasında (Kaya, 2001) görülebilir. Misafir iĢçi

programları, Almanya‟nın ihtiyacı olan iĢgücünü karĢılayabilmek için kısa süreli

oturma ve çalıĢma izni vererek iĢçilerin iĢe alınmasından ibarettir (Kaya ve Kentel,

2005: 16–21). Bu çerçevede yabancı iĢçilerin büyük çapta Almanya‟ya getirildikleri

48

altmıĢlı yıllarda yabancılar politikasının herhangi bir entegrasyon veya Alman

toplumu ile sağlıklı iliĢkiler kurabilme yolları öngörülmemiĢtir. Dolayısıyla 1970‟li

yıllara kadar Almanya‟nın yabancılar politikası geniĢ anlamda ekonomik politikalar,

dar anlamda ise iĢ piyasası politikaları ile eĢ anlamlıdır (Okyayuz, 1999: 22-33).

Ancak misafir iĢçi anlayıĢı temelinde geliĢtirilen programın çökmesi ve geçici iĢçi

göçünün sosyal bir sorun olarak görülmeye baĢlaması ile Fransa ve Hollanda‟da

olduğu gibi 1973 sonrası Alman yetkililer misafir iĢçi alımına son vermiĢlerdir. Bu

dönemle birlikte, göçmen iĢçi olgusunun (ekonomik ve iĢ piyasası temelinde

yürütülen politikalar gibi) sadece piyasa araçlarıyla düzenlenen bir konu olmaktan

çıktığı ve devletin kontrol etmesi ve düzenlemesi gereken bir politika konusu olduğu

benimsenmeye baĢlanmıĢtır. Yabancı göçünün neden olduğu sosyal sorunlar

tartıĢılmaya baĢlanmıĢ ve bu bağlamda misafir iĢçilerin sadece ekonomik süreçlerin

unsurları olmadığı vurgusu belirginlik kazanmıĢtır (Çiçekli, 1998).

Türk göçmen nüfusunun daha görünür hale gelmesi ve 1973 yılında Türk göçmen

iĢçilerin de katıldığı büyük grevlerin ortaya çıkması ile birlikte, müdahaleci bir göç

politikasına (interventionist) doğru bir geçiĢ gözlenmektedir (Çiçekli, 1998: 106).

Göçmen nüfusunun geçici entegrasyonunu sağlamak amacıyla aile birleĢimleri ile

ilgili düzenlemeler yapılmıĢ, ancak bunda da temel hedefin sadece ekonomik

amaçlara ulaĢmak düĢüncesiyle gerçekleĢtirildiği ve bu düzlemde (iĢgücü piyasasının

düzenlenmesi ve baĢ gösteren iĢsizliğin önüne geçilmesi) entegrasyon gibi sosyal

enstrümanlara vurgu yapıldığı belirtilmiĢtir (Esser ve Korte, 1985: 179).

Yabancıların ev sahibi topluma daimi olarak yerleĢmelerini teĢvik etmeksizin

bunların sadece geçici olarak entegre edilmesi hedeflenmiĢtir (Leitner, 1987: 75).

1980‟li yıllarda Almanya göçmen politikası göçmenleri “yabancılar sorunu” olarak

algılamaya baĢladığı yıllar olmuĢtur. Tam da bu çerçevede Hıristiyan Demokratların

lideri Kohl‟ün göçmenler konusunda “ya ülkelerine dönmeliler ya da tam anlamıyla

bizimle kaynaĢmalılar” söylemi 1983 yılında çıkartılan “Yabancıların DönüĢlerini

Özendirme Yasası”nın hazırlayıcısı olmuĢtur. Göçmenlerin geri dönüĢü teĢvik için

çıkartılan yasaya göre bir yıl içinde ülkelerine kesin dönüĢ yapacak göçmenlere

49

10.500 DM ve ek olarak da her çocuk için 1500 DM ve birikmiĢ emeklilik tutarının

ödenmesi vaat edilmiĢtir. Bu çerçevede 250.000 Türk memleketine dönmüĢtür

(PerĢembe, 2005; Okyayuz, 1999: 134).

Almanya‟da 1980‟ler göçe yaklaĢımda önemli bir dönemece iĢaret eder. Bu dönemde

kamunun tüm yönetiminin “konukların orada kalıcı olarak bulunduklarının bilincine

vardığının görülmeye baĢladığı dönemdir. Göçmenleri “sorun” olarak tanımladıktan

sonra, bu sorunun kalıcılığının bilincine varılması göçe iliĢkin politika üretilmesinde

ilk baĢlangıcın kaynağına iliĢkin önemli bir ipucu vermektedir. Diğer bir deyiĢle

Almanya için artık “göçmenler kalıcı sorundur”.

Türkler ise geri dönüĢ söylemlerini terk etmiĢler ve bunun yerine siyasi haklarını da

içeren kalıcılık söylemini ikame etmeye baĢlamıĢlardır (Kastoryano, 2000).

1990‟lı yıllara doğru gelindiğinde Alman resmi makamlarının duruĢu, bir taraftan

uzun süredir Almanya‟da bulunan göçmenler için daha güvenli bir yasal statü

sağlamak iken, diğer taraftan ise Almanya‟ya göçmen iĢçi olarak gelmek isteyen

kiĢilere kapıyı büyük ölçüde kapatmak Ģeklinde özetlenebilir. Almanya 1 Ocak 1991

yılında yürürlüğe giren yeni yabancılar yasasına göre genç kuĢağın Alman

vatandaĢlığına geçiĢini kolaylaĢtırırken, bir yandan da uzun süreli iĢsizlik durumunda

Almanya‟da oturma hakkını kısıtlayan düzenlemeler getirmiĢtir. Yasa diğer yandan

aile birleĢimini de kısıtlamaktadır. Ġkinci ve üçüncü kuĢak göçmenlerin ailelerini

getirebilmeleri sekiz yıldan beri aralıksız Almanya‟da yaĢamıĢ ve yetiĢkin olma

Ģartına bağlanmıĢtır. Yeni gelen eĢe ise beĢ yıl geçtikten sonra bağımsız oturma izni

ve çalıĢma hakkı verilmektedir (Abadan-Unat, 2002). Almanya bu yasayla

göçmenlerle ilgili iki hedefe ulaĢmayı amaçlamıĢtır; birinci hedef yasal olarak

Almanya‟ya göç etmiĢ yabancı iĢçi ve ailelerinin entegrasyonunun sağlanması; ikinci

hedef ise daha fazla yabancının yerleĢmesini sınırlamaktır (Okyayuz, 1999, 142).

Almanya bu dönemde Yeni Yabancılar Yasası‟nı (Ausländergesetz 1991 ) ve

Göçmen ve Sığınmacı Yasası‟nı (Gesetz zur Änderung Asylverfahrens, Ausländer-

und Staatsangehörigkeitsrechtlicher Vorschriften, 1993) kabul ederek iki tür yabancı

gruba yasal olarak vatandaĢlığa kabul edilme hakkını vermiĢtir. Birinci grup, 16–23

50

yaĢları arasında olup Almanya‟da sekiz yıldan fazla ikamet etmiĢ, en az altı yıl okula

devam etmiĢ ve ağır suçlardan mahkûm olmamıĢ “yabancılar”; Ġkinci grupta ise,

Almanya‟da en az on beĢ yıl ikamet eden ve oturma izni bulunan “göçmenler”

vatandaĢlığa kabul edileceklerdir. BaĢvuran kiĢinin ağır cezadan hüküm giymemiĢ

olması ve finansal bağımsızlığa sahip olması da, bu paragrafa göre, yurttaĢlığa kabul

açısından nihai öneme sahiptir (Kaya ve Kentel, 2005: 20).

1 Ocak 2000‟de yürürlüğe giren yeni yasa, ülkenin yurttaĢlığa kabul etme sürecinde

uyguladığı soy ilkesini (jus sanguinis) kısmen değiĢtirmektedir. Artık, Almanya‟da

doğmaktan ötürü (jus soli, toprak ilkesi) Alman yurttaĢlığına hak kazanmak mümkün

olacaktır. Yeni yasaya göre, yabancı ülkeler yurttaĢları olan göçmenlerin

Almanya‟da doğan çocukları, ebeveyni sekiz yıl Almanya‟da yasalara uygun Ģekilde

ikamet etmiĢ ise ve oturma iznine sahipse ya da en az üç yıllık sınırsız oturma iznine

sahipse Alman yurttaĢı olabilecektir (Kaya, Kentel 2005: 21). Almanya, bu yasa ile

87 yıllık “VatandaĢlık Yasası‟nı” değiĢtirmiĢ, vatandaĢlığı kan bağına dayandıran

etnik köken ilkesini kaldırarak toprak esasına geçiĢin sinyallerini vermiĢ ve bu

düzlemde vatandaĢlığa geçmeyi kısmen de olsa kolaylaĢtırma yoluna gitmiĢtir

(Kılıçaslan, 2006; Boss-Nünning, 2008).

Temel Yasa yurttaĢlığın nasıl tanınacağı ya da verileceği konusuna iliĢkin görüĢ

belirtmez, fakat ölçütler temel olarak etnik milliyetçiliğe dayanmaktadır. YurttaĢlığa

kabul edilme talebi, Federal Almanya‟da AB-dıĢı yabancılar için daima zor olmuĢtur

ve anavatanın yurttaĢlığını reddetmeyi gerektirmiĢtir. AB-dıĢı „yabancıların‟ çifte

yurttaĢlık hakkı genellikle reddedilmiĢtir (Kaya ve Kentel, 2005).

Almanya‟nın çifte vatandaĢlığı kabul etmemesi temel yasalarından hareketle

uyarlanan göçmenlerin yurttaĢlığa kabul edilmesi yönündeki düzenlemelerinin

çerçevesini çizdiği etnik milliyetçiliğe dayalı vatandaĢlık belirlenimiyle ilgilidir.

Bunun diğer anlamı Alman göçmen politikasını belirleyen vatandaĢlık hukukunun

son yıllarda jus sanguinis‟den (kan bağı esasına dayalı) juis-soil (toprak esasına

dayalı)‟e doğru evirilse de Almanya devletinin halen ikisinin arasındaki salınımına

iĢaret etmektedir.

51

Ocak 2005 tarihinde yürürlüğe giren ve kısaca “Göç Yasası” olarak adlandırılan

Almanya‟ya Göçün Kontrolü ve Sınırlandırılması ile Avrupa Birliği VatandaĢlarının

ve Yabancıların Almanya'da Ġkametlerine ve Uyumuna Dair Yasanın birinci

maddesinde hiç bir Ģüpheye mahal bırakılmayacak Ģekilde Ģu ifadeye yer

verilmektedir. Yasa, Federal Almanya‟ya yabancıların geliĢinin kontrol ve

sınırlandırılmasına hizmet etmektedir. Kapasite ve uyum yeteneği ile ekonomik ve

istihdam politikalarının çıkarlarına uygun bir göçe imkân ve Ģekil verilmesi

amaçlanmaktadır (Detsch, 2009: 3). Bu yasa ile birlikte yabancıların Almanya‟daki

ikamet, çalıĢma ve uyumları konusunda yeni düzenlemeler getirilmiĢtir. Yeni Göç

Yasasında entegrasyon söyleminin daha da baskın bir Ģekilde yer aldığı

görülmektedir. Bu çerçevede, yeni yasada uyum kursları konusunda düzenleme

yapılmıĢ ve ülkeye yeni gelmiĢ göçmenler için 300 saatlik bir uyum kursu

öngörülmüĢtür. Türklerin de dâhil olduğu bazı yabancı kategorileri için uyum

kurslarına katılmak bir zorunluluk haline getirilmiĢtir. Bu kurslarda Alman Kültürü,

tarihi ve hukuku hakkında temel bilgiler ve belirli düzeyde Almanca dil eğitimi

verilmekte, katılımcılar kurs sonunda sınava tabi tutulmaktadır. Kursa katılma

yükümlülüğünün yerine getirilmemesi oturum izninin uzatılmasında dikkate

alınmaktadır. Bu eğitimin amacı, göçmenlerin Almanya‟yı, Alman hukuk sistemini

ve Alman Kültürü‟nü öğrenerek topluma daha kolay uyum sağlamalarını temin

etmektir. Eskiden beri Almanya‟da bulunuyor olup, Almancaya konuĢma

derecesinde bile hâkimiyeti olmayanlar için bu dersleri takip etmek zorunlu hale

getirilmiĢtir (Çiçekli, 2007).

Federal Göçmen ve Mülteci Dairesi, 2007 yılında Göç Yasası‟nda yapılan

değiĢiklikle aile birleĢimiyle Almanya'ya gidecek göçmen eĢlere de dil testi

zorunluluğu getirmiĢtir. Yeni uygulama en çok Almanya‟da yaĢayan Türkleri

etkilemiĢtir. Yeni uygulamaya göre, eĢler Almanya‟ya gelmeden önce bulundukları

ülkede “A1” seviyesinde Almanca öğrenip sınava girmek zorundadır (BAMF, 2007:

1-6).

52

1.4.2 Fransa’nın Göçmen Politikası

Fransız ihtilalından itibaren Fransa, tarihsel olarak yurttaĢlığı Almanya'dan farklı

olarak etno-kültürel özelliklerden ziyade siyasi niteliklerle tanımlamıĢ ve bütün

yabancıları Fransız Devletine dâhil olmaya çağırmıĢtır. Fransa‟da devrimden buyana

Fransız anne ve babadan doğanlara otomatik olarak yurttaĢlık veren jus sanguinis

(kan bağı) ilkesinin yanı sıra, Fransa‟ya sevgi ve sadakati garanti altına alan jus soli

(toprak bağı) ilkesine ayrı bir anlam atfedilmiĢtir (Kaya, 2008: 40). Fransız

vatandaĢlık hukuku jus sanguinis‟e dayanmakla birlikte jus soli‟nin temel unsurlarını

da içinde barındırmaktadır. Jus soli ilkesinin hâkimiyetinin devrimden bu yana pek

değiĢmediği görülmektedir. Yabancı anne babadan Fransa‟da doğmuĢ olan bütün

çocuklar 18 yaĢına geldiklerinde son beĢ yıldır Fransa‟da yaĢamıĢ olmak ve belli

suçlardan sabıkası olmamak kaydıyla otomatikman vatandaĢlık kazanırlar. Bu

Ģekilde 1973 ile 1991 arasında yaklaĢık 300.000 kiĢi bu Ģekilde Fransız vatandaĢı

olmuĢtur (Brubaker, 1992; aktaran Kaya, 2008).

Fransa‟da Ġkinci Dünya SavaĢı‟nın hemen ardından göç ile ilgili kurumlar

oluĢturulmuĢtur. Ulusal Göç Dairesi (Office National d’Immigration, ONI) ve Fransa

Mültecileri ve Devletsiz KiĢileri Koruma için Daire (Office Français de Protection

des Refugies et Apatrides, OFPRA) bu kurumlara örnek olarak verilebilir (Hollifield,

1994: 150). Son yıllarda (2007) ise Göçmenlik, Entegrasyon, Ulusal Kimlik ve EĢ

GeliĢim Bakanlığı oluĢturulmuĢtur (Hesseling, 2009).

Fransa‟nın göç politikalarının uzun zamandır pek değiĢmediğini belirten Petek

(2008) Fransa‟nın göç politikasının asli önceliğini Almanya‟ya benzer Ģekilde; göç

akımlarını kontrol altında tutmak, yeni yasadıĢı iĢçilerin ülkeye giriĢini engellemek,

göçmenleri toplumla bütünleĢtirmek ve bu kiĢilere Fransız vatandaĢlığı vererek

yurttaĢlık yolunun açılmasını sağlamak (Petek, 2008: 73-91) olduğunu

belirtmektedir.

Fransa ülke olarak her Ģeyden önce asimilasyona vurgu yapa gelmiĢtir. Resmi olarak

kültürel farklılıkları dikkate almayan ve ülkedeki göçmenleri asimilasyona zorlayan

bir göçmen politikasını benimsemiĢtir (Main, 2006). Fransa‟nın

53

entegrasyon/asimilasyon modeli iki kaynaktan beslenir: Cumhuriyetçilik ve Laiklik.

Bu bağlamda 1958 Anayasasının birinci maddesinde yer alan “bölünmez cumhuriyet

ilkesi” hem bireycilik hem de evrenselliğe dayalı bir entegrasyon modeline

gönderme yapar. BaĢka bir ifade ile entegre olan vatandaĢ öncelikle bir birey,

herhangi bir kökenden ya da kimlik toplumundan bağımsız kendi içinde bir öznedir.

Öte yandan devlet yansızdır ve evrensel olma iddiasını taĢır. Söz konusu entegrasyon

modeli, öncelikle soyut yani her türlü kültürel ve toplumsal aidiyetten arındırılmıĢ

bireyin içinde yer alacağı yansız bir kamusal alan anlayıĢına dayanır (Benichou,

2006: 83-84; aktaran DanıĢ ve Üstel, 2008).

Kamusal alanın yansızlığı ideali, Fransız entegrasyon modelini ikinci kaynağı olan

laiklik ilkesiyle de buluĢturur. Siyasal ve dinsel alanların biçimsel ayrımına olduğu

kadar din ve inanca iliĢkin tercihlerin biçimsel eĢitliğine dayanan Fransızvari laiklik

anlayıĢı, birlikte yaĢama sorunsalı ile doğrudan ilgilidir. (Bénichou 2006, 94-95;

aktaran DanıĢ ve Üstel, 2008).

Fransa‟nın göçmenlerin kalıcılığına iliĢkin inancının oluĢmaya baĢlaması Almanya

ile hemen hemen aynı döneme rastlar. Seksenli yılların baĢında göçmenlerin

geçiciliği fikrini terk eden Fransa, söz konusu grupların topluma eklemlenmesini

(inserer) sağlamak üzere hukuk, iĢ, mesleki eğitim, konut, kültür ve sosyal/kamusal

yaĢama katılım konusunda politikalar geliĢtirmeye yönelmiĢtir. Resmi belgelerde

“eklemlenme”nin ne anlama geldiği tarif edilmemiĢtir, ancak bu kavram benzeĢme

(asimilasyon) sözcüğünün olumsuz çağrıĢımlarını engellemek üzere onun yerine

ikame edilen bir kavram görünümdedir. Ġlk yıllarda Fransa, bu politikanın gereği

olarak göçmenlerin hukuksal konumlarını güçlendirmek üzere bazı önlemler almıĢtır.

On yıl ülkede oturan yabancılara otomatik olarak oturum haklarının uzatılması

güvencesi verilmiĢtir. Diğer yandan Fransız göçmen politikası, grup haklarını

tanımak anlamına gelen tüm kavram ve ilkelerden kaçınmak üzere tasarlanmıĢtır

(Canatan, 2007: 165).

Dönemin Fransız hükümetleri, göç akıĢını durdurmak ve yabancı iĢçilerin geri

dönmelerini teĢvik etmek amacıyla Nisan 1971 ve Kasım 1981 tarihleri arasında

54

gönüllü olarak aileleri ile birlikte geldikleri ülkelere geri dönen iĢsiz göçmenlere

10.000 Frank ödemiĢtir (Kaya ve Kentel, 2005: 27–28). Benzer bir uygulama

1.2.1.‟de bahse konu olduğu Ģekliyle 1983 ve 1984 yılları arasında Almanya‟da da

gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu bağlamda Almanya ile Fransa‟nın iĢgücüyle gelen

göçmenlere yönelik ilk tutumlarında benzerlik olduğundan rahatlıkla bahsedilebilir.

Ancak belirli bir ödeme karĢısında ülkeden ayrılan göçmenlerin yaratmıĢ olduğu

maddi külfet sonucunda Almanya bu uygulamaya kısa sürede son vermiĢtir (Kaya ve

Kentel, 2005: 29).

Fransa 1980 yılından bu yana göçle ilgili olarak 13 yasa çıkarmıĢtır. Tek baĢına bu

istatistik bile, ülkenin göç sorununu ne kadar önemsediğini ve bunu yönetmekte ne

kadar güçlük çektiğini ortaya koymaktadır. 1980‟lerin baĢında Fransız devletinin

göçmen popülâsyonun özgürlük ve sivil haklarına vurgu yaptığı görülse de

1980‟lerin ikinci yarısında yabancı düĢmanlığı ve göçmen karĢıtlığı söylemin

yükseldiği görülmektedir (Main, 2006).

1983‟ten itibaren ise sosyalist hükümetin göçmenlere yönelik uygulamaları ve

ekonomik politikaları çerçevesinde, birçok göçmen iĢçi iĢten çıkartılmıĢ ve ülkedeki

yabancılar arasında iĢsizlik yükselmiĢtir. 1980‟lerin sonunda ise Le-Pen

liderliğindeki Ulusal Cephe Partisi‟nin seçimlerdeki baĢarısı ile Fransa 1990‟lı yıllara

daha sıkı göç politikalarıyla baĢlamıĢtır (Hollifield, 1994: 163).

1990‟ların baĢlarında Fransa, göçmen politikasında oldukça sert uygulamalara

yönelmiĢtir; aile birleĢmeleri baĢvuruları için bekleme süresi iki yıla kadar çıkarılmıĢ

ve Fransız üniversitelerinden mezun olan yabancıların iĢ baĢvuruları reddedilmiĢtir.

Her ne kadar 1997 yılında hükümet değiĢikliği nedeniyle göçmenlere yönelik

uygulamalarda görece yumuĢama olmuĢsa da, bu yıllarda yalnızca vasıflı teknik

iĢgücüne, sanatçı ve akademisyenlerin göçüne izin verilmiĢtir (Engler, 2005; aktaran

Dernaç, 2005).

Fransa‟da yurttaĢlığa kabul, yurttaĢlığın edinilmesine göre ikincil konumdadır.

Bildirimin tersine, yurttaĢlığa kabul isteğe bağlı, yani resmi makamların kontrol ve

onayına tabidir. Fransa‟daki yurttaĢlığa kabul prosedürü, beĢ yıl süreli ikamet, rüĢt,

55

dil becerisi, Fransız toplumu içinde asimile olma ve altı aydan fazla hapis cezası

almamak, devletin güvenliğine karĢı suç iĢlememiĢ olmak, anlamına gelen “iyi ahlak

ve gelenek” gerektirmektedir. Burada kültürel çeĢitlilik ve kültürel unsurlar göz ardı

edilirken yurttaĢlığın altı ısrarla çizilmiĢtir. Dolayısıyla Fransa‟nın göçmen

politikasında siyasal olarak tanımlanan yurttaĢlık, kültür özelindeki milliyet

karĢısında daima öncelikli bir yere sahip olagelmiĢtir. Almanya‟nın aksine, Fransa

yurttaĢ adaylarının asli yurttaĢlıklarından feragat etmesini talep etmemiĢtir.

YurttaĢlığa kabul koĢulları, Fransa‟da ikamet eden yabancıların asimilasyonu, ilgisi,

sevgisi ve sadakati varsayımına dayanmaktadır (Kaya, 2008: 35-73).

2002 ile 2005 arası dönem göçle ve iltica hakkı ile ilgili sınırlamaların artıĢının

devam ettiği yıllar olmuĢtur. YasadıĢı göçle mücadele kapsamında geliĢtirilen yeni

düzenlemelerle birlikte göçmenlerin entegrasyonu diğer Avrupa ülkelerinde olduğu

gibi popülerlik kazanmıĢtır. Fransa‟nın yasal temellerinin 1905 yılında laik değerler

üzerine inĢa edildiği vurgusuna atıfta bulunularak Eylül 2004‟ten itibaren dini

semboller okullarda yasaklanmıĢtır (Engler, 2005; aktaran Dernaç, 2005).

Dolayısıyla, göçmenler hâlâ Fransız ulusunun geleneksel siyasal değerleri içinde

asimile olmayı gerektiren evrensellik düĢüncesine tabi görünmektedirler.

Son olarak 2007 tarihinde yürürlüğe giren “Göçün Kontrolü, Uyum ve Ġlticaya

ĠliĢkin Yasa” ile aile birleĢimi kapsamında Fransa‟ya gelecek yabancılarla Kabul ve

Uyum sözleĢmesinin imzalanması, mali kaynaklarının kontrolü, vize alabilmeleri

için bulundukları ülkelerde uygulanacak dil ve kültür sınavı uygulaması gibi çeĢitli

kriterler getirilmiĢtir (Hesseling, 2009). Fransa‟nın ekonomik alanda gereksinim

duyduğu nitelikli göçmenler için bir çekim alanı haline getirilmesi, diğer yandan da

yasadıĢı göçle ödünsüz bir biçimde mücadele edilerek, bu kitlenin geri

püskürtülmesine dayanan bir strateji uygulamaya konulmuĢtur. Göçmenlere iliĢkin

politikanın bu yüzü Almanya ile benzerlik göstermektedir.

Fransa‟da en genel anlamıyla yabancı olma durumu vatandaĢlık ölçütü üzerinden

tanımlanmakta ve yasalara göre Fransa‟da yaĢayıp da Fransız vatandaĢı olmayan

herkes yabancı kabul edilmektedir. Ancak göçmenin aksine, yabancı statüsü ebedi

56

bir özellik olmaması hasebiyle eski vatandaĢlığını bırakıp Fransız vatandaĢlığına

geçen kiĢiler yabancı statüsünden çıkmaktadır. Göçmen ise hem vatandaĢlık hem de

doğum yeri üzerinden tanımlanmaktadır. 1991‟de BütünleĢme Yüksek Konseyinin

benimsediği tanıma göre göçmenler, Fransa‟da ikamet eden, ancak baĢka bir ülkede

yabancı olarak (yani Fransız vatandaĢı olmadan) doğan kiĢileri kapsamaktadır.

(DanıĢ ve Üstel, 2008: 10-11). Fransız asimilasyona dayalı entegrasyon modeli

yabancıların yeniden kültürlenmesine atıfta bulunmaktadır. Yeniden kültürlenme bu

açıdan “Fransız‟ım” anlamına gelmektedir (Kaya, 2008: 43).

1.4.3 Hollanda’nın Göçmen Politikası

Hollanda göçmen politikası ve Hollanda devletinin göçmenlere karĢı aldığı tavrın

görece toleranslı ve riyasız olduğu kabul edilir. Hollanda‟nın göçmenlere karĢı

toleranslı olduğu düĢüncesinin gerçekliği Hollanda‟nın her zaman için oldukça

kabarık ve heterojen göçmen nüfusa sahip olması düĢüncesine dayanır (Wesselingh,

2004). Diğer yandan Hollanda‟nın göçmenlere olan yaklaĢımının temelinde, 20.

yüzyılın baĢlarında farklı din ve ideolojilere mensup grupların aralarında anlaĢmaları

sonucu ortaya çıkan ve anayasada güvence altına alınan sütunlaĢma (verzuilen)

sistemi yatar. Bu sosyo-politik organizasyon sistemine göre, devlet dini ve ideolojik

grupları tanır ve onları eĢit Ģekilde destekler. Bu gruplar tarihi olarak Katolikler,

Protestanlar, Liberaller ve Sosyalistlerdir. Her bir dini-ideolojik grubun kendine ait

sağlık, eğitim, medya ve siyasi kurumları olabilir ve devlet bunları mali olarak

desteklemekle yükümlüdür ( Lijphart, 1968).

Hollanda‟da göçmen politikası günümüze kadar aslında zikzaklarla dolu bir rota

çizmiĢtir. Hollanda göçmen politikası, göçmen politikasının uygulanmaya baĢladığı

günlerden buyana radikal kırılmalarla ciddi anlamda değiĢikliğe uğramıĢ ve “çok

kültürlülük” bu süreç içinde sadece bir aĢama olarak kalmıĢtır (Entzinger, 2003).

Hollanda‟nın çok kültürlülüğünün gerçekten bilinçli olarak üretilen politikaların bir

sonucu mu yoksa çeĢitli geliĢmelere gayri ihtiyari ve geçici cevapların sonucu mu

olduğuna iliĢkin Ģüpheler bulunmaktadır (Vermeulen ve Penninx, 2000).

57

Göçmenlere karĢı Hollanda‟da resmi tutumun belirsiz olduğu söylenebilir. Bir

yandan göçmenlerin kendi yaĢam sitilleri ve Ģartları tanınırken diğer yandan da

göçmenlerin inisiyatifinin harekete geçirilmesi yönünde bir isteksizlik görülmektedir.

Sosyal ayrılıkçılık ve toplumsal uyumun zayıflayacağı yönünde bir korku vardır

(Gowricharn and Mungra, 1996: 126).

II. Dünya savaĢının ardından 1960 ve 1970‟lerde Hollanda göçmen politikasının ilk

aĢaması eğitim, sivil organizasyon ve sosyal çalıĢmaya vurgu yapmaktaydı. Göç

politikası çok kültürlü bir toplumda Hollandalı ev sahibi ülke vatandaĢları ile

göçmenler arasında eĢit fırsatlarla birlikte karĢılıklı adaptasyonu amaçlamıĢtır.

(Engbersen, 62; aktaran Main 2006). Örneğin Hollanda 1970 ve 1980‟lerde çok

kültürlü politika çerçevesinde devlet kontrolünde fakat göçmenlerin kendilerinin

örgütlediği farklı organizasyon ve yapıların kurulmasına izin vermiĢtir. (Casanova,

2009: 141). Bu çerçevede Almanya ve Fransa‟dan farklı bir özellik olarak Hollanda

göçmen politikası -en azından ilk aĢamasında- görece göçmenlere karĢı daha

toleranslı bir politika üretmiĢtir.

Paradoksal olarak 1970‟lerin sonuna kadar kendisini bir göç ülkesi olarak görmeyen

Hollanda Almanya ve Fransa‟ya benzer Ģekilde 1980 yılında göçmen iĢçilerin

kalıcılığını kabul ederek 1983 yılında yayınladığı notayla göçle ilgili politikasını

kamuoyuna açıklamıĢtır (Hammar, 1985: 63-65). Hükümetin göçmen politikasının

amacı, Hollanda‟da yaĢayan tüm azınlık gruplarının eĢit ve tam geliĢme imkânlarının

olduğu bir toplumun oluĢturulması Ģeklinde belirlenmiĢtir. Bunun temel amacı bir

yandan “süregelmekte olan göçün sınırlandırılması”, diğer tarafından da “azınlıkların

topluma entegre olmalarını sağlamaktır (Minderhedennota, 1983; aktaran Canatan,

2007). Bu çerçevede, Hollanda‟da entegrasyon politikası 1980‟li yıllarda naif bir

biçimde uygulanmıĢtır. Ve göçmenlere karĢı belirli dozda Almanya ve Fransa‟dan

kültürel anlamda daha toleranslı ve çok kültürlülüğe kısmen vurgu yapan bir politika

olsa da 1980‟lerdeki genel göçmen politikası (göçmen sınırlandırması ve Almanya

ve Fransa‟dan görece daha az vurgulu ve Hollanda‟nın çok kültürlülüğe dayalı genel

politikasından beslenen entegrasyon) kabaca Almanya ve Fransa‟yla yakın bir

düzlemdedir.

58

1994 yılında yürürlüğe giren yasa, 1983 yasasına göre çok kültürlülüğe daha az

vurgu yapan ve göçmenlerin entegrasyonunun gerekliliği üzerinde daha çok duran

bir göçmen politikası ortaya koyar. Diğer bir ifadeyle 1990‟lı yıllarda göçmen

politikası entegrasyon politikasına doğru hızlı bir kayma göstermektedir (Entzinger,

2003, 72).

1990‟ların ortalarına doğru, vatandaĢlık terimi moda sözcüktür ve göçmen politikası

Hollanda‟nın kendine özgü entegrasyon politikasından “evrenselci entegrasyon”

politikası ile yer değiĢtirmiĢtir. Göçmenler geliĢtirilen entegrasyon politikasından

hareketle aktif vatandaĢ olmaları için teĢvik edilmekte ve vatandaĢlığın sosyal

yükümlülüklerine vurgu yapılmaktadır. Bu çerçevede Hollanda hükümeti göçmenler

için çeĢitli kurslar düzenlemeye baĢlamıĢtır (Engbersen: 62; aktaran Main, 2006). Bu

göçmenlerin kültürüne yapılan vurgunun Fransa‟nın benimsediği göçmen

politikasında hayat bulan “vatandaĢlığa” doğru kayması anlamına gelmektedir. Bu

çerçevede politikacıların “etnik azınlıklar” teriminin yerine “göç eden” ve yeni

yaratılan bir kelime olan “allochtonen” (buraya ait olmayan-yabancı) kelimelerini

kullanmaya baĢladıkları görülür (Entzinger, 2003: 73). Göçmenleri bireyler ve

vatandaĢlar olarak ele almak çok kültürlülükten evrenselciliğe geçiĢin güçlü

sinyallerini vermektedir. Öncelikli amaç burada etnik gruptan bireylerin aktif

yurttaĢlığını gerçekleĢtirmektir. Dolayısıyla Hollanda, Almanya ve Fransa‟dan farklı

olarak kültürel farklılıkları daha çok dikkate alan çok kültürlülüğe dayalı entegrasyon

modelinden Fransız entegrasyon modeli olan evrenselci entegrasyon modeline doğru

bir kayma yaĢamıĢtır.

Bu kaymaya iĢaret eden bir baĢka gösterge ise 1990‟lı yılların ortalarından itibaren

göçmenlerin Hollanda değerlerine ve kültürüne adaptasyonu ve entegrasyonu iliĢkin

söylemin yükselmeye baĢlaması ve 1998 yılında yürürlüğe giren “inburgering” adlı

entegrasyon programıdır. Hollanda‟nın göçmen politikalarının değiĢiminin

baĢlamasının iĢaretini veren bu program Hollandaca kursları, Hollanda kurumları ve

değerlerinin eğitimi gibi çeĢitli kursları kapsamakta ve Hollanda dili, kültürü ve

değerlerini öğrenmeyi entegrasyonun ilk Ģartı olarak görmektedir. VatandaĢlığa

baĢvuru için kursları baĢarıyla tamamlama zorunluluğu getirilmiĢtir. Almanya

59

Hollanda‟nın ardından benzer bir entegrasyon politikasını geliĢtirmeye baĢlamıĢtır

(Euwals vd., 2007; Entzinger, 2003). Göçmenlerden kaynaklanan sosyal

problemlerin Hollandaca dil kursları, mesleki eğitimler Hollanda‟nın değerleri ve

kültürüne iliĢkin kurslar yoluyla Hollanda toplumuna göçmenlerin entegrasyonuna

yardım edilerek çözülebileceği düĢünülmüĢtür.

Bu yıllarda entegrasyon politikası, azınlıklara grup temelinden değil, birey temeline

dayanan bir yaklaĢımı esas almıĢtır. Entegrasyon politikası bireysel sorumluluklara

da vurgu yapan liberal bir eksende yeniden ĢekillendirilmiĢtir. Sürekli bir biçimde

yabancılara kendi sorumluluklarını hatırlatan siyasetçiler, azınlık örgütlerine verilen

mali yardımları keserek bu örgütlerin toplumsal rolünü de iyice azaltmıĢlardır

(Canatan, 2007: 168).

1990‟ların evrenselci entegrasyon politikasının 2000‟li yılların baĢından itibaren

daha çok asimilasyoncu politika modeline doğru evirildiği görülmektedir.

Entegrasyon politikası öncelikli olarak sosyo-ekonomik katılıma odaklanmıĢtı, yeni

politika ise Hollanda toplumu ile göçmenler arasındaki mesafeye odaklanmıĢtır

(Scholten, 2008: 86). Yeni göçmen politikası ulusal toplumsal bütünlük ve ulusal

kimliğe önceki yasalardan daha çok vurgusu olan bir politikayı içerir (Scholten,

2008: 88).

Main (2006)‟e göre; Hollanda Avrupa‟da göçmenlere karĢı en toleranslı politikalara

sahip, vatandaĢlık gereklilikleri görece en basit olan ülke idi. Hollanda vatandaĢlığı

göçmenler için son döneme kadar göreceli olarak kolay elde edilebilir bir

vatandaĢlıktı. Hollanda devleti etnik çeĢitliliği destekleyen çeĢitli etnik ve dini

oluĢumlara sponsorluk desteği veren ve okullarda göçmenlerin Arapça, Türkçe ve

Berberice gibi ana dillerinin konuĢulmasına izin veren bir göçmen politikasını

benimsemiĢti.

Son yıllarda Hollanda‟daki çeĢitli Ģiddet olayları doğru ya da yanlıĢ Ģekilde (örneğin

Pim Fortuyn‟ün katili ilk raporlarda “Ġslamcı radikal” olarak lanse edildi fakat

gerçekte bir hayvan hakları aktivisti olduğu ortaya çıktı, Theo Van Gogh‟un

öldürülmesi) göçmenlerden kaynaklandığı düĢüncesi ile Hollandalıların kültürlerinin

60

tehdit altında olduğu duygusunu perçinlemiĢ oldu. Bu çerçevede Hollandalı

politikacılar vatandaĢlık ve göçmenlik politikalarına kısıtlamalar getirmeye baĢladılar

(Main, 2006: 34).

11 Eylül olayları sonrasında genelde Avrupa‟da özelde ise Hollanda‟da Ġslam

karĢıtlığının yükseliĢinin göçmen politikalarına etkisinin kuĢku götürmez bir gerçek

olduğunu belirten van Bruinessen (2006) Hollanda‟daki çeĢitli olayların göçmenler

tarafından gerçekleĢtirilmesi ile Hollanda göçmen politikasının ciddi anlamda

değiĢimi arasında sıkı bir bağ olduğunu savunmaktadır (van Bruinessen, 2006).

Bunun en somut örneği, radyo ve televizyonlardaki programlara getirilen anadil

yasağıdır. 1970‟li yıllardan itibaren baĢlamıĢ olan Türkçe yayınlar sonraki yıllarda

daha da yaygınlaĢmıĢ ancak 11 Eylül sonrası bu yayınlar da islamofobia‟dan

paylarını almıĢlardır.

Hollanda, 2006 yılında yürürlüğe koyduğu uygulama ile tıpkı Almanya ve Fransa

gibi baĢta Türkiye olmak üzere Batılı olmayan ülkelerden evlenme gibi aile birleĢimi

çerçevesinde gelecek yabancılara, kendi ülkelerinde vatandaĢlık uyum sınavı adı

altında sınav koĢulunu getirmiĢtir. Kamuoyunda “evlilik sınavı” olarak da bilinen ve

bu sınavlarda baĢarılı olamayanların Hollanda‟ya giriĢine izin verilmemektedir

(Groenendijk, 2008: 5-9).

Hollanda‟nın kültürel ve dinsel çeĢitliliğe alıĢkın bir toplum olarak göçmenler

politikasındaki değiĢimi anlamak için göçmenlerin Hollanda için sorun olmaya

baĢlamasından çok önce Goudsblom‟un Hollanda toplumuna iliĢkin 1967‟de yaptığı

analizde ipuçlarını bulabiliriz. Goudslom'a göre (1967: 151) tolerans fikri düzen

kavramı ile eĢleĢtirilir. Bu yüzden farklı düĢünceler, yaĢam biçimleri ve dinler hâkim

sosyal düzene müdahil olmadığı sürece tolere edilir.

Hollanda‟nın ilk baĢlarda çok kültürlülüğe dayalı ve göçmenlere Almanya ve

Fransa‟ya nazaran çok daha toleranslı göç politikasından 1990‟lı yıllarda önce

evrenselci entegrasyon modeline, daha sonraki yıllarda (2000‟lerden günümüze) ise

kültürel farklılıklara karĢı toleransını yitirerek Fransa‟ya benzer asimilasyona

61

yaklaĢan bir entegrasyon adaptasyon modelinde yükselen bir göçmen politikasına

doğru kaydığı görülmektedir.

Avrupa‟da göç literatüründe Hollanda çok kültürlü, Fransa asimilasyoncu, Almanya

ise etnik temelli göçmen politikasından dolayı kısmi dıĢlayıcı göçmen politikalarıyla

tanımlanmıĢtır (Castles, 1997). 2000‟li yıllara gelindiğinde bu ideal-tip kategoriler

geçerliliğini yitirmeye baĢlamıĢtır. Çünkü Türk ve Müslüman göçmenlerin

entegrasyonunda yaĢanan baĢarısızlıklar, uluslararası siyasete etki eden çeĢitli

olaylar, her üç modelin de sorgulanmasına yol açmıĢtır. ġu halde bu üç ülkenin

göçmen politikaları arasındaki temel farklar ortadan kalkarak birbirleriyle

benzeĢmeye baĢlamıĢtır. Fakat Hollanda‟nın Almanya ve Fransa‟dan farklı olarak

tarihsel ve anayasal prensibi ve siyasi geleneği olan sütunlaĢma sisteminin göçmen

politikasındaki kısmi etkisinden bahsetmek mümkündür (Yükleyen, 2006).

62

BÖLÜM 2

KĠMLĠĞE KAVRAMSAL BAKIġ

Almanya, Fransa ve Hollanda‟ya kitlesel boyutta göçün gerçekleĢmesi, Türklerin ve

Avrupalıların farklı bir dünya ile karĢılaĢması anlamına gelmektedir. Türklerin

Türkiye‟den taĢıdığı değerler dünyası ile Almanya, Fransa ve Hollanda‟nın değerler

dünyası karĢılıklı olarak iletiĢime geçmiĢtir. Kalıcılığın kesinleĢmesi farklı dünyalar

arasındaki iletiĢimin bir “süreç” olarak devamına iĢaret etmektedir. Bu iletiĢim

sürecinden en çok etkilenen de kimlik olmuĢtur. Bu bölümde araĢtırmamızın

üçayağından (diğerleri diaspora ve sivil toplum kuruluĢlarıdır) birini oluĢturan

kimliğin ne anlama geldiği, kimliğin kurucu öğeleri ve kimliğin oluĢumu ve inĢasına

iliĢkin tanımların konumuzla iliĢkisi incelenecektir.

Kimlik sosyal bilimlerde oldukça karmaĢık ve merkezi bir konuma sahip

sorunsallardan biri olarak tanımlanmaktadır. Kimlik kavramının karmaĢıklığı ve

merkeziliği, kimliğin çok katmanlı anlamlarının çoğulluğu, kodların ve adlandırma

mekanizmalarının kapsamlılığından kaynaklanmaktadır. Kimlik kodlarının

çoğulluğu, kimlik yoluyla bireyleri adlandırma mekanizmalarının çok boyutluluğu ve

kimliğe yüklenen farklı anlamlar ve bu yolla üretilen farklı siyasal söylemler, kimlik

kavramı üzerinde kuramsal bir uzlaĢma olanağını zorlaĢtırmaktadır (Türkbağ, 2003;

Keyman, 2005; Bilgin, 2007).

Kimlik kavramı ilk olarak modern felsefede görülür. Daha sonra sırasıyla psikoloji,

sosyal psikoloji, antropoloji ve sosyoloji olmak üzere sosyal bilimlere 1940‟larda

girmiĢtir. Kültürel ÇalıĢmaların kimliği kendisine araĢtırma konusu edinmesi ile

birlikte antropoloji ve psikoloji alanlarının sınırlarını aĢarak, disiplinler arası

çalıĢmaların baĢat konularından biri haline gelmiĢ, 1980‟lerle birlikte ise uluslararası

politik geliĢmelerle önemi giderek artan bir çalıĢma alanı olmuĢtur (Brubaker ve

Cooper, 2000).

63

Kimlik, bireyin kendisinin ne ve nerede olduğunu açıklaması ve tanımlamasıdır

(Guibernau, 1997:126-127). Kimlik, bireysel ve toplumsal düzlemde kendimizin ne

olduğu ve durduğumuz yeri algılamamızla olduğu kadar, baĢkalarının bizi

algıladıkları ve konumlandırdıkları yer ile de doğrudan iliĢkilidir. Kimliksel

belirlenim, toplumsal ve psikolojik nedenlerle bireyin kendisinin ve baĢkalarının

özgün niteliklerinin farkında olmasıyla, yani, kendi kiĢisel ve toplumsal niteliklerinin

baĢka kiĢi ve toplumların niteliklerinden farklılığının bilincine varmasıyla kendi

olumsallığını üretmesi Ģeklinde ortaya çıkar. Bu anlamda kimlik sosyal olarak

üretilmiĢ ve sosyalleĢtirme yoluyla ferde aktarılmıĢ olan bir tür “bilgi” dir (Birkök,

1994: 66). Kim olduğumuz, nereden geldiğimizin bilgisinin bilincine sahip olmakla

eĢdeğer bir duruma tekabül eder. Kimlik daima “sen kimsin” sorusunun cevabıdır

(Taylor, 2005).

Kimlik, bireyin veya bir sosyal gurubun çeĢitli aidiyetlerini açıklayan, onun

tanınmasını sağlayan ve dıĢ gözlemle kavranabilen özellikleridir. Kimlik, insanın

potansiyeliyle birlikte zaman içinde değiĢen veya sabit kalan tüm vasıflarını ifade

etmektedir (Birkök, 1994: 64).

Kimlik ırk, etnik yapı, kültür, dil ve din temelinde bireylerin kendilerini tanımlaması

ve baĢkaları tarafından tanımlanmasıdır (Deng, 1995: 1). Kimlik bireyi diğer birey ve

gruplardan ayıran Ģeylere ve diğerleri ile neleri paylaĢtığına iliĢkindir. (Jenkins,

2004; Schwartz, 2001).

Tanımlardan da anlaĢıldığı üzere kimlik, bir kimsenin, bir grubun bireyselliğini,

diğer birey ve gruplardan ayırt edici temel özelliklerini oluĢturan, onun baĢkalarından

ayırt edilmesini ve kendini kendi olarak bilmesini sağlayan özelliğidir. Bu bağlamda

kimliğin temel fonksiyonu bireyi ya da grubu diğer birey veya gruplardan temel

özellikleri çerçevesinde ayırt etmesidir. Bunun için de bir taraftan bireyin veya

grubun kendisine has olan unsurlarını belirlerken, diğer taraftan kendi kimliğinin

dıĢında kalan/kalanlardan (kimliğinin ötekisinden) ayrıldığı noktaları da ortaya

koymaktadır. Diğer bir ifade ile kimlik bir tanımdır, insanın hem toplumsal hem de

psikolojik anlamda kendisinin “ne” ve “nerede” olduğunun açıklamasıdır. Birey,

64

kimliğine iliĢkin bir ifade serdettiğinde duruĢunu ve bakıĢını da belirtmiĢ olur; yani

katıldığı veya üyesi olduğu toplumsal iliĢkiler ağının bütünsel parçası içinde var olan

bir toplumsal özne olarak Ģekillenir.

2.1.1 Kimlik Kuramları

Kimlik kavramına yönelik kuramsal yaklaĢımlar Amerikan pragmatizmi geleneği

içinde çalıĢan sosyologların Erikson‟un ben kimliği kavramını 1960‟larda kimlik

biçiminde kısaltarak kullanmaya baĢlamasıyla geliĢmiĢ ve 1970‟lerde kullanımı

yaygınlaĢan kimlik kavramının Freud‟cu çizgideki psikanalitik yaklaĢım, G.H.

Mead‟in sembolik etkileĢimciliği, klasik ve yorumcu sosyolojiden beslenen bilgi

sosyolojisi geleneği dâhil yapısal iĢlevselcilik kuramının etkisindeki eleĢtirel

kuramlara kadar geniĢ bir yelpazede kullanılmaya baĢlamıĢtır (Suavi, 1998; Stryker,

2000; Birkök, 1994). AĢağıda çalıĢmamız açısından önemli olan sembolik etkileĢim,

sosyal kimlik ve kimlik inĢa kuramlarının kimliğe iliĢkin yaklaĢımları incelenecektir.

2.1.1.1 Sembolik EtkileĢim Kuramı

Kimliğe iliĢkin ortaya atılan en önemli kuramlardan birisi sembolik etkileĢim

kuramıdır. Bu kurama göre, sosyal dünyayı oluĢturan anlamların bütünsel olarak

toplum tarafından sosyal etkileĢimler yoluyla yaratılmakta olduğudur (Birkök, 1994:

96).

Sembolik etkileĢim kuramına göre, sosyal gerçeklik nesnelere ve bireylere verilen

anlamlar aracılığıyla yaratılmaktadır. Dolayısıyla, bireyler nesnelere, olgulara nesne

ve olgunun kendine içkin özelliklerini dikkate alarak değil, kendilerinde nesne ve

olguların karĢılık bulan anlamlarına göre tepkide bulunmaktadır. Bu çerçevede

anlamlar dünyası etkileĢim yoluyla geliĢtiğinden dil burada zorunlu olarak oldukça

temel bir rol ifa etmektedir. Diğer bir ifadeyle toplumsal gerçeklik etkileĢimlerin

toplamıyla yaratılmakta, bireyler kendilerine, davranıĢlarına ve diğerlerine sembolik

anlamlar yüklemekte ve bu anlamları etkileĢim yoluyla geliĢtirip aktarmaktadır.

65

Anlam ve sembollerin yaratılması sürecinde ise kimlik oluĢmaktadır (Blumer, 1969;

aktaran Balzacq, 2002).

Her farklı etkileĢim kimliğe farklı formlar ve anlamlar eklemekte, anlamların

bazılarını ise değiĢtirerek dönüĢtürmektedir. Kimliklerin anlamı bireye ve duruma

göre değiĢebilmektedir. Bu nedenle de kimlikler, durağan ve süreklileĢmiĢ bir

duruma değil, istikrarsız bir duruma tekabül etmektedir (Cote ve Levine, 2002).

Kimlikler bir anlamda kapalı adacıklar olarak değil toplumsal sembollerin akıĢkan

etkileĢimi aracılığıyla sürekli bir Ģekilde anlamlar üzerinden yaratılmaktadır. Diğer

bir ifade ile kimlik bir durum değil bir süreçtir.

Sembolik etkileĢim kuramının en önemli ismi Mead‟in kuramına göre toplumlar

insanın, iletiĢim amacıyla semboller kullanmak, kurallar ihdas etmek ve

davranıĢlarını diğer bireylerin beklentilerine göre ayarlayabilmek yetenekleri üzerine

kurulmuĢtur. Bütün bunlar insanda bulunan benlik adı verilen unsurun

geliĢtirilmesiyle meydana getirilir. Toplum tüm bu faaliyetlerin sürekli değiĢen bir

özetidir (Hess, 1988: 117). Kimliğin belirleyicisi olan benlik iki aĢamalı bir süreçtir.

“Ben” olarak kiĢi kendisinden haberlidir (kendisinin farkındadır) ve kendisini öteki

kimselerin tutumlarına göre etkiler. Böylece öznenin kendisini tanıması, kendisinin

öteki kiĢilerin tutumlarını öğrenmesi sonucu geliĢtirilmiĢ olan süreçler ağıdır (AĢkın,

2007: 214).

Kimliğin birbirinden farklı ve çok katmanlı anlamsal boyutlarının toplamı

bağlamında ele alınması gerektiği üzerinde duran sembolik etkileĢim kuramı, kimliği

toplumsal süreçlerin sonunda ortaya çıkan bir olgu olarak görür. Kimliğin bireye

içkin tarafı olan benlik kavramı toplumsal etkileĢimlerden ayrılmayacak kadar

toplumsaldır. Bu bağlamda kimlik, bireyin geniĢ bir kimliğin (toplumsal kimliğin)

içerisinde kendisini farklı bir birey olarak görmesinde gizlidir. Kimliği yaratan

toplumsal deneyimlerdir. Kimlik benliğin içsel ve dıĢsal tanımının etkileĢimidir.

Kimlik ancak toplumsal olarak var olabilir, çünkü tanımlama daima toplumsal

etkileĢimi gerektirir. Kimliğe iliĢkin düĢünmek toplum/cemaat ile birey, birey ile

66

toplum/cemaatin çifte iliĢkisini düĢünmek demektir (Jenkins 2004; Rembo, 2004:

34).

Sembolik etkileĢim kuramına göre, kimlik ve zihin toplumsalın gündelik yaĢamdaki

ürünleridir. Kimlik birey ekseninden tanımlanmaz çünkü kimlik sadece toplumsal

gruplar ekseninden hareketle söz konusu edilebilir. Bunun nedeni bireyin bizatihi

toplumsal yapıya ve toplumsal düzene ait olmasında gizlidir. (Swingewood, 1998).

Dolayısıyla kimlik farklı bir kültür olarak Avrupa‟da, Alman, Fransız ve Hollandalı

bireylerin oluĢturduğu toplumsallığın içinden biçimlenmektedir. Alman, Fransız ve

Hollandalının toplumsal tanımlamaları Türklerin kimliğinde belirli oranda rol

oynarken, Türklerin Alman, Fransız ve Hollandalıya iliĢkin tanımlamaları ve

sembolik anlamlar dünyası da Türk kimliğinin oluĢumuna katkı sunmaktadır.

Türkiye‟de bireylerin toplumsal kabul görmüĢ değerler üzerinden kimlik oluĢumu bir

dikkati gerektirmezken, Avrupa‟da farklılıklar üzerinden iĢleyen sembolik

etkileĢimin anlamlar dünyası kimliğin ve kimliğe iliĢkin unsurların hem dikkat

çekmesini, hem de bu dikkate Türklerin ve Avrupalıların karĢılıklı olarak

odaklanarak sembolik etkileĢimin bir tür mücadele alanı olmasını sağlamaktadır.

2.1.1.2 Sosyal Kimlik Kuramı

Ġnsanların kendilerini ve diğerlerini milliyet, din, etnik köken, cinsiyet, yaĢ, meslek

ve örgütsel üyelik gibi sosyal kategorilere göre sınıflama eğilimi, sosyal kimlik

kuramı çerçevesinde ele alınmaktadır. AraĢtırmalar insanların, diğerlerini

kategorileĢtirme sürecinde en çok, en belirgin veya en ayırıcı olan kategorilere (ırk,

cinsiyet, değerler ya da inançlar gibi) odaklanma eğiliminde olduklarını

göstermektedir (Mannix ve Neale, 2005: 41).

Batı Avrupa ülkelerinde Türkler toplumsal bir kategori olarak ele alınacak düzeyde

bir nüfusa ulaĢmıĢlardır. Dolayısıyla grup kategorileri arasındaki etkileĢimi ve

karĢılıklılık üzerinden kimliği açıklamaya çalıĢan sosyal kimlik kuramı diasporada

kimliğin grup farklılıkları üzerinden kurgulanmasını açıklamakta faydalı olacaktır.

67

Çünkü Almanya, Fransa ve Hollanda‟da Türk kimliği Alman Fransız ve Hollandalı

olarak çoğunluğu oluĢturan toplumsal bütünlüğün içinde ve karĢısında Türk grubu,

cemaati, toplumu olarak ifadesini bulmakta ve oluĢturulmaktadır. Sivil toplum

kuruluĢları gruplar arası sosyal etkileĢim dinamiklerinin kimliği biçimlendirme

etkisine karĢı bir atakla Türk kimliğini din ve dil üzerinden sürdürmeye çalıĢarak

müdahil olmaktadırlar. Dolayısıyla gruplar arası dinamikleri açıklayan sosyal kimlik

kuramı dördüncü ve beĢinci bölümde detaylandırılacak olan Alman-Türk, Fransız-

Türk ve Hollandalı-Türk iliĢkisine sivil toplum kuruluĢlarının müdahalesini

anlamada oldukça elveriĢli bir tanım sunmaktadır.

Henri Tajfel ve John Turner tarafından geliĢtirilmiĢ olan sosyal kimlik kuramı, grup

üyeliği, grup süreçlerini ve gruplar arası iliĢkileri ele alan bir kuramdır (Hogg, 1996:

88). Tajfel'e göre (1982: 2), sosyal kimlik, bireyin benlik algısının, bir sosyal gruba

ya da gruplara üyeliğine iliĢkin bilgisinden ve bu üyeliğe yüklediği değerden ve

duygusal anlamlılıktan kaynaklanan parçasıdır. Sosyal kimlik, kimliğin kiĢiler arası

düzeydeki ifadesidir. Sosyal kimlik; benliğimizin, belirli bir sosyal gruba ait

olduğumuz hakkındaki bilgi veya bilincimize dayanan kısmıdır. Bu bilinç veya

bilgiler, söz konusu gruba aidiyete iliĢkin bir takım duygular ve değer atıflarıyla

birlikte bulunur (Bilgin, 2007: 3).

Bireyler, kendilerini üyesi oldukları sosyal grubu dikkate alarak tanımlar ve

değerlendirirler, kendilerini sınıflandırırlar (Turner, 1987: 30). Bu sınıflandırma

sonunda da kendilerini koydukları, yerleĢtirdikleri grupla özdeĢleĢirler. Bu

özdeĢleĢme sonunda sosyal kimlikleri oluĢur. Sivil toplum kuruluĢları Avrupa‟da

Türkler arasında gruplaĢmayı sağlayan temel ve tek yapıdır. Bu çerçevede sosyal

kimliğin oluĢumunda Türkler arasında grupsal özdeĢleĢmeyi sağlamakta ve bu

özdeĢleĢme yoluyla kimliğin devamlılığına olanak sunabilmektedir.

Tajfel ve Turner (1986) sosyal kategorileĢtirmeyi, insanların kendilerini de dâhil

ettikleri bir iç grup ve karĢılarına aldıkları bir dıĢ grup veya biz ve onlar kategorileri

yaratarak sosyal çevrenin düzenlenmesi Ģeklinde kavramsallaĢtırmıĢlardır. Sosyal

çevredeki diğer gruplar, bireye, kendi grubunun konumunu değerlendirmesi için bir

68

temel oluĢturur. Üyesi olunan grubun konumu, benzeri diğer gruplarla yapılan sosyal

karĢılaĢtırma (iç gurup/ dıĢ-gurup karĢılaĢtırması) sonucu belirlenir (Turner, 1975:

30). Böylece kategorileĢtirme sayesinde birey, diğerlerinden farklılığını ve hatta daha

iyi olduğunu anlama, yani olumlu bir sosyal kimlik oluĢturma peĢindedir. Buradan

hareketle her grubun baĢka bir grup karĢısında, baĢka bir gruba rağmen ve baĢka bir

grupla birlikte var olduğunu, bireyin kimliğinin Ģekillenmesinin de sadece bir grup

içerisinde Ģekillenmediğini söylemek durumundayız. Ayrıca bir grup tek baĢına var

olmadığı gibi grup aidiyetinden kaynaklanan sosyal kimlik de sırf bir grup

içerisindeki iliĢkilere göre Ģekillenmemektedir (PerĢembe, 2005: 34).

Ġnsanlar, olumlu bir sosyal kimlik edinmek ve benlik saygılarını yükseltmek için bu

sosyal karĢılaĢtırmayı gerçekleĢtirirken, kendi gruplarını kayırarak algılama ve diğer

grubu da küçümseme yönünde bir yanlılık gösterirler, bu sürece iç grup kayırmacılığı

adı verilir (Doosje ve Ellemers, 1997: 70).

Tajfel bireysel kimliği bireysel kimlik (self identity) ve sosyal kimlik (social identity)

olarak ikiye ayırır ve bunların karĢılıklı olarak birbirleriyle iletiĢim içinde

olduğundan bahseder; bireysel kimlik, fiziksel, zihinsel vs. unsurları, sosyal kimlik

ise milliyet, sınıf, cinsiyet ve din gibi unsurları içine alır. Ancak bunlar birbirleri ile

sürekli etkileĢim halinde bulunur (Turner ve Gilles, 1984: 39). Bu çerçevede kimlik,

grupla bireyin içi çeliğinde tezahür etmektedir. Birey ait olduğu grupla birlikte var

olur, birey baĢlı baĢına bir kimliğin sahibi olmaktan öte grubun kimliği içinde var

olabilen bir kimliğe sahiptir. Diğer bir ifadeyle bireyin kimliği grubun kimliğidir ve

grubun kimliği bireyin kimliğidir. Bu anlamda sosyal kimlik kuramı, bireyi kendini

tanımladığı grubun dıĢında var olan bir Ģey olarak ele almaktan öte grubun bir

parçası olarak tanımlar (Hogg ve Abrams, 1990: 35).

Birey üzerindeki grubun etkisi oldukça baskındır. Bu durum bireyin benliğinin ait

olduğu gruplara bağlı olarak Ģekillenmesinde de kendini gösterir. Bireyin kimliğine

iliĢkin sorulara birey tarafından verilen cevapların neredeyse tamamı ya da önemli

bölümü bireyin ait olduğu sosyal gruplara atıfta bulunur. Birey kendisini ait olduğu

bir grubun üyesi addeder veya kendini bir grubun karĢısında hisseder (Deaux, 1993:

69

4). Dolayısıyla gruba aitlik durumu olarak kolektif kimlik ortaya çıkar. Bu anlamda

kolektif kimlik sosyal kimliğin topluluk düzlemindeki ifadesidir (Bilgin, 2007: 33).

Gordon‟a göre, bireyin toplumun farklı düzlem ve tabakalaĢmalarında her toplumsal

grup ve tabakaların kendisine ait kültürel kodları ve mevcut normlarının sınırları

içerisinde geniĢ ve farklılaĢmıĢ iliĢkileri vardır. Söz konusu farklı toplumsal

düzlemler ve bu toplumsallığın birbirinden farklı norm ve kodları bireyin

iliĢkilerinde farklılaĢmayı zorunlu kılar. Bu durum bireyin birbirinden farklı

iliĢkilerinde farklı görünümlere sahip olmasının önünü açar ve farklı kimliklere sahip

olmasına imkân sağlar. Dolayısıyla birey her farklı düzlemde ayrı bir kimliğe ya da

kimliğinin faklı bir yanına göndermede bulunur. Bu kimliklerin birlikteliği, ya da

kimliğinin farklı tezahürlerinin toplamı bireyin sosyal kimliğini ortaya çıkartır ve

oluĢturur. Sosyal kimlik, bireyin kendisinin ait olduğu grubun özellikleri ile diğer

farklı gruplardan ayıran bireysel özelliklerinin birleĢimi ile temsil edilmektedir. Yani

sosyal kimlik, bireyin kimliğinin toplumsal iletiĢim alanındaki düzlemde ifadesidir

(Gordon, 1968; aktaran Birkök: 1994).

Sosyal kimlik kuramı bu anlamda bireyin -kendine içkin özellikleri ve kiĢisel

farklılıkları üzerine vurgu yapmakla beraber- aynı gruba üye olmanın ya da

sosyalleĢme ile birlikte bireyi sosyal bir grubun üyesi, belirli bir sosyal yapı ya da

belirli bir kültürel kodlar silsilesinin üyesi olarak bireyin ve grubun incelenmesini

imkân dâhiline getirir.

2.1.1.3 Kimliğin ĠnĢası Kuramı

Sosyal Bilimlerde kimliğe iliĢkin erken dönem incelemelerde kimliklerin sabit

durağan ve verili bir biçimde bireylerde var olduğu düĢüncesi savunulurken

günümüzde post modern düĢüncenin de etkisiyle artık toplumu oluĢturan bireylerin

kimliklerinin de sürekli inĢa edilen/inĢa olan, bölünen, parçalanan ve yeniden bir

araya gelen yapı/süreç olduğu ifade edilmektedir. Bu bağlamda kimlik süreklilik

halinde bir oluĢu ifade eder. Kimlik doğuĢtan gelmez, aksine toplumdaki kurumlar

ile bireylerin devamlı etkileĢimi sonucu oluĢur. Kimlik toplumsal iliĢkiler, bireyi

70

saran kurumlar ve toplumsallığın farklı tezahürleri, söylemler ve anlatılar aracılığıyla

sürekli üretilir ve inĢa edilir (Sarup, 1996: 6). Almanya, Fransa ve Hollanda‟da

Türklerin kurmuĢ olduğu sivil toplum kuruluĢları sosyal kimlik kuramında iĢaret

edildiği üzere grupsal bir dinamiği oluĢturarak Türk toplumunu/grubunun kimliğini

kolektif bir birliktelik temelinde söylemler ve faaliyetler aracılığıyla inĢa

etmektedirler.

Barth, kimliğin hem bireyin kendi çabalarıyla oluĢturulduğu hem de diğerleri (birey,

grup ve toplumsal yapı ve kültürel kodlar) tarafından inĢa edildiğini vurgulayan

erken dönem teorisyenlerden biridir. Barth‟a göre içsel (bireyin kendini görüĢ biçimi)

ve dıĢsal (baĢkalarının bireyi görüĢ biçimi) görüĢler bireyin kendini tanımlaması ve

ötekilerin bireyi tanımlaması sürecinin karĢılıklı iletiĢimin sonucudur ( Nagel, 1998:

240). Bu karĢılıklı iletiĢim bireyin kimliğini sürekli gözden geçirmesini ve iletiĢimin

biçimi ve çerçevesi zemininde kimliğin biteviye inĢasını doğurur. Bu anlamda sivil

toplum kuruluĢlarının kimliğin inĢasında bir diğer fonksiyonu ortaya çıkmaktadır.

Bir tür kimlik aynası iĢlevi görmektedir. Bu yapılar; farklı bir kimliğin egemen

olduğu Alman, Fransız ve Hollanda toplumunda gündelik yoğunluğun içinde

kimliğin unutuluĢuna yönelik bir tür hatırlatma görevi görmektedir.

Barth‟a benzer Ģekilde fakat Barth‟ın kuramını daha ileriye taĢıyarak, Melucci

kimlik kavramının üç kriteri içerdiğini ifade eder: Süreklilik; bir öznenin ya da

nesnenin zaman içindeki sürekliliği, birlik; bir öznenin ya da nesnenin sınırlarını

kuran ve diğerlerinden ayrılmasına izin veren birlik nosyonu, iliĢkiler sistemi; bu iki

öğenin özdeĢ olarak tanınabileceği bir iliĢki. Bu doğrultuda Melucci, kimliğin bir

„Ģey‟ olarak değil, daha ziyade „bir iliĢkiler ve temsiller sistemi‟ olarak görülmesi

gerektiğini savunur (Melucci, 1982; aktaran Schlesinger, 1994: 262). Bu çerçevede,

kimlik, birey ve bireyin dıĢındaki bireyler ve toplum arasındaki etkileĢim içerisinde

inĢa edilir. Kimlik farklı gruplar ve toplumla ve onların sunduğu kimliklerle

gerçekleĢtirilen sürekli diyaloglar içerisinde oluĢturulur ve geliĢtirilir. Bu

kavramsallaĢtırmada kimlik kiĢisel (iç dünya) ve toplumsal dünya (dıĢ dünya)

arasındaki boĢluğu doldurur (Hall, 1992: 276).

71

Kimliğin üretimi ve inĢa süreci oldukça karmaĢık bir süreçtir. Birey kimliğini

tanımlarken dıĢarıda bıraktığı ve kimliğine dâhil ettiği Ģeylere iliĢkin pek çok

olasılığı gözden geçirmek zorundadır. Çünkü kimliğin içerdiği tüm unsurların

toplamıyla bir toplumsal grubun içine dâhil olur ve kimliğin dıĢarıda bıraktığı

Ģeylerle yine bir toplumsal grubun dıĢında kalır. Kimliğine iliĢkin bireyin kavrayıĢı

çevresi ile kurduğu iletiĢimle Ģekillenir, çevreden hem kimliğinin kapsadığı içerisi

hem de kimliğinin dıĢında kaldığı dıĢarısı tarafından gönderilen mesajlarla Ģekillenir.

Diğer bir ifadeyle kimlik kiĢinin kendisi, kimliğinin içinde bulunduğu yer (içerisi) ve

kimliğinin dıĢladığı yer(dıĢarı) tarafından diyalojik bir Ģekilde sürekli inĢa edilir.

Kimliğin inĢa edildiğinin ifade edilmesi kimliğin süreklilik içinde kurgulandığının da

ifadesidir. Kimliğin kurgulanması çeĢitli toplumsal süreçler içinde bireyin ya da

grubun kimliğe iliĢkin “anlatı” ve “söylemler” aracılığıyla sürekli olarak gündelik

hayatın içindeki pratikler aracılığıyla gerçekleĢir (Bamberg vd., 2011: 178). Birey

gündelik yaĢamın içinde sürekli olarak değiĢime maruz kalır ve bu değiĢim bireyin

“kim olduğuna iliĢkin algısını” da sürekli dönüĢtürür. Bireyin kimliği, sürekli olarak

tekrar tekrar tanımlanarak gündelik yaĢamın pratikleri ve kurumları ile inĢa edilir.

Kimliğin inĢasında gramatik ve linguistik anlamda dil merkezi bir role sahip

olmasına karĢın kimliği inĢa eden ve sürekli olarak kurgulayan bir araç olarak yeterli

değildir. Burada toplumsal yapılar, kültürel kodlar ve sembollerin tümü “anlatı” ve

söylemin” “dili” olarak iĢlev görür. Bu anlamda kültürün maddi unsurları ve

toplumsal uzantıları kimliğin haritalandırılması ve temsilinde temel bir görev üstlenir

(Woodward, 2002). Birey kendisini içinde hissettiği ya da aidiyet duygusu ile

kendisini iliĢikte duyumsadığı grup/toplumla kendi kimliğinin sağlamasını yaparken,

o grubun gündelik yaĢam pratikleri, anlatıları, dünya görüĢü, kültürel ve toplumsal

değerlerinin oluĢturduğu “söylem”, “anlatı” ve “kodlar” tarafından da bireyin

kimliğinin inĢası sağlanır.

72

2.1.2 Kimlik ve Aidiyet

Bir Ģeye aitlik durumu, ilgili bulunma ve bir ailenin, grubun, cemaatin, sınıfın,

toplumun üyesi olmak anlamlarına gelen aidiyet kavramı karmaĢık ve çok katmanlı,

sürekli ve değiĢen, dinamik bir olgudur (Yuval-Davis, 2008: 154). Aidiyetin çok

katmanlı ve dinamik yapısı bireylerin çeĢitli toplumsal yapı ve düzlemlerde farklı

Ģekilde aidiyetlikler deneyimleme durumlarının çoğulluğuna iĢaret eder. Örneğin

aile, kabile, etnik grup, cemaat, millet, din ve medeniyet en çok bilinen ve sosyal

bilimlerde incelenen aidiyet çeĢitleri olarak dikkat çekmektedir.

Kimlik, bireye dair hem öznel hem de toplumsal bağlamda “kimlerden” olduğuna

iliĢkin bir bilgi meselesi ise “kimlerden” olmadığında iliĢkin de dolaysız olarak bir

duruma iĢaret etmektedir. Dahası bireyin kim olduğunun bilgisine kimlere karĢı

olduğunun bilgisi ile ulaĢılabilir (Kayan, 2007: 18). Burada söz konusu olan durum,

kimliğin belirleniminde bireyin kendisini kimlerle birlikte tanımladığı ya da bir

baĢka ifade ile kimliğini oluĢturan bütünün bir parçası olarak “nereye” ait olduğudur.

Bir baĢka ifade ile kimlik bir tür aidiyet durumudur. Kimlik bu anlamda aidiyet

üzerinden inĢa edilir, oluĢturulur ve aidiyet üzerinden varlığını diğer kimlikler

arasında meĢrulaĢtırır. Kimlik; siyasî, dinî, aile soyuna dair, meslekî ve sosyal

aidiyetleri yansıtır.

ÖzdeĢleĢme yani kimlik inĢa etme (aidiyet ve iliĢki inĢası) süreci olan sosyalleĢme

sürecinin baĢında bireyin ilk etkileĢimi, içine doğduğu ilk aidiyet grubu ile

gerçekleĢir. Burada birey iradesi dıĢında gerçekleĢen bir durum olarak belirli bir

aileye, bir dine, bir toplumsal gruba, bir sosyal tabakaya, bir dile doğar. Ġçine

doğulan bu birincil aidiyet grubu, bu grubun sahip olduğu kimlikler bireye iradesi

dıĢında ilk kimlikler olarak kazandırılır. Buna kısaca kimlik bagajı (identity luggage)

diyebiliriz. SosyalleĢmenin ikinci aĢamasında ise birey dâhil olmak istediği referans

gruplarının değer ve normlarını özümseyerek, bu gruplarla arasında bir tür aidiyet

iliĢkisi oluĢturarak kimliğini inĢa eder. Sonradan referans gruplarıyla aidiyet bağı

73

üzerinden kazanılan bu kimliklere de kazanılan kimlikler denir. BaĢka bir ülkeye

göçle kazanılan yeni hemĢerilik kimlikleri, dernek üyeliği bu kimliklere örnektir

(Çağatay, 1996: 14).

Sosyal kimlik kuramında belirtildiği üzere birey kimliğini içine alan daha geniĢ

kapsamlı bir grubun içinden tanımlar. Kimliğini tanımlamaya baĢladığı nokta aslında

bir toplumsal gruba, yapıya, değerler sistemine ait olduğunun bilincine vardığı

yerdir. Aidiyet bu anlamda kimliğin kökensellik durumuna karĢılık gelir. Aidiyet

kimliğin hem göndermede bulunduğu bireysel ve toplumsal gösterge hem de

kimliğin dayandığı ve oluĢturulduğu kökensel temeldir. Birey bir toplumsal grupla

yaĢadığı aidiyet deneyimi ile birlikte ancak kimliğinin sonuçları olan davranıĢ

kalıpları ve kültürel kodları gerçekleĢtirebilir. Sabit bir grup bütün üyelerinde

kolektif/benzer kimlikler oluĢturarak “biz” duygusunu sağlar. Grupla aidiyet

üzerinden gerçekleĢtirdiği özdeĢim bireyin kendilik saygısını arttırır ve olumlu bir

kimlik duygusunun temelini oluĢturur. Grubun değer ve normları, üyelerin

davranıĢları için önemli bir isteklendirme aracı olarak iĢlev görür (Tajfel ve Turner,

1986).

Ġnsanlar özellikle toplumsal bağlamda kendilerini ifade etme alanlarının sınırlılığıyla

iliĢkili olarak kimliklerine göndermede bulunacak bir köken arayıĢına ihtiyaç

duymaktadır. Toplumsal bağlamda kendilerini konumlandırma ihtiyacına dayanan bu

kimliksel köken arayıĢı, nereden gelindiğine dair bir toprak arayıĢı, bir dil arayıĢı ve

hatta bu dilin kullanımı ve toplumun tarihsel kökenlerine yönelik bir tarih inĢası

olarak ortaya çıkar. Bu arayıĢ, siyasal alanda, karĢı-kimliksel ifade alanları bulma

Ģeklinde kendini ortaya koymaktadır (Hall, 1998: 76). Bireyin ya da grubun kimliğin

kökenselliğine doğru yol alma arzusu aidiyetin sağlamasını sürekli olarak

gerçekleĢtirme durumu olarak belirginleĢir.

KiĢilerin kimlikleri anlamlı bir biçimde ait oldukları toplumsal grupların üyelikleri

sayesinde Ģekillenir. Çünkü bireyler sıkı bir Ģekilde hissettikleri aidiyet duygusu ile

grup içinde olumlu bir biçimde yer almakta veya yer aldıklarını düĢünmektedir ve bu

aidiyet duygusu dıĢarıdaki diğer kimlik gruplarına göre bireyin kendini olumlu

74

hissetmesine imkân sağlamaktadır. Örneğin milliyet, sınıf, din, meslek birer sosyal

kotegorizasyondur, kendilerini aynı kategoriye aidiyetlik duygusu ile dâhil edenler

ya da aynı kategoride hissedenler, aynı kategori ile belirlenmiĢ sosyal grubun

üyesidir. Burada sosyal gurubun karĢılığı bir ya da daha çok bireyin ortak bir sosyal

kimlik tanımlamasını paylaĢtığı ya da bu bireylerin kendilerini aynı sosyal

kategorinin üyeleri olarak algıladıkları yerdir. Bu iki temel özellik kimliğin iki temel

önermesini oluĢturur. Buna göre kimlik ve grup aidiyeti, bir kimsenin ait olduğu

sosyal grubun karakteristiğini tanımlaması ile ilgilidir (Abrams, 1998: 7). Bu

anlamda aidiyet bireyin kimliği ile parçası olduğu grubun özellikleri ile bireyin bu

özellikleri içselleĢtirmiĢ olmasının hem bir Ģartı hem de bir sonucu olarak

belirginleĢir.

Bireyin sahip olduğu aidiyetlerin tümü, her halükarda aynı derecede önem

taĢımamaktadır; fakat hiçbir aidiyet de tam olarak anlamsız kabul edilmemektedir.

Çünkü kimlik çok çeĢitli aidiyetlerden oluĢmasına rağmen gerçekte birey onu bir

bütün olarak yaĢamakta ve bireyin aidiyetlerinden bir tanesine dahi müdahale edilse

bütün bir kimlik bu durumdan etkilenmektedir. Bu bütünlüğe rağmen bireyin sahip

olduğu aidiyetlerden bazılarının ihtiyaca ve duruma göre öteki aidiyetlerden daha

önemli bir hale gelebileceği de bilinmektedir. Ayrıca birey böyle bir durumla

karĢılaĢtığında, ön plana çıkan aidiyetinin, çoğu zaman en fazla saldırıya uğrayan

aidiyet olduğu görülmektedir. Örneğin, birey inancının tehdit altında olduğunu

hissettiği takdirde, bütün kimliklerini özetler gibi görünen Ģey dinsel aidiyet olarak

ortaya çıkmaktadır (Belek, 2006: 6). Avrupa‟da Türk diasporasının en yoğun olarak

saldırıyı hissettiği alanların baĢında dil ve dinsel aidiyetler gelmektedir. Almanya,

Fransa ve Hollanda toplumu ile temel farklılıklar yaĢam biçiminde ve algısında

belirginleĢmektedir. Din yaĢam biçimi ve algısını belirleyen temel değer olması

nedeniyle Hıristiyan ve seküler kimliği ile Müslüman kimliğinin farklı sonuçlar

doğurması egemen kültürde Müslüman Türk kimliğine yönelik bir tehdit olarak

algılanmaktadır. Batı Avrupa‟da hem kimliğin son derece önemli bir unsur olarak

üzerine düĢülmesi, hem de kimliksel bir strateji olarak sivil toplum kuruluĢlarının

çoğunluğunun dini temelli olmasının nedeni Müslüman kimliğinin siyasi ve

75

toplumsal tehdit çemberinde kuĢatılmıĢ olduğu hissi ve Müslüman kimliğinin pratiğe

dökülmesi için Almanya, Fransa ve Hollanda tarafından tahsis edilmeyen alanın

yaratılması çabasıdır.

2.1.3 Ötekiyle KarĢılanmanın Bir Tezahürü Olarak Kimlik

Kimliğin ortaya çıkmasında “öteki” belirleyici rollere sahiptir. BütünleĢme ve

farklılık, insanın varoluĢsal bir eğilimidir ve dolayısıyla kimlik bu iki unsuru aynı

anda içinde barındırır (Stevens, 1996: 20).

Kimliğin oluĢması, daima “biz”in yaratılmasını gerektirir. Burada insan

topluluklarında sosyal bağın tesisi, oluĢturucu bir dıĢ alanın belirlenmesine bağlıdır.

Yani, “biz”in yaratılması, “öteki”nin icadını gerektirmektedir. Kimliğin temel

bileĢenlerinden biri olan aidiyet duygusu, “biz”in tanımlanmasında ortak noktaları

belirlerken, diğer yandan bizim dıĢımızdakileri de yani “öteki”leri de belirler

(Bauman, 1999).

Kimlik kurulumu “özne” ile “ötekiler” arasındaki farkları saptamayı, öznenin aidiyet

kurduğu toplumsal grup, cemaat ile toplumsal çevresi arasında ayırıcı özelliklerin

vurgulandığı kesin çizgiler koymayı gerektirir (Straaten, 1991).

Öznellik bilincinin sahibi varlık olarak insan benliğini en iyi biçimde diğer/öteki

benliklerden farklılıkların toplamıyla ortaya koyuyorsa, kültürel, dilsel ve dinsel

kodlarda da kendi dıĢındaki diğer kültürel kodların farklarıyla, ayrıldıkları noktalarla

kendilerini ortaya koyarlar. Dolayısıyla kimlik toplumsal gruplar tarafından önceden

kabul edilmiĢ bir dizi “biz” ve “öteki” arasında belirginleĢen farklılıkla iliĢkisi

üzerinden oluĢturulur. Bu farklılıklar kimliğin varlığı için hayati önem taĢır. Eğer

onlar farklılık olarak birlikte var olmasaydı kimlik de onlardan farkı sayesinde ve

kendi sağlamlığı içinde var olmazdı (Connolly, 1995: 92).

Kimlik inĢası iki farklı zemin çerçevesinde Ģekillenmektedir. Birinci halde ben/biz,

sizden farklıyım söylemi, ikinci halde ise sen/siz bizden farklısınız söylemidir

(Bilgin, 2007: 33). Bu anlamda bir birey veya grubun, diğer birey veya gruplardan

76

farklılaĢan özelliklerinin bütünü Ģeklinde tanımlanabilen kimlik, sürekli olarak bir

diğerine/ötekine ihtiyaç duyar ve “öteki”ne göre kurgulanır. BaĢka bir deyiĢle kimlik

diğerinden, ötekinden dolayımlanarak gerçekliğin dünyasında kendine yer bulur

(Bilgin, 2003: 199). Kimliğin varoluĢ koĢulu ötekidir. Öteki, kimliğin ve özellikle de

bireyin belirli bir toplumsal gruba ve cemaate ait oluĢuna iliĢkin sosyal ve kolektif

kimliğinin inĢa edilmesi/yaratılması için zorunluluktur. Nitekim yabancılar, ötekiler,

dıĢarıdakiler olmadan içerdekilerin de tanımlanması imkânsız hale gelir. Kimliğin

“ben” ile “öteki” arasındaki bağımlılığını “diyalojik sistem”in teorisyeni Bakhtin;

diğerleri olmazsa kendim olamam; karĢılıklı yansıma ve karĢılıklı kabul içerisinde-

baĢkasını kendimde yoklayarak kendimi baĢkasında bulmalıyım- (Bakhtin, 1984:

287) Ģeklinde özetler.

“Öteki” aynı zamanda farklılığın bilincine varılmasına da neden olur. Bu yönüyle

“öteki”, varlığıyla potansiyel bir tehdit ve çatıĢma olarak kimliğin kendini

keĢfetmesini sağlar (Bostancı, 1999). “Öteki”nin varlığı “biz” için bir tehdit

oluĢturmaya baĢladığı anda kimliklerin farklılığına iliĢkin bilinç düzeyinde bir

farkındalık oluĢmaya baĢlamıĢ demektir. Avrupa‟da sivil toplum kuruluĢlarının

yoğun olarak kurulmaya baĢladığı dönem aile birleĢiminin baĢladığı döneme denk

düĢmektedir. Bunun anlamı Türkiye‟den çocukların Almanya, Fransa ve Hollanda‟ya

getirilmesi demektir. Çocukların Avrupa‟da “öteki” ile birlikte yetiĢmesi “biz” yani

“Türkler” için kimliğe iliĢkin bir tehdit oluĢturmaya baĢladığı düĢüncesini

yaratmıĢtır. Tam da bu dönemde sivil toplum kuruluĢları örgütlenmeye baĢlamıĢtır.

Kimliğin öteki üzerinden tanımlanıĢı ve ötekiyle dolayımsız iliĢkisini Hall (1998: 71-

72); “KiĢinin içindekine ait olan öteki‟dir. KiĢinin durduğu yerden bilebileceği

yalnızca ötekidir. Ben, öteki‟nin bakıĢında yazılıdır. Ve bu, içerisi ve dıĢarısı

arasındaki, ait olanlarla olmayanlar arasındaki, tarihleri yazılı olanlarla bağımlı ve

konuĢulamayan bir tarihe sahip olanlar arasındaki sınırları alaĢağı eden bir anlayıĢtır.

Söylemin bu ikiliği, öteki‟nin ben‟e bir gereksinimi, kimliğin ötekinin bakıĢındaki bu

yazılımı, kendi dillendiriĢini büyük ölçüde verili bir metnin menzili içinde bulur,

kimlik bir süreç olarak, bir anlatı olarak ve bir söylem olarak daima ötekinin

konumundan anlatılır” Ģeklinde ifade eder.

77

2.1.4 Kimliğin Temel Unsurları ve Tezahürleri: Dil ve Din Ekseninde Kimlik

Felsefeden psikolojiye, edebiyattan antropolojiye varıncaya kadar sosyal bilimlerin

neredeyse tamamında dilin kiĢinin kendini varlık dünyasına ifade etme mahrecine

önemli göndermeler yapılır. Çünkü dilin evreni içinden insan dilin sınırlarıyla ve dil

sayesinde kendi köklerine doğru sahici bir tanımlamanın imkânına kavuĢabilir.

KiĢinin içine doğduğu dilinin imkânı kendine ait dünyasının imkânı olarak kristalize

olur.

Dayandığı kök ve kurgulandığı aĢama ne olursa olsun bir kimliğin tanımlanması

sürecinde, kültürel, etnik ve ulusal aidiyet duygusu, 2.1.2 ve 2.1.3. bölümlerde

belirtildiği Ģekilde belirli bir “biz” ve “ötekinin” oluĢturulmasını hedefler. “Biz”in

mensuplarını, “öteki"lerden hangi özellikler, bağlam ve koĢullarda farklı olduklarını

sürekli bir Ģekilde vurgulamak suretiyle kendilerini “ötekilere” karĢı birleĢtiren grup

kimliği ve aidiyet duygusunun en belirgin unsurlarının baĢında Ģüphesiz ki “dil”

gelmektedir. Bu bağlamda dil, insanların kendilerini tanımladığı temel unsurdur

(Papademetre, 1994). Ve bu sebeple dil araĢtırmamızın kimlik eksenindeki iki ana

konusundan birini oluĢturmaktadır.

Dilin önemi, topluluk /grup/ milleti Ģekillendirmesinden kaynaklanmaktadır. Dilin

(uniformic) olması, benzer zihniyeti (likeminded) sağlamakta; ortak kelimeler gibi

ortak fikirler seti meydana getirmektedir. Böylece benzer zihniyetteki insanlar ortak

çıkarları sağlayacak gurup bilincini geliĢtirmektedirler (Hayes, 1961; aktaran Birkök,

1994: 85).

Biz kimliği üzerinden kendilerini tanımlayan bireylerin ortak bir dili paylaĢmaları

aidiyet duygusunun bir parçasını oluĢturur. Bu çerçevede aidiyet duygusu kiĢinin

kimliğini anlamlandırmasında önemli bir yere sahiptir. Bu anlamlandırma sürecinin

temel araçlarının baĢında da ortak bir dili paylaĢma duygusu gelir. Bu ortak dil ortak

bir kimliği oluĢturma, sürdürme ve paylaĢma duygusunu grubun bireylerine yaĢatır

(Gaudet ve Richard Clément, 2009).

78

Kimlik vurgusunun devamlılığı ancak ve zorunlu bir Ģekilde dil üzerinden sağlanır.

Dil ile kimliğin aidiyet zemininde hayat bulan bu iliĢkisi dilin kimliğin somutlaĢtığı

kültürel kodlar ve değerler sisteminin dıĢavurumuna ve aktarımına aracılık etmesi

nedeniyle kimliğin bir tezahürü olmasını sağlar. Kimliğin geçmiĢten Ģimdiye

aktarımı, Ģimdiki zaman diliminde dıĢavurumu ve geleceğe taĢınması kimliğin baĢat

tanımlayıcısı olan dille olanaklıdır.

Dil ile kültür ve dil ile toplum arasında çok sıkı, ayrılmaz bir bağ vardır. Dil bir

toplumun, grubun, cemaatin bireylerini birbirine kenetleyen, aralarında toplumsal

anlamda bir akrabalık bağı kuran ve bu yolla da ulusal birliği sağlayan bir etkendir.

Bir toplumun kimliksel nitelik kazanabilmesi için öncelikle o topluma özgü geliĢmiĢ

bir dilin varlığının gerekli olduğu bir gerçektir. Dilin kimlikle olan bağlantısının

önemi, kimliği Ģekillendiren bütün değerlerin dil varlığına aktarıldığı için bir

toplumun/grubun/cemaatin bütün kültür değerlerinin dilde yaĢamasından

kaynaklanır. Bu değerler de kuĢaktan kuĢağa ancak dil yolu ile aktarılabilmektedir.

Bir kimliği biçimlendiren bütün değerler ve kimliğin ait olduğu toplumun bütün

kültür değerleri dile aktarılmakta, dilde yaĢamakta, dilde depo edilmekte ve dil

vasıtasıyla kuĢaktan kuĢağa aktarılmaktadır. Bu nedenle de dil, aynı zamanda

kimliğin muhafazasının teminatıdır. Bireyin kendini ifade aracı olarak bir anlamda

konuĢtuğu dil üzerinden bireyin kimliğinin toplumsal olarak farkına varılması, dilin

kiĢinin kimliğinin en bariz Ģekilde göze çarpan özelliği olarak görülmesine neden

olur (McNamara, 1988).

Berger, dinin, “insanın evrende kendisini „evinde/yurdunda‟ hissetmesini sağlayan

biliĢsel ve normatif yapı” olduğunu ifade etmektedir. (Ünal, 2008) Din, kiĢinin

ontolojik olarak yaĢadığı/yaĢayabileceği potansiyel Ģüphelerine ve günlük yaĢamda

karĢılaĢılan marjinal durumlara-ölüm, rüya, karĢılaĢılan keskin travmalar, kültürel

çatıĢma, göç v.b.- anlam çatısı oluĢturarak bütünleĢme sağlar. Topluluk üyelerine

“memnun edici yapı” sağlayıp, inanç ve değerlerle sosyal iliĢki ağı oluĢturarak, bu

iliĢkilerin doğrulanması ve güçlenmesini temin eder ( Berger, 2002: 21).

79

Kimliğe iliĢkin yaklaĢımların pek çoğu bireysel ve toplumsal kimliklerin formları

olarak etnik ve ulusal referanslardan daha çok birey ve cemaatlerin kimliklerini din

üzerinden inĢa etme, oluĢturma ve korunma çabalarına dikkat çeker. Özellikle göç

eden topluluk ve gruplarda kimliğin dinle iliĢkisi daha büyük bir öneme dönüĢür.

Örneğin Smith‟e göre, göçün kendisi sıklıkla teolojikleĢmiĢ bir deneyimdir (Simith,

1978; aktaran Peek, 2005).

Din, kimliğin inĢa edilmesi ve içeriklendirilmesinde etkin olan öğelerin baĢında gelir.

Din, insanın olduğu her alan ve yerde vardır. Kültürün ve değerlerin Ģekillenmesinde

baĢat etken dindir. Din, kaynağını insanın varlık yapısında bulur. Din kültür ve din-

toplum arasındaki çift yönlü iliĢki, sosyal bir varlık olan insanı doğrudan etkilemekte

ve içine almaktadır. Ġnsanın dine karĢı tutum ve tavırları, bu etkinin sadece düzeyini

ve niteliğini değiĢtirmektedir. Bir kültür evreninin içine doğan her insan, o

toplumdaki yaygın din anlayıĢının etki çemberinin içinde bulur kendisini. Kimliğin

oluĢumuyla din arasındaki sıkı bağlantı dinin inananlar silsilesi arasında bireysel ve

kolektif aidiyet bilinci yaratılabileceği ve bu aidiyeti sürdürülebileceği,

geliĢtirilebileceği ve kontrol edilebileceği ( Hervieu-Leger, 1998: 36) düĢüncesinde

yatar. Dinin aidiyet bilinci üzerinden bir kimlik etrafında birleĢtirici ve bütünleĢtirici

iĢlevi bireyin kimliğinin inĢasında temel rol oynamaktadır. Din bireylere topluluk

bilincine, ortak bir duygu ve inanç boyutuna kısacası “cemaat” anlayıĢına vurgu

yaparak insanlar arasında kolektif bir toplumsal kimlik oluĢturma imkânı

sağlamaktadır.

Dini aidiyet duygusu kimliğin oluĢturulması ve sürdürülmesi aĢamasında bir tür

kimlik dayanıĢmasını beraberinde getirmektedir. Bu anlamda din tek baĢına kimliğin

hem kurucu unsuru hem de tezahürü olmaktadır. Türkler diasporada karĢılaĢtıkları

farklı bir kültürün-seküler dünyanın- örüntülerinin kendilerini, çocukları ve gençleri

sarmalamasına karĢın dini referanslarla karĢılık vermeye çalıĢmaktadırlar. Bu karĢılık

verme biçimi özellikle Ġslam‟ın emirlerinin cemaat formunda yerine getirilmesinin de

etkisiyle birliktelik oluĢturabilecekleri sivil toplum oluĢumları ile ifadesini

bulmaktadır.

80

Kolektif kimliklerin oluĢumunda din oldukça önemlidir, özellikle göç bağlamında

din kimliğin oluĢturulması/inĢasında önemli rol oynamaktadır (Burris, Branscombe,

ve Jackson, 2000). Göçmenler çoğunlukla göç ettikleri ülkede kimliklerinden

yabancılaĢma ve “öteki” kültürle karĢılaĢmanın yarattığı kimliğin netliğini

zedeleyeme yönelik “karıĢıklığa karĢı” bir karĢı kimlik stratejisi olarak dine yönelir

ve dinsel aidiyetler geliĢtirirler. “Öteki” ile karĢılaĢmanın yarattığı patolojik kimlik

sorunlarının çözümüne katkı sağlaması amacıyla dinsel kurumlar inĢa ederler ve

kimliklerinin kurucu bir öğesi olarak dini aktivite ve sosyal birlikteliklerle

kimliklerini “ötekinin” karĢısında koruma stratejileri geliĢtirirler. Sonuç olarak bu

durum dinin göçmenlerin kendiliklerini tanımlamakta büyük öneme sahip olduğu

varsayımını doğurur ve din göçmenlerin grup bağlılıklarını anavatandakinden daha

yoğun Ģekilde deneyimlemelerine kaynaklık eder (Peek, 2005: 218). Dolayısıyla

Türklerin Avrupa‟da din temelinde ve dolayımında kimliklerini inĢa etmeleri ve

kimliklerini koruma sürecinde dini aidiyetlerle kurdukları iliĢkiler kimlik ve sivil

toplum kuruluĢları çerçevesinde araĢtırılmayı hak edecek bir öneme sahiptir. Fakat

sivil toplum kuruluĢları ile dil ve din temelli kimlik inĢasının detaylı bir Ģekilde

incelenmesinden önce diasporada kimliğin nasıl kurgulandığı ve sürdürüldüğünü

incelemek konumuz açısından faydalı olacaktır.

81

BÖLÜM 3

DĠASPORA VE DĠASPORADA KĠMLĠK

Beşiğin ötesi gurbettir.

( Anonim)

Dostlarının eşiğine varınca başlıyor

senin diasporan

(İsmet Özel-Of Not Being Jewis)

Bu bölümde Batı Avrupa‟da Türk varlığının kalıcılığı ile birlikte diasporaya

dönüĢme biçimine katkı sunması amacıyla diaspora kavramına iliĢkin kuramsal bir

çerçeve sunulacaktır. Batı Avrupa‟da Türk diaspora kimliğinin inĢası zorunlu olarak

diasporada kimliğin anavatandaki kimlikten farklı bir Ģekilde kurgulanmasını

gerektirmektedir. Çünkü diaspora farklılıkların karĢılaĢtığı alan olarak

belirginleĢmektedir. Bu farklılıkların temel zemini ise diasporada kimliğin oluĢma

biçimi ve temsilinde ortaya çıkmaktadır. Türkler diasporada kimliğin inĢa ve

korunması sürecinde diasporik bir çerçevenin sınırları içinde hareket etmektedirler.

Bu sınırların baĢladığı yer örneğimizde Almanya, Fransa ve Hollanda‟daki kültürel

ve toplumsal değerlerle Bölüm 1‟de değinilen bu ülkelerin göçmen politikasıdır. Ve

bu geniĢ alanın içinde Türklerin kimlik hareketinin alanı ise Türklerin oluĢturduğu

sivil toplum kuruluĢlarının tüm unsurlarının toplamıdır. Bu çerçevede Batı

Avrupa‟da Türk diaspora kimliğini doğru bir Ģekilde anlamlandırmak için diaspora

kavramının tekabül ettiği durum ve diaspora olma halinin öncülü olan diasporik

kimliğin oluĢumu ve bu oluĢumdaki unsurları tanımlamak gerekmektedir.

Diaspora kavramı oldukça eski köklere sahip olsa da son otuz yıldır özellikle göç

sosyolojisi baĢta olmak üzere akademik dünyada, medyada ve kamuoyunda kavrama

iliĢkin artan yoğun ilgiyle birlikte oldukça yaygın bir kullanım alanına ulaĢmıĢtır

82

(Brubaker, 2005). Diğer yandan artan bu yoğun ilgiyle birlikte ilgili yayınlarda

anavatandan baĢka bir ülkeye göç olgusunu tanımlayan bir kavram olarak “ulus aĢırı

göç” kavramından diaspora kavramına doğru kayan bir tanım değiĢikliği de

dikkatlerden kaçmamaktadır (Lie, 1995).

Bir anlamda akademik dünyanın göç literatürü modern dünyanın küresel

dinamiklerine bağlı olarak değiĢen sınır ötesi göçün anlamlarını ve farklılaĢan

boyutunu açıklamaktaki yetersizliğini diaspora kavramının yardımıyla aĢmaktadır.

Diaspora kavramı göç ve göçe iliĢkin bir durum olan uyum, asimilasyon ve kimlik

kavramlarını da içine alabilen kapsayıcı bir üst kavram olarak ulus aĢırı toplulukların

sosyolojik, antropolojik, siyasal ve ekonomik durumlarını analitik bir Ģekilde

araĢtırma ve incelemenin imkânını sunmaktadır. Aynı zamanda diaspora kavramı

coğrafi dağılma ve/veya bu dağılmaya eĢlik eden kimliklerin kültürlerin ve toplumsal

iliĢkilerin mekânsal dağılım durumunu çağdaĢ dünyada açıklamada kullanıĢlı bir araç

olarak kabul edilmektedir (Gilroy, 1991; Hall, 1998). Diaspora kavramı göçün öncesi

ve sonrası arasındaki çoğunlukla yapay olan ayrımı bir araya getirmekte yardımcı

olabilir. Dolayısıyla diaspora kavramı bugün ulus aĢırı göç süreci ile birlikte göç

öncesi toplumsal ağlar, kültürler ve sermayenin sonuçlarını, yerinden olma

deneyimini hisseden toplumsal gruplar bağlamında açıklamak için de

kullanılmaktadır (Clifford, 1994; Safran, 1991; Tölölyan, 1991).

Diaspora kavramının karmaĢık ve çok boyutlu bir kavram olarak kullanımı oldukça

eskidir ve zaman içinde farklı anlamlar kazanmıĢtır. Tanımın değiĢimini ve

günümüzde ulaĢtığı kapsamlı anlamlarını doğru tanımlamak ve izlemek için

kavramın akademik literatürdeki serüvenine ve dönüĢümüne diaspora tanımlamasına

iliĢkin çalıĢmalar gerçekleĢtiren baĢlıca teorisyenlerin tartıĢmaları çerçevesinden

kısaca bakmak faydalı olacaktır.

83

3.1.1 Erken Dönem/Klasik Diasporalar: SınırlandırılmıĢ/Konvansiyonel

Tanım

Diaspora kelimesi etimolojik olarak Yunanca diasperien, dia- “boyunca, karĢıda” ve

sperien-sperio “ekmek ya da tohum saçmak, yayılma” teriminden gelir (Braziel and

Mannur, 2003: 1). Diaspora kelimesini ilk kullanan Yunanlılar diasporayı göç ve

kolonizasyon kavramlarını karĢılamak için kullanmıĢlardır (Cohen, 1997: ix).

Buradan diaspora kavramının ortaya çıkıĢı ve ilk kullanımın görece olumlu

çağrıĢımlar üzerinden gerçekleĢtiği anlaĢılmaktadır.

Diaspora kavramı MÖ. 586 yılında Romalılar tarafından Kudüs‟ün tahrip edilmesi ve

Tapınak duvarının yerle bir edilmesinin ardından Musevilere atıfta bulunmak için

kullanılmasıyla yeni bir semantik anlam kazanmıĢtır. Daha sonraları “anavatanını

kaybetmiĢ ve etnik Ģiddete maruz kalmıĢ” insanlar için daimi olarak kullanılan bir

kavrama dönüĢmüĢtür (Tötölyan, 1996: 12). Cohen de Tötölyan‟ı destekleyen bir

tarihsel arka plan sunar; diaspora terimi baĢlangıçta ilk defa Musevilerin kolektif

biçimde deneyimledikleri anavatana dönüĢ arzuları ve anavatana iliĢkin nostaljik

duygularının kaynağı olan zorunlu göçlerini tanımlamak için Ġncil‟de kullanılmıĢtır

(Cohen, 1997: ix).

Diğer bir tarihsel referans siyah Afrika diasporasıdır. Diaspora, 16.yüzyılda köle

ticareti ile baĢlayarak Batı Afrikalıların zorla doğdukları ülkelerden “Yeni Dünya”ya

-Kuzey Amerika, Güney Amerika, Karayipler ve köle iĢ gücünün sömürüldüğü

herhangi bir yere- göçe zorlanmasını karĢılamak için kullanılmıĢtır (Braziel and

Mannur, 2003: 1- 2).

Kavramın Yunanlılarca kullanımının dıĢında erken dönem kullanımında diasporadan

söz etmek sürgün ve kayıptan söz etmek anlamını taĢıdığı için diaspora olumsuz bir

durumla eĢleĢtirilmiĢtir. William Safran‟ın terimleriyle ifade edilecek olursa,

“dağılma üstü örtülü bir biçimde baskı ve moral çöküntüyü ima eder”(1991: 83).

Yani diasporanın erken dönem tanımı üç temele dayanmaktadır; anavatandan

herhangi bir Ģekilde zorla çıkma/çıkarılma ya da anavatanı terke etmek zorunda

84

bırakılma, her Ģeyiyle anavatanı kaybetme ve anavatandan uzaklaĢmayla birlikte

yaĢanan travma deneyimi.

Diaspora kavramını sistematik bir Ģekilde tanımlama çabaları 1990‟lı yıllara

uzanmaktadır. (Tsagarousianou, 2004: 54). 1991 yılında William Safran “Diasporas

in Modern Societies: Myths Of Homeland And Return (Modern Toplumlarda

Diasporalar: Anavatan ve Geri dönüş Söylenceleri)” baĢlıklı çalıĢmasında diaspora

tanımı için geliĢtirdiği kriterleri tanımlar ve bir grubun/topluluğun diaspora olarak

tanımlanması için aĢağıdaki baĢlıca karakteristik özellikleri taĢıması gerektiğini

belirtir;

• Diasporanın kendisi veya atalarının özgün bir “merkez”den iki ya da daha

fazla yabancı bölgeye dağılması;

• Anavatanlarının bölgesi, tarihi ve baĢarılarını içeren ortak bir hafıza,

muhayyile ya da miti sürdürmeleri;

• Ev sahibi ülke toplumu tarafından tam olarak, belki de hiç bir zaman, kabul

görmeyecekleri inancı ve bu Ģekilde kısmen ayrı kalacakları inancı;

• Gelecek nesillerinin ve kendilerinin anavatanlarını asıl bir yurt olarak idealize

etmeleri ve dönecekleri yer olarak görmeleri;

• Diasporanın bütün mensuplarının öz anavatanlarını muhafaza, sürdürme ve

yenilemek ile anayurtlarının güvenliği ve baĢarısı için kendilerini adamıĢ

olduğu inancı;

• Uzun bir süre sürdürülmüĢ güçlü etnik grup bilinci ve bu etnik grup bilincinin

dayandığı ayırt edici özelliklerle birlikte ortak tarih duygusu ve ortak kader

inancı (Safran, 1991: 83-84).

Diasporayı bu Ģekilde tanımlamak kavramı Musevi diasporası çerçevesinde anavatan

temelinde ve anavatanla ilgili sonuçlar bağlamında ele alındığını açıkça ortaya

koymaktadır. Ayrıca Safran‟ın diaspora tanımlaması için gerekli gördüğü bu

85

anavatan tipolojisine farklı düzlemlerden yaptığı vurgu dıĢlayıcı bir tanımlama olarak

görülmektedir. Çünkü diasporaların anayurtla olan iliĢkisinin diasporadan diasporaya

farklılık gösterebileceği durumunu dikkate almayan bir diaspora anayurt iliĢkisi

tanımlanmaktadır (Butler, 2001). Dolayısıyla Safranın tanımı diasporayı sabit ve

değiĢmez olarak ele almakta ve kavramın farklı diaspora öznellikleri ve deneyimleri

için kullanıĢlılığının önüne geçen bir diaspora tanımını sunmaktadır. Kaya‟nın tespiti

ile ifade edilecek olursa klasik diasporanın en temel özelliği, homojenite içeren

toplumsal bir kategori olarak algılanması ve keskin bir biçimde kültürel sınırların

çizilmiĢ olmasıdır (Kaya, 2000: 61).

Bu kullanımın oldukça kısıtlayıcı bir çerçeve sunduğu açıkça görülmektedir. Bu

kadar kısıtlayıcı bir tanımlamanın farklı diaspora durumlarını açıklamakta yetersiz

kalması nedeniyle zaman içerisinde diaspora kavramına iliĢkin tanımlamanın

geniĢletilerek daha kapsayıcı bir çerçeveye taĢındığı görülmektedir (Choi, 2003: 10).

Dolayısıyla son yıllarda diasporanın tanımı değiĢmeye baĢlamıĢ ve akademik

literatürün, politik söylemlerin ve kamuoyu tartıĢmalarının anlamın değiĢimini hem

hızlandırıcı hem de olumlu bir Ģekilde geniĢletici yönde katkısı olmuĢtur.

3.1.2 Yeni/ÇağdaĢ Diasporalar: DeğiĢen/GeniĢ Tanım

Safran‟ın tanımından yola çıkan Robert Cohen diasporayı anayurt tipolojisi

çerçevesinde tanımlamanın eksik olduğu düĢüncesinden hareketle tanıma eklemeler

yaparak görece eksikliklerini aĢmaya çalıĢır ve daha geniĢ bir tanıma ulaĢmayı

hedefler. Cohen‟e göre (Cohen, 1997: 29) diaspora kavramı dokuz özelliği

içermektedir;

• Anayurttan, açlık ve baskı gibi genellikle trajik/travmatik bir durum sonucu

iki ya da daha fazla yabancı bölgeye dağılma;

• Bazı durumlarda, alternatif olarak anayurttan iĢ, ticaret veya kolonyal arzular

nedeniyle dağılma;

• Bölge, tarih ve baĢarılar içeren anayurda dair kolektif bir hafıza ve mit;

86

• Varsayılan tarihsel anavatanın idealleĢtirilmesi ve bu yurdun korunması,

inĢası, güvenliği, refahı ve hatta yaratılmasına yönelik ortak sorumluluk;

• Kolektif olarak kabul edilen anavatana bir dönüĢ hareketinin

gerçekleĢtirilmesi;

• Uzun süre korunan farklılık, ortak tarih ve ortak gelecek düĢüncesine

dayandırılmıĢ güçlü bir etnik grup bilinci;

• YaĢanılmakta olan ev sahibi toplumlarla sorunlu iliĢki, en azından kabul

görmeme zannı veya grubun baĢına bir baĢka felaketin gelme ihtimali;

• Farklı ülkelerde yaĢayan diaspora grup üyeleri ile dayanıĢma ve duygudaĢlık

hissi;

• YaĢanılmakta olan ev sahibi ülkede çoğulculuğa izin veren bir ortamda

varlığını sürdürme durumunun ihtimal dâhilinde olması.

Cohen, tanımın bu özelliklerine “ortak özellikler” listesi olarak iĢaret etmekte ve bir

diasporanın bu özelliklerin hepsine birden sahip olmasının zorunlu olmadığını, bu

özelliklerin çoğunluğunu sağlayan toplulukların diaspora olarak tanımlanabileceğini

ifade etmektedir.

Cohen, diaspora‟nın tek bir türe indirgenemeyeceğini ve bu yüzden türlerinin ortaya

çıkıĢ Ģekli, toplumsal bağlamları, mitleri ve dayanıĢma biçimleri çerçevesinde

farklılıklar göstereceğini ileri sürerek, farklı diaspora tipolojileri geliĢtirmiĢtir.

Cohen, eski ve yeni diasporalar temelinde geliĢtirdiği tipolojisinde beĢ farklı diaspora

türü belirlemektedir (Cohen, 1997: 26-27);

• Eski Diasporalar; Kurban diasporaları (Afrika, Ermeni ve Yahudi

diasporaları), emperyal diasporalar (Antik Yunan, Hollanda, Ġngiltere)

87

• Yeni Diasporalar; iĢ/hizmet diasporaları ( Hintliler, Çinliler, Sihler, Türkler,

Ġtalyanlar), ticaret diasporaları (Lübnanlılar, Hintliler, Japonlar) kültürel

diasporalar (Karayipliler, Çinliler, Hintliler)

Bir zamanlar yalnızca Yahudi, Yunan ve Ermenilere atfedilen diaspora kavramı

günümüzde kendilerini tarihsel olarak bir Ģekilde yaĢadıkları toprakların dıĢında

bulmuĢ etnik dinsel ve ulusal cemaat/grupları (siyasi sığınmacılar, vatandaĢlıktan

çıkarılanlar, misafir iĢçiler, göçmenler-sürgün edilmiĢler, etnik azınlıklar, ulus aĢırı

gruplar gibi) kapsamaktadır (Carter, 2005: 55; Shuval, 2000: 42; Tötölyan, 1991: 5).

Dolayısıyla diaspora kavramı son yıllarda çeĢitli nedenlerle muhtelif ülkelere dağılan

bütün göçmenler için kullanılmaya baĢlanmıĢtır (Marshall, 1999: 151; Tötölyan,

1996: 10; Anand, 2003: 212). Dolayısıyla Tötölyan‟ın ifadesiyle “Nereye bir dağılma

gerçekleĢmiĢse, orası Ģimdi diasporadır” (1996: 3).

Kavramın tanımının farklılaĢması ve geniĢlemesinin pek çok nedeni vardır, fakat

diasporanın değiĢen ve geniĢleyen tanımının baĢlıca iki önemli zorunlu nedenden

kaynaklandığı söylenebilir;

• 1980’lerin sonundan buyana akademik, politik çevrelerde ve medyada

kavramın kullanımının yaygınlaşmaya başlaması;

Brazil ve Mannur‟un (2003: 4) da iĢaret ettiği gibi kavram hızlı bir Ģekilde özellikle

son otuz yılda sosyologlar, antropologlar, edebiyat teorisyenleri de dâhil olmak üzere

farklı akademik disiplinlerin araĢtırma nesnesi olarak özellikle yirminci yüzyılın

ikinci yarısında artıĢ göstermiĢ kitle göçlerini ve yer değiĢtirmelerini, bilhassa

kolonileĢtirilmiĢ alanlardaki bağımsız hareketleri, savaĢ mağlubu ülkelerden kaçmak

isteyen mülteci dalgalarını ve II. Dünya SavaĢı sonrası dönemdeki ekonomik göç

akıĢını (Batı Avrupa‟ya Türk göçü de dâhil) tanımlamak için kullanılmaya

baĢlanmıĢtır.

Göçün özellikle modern ulus devletlerin kurulması ve savaĢ sonrası kitleler halinde

yaĢanması, pek çok ulusun önemli oranda göçmene sahip olmasını beraberinde

88

getirmiĢtir. Bu durum göçmenlerle ilgili politik alanda geniĢ bir “söylem alanı”

oluĢmasına, akademik disiplinlerde göçmenlerin toplumsal, siyasal, edebi vb.

alanlarda araĢtırma nesnesi olabilecek kadar geniĢ bir sonuçlar bütününe/toplumsal

üretime sahip olmasına neden olmuĢtur. Ülkelerinden göç eden insanların nüfusunda

belirgin bir artıĢ ortaya çıkınca, akademisyenlerin göçmen, göçebe ya da mülteci

olarak adlandırdıkları topluluklar da diaspora toplulukları olarak adlandırılmaya

baĢlanmıĢtır (Butler, 2001: 190).

• Erken dönem/konvansiyonel diaspora tanımının göç sonucu oluşan ve sui

generis olarak görülen gruplar/cemaatleri ve bu grup/cemaatlerin toplumsal,

kültürel, siyasi aurasını; göç sonucu ortaya çıkan farklılaşan toplumsal

dinamikleri ve yapıları, siyasal, sivil örgütlenmeleri/oluşumları ve pratikleri

anlamlandırma ve açıklamada yetersiz kalması;

Erken dönem/klasik diaspora tanımı gereksiz Ģekilde dıĢlayıcı ve bu tanımda

anavatan mitine yapılan önemli vurgu oldukça problematiktir. Ve göçün

dönüĢümünü ve bu dönüĢümün sonuçları ile birlikte ortaya çıkan durumları

görmezden gelmektedir. Post modern dünyamızda, çoğul göç kültürleri göçmenliğin

deneyimine iliĢkin farklı yapılar ortaya çıkararak bu yapıları geliĢtirmiĢlerdir. Söz

konusu yapılar ve deneyimleri anlamlandırmakta diasporanın köken, toprak

(anavatan dönüĢ miti) ve etnik akrabalık üzerine kurulmuĢ konvansiyonel tanımı

yetersiz kalmıĢtır (Hussyen, 2003: 151). Klasik diaspora nosyonundan diasporanın

daha geniĢ bir çerçevede kavramsallaĢtırılmasına geçiĢ farklı özellikler ve

dinamiklere sahip göçmen grupların tanımın konvansiyonel anlamına sadık kalarak

oluĢturulmuĢ literatürün dıĢında kalarak yok sayılmalarının önüne geçmiĢtir (Reis,

2004: 42).

Kaya‟nın da vurguladığı gibi, klasik diasporalar, göç ettikleri ülkenin toplumu ile

aralarında belirgin bir Ģekilde kültürel ve toplumsal sınırlar içinde yer alırken modern

diasporalar çoğunlukla toplumsal birer kategori olarak ele alınmazlar, daha çok

diasporik kültürel kimliğe sahip ya da ulusaĢırı-diasporik kültürel oluĢumu sağlayan

topluluklar olarak ele alınırlar. Ayrıca, modern diasporalar geri dönüĢ mitinden

89

uzaklaĢmıĢ toplumsal gruplardır, onlar yeni toprakları kendilerine yurt edinmek

zorunda olan insanlardır (Kaya, 2000: 61- 62).

Günümüzde diasporanın daha geniĢ, kapsayıcı bir tanımının farklı etnik kökenden

gelen göçmenleri betimlemek için kullanılması uygun görünmektedir. UlusaĢırı

bağlar çağımızda göçle ya da dıĢlayıcı toprak talepleriyle sağlanmak zorunda

değildir. Siber uzam çağında, diaspora akıl yoluyla, kültürel ürünler ve paylaĢılan bir

imgelem ile bir araya getirilebilir ya da yeniden inĢa edilebilir (Cohen, 1996: 516).

Dolayısıyla modern/çağdaĢ diasporalar, mekânsal/coğrafi olarak göç etmek amacıyla

çıkıĢ noktalarından uzakta yaĢayan ama kimlikleri ve gündelik kültürel pratikleri

açısından farklıklılar gösteren coğrafi yerler arasında yaĢamakta/yaĢamak zorunda

olan heterojen kültürler/etnik ve toplumsal gruplar/insanları ifade etmektedir.

Diaspora kavramının günümüzdeki durumu göç, kültürel farklılıklar, kimlik

politikaları v.b konularını anlamanın bir yolu Ģekline dönüĢmüĢtür. Diaspora tanımı

“bir ülkeden baĢka bir ülkeye göç eden insanlar” için kullanılmaktadır. Buradan

hareketle modern diaspora tanımının ulaĢtığı nokta; Conner‟ında kısaca özetlediği

Ģekilde “diasporalar anavatanlarının dıĢında yaĢayan insanlar topluluğudur” (Conner,

1986: 16). Kavramın bu yeni tanımı özellikle özel bir fenomene karĢılık gelmektedir;

sınır ötesi göç (Choi, 2003: 10). Diaspora kavramı kesin bir Ģekilde anavatanlarından

sınır ötesine göç eden göçmenleri tanımlamak için kullanılmaktadır (Marienstras,

1989: 13), fakat bu göçmenlerin gerçekten diaspora olup olmadıklarına karar vermek

için gerekli olan Ģey göçün üzerinden belirli bir zamanın geçmesidir (Marienstras:

125).

Bu çerçevede Batı Avrupa‟ya anavatanı terk ederek yerleĢmiĢ olan Türkler,

anavatanla kurdukları iliĢki, bu yerleĢmenin kalıcılığa dönüĢen biçimi ve farklılığın

ortaya çıkardığı kimliksel stratejiler ve yaĢantılar toplamıyla Türk diasporasını

oluĢturmaktadır. Diaspora olmak bir anlamda ev sahibi ülkenin sunduğu kimlikten

farklı bir kimliği sürdürebilmek anlamına da gelmektedir. Fakat bu kimlik

anavatandaki kimliğin sürdürülme dinamiklerinden farklı bir mekanizmayı

gerektirmektedir. Dolayısıyla diasporada kimliğin referanslarını araĢtırmak ve

diaporik kimliğin motivasyonlarını tanımlamak sivil toplum kuruluĢlarının Türk

90

diaspora kimliğine iliĢkin çalıĢmalarını anlamlandırmaya yönelik önemli bir imkân

sunmaktadır.

91

3.2 DĠASPORADA KĠMLĠK

Diasporada kimlik diasporik olmayan öznenin kimliğinden farklı bir süreç ve

dinamikler bütünüyle kurulur ve aynı derecede çok katmanlı süreç ve dinamiklerin

etkileĢimiyle sürdürülür.

Diasporada kimliklerin kurulması ve idame ettirilmesi yalnızca diasporaları ve

diaspora üyelerinin kendi aralarındaki iliĢkilerine içkin değil, aynı zamanda çok

katmanlı ve çok aktörlü bir siyasal ve toplumsal süreçler/dinamikler bütünü olarak

görülmelidir. Diasporada kimliklerin kurulması ve sürdürülmesini anlamlandırmak

diasporada kimliğin oluĢumuna etki eden temel faktörler olarak anavatan; anavatanla

diasporaların kurduğu karĢılıklı iliĢkilerin tüm boyutları, diasporayı saran çevre: ev

sahibi ülke; diasporaya ev sahipliği yapan toplumun dinamikleri, diasporayı algılayıĢ

biçimi ve diasporanın bu çevrede kimliğini tanımlama biçim ve araçlarını içeren

çerçeveyi anlamlandırmakla mümkün olabilir. Bu anlamda diasporik kimliğin inĢası,

yaratma ve koruma ile olduğu kadar uyarlama ve değiĢimle de ilgili olan çift-yönlü

[Janus-faced] bir süreç olarak irdelenmelidir (Cohen 1997; Sorkin ve Clogg, 1999).

Kimliğin kurucu öğeleri olarak kim olduklarını, yani nereden geldiklerini ve nereye

ait olduklarını anlamlandırmak için, anavatandan uzakta yaĢayan diaspora üyeleri

anavatanı da içeren tüm kültürel, etnik değerlerine iliĢkin bireysel ve toplumsal

güvenilir anlatılanlar geliĢtirirler (Brubaker, 2005). Bu çerçevede çalıĢmamızda

Almanya, Fransa ve Hollanda‟da kurulan Türk sivil toplum kuruluĢları hem

söylemsel düzeyde hem de etkinlikler düzeyinde bu anlatıların geliĢtirildiği alanlar

olarak ele alınmıĢtır. Diasporik kimliğin geliĢtirilen bu anlatılara eĢlik eden

muhteviyatı, sadece kimliğe sahip olan ya da kimliğin inĢasına katkı sağlayan

diasporanın kendi grup içi dinamiklerinin katkısıyla oluĢmaz, kaçınılmaz olarak onu

çevreleyen ev sahibi ülkenin toplumsal dinamiklerinin, siyasi kültürün ve inĢa

sürecindeki toplumsal koĢulların doğrudan etkisi altında Ģekillenir (Sales vd., 2009:

6).

92

Diasporada kimlik “anavatan” ile “yerleĢilen vatan” arasına yerleĢmiĢtir ve sıklıkla

ikisi arasında açıkça görülen kültürel kodlar ve toplumsal değerlerden neĢet eden

karĢıtlıkların içinde anavatandan gelen kimliğe ait değerlerin yeni vatan kimliğine

dâhil edilmesi ve yerleĢilen ülkede farklılığı sağlayan anavatan değerlerinin devamı

için alan/stratejilerin geliĢtirilmesine dayanır (Tsagarousiannou, 2002; aktaran

Huang, 2009: 117). Dolayısıyla diasporada kimliğin oluĢumu ve sürdürülmesine

iliĢkin tüm dinamikler anavatan ile ev sahibi ülkenin toplumsal, ekonomik ve politik

iliĢkiler düzlemine yayılır; diasporada yaĢayan bireyin bizzat kendisi, diaspora

topluluğu/cemaati, diasporanın oluĢturduğu sivil yapılanmalar ve uzantıları, ev sahibi

ülkenin göçmen politikaları ve kamusal, siyasi, toplumsal, kültürel ve ekonomik

hareket alanları bu kapsam dâhilindedir. Türklerin Almanya, Fransa ve Hollanda‟nın

dikey boyutta göçmen politikaları ve yatay düzlemde de Alman, Fransız ve Hollanda

toplumun kültürel ve toplumsal değerleri ve bu değerler ile kendi değerleri

çerçevesinde kurulan iletiĢim üçgeninin kesiĢtiği yer kimliklerinin oluĢtuğu alandır.

Fakat bu denli çerçevelenmiĢ bir alanda diasporik kimliğin oluĢumu anavatandaki

kimlik oluĢumundan daha çok vurgulu bir kök referansına ihtiyaç duyar.

3.2.1 Kimliğin Temel Referansı: Kök/Anavatan

Diasporada kimliğin bağlanımlarını anlamak için kullanıĢlı bir kavram olarak Fortier,

Gilroy‟un geliĢtirdiği “güzergâhlar” ve “kökler” (“routes” and “roots”) arasındaki

ayrımına dikkat çeker (Gilroy 1997; aktaran Kelly 2004: 34), çünkü diaspora

“gelinen yer” ile “bulunulan yer”i bir araya getiren bir yer olarak onları yeni anlam

ağları ile tekrar düzenler (Fortier, 2000: 17).

“Güzergâhlar” ve “kökler” kavramsallaĢtırması, özel bir mekâna, tarihe ve topluluğa

kök salmıĢ olmak ile yolda olmak arasındaki farkı ima eder ki; diasporadaki bireyin

hem kökenle iliĢiğini kesmeme hem de diğer yandan kendisine ait olmayan

karĢılaĢtığı farklı kültürlere-ev sahibi ülke değerleri-maruz kalarak sürekli bir

değiĢim durumuna iĢaret eder (Kelly, 2004: 36).

93

Burada asıl mesele Gilroy‟un terminolojisinden hareketle ifade edilecek olursa

köklerle iliĢkinin yolda olma sürecinde diasporadaki farklı kuĢakların köklerle

(anavatanla) olan iliĢkisinin ve köklerin (anavatanın) onların hayatında ne kadar

önemli olduğu meselesidir (Fortier, 2000: 162). Böylesine belirgin mesafelerin

zamanda ve uzamda bireyin hayat hikâyesinin organik bir parçası haline gelmesi,

diaspora toplumunun anavatan kavramı ile özel bir tür iliĢki içerisinde olmasına

dayanmaktadır.

Anavatan diasporalar için geride bırakılan o hayali vatan değil, aksine zaman zaman

ziyaret edilen, geride bırakılan yakın akrabaların aranıp bulunduğu, iktisadi ve

kültürel bağların kurulduğu gerçek bir coğrafya olarak algılanmaktadır. Diğer bir

deyiĢle, hayali ülke bundan böyle maddi gerçekliği olan bir uzam haline gelmiĢtir

(Kaya, 2000). Dolayısıyla diaspora cemaatinin anavatanla iliĢkisi de diasporik

kimliklerin inĢa edilmesi üzerinde doğrudan etkiye sahiptir. Diaspora ve anavatan

arasındaki iliĢki, diasporanın evirilen karakterini tamamen belirlememekle birlikte,

diaspora cemaati üyelerinin benlik ve kimlik algıları üzerinde temel bir role ve

kurucu bir iĢleve sahiptir.

Anavatan günümüzdeki çağdaĢ diasporalar için her ne kadar maddi gerçekliği olan

bir ülke haline dönüĢmüĢse de coğrafi anlamda mekânsal ve kavramsal düzlemde

sembolik bir metafor olarak da ele alınabilir. Bu bağlamda coğrafi anlamda mekânsal

olarak mevcut bir ülke olmaktan daha çok en az coğrafi anlamda bir anavatan kadar

önemli olan ideolojik bir fikir ve inançlar bütününün toplamı olarak görülebilir ve

anavatanın sembolik anlamı gerçek anavatanın iĢlevine ikame olunabilir (Esman,

1996: 318). Anavatan diasporadaki toplulukların fiziksel olarak arkada bıraktıkları

fakat sembolik olarak bagajlarında taĢıdıkları bir yer olarak kendilerinin kimliksel

tanımlamalarına dayanak oluĢturan bir coğrafyadır. Diğer bir ifadeyle diaspora

toplulukları için anavatan, kimliksel anlamda ev sahibi toplumla farklılıklarını ortaya

koymalarına zemin teĢkil eden bir referans noktası olma özelliği taĢır.

94

3.2.2 Bellek ve Kimliğin Alanı/Diasporik Alan

Diasporada yaĢamak bir tür bellek ve aidiyet sorunuyla var olmak demektir.

Diasporalar, unutuĢun tehlikesiyle karĢı karĢıya olmaları nedeniyle diaspora

bilinciyle sıkı sıkıya iliĢkili olarak diaspora deneyimi yaĢamayanlara göre bölgesel

aitliğe ve daha vurgulu bir Ģekilde köken yerini hatırlamaya odaklanır (Gilroy, 2004:

138).

Birinin kökenini unutması tehlikesi daha çok diasporik öznenin ailesinin ev sahibi

ülkenin değerler sistemine asimilasyonu ve asimilasyona benzer Ģekilde gerçeklemiĢ

entegrasyonu sonucu, kültürel ve toplumsal özelliklerin yaĢanılan ülke değerlerine

adaptasyonuyla, karĢılıklı evlilikler yoluyla, göçün hareket noktası olarak köken

ülkeye bağlılığa hizmet eden ve aidiyeti temin eden tüm bağlarıyla (dil, din, gelenek

görenek, değerler, hikâyeler, mit ve söylenceler) uzun süren kopukluk sonucu iliĢiğin

kesilmesi ile mümkün olabilir. Bu durumda bu özne artık diaspora olarak

adlandırılamayacaktır. Çünkü asimilasyon kimlik iddialarıyla beraber cemaatin

sınırlarının ve diasporik bağların korunan gücüne son verecektir (Van Hear 1998:

195). Diasporanın kültürel yaĢamında anavatanla ve onun etnno-dinsel tarihiyle

„iliĢkilenme‟ eksikliği bir defa hissedilmeye baĢlandı mı, o zaman bizzat diaspora

olmak anlam yitimine uğrar ve zaman içinde diasporik aidiyet algısı yerini baĢka

aidiyetlere ve özdeĢleĢme biçimlerine bırakır. Dolayısıyla Almanya, Fransa ve

Hollanda‟daki Türk S

Sivil toplum kuruluĢları diasporada bir yandan dil ve din ekseninde kimliği

korumaya ve devam ettirmeye çalıĢırken diğer yandan da diaspora olma halinin

sürekliliğini sağlama iĢlevini devam ettirirler.

Diasporada birey yaĢadığı ülke ile ait olduğu yer arasında tarihsel ve deneyimsel bir

ayrıĢmaya/uzaklaĢmaya sürekli açıktır (Gilroy, 2004: 124). Bunun temel nedeni

anavatanla diasporanın arasındaki coğrafi mesafenin ortaya çıkardığı kültürel

mesafeyle birlikte ev sahibi ülkenin kültürel değerlerinin gündelik hayat pratiğinde

95

daha baskın olarak hissedilmesinin sonucu iki farklı kültürün arasındaki mesafenin

artmasıdır.

Bu mesafenin ortadan kaldırılması ya da kısaltılması, diasporada öznelerin

kimliklerinin önemli bir parçası olarak aitlik duygusunu geliĢtirmek için yine

kimliklerinin kurucu öğesi olan tarih ve geleneklerinin devamına yönelik çaba sarf

etmeleri ile mümkündür (Fortier, 2000: 1).

Aidiyet hissi, her ne kadar bireysel bir duygu ve tercih olsa da, bağlanma ve ilgili

olma durumu bir grup/cemaat gibi toplumsal bir kategoriyle gerçekleĢtiği için aidiyet

tekil bir tecrübe değildir. Dolayısıyla aidiyet hissi toplumsal ve kültürel etkileĢimin

sonucuna bağlı olarak güçlenip zayıflayabilir. Bu bağlamda diasporik kimlik ve

aidiyetin devamı ancak çeĢitli kaynaklardan (diasporada sivil toplum kuruluĢlarının

üyelerinin söylem ve faaliyetleri burada temel role sahiptir) sosyal besleme

süreçlerine gereksinim duyar. Diasporik kimliğin oluĢması bağlamında bellek ve

mekânsal bağlar önemli bir konuma sahiptir. Mekânı hatırlamak diaspora özneleri

için sıklıkla sembolik bir çimento görevi görür. Bu bağlamda anavatanla kurulan bağ

diaspora üyelerini birleĢtirici en güçlü sembollerden biridir (Gupta ve Ferguson 199:

39).

Geleneklerin ve değerlere iliĢkin söylem ve pratiklerin devam ettirilmesi kolektif

belleğin inĢasında oldukça hayati bir öneme sahiptir ve kültürel ve geleneğe içkin

değerler bütününün sürdürülmesi diasporada kolektif kimliğin inĢasını yaratır. Bu

anlamda diaspora bağlamında kimliğin inĢasına zemin olarak bellek temel

etkenlerden en önemlisidir. Çünkü diasporik öznenin mekânının çoğulluğu mekânsal

merkezin kayboluĢunu yaratır ve çoklu mekâna dönüĢür (anavatan-yaĢanılan vatan).

Diasporada kimliğinin oluĢumu tam da bu noktada belleğe iliĢkin bir eylemdir;

mekânların tekrar-hatırlanma pratiğidir (Fortier, 2000: 159). Burada mekânın

hatırlanması salt uzamsal mekânın hatırlanması değil, ait olunan mekânın (ait olunan

vatan ve değerlerini) hatırlanma pratiğidir. Anavatan bu anlamda kültürel bir

coğrafya olarak iĢlev görmektedir (Nostrad, 2002). Kimlik ile kültürel coğrafyayı

hatırlama prototipi arasında kimliğin inĢası ve sürdürülmesi açısından önemli bir

96

iliĢki vardır. Kimlik kim olduğumuz ve ait olduğumuz toplumdaki kiĢisel tarihimiz

hakkında konuĢmanın bir diğer adı ise, pratikler paylaĢılan bu tarihi ve sosyal

kaynaklar ile karĢılıklı bağlılığı ifade etmenin bir biçimi olarak ortaya çıkar (Wenger,

1999: 5). Kültürel coğrafyaya ait geleneksel, kültürel ve dini değerlerin gündelik

yaĢamla iliĢkilendirilmiĢ pratiksel deneyimleri olmadığı sürece kimliğin oluĢumu ve

devamı uzun vadede de mümkün olmayacaktır. Diasporada kültürel coğrafya bu

anlamda kimliğin inĢa edilmesi ve sürdürülmesini sağlayan bir “alan” olarak iĢlev

görmektedir. Bu anlamda diasporada “alan” ontolojik anlamda topolojinin konusu

olarak coğrafi mekândan daha çok Ģeyi ifade eder. “Alan” diasporaların kendi kökleri

ve köke ait değerlerinin ifadesi ve dıĢa vurumunu sağlayan, diaspora özneleri

tarafından yaratılan ve anavatandan gelen değerlerin yaĢatılması için bir olanak

sunarak kimliğin devamını temin eden tüm kültürel kodlar ve değerler bütününü ve

bu kültürel kod ve değerlerin toplumsal, mekânsal bağlamlarını ifade eder. Tanımın

geniĢ anlamıyla kendilerine ait olmayan bir mekânda (ev sahibi ülke) kendilerine ait

değerleri yaĢattıkları bir aura‟dır; bir tür vatan‟dır, Castells‟in özetlediği Ģekliyle

toplumun ifadesidir (Castells, 1996: 410). Bizim örneğimizde ise bu alanın hem

sembolik hem de fiziki gerçekliği sivil toplum kuruluşlarıdır.

Diasporada yaratılan bu toplumsal alan kimilerince ulusaĢırı toplumsal alan (Pries,

2001: 25) ya da Avtar Brah‟ın (1996: 209) terimleriyle “diasporik alan” olarak

tanımlanan alanla benzer özellikleri içerir. UlusaĢırı toplumsal alan/diasporik alan

diasporalar tarafından oluĢturulan ve diasporaları da kurgulayan, insanlar eliyle

üretilen materyaller, gündelik sosyal yaĢam pratikleri ve sembolik temsiliyetin

sistemlerinden oluĢan yoğun, istikrarlı, çoklu yerellikler ve kurumsal çerçevelerin

toplamı olarak tanımlanır (Pries, 2001: 25) . UlusaĢırı toplumsal alan/diasporik alan

sadece insanların hareketini değil, fikirlerin, sembollerin ve kültürel ürünlerin ulus

aĢırı dönüĢümünü/hareketini içerir (Faist, 2000: 13). Diasporaların göç ettikleri ülke

ile anavatanları arasındaki ve diğer ülkelerdeki diasporalarla aralarındaki kültürel

sistemler, insan kaynağı, ideoloji ve değerlerin akıĢ alanıdır. Bu alanın yaratılması ve

sürdürülmesi toplumsal bir olgu olması nedeniyle diaspora öznelerinin gündelik

yaĢam biçimleri, ortak çabalarıyla ve orta düzeydeki örgütlenmeleri ile gerçekleĢir

97

(Mahler, 1998: 67). Çünkü bu alan, üzerinden farklılıkların ifadesi ve korunmasında

diasporik öznenin bireysel inisiyatifleri kadar önemli bir süreç olarak grup

dinamikleri ve kolektif bilincin kullanımını gerektirir.

Diasporanın mekânsal dikotomisinin (kök/anavatan-yol/yaĢanılan mekân) kimliğin

oluĢumundaki önemi süreklilik arz eden bir durum yaratır; yukarıda belirtilen

Ģekliyle mekânsal bellekle sürekli kökenin gündemde oluĢu ve gündelik pratiklerle

“diasporik alan” üzerinde “yolun alınıĢı”. Bu durum diasporada öznenin kimliğine

iliĢkin temel durumdur; “arada olma durumu”, diasporaların kimlikleri “burada (göç

edilen ülke) ile orada (anavatan) arasında olma durumu”nun tüm gerginliğinde

somutlaĢır (Fortier, 2000: 158). Diaspora toplumları kimlik açısından hem

yaĢadıkları hem de geride bıraktıkları ülkenin değerleri arasında “durur”.

Diasporalar köklerinden tevarüs eden kimlikleriyle birlikte “yol”da edindikleri

kimlikleri arasında kimliklerini oluĢturur ve sürdürür. Bu anlamda diasporik öznenin

kimliğine zemin teĢkil eden bilinç diasporik öznenin söylemlerinde ve gündelik

yaĢam pratiklerinde “orada/anavatan ve burada/yaĢanılan yer”de aynı anda olma

durumu ve anavatandan uzaktaki yerde “yeni” vatan (ev) inĢa etme durumlarıyla

somutlaĢır. (Kaya, 2000; Clifford, 1994; Lipsitz, 1999).

Diasporada kimliğin, yaĢanılan ev sahibi ülke ve değerleri (burası) ile anavatandan

bagajlarında getirdikleri köken değerleri (orası) arasındaki ara bir bölgedeki

salınımda inĢa edilip sürdürülmesi bu kimliğin bir yandan çok yönlü bir varoluĢ

çabasının ürünü, öte yandan da farklı ve anavatandan gelen kültürel, etnik değerlerin

muhafazasını içerdiği anlamına gelir. Anavatandan gelen kültürel, etnik değerlerin

anlatısal ve deneyimsel zemini ise diasporaların oluĢturduğu “alanlar”dır.

Batı Avrupa‟da Türk diaspora kimliğinin somut inĢa alanını sivil toplum kuruluĢları

oluĢturmaktadır. Sivil toplum kuruluĢları, ev sahibi ülkenin değerleri ile yine ev

sahibi ülkenin değerleri zemininde oluĢturulmuĢ göçmen politikaları arasında

gündelik yaĢantısına devam eden Türklerin kimliklerini anavatan/kök değerler

söylem ve pratikleri düzeyinde deneyimledikleri, hatırladıkları diasporik alanları

temsil etmektedir.

98

BÖLÜM 4

BATI AVRUPA’DA ANADĠL VE SĠVĠL TOPLUM KURULUġLARI

“dil, varlığın evidir”

Martin Heidegger

Batı Avrupa ülkelerine iĢgücü göçünün ardından geçen yarım asırlık süreçte Türk

diasporasının anadil ile iliĢkisinin boyutları farklılaĢmıĢtır. Özellikle diasporada

doğup yetiĢen ikinci, üçüncü ve dördüncü kuĢağın anadili öğrenme ve kullanma

durumu ilk kuĢağa göre kaçınılmaz olarak farklılıklar içermektedir (Yaylacı, 2012).

Bunun temel nedeni özellikle üçüncü ve dördüncü kuĢağın bulunulan ülkenin dili

içerisine doğması ve bu ülkenin eğitim sistemi içerisinden bu dile anavatanın diline

oranla daha çok muhatap olmasında yatmaktadır (Yılmaz, 2010).

Diasporada Türkler kendi ailesi ve çevresi içerisinde bulunduğu ülkenin dilinden

tamamen farklı bir dili öğrenerek ve farklı kültürel kodlar ve normları edinerek

diasporada ayrı bir sosyalleĢme süreci yaĢamaktadırlar. Diğer yandan Türkler, içinde

yaĢadığı toplumun okullarında, yerli arkadaĢlık gruplarında, iĢyerlerinde, yüz yüze,

yakından ve uzaktan iliĢki içerisine girdiği sosyal çevrede, o toplumun dili, inanç,

değer ve normlarına göre ayrı bir sosyalleĢme sürecini deneyimlemektedirler (Yıldız,

2012). Anadile (Türkçeye) olan hâkimiyetin birinci kuĢaktan üçüncü kuĢağa

gelinceye kadarki süreçte kaybolmaya baĢladığı görülmektedir; ilk kuĢakta göç

edilen ülkenin dilini bilenlerin sayısı çok az iken, üçüncü ve dördüncü kuĢakta

Türkçe bilenler gittikçe azalmaktadır (Demir, 2012). Anadilin unutulması, Türkiyeli

göçmenlerin kültürel kimliğinin yaĢatılması ve yeniden üretilmesi için bir tehdit

unsuru olmaktadır. Zira dildeki dönüĢüm, aslında toplumun kültürel yapısının

dönüĢümüdür (Adıgüzel, 2011).

99

Ayrıca, Avrupa‟da yetiĢen Türkiyeli göçmen çocuklarının büyük bir kısmının aile

içinde sağlıklı dilsel etkileĢim olanağı bulamaması konunun üzerinde durulması

gereken bir baĢka boyutudur. Çocuklar ev dıĢında, içinde bulundukları toplumun

dilini konuĢmakta, anadillerini ise sadece ev içinde, ebeveyn (ve akrabaları) ile temel

iletiĢim gereksinimleri çerçevesinde, son derece asgari bir seviyede

kullanmaktadırlar. Ayrıca çocuklarla yetiĢkinler arasındaki iletiĢim, buyurgan ve

daha çok temel gereksinimleri karĢılamaya yönelik bir özellik göstermektedir.

Dolayısıyla, kapalı bir çevrede, kısır bir döngü içinde sürdürülen tekdüze yaĢama

bağlı olarak, Türkçenin de iletiĢim dili olarak yeterli oranda kullanılmaması

nedeniyle yeni yetiĢen kuĢakların yeterli kalitede Türkçe öğrenmesi

engellenmektedir (Çakır, 2003).

Batı Avrupa‟da yeni kuĢaklara anadilin ve Türk kültürünün aktarılması temelde

“Türkçe ve Türk Kültürü Dersleri” aracılığıyla gerçekleĢmektedir. Türkçe, Millî

Eğitim Bakanlığı‟nın onayı gereğince yurt dıĢında yaĢayan Türk çocuklarının, kendi

kültürlerini ve kimliklerini tanıma, koruma ve geliĢtirmelerini hedefleyen Talim ve

Terbiye Kurulu BaĢkanlığı‟nın 03.08.2009 tarih ve 112 sayılı kararı ve bakan onayı

ile kabul edilen “Türkçe ve Türk Kültürü Dersleri Programları” doğrultusunda

verilmektedir (MEB, 2009). Bu amaçla, Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı

ilgili ülke makamlarıyla iĢbirliği çerçevesinde göç alan ülkelerdeki okullarda eğitim

vermek üzere Türkçe anadili ve Türk kültürü öğretmenleri göndermektedir. Bu

öğretmenlerin maaĢları Türkiye devleti tarafından ödenmektedir. Halen yurtdıĢında

“Türkçe ve Türk Kültürü” dersleri, Bakanlıklar arası Ortak Kültür Komisyonu

(BAOKK) kararı ile görevlendirilen öğretmen ve okutmanlar tarafından

verilmektedir (D.B, 2012). Türkçe ve Türk Kültürü dersleri ilköğretim okullarında

ders saatleri dıĢında anadil olarak, orta dereceli okullarda ise seçmeli ders olarak

(anadil veya yabancı dil kapsamında) uygulanmaktadır (MEB, 2009).

100

Türkçe ve Türk kültürü dersi6, Türkçe, Türkiye Cumhuriyeti inkılâp tarihi,

Atatürkçülük, din kültürü ve ahlak bilgisi, Türk tarihi, Türkiye coğrafyası dersleri ve

Türk kültürüne ait konuları kapsamaktadır (MEB, 2009). Bu dersler 3 farklı Ģekilde

uygulanmaktadır.

Okullarda ders dıĢı olarak

Ders içi kültür dersi olarak

Sivil toplum kuruluĢlarında gönüllülük esasına dayalı olarak

Türkçe dersleri uygulamalarının hemen hemen her aĢamasında, okullarda ders dıĢı ve

ders içi kültür dersi olarak uygulanmıĢ olsa da, sivil toplum kuruluĢları bir Ģekilde bu

derslerle ilgili çalıĢmalar yürütmektedir. Örneğin ders dıĢı uygulamalarda; okulların

tahsis edilmesi için çeĢitli görüĢmeler ve talepler, ders içi uygulamalarda; dersin

açılabilmesi için imza toplanması ve kampanyalar, velilerin çocuklarını derse

kaydettirmelerini sağlamak için teĢvik edici programlar gibi faaliyetler

gerçekleĢtirmektedirler.

Batı Avrupa‟da yaĢanılan ülkenin dili ve anadili olarak Türkçe öğrenimi çok

karmaĢık bir meseledir. Her Ģeyden önce yıllar boyunca anadili öğretimi yasaları

sürekli olarak değiĢmiĢtir. Ġkinci olarak da Türkçe derslerinin uygulanması

konusunda ülkelere hatta aynı ülke içinde eyaletlere, Ģehirlere göre farklılıklar vardır.

Almanya Fransa ve Hollanda, anadil eğitimi konusunda kendi devlet yapılarına, yerel

yönetimlerine ve özel Ģartlarına göre birbirinden farklı kararlar alıp

uygulamaktadırlar. Dolayısıyla Türk çocuklarının Türkçe eğitimi Batı Avrupa‟da

ülkeden ülkeye ve eyaletlere bağlı olarak farklı ve karıĢık bir yapı sergilemektedir

6 Türkçe derslerine ilişkin uygulamaların pek çok eksikliğinin olduğuna ilişkin çeşitli araştırmalar

bulunmaktadır; Örneğin Pilancı (2009) bu derslere ilişkin gerçekleştirdiği saha çalışmasında

öğretmenlerin yetersizliği, ders malzemelerinin yetersizliği, organize olma becerisinin yetersizliği,

bulunulan ülkenin derslere olumsuz bakışı, ailelerin ilgisizliği gibi çeşitli sorunların olduğunu

belirtmektedir.

101

(Küçük, 2006). Belirsizlik ve tutarsızlık anadil eğitimiyle ilgili politikaları

tanımlamaktadır (Yağmur, 2006). Bu karmaĢıklığın farklılığı içinde Almanya, Fransa

ve Hollanda‟nın anadile yaklaĢımında ortak nokta ise ülkedeki göçmenlerin anadil ile

iliĢkisini mümkün olduğunca en az seviyede tutma çabası olmuĢtur.

Eyaletler arası farklılıklar olsa da genel olarak ulusal düzeyde Almanya‟nın

göçmenlere yönelik dıĢlayıcı ve asimilasyona yaklaĢmıĢ entegrasyon politikası

ülkenin göçmenlerin anadiline yaklaĢımını da belirlemektedir. Göçmenlerin

anadillerini bir tehdit unsuru olarak gören bu yaklaĢım, uyum ve entegrasyonun

gereği hatta zorunlu Ģartı olarak göçmenlerin anadillerinin sistemli olarak kamusal

alanda görünürlüğünden rahatsız olmakta ve anadilin baĢta eğitim olmak üzere her

türlü taĢıyıcı tarafından yeni kuĢaklara aktarımından rahatsızlık duymakta olup

zamanla ortadan kalkacağı düĢüncesiyle göçmen anadillerinin ortadan kalkmasına

yönelik zemini hazırlamaya çalıĢmaktadır (Adıgüzel, 2011). Bunun yanı sıra

eyaletler arasında anadil konusunda farklı uygulamalar ortaya çıkmaktadır. Kimi

eyaletlerde anadil dersleri oldukça rahat bir Ģekilde gerçekleĢtirilirken kimi

eyaletlerde ise anadilini okulda arkadaĢlarıyla iletiĢimde kullanmasından dolayı

öğrenci ceza alabilmektedir (Çıbıkçı, 2006).

Fransa Anayasasının 2. maddesine göre Fransızca 1992 yılından bu yana tek resmi

dildir. Fransa, anayasal nedenlerle, çeĢitli kültürlere ve farklı anadillere sahip olan

vatandaĢlarını azınlık olarak tanımamaktadır (Terzioğlu, 2007). Bunun nedeni

Fransa‟nın göçmenlere iliĢkin politikasını evrenselci asimilasyon politikası yönünde

geliĢtirmesi ile ilgilidir. Fransa‟nın göçmenleri topluma asimile ederek eklemleme

çabası, anadili göçmenlerin bir sorunu olarak tanımlamasına ve anadil eğitimine

kendi politikasında yer vermemeyi tercih etmesine neden olmuĢtur. Fakat buna

rağmen anadil eğitimi, ilgili göçmen grupların geldikleri ülkelerin konsoloslukları

tarafından “dıĢarıdan” organize edilmiĢtir. Fransa bu eğitimin içeriğine karıĢmadığı

gibi finansman ve öğretmenlerin atanması gibi konularda da sorumluluk

üstlenmemektedir. Bu iĢi tümüyle göçmenlerin geldikleri ülkelerin yetkili

mercilerine havale etmiĢtir (Canatan, 2007). Fransa‟da Türkçe eğitimi konsolosluklar

tarafından organize edilmektedir. 2009 yılı verilerine göre, Fransa‟da, ilk ve orta

102

öğretim düzeyinde 20 bini aĢkın Türkiyeli öğrenci Türkiye konsolosluklarının

düzenlediği Türkçe dersleri eğitimine katılmaktadır. Fakat Ġlköğretim düzeyinde

Türkiye‟den gelen öğretmenler için Fransa‟nın kanaati, Türklerin Fransa‟ya

entegrasyonunu engellediği yönündedir. Dolayısıyla Fransa‟nın hedefi Fransa‟da

yaĢayan ikinci kuĢaktan Türkçe öğretmeni ve imam yetiĢtirerek bu iĢi Türk

hükümetinin kontrolünden almak yönündedir (Pilancı, 2009).

Almanya ve Fransa‟ya benzer Ģekilde Hollanda‟nın göçmenlerin anadiline karĢı

tutumu oldukça karmaĢık ve belirsizliklerle seyreden bir süreç olarak devam etmiĢtir.

Hollanda‟nın göçmenlere iliĢkin görece çok kültürlülüğü destekleyici politikadan

Almanya‟nın dıĢlayıcı ve Fransa‟nın asimilasyon politikasına benzer bir politikaya

doğru tavır değiĢikliği, ülkenin anadile olan bakıĢını ve tutumunu da kaçınılmaz

olarak etkilemiĢtir (Canatan, 2007).

Hollanda, 1970‟li yılların baĢında anadili eğitimi konusunda istekli ve olumlu bir

tavır sergilerken, sonraki yıllarda bu eğitimi kademeli olarak azaltmıĢ ve sonuçta

tümüyle ilköğretim okullarından kaldırma yolunu tercih etmiĢtir: 2004 yılında

Yabancıların YaĢayan Dilleri Eğitimi (OALT) olarak adlandırılan anadili eğitimi

tümüyle yürürlükten kaldırılmıĢtır. Eğitimin kaldırılıĢ gerekçesi olarak ise

kamuoyuna anadil eğitiminin kalitesiz bir Ģekilde yapıldığı ve entegrasyonu olumsuz

yönde etkilediği ileri sürülmüĢtür (Canatan, 2007).

Diasporada sivil toplum kuruluĢları Türkçe derslerinin devam ettirilmesi ve

yaĢatılmasında önemli roller almanın yanı sıra, gerçekleĢtirdikleri çeĢitli faaliyetlerle

anadilin genç kuĢaklara ve çocuklara etkili bir biçimde aktarımını amaçlamıĢlardır.

Bu çerçevede bu bölümde Almanya, Fransa ve Hollanda‟da anadil konusunda çeĢitli

düzlemelerde çalıĢmalar yürüten sivil toplum kuruluĢlarının konuya iliĢkin

çalıĢmaları incelenecektir.

103

4.1 Almanya’da Anadil ve Sivil Toplum KuruluĢları

Göçmenlerin kültürel değerlerine mesafeli bir yerden yaklaĢan Almanya anadil

konusunda da bu mesafeyi hep korumuĢ ve yıllarca aynı topraklarda birlikte yaĢadığı

Türkiyeli göçmenlerin ana dillerini resmi okullarda öğrenme ve geliĢtirmelerinin

önünü çeĢitli bahanelerle dolaylı olarak kesmiĢtir. Aslında göçmenlerin Almanya‟ya

geliĢlerinin ilk yıllarında Türklerin Almanya‟da kalıcı olmalarının önünü kesmek

amacıyla Türkçe eğitim politikaları bile uygulamaya koymuĢtur. Zamanla Türklerin

geri dönüĢe karĢı isteksizlikleri durumun tam tersine dönmesinin önünü açmıĢtır

(Koçak, 2012). Diğer bir ifadeyle Türklerin Almanya‟da kalıcı olduklarının farkına

varılması ile birlikte Almanya‟nın göçmenlere yönelik kültürel dıĢlayıcılığı ve

asimilasyona kayan entegrasyon politikalarının sonucu anadilin göçmenler tarafından

kullanımı üzerinde pek çok eyalette çeĢitli düzeylerde yasaklamaları beraberinde

getirmiĢtir. Türkçenin yasaklar yoluyla kullanım alanının daraltılması Türkçe

derslerinin kredili ders grubundan çıkarılması ve kimi yerlerde kaldırılması gibi Türk

göçmenlerin Almanya‟ya daha çabuk entegre olması amacıyla uygulanan

entegrasyon politikalarının çoklu entegrasyondan ziyade asimilasyon politikalarına

daha yakın özellikler göstermesi Almanya‟daki Türk diasporasının anadille olan

iliĢkisine ıĢık tutması açısından önemli bir gösterge olarak karĢımıza çıkmaktadır.

Ülke çapında uygulanan genel devlet politikasının yanı sıra eyalet bazında anadil

eğitimine olumlu/ılımlı yaklaĢımlar da gözlemlenmektedir. Almanya‟nın Federal

yapısı nedeniyle Türkçe konusunda eyaletten eyalete farklılıklar gösteren

uygulamalar bulunmaktadır. Dolayısıyla tek bir uygulamadan bahsetmek mümkün

değildir. Örneğin; Kuzey-Ren Vestfalya Eyaletinde misafir iĢçi çocuklarının anadili

eğitimine yönelik ilk düzenlemeler 60‟lı yıllarda yapılmıĢtır. O yıllarda çocukların

ülkelerine döndüklerinde uyum sorunu yaĢamamaları düĢüncesiyle açılan anadili ve

kültür dersleri, zaman içersinde yeni amaçlara hizmet edecek biçimde yeniden

yapılandırılmıĢtır (Öksüz, 2012). Bugün Kuzey-Ren Vestfalya‟da aralarında

Türkçenin de bulunduğu 18 ayrı dilde anadili dersi verilmektedir. Türkçe orta

dereceli okulların ilk kademesinde ikinci yabancı dil olarak seçilebilmekte, ikinci

104

kademesinde lise bitirme sınavlarında seçilebilecek dersler arasında yer almaktadır

(Bund-Bık, 2010).

Almanya‟da Türkçe derslerindeki öğretmen ihtiyacı iki kaynaktan sağlanmaktadır.

Birinci kaynak Türkiye‟den atanıp, Almanya‟da beĢ yıl süreli geçici yurtdıĢı

göreviyle gelen öğretmenler; ikinci kaynak ise aile birleĢimi, üniversite eğitimi veya

diğer değiĢik nedenlerle Türkiye‟den Federal Almanya‟ya göç etmiĢ ve ihtiyaç

üzerine, değiĢik tarihlerde, farklı eyaletlerin ilgili bakanlıkları tarafından atanmıĢ,

öğretmen kökenli Türk öğretmenleridir (Adıgüzel, 2011: 61).

Kimi eyaletlerde Türkçe dersleri Alman müfredat programına alınırken, kimi

eyaletlerde de dersler, genellikle öğleden sonraları, haftada bir, iki saat, öğrenci yaĢ

ve seviye gurubunun bir sınıfta toplaması ile oluĢturulmuĢ birleĢtirilmiĢ sınıflar

tekniğinde, tamamen isteğe bağlı kurs statüsünde verilmektedir. Örneğin 2010

yılında Kuzey Ren- Vetfalya ve Hessen Eyaletlerinde, Türkçe derslerinin statüsünün

Federal Almanya‟da ilk defa ciddi pedagojik konuma ulaĢması yönünde adımlar

atılmıĢtır. Türkçe dersleri bu iki eyalette, seçmeli ders olarak Alman müfredat

programına alınmıĢ olup ders notu da ortalamaya resmen yansıtılmıĢtır. Bu çerçevede

Türkçe dersinin anadil dersi olarak açılabilmesi için on beĢ, yabancı dil dersi olarak

açılabilmesi içinse on sekiz öğrencinin dersi talep etmesi gerekmektedir. Türkçe

dersleri velilerin ve öğrencilerin isteğine bağlı olarak gerçekleĢmektedir. Bu

çerçevede velilerin bireysel olarak ya da birleĢerek bulundukları bölgedeki okul

idaresinden çocuğu için Türkçe dersi talebinde bulunması gerekmektedir. Fakat okul

idaresinin tutumu belirleyici olmakta ve zaman zaman velilerin isteğini ciddiye

almadığı gibi yeterince talep olmadığı Ģeklinde velileri yanlıĢ bilgilendirebilmektedir

(Sak, 2012). Baden Wüttenberg eyaletinde Türkçe dersleri isteğe bağlı kurslar

Ģeklinde düzenlemiĢtir. Ciddi anlamda pedagojik statüden yoksun olarak gerçekleĢen

Türkçe dersleri normal okul ders müfredatı tamamlandıktan sonra genelde öğleden

sonraları uygulanmaktadır (Yağmur, 2012). Bu kurslar için verilen sertifika Almanya

ve Türkiye‟de resmi olarak tanınmamaktadır. Hamburg eyaletinde ise Almanca ve

Türkçe olarak iki dilli eğitim yapan okullar görülmektedir (Bund-Bık, 2010).

105

Anadil uygulamalarında eyaletler arası görece farklılıklar olsa da genel olarak

dıĢlayıcı bir etno-kültürel ulusçuluk hâkim durumdadır. Bu hâkim görüĢ, aynı

zamanda devlet politikasıdır ve göçmenlerin dil ve dinleri baĢta olmak üzere kültürel

değerlerini “tehdit” olarak görmektedir. Bu nedenle Almanya, uyum ve entegrasyon

için göçmenlerin ana dillerini sistemli ve düzenli olarak konuĢmalarını ve

öğrenmelerini desteklememekte, zaman içinde azalarak ortadan kalkmasını umarak,

buna zemin hazırlamaktadır ( Adıgüzel, 2011: 41). Almanya‟da Türkçe konusu çok

dağınık, plansız ve programsız bir uygulamayla karĢı karĢıya bulunmaktadır. Öte

yandan medya aracılığıyla, Türk çocuklarına ana dillerini “teneffüslerde dahi

yasaklamaya çalıĢan” öğretmen ve yöneticiler görülmektedir (Çıbıkçı, 2006).

Tam da bu noktada sivil toplum kuruluĢları Almanya‟nın ulusal düzeyde anadil

olarak Türkçeye karĢı olumsuz tutumuna karĢı faaliyetler gerçekleĢtirirken, bölgesel

anlamda eyaletler düzeyinde de anadilin okullarda okutulan bir ders olarak devam

etmesi yönünde çaba sarf etmektedirler (Sak, 2011; Selçuk, 2007). Almanya‟da

bulunan Türklerin diğer Avrupa ülkelerinde yerleĢik Türklere göre nüfus büyüklüğü

hem Türkçenin algılanıĢ biçimi hem de Türkçe konusunda gerçekleĢtirilen

çalıĢmaların yoğunluğu ile doğru orantılı olarak geliĢen bir tablo ortaya

çıkarmaktadır. Türk çocukların anadil eğitimi ve anadilin çeĢitli Ģekillerde

yaĢatılması konusunda çalıĢmalar yürütmek için kurulmuĢ olan bölgesel çapta pek

çok dernek bulunmaktadır. Bu derneklerin neredeyse tamamı kendileriyle aynı

konuda ulusal düzeyde faaliyet gösteren federasyon ve birlik formundaki çatı

kuruluĢlara üyedir. Bu çerçevede anadil konusunda Almanya‟nın farklı eyaletlerinde

çalıĢmalar gerçekleĢtiren okul aile birlikleri ve veli derneklerinin bir araya

gelmesiyle oluĢan bölgesel ve ulusal düzeyde örgütlenmiĢ çatı sivil toplum

kuruluĢlarının çalıĢmaları ve bu çalıĢmaların kimlikle iliĢkilendirilme biçimi

konumuz açısından önem taĢımaktadır. Bu çerçevede Almanya‟da anadil konusunda

faaliyette bulunan okul aile birliği dernekleri federasyonu, veli dernekleri

federasyonu ve ulusal düzeyde farklı alanlarda çalıĢan federasyonların anadil

konusunda birlikte hareket etme çabaları örneklerine bakmak Almanya‟da kimliğin

106

kurucu unsuru olarak anadil ve sivil toplum kuruluĢları iliĢkisini açıklamakta faydalı

olacaktır.

4.1.1 Baden Türk Okul Aile Birlikleri Dernekleri Federasyonu (TOABF)

(Föderatıon Der Vereıne Türkıscher Elternbeıräte In Baden e.V.)

Federasyonun ana amacı, çocuklara Almanya‟da içinde yaĢadıkları toplumun dil ve

kültürünü tanıtmak, onları kendi anadil ve kültürleri konusunda bilgilendirmek ve

kendilerini Avrupa ortamında ilerinin bağımsız yetiĢkinleri olabilmeleri için

yönlendirmek olarak ifade edilmektedir (TOABF, 2009a). Bu ana amaç çerçevesinde

83 derneğin bağlı bulunduğu federasyonun baĢlıca çalıĢma alanları, ev ile okul

arasında köprü görevi görmek, Türk öğrencilerinin yaĢadıkları problemlere çözümler

üretmek, yardımcı kurslar düzenlemek, toplumun entegrasyonuna katkı sunmak

Ģeklinde ifade edilmiĢtir. Bu çerçeve içinde Federasyon tarafından üye derneklere

yardımcı kurslar ve okul aile birlikleri ve Türk öğretmenleri arasında beraber

sürdürülmesi gereken çalıĢmalar konusunda desteklenmesi, çocuklara Türk ve Alman

kültürünü aylık Türkçe-Almanca iki dilli olarak yayımlanan “Bizim Çocuklar”

dergisi aracılığı ile tanıtılması ve kültürel alanlarda derneklerle birlikte programların

gerçekleĢtirilmesi gibi faaliyetler gerçekleĢtirilmektedir. Anadil öğretmenleri Türk

velilerle diyalog içinde gelen sorun ve sıkıntılara çözümler bulmaya çalıĢmakta ve

Türkçe derslerine yer verilmesi için okullar/müdürler ile sürekli görüĢmektedir.

Öğretmen sayılarında yetersizliklerin giderilmesi için yerel öğretmenlere yönelik

yönlendirme çalıĢmaları yapmaktadır (Ülker, 2012) 7.

Federasyonun yayınlarından “Bizim Çocuklar” dergisinde (TOABF, 2009b)

çocuklara;

7 TOABF Başkanı Kemal Ülker’le gerçekleştirilen e-posta yazışmaları ve telefon görüşmesi (Ekim 2012-

Aralık 2012)

107

“Sevgili çocuklar, küçük yaĢlarda alacağınız bilgi, kültür ve görgü sizlerin güçlü,

kendinden emin ve özgüven sahibi bireyler olarak hayata atılmanızı sağlayacaktır.

Tabi ki Türkçe dil bilgisi ve kültürü derslerine katılmıĢ olmanız kiĢiliğinizin ve

kimliğinizin oluĢumu için çok önemlidir.” Ģeklinde seslenilmektedir.

Çocuklara seslenen bir metinde Türkçe ile kimliğin doğrudan iliĢkilendirilmesi ve

kimliğin oluĢumunda anadilin önemine vurgu yapılması çocuklarda kimlik bilinciyle

anadil arasında doğrudan bir bağ oluĢturma çabası olarak görülebilir. Derginin aynı

yazısında Baden bölgesinde bulunan Rastatt Ģehrinde anadil dersine yönelik Alman

makamlarının kısıtlayıcı uygulamalarına iliĢkin bilgiler verilmekte ve “Anadil

dersleri için 30 yıla aĢkın bir süredir Almanya çapında sınıf tahsis edilmiĢken bu

uygulamaya tek yanlı bir kararla son verilmesi yabancı kökenlilerin bu konudaki

meĢru hassasiyetlerinin dikkate alınmadığını göstermekle kalmayıp kimliklerinin

hedef alınması anlamına geldiği” ifade edilmektedir (TOABF, 2009a). Federasyon

anadile iliĢkin kısıtlamaları kimliğe yapılmıĢ bir saldırı olarak algılamakta ve anadili

sonuçta doğrudan kimlik meselesi olarak tanımladığını okuyucuyla paylaĢmakta ve

velilerin zihninde kimlik eĢittir anadil denklemini oluĢturmaya çalıĢmaktadır.

Federasyon Türkiye‟den gelen Türkçe öğretmenlerinin ikamet ve çalıĢma Ģartlarını

düzenleyen istihdam tüzüğünün 2009 yılı sonunda sona ermesi nedeniyle Türkçe

öğretmenlerinin Almanya‟da çalıĢmalarına iliĢkin yasal düzenleme yapılması

yönünde bakanlıklar düzeyinde çeĢitli giriĢimlerde bulunarak 01.08.2009 tarihinde

bir basın toplantısı düzenleyerek imza kampanyasını kamuoyuna duyurmuĢtur

(Karaca, Hürriyet Avrupa, 2009; Ülker, 2012). Ayrıca aynı basın toplantısında

Türkçe derslerinin bölgesel düzeyde okul müdürlüklerinden talep edilmesi

konusunda velileri uyarmaya çalıĢmıĢtır. Federasyon kamuoyuna Haziran 2009

tarihinde yaptığı açıklamada Baden bölgesinde ve tüm Almanya‟da anadil derslerinin

devam ettirilebilmesi için bölgede gerekli çalıĢmalara baĢlandığını belirterek bu

çalıĢmalara velilerin ve bölgedeki derneklerin gereken desteği vermelerini talep

etmiĢtir (TOABF, 2009c; Ülker, 2012).

108

Anadil öğretmenlerinin oturma ve çalıĢma izinleri ile ilgili yasadaki değiĢikliğin

kaldırılması için diğer bölgelerden STK‟ların da desteği ile TOABF tarafından

yapılan bilgilendirmeler, ilgili bakanlık ve makamlara yazılı protestolar ve

gerçekleĢtirilen çalıĢmalar neticesinde yasa Türklerin istediği Ģekilde düzeltilerek

Türkçe anadil öğretmenleri eskiden beri devam ede gelen Ģartlarda çalıĢmaya devam

edebilmiĢtir (Ülker, 2012).

4.1.2 Almanya Türk Veli Dernekleri Federasyonu (Föderation Türkischer

Elternvereine in Deutschland e.V) (FÖTED)

Almanya düzeyinde Türkiye kökenli velilerin ve çocuklarının çıkarlarını korumak ve

gözetmek amacı ile 1995 yılında kurulmuĢ olan federasyon, Almanya‟da yaĢayan

Türk çocuklarına eğitim alanında eĢit haklar, fırsat eĢitliği ve katılım konularında

Alman makamları düzeyinde taleplerde bulunmak ve çözüm önerileri getirmek için

çalıĢmalar yapmaktadır (FÖTED Faaliyet Raporu, 2012).

Federasyonun amaçları;

• Türk veli dernekleri ve diğer göçmen veli dernekleri ile Almanya düzeyinde

birlikte çalıĢmak,

• Yeni veli derneklerinin kurulmasında yardımcı olmak,

• Türkiye kökenli velilerin ve çocukların çıkarlarını korumak ve gözetmek,

• Türkiye kökenli velilerin ve çocuklarımızın eğitim alanındaki sorunlarını

tanımlayıp ilgili siyasal parti ve eyalet hükümetlerine iletmek ve iyileĢtirmeye

yönelik çözüm önerileri üretmekte yardımcı olmak,

• Velilerin eğitim ve öğretim alanına aktif katılımlarını arttırmak,

• Etkinliklerle Türk çocuklarının kendi kültürlerinden ve Almanya‟nın sunduğu

olanaklardan yararlanmalarını sağlamak,

109

• Ġki dilli ve çok kültürlü eğitim almalarını olanaklı kılmak (FÖTED, 2012)

Ģeklinde belirlenmiĢtir

Bu amaçlar çerçevesinde federasyonun “istemlerimiz” baĢlığı altında özetlediği

taleplerinin anadile iliĢkin bölümü konumuz açısından dikkat çekmektedir.

Türkçenin anadili olarak Almanya genelinde tamamen ortadan kaldırılmak istendiği

ve bunun için yetkili makamlarla yapılan görüĢmelerde anadile iliĢkin taleplerin

çeĢitli Ģekillerde iletildiği belirtilmektedir. Federasyonun bu talepleri 2012 faaliyet

raporunda Ģu Ģekilde ifade edilmektedir;

• Türkçe anadili derslerinin okul programlarına alınması,

• Türkçenin 2. ve 3. yabancı dil olarak ders programlarında sunulması,

• Almanya‟da bu konuda uzman öğretmen yetiĢtirilmesi,

• Gerektiğinde öğretmen gereksiniminin Almanya dıĢından karĢılanması,

• Toplumun ve okulların çok kültürlülüğü kabul edilerek, anadili Almanca

olmayan çocukların anadilleri, tüm eyaletlerde haftada en az dört ders saati

anadili dersi olarak okul ders programı içerisinde sınıf geçmeyi etkileyecek

Ģekilde verilmesi ve öğrencinin karnesine iĢlenmesi,

• Ġki dilli eğitim veren okulların yaygınlaĢtırılması,

• Anadili dersi veren öğretmenlerin kadrolarında kısıtlama yapılmaması,

• Türkçe dersi veren yeni genç Türk kökenli öğretmenlerin yetiĢtirilmesi ve

atanmalarının sağlanması (FÖTED Faaliyet Raporu, 2012).

Federasyonun ortaya çıkıĢına iliĢkin temel dayanaklarından ikisinin anadil eğitimi ve

anadil ve Almanca dil eğitimine dayalı iki dilli okulların yaygınlaĢtırılması olduğu

görülmektedir. Anadil eğitiminin yanı sıra iki dilli eğitime vurgu yapılması

diasporada kimliğin inĢasında “kök/anavatan” ve “güzergâh/yaĢanılan yer”

arasındaki temel kaygıyı dil zemininde somutlaĢtırmaktadır.

110

Almanya‟daki Eyalet Eğitim Bakanları‟ndan Türk çocuklarının en iyi Ģekilde

Almanca öğrenmelerine destek veren ve Türkçeyi de ders programı içerisinde sınıf

geçmeyi etkileyecek Ģekilde öğrenmelerine olanak sağlanmasını talep eden FÖTED,

ebeveynlerin anadil konusunda bilinçli olması ve Türkçenin okulda öğretilmesinin

yanı sıra evde de kullanılması konusunda uyarılarda bulunmaktadır (Uzun, 2010).

Almanya Türk Veli Dernekleri Federasyonu (FÖTED), diğer çatı kuruluĢlar ve okul

aile birlikleri ile birlikte yukarıda belirtilen amaç ve istemleri doğrultusunda zaman

zaman Türk çocuklarının eğitimi ve Türkçe sorunları üzerine çeĢitli çalıĢmalar

yürütmektedir (FÖTED Faaliyet Raporu, 2012). 03.02.2012 tarihinde düzenlenen

Eğitim Sorunları ĠstiĢare Toplantısında Türkçenin yaĢatılmasında bilhassa velilerin

desteğine ihtiyaç duyulduğuna dikkat çekilmiĢ, hatta eskisinden daha yoğun,

belirgin, baskın ve bilinçli bir Ģekilde bu desteğin artırılması yönünde velilere talepte

bulunulmuĢtur. Ayrıca çocukların Türkçe derslerine kayıt yaptırılması yönünde

veliler teĢvik edilmekte ve Ģayet okullarda Türkçe dersi yoksa açılması yönünde

velilere baĢvuracakları kamu kurumları ve baĢvuruda izleyecekleri yol konusunda

bilgiler verilmektedir (Sak, 2012)8

4.1.3 Ruhr Veliler Birliği (Elternverband Ruhr e.V.)

Kuzey Ren Vestfalya eyaleti Essen kentinde 2008 yılının Mayıs ayında resmen

örgütlenmiĢ bulunan “Ruhr Veliler Birliği” Türkçe eğitimi konusunda

gerçekleĢtirdiği çalıĢmalarla Almanya‟daki Türk çocuklarının eğitim sorunlarını daha

geniĢ bir çevreye duyurma ve böylece Türk velileri duyarlı hale getirmeyi görev

edinmiĢtir. Temel Ġlkesini “iyi bir eğitimle iyi bir gelecek” Ģeklinde formüle eden

Ruhr Veliler Birliği, anadili derslerinin ve öğretmenlerinin konumunu, gerek Türk

toplumu gerekse Alman toplumu nezdinde prestijini artırarak güçlendirmek için

çalıĢmalar yürütmektedir. Ruhr bölgesinde eğitim ve anadil alanında faaliyetler

gerçekleĢtirmek için kurulmuĢ olan tüm derneklerle ve özellikle de federasyon

8 Ruhr Veliler Birliği Başkanı Ali Sak ile yapılan e-posta yazışmaları (Ekim 2012-Kasım 2012)

111

bazında çeĢitli çalıĢmalar yürütmektedir (Sak, 2012). Derneğin 2012 tarihli

raporunda derneğin temel kuruluĢ amacı “Her Ģeyden önce çıkıĢ noktamız anadili

derslerinin uzun vadeli korunması” (RVB Faaliyet Raporu, 2012) olarak ifade

edilmiĢtir.

Derneğin tanıtım metninde, Türk velilerin eğitim ve anadil konularında

bilgilendirilmesine ve bölgelerinde eğitim- öğretim, okul ve veli çalıĢmalarında söz

sahibi olmaları birliğin ana hedeflerinden biri olduğu ve bu hedef doğrultusunda

ortak paydalarda buluĢup, tüm kurum ve kuruluĢlarla birlikte hareket ederek daha

geniĢ kitlelerden destek almanın öneminin bilincinde olduğu (RWB, 2012) ifade

edilmektedir. Bu çerçevede Birlik kurulma aĢamasında “Türkçe Gönüllüleri” baĢlığı

ile Türklerin yoğunluklu olarak yaĢadığı bölgelerden biri olan Kuzey Ren Vestfalya

(KRV) eyaletinde geniĢ çaplı bir Türkçe kampanyası yürütmüĢtür. Kampanyanın

çıkıĢ noktası KRV eyaletinin hedef anadili derslerinin zamanla okullardan

kaldırılmasını sağlamaya yönelik “Anadili dersleri yönetmeliği” olmuĢtur. Bu

yönetmeliğe göre Anadil dersinin sorumluluğu derneklere ve konsolosluklara

verilmekteydi. “Türkçe Gönüllüleri” kampanyası çerçevesinde yürütülen çalıĢmalar

çerçevesinde ilgili bakanlıkla görüĢülmüĢ, yürüyüĢ yapılmıĢ ve imza kampanyaları

baĢlatılmıĢtır (Hürriyet Avrupa, 31 Mart 2008). Bu kampanya ve kamuoyu

baskılarının da etkisiyle bakanlık ilk taslağı geri çekerek, anadili derslerinin devam

etmesine karar vermiĢtir. Bu süreç sonrasında Ruhr Veliler Birliği, KRV eyaletinde

Türk velilerinin Türkçe konusundaki haklarının bilincine varmaları için dernek

binasında, okullarda, cami ve diğer derneklerde ve hafta sonu seminerlerinde

bilgilendirme çalıĢmaları yapmıĢtır (Sak, 2012).

Kuzey Ren Vestfalya Eyaletinde her yıl eğitim-öğretim döneminin baĢlangıcında

Ruhr Veliler Birliği Türk velilerden çocuklarını Türkçe derslerine göndermeleri

yolunda telkinlerde bulunarak Türkçe dersine katılımı artırma yolunda çalıĢmalar

yapmaktadır. Almanya‟da ilkokullar için Türkçe öğretmeni yetiĢtiren bir kurum

olmadığını belirten dernek baĢkanı Sak, Türkçe dersi için mücadele ettiklerini

belirtmektedir (Parlayan, 2012).

112

Türk vatandaĢlarının anadili derslerine ilgisinin istenilen düzeyde olmadığını belirten

dernek baĢkanı, anadil derslerine katılımın Türklerin yoğun olarak yaĢadığı KRV

eyaletinde bile yüzde kırk civarında olduğunu, bu oranın diğer göçmen gruplarla

karĢılaĢtırıldığında (örneğin Ġspanyollar, Yunanlılar veya Portekizlerde bu oran

yüzde doksan civarında ) oldukça düĢük olduğunu belirtmektedir (Sak, 2012).

Derneğin faaliyet gösterdiği bölgede Türkçe derslerine katılımın yeterli düzeyde

olmadığı gerçeğinden hareketle dernek yöneticileri, Alman makamlarının da bunun

farkında olduğunu, bu nedenle Türkçe dersini fazla ciddiye almadıkları konusunda

farklı dönemlerde uyarılarda bulunarak Türk kuruluĢlar ile cami derneklerinden

üyelerine, Türk çocuklarının Almanca öğrenmeleri ve okul baĢarıları için Türkçenin

gerekliliğini anlatmaları Ģeklinde yönlendirmelerde bulunmaktadır. Bu bağlamda

anadilin kimliğin önemli bir unsuru olduğunu, sağlam bir kiĢilik ve diasporada

kimliği koruma sürecinde anadilin temel unsurlardan biri olduğunu vurgulayan

dernek yöneticileri, Türkçenin kimliğin korunmasındaki öneminin diasporadaki

Türklere anlatılmasında cami derneklerinin önemli bir yere sahip olduğunu ifade

etmektedir (Ülgener, 2009).

RVB‟nin 30 Mart 2008 tarihli Türkçe eğitimine iliĢkin taleplerini dillendirmek üzere

düzenlediği yürüyüĢ ve miting öncesi yayınlanan bildiride anadilin kimlikle

bağlantısı detaylı olarak ortaya konmaktadır. Bu konuda dernek yetkilileri Ģunları

söylemektedir; “Kuzey Ren Vestfalya Eyaletinde eğitim gören 170 bin

çocuğumuzdan sadece 68 bini Türkçe dersine katılmaktadır. Çocuklarımızın % 60‟ı

Türkçe dersinden, ulusal kültürümüzden mahrum bir Ģekilde yetiĢmektedir. Bu,

hepimizi üzen, yaralayan bir durumdur. Türkçeyi mutlaka öğrenmelerini zorunlu ve

gerekli görüyor; çok dilli, çok kültürlü bir eğitim istiyoruz. Bizler uyumdan yanayız,

ancak asimile olmaya asla taraftar değiliz. Benliğimize, kültürümüze sahip çıkmanın

yolu ise anadilimiz Türkçeye sahip çıkmaktan geçmektedir. Türkçe bizim kalbimiz,

Türkçe bizim ses bayrağımızdır; kimliğimiz ve kiĢiliğimizdir” (Almanya Bülteni, ty).

Dernek diasporada anadilin okul dıĢında kullanımını teĢvik etmek amacıyla çeĢitli

etkinlikler düzenlemektedir. Bu çerçevede farklı Ģehirlerde ilkokul üçüncü ve

113

dördüncü sınıf öğrencileri için okuma yarıĢmaları düzenleyerek, çocukların Türkçeye

olan ilgisinin artırılmasını hedeflemektedir (Sabah Avrupa, 2012; Sak, 2012).

Derneğin anadile iliĢkin faaliyetlerine genel çerçevede bakıldığında özellikle Kuzey

Ren Vestfalya Eyaleti (KRV) baĢta olmak üzere farklı bölgelerde anadilin kimliğin

oluĢumuna iliĢkin önemi konusunda velileri bilinçlendirme konusunda çalıĢmalar,

Alman ve Türk kamuoyunun Türkçe konusunda dikkatini çekmek için çeĢitli

dönemlerde, özellikle de her eğitim-öğretim döneminde basın açıklamaları, bölgede

on beĢ kiĢinin talebiyle açılabilen Türkçe dersleri için öğrencileri ve velileri Türkçe

dersinin açılması yönünde talepte bulunmaya teĢvik, Türkçe öğretimi konusunda

yaĢanan sorunların ilgili makamlar nezdinde çözümüne katkı sunma çalıĢmaları

görülmektedir (Sak, 2012). Dernek anadil çalıĢmalarını kimliğin bir parçası olarak

görmekte ve anadile iliĢkin çalıĢmaların yürütüldüğü bir alan yaratmaya

çalıĢmaktadır.

4.1.4 Anadil için Ortak Sivil Toplum Hareketi: “Türkçem Anadilim

Geleceğim” (TAG)

Ulusal düzeyde faaliyetlerini yürüten çatı sivil toplum kuruluĢları tarafından anadil

Türkçenin yaĢatılması çerçevesinde organize edilen “Türkçem, Anadilim,

Geleceğim” projesi uzun soluklu anadil konusunda gerçekleĢtirilecek bir dizi

çalıĢmanın temel halkası olarak düĢünülmüĢtür. Bir çatı kuruluĢ olarak Avrupalı

Türk Demokratlar Birliği (UETD)‟nin koordinasyonunda gerçekleĢtirilen proje farklı

amaçlar ve faaliyet alanları temelinde kurulmuĢ olan Almanya‟da yerleĢik Sivil

Toplum KuruluĢlarının ortak yürüttüğü bir çalıĢmadır. Türkçe konusu etrafındaki

geleceğe yönelik sorunları masaya yatırılarak ortak çözümler arandığı çalıĢmanın

hareket noktasını program koordinatörü Yılmaz Bulut (UETD), “Türkçeyi

Avrupa‟daki günlük yaĢantıda, aile ve toplum hayatında nasıl canlı tutabilir ve

yaĢatabiliriz?” sorusunun oluĢturduğunu ve buradan hareketle “Türkçem Anadilim

Geleceğim” projesinin hayata geçirildiğini belirtmektedir (TAG, 2012a).

114

Yürütme kurulunda yer alan sivil toplum kuruluĢları, Avrupalı Türk Demokratlar

Birliği (UETD), Diyanet ĠĢleri Türk Ġslam Birliği (DĠTĠB), Avrupa Türk Ġslam

Birliği (ATĠB), Ġslam Toplumu Milli GörüĢ (IGMG), Ġslam Kültür Merkezleri Birliği

(VIKZ), Almanya Türk Öğrenci Veli Dernekleri Federasyonu (FÖTED), Almanya

Türk Öğretmen Dernekleri Federasyonu (ATÖF) ve Türk Federasyon‟dur (TAG,

2012b).

Anadil konusunda farklı tabanları olan ve birbirlerinden farklı alanlarda faaliyet

gösteren sivil toplum kuruluĢlarının bir araya gelmesi, gerçekleĢtirilen çalıĢmanın

hem basında büyük ölçüde yankı bulmasını sağlamıĢ hem de kamuoyunda Türkçe

konusunda farklı kesimlerin birlikte hareket etme durumunun gerçekleĢebileceğine

dair kanaat oluĢturmuĢtur. ÇalıĢtay, çeĢitli gazetelerde geniĢ ölçüde yer almıĢ ve

“Türkçe için ortak giriĢim”, “Türkçe için el ele”, “Almanya‟daki Türk STK‟lar ortak

nokta Türkçede buluĢtu”, “Türkçenin geleceği herkesin ortak derdi” gibi baĢlıklarla

verilmiĢtir (Aydın ve Yıldırım, 2012; Bayçöl, 2012; Ülger, 2012; Zaman, 2012).

Ortak giriĢimin çalıĢtay olarak gerçekleĢmesinin gerekçesi, “edinilmiĢ atıl bilgi ve

tecrübeleri çözüm odaklı sistemleĢtirmek, güvenilir ve kullanıĢlı hale getirmek ve

faydalanan taraflar için yol haritası sunmak” (TAG, 2012c) Ģeklinde özetlenmiĢtir.

ÇalıĢtay, Avrupa‟da faaliyet gösteren büyük kitle kuruluĢlarının ortak projesi olarak

anadil konusunda Türk diasporasının gerçekleĢtirdiği en büyük sivil toplum

hareketlerinden biri olarak görülebilir. Bu çerçevede çalıĢtayın temel amaçları (TAG,

2012c);

• Türkçenin ana dil olarak sağlıklı geliĢimini temin etmek,

• Kültür ve medeniyet dili olarak tanınmasına katkı sağlamak,

• Türkçe konusunda uzmanların birikiminden faydalanmak, aralarında iletiĢimi

sağlamak ve farklı ve ortak tecrübelerin ortaya konulmasını sağlamak,

115

• Türkiye Cumhuriyeti ve Almanya Federal Devleti‟nin kendi vatandaĢlarının

sorunları ve geliĢmesi karĢısında oluĢturduğu duyarlılık zeminini

sürdürmesini temin etmek,

• Almanya baĢta olmak üzere ve Avrupa‟da konu muhatapları STK‟larla aktif

iĢbirliği yapmak,

• Anadil konusunda toplumsal bilinçlenmeye katkı sağlamak,

• Türkçeye medya ve siyasi alanların ilgisini çekmek,

• Örnek bir proje ile farklı STK‟ların ortak sorunlara yönelik ortak

düĢünebilmesini ve kalıcı iĢbirliği yapmasına imkân sağlamak Ģeklinde

özetlenebilir (TAG, 2012c).

ÇalıĢtayın temel amaçlarındaki ısrarla altı çizilen nokta, anadilin öneminin Almanya

özelinde, Avrupa genelinde hem Alman hem de Türk toplumu tarafından fakına

varılması ve anadilin tüm diasporada bir tür ortak tavırla görünürlüğü ve

yaĢanırlığının sağlanmasıdır. Dolayısıyla Almanya genelinde faaliyet gösteren farklı

siyasi duruĢ ve tabana sahip tüm sivil toplum kuruluĢları anadilin görünürlüğünü yani

kimliğin görünürlüğünü amaçlamaktadır. Kimlik stratejileri bağlamında ele alındığı

zaman bunun baĢka bir ifadesi “Alman toplumu/öteki”nin Türk kimliğinin en

görünür biçimi olan “anadil Türkçe”nin yani “biz” in tanınması varlığının kabul

edilmesidir. Bu yüzden sivil toplum kuruluĢları bir araya gelerek bir anlamda

kimliğin kurucu öğesi olarak “biz”in görüntüsünü “öteki”nin gözünde olabildiğince

netleĢtirmeye ve bu Ģekilde kimliğin görünürlüğünü artırmaya çalıĢmaktadır. Öte

yandan Türk toplumunda anadil bilinci, yine geliĢtirilen ortak tavırla “biz”in ortak

değeri olarak farkındalığın yaratılması sağlanmaya çalıĢılmıĢtır. Bu çalıĢtayın Türk

diasporasına bakan yüzü “anadil eĢittir biz” Ģeklinde bir görüntü sunmaktadır.

ÇalıĢtayda alt çalıĢma grupları oluĢturularak aĢağıdaki konularda konunun uzmanları

baĢkanlığında detay çalıĢmalar yürütülmüĢtür;

• Ailede ve okul öncesi dönemde Türkçe öğrenimi,

116

• Almanya‟daki okullarında Türkçe derslerinin değerlendirilmesi ve anadilde

eğitim,

• Almanya‟da Türkçe görsel ve yazılı medya ve Türk edebiyatı,

• Anadilin korunması ve geliĢtirilmesinde kurumsal destekler,

• Dini ve sivil kitle kuruluĢlarında anadilin önemi,

• Almanya‟da çok dillilik ve ana dilde eğitimin hukuki temelleri,

• Uygulanan projelerin değerlendirilmesi (TAG, 2012d).

ÇalıĢma gruplarının konu baĢlıkları anadilin korunması çerçevesinde farklı

düzlemlerde belirginleĢen yapılar ve bunların rolleri etrafında dönmektedir. Anadilin

okul öncesinden baĢlayarak toplumsal düzlemi de kapsayan çerçevede tartıĢılması

kimliğin kuruluĢ düzlemi olarak “diasporik alanı” olabildiğince etraflı düĢünme

çabasının bir ürünüdür.

“Türkçem, anadilim, geleceğim” çalıĢtayının diasporada “kök/anavatan”a iliĢkin bir

durum olarak anadilin ortak bir çalıĢma ile yani “biz” duygusu üzerinden

gerçekleĢtirilmesi bu çalıĢmaya özel ayırıcı bir özellik olarak tanımlanabilir. Anadil

ile ilgili ortak vurgu çalıĢtayın isminde saklı olan Türkçem, Anadilim, Geleceğim

sloganındaki “aidiyet hissi” ve gelecek metaforudur. Anadil ile Türk diasporasının

Avrupa‟daki geleceği bir anlamda eĢ değerde kabul edilmektedir. Bu bağlamda

çalıĢtay baĢlığı, Avrupa‟da Türk diasporasının gelecekte varlığının anadil ile söz

konusu olabileceği düĢüncesinin ürünüdür.

Fransa’da Anadil ve Sivil Toplum KuruluĢları

Fransa‟da göçmenlerin anadili olarak Türkçe dil eğitimi, ilkokuldan baĢlayarak iki

kapsamda gerçekleĢtirilmektedir. Birincisi, ELCO; Enseignement des Langues et

Cultures d’Origine (Home Language Instruction) kapsamında, ikincisi ise Yabancı

Dil Eğitimi; “Enseignement des Langues Étrangères (Foreign Language Teaching)

117

kapsamındadır. Fransa‟da, Almanya ile karĢılaĢtırıldığında, bölgesel bir eğitim

politikası yoktur, her iki kapsamda da göçmen anadil eğitimi ulusal alanda

gerçekleĢtirilmektedir (Akıncı ve Jolly, 2010).

1978‟de Türkiye ile imzalanan karĢılıklı anlaĢmalar çerçevesinde Fransız

ilkokullarında, Türkiye‟den gönderilen öğretmenler aracılığıyla Türk çocuklarına

yönelik ana dili eğitimleri baĢlamıĢtır. Kısa sürede yoğun taleple ve çocuğun ana dili

eğitimini devam ettirebilmesi için, Türkçe dersleri 1983 yılında ortaokullarda ve

meslek liselerinde de verilmeye baĢlanmıĢtır (MEB, 2012a). Bu derslerin pratikteki

uygulamaları Fransız okullarında veya bunun mümkün olmadığı yerlerde Sivil

toplum kuruluĢlarında yapılmaktadır. Okullarda ve sivil toplum kuruluĢlarında

düzenlenen dersler okul saatleri içinde ve okul saatleri dıĢında 16.30-18.00 saatleri

arasında veya ÇarĢamba (Fransa'da tatil) günleri haftada en fazla üç saat

yapılmaktadır. Sivil toplum kuruluĢları ve okul saatleri dıĢında yapılan derslerde

farklı sınıflardan öğrenciler alındığı için Almanya‟nın çeĢitli eyaletlerindeki

uygulamaya benzer Ģekilde birleĢtirilmiĢ sınıf uygulamaları yapılmaktadır (Akıncı,

2007).

Yasal olarak ortaokul üçüncü sınıf ile lise birinci ve üçüncü sınıflarda Türkçe,

yabancı seçmeli ders olarak öğrencilere sunulmaktadır. Ancak, Fransız Milli Eğitim

Bakanlığının öğretmen görevlendirebilmesi ve dersin açılması için en az on beĢ

öğrencinin Türkçeyi yabancı dil olarak seçmesi gerekmektedir. Herhangi bir

ilkokulda ana dili ve kültür derslerinin açılabilmesi için ise en az on iki öğrenci

zorunluluğu vardır. Bu dersler geçmiĢ yıllarda okulların ders saat programları içinde

gerçekleĢmekteydi, öğrencilerin diğer arkadaĢlarından ayrılmamaları ve iĢlenen ders

programlarından yoksun kalmamaları için ana dili ve kültür derslerinin % 90‟ı ders

saatleri dıĢında yapılmaktadır. Böylece dersler çarĢamba tüm gün ve cumartesi

öğleden sonra yapılabilmektedir (Akıncı, 2009).

Türklerin Fransa‟da yaĢadıkları bölgelerin coğrafi anlamda dağınıklığı, özellikle

Güney Fransa‟da ilkokul öğrencilerinin farklı okullardan gelmesi ve öğrencilerin

oturdukları mahallelerin Türkçe derslerinin olduğu okullara çoğunlukla uzak olması

118

öğrencilerin tümünün bir araya toplanmasında sıkıntılar yaĢanmasına sebep

olmaktadır. Yüz civarında bir sayıda öğrencinin olduğu bir bölgede bu sebepler

dıĢında bazı öğrencilerin devamsızlık yapması veya derslerden koparak bir daha

gelmemesi üzerine ailelerin de ilgisizliğiyle öğrenci sayıları düĢebilmektedir (Bircan,

2010).

Almanya‟ya benzer Ģekilde Fransız okullarında ve dernekler bünyesinde yürütülen

Türkçe ve Türk Kültürü dersleri, ilkokul ve kolejlerde T.C Milli Eğitim Bakanlığı

DıĢ iliĢkiler Genel Müdürlüğünün açtığı yurtdıĢı sınavlarını kazanarak

görevlendirilen öğretmenlerce yapılmaktadır. Öğrencilerin Fransız okullarındaki ders

vakitleri ve sosyal aktiviteleri dıĢında kalan boĢ zamanları hesaplanarak ders

programları oluĢturulmaktadır (Bircan, 2010).

Türkçe dersleri Fransa‟da ilkokulların çarĢamba günü tam gün boĢ olmasından dolayı

genelde çarĢamba günü sabahtan akĢama kadar süren programlar ve hafta içi diğer

günler öğle arası ya da akĢam okul derslerinin tamamlanmasının hemen akabinde

baĢlayan programlar çerçevesinde okullar ve mahalli derneklerin dersliklerinde

yürütülmektedir. Dolayısıyla tatil günleri, çocukların spor aktiviteleri, ailelerin alıĢ-

veriĢ, gezme ve eğlence gibi aktivitelerinin yapıldığı günler olduğu için aileler ve

çocuklar Türkçe ana dili ve kültür dersleri ile bu aktiviteler arasında bir tercih yapma

durumunda kalmaktadır (Akıncı, 2007).

Bu durum diasporik öznenin anavatan/kök değerleri (Türkçe ve Türk Kültürü dersi)

ile yol/güzergâh arasındaki gerilimin somutlaĢtığı alandır. Tam da burada dernekler

veli ve öğrencilerin bu tercihi yapma durumunda yaĢadıkları ikilemi aĢma noktasında

tercihin anadilden yana olması konusunda “kolektif bir baskı” oluĢturmakta, dernek

bünyesinde oluĢturdukları dersliklerde Türkçe ve Türk Kültürü derslerinin

gerçekleĢtirilmesi için çaba sarf etmekte, ayrıca öğrenci ve velileri hem okullarda

hem de derneklerin bünyesinde gerçekleĢtirilen Türkçe ve Türk Kültürü derslerini

tercih etmeleri konusunda teĢvik ederek kimliğin diasporada oluĢumu ve

sürdürülmesine katkı sağlamaktadırlar. Diğer yandan Fransa‟da STK‟ların özellikle

de yerel düzeyde kurulan cami dernekleri ve okul aile birliklerinin yukarda

119

belirtildiği Ģekilde Türkçe ve Türk Kültürü derslerinin teĢvik edildiği ve

gerçekleĢtirildiği “diasporik/ulus-ötesi alanlar” olarak devreye girdiği

gözlemlenmektedir. Bu anlamda Fransa‟da Türklerin kurduğu sivil toplum

kuruluĢlarının Almanya ile kıyaslandığında görece daha az organize, örgütsel

yapısının daha az profesyonel olması nedeniyle anadil konusunda çalıĢmalar yapan

sivil toplum kuruluĢlarının büyük çatı kuruluĢlardan daha çok mahalli dernekler

tarafından yapılan çalıĢmalar olduğu görülmektedir. Bu çerçevede üç yerel STK

örneği üzerinden Fransa‟da anadil konusunda sivil toplum kuruluĢlarının çalıĢmaları

incelenecektir.

Fransa‟da “Türkçe ve Türk Kültürü” derslerine hem mekânsal alan sağlayan, hem de

Türk velileri çocuklarının anadil derslerine katılmaları yönünde söylem alanı

oluĢturan bu mahalli dernekler bünyesinde gerçekleĢtirilen “Türkçe ve Türk Kültürü”

derslerinin genel itibariyle Türkler arasındaki adı “Türk Okulu” Ģeklindedir. Bu

kullanım biçimi o kadar yaygınlaĢmıĢtır ki dernek isimlerinin genelde derneğin

kurulduğu bölge, Ģehir veya semt ismi ve Türk Okulu tamlamasının birleĢtirilmesi

Ģeklinde oluĢturulduğu gözlemlenmektedir. Bu durum bir anlamda diasporada

anavatana/kökene iliĢkin sembol/değer/kurumların metaforik olarak “abartıldığının”

en belirgin göstergelerinden biri olarak yorumlanabilir. Bu metaforik abartı, ötekiyle

karĢılaĢmanın bir tezahürü olarak kimliğin “biz” ve “onlar” üzerinden kuruluĢunun

sembolik dile yansıma biçimine örnek olarak da verilebilir; “biz”in kimliğine dair

kültürel bir unsur olarak “Türkçe ve Türk Kültürü Dersi”nin “öteki”nin toplumsal

alanda her yeri saran sarmalayan “Fransızcasına” karĢı abartılarak “Türk Okulu”

Ģekline dönüĢme biçimidir. Bir anlamda “biz”in diasporik alanının zihinsel ve dilsel

anlamda sembolik olarak geniĢletilmesi tavrı olarak yorumlanabilir. Buradaki tavır

özellikle bilinçli olarak gerçekleĢtirilen bir davranıĢ değil, diasporada öznenin

kimliğini oluĢtururken ve sürdürürken ortaya çıkan pek çok durum gibi diasporik

öznenin bilinçaltı davranıĢıdır. Diğer yandan özellikle “Türkçe ve Türk Kültürü”

derslerinin “Türk Okulu” Ģeklinde ifadesi bir tür arzuyu ya da hedefi de açığa

çıkarmaktadır; Türkçe ve Türk Kültürü dersi değil Türk Okulu arzusu. Almanya‟daki

120

durumun aksine Fransa‟ da henüz Türkiye Cumhuriyetine ya da Türklerin kurdukları

derneklere bağlı bir Türk okulu (Ġlköğretim ve ortaöğretim) bulunmamaktadır.

4.2.1 Haguenau ve Çevresi Türk ve Fransız Okul Aile Birliği Derneği

(L'association des Parents D'élèves Franco Turc de Haguenau et Environ)

Türkçe dersleri ve kursları düzenleyen dernek, Türk kültür mirasının yaĢatılması,

Türkiye‟nin kültürel zenginlikleri ile olan bağların canlı tutulması, Türk öğrencilerin

eğitimleri ile ilgili baĢarı düzeylerinin artırılması ve öğrencilerin anadilleri olan

Türkçeyi zengin ve etkili bir Ģekilde kullanmalarını hedefleyen kuruluĢ misyonu

çerçevesinde Fransa‟nın kuzeydoğusundaki Türklerin yoğun yaĢadığı Alsace

bölgesinde Bas-Rhin kenti sınırlarında bulunan Haguenau ve çevresindeki okullarda

Türk öğrenci ve velilerine yönelik çalıĢmalar yürütmektedir (HOAB, 2012a).

Bölgede yaĢayan Türk çocuklarının okul ve aile eğitimindeki sorunlarına çözümler

üretmek amacıyla öğrenci velileriyle belirli aralıklarla bir araya gelen dernek üyeleri

(HOAB, 2012b) ayrıca çeĢitli kültürel ve sanatsal etkinlikler yoluyla (tiyatro

çalıĢmaları, Anadolu müziği kursları v.b) bir araya gelerek anavatanla iletiĢimini

diasporik alanda somutlaĢtırmaktadır. Bir anlamda diasporada kimliğin kurucu öğesi

olan “kök/anavatan” ile bağını hatırlama durumu açık bir Ģekilde genelde

gerçekleĢtirdiği kültürel ve sanatsal faaliyetler yoluyla özelde ise Türkçenin önemi

üzerine o bölgede yaĢayan Türklere hitap eden söylemleri, Türkçe derslerini organize

etmesi ve bu organizasyona çocuklarını dâhil etmeleri yönünde ebeveynlerin teĢvik

edilmesine yönelik yaptığı çalıĢmalarda görülmektedir. Derneğin çalıĢmalarını

tanıttığı web sayfasındaki dernek hakkındaki tanıtıcı sunumun son cümlesi

yaptığımız bu tanımlamayı doğrulayacak niteliktedir: “Öğrencilerimizin anavatan

Türkiye ile olan gönül bağlarını güçlendirecek çalıĢmalar yapmaktayız.”(HOAB,

2012a).

Derneğin “Eğitim ve Kültürde Hep Beraber El Ele” sloganıyla Türklerin kurduğu

farklı ideoloji ve etnik dini organizasyonlarla birlikte düzenlediği Türkçe tiyatro

çalıĢmaları ve gösterileri dikkat çekmektedir. “Paris‟te Türkçe Tiyatro” spotuyla

121

duyurulan bu etkinlikte Bitche Okul Aile Birliği Derneği, Haguenau Alevi Kültür

Merkezi, Anneler DayanıĢma Derneği ile birlikte hareket eden Haguenau Okul Aile

Birliği Derneği programın koordinasyonunu üstlenmiĢtir (HOAB, 2012c). Bu

çalıĢmanın çıkıĢ noktasını oluĢturan “Eğitim ve Kültürde Hep Beraber El Ele”

sloganı diasporada Türklerin kültürel bir alanı oluĢturmak için farklı dini ve ideolojik

yapılanmalarla birlikte hareket ederek Fransa‟nın baĢkentinde “Türkçeyi görünür

kılma” çabasını göstermektedir. Bu anlamda diasporada farklı dini ve ideolojik

STK‟ların bir araya geldiği diasporik alan Türkçedir ve bu birlikte gerçekleĢtirilen

çalıĢmanın Fransa‟nın en önemli kentinde ortaya konması anadilin mahalli olarak

pratik edilen dar alandan daha geniĢ bir alana taĢınması arzusudur; diasporada

kimliğin pratik edildiği diaporik alanın geniĢletilme arzusu olarak görülebilir. Bir

anlamda kimliğin en önemli iki bileĢeninden birini oluĢturan anadile ve böylelikle

kimliğe daha geniĢ alanda dikkat çekme çalıĢmasıdır.

4.2.2 Toul Fransız-Türk Kültür Derneği (Association Culturelle Franco-

Turque de Toul)

Toul Fransız Türk Kültür Derneği, camisi, lokali, tek sınıflı dershanesi ve dernek

müĢtemilatının içinde bulunan cami imamı için yapılmıĢ lojmanı ile birlikte

Avrupa‟da rahatça gözlemlenebilecek Türklere ait klasik cami dernekleri örneğinden

birini oluĢturmaktadır (TTO, 2012).

Derneğin lokali Toul bölgesinde yoğunluklu olarak yaĢayan Türklere yönelik çeĢitli

faaliyetlerin gerçekleĢtirilmesinde kullanılmaktadır. Bölgedeki Türklerin boĢ

zamanlarında bir araya gelerek sohbet edebilecekleri bir mekân olmakla birlikte

lokalde bulunan televizyondan özellikle Türkiye‟nin ya da Türkiye‟den bir takımın

oynadığı futbol maçlarının bir arada izlendiği bir “ulus-ötesi alan/diasporik alan”

oluĢturulmaktadır. Coğrafi sınırların aĢılarak anavatanla bağların devam ettiği alan

olarak “ulus-ötesi” alan derneğin mekânsal alanı içerisinde oluĢturulmuĢtur. Bununla

birlikte derneğin dershanesinde Türk öğretmenlerin düzenlediği kökene dair bir

kültürel-sanatsal icra olarak türkü ve saz kursları, halk oyunları çalıĢmaları, dernek

din görevlisinin haftanın belli gün ve saatlerinde gerçekleĢtirdiği Kuran-ı Kerim

122

okuma kursları ve ramazan ayında ve kandil gecelerinde Türklerin verdiği yemek

ziyafeti (TTO, 2012) bu “alan”ın mümkün olduğunca geniĢletildiğini göstermektedir.

Dernek Toul bölgesinde yaĢayan Türk çocuklarını anadilleri olan Türkçeyi düzgün

bir Ģekilde öğrenmelerini sağlamak amacıyla bölgedeki ilk ve ortaokullarda Türkçe

ve Türk Kültürü derslerine katılmaları yolunda bilinçlendirerek anadilin diasporada

devamını sağlamaya yönelik bir katkı sunmaktadır. Ayrıca Türkçe öğretmenlerinin

dernek bünyesindeki dershanede çocuklara yönelik kurslar ve programlar (Çanakkale

Ģehitleri anma programı, mehter marĢı çalıĢmaları, Hacivat Karagöz oyunları, Türkçe

kitap okuma yarıĢmaları) düzenlemesine imkân tanıyarak çocukların Türkçe dersleri

dıĢında da Türkçeyle temasta kalmasını ve organize bir biçimde anadil ve Türk

kültürüne iliĢkin faaliyet alanı sağlamaktadır. Dernek tatilde Türkiye‟ye giden dernek

üyelerini Türkiye‟den dönüĢlerinde yanlarında ilkokul ve ortaokul çocukları

seviyelerine uygun olan Türkçe okuma kitapları ve Türkçe filmlerle dönmeleri

yönünde teĢvik ermektedir (TTO, 2012).

4.2.3 Saint-Dizier Türk Okul Aile Birliği Kültür Derneği (Association

Culturelle des Parents d'Elèves Turcs de Saint-Dizier)

Fransa‟nın Saint Dizier bölgesinde yaĢayan Türk çocuklarının; “dini, dili ve kültürü

ile kendini tanıyan, kendi toplumu ve içinde yaĢadığı toplumla barıĢık, yüreği

Türkiye sevdasıyla dolu olarak yetiĢmesine katkı sunmak ve fırsatlar sağlamak”

amacıyla kurulan derneğin hedefleri, Türk öğrencilerin ana dilleri ve öz kültürleriyle

iletiĢimlerini kuvvetlendirerek baĢarılı öğrenciler olarak Fransız toplumuyla

kaynaĢması, baĢarılarının desteklenmesi ve Türk öğrenci velileri ile birlikte Türk

kültürünü tanıtıcı faaliyetler yapılması olarak ifade edilmektedir (SDOABD, 2012a).

Hali hazırda Saint-Dizier ve çevresinde Türkçe ve Türk kültürü derslerine devam

eden toplam 100 civarındaki Türk öğrencisine yönelik çeĢitli sosyal ve kültürel

faaliyetler, ders dıĢı ders etütleri gibi çalıĢmalar yürüten dernek aynı zamanda Türkçe

derslerinin devamını sağlamak amacıyla velilerin çocuklarını derslere düzenli olarak

göndermeleri ve Türkçe derslerinde yaĢanabilecek olası devamsızlıklarının önüne

123

geçmek için velilere yönelik Türkçe dersleri ve çocukların anadil eğitiminin önemi

konusunda çeĢitli bilinçlendirme çalıĢmaları yürütmektedir. Derneğin bu yönde

gerçekleĢtirdiği çalıĢmalar sonucunda bölgenin çeĢitli kentlerinde sekteye uğrayan

Türkçe ve Türk Kültürü dersleri 2008–2009 eğitim öğretim yılından itibaren tekrar

baĢlatılmıĢ ve halen devam etmektedir (SDOABD, 2012b).

Saint-Dizier Türk Okul Aile Birliği Derneği tarafından Türk çocuklarının anadile

olan ilgisini artırmak ve var olan ilgiyi yükseltmek için de çeĢitli faaliyetler

gerçekleĢtirdiği belirtilmektedir. Bu çerçevede çocukların Türkçeyle daha yakın

iletiĢim kurmaları ve anadilin sürekliliğine katkı sunmak amacıyla düzenlenen

Türkçe Kitap Kampanyası çerçevesinde çocuklara yönelik okuma kitapları dernek

tarafından Türkiye‟den çeĢitli yayınevlerinden temin edilerek öğrencilere

dağıtılmaktadır (SDOABD, 2012c).

Derneğin çıkarmakta olduğu '”Sizin Sesiniz'” gazetesi ile Türk velilerin ve

çocuklarının okuma alıĢkanlığını artırmak, bölgedeki Türklerle acı tatlı olayları

paylaĢmak ve kültürel değerlerle ilgili bilgiler sunmanın amaçlandığı ifade

edilmektedir (SDOABD, 2010).

Derneğin kadın kolları, Türkçe ve Türk Kültürü derslerinin akĢamleyin

gerçekleĢtirilen bölümlerine katılan öğrenciler için yiyecek servisi uygulaması

düzenlemektedir. Fransa‟da Türkçe derslerinin hafta sonları çarĢamba ve akĢam

Fransız okul müfredat derslerinin tamamlanıĢından sonra düzenlenmesi öğrencilerin

derslere katılımı konusunda ikilem yaĢamalarını doğurmaktadır. AkĢam derslerine

katılan öğrencilere derneğin kadın kollarının öğrencilerin Türkçe derslerine katılım

motivasyonunu artırmak amacıyla çeĢitli yiyecek ikramları hazırlayarak servis

yapması (SDOABD, 2012d) Türkçe derslerinin sürekliliğini sağlama düĢüncesinin

bir sonucu olarak görülebilir.

Fransa‟da anadilin sürdürülmesi ve yaĢatılması yukarıdaki örneklerimizde de

görüldüğü Ģekilde Türklerin yoğun olduğu bölgelerde Türk-Fransız Kültür Derneği

formunda oluĢturulan cami dernekleri ve bu derneklerle organik bir iliĢki içerisinde

kurulan okul aile birliği dernekleri tarafından Almanya örneğine göre görece ufak

124

çaplı ve sayıca daha az katılımlı olarak gerçekleĢtirilmektedir. Bölgesel anlamda okul

çağında çocukları olan Türk ailelere ve çocuklara yönelik çalıĢmalar yürüten bu

dernekler Haguenau ve Çevresi Türk ve Fransız Okul Aile Birliği Derneği örneğinde

olduğu gibi zaman zaman kendi bölgelerinin dıĢındaki yerel derneklerle koordineli

bir Ģekilde anadile iliĢkin etkinlikler gerçekleĢtirme çabası göstermektedir. Fakat bu

tür çalıĢmalar Fransa genelinde nadiren görülebilen çalıĢmalardır.

Örneklerimizden de anlaĢılacağı üzere sivil toplum kuruluĢlarının bölgesel düzlemde

gerçekleĢtirdiği anadil faaliyetleri dağınık bir yapıda ve “Türkçe ve Türk Kültürü”

dersleri ve bu derslere katılan öğrenciler ve velileri çerçevesinde gerçekleĢtirilen

programlarla sınırlı kalmaktadır. Bunun temelinde yatan iki önemli neden Ģu Ģekilde

özetlenebilir;

Fransa‟da Sivil toplum kuruluĢlarının çeĢitli düzeylerdeki (kurumsal

yapılanma, maddi yeterlilik, tanıtım vb.) kapasite yetersizlikleri9

Fransa‟da Türklerin dağınık yerleĢimleri sonucu özellikle bölgesel dernekler

arasında mevcut koordinasyon eksikliği

4.3 Hollanda’da Anadil ve Sivil Toplum KuruluĢları

Hollanda‟nın sütunlaĢma (Pillarization) prensibine dayalı yabancılar politikasının

sonucu ülkedeki göçmen azınlık dillerine yönelik yaklaĢımı azınlıkların dil ve

kültürlerine müdahale etmemekte ancak bu dillerin geliĢmeleri için de herhangi bir

destekte bulunmamaktadır. Ancak 1990‟ların baĢından itibaren ülkenin değiĢen

siyaseti göçmen topluluklara yönelik politikasını da değiĢtirmiĢtir (Yağmur, 2010).

9 ÇalıĢmamamız sürecinde Fransa‟nın çeĢitli bölgelerinde yerleĢik federasyon, konferasyon benzeri

çatı örgütlerinden Türk Kültür Dernekleri ve Okul Aile Birliği dernekleri de dâhil olmak üzere farklı

bölgelerdeki yerel derneklere kadar 98‟inin anadil çalıĢmaları gazete ve internet haberleri, faaliyet

programları, web siteleri üzerinden taranarak bu sonuca ulaĢılmıĢtır. Ġnternet sitesi olan dernek sayısı

20‟yi geçmemekte, derneklerin faaliyetlerine iliĢkin düzenli bilgilerin çoğunlukla güncellenmediği

gözlemlenmiĢtir.

125

DeğiĢen bu politikanın sonucu Hollanda da Almanya ve Fransa‟da olduğu gibi etnik

azınlıkları dıĢlayıcı bir yaklaĢımı benimsemiĢ ve ülkede Türkçenin durumu da

göçmen politikasının seyrinden kaçınılmaz olarak etkilenmiĢtir.

Hollanda Hükümeti 1998 yılında OALT (Yabancıların Yaşayan Dilleri Eğitimi)

adıyla bir yasa çıkarmıĢtır. Çıkartılan bu yasa ile 1998-2004 yılları arasında Hollanda

hükümeti, anadili eğitiminin sorumluluğunu merkezden yerel yönetimlere kaydırma

yoluna gitmiĢtir. Eğitim bakanlığı anadili eğitiminin yürütülmesini belediyelere

devretmiĢ ve bu yasaya göre anadili derslerinin haftada bir buçuk saat olmak üzere

temel okullardaki ilk dört sınıfta okul saatleri içerisinde, 5-8. sınıflarda ise okul

saatleri dıĢında verilmesi hükme bağlanmıĢtır. Ġlkokul 1 ve 4‟üncü sınıflarda verilen

anadili eğitimi okul saatleri içerisinde ve okulda yapılacakken, 5 ve 8‟inci gruplar

arasında anadili eğitimi okul saatleri dıĢında ve hatta okul dıĢındaki kurumlarda da

yapılabilecektir. Bu amaçla belediyeler ailelere mektup göndererek çocukları için

anadilinde eğitim isteyip istemediklerini saptamaya çalıĢmıĢlardır. Türk velilerin

büyük çoğunluğu okuldan gönderilen Hollandaca mektupları çok iyi anlayamadıkları

için anadili eğitimi için talepte bulunmamıĢlar ve belediyelerin çoğu talep yok

gerekçesi ile Türkçe derslerini uygulamaya koymamıĢlardır (Yağmur, 2010). Ayrıca,

anılan yasa için dört yıllık bir uygulama süresi belirlenmiĢtir. Bu sürenin bitiminde,

anadili derslerine yapılan ödenek kesilmiĢ ve Türkçe anadili dersleri Ağustos 2004

tarihinden itibaren okullardan fiilen kaldırılmıĢtır (MEB, 2012). Bu eğitimin

kaldırılmasına gerekçe olarak söz konusu eğitimin ve öğretmenlerin kalitesizliği

yanında bütünleĢmenin önünde bir engel olduğu belirtilmiĢtir. Ama hükümetin bu

eğitimi tasarruf politikaları çerçevesinde kaldırmıĢ olması manidardır. Nitekim

Eğitim Bakanlığı yaptığı bir açıklamada hükümetin 70 milyon avro tasarruf

yapacağını bildirmiĢtir (Canatan, 2007: 170).

2012 yılı itibariyle Türkçe dersleri orta ve lise seviyesinde seçmeli yabancı dil olarak

verilmektedir. Haftada 2-3 ders saati olarak verilen bu derslere Türk öğrencilerin

ilgisinin olduğu gözlemlenmektedir (MEB, 2012). Bu derslere katılım konusunda

sivil toplum kuruluĢlarının öğrenci ve velileri teĢvik etmek amacıyla

126

gerçekleĢtirdikleri toplantılar, bölgesel ve ulusal düzeyde organize edilen

kampanyaların etkili olduğu söylenebilir.

Hollanda‟da 2004 yılında Türkçe derslerinin ilköğretim okullarından kaldırılması

nedeniyle Türkçe dersleri ücretli kurslar, bireysel dersler, cami kültür dernekleri ve

okul aile birliği dernekleri çerçevesinde organize edilerek uygulamaya konulmuĢtur.

Türkçenin sivil toplum kuruluĢları tarafından diasporada yaĢatılması bağlamında

örnek olarak birer cami kültür ve okul aile birliği derneği ve yalnızca dil konusunda

profesyonel çalıĢmalar yapmak amacıyla kurulmuĢ ve bu amaç doğrultusunda

faaliyetler gerçekleĢtirmeye çalıĢan bir sivil toplum kuruluĢu olarak Hollanda Eğitim

Vakfı, Hollanda‟da anadil ve sivil toplum kuruluĢları iliĢkisine dair bir fotoğraf

sunacak düzeydedir.

4.3.1 Tilburg Süleymaniye Cami Türk Ġslam Kültür Derneği (Turks

Islamitsch Culturele Vereniging Tilburg )

Tilburg Süleymaniye Cami Türk Ġslam Kültür Derneği 15 Nisan 1978‟ de kurulmuĢ,

cami ve dernek faaliyetleri resmi olarak baĢlamıĢtır. Derneğin faaliyet Ģemasında din

dersleri, ney dersleri, saz kursları, ebru, hat kursları gibi çok geniĢ bir yelpazede

seyreden ve köken değerlerinin diasporada yaĢatılması ve üçüncü ve dördüncü

kuĢağa aktarılmasına imkân tanıyan çeĢitli sosyal, kültürel çalıĢmaların yanı sıra,

Türkçe anadil dersleri de önemli ölçüde yer almaktadır (TSCD, 2012a).

Dernek, Türkçenin korunması amacıyla 2007 yılından itibaren Caminin Kültür

Merkezinde uygulamaya koyduğu ücretsiz, özel Türkçe kursları ile anadilin

Hollanda‟da Türk diasporası arasında yaĢatılmasını amaçlamaktadır. Dernek yönetim

kurulu “Türkçe Eriyor” sloganı ve “Türkçemizi Koruyalım” spotuyla baĢlattığı

anadil kampanyası ile anne ve babaları Türkçeye sahip çıkmaya çağırmaktadır. Türk

velilere seslenen afiĢte derneğin diasporada Türkçeye verdiği önem açık bir Ģekilde

ortaya konmaktadır; “Tilburg Süleymaniye Cami Yönetim Kurulu olarak Eylül 2007‟

de camimiz bünyesinde baĢlattığımız Türkçe derslerimiz devam etmektedir ve devam

edecektir. Hepimizin ortak amacı geleceğimizin teminatı yavrularımıza geldiği yer

127

anavatanımızı, Milli değerlerimizi ve dinimizi öğretmek olmalıdır. Bunun yegâne

yolu Türkçe eğitiminden geçmektedir. Bu yüzden sizleri değerlerimize sahip

çıkmaya ve Türkçe dersi almayan çocuklarınızı derslerimize getirmeye davet

ediyoruz”( TSCD, 2012b).

Derneğin aynı afiĢinde yer alan “Kaybolan Türkçemiz” baĢlıklı ajitasyon ruh halini

yansıtan “Ģiirde” Türkçenin diasporadaki (Hollanda‟daki) durumu ortaya konmaya

çalıĢılarak anadil ve Türk kimliğine iliĢkin vurgularla Türkler diasporada Türkçeyi

hatırlamaya davet edilmektedir. “Gitti Türkçemiz” dizesiyle baĢlayan Ģiir,

anadile/kökene iliĢkin bir çağrı olarak “benliğini bul” dizesiyle bitmektedir. Bir

anlamda anadilin “dilden gitmesi” diasporada “benliğin yitmesi” olarak

tanımlanmaktadır. “yolda” anavatanın/kökenin unutuluĢunun benlikle/kimlikle

eĢleĢtirilerek “yolda/diasporada” “benliğin bulunması” amacıyla anavatanı Türkçe

üzerinden hatırlama pratiğine muhataplar davet edilmektedir. Kimliğin inĢa mekânı

olarak diasporik alanın (burada hem Türkçe hem de Türkçe kursunun yapıldığı cami)

inĢasına çağrılarak kimlik inĢa edilmeye çalıĢılmaktadır.

4.3.2 Veghel Türk Okul Aile Birliği Derneği (Stichting Turkse Ouderraad

Veghel)

Almanya ve Fransa örneklerinde olduğu gibi Hollanda da Türklerin yoğun olarak

yaĢadıkları bölgelerde kurulan Türk okul aile birlikleri dernek ve vakıfları Türkçenin

özellikle üçüncü ve dördüncü kuĢaklara öğretilmesi ve diasporada anadilin

yaĢatılması çerçevesinde çeĢitli çalıĢmalar yürütmektedirler. Bu örneklerden biri de

Veghel Türk Okul Aile Birliği Derneği‟dir.

Dernek Hollanda Veghel‟de Türk öğrenciler, okul yöneticileri, okulların bağlı

oldukları kurum ve kuruluĢlar, öğretmenler ile öğrenci aileleri arasındaki eĢgüdümü

temin etme ihtiyacından dolayı kurulmuĢtur. Derneğin konumuzla ilgili olan kuruluĢ

amaçları arasında, Türk öğrencilerinin Türk ve Hollanda toplumuna yararlı bireyler

olarak yetiĢmelerini sağlamak, Türkiye‟den taĢıdıkları kültürlerini kaybetmeden

Hollanda toplumuna uyum sağlayabilmelerini kolaylaĢtırmak sayılabilir. Derneğin

128

tanıtım yazısında, bu amaçları gerçekleĢtirebilmek için gereken tüm önlemleri

almaya çalıĢarak projeler geliĢtirir, kurslar açar, konferans, seminer, gezi ve benzeri

etkinlikler düzenler denmektedir (STOV, 2012).

Derneğin internet sitesinde Türkçenin önemine iliĢkin ayrılan bölümde Türkçenin

yaygın bir dil olduğu, oldukça uzun bir tarihe ve dünyadaki yaygınlığına

değinilmektedir (STOV, 2012). Türkçenin tarihine yapılan vurgu diasporanın

kültürel kodlarının köklülüğüne yapılan bir vurgu olarak diasporada kimliğin kurucu

öğesi olarak kolektif birlikteliğin Türkçe üzerinden tarihselliğinin hatırlatılmasıdır.

Dünyadaki yaygınlığına iĢaret edilmesi ise Türklere diasporanın alansal geniĢliğinin

hatırlatılmasıdır.

Türkçenin diasporada bir hak olduğu, kimliğin bir parçası olduğu ifade edilmektedir.

Derneğin kimlikle dil arasında doğrudan kurduğu iliĢkinin nedeninin cevabı yine

aynı yazıdaki Türkçenin önemine iliĢkin diğer maddelerde yer almaktadır. “Çünkü

dil, kültürün anasıdır! Dilini bilmeyen kültürünü bilemez, dilini bilemeyen de

yaĢadığı ülkeye olumlu katkı sağlayamaz” ve “Anadil eğitimi çocuklarımızın

geliĢmesinde önemli bir rol oynamaktadır” Türkçenin kültürel kimlikteki önemine

iĢaret eden bu cümlede köken kültürünün anası olan Türkçenin diasporada “baĢarılı

Ģekilde var olmak” ile iliĢkisi kurulmaktadır. Anadil ile “diasporada katkı sahibi

olmak”, anadil eğitimi ile “diasporada geliĢmek” birbiriyle doğrusal iliĢki içerisinde

değerlendirilmektedir (STOV, 2012).

Öğrenci ve velilere yönelik çeĢitli kültürel faaliyetler yürüten dernek, 2004 yılından

buyana ilköğretim okullarında hiçbir Ģekilde okutulmayan Türkçe derslerinin ortaya

çıkardığı boĢluğu doldurmak amacıyla Türkçe kursları da düzenlemektedir. Türkçe

dersleri iki kategoride gerçekleĢtirilmektedir; Ġlkokul beĢinci sınıftan sekizinci sınıfa

kadar olan öğrenciler için Türkçe dersleri ve yetiĢkinler için Türkçe okuma-yazma

kursları (STOV, 2012).

“BaĢarılı bir öğrenci için velilere önemli tavsiyeler” baĢlıklı yazıda derneğin bir

kimlik unsuru olarak Türkçeyi ve anavatanın kültürel kodlarını ele alıĢ biçimine

iliĢkin önemli göstergeler yer almaktadır; “Çocuğunuza günlük Türkçe ve

129

Hollandaca gazete ile özellikle ülkemizi, kültürümüzü tanıtıcı yaĢına uygun edebi

eserleri okuma alıĢkanlığı kazandırmaya çaba harcamalısınız. Çocuklarımızın

dilimizi ve kültürümüzü öğrenmeleri için Türkçe ve Türk Kültürü derslerine devam

etmesinde çok büyük yarar vardır.” (STOV, 2012).

“Yabancı dil bilmek önemli kendi dilini bilmek daha önemli: Türkçeye özen

gösterelim” sloganıyla Türkçenin diasporadaki önemine dikkat çekmeye çalıĢan

dernek, düzenlemekte olduğu Türkçe kurslarına bölgede yaĢayan Türk çocuklarının

katılımını sağlamak için yine velilere Ģu Ģekilde seslenmektedir; “Çocuğumuzun

eğitim hayatı baĢlayınca anadili olan Türkçe arka planda kalıyor ve bunun sonucunda

da çocuklarımızın Türkçeleri geri kalıyor. Ġyi Türkçe konuĢmak, okumak ve yazmak

çocuklarımızın hakkıdır ve kimliklerinin bir parçasıdır. Ġleriki hayatlarında öz güveni

yerinde olan, dilini, aslını ve kültürünü bilen çocuklarımız, gençlerimiz olması için

Ģimdiden önlem almalıyız” (STOV, 2012). Dernek tarafından anadil/anavatan

kültürü temelinde kurgulanmıĢ bir kimlik düĢüncesinin ürünü olarak Türkçenin

diasporada yaĢatılması için gösterdiği çabaya katılmaları yönünde veliler ısrarlı bir

Ģekilde davet edilmektedir.

4.3.3 Türkçe Ġçin El Ele: Hollanda Türkçe Eğitim Vakfı (Stichting Turks

Onderwijs Nederland) (Stichting –TON)

26 Mayıs 2004 tarihinde Hollanda Parlamentosu‟nun üst kanadı “Yabancıların

YaĢayan Dilleri Eğitimi”ne (OALT) olanak sağlayan ve 1400 öğretmen ile 70.000

öğrenciyi kapsayan devlet mali desteğinin sona erdirilmesini öngören yasayı kabul

etmiĢtir (MEB, 2012b). Türkçe anadil derslerinin okul çatısı altında

gerçekleĢtirilmesini tekrar sağlamak amacıyla Türkiye Cumhuriyeti DıĢiĢleri

Bakanlığı Hollanda Lahey Büyükelçiliği desteği ile Hollanda üniversitelerindeki

Türk öğretim üyeleri Türkçe Ġçin El Ele adıyla bir kampanya baĢlatmıĢ ve beĢ

öğretim üyesinin (Prof. Dr. Ahmet Akgündüz, Prof. Dr. Mehmet AkĢit, Prof. Dr.

Sevil Sarıyıldız, Doç. Dr. Kutlay Yağmur Dr. Bedir Tekinerdoğan) yönetim kurulunu

oluĢturduğu Hollanda Türkçe Eğitim Vakfı 15 ġubat 2004 tarihinde ilk genel kurul

çalıĢtayının ardından kurulmuĢtur. (TON, 2005a)

130

Vakfın genel amacı, “bilimsel ölçütler ve ilkeler çerçevesinde, Hollanda da yaĢayan

çocuklara en uygun Türkçe eğitimini vermek için gerekli alt yapıyı oluĢturmak,

eğitim programını geliĢtirmek ve uygulamaktır.” KurumsallaĢmak: Türkçe

öğretiminin gelecek kuĢaklara sağlam bir yapıda bırakılması için kurumsallaĢmak

gerekir. Bu amaçla Hollanda Türkçe Eğitim Vakfı kurulmuĢtur; vakfın ilkeleri ise

KurumsallaĢma, Bağımsız olma, birleĢtirici olma, bilimsellik ve Ģeffaflık olarak

özetlenebilir (Yağmur, 201210).

Vakıf, Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığının müfredatına uygun Türkiye

Cumhuriyeti Büyükelçilikleri aracılığıyla Türkiye‟den gönderilen kendilerine

ulaĢtırılan ders kitaplarını kullanarak, 2004-2008 yılları arasında hafta içinde okul

saatleri dıĢında öğrenciler için Türkçe dilbilgisi kursları düzenlemiĢtir (MEB,

2012b).

Ülke çapında faaliyet gösteren vakıf yerel cami dernekleri, okul aile birlikleri, veli

dernekleri gibi farklı formlarda yapılanmıĢ olan sivil toplum kuruluĢları ile ortak

çalıĢmalar yürütmeye çalıĢmıĢtır (Yağmur, 2012; TON, 2005a). Bu çerçevede Vakfın

„Türkçe için El Ele Kampanyası‟nın temel amacı, Türkçe öğrenmek isteyen

Türklerin yaĢadığı her yörede Türkçe derslerinin verilmesi olmuĢtur. Vakıf Hollanda

genelindeki Türk diasporasına ulaĢmak için internet sitesini etkin bir biçimde

kullanmaya çalıĢmıĢ ve siteden Hollanda genelindeki tüm diasporaya Ģu Ģekilde

davette bulunmuĢtur; “Eğer bulunduğunuz yörede Hollanda Türkçe Eğitim Vakfı

(Türkçe Ġçin El Ele) tarafından henüz Türkçe dersleri organize edilmemiĢse,

velilerden Türkçe derslerinin organizasyonu için bizimle en kısa zamanda temasa

geçmelerini rica ediyoruz” (Yağmur, 2012).

Vakfın temel ilkesi çerçevesinde Türkçe derslerinin Hollanda genelinde

kurumsallaĢtırılması düĢüncesinden hareketle yerel organizasyonların kuruluĢ

programı geliĢtirilmiĢtir. Bu program hazırlık, bilinçlendirme, kuruluĢ, eğitime geçiĢ

10 TON Başkanı Kutlay Yağmur’la kişisel e-posta yazışmaları (Eylül- Kasım 2012)

131

ve eğitim ve denetleme evrelerinden oluĢmaktadır. Türkçe derslerini organize etme

ve gerçekleĢtirme süreci Ģu Ģekilde iĢlemiĢtir; Hollanda‟nın herhangi bir bölgesinde

Türkçe eğitimi organize etmek isteyenler tarafından vakfın internet sitesine yukarda

değinilen vakfın daveti gereği Türkçe dersi açma talebi iletilmiĢtir. Bu talep

doğrultusunda vakıf o bölgedeki kayıtlı üyeleri ile talep edenleri iletiĢime geçirmiĢ, o

bölgedeki velilere yönelik Türkçe dersinin önemi ve açılacak olan derslere

çocuklarını göndermeleri için bilinçlendirme ve teĢvik çalıĢmaları yapılmıĢtır.

Velilerin çocuklarını Türkçe derslerine katılmaları için yetkili yerel makamlara

sunulmak üzere dilecekler hazırlamasına ikna edilerek, bu dilekçelerle yerel

makamlara müracaat edilmiĢ ve bu müracaat sonucu yerel makamların Türkçe dersi

için uygun gördüğü okullarla sözleĢmeler imzalanarak Eğitim süreci baĢlatılmıĢtır

(TON, 2005a; Yağmur, 2012).

Kampanya, Hollanda basını ve Hollanda‟da Türkçe yayın yapan medya organlarında

geniĢ yankı bulmuĢtur (Yağmur, 2012). Türkçeye iliĢkin bir faaliyete medyanın geniĢ

yer ayırması anadilin ötekiyle karĢılaĢma alanının somutlaĢtığı yer olmasıyla ilgilidir.

Türk medyası diasporada varlığını en somut biçimiyle “anadil haberleri” ile

göstermeye çalıĢmaktadır. Hollanda‟nın Türkçe yayın yapan gazetelerinden Damla

Gazetesi kampanya ile ilgili verdiği ġubat 2005 tarihli haberde kampanyanın

35000‟den fazla velinin desteğini aldığını belirtmektedir (TON, 2005b).

Gönüllü insanların giriĢimleriyle oluĢturulan ulusal örgütlenme modeli

doğrultusunda Türkçe derslerini organize eden vakfın çalıĢmalarından Türkçe için el

ele kampanyası yaĢanan maddi sorunlar ve Hollanda hükümetinin çeĢitli

engellemeleri sonucunda devam etmemiĢtir. Yağmur, vakfın kuruluĢunun hemen

ardından 2005 ġubat ayında ülke genelinde 3.500 öğrenciye Türkçe dersi verilmeye

baĢlandığını ifade etmekte ve kampanyanın süreç ve sonucunu “Çok baĢarılı bir

Ģekilde bu iĢ giderken, anne-babalar bu iĢi ele almıĢken, 300 çocuk bir Ģehirde

Türkçe eğitimi alırken ve biz Hollanda hükümetinden beĢ kuruĢ istemezken, bizim

Türkçe dersimizi engellediler! (Die, Gaste, 2011) Ģeklinde özetlemektedir.

132

Türkçenin diasporada yaĢatılması ve yeni kuĢaklara aktarılmasında yerel düzeyde

Okul Aile Birlikleri, Veli Dernekleri ve Cami Derneklerinin, bölgesel ve ulusal

düzeyde ise Birlik ve Federasyon formunda yapılanmıĢ sivil toplum kuruluĢlarının

çeĢitli faaliyetlerle aktif rol aldığı görülmektedir. Sivil toplum kuruluĢları anadili bir

kimlik meselesi olarak tanımlamakta, hatta kimlikle anadili eĢ değer görmekte,

kimliği anadil üzerinden, anadili de kimlikle ifade etmeye çalıĢmaktadırlar.

KuruluĢların anadile iliĢkin çalıĢmalarının sınırlarını, kurumsal çerçevede; baĢta

teknik ve finansal kapasiteleri olmak üzere, kimliğin oluĢumu ve sürdürülmesinde

anadilin önemine olan inançlarının boyutu, coğrafi olarak kapsadığı alandaki Türk

nüfus yoğunluğu, iletiĢim kanallarını kullanma yetisi, organize olma becerisi,

konunun uzmanlarına ulaĢabilirliği ve insan kaynağı faktörleri, siyasal çerçevede;

bulunulan ülkenin göçmen politikasında kristalize olan anadil politikası, eyalet ya da

bölgesel yönetimlerin Türklere yaklaĢım biçimi, ülkenin, eyaletlerin ve belediyelerin

göçmenlerin anadiline iliĢkin yasal mevzuatları, toplumsal çerçevede; ev sahibi ülke

vatandaĢlarının Türkçeye karĢı tutumu, Türk diasporası çevresinde; velilerin anadili

önemseme düzeyi, bu düzeyle iliĢkili olarak çocuklarını anadil kurs ve derslerine

yönlendirme arzuları ve yeni kuĢağın Türkçeye karĢı ilgisi belirlemektedir.

Sivil toplum kuruluĢlarının“kök/anavatan”ın diasporadaki en somut görünümü ve

pratiği olarak “dil”e iliĢkin çalıĢmaların özellikle Türkçe ve Türk Kültürü derslerinin

organizasyonu ve bu derslerin uygulanmasına iliĢkin çeĢitli aĢamalarda yer alma

biçimlerinde somutlaĢmaktadır. Sivil toplum kuruluĢları boyutları ve derecesi farklı

olmak üzere Türkçeyi bir kimlik meselesi olarak algılayarak hem ulusal hem de

bölgesel düzeyde Türkçe derslerinin açılması yönünde yetkili makamlara baskı

oluĢturulması, velilerin Türkçe konusunda bilinçlendirilmesi ve çocukların bu

derslere devam etmesi yönünde çeĢitli uygulamalara baĢvurmaktadırlar. Sivil toplum

kuruluĢlarının anadil üzerinden gerçekleĢtirdikleri faaliyetler sürecinde Türkçe bir

kimlik meselesi olarak ortaya konarak Türk diasporası Türkçe dersleri üzerinden

anadile “sahip çıkmaya” davet edilmektedir. Ayrıca Türkçe dersleri dıĢında

gerçekleĢtirdikleri çocuklara ve gençlere yönelik çeĢitli Türkçe kursları, yetiĢkinler

için okuma yazma kursları, festival ve Ģenlikler, çeĢitli süreli yayınlar gibi geniĢ bir

133

faaliyetler bütünlüğü çerçevesinde anadilin yaĢatılması ve devam ettirilmesini bir

kimlik meselesi olarak algıladıklarının ve “köke” iliĢkin kimliği diasporada

(boyutları ve düzeyi ayrı bir çalıĢmanın konusudur) yeniden üretme pratiğinin

örneklerini sunmaktadırlar.

Sivil toplum kuruluĢları, anadilin pratik edildiği bir mekân olarak yaratılan

“diasporik alanlar” olarak Türkçenin devam ettirilmesi ve yeni kuĢaklara aktarılması

açısından önemli bir iĢlevi yerine getirmektedir. Diasporada sivil toplum kuruluĢları

bu anlamda hem anadilin kullanıldığı, dönüĢümde olduğu bir “diasporik alan”

yaratmakta hem de anadilin yeni kuĢaklara aktarılması sürecinde bulundukları ülkede

gerçekleĢtirilen Türkçe eğitiminin her aĢamasında bir Ģekilde yer alarak anadilin

devam etme sürecine katkı sunmaya çalıĢmaktadırlar.

Batı Avrupa‟da 1970‟li yıllardan buyana Türkçenin yeni kuĢaklara aktarılmasının

gözle görünür biçimde yoğunlaĢtığı yer Türkçe ve Türk Kültürü dersleri olmuĢtur.

Avrupa‟da anadil olarak Türkçeyle ilgili yapılacak tüm araĢtırma ve incelemelerin

Türkçe ve Türk Kültürü Derslerini temel almadan gerçekleĢtirilmesi mümkün

değildir. Çünkü Avrupa‟da Türkçenin aktarımı ve yaĢatılmasında görece eksiklikleri

ve baĢarısızlıkları ile birlikte bu dersler oldukça önemli bir iĢleve sahip olmuĢ ve

Türk sivil toplum kuruluĢlarının anadil üzerindeki çalıĢmalarına da temel teĢkil

etmiĢtir. Dahası sivil toplum kuruluĢları anadil konusunda çalıĢmalarını daha çok bu

dersler üzerinden ya da bu derslere iliĢkin olarak gerçekleĢtirmiĢler ve halen bu

çerçevede faaliyetlerini yürütmektedirler. Sivil toplum kuruluĢları Türkçe ve Türk

Kültürü derslerinin devam etmesi, bu derslere katılım sağlanması, bu derslere iliĢkin

sorunlarda etkin rol alınması gibi faaliyetlerinin yansıra bu dersler için bünyelerinde

bulunan mekânları da tahsis ederek bu derslerin gerçekleĢmesinde çaba

göstermiĢlerdir. Bir anlamda anadil açısından “diasporik alan”ın oluĢumunda

“Türkçe ve Türk Kültürü” derslerine iliĢkin sivil toplum kuruluĢlarının yürüttüğü

faaliyetler etkili olmuĢtur.

134

BÖLÜM 5

BATI AVRUPA’DA DĠN VE SĠVĠL TOPLUM KURULUġLARI

5.1 Batı Avrupa’da Din Temelli Sivil Toplum KuruluĢları

Batı Avrupa‟daki Türk diaspora topluluğun kimlik ve aidiyet dünyasını inĢa etme

giriĢimlerinden biri de, dini değerlerin ve kimliğin korunması, genç kuĢaklara

aktarılması ve yaĢatılması gibi kaygılardan hareket edilerek tesis edilen dini

organizasyonlardır. Bu kuruluĢlar, amaç, hedef kitle, hizmet türü ve hizmet alanı gibi

hususlarda diğer sivil örgütlenmelerden farklılaĢmaktadır. ÇalıĢmanın bu bölümünde,

Almanya, Fransa ve Hollanda‟da faaliyet yürüttüğü tespit edilen, kurumsallaĢmıĢ ve

ülke düzeyinde örgütlenmiĢ kitlesel anlamda üyesi ve desteği bulunan dini merkezli

hizmet sunan çatı kuruluĢları incelecektir. Batı Avrupa ülkelerinden Almanya

örneğinde; Ġslam Toplumu Milli GörüĢ, Fransa örneğinde; Diyanet ĠĢleri Türk Ġslâm

Birliği ve Hollanda Örneğinde; Hollanda Ġslam Merkezi Vakfı‟nın din ve kimlik

çalıĢmalarına iliĢkin bir değerlendirmesi yapılacaktır.

ÇalıĢmamızda öncelikle örnek sivil toplum kuruluĢları olarak Almanya‟dan Ġslam

Toplumu Milli GörüĢ (IGMG), Fransa‟dan Diyanet ĠĢleri Türk Ġslam Birliği (DITIB)

ve Hollanda‟dan Hollanda Ġslam Merkezi Vakfı (HIMV)‟nın seçilmesinin nedenleri;

• Bu üç kuruluĢun diğer sivil toplum kuruluĢlarına oranla sayısal anlamda

belirgin Ģekilde daha geniĢ bir kitleye hitap ediyor olması ve üyelerinin

sayısal büyüklüğü;

• Örgütlenme ağı olarak bulundukları ülkelerde kendileri dıĢındaki sivil toplum

kuruluĢlarına oranla daha geniĢ bir örgütlenme ağı sonucu neredeyse

bulundukları ülkelerin her bölgesinde kendilerine bağlı dernek, vakıf türü

sivil toplum kuruluĢlarının olması;

135

• GerçekleĢtirdikleri faaliyetler ve söylemleri arasındaki benzerliklerin

Avrupa‟da Türk diaspora kimliğine bütünsel bir yaklaĢımı olanaklı

kılmasının yanı sıra, yine söylem ve faaliyetlerindeki kısmi farklılıkların

kimlik oluĢumunda ortaya çıkardığı farklılaĢmayı açıklamaya olanak

sağlamasıdır.

Örneklere geçmeden önce Batı Avrupa‟da sivil toplum kuruluĢlarının genel

durumunu açıklamak konunun anlaĢılması açısından oldukça önemlidir.

5.1.1 Sivil Toplum KuruluĢlarının OluĢum Süreci: Cami Merkezli Yapılanma

Türklerin, dini alanda organize olmaya yönelik ilk teĢebbüsü, 1970‟li yıllara

rastlamaktadır. Birinci kuĢak Türkler, tümüyle anavatanda gündelik yaĢam

pratiklerinde dinin belirleyici olduğu kiĢilerden oluĢmasa da ev sahibi ülke

değerlerinin kültürel ve dini sembol ve yaĢamı belirleyen değerlerine sürekli maruz

kalmanın getirdiği kimliksel bir refleksle dini değerlerinin farkına varmıĢlardır

(Adıgüzel, 2011: 62). Bu farkındalığın tezahürüne, kimliğin kurucu öğesi olarak

“gurbet”te aitlik duygusunun “ev”deki aitlik duygusuna göre daha naif bir biçimde

hissedilmesi; yine kimliğin bir diğer kurucu öğesi olarak “öteki”nin evinde “biz”in

evini/alanını oluĢturma arzusu eĢlik etmiĢtir. Diğer yandan, Türkler Batı Avrupa‟ya

anavatan değerlerini taĢıdıkları bagajlarıyla birlikte gitmiĢler ve bu bagajın içinde en

belirgin biçimde göze çarpan unsur ise din olmuĢtur. Türklerin diğer bütün kültürel

kimlikleriyle birlikte en belirgin olarak gittikleri ülkeye taĢıdıkları unsurun din

olması ĢaĢırtıcı değildir. Dinsel inanç ve pratiklerin dıĢa yansıması sonucunda,

karĢıda yaptığı etki ve bu etki sonucunda “öteki”nden gelen tepki, dinin dıĢa yansıma

Ģeklinde de bazı durumların ortaya çıkmasını sağlamaktadır (Eren, 2007: 275).

Bu çerçevede ilk dernek oluĢumlarının temeli dini yükümlülüklerin ve ihtiyaçların

yerine getirilmesine yönelik satın aldıkları veya kiraladıkları küçük mekânlarda bir

araya gelme deneyimleri ile atılmıĢtır. Bu mekânlar genellikle terk edilmiĢ okul, spor

salonu, fabrika ya da fabrika veya iĢyerinin kullanılmayan bölümüdür. Zamanla bu

mekânların yetersiz kalıĢı ve beklentilerin artması, çeĢitlenmesi ve farklılaĢması,

136

daha kurumsal ve organize bir örgütlenme biçimine yönelmeyi zorunlu hale getirmiĢ,

inĢa edilen veya satın alınan mekânları mescit veya camiye dönüĢtürmek suretiyle

hizmet alanları geniĢletilmiĢtir (Ġsmailefendioğlu, 2003). Bu mekânları mescit veya

camiye dönüĢtürme iĢlemi dernekleĢme iĢlemleriyle olmuĢ ve tüm Batı Avrupa‟da

1970‟lerin baĢlarında gerçekleĢmeye baĢlayan aile birleĢimleri ile dernekleĢme süreci

hız kazanmıĢtır (PerĢembe, 2005: 136).

Batı Avrupa‟da dinin örgütlenme tarzı Ġslam dünyasından farklı olarak van

Koningsveld‟in tanımıyla “cami cemaati” Ģeklinde geliĢmiĢtir (Canatan, 2005: 99).

Cami cemaati Ģeklinde geliĢmesinin temel nedeni “öteki”nin tanımladığı ve kendine

ait değerlerle yapılandırılmıĢ gündelik pratiklerin çerçevelediği toplumsal alana

karĢılık grupsal dayanıĢmayı din temelinde zorunlu kılan “biz”e ait alanın

yaratılmasıdır. Cami dernekleri bu anlamda “biz”in en somut biçimde Batı

Avrupa‟da Müslüman Türklerin varlığının görünür olduğu birincil öğedir. Diğer

yandan cami dernekleri, Türk Müslüman bireylerinin yabancı bir ülkede, kendilerini

anavatanlarındaki gibi hissetmelerine olanak sağlayan mekânlar haline gelmiĢtir.

5.1.2 Cami Dernekleri: GeniĢ Alan; Çok Fonksiyonlu Merkez

Batı Avrupa‟da camiler Türkiye‟deki camilerden farklı bir Ģekilde yapılanmıĢ

olmasıyla dikkat çekmektedir. Camiler temelde vakit, bayram ve cuma namazlarının

kılındığı, dini günlerin idrak edildiği mekânlar olmanın yanı sıra her türlü eğitsel,

kültürel ve sosyal faaliyetlerin gerçekleĢtirildiği alanlardır. Aile birleĢimi sonucu

çocukların ve kadınların da göçmen Türklerin yanına gelmesiyle dini ihtiyaçlar

konusunda gereksinimler önemli derecede artmıĢtır. Bu çerçevede camiler ve cami

dernekleri ibadetleri yerine getirmenin yanı sıra dini ve kültürel değerleri yaĢama,

kimliği koruma, çocukların dini eğitimini sağlama ihtiyaçlarının karĢılanması gibi

çoklu bir fonksiyonun pratik yolu olarak oluĢturulmuĢ ve bu çerçevede alanı

geniĢleyerek iĢlevlerini sürdürmüĢlerdir (Sevinç, 2011). Camiler, ibadetlerin

yapıldığı yerler olmalarının yanı sıra, her türlü eğitsel, sosyal ve kültürel faaliyetlerin

yürütüldüğü mekânlar haline dönüĢmesi, Türkleri buraların merkez alındığı vakıf ve

dernekler halinde kurumsallaĢmaya itmiĢtir. Bugün, Batı Avrupa‟da dini merkezli

137

faaliyet yürüten Türklere ait vakıf veya derneklerin çoğunun, belli bir cami etrafında

örgütlendiği görülmektedir.

Camiiler ve Cami derneklerinin fonksiyonları Ģu Ģekilde sıralanabilir; (Sevinç, 2011;

Altun 2012; Isgandarova, 2009).

Pedagojik fonksiyon; dini eğitimler, ev ödevlerine yardım kursları, bilgisayar

kursları, el becerileri geliĢtirme kursları, çeĢitli sanat dallarına iliĢkin kurslar (hüsnü

hat, tezhip, resim ve müzik kursları) organize edilmektedir.

Psikolojik fonksiyon; ev sahibi ülkenin hâkim kültürü çerçevesinde çeĢitli politik

nedenlerle ırkçılık ve ayrımcılık gibi toplumsal tutum ve davranıĢlarla karĢı karĢıya

kalan Türkler savunma psikolojisi geliĢtirmektedir. Bu savunma psikolojisi

temelinde kendileriyle benzer deneyimi yaĢamıĢ insanlarla dayanıĢma içinde

olabilecekleri insanları camilerde bulmakta ve camileri kendileri için en güvenli

merkezler olarak kabul etmektedirler.

Kültürel fonksiyon; Dini ve milli bayramların kutlanması, bilgi yarıĢmalarının

düzenlenmesi, niĢan, düğün programlarının organize edilmesi cami dernekleri

bünyesinde gerçekleĢmektedir. Dolayısıyla camiler bir tür sosyalleĢme alanları

olarak kültürel değerlerin kolektif bir biçimde pratik edildiği alanlar olmaktadır.

Cemaat camilerde bulunan kahvehanelerde bir araya gelmekte, buraları kendi

sorunlarını konuĢtukları bir iletiĢim mekânı olduğu kadar Türk televizyon kanalları

ve maçlarını da seyrettikleri eğlence merkezi olarak kullanmaktadır

Ekonomik fonksiyon; Camilerin içinde bulunan mini marketler ekonomik

dayanıĢmanın bir göstergesi olarak iĢletilmekte, anavatandan getirilen gıdaların

ulaĢılabileceği bir alan olarak benimsenmektedir. Bu marketler Türkiye‟de bir

markette bulunabilecek gıda ürünlerinin önemli oranda bulunabileceği merkezlerdir.

Siyasi katılım fonksiyonu; Seçim zamanlarında Müslümanların oyunun en kolay

ulaĢılabilir alanı yine camiler olmaktadır. Camiler özellikle yerel seçimlerde

belediyelerin meclis üyeliklerini hatta belediye baĢkanlıklarını belirleyici

138

olabilmektedir. Diğer yandan camiler seçim zamanlarında cami derneklerinin

destekledikleri adayların propagandalarını yapabilecekleri mekânlar dahi

olabilmektedir.

Bu çerçeve bir kurum olarak cami ve cami dernekleri yalnızca dini alanda hizmet

vermekle kalmamakta, göç-veren ve ev sahibi ülkenin ve bu ülkelerin uyguladığı

politikaların göçmenlerin kendileriyle ulus aĢırı düzlemde buluĢtuğu dini pratikler

baĢta olmak üzere bir o kadar da yoğunluklu olarak anavatan değerlerinin hemen

hemen tümünün deneyimlendiği “diasporik alanı” simgelemektedir.

5.1.3 DönüĢüm Sürecinde Sivil Toplum KuruluĢları

Cami derneklerinin neredeyse tümü, Türkiye‟deki mevcut dini grup, cemaat ve

hareketlere mensup ya da sempatizan göçmenler tarafından tesis edilmiĢtir. Bu

durum, Türkiye‟deki dini, politik ve ideolojik ayrıĢmayı süreç içinde Batı Avrupa‟ya

(Almanya, Fransa ve Hollanda) aktarmalarına neden olmuĢ ve söz konusu

örgütlenmelerin dini, politik ve ideolojik söylem ve tutumlarının birbirinden farklı

bir biçimde ortaya çıkmasına neden olmuĢtur (Ostergaad-Nielsen, 2003). Dolayısıyla

Türk vatandaĢları bulundukları ülkenin siyasi ve toplumsal gerçekliğinden çok

Türkiye bağlamına ait bir yaĢam sürdürmektedirler. Bunda dini kimliğin etkisi göz

ardı edilemeyecek derecede önemlidir. Politik duyarlılığın artmasına bağlı olarak

Türk vatandaĢları ev sahibi ülkede bir yandan diasporik alanlarını geniĢletme ve

kimliklerini geniĢleyen bu alanda yaĢatma uğraĢına yönelmiĢler, bir yandan da

Türkiye‟ye özgü politik ayrıĢmaları canlı tutmayı sürdürmüĢlerdir. Bu nedenle,

Avrupa‟da faaliyet yürüten dini organizasyonların Türkiye‟deki mevcut dini yapıdaki

farklılaĢmaların lokal söylemlerinin ve parçalanmıĢlıklarının adeta bir izdüĢümü

görünümünde olduğu söylenebilir (Öğelman, 2003).

Cami dernekleri Türkiye‟deki politik ve dini yorum farklılığı temelindeki ayrıĢmanın

Batı Avrupa‟ya yansımasının mekânları olarak camiyi inĢa eden grup veya cemaatin

oluĢturduğu çatı kuruluĢun altında örgütlenmiĢtir. Batı Avrupa‟da Türklerin

oluĢturduğu Ġlk cami derneklerinin Ģemsiye kuruluĢu Almanya‟da 1967‟de kurulan

139

ve daha sonraki yıllarda Ġslam Kültür Merkezi Birliği adını alacak olan Türk

Birliğidir. Türk Birliği kamuoyunda Süleymancılar olarak bilinen cemaatin

diasporadaki teĢkilatlanmasıdır. 1972 yılında yine Almanya‟da Milli GörüĢ Almanya

Türk Birliği adı altında cami dernekleri ile örgütlenmeye baĢlamıĢtır. DĠTĠB‟in cami

derneklerini bünyesine almaya baĢlaması yine Almanya‟da Milli GörüĢ ve Ġslam

Kültür Merkezi Birliğine göre oldukça geç kalmıĢ bir teĢkilatlanma olarak ilk

adımları 1982 yılında atılmıĢtır. Ġlk örneklerin Almanya‟da oluĢmasının ardından

Milli GörüĢ, Ġslam Kültür Merkezleri ve DĠTĠB Türklerin bulunduğu Fransa,

Hollanda, Avusturya ve Belçika baĢta olmak üzere diğer Avrupa ülkelerinde hızla

teĢkilatlanmıĢlardır (Adıgüzel, 2011: 59-67). Fakat Almanya‟daki Ģemsiye kuruluĢlar

hem ilk teĢkilatlanma örneği olması hem de Türk nüfusunun diğer Avrupa

ülkelerindeki Türklere göre belirgin derecedeki fazlalığı ile orantılı olarak ortaya

çıkan üye sayısının ve bu üyeler üzerinden elde edilen mali yapının güçlü olması

nedeniyle tüm dini çatı kuruluĢlar için merkez olarak iĢlev görmüĢtür. Bu çatı

kuruluĢların diğer ülkelerdeki versiyonları sürekli Almanya‟daki merkeze bağlı

hareket ettikleri izlenimlerini vermiĢlerdir.

Türk diasporasının artan talepleri ve Avrupalı otoritelerin camilerde gerçekleĢtirilen

faaliyetlere iliĢkin bilgi edinme arzuları ve toplumsal çevrenin olumsuz ya da

önyargılı tutumlarını giderme çabaları, cami derneklerinin yeni uygulamalara

baĢvurmasına neden olmuĢtur. Bu çerçevede 1990‟lı yılların baĢlarında bazı cami

dernekleri yerel yöneticileri ve komĢuları Ramazan ayında iftar yemeklerine davet

etmeye baĢlamaları cami derneklerinin yeni uygulamalarında baĢlangıç olarak kabul

edilebilir (Bruinessen, 2012).

2000‟li yıllara gelindiğinde 11 Eylül olayları, Avrupa‟da sağ partilerin yükseliĢi ile

birlikte geliĢen ırkçı tutum ve Ġslamofobia gibi çeĢitli etkenler cami derneklerinin çatı

kuruluĢlarını geliĢen bu olumsuz tavır ve siyasetle mücadele etmesi yönünde

stratejiler geliĢtirmeye zorlamıĢtır. Bu çerçevede dini temelli Türk sivil toplum

kuruluĢları kendi bünyelerindeki cami derneklerinde ev sahibi ülkenin ulusal veya

yerel yöneticileri ve mahalle sakinlerini gerçekleĢtirdikleri sempozyum, panel ve

kutlama türü etkinliklere davet etmeye baĢlamıĢlardır (Bruinessen, 2012).

140

DönüĢümün gerçekleĢtiği bir baĢka alan ise sivil toplum kuruluĢlarının ilk yıllarda

Türkiye siyasetine odaklı tutumlarının 2000‟li yıllardan itibaren bulundukları ülke

siyasetine doğru kaymasıdır. Bu durum bulunulan ülkede yaĢanan sorunların

getirdiği bir süreç olmakla birlikte aynı zamanda Türkiye‟deki politik arenanın

değiĢen yapısıyla da ilgilidir. Ġlk yıllarda Türkiye‟deki ayrıĢmalarının yansıması

olarak faaliyet gerçekleĢtiren kuruluĢlar ayrıĢmalar devam etmekle birlikte son

yıllarda pek çok faaliyeti birlikte organize edebilmekte ve teĢkilatlanmanın ilk

yıllarında görülmeyen kendi aralarında iletiĢim geliĢtirebilmektedirler.

Diasporada ortaya çıkan sorunların çeĢitlenmesi ile birlikte faaliyet çeĢitliliğini de

artıran dini temelli sivil toplum kuruluĢları zamanla gündelik yaĢam, eğitim ve

çalıĢma hayatı gibi konulardaki sorunlarla baĢa çıkma konusunda üyeleri ve hedef

kitlelerine rehberlik, bilgi aktarımı gibi destekler sunma ve bu yönde siyasi katılım,

toplumsal uyum konularındaki anahtar sorunlara etki etmede nispeten önem

kazanmıĢlardır (Reidel, 2010: 22).

Diğer yandan Batı Avrupa‟da ortalama yarım asırlık diaspora yaĢantısının sonucu

Türk diaspora kimliğinin dönüĢümü, kimliğin yaĢatılması kaygısıyla oluĢturulan

Sivil Toplum KuruluĢlarının kimliklerine iliĢkin soruları da beraberinde getirmiĢtir.

Cami derneklerini kuran birinci kuĢak Türklerinin geliĢtirdiği kimlik stratejilerinin

bugün aynı derneklerde yönetici konumundaki Avrupa‟da doğup büyümüĢ ve

dolayısıyla birinci kuĢağın kimlik referanslarını baĢka Ģekilde kullanan ikinci ve

üçüncü kuĢağın üyesi olduğu sivil toplum kuruluĢları kimliği ile henüz

tamamlanmamıĢ sorgulamalar ve tartıĢmalar yaĢadığı görülmektedir. Bu sorgulama

ve tartıĢmaların kimliğin referanslarını sorgulamaktan daha çok, kök referansın

diasporada yarım asırlık değiĢim sürecinin getirdiği yapılar ve algı dünyasına cevap

verecek nitelikte ikamesinin nasıl devam edeceğidir. Çünkü dini derneklerin

diasporada varlık sebebi kimliğin ve kimliğe ait dini ve kültürel değerlerin üretilmesi

ve yaĢatılmasıdır.

141

5.2 Almanya: Ġslam Toplumu Milli GörüĢ (Islamische Gemeinschaft Milli

GörüĢ) (IGMG)

5.2.1 KuruluĢ Süreci ve TeĢkilat Yapısı

Ġslam Toplumu Milli GörüĢ; Islamische Gemeinschaft Milli Görüş (IGMG), 1974

yılında Köln yakınlarındaki Kerpen‟de kurulmuĢtur. Aslında 1972 yılında

Braunschweig‟de Almanya Türk Birliği; Türkische Union Deutschland adıyla

kurulan dernek Milli GörüĢ‟ün sivil toplum kuruluĢu olarak teĢkilatlanmasının ilk

örneğidir. Ancak 1976 yılında Avrupa Türk Birliği (ATB) adı altında oluĢan

faaliyetler, Avrupa Milli GörüĢ TeĢkilatı‟nın (AMGT) gerçek temelini oluĢturmuĢtur.

1985 yılından 1995 yılına kadar organizasyon 10 yıl boyunca Avrupa Milli GörüĢ

TeĢkilatları adıyla anılmıĢtır (Amelia ve Faist, 2008). 1996 yılında AMGT‟nin

organizasyon ve yapısı değiĢtirilmiĢtir. DeğiĢen yapıda organizasyonun ismi de

yeniden oluĢturulmuĢtur. Organizasyon bu tarihten itibaren dini, sosyal ve kültürel

faaliyetlerini Ġslam Toplumu Milli GörüĢ adı altında gerçekleĢtirmeye baĢlamıĢtır

(PerĢembe, 2005: 143; Adıgüzel, 2011: 94; Pervanidis, 2009).

Diasporada oluĢturulan sivil toplum kuruluĢları “diasporik alanlar” olarak anavatanın

ve anavatana iliĢkin kültürel, dini değerlerin diasporada yaĢatılmasına olanak

sağlamaktadır. KuruluĢ amaçlarının uzantısı ve sonucu olarak da yürüttükleri

faaliyetlerde organizasyonlar, anavatanda benimsenen düĢüncenin, misyonun ve

yaĢam biçiminin uzantısı olarak oluĢturulmaktadır (Pervanidis, 2009: 15). Bu

anlamda Batı Avrupa‟da kurulan sivil toplum kuruluĢları aslında anavatan/kök‟ün

diasporadaki yansımaları Ģeklindedir. 1972‟de Almanya‟da örgütlenmeye baĢlayan

Milli GörüĢ organizasyonlarının oluĢturduğu söylem, Türkiye‟deki siyasal

yapılanmayla paralel bir yapı arz etmektedir. Avrupa‟daki Milli GörüĢ

organizasyonları, Türkiye‟de kendine özgü Ġslami bir kimliği önceleyen dini-politik

söylemin izdüĢümü görünümündedirler. Bu söylem Türkiye Cumhuriyetinin eski

baĢbakanlarından Prof. Dr. Necmettin Erbakan tarafından kurulan Milli Selamet

Partisi ile baĢlayan Türkiye‟deki Milli GörüĢ siyasi çizgisinin Almanya‟daki uzantısı

olarak değerlendirilmektedir ( Wenner ve Warner, 2006: 465). Fakat 1980‟li yılların

142

ortasından itibaren organizasyonun Türkiye oryantasyonunu kademeli olarak terk

etmeye baĢladığı ve 2000‟li yılların baĢında yeniden bir yapılanma sürecine girdiği

ve bu yapılanma sürecinde Türkiye uzantılı politik söylemlerden uzaklaĢarak

gerçekleĢtirilen faaliyetlerle dikkat çektiği gözlemlenmektedir (YanaĢmayan, 2010).

Bu kapsamda kuruluĢun genel merkezinde özellikle 2. ve 3. kuĢak genç yöneticilerin

Milli GörüĢün kuruluĢ aĢamasındaki söylemlerini sorguladığı ve yeni stratejiler

etrafında dönen faaliyetler planladıkları görülmektedir (PerĢembe, 2005: 146). Milli

GörüĢ yaklaĢık 40 yıldır diasporada olmanın yani “iki arada olma durumunun” ve

sürekli “ötekiyle muhataplığın” sonucunda ve değiĢen diasporayla birlikte değiĢmeye

baĢlamıĢtır. Bu bağlamda Milli GörüĢ bir yandan kendi kimliğini yeniden üretmek

için çaba sarf ederken diğer yandan da yeni üretilen kurumsal kimliğin ve

söylemlerin paralelinde Avrupa‟da diaspora kimliğine iliĢkin yeni söylemler

etrafında somutlaĢan yeni stratejiler ve faaliyetler gerçekleĢtirmektedir.

IGMG‟nin teĢkilat yapılanması üç boyutlu olarak oluĢturulmuĢtur. IGMG‟nin

gerçekleĢtirdiği dinî, sosyal ve kültürel faaliyetler, faaliyetin içeriği ve amaçladığı

etki ile iliĢkili olarak Genel Merkez, bölge ve Ģube hizmetleri olarak

gerçekleĢtirilmektedir. Genel Merkez bölge ve Ģubelerin gerçekleĢtireceği faaliyetler

ve yapılanmaları belirlemekte ve alt yapılanmalar ise Genel Merkezin kendileri için

oluĢturduğu çerçeveye sadık kalmaya çalıĢmaktadır (IGMG, ty).

KuruluĢun en küçük organize birimi, yerel camilerdir. Camiler, günlük ibadetlerin

yerine getirilmesi için gerekli ibadet alanlarının ve imamların görevlerini yerine

getirme imkânlarının alt yapısını oluĢturmaktadır. Diğer yandan camiler,

Türkiye‟den farklı olarak ibadet hizmetlerinin yanı sıra, Kadın Kolları ve Gençlik

TeĢkilatları ile ilgili hedef grubun özel ihtiyaçlarına yönelik hizmetler vermektedir

(IGMG, ty: 9).

TeĢkilatlanmada bir diğer yapı olarak Ģubeler, bölge teĢkilatlarına bağlı olarak

çalıĢmaktadır. IGMG, 15‟i Almanya‟da olmak üzere diğer Avrupa ülkeleri ile

birlikte toplam 32 bölge teĢkilatı ile hizmet vermektedir. Almanya‟da, Hamburg,

Bremen, Berlin, Hannover, Kuzey Ruhr, Ruhr-A, Düsseldorf, Köln, Hessen, Rhein-

143

Saar, Stuttgart, Schwaben, Freiburg, Güney ve Kuzey Bavyera bölgeleri ile Avrupa

ülkelerinde ise Fransa‟da Paris, Strasburg, Lyon ve Alpes olmak üzere 4 bölge ile

hizmet veren IGMG, Avusturya‟da Avusturya-1, Avusturya-2, Hollanda‟da da

Güney ve Kuzey Hollanda olmak üzere ikiĢer bölge ile hizmet vermektedir.

IGMG‟nin Ġsviçre, Ġtalya, Norveç, Ġsveç, Danimarka, Belçika ve Ġngiltere‟de de

bölge teĢkilatları bulunmaktadır11

(IGMG, 211a).

IGMG Bölge teĢkilatlarının oluĢturulmasının amacı, kuruluĢun Ģubeler ile Genel

Merkez arasındaki iletiĢimi sağlamayı temin etmektir. Bölge teĢkilatları bir yandan

Genel Merkez ile Ģubeler arasında iletiĢimi sağlarken, diğer yandan da kendisine

bağlı Ģubelerin çalıĢmalarını koordine etmekle görevlendirilmiĢtir. Almanya‟da

yerleĢik Genel Merkez, bölge ve Ģubelerin gerçekleĢtirdiği dinî, kültürel ve sosyal

faaliyetlerde asgarî bir standardın oluĢmasını sağlamak amacıyla organizasyonun

gerek yerel, gerekse bölgesel tüm hizmetlerinin koordinasyonu yanı sıra çeĢitli

faaliyetlere iliĢkin çalıĢma programı hazırlayarak, temel konularda kuruluĢun

stratejilerini belirlemektedir. Ayrıca Genel Merkez, bölge ve Ģube yapılarının tek

baĢlarına yerine getiremeyecekleri boyutlardaki faaliyetleri, ilgili bölgelerin desteği

ile düzenlemektedir (IGMG, 2011a).

IGMG, merkezi Almanya olmak üzere IGMG 12 Avrupa ülkesinde faaliyet

göstermekte ve 514 cami ile (Almanya‟da 323 cami) hizmet vermektedir. Bu

Ģubelere, ülke ve bölgelere göre farklılık arz eden sayıda Kadın Kolları ve Gençlik

TeĢkilatı Ģubeleri ile spor, kültür ve eğitim dernekleri de eklenince, IGMG, toplam

olarak 1833 yerel Ģubesi ve 87 bin üyesi ile hizmet vermektedir. Cuma namazına

katılan cemaat hesaba katıldığında IGMG, 300 bin kiĢilik bir cemaate sahiptir

(IGMG, ty: 12; IGMG, 2011a).

11 Bu çalışmada IGMG’nin tüm ülkelerdeki çalışmalarına değil, örnek olarak Almanya’da

gerçekleştirdiği çalışmalar incelenmektedir. Almanya’da çeşitli nedenlerle gerçekleştirilmeyen bazı

faaliyetler diğer ülkelerde gerçekleştirilebilmektedir.

144

5.2.2 Amaçlar ve Kimlik Stratejileri

Tanıtım kitapçığında (IGMG, ty, 4) “Biz Kimiz” baĢlığını taĢıyan bölümde kurumun

kimliğine iliĢkin Ģu ifadeler yer almaktadır;

“Ġslam Toplumu Millî GörüĢ IGMG, Ġslam‟ın öğrenilmesi, öğretilmesi, yaĢanması,

gelecek nesillere aktarılması ve Ġslam dininin tanıtılması ile bu dinin gereklerinin

yerine getirilmesi için hizmetler sunar. IGMG, toplumsal, kültürel ve siyasal

alanlarda, mensuplarını temsil eder; Müslümanların tüm meseleleriyle ilgilenir, hayat

Ģartlarının düzeltilmesi ve Müslümanların temel haklarının korunması için gereken

tüm çalıĢmaları yapar.”

5.2.3 KuruluĢun ÇalıĢma Alanları

İrşat; diasporada dini konularda rehberlik etmek ve organizasyonun dini

faaliyetlerini organize etmek amacıyla oluĢturulan irĢat birimi, beĢ vakit namazın

cemaatle kılınması ve Cuma, bayram ve cenaze namazlarıyla teravih namazlarının

kılınmasının temin edilmesi gibi daha çok dini pratiklerin ibadet boyutuyla ilgili

çalıĢmalar yapmaktadır. Zekât, Fitre ve Sadaka gibi ibadetlerin yerine getirilmesine

yardımcı olan birim, imam eğitimi, cami ve mescitlerde imamların görevlendirilmesi

ile organizasyonun çatısı altında eğitimi gerçekleĢtirilen dinî konuların araĢtırılması

ve uygulamaya konulmasını da gerçekleĢtirmektedir. Mekke ve Medine‟de büyük bir

organizasyonu gerektiren Hac ve Umre çalıĢmaları ile Müslümanların karĢılaĢtıkları

sorunlara dinî açıdan çözümler üretmeye çalıĢmaktadır (IGMG, ty: 13).

Eğitim; Ġslami kimliğin oluĢturulması ve geliĢtirilmesi hususunda, eğitimin önemli

bir araç olduğu düĢüncesinden hareketle organizasyonun diasporada eğitimin hemen

hemen her alanında faaliyetler gerçekleĢtirdiği görülmektedir. Bu çerçevede dinî

eğitimin yanı sıra okul ve meslekler için yönlendirici programlar düzenlemekte ve

danıĢmanlık hizmetleri verilmektedir. Okul derslerine dıĢarıdan sağlanan bir destek

olarak özellikle ilk ve orta öğretime devam eden çocukların eğitimine, ev ödevleri

yardım kursları ile katkıda bulunmaya çalıĢılmakta ve okullarda öğrenci velilerinin,

145

öğretmen ve okul idaresi ile iliĢkilerinin geliĢtirilmesine yardımcı olmak için çeĢitli

çalıĢmalar yürütülmektedir (IGMG, 2011a). Genel Merkez bünyesinde oluĢturulan

Eğitim BaĢkanlığı, organizasyonun eğitim politikasını belirlemekte ve eğitim

faaliyetlerini koordine etmektedir. Eğitim BaĢkanlığı, Müslümanların, diaspora

Ģartlarında dinlerini öğrenebilmeleri için, pedagojik özellikli çeĢitli eğitim

materyalleri ile müfredatlar hazırlayarak kadın, genç ve çocuklara yönelik

programlar düzenlemektedir. Bu çerçevede Eğitimin diasporada kimliğin oluĢumu

için temel araç olduğu düĢüncesinden hareketle Eğitim faaliyetleri gerçekleĢtirildiği,

kuruluĢun resmi internet sitesinde( IGMG, 2012a) Ģu Ģekilde duyurulmaktadır;

“IGMG Eğitim BaĢkanlığı, Avrupa'ya göç etmiĢ vatandaĢlarımızın ve onların

çocuklarının, çok kültürlü toplumlarda öz değerlerini ve kimliklerini koruyabilmeleri

yönünde çalıĢmalar yapan dini, kültürel ve sosyal bir kurumdur. Bu amaçlar

doğrultusunda hedefimiz, yetiĢkin, genç ve çocuklarımızın seviyeleri dikkate

alınarak belli müfredat programları çerçevesinde, pedagojik ve didaktik metotlar

dâhilinde dini kimliklerinin oluşumları ve kültürel yapıyı muhafaza ederek çok

kültürlü toplumlarda Müslümanlar olarak yaĢamalarını öğretmektir.” (vurgular bana

ait).

Sosyal Hizmetler; kurumsal yapılanmada Sosyal Hizmetler BaĢkanlığı altında

yürütülen yardım kampanyaları, kurban kesim kampanyası, afet bölgelerine acil ve

yeniden yapılandırma yardımları, burs komisyonu aracılığı ile Avrupa‟daki baĢarılı

fakat maddi durumu iyi olmayan Müslüman öğrencilerin burslandırılması, Müslüman

göçmenlere daha iyi eğitim olanakları sağlanması amacıyla eğitim ve entegrasyon

projeleri de Sosyal Hizmetler BaĢkanlığının destek alanı kapsamında

yapılandırılmıĢtır. Her yıl düzenlenen Kurban kampanyasıyla, kurban ve yardımlar

60‟ın üzerindeki ülke ve bölgedeki ihtiyaç sahiplerine ulaĢtırılmaktadır. IGMG

ayrıca Afrika ve dünyanın baĢka bölgelerindeki insani kalkınma projelerini

desteklemektedir (IGMG, 2012b).

146

5.2.4 Kimlik Temelli Faaliyetler

5.2.4.1 Eğitim Faaliyetleri ve Kimlik

Eğitim faaliyetlerinin önemli bir bölümü Eğitim BaĢkanlığı tarafından organize

edilmekte ve Eğitim BaĢkanlığı varlık nedenini “Avrupa‟ya göç etmiĢ

vatandaĢlarımızın ve çocuklarının çok kültürlü toplumlarda öz değerleri ve

kimliklerini koruyabilmeleri yönünde dini kültürel ve sosyal çalıĢmalar yapan

birimdir” (IGMG, 2011b, 2) Ģeklinde tanımlamaktadır.

IGMG diasporadaki Türk vatandaĢlarının çocuklarının kimliklerinin oluĢumunda

Eğitimin önemi konusunda oluĢan düĢünceden hareketle anavatan/kök değerleri

temelinde geliĢtirilmiĢ bir eğitim müfredatı çerçevesinde aĢamalandırılmıĢ bir eğitim

sürecini uygulamaktadır. Eğitim programının amaç ve önemi kuruluĢun

yöneticilerinden Mehmet Gedik tarafından “Milli GörüĢ teĢkilatları olarak eğitimde

hedefimiz; Avrupa‟daki insanımızın ve yeni yetiĢen nesillerimizin kimlik ve

kişiliklerinin oluşması, mensubiyet kazandırılması ve inancını sağlam temellerine

üzerine oturtarak, hem kendisine, hem de insanlığa faydalı olabilmesidir.

Kurslarımızda yapılan eğitimlerle, insanımızın ilmi, ruhi ve hissi geliĢimini

sağlayarak, insanımızı bütünleĢtirmek ve kimliğini muhafaza etmeyi

hedeflemekteyiz.” (Hayat, 2009) Ģeklinde özetlenmektedir.(vurgular bana ait)

Eğitim programlarının bölgesel ve ulusal düzeyde belirli bir sistematik içinde

uygulanmakta olduğu görülmektedir. Bunların baĢlıcaları Ģu Ģekilde sıralanabilir;

sınıf geçme sisteminin uygulanması, düzenli gerçekleĢtirilen veli toplantıları ile

öğrencilerin durumuna iliĢkin bilgilerin ebeveynlere aktarılması, belirli bir müfredat

çerçevesinde eğitim programlarının yapılandırılması, derslerde okutulacak

kaynakların her sınıf seviyesine göre uzmanlar eĢliğinde belirlenmesi, derslerde

baĢvurulacak eğitim, öğretim metotlarının detaylı bir Ģekilde belirlenmesi, eğiticilere

yönelik hizmet içi kursların düzenlenmesi.

147

Ülke genelinde IGMG‟nin bölgesel yapılarında oluĢturulan 80 Eğitim Merkezi

bulunmaktadır (Perspektif, 2011). Eğitim Merkezleri Temel Dini Bilgiler, Türkçe ve

Okul Derslerine Yardım Kursları düzenleyen idareci ve eğitimci kadrosuyla bir okul

yapısına benzer özellikler taĢıyan ve düzenli eğitim yapılan merkezlerdir. Bu eğitim

merkezlerinde uygulanan programlar diasporada kimliğin oluĢumu ve sivil toplum

kuruluĢları arasındaki iliĢkiyi örnekleyecek düzeydedir. Eğitimler sistematik bir

Ģekilde oluĢturulmuĢ olup, temel kademeleri Ģu Ģekilde organize edilmiĢtir (IGMG,

2010a; IGMG, 2011b);

Ana Sınıfı: Okul öncesi 3-6 yaĢ grubundaki çocuklara yönelik uzman kiĢiler

nezaretinde 3 yıllık bir süreyi kapsamaktadır. “Minikler Ġçin Temel Bilgiler” baĢlığı

altında çocukların bir kök değer olarak “Temel Dini Konularda” bilgilendirilmesi

Ģeklinde eğitimler gerçekleĢtirilmektedir. Yıl boyu devam eden, kız ve erkek

çocuklara yönelik gerçekleĢtirilen bu eğitim diasporada yaĢayan Türk çocuklarının

anavatan değerlerinin dini boyutuyla erken yaĢta buluĢturulması amacını

taĢımaktadır.

Temel Eğitim Kursları: “Hazırlık Seviyesi”; ana sınıfını tamamlayan 7-8 yaĢ grubu

çocuklara yönelik 2 yıl süren bir program, “Ġlk Seviye”; 9-12 yaĢ grubuna yönelik 4

yıl süren bir program ve “Orta Seviye”; 13- 15 yaĢ grubuna yönelik 3 yıl devam eden

bir program olarak tasarlanmıĢtır. Kuran-ı Kerim, Temel Dini Bilgiler ile kültürel ve

sosyal faaliyetler alanlarındaki kavramları, bilgi ve becerileri kazandırmak amacıyla

düzenlenmektedir.

İhtisas Sınıfı: Temel Eğitim bitiren 16-18 yaĢ grubu gençlere yönelik “ihtisas”

eğitimi baĢlığı altında eğitimler verilmektedir. Temel Eğitim konularında bir ileri

seviye bilgileri ile birlikte daha çok organize olma ve bir diaspora alanı olarak

IGMG‟nin kavranmasına yönelik bir çalıĢmalar bütünüdür. Kurum bünyesinde

özellikle camilerde ve kurslarda görev alabilecek seviyeye öğrencilerin ulaĢtırılması

amaçlanmıĢtır.

Paskalya (bahar) Kursları: 07-18 yaĢ grubu çocuklara yönelik temel dini bilgiler ve

okul derslerine yardım için ilkbahar tatilinde düzenlenen 2 haftalık kurslardır.

148

18 yaş üzeri Kurslar: Ġhtisas sınıflarını tamamlayan öğrencilere yönelik Bölge ve

ġube Kadınlar TeĢkilatı ve Gençlik TeĢkilatı bünyelerinde açılan kurs ve

seminerlerdir (IGMG Eğitim BaĢkanlığı, 2010). Bu kurs ve seminerlere örnek olarak

2008 yılında çeĢitli bölgelerde uygulamaya konulan Yıldız Eğitim Projesi

gösterilebilir. Yeterli fiziksel donanım olması durumunda 3 ve 4 farklı seviyeden

oluĢan “Yıldız Eğitim” programı çerçevesinde ayrı seviyede öğrenci gurubuna 14

günde bir, dalında uzman eğitimciler tarafından “Din”, “TeĢkilat”, “Sosyal ve KiĢisel

GeliĢim” ve “Birlikte yaĢam ve Uyum” dersleri verilmektedir. Ayrıca program

çerçevesinde Türkiye gezisi ve umre ziyaretleri gerçekleĢtirilmektedir (IGMG Eğitim

BaĢkanlığı, 2010).

IGMG‟ye bağlı bütün cami ve eğitim merkezlerinde organize edilen bu kurslar

gündüzlü ve yatılı olmak üzere iki faklı biçimde düzenlenmektedir. Mekânları fiziki

açıdan yatılı kursa müsait olmayan bölgelerde, otel veya Jugendherberge (gençlik

yurtları) kiralama yoluna gidilerek mekânsal sorunlar aĢılmaktadır. Katılımın

geniĢliği ve etkililiğini ortaya koymasına örnek olması açısından 2012 yaz tatilinde

yatılı kurslar 22 ayrı yerde erkek çocuklarına, 16 farklı bölgede ise kız çocuklarına

yönelik olarak gerçekleĢtirilmiĢtir (Kadırgan, 2012).

Her yıl tekrarlanan projelerden bir tanesi de “Yaz Okulları” çalıĢmasıdır. Yaz

Okullarının amaç ve önemi konusunda 2011 yılı yaz okullarının açılıĢında velilere

bilgi veren IGMG Eğitim BaĢkanı Ekrem Kömürcü Ģunları söylemektedir;

“Avrupa‟da çok kültürlü ortamda yaĢayan gençlerimizin kimlik sorunları olması

doğaldır. Bu sorunları ortadan kaldırmak için hükümetlerin ortaya koydukları çözüm

önerileri yeterli değildir. Yıllardır birçok sivil toplum kuruluĢları çocuklarımızın

kimlik sorunlarını ortadan kaldırmak için çalıĢmalar yapmıĢ, ama netice olarak

istenilen seviyeye ulaĢılamamıĢtır. Çünkü istenilen seviyede baĢarı elde edilmesinin

vazgeçilmez tek faktörü çocukların Müslüman olduklarının unutulmamasıdır.

Önemli olan, bu toplumsal yapı içerisinde Müslümanların nasıl yer alması gerektiği

hususudur. Ġnançları yönünde Ġslami kimlik sorunlarının halledilme noktasında

çocuklarımıza olan yaklaĢımımız, kendi ait olduğu dini ve kültürel yapıyı muhafaza

149

ederek, çok kültürlü toplumlarda yaĢamasını öğretmektir. Çocuklarımızın bu kurslara

yönlendirilmesi kimlik ve kiĢiliğinin oluĢması, toplumda sosyal bir yer edinmesi

açısından oldukça önemlidir.” (IGMG, 2011c).

Müslüman çocukların dinî kimliklerini geliĢtirilmesini kuruluĢ varlık sebebinin bir

parçası olarak kabul etmekte ve bu noktada dinî kimliğin öğrenimi ve geliĢimini

sağlamaya yönelik gerekli imkânları hazırlamak ve oluĢturmak, kuruluĢun asli bir

sorumluluğu olarak tanımlanmaktadır (Gedik, 2009). “Yaz Okulları, bu açıdan

değerlendirildiğinde ya temelleri zaten atılmıĢ olan Ġslami kimliğin geliĢmesine

yardımcı oluyor ya da, bu kimliğin temellerinin atılmasına. Bütün bu çalıĢmalar,

eğitim sürecinin uzun bir süreç olduğu gerçeğinden hareketle, pedagojik ve didaktik

metotlar dâhilinde yapılmaktadır.” (Gedik, 2006)

Yaz Okulları 03 yaĢ 18 yaĢ üstüne kadar geniĢ bir aralığı kapsamaktadır. IGMG

Eğitim BaĢkanlığınca hazırlanan IGMG Temel Eğitim Müfredatı çerçevesinde

verilen kurslar 2, 4 ve 5 haftalık Kurs programları Ģeklinde organize edilmektedir.

Kurslarda ancak pedagojik formasyon sahibi, birinci derecede öğretmenlik

yapabilecek kiĢilerin eğitimci olabileceğinin ısrarla altı çizilmektedir (IGMG,

2010a).

Tatil Kursları 3-6 yaĢ aralığı için Ana Sınıfı, 7-8 yaĢ aralığı için Hazırlık, 9-12 yaĢ

aralığı için Temel Eğitim Ġlk seviye, 13-15 yaĢ aralığı için Temel Eğitim Orta Seviye

ve 16 yaĢ üzeri için Gençlik Eğitimi olarak yapılandırılmıĢtır (IGMG, 2010a). Belirli

yaĢ gruplarını sınıf mantığı çerçevesinde yapılandırmak, tatil kurslarının sürekliliğine

iliĢkin bilgi vermekte olup, her yaĢ kademesinin ihtiyaçlarının da göz önünde

bulundurulduğu izlenimini vermektedir.

Genel olarak çeĢitli kademelerdeki Kurslarda gerçekleĢtirilen dersler yoğunluklu

olarak dini bilgilere odaklanmıĢ olsa da-ki bu oldukça kabarık sayıda caminin

kendisine bağlı olması ile de doğrudan iliĢkilidir- oldukça geniĢ ve çeĢitlilik ortaya

koyan bir programa dayanmaktadır. Bu dersleri gruplandırmak gerekirse Ģu Ģekilde

bir tablo ortaya çıkmaktadır;

150

• Ġslami Ġlimler;

• Kuran-ı Kerim, Ġtikat, Ġbadet, Siyer, Ahlak, Hadis, Tefsir, Ġslam Tarihi, Yerel

Dilde Din Dersi, Tilavet (Kuran-Kerimi güzel Okuma),

• Kültür Sanat;

• Dini Musiki Dersleri, Tiyatro, Güzel KonuĢma

• Anadil-Yerel Dil;

• Türkçe, Almanca, Almanca Din Dersi,

• Ġnsan Hakları,

• Yönetim Bilimleri;

• Yönetim Organizasyon, TeĢkilatlanma,

• Formasyon;

Eğitim ve Öğretim Teknikleri

Ayrıca Kurslar kapsamında gerçekleĢtirilen Sosyal Aktiviteler ile dini ve kültürel

değerleri tanıtıcı yaĢ grubunun özelliğine göre Çizgi Film, Boyama, Gezi, Oyun ve

Spor, Gösteri ve YarıĢmalar organize edilmektedir. Küçük gruplar halinde

gerçekleĢtirilen Rehberlik ve Seminerlerde dini pratiklere iliĢkin uygulamalar,

Türkiye ve diğer Müslüman ülkelerin tanıtımı, geçmiĢten günümüze rol modeller,

kimlik ve kiĢilik konuları çerçevesinde çalıĢmalar yürütülmektedir (IGMG, 2010a:

247).

5.2.4.2 Kadınlara Yönelik Faaliyetler ve Kimlik

IGMG Kadınlara yönelik faaliyetlerini bünyesinde oluĢturduğu Kadınlar TeĢkilatı

marifetiyle yürütmektedir. Kadınlar TeĢkilatı Kadınlara yönelik çeĢitli alanlarda

gerçekleĢtirdiği faaliyetler ile diasporada yaĢayan kadınlarla genç kızların sosyal

151

yaĢamda aktif biçimde yer almalarını teĢvik etmenin yanı sıra Müslüman kadınlarla

genç kızların eğitim imkânlarından yararlanmalarını sağlamak için çalıĢmalar

gerçekleĢtirmektedir (IGMG, 2012c).

Kadınlara yönelik çalıĢmaların ana hatlarını, organizasyonun kadınlara yönelik dinî

kimliğin oluĢumunu sağlayıcı bir araç olarak eğitime verdiği özel değerde

gözlemlemek mümkündür. Çünkü IGMG eğitimi dini kimliğin oluĢumunun

vazgeçilmez aracı olarak değerlendirmektedir. Kimliğin oluĢumu ve diasporada

devamını sağlamak adına, IGMG Kadınlar TeĢkilatı, kadınlarla genç kızlara yönelik

seminerler ve eğitim programları düzenlemektedir.

Kadınlar TeĢkilatının gerçekleĢtirdiği “Hatibelik ve Eğitici Yetiştirme Kursları” ve

“Aile Eğitim Programları” ile diasporada bir kimlik aktarıcısı olarak kadınların

etkinliği sağlanmaktadır (IGMG, 2008a; IGMG 2009a). Kurslarda gerçekleĢtirilen

dersler dini ve kültürel geliĢimi içeren bir müfredat çerçevesinde planlanmıĢtır. Bu

dersler, Fıkıh, siyer, Ġslam tarihi, akait ve Kuran-ı Kerim derslerinin yanı sıra genel

kültür, hitabet ve güzel konuĢma derslerini de kapsamaktadır. Kursun amacı yerel

düzeyde IGMG‟ye bağlı camilerde kadınlara yönelik eğitici programlar

gerçekleĢtirecek kadınlar ve yine kuruluĢun çeĢitli bölgelerinde gerçekleĢtirilen ana

sınıfı ve kurslara eğitimci sağlamaktır. Hatibelik ve Eğitici YetiĢtirme Kurslarını

temel dini eğitimlerin yanı sıra pedagojik formasyonla tamamlayan kadınlar ülke

genelindeki IGMG bünyesindeki cami ve eğitim kurumlarında aktif görev

almaktadırlar (2011a).

Hatibelik ve Eğitici YetiĢtirme Kursuna benzer bir kurs olarak 18 yaĢ üzeri erkekler

ve kızlar için 4 yılı kapsayan İslami İlimler Kursları organize edilmektedir. Haftada

bir gün (Cumartesi) 5 saat (10:00-15:00 saatleri arası) devam eden bu kurslarda

haftalık toplam 6 ders yapılmaktadır. Sosyoloji, Psikoloji ve pedagojik formasyon

derslerini kapsayan geniĢ bir müfredat çerçevesinde eğitimler gerçekleĢtirilmektedir

(IGMG, 2008b; IGMG, 2010a).

“Yatılı Eğitim Semineri” (YES) ile genç kadınların ve kızların hep birlikte

anavatandan getirilen temel değerleri deneyimledikleri bir alanda kolektif kimliğin

152

oluĢturulmasına çaba sarf edilmektedir. Bu seminer programları kentin

yoğunluğundan uzak bir bölgede kiralanan otel türü bir konaklama mekânında 2-5

gün arası değiĢen bir program içeriği Ģeklinde gerçekleĢtirilmektedir. Hatibelik

Kursu, Hatibelik kursundan mezun olan ve bir bölgede Hatibelik yapan kadınların

Müslüman kimliği ve bu kimliğin toplumsal görünürlüğüne iliĢkin sunumları ve

kolektif bir “biz” bilincinin geliĢtirilmesine katkı sağlayan çeĢitli sportif ve sosyal

aktiviteler gibi çeĢitlilik arz eden bir program içeriğine sahiptir (IGMG, 2010c).

Ruhr A bölgesinde faaliyet gösteren, Bergkamen Kız Koleji kuruluĢun Avrupa‟daki

Müslüman genç kızların eğitim ve öğretimi için 1986 yılında açılmıĢ Ġslâmi Ġlimlerin

yoğunlukta verildiği 6 dönemlik bir eğitim süresi olan özel okuludur (IGMG, 2011b).

Okulun amacı, “Öğrencilere manevi ve kültürel değerlerini tanıtmak, dil öğrenimini

yaptırmak, genel eğitim dersleri vererek; özgüvenlerini geliĢtirmek ve toplumda

saygın bir yer almalarına yardımcı olmaktır” (BĠKK, 2010). Altı dönemlik öğrenim

hayatı boyunca kızlar aĢağıdaki dersleri tamamlamaktadır;

Dini dersler; Kuran-ı Kerim, Tefsir Hadis, Ġlmihal, Akait, Kelam, Siyer,

Tecvit

Dil Dersleri; Arapça, Türkçe, Ġngilizce, Almanca

Genel Eğitim Dersleri; Edebiyat, Hitabet, Pedagoji, Psikoloji, Dinler Tarihi,

Politika, Bilgisayar, El Sanatları, Ev Ekonomisi, Tarih, Beden Eğitimi, Yönetim Ve

Organizasyon.

5.2.4.3 Gençlere Yönelik Faaliyetler ve Kimlik

Diasporada ev sahibi toplumla uyum içinde var olabilmenin Ģartını oturmuĢ bir

kimlikle özdeĢleĢtiren kuruluĢ; gençlerle ilgili faaliyetlerinin temel argümanını

kimliğin korunması ve anavatandan getirilen “köken” değerlerin aktarılmasında

somutlaĢtırmaktadır; Bu çerçevede gençlere yönelik faaliyetlerin organize

edilmesinden sorumlu olan Gençlik TeĢkilatının temel amacı (IGMG, ty: 19) Ģu

Ģekilde aktarılmaktadır;

153

“Nasıl ki, bir yabancı dil sonradan, ancak ana dilin doğru bir Ģekilde öğrenilmesi ile

gereği gibi öğrenilebiliyorsa, entegrasyonda da baĢarı; bir kimsenin oturmuş bir

kimliğe ve bu kimliğin şuuruna sahip olmasından geçer. Ġslami kimliğin korunması ve

manevî değerlerin gençlere aktarılması, Gençlik TeĢkilatımızın temel gayesidir.

Bunun içindir ki, Gençlik TeĢkilat‟ımız, gençlere Kur‟an ve din derslerinden dil

kurslarına, spor, bilgisayar kurslarına kadar varan geniĢ imkânlar sunmaktadır.”

(vurgular bana ait).

Ayrıca okul derslerine yardımcı olmak, meslek ve yüksekokul yönlendirmelerinde

bulunmak gibi eğitim hayatını yönlendirici ve destekleyici faaliyetlerin yanı sıra spor

ve kültürel faaliyetlerle ev ve okul hayatı dıĢında yukarıda belirtildiği üzere Gençlik

TeĢkilatının gayesi olan kimliği oluĢturma ve koruma sürecinin deneyimlendiği bir

tür “diasporik alan” sunmaktadır.

Gençlik TeĢkilatının organize ettiği erkeklere yönelik Yatılı Eğitim Seminerleri ile

üniversite öğrencileri hedeflenmektedir. Bu seminerler, gençlerin diasporada

yaĢadıkları sorunlara çözüm sunan cevaplar aramanın yanı sıra dini kimliğin

oluĢumuna katkı sunacak temel kavramların açılımlarını sağlayan bir içeriğe sahip.

Seminer konularının içinde “Kimlik Sorunları”, “Kimlik Algısı”, “Kimlik Krizi” gibi

baĢlıklar görülmektedir (IGMG, 2010d). Bu seminer konularının içeriği aslında

diasporada tüm alan ve boyutları ile “ötekiyle” iliĢkinin yarattığı kimliğe iliĢkin

sorunlara cevap arama uğraĢıdır.

Program kapsamında Osmanlıca ve Tarih gibi seminerlerle (IGMG, 2010d)

anavatanla ve kimlikle kurulan iliĢkinin derinleĢtirilmesi amaçlanmaktadır.

Diasporadaki kimliğin “ara bölgeden” kurtarılması amacıyla kimliğin hatırlanma

pratiği bir anlamda anavatandan anavatanın tarihsel değerlerine kadar uzanmaktadır.

Bu durum kimliğin referanslarının anavatanın bu günkü değerlerinden daha köklü bir

değerler sistemi olarak kadim değerlerini de kapsayacak Ģekilde geniĢletme çabasının

ürünü olarak değerlendirilebilir.

Seminerlerde akait, fıkıh, hadis, Ġslam sanatları disiplinlerinin alt baĢlıkları

olabilecek konuların yanı sıra, iletiĢim, psikoloji konularında da tartıĢmalar ve

154

çalıĢtaylar gerçekleĢtirilmekte, seminerler çoğunlukla Türkiye‟den getirilen uzman

akademisyen ve yazarlar tarafından sunulmaktadır (IGMG, 2010d). Seminer veren

kiĢilerin Türkiye‟den getirilmesi anavatanla olan iliĢkinin boyutuna dair önemli bir

ipucu olarak görülmelidir. Diasporada kimliğin oluĢum sürecinin “değerler”

alanındaki anavatanla beslenme durumu, insan kaynağı bağlamında da geçerlilik

kazanmaktadır.

KuruluĢun gençlere yönelik düzenli gerçekleĢtirdiği “Dış İlişkiler Eğitim Kursu”

kimliğin teĢkilat içinde tartıĢılarak sorunsallaĢtırıldığı bir pratik olarak ele alınabilir

(IGMG, 2011d). DıĢ ĠliĢkiler Eğitim Kursu hafta sonu seminerleri olarak on ay

boyunca ayda bir kez IGMG Genel Merkezi‟nde yapılmaktadır. Seminerlerin yanı

sıra, atölye ve grup çalıĢmaları, akĢam sohbetleri ve araĢtırma gezileri de kurs içi

etkinlikler olarak gerçekleĢtirilmektedir. DıĢ ĠliĢkiler Kursları kuruluĢun/”biz”in

“öteki”/dıĢarısı ile iliĢkilerinin farklı açılardan incelendiği bir alan olarak ortaya

çıkmaktadır. Bu çerçevede DıĢ ĠliĢkiler Kursları, IGMG‟nin hedef kitlesi ya da

Almanya‟daki Müslüman Türklerin ve IGMG‟nin camileri, bu camilerin cemaati,

yerel ve bölgesel derneklerinin oluĢturduğu “diasporik alan” olarak “biz ile ev sahibi

toplumun Müslüman Türklere ya da IGMG tabanına yönelik algısı, bu algı kaynaklı

davranıĢları ve bu davranıĢların oluĢturduğu “toplumsal, siyasal yapı” olarak “öteki”

arasındaki iliĢkilerin incelendiği ve kimlik stratejilerinin geliĢtirildiği bir faaliyettir.

Bu kursların genel çerçevesini anavatandan getirilen kültürel kodlar ve değerler ile

ev sahibi ülkenin toplumsal değerleri ve siyasal sisteminin çerçevelediği bir alanda

dini yaĢam tercihi ve dini pratikler ve bu yaĢam tercihinin diaspora kurumları

içerisinde “var olma durumlarının sorgulanması” oluĢturmaktadır. Eğitim Kursunun

konu baĢlıkları altında tartıĢılan konular da bu yargıyı doğrular niteliktedir; “Din ve

Toplum”. “Dinin Gelenekle Modernite Arasındaki YaĢanma Pratiği Ve Mevcut

Durumu”, “Müslüman Olmayan Toplumlarda Müslüman Azınlıklar”, “ÖtekileĢme”,

“Almanya‟da Müslüman Varlığı”, “Toplum ve Güvenlik Politikaları Bağlamında

Müslümanlar”, “Medyada Ġslam DüĢmanlığı ve Kamuoyunda Müslüman Algısı”,

“Kamuoyunda IGMG” (IGMG, 2011e; 2012d; 2012e).

155

IGMG‟nin 1982 yılında kurduğu Berlin Ġslami Ġlimler Okulunun 30. yıl kutlamasında

konuĢan Berlin IGMG Berlin Bölge BaĢkanı Siyami Öztürk‟in okul öğrencilerine

tavsiyesi gençlere yönelik kuruluĢun gençlik ve kimlik arasında kurduğu iliĢkiyi

özetler niteliktedir.

“Gençler bu gün size iki formül vereceğim; bunlardan birincisi iki "k" formülü,

ikincisi de iki "d" formülüdür; Bunlardan bir tanesi kültür, bir tanesi de kimliktir.

Gençler ne yaparsanız yapın ama kültürünüzden asla vazgeçmeyin ve Ġslami

kimliğinizden asla vazgeçmemelisiniz. Diğer formül de iki d formülüdür. Bunlardan

bir tanesi olmazsa olmazlarımızdan dilimizdir. Bir diğeri de hayatımızın hiç bir

noktasında vazgeçemeyeceğimiz dindir. Bu gün içinde yaĢadığımız Almanya´da

sıkıntısını çekmiĢ olduğumuz siyaseten veya toplum içinde en önemli unsur dil ve

dindir. Asimilasyona uğramadan kimliğinizi koruyarak kültürünüzle beraber var

olmak zorundasınız.” (Berlin Gündem, 31.05. 2012)

5.2.4.4 Çocuklara Yönelik Faaliyetler ve Kimlik

Kimliğin geliĢiminin çocukluktan baĢladığı düĢüncesinden hareketle IGMG‟nin

faaliyetlerinde çocuklara yönelik çalıĢmaların yeri büyük önem taĢımaktadır. IGMG

Kadın kollarına bağlı olarak hizmet veren Çocuk Kulübü aracılığıyla gerçekleĢtirilen

çalıĢmaların önemli bölümünü çocuklarda dini kimliğin oluĢturulmasını destekleyen

faaliyetler oluĢturmaktadır. Bu çerçevede Çocuk Kulübüne üye olan çocuklara

yönelik gerçekleĢtirilen kurslarda; din dersleri, sosyal aktiviteler, el becerileri ve

benzeri dersler verilerek çocukların diasporada kök değerlerle buluĢmasına olanak

sağlamaya çalıĢılmaktadır (IGMG, ty). 12 yaĢına kadar çocuk kulübü bünyesinde

gerçekleĢtirilen faaliyetlere katılan çocuklar bu yaĢtan sonra Gençlik TeĢkilatının

faaliyetlerine dâhil edilmektedir.

IGMG, çocuklara yönelik faaliyetlerini Çocuk Kulübü marifetiyle

gerçekleĢtirmektedir. Üyelik sistemi ile çalıĢan kulübün çocukların kimliklerinin

oluĢumuna katkı sağlamak amacıyla oluĢturulmuĢ bir de internet sitesi

bulunmaktadır. Çocuk Kulübü internet sitesi, “Cami”, “Okul” gibi ana menülerin

156

yanı sıra çocukların eğlenerek vakit geçirmelerini amaçlayan çeĢitli el becerileri ve

oyun bölümlerinden oluĢmaktadır ( http://www.igmgcocuk.org). Sitenin Cami

bölümünde Kuran-ı Kerim dersleri, dualar, ilmihal gibi bilgiler sunulmaktadır.

Çocukların seviyesine uygun bir Ģekilde kurulan site ile çocukların dini kimliklerinin

oluĢumu sanal alan aracılığıyla da sağlanmaya çalıĢılmaktadır. Okul menüsünün

altında Türkçe, Tarih, Coğrafya ve Sözlük menüleri yer almakta ve tarihi, dili ve

coğrafyası ile anavatanın bir tür hatırlanma ve tanıtım pratiği iĢlevi gören bu menü

ile anavatan ile çocukların bağlarının diri tutulması amaçlanmaktadır. Bölge ve

Ģubelerde Çocuk Kulübünün organize ettiği sosyal ve kültürel aktiviteler Kitap

Okuma ve KaynaĢma Günleri, Geziler, Turnuvalar, Tiyatro ve Koro Grupları,

ġenlikler ve YarıĢmalardan oluĢmaktadır (IGMG, 2009b).

IGMG Çocuk Kulübü tarafından Türkçe yayınlanan “GökkuĢağı” dergisi ile

çocukların anadilde okuma alıĢkanlıklarının geliĢimine ve dini temel konuların farklı

yönleri ile ele almalarına imkân sunulmaktadır. (Bayramlar, Kandiller, bulundukları

toplumda özel dini günler). Ayrıca dini ve ahlaki temel davranıĢları anlayacakları

dilde ve resimlerle benimsemeleri sağlanmaktadır. IGMG 245 faklı noktada

uygulanan Ana sınıfı çalıĢmaları ile Çocukların dini kimliklerinin inĢa edilmesi

sürecinde aktif rol almaya çalıĢmaktadır (Perspektif, 2011: 9).

5.2.4.5 Kimliği TartıĢmak; Kimliğin “Yolculuğu”

KuruluĢ bir yandan kimliğin inĢası ve sürdürülmesine yönelik eğitim faaliyetleri ile

çalıĢmalarına devam ederken diğer yandan da hem diasporada kimliğin sorunlarını

ve bu sorunlara iliĢkin çözüm yollarını hem de kendi kimliğini tartıĢmaktadır.

DeğiĢen ev sahibi ülkenin toplumsal, siyasi yapıları ile diasporada kendi ve kendi

mensuplarının kimliğini sorgulamaktadır. Bunun kamuoyuna açık örneklerinden biri

2010 yılında gerçekleĢtirilen “Değişim Sürecinde Anlam Kaymaları; Eski ve Yeni

Kimlikler” baĢlıklı uluslararası sempozyumdur. Bu programın kalkıĢ noktasını

sempozyum konuĢmacılarından Werner Schiffauer‟in tespiti oldukça net bir biçimde

açıklamaktadır; “Ġslam Toplumu Milli GörüĢ içerisinde, „„Müslüman olarak

Avrupa‟da iĢim ne?‟‟, „„Avrupa‟da Müslüman olarak var olabilir miyim?‟‟,

http://www.igmgcocuk.org/

157

„„Avrupa‟da Müslüman olarak kalabilir miyim‟‟ veya „„Müslüman olarak Avrupa‟ya

ait miyiz?‟‟ soruları ekseninde yeni kimlikler Ģekillenmekte ve IGMG içerisinde 10

seneden fazla zamandan beri bu sorulara sistematik cevaplar aranmaktadır (IGMG,

2010e).

Sempozyumun amacı, kamuoyuna “kimlik kavramının yaygın kullanımına sadece

eleĢtirel bir yaklaĢım getirmekle kalmayarak aynı zamanda kimliğin normatif ve

siyasi boyutlarına dikkat çekmeyi gaye edinmektedir. Avrupa‟daki Müslümanların

günlük yaĢamlarında karĢılaĢtıkları sorunları söz konusu teorik meselelerle

iliĢkilendirerek, „„ben‟‟ ve „„öteki‟‟ algılarının oluĢum süreçlerini ve nasıl bir değiĢim

ve hatta kayboluĢa uğradıklarını anlamaya çalıĢmaktır.” (symposium.igmg.de)

Ģeklinde duyurulmuĢtur. Kimliğin tamda pratik bir deneyimlenme (gündelik yaĢam)

alanlarında-ki bu alan kuruluĢun oluĢturduğu “diasporik alan” sınırının öte tarafıdır-

nasıl bir anlama tekabül ettiğini anlama çabasıdır. “biz” ve “öteki” bağlamında

diasporik kimliğin nerede durduğunun anlaĢılma çabası aynı zamanda durduğu yere

iliĢkin bir sorunsallaĢtırma ve nerede durmasını keĢfetme arzusunun ürettiği bir

sonuçtur. Kimliği anlama ve anlamlandırma arayıĢının aslında diasporada IGMG‟nin

aidiyetlerin sarsıldığı, belki de yitirildiği hissine kapılmasıyla iliĢkisinin olduğu ve

anavatan değerlerinin Ģekillendirdiği kimliğin yolda (ev sahibi ülke değerleri) nasıl

bir Ģekil alacağına iliĢkin tereddütlerin ürünü olduğu açıkça ortadadır (IGMG,

2010f). Bu çerçevede Sempozyumda, Kimlik ve "Öteki", Azınlık Tecrübesi ve

Kimlik, Batı Avrupa'da Kimlik Politikalarının Müslümanlar Üzerindeki Etkisi, Göç-

Kimlik ve IGMG oturumlarında, Modern Toplumda Kimlik Algıları, Müslümanlar

Avrupa'nın Ötekisi mi?, Müslüman Kimliği ve Batı, Yeni Kimlik Açılımları, Melez

ve Öteki Kimlikler, Ġslam Toplumu Milli GörüĢ ve Kimlik gibi baĢlıklarla kimlik

tartıĢılmıĢtır (symposium.igmg.de).

Kimliğin inĢasına yönelik faaliyetler gerçekleĢtiren bir yapı olarak kuruluĢun kimliği

sorunsallaĢtırması, kimlik merkezinde sorunlara cevaplar araması, kendi kimliğini de

bu tartıĢmanın içine dâhil etmesi, hem kimliğin dönüĢümüne iliĢkin hem de bu

dönüĢümle iliĢkili olarak Sivil Toplum KuruluĢunun kimliğinin yeniden tanımlanma

ihtiyacına iliĢkin önemli bir göstergedir. Kimlik “anavatan/kök” değerler etrafında

158

üretilirken, “yol/ev sahibi ülke” değerler ve yapılarının içinden geçerek dönüĢüm

geçirmektedir. Bu dönüĢüm kimliği yeniden tanımlama ve güncelleme

zorunluluğunu beraberinde getirmektedir. Bu çerçevede kimliği faaliyetleriyle inĢa

eden, üreten kuruluĢ da ürettiği kimliğin sorunlarına cevap üretebilmek için kendi

kimliğini tanımlamaya çalıĢmaktadır.

5.3 Fransa: Diyanet ĠĢleri Türk Ġslâm Birliği (DĠTĠB12

) (Union Turco

Ġslamique d’Affaires Theologique)


Dinî duyarlılık konusunda oldukça hassas olan Türklerin, Batı Avrupa‟ya iĢçi statüsü

ile göç etmelerinin hemen ardından diasporada karĢılaĢtıkları dinî ve sosyo-kültürel

sorunların çözümü için çareler aramıĢlar, dini vecibelerini yerine getirmek,

kimliklerini korumak, anavatandan getirdikleri kültürel değerlerini yaĢamak ve

yaĢatmak, birlikte olmak, diasporada yaĢadıkları sorunlara çözümler üretmek

amacıyla bir araya gelecekleri ortamlar olarak yerel çapta dini ve kültürel dernekler

oluĢturmuĢlar ve bu dernekleri çeĢitli mekân ve arazileri satın alarak mescit ve cami

inĢa etmek amacıyla kullanmıĢlardır. Mülkiyetleri satın alınan bu cami, mescit,

dernek ve diğer hizmet binaları, yurt dıĢındaki din hizmetlerinin alt yapısını

oluĢturmuĢtur (Harman, 2008).

Diasporadaki Türklerin dinsel yönelimleri ve bu alandaki eksikliklerin giderilmesi

sorumluluğunu yurt içinde ve yurt dıĢındaki Türk vatandaĢlarını aydınlatma görevini

üstlenmiĢ olan Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı üzerine almıĢtır. Yurt dıĢında yaĢayan

vatandaĢlara Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığınca din hizmetlerinin sunulması, Almanya‟dan

baĢlamak üzere ancak 1970‟li yıllardan itibaren mümkün olabilmiĢtir. Batı

Avrupa‟da yaĢayan Türkler tarafından dini değerleri yaĢama sürecinde kendilerine

12 2012 yılı itibariyle, Batı Avrupa’da, özellikle de Almanya, Hollanda, Belçika, Avusturya ülkelerindeki

DİTİB’lerle karşılaştırıldığında Fransa DİTİB’in faaliyet çeşitliliği, faaliyet gerçekleştirme sıklığı,

faaliyetlerinin medyada görünürlüğü gibi konularda oldukça yetersiz olduğu gözlemlenmiştir.

159

rehberlik etmesi için ilk defa 1971 yılı Ramazan ayı münasebetiyle resmî din

görevlisi istenmiĢ, aynı yıldan itibaren Ramazan ayı ve Kurban Bayramı

münasebetiyle, iĢçilerin yoğun olarak bulunduğu ülkelere mevsimlik din görevlileri

gönderilmiĢtir (Adıgüzel, 2011).

Bu konudaki en köklü çözüm 1985 yılında baĢlayan, maaĢları devlet tarafından (Türk

Kültür Varlığını Koruma ve Tanıtma Projesi) karĢılanmak suretiyle, yurt dıĢına din

görevlisi gönderilmesi uygulaması olmuĢtur. Öte yandan Devlet tarafından

gönderilen görevlilerin yetersiz kalması üzerine, bir çözüm yolu olarak, ücretleri iĢçi

derneklerince karĢılanmak üzere, 6 ay süreli geçici statüde din görevlileri gönderme

uygulaması baĢlatılmıĢtır (Harman, 2008). Bu Ģekilde resmi olmayan yollarla bir

takım din görevlisi edinmelerinin ve farklı görüĢler etrafında gruplaĢmaların önüne

geçilmek istenmiĢtir (Cebeci, 1996: 209). Nihayet Diyanet iĢleri BaĢkanlığı

bünyesinde 13 Ağustos 1984 tarihinde 3860 sayılı kararname ile “DıĢ ĠliĢkiler

Dairesi” kurulmuĢtur (Çakır, 2005: 69).

Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığının personeli, Türk vatandaĢları tarafından açılan veya satın

alınan cami ve dernek binalarında hizmetlerini sürdürmektedirler. Ancak münferit bir

yapıda hareket eden bu derneklerin faaliyetlerini birleĢtirecek ve Türklerin satın

aldıkları mekânları ve kurdukları dernekleri tek bir çatı altında toplayacak vakıf ve

birliklerin kurulmasının gerekliliği düĢüncesinden hareketle Ġslâmî konularda yurt

dıĢındaki Türklere dinî milli, sosyal ve kültürel hizmetler sunmak, ibadet ve eğitime

elveriĢli yerler açmak ve yaĢatmak, bunun yanında Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı yurt dıĢı

Din Hizmetleri MüĢavirlikleri ve AtaĢeliklerini maddî ve manevî yönden

desteklemek üzere çeĢitli ülkelerde birlik ve vakıflar kurulmuĢtur. Bu çerçevede bir

Sivil Toplum KuruluĢu olarak DĠTĠB Ġlkin Almanya‟da 1984 yılında Fransa‟da da

“Fransa Diyanet ĠĢleri Türk Ġslâm Birliği DĠTĠB adı altında, 25.04.1986 tarihinde

Paris‟te kurulmuĢtur (Harman, 2008).

DĠTĠB‟in Fransa‟da örgütlenmesi 1986 yılında gerçekleĢmiĢ ve o tarihe kadar

Fransa‟nın çeĢitli bölgelerinde Türklerin kurdukları cami ve mescitler dernekleriyle

birlikte DĠTĠB‟in çatısı atına girmiĢtir. Cami ve mescit derneklerinin DĠTĠB

160

bünyesine dâhil olması cami derneklerine Konsolosluk ve elçiliklere yakın olmak,

cami görevlilerin dernek üyeleri tarafından ödenen maaĢlarının Diyanet tarafından

ödenmesi gibi pek çok avantaj sunmaktadır. Bu çerçevede 2012 yılı itibariyle Fransa

genelinde 263 dernek Birliğin çatısı altında faaliyet göstermektedir (DĠTĠB, 2012a).

Diasporada DĠTĠB‟lerin oluĢum süreci diğer Sivil Toplum KuruluĢlarına göre geç

gerçekleĢmiĢtir. Ġslam Toplumu Milli GörüĢ ve diğer Türkiye kökenli dini cemaat

kuruluĢlarının 1970‟li yılların baĢında Almanya merkez olmak üzere kuruluĢ sürecini

tamamlayarak sahada etkin bir Ģekilde çalıĢmaya baĢlamalarına karĢın, DĠTĠB‟in

Batı Avrupa‟da ilk olarak 1984 yılında Almanya, 1986 yılında da Fransa‟da

kurulduğu görülmektedir. Sürecin geç baĢlatılmıĢ olmasına rağmen kısa sürede baĢta

Almanya, Fransa ve Hollanda olmak üzere Batı Avrupa‟da kurulmuĢ DĠTĠB‟lerin

tümü çatı kuruluĢ olarak bünyesinde en fazla derneği bulunduran ve üye sayısı en

kabarık Türk Organizasyonları haline gelmiĢlerdir. Toplumsal dini kimlik ve genel

ahlak DĠTĠB‟in retoriğinde öne çıkan belirgin özellikler olarak görülmektedir. DĠTĠB

Avrupa‟ya geç giriĢinin de etkisiyle gerçekleĢtirdiği faaliyetlerde diğer Sivil Toplum

KuruluĢlarının bir adım gerisinden gitmektedir ve genellikle DĠTĠB‟e benzer alanda

çalıĢmalar yapan Sivil Toplum KuruluĢlarının programlarını taklit ederek programlar

oluĢturmaktadır. Örneğin DĠTĠB‟in gerçekleĢtirdiği pek çok faaliyetin kendisinden

önce Milli GörüĢ ya da diğer cemaatler tarafından gerçekleĢtirilen faaliyetlerle

Ģablon olarak neredeyse birebir aynı çizgiyi takip etmekte olduğu görülmektedir

(Amiraux 1996:45; Schiffauer 2007: 91).

5.3.2 Amaçlar ve Kimlik Stratejisi

Birliğin, Fransa, Avrupa Birliği ve evrensel insan hakları yasalarına titizlikle riayet

etmeyi ana ilke olarak kabul edip, politik faaliyetlerde bulunmayacağı beyan edilen

tüzüğünün 3. maddesinde açıklandığı üzere amaçları;

“1. Birliğin çalıĢma bölgesinde yaĢayan Türk toplumuna ve diğer Müslümanlara

Ġslâm dini ile ilgili konularda yardımcı olmak, onları dinî konularda aydınlatmak ve

eğitmek,

161

2. Ġbadet ve eğitim mekânları oluĢturmak, sosyal ve kültürel faaliyetler yapmak, bu

faaliyetler için uygun yerler temin etmek, mevcut olanları desteklemek, gerekli idarî

ve malî teĢkilatlanmayı yapmak ve yaĢatmak,

3. Dinî vecibelerin yerine getirilmesine yardımcı olmak üzere görev bölgesindeki

kurumlarla iĢbirliği yapmak,

4. Fitre-zekât, kurban ve diğer yardımları usulüne göre ihtiyaç sahiplerine ulaĢtırmak,

5. Avrupa‟da lisans ve lisansüstü öğrenim gören Türk gençlerine burs vermek,

6. ÇeĢitli kurslar düzenlemek,

7. Din görevlileri yetiĢtirmek ve onların formasyonlarını geliĢtirmek,

8. Kütüphane açmak, kitap fuarı düzenlemek,

9. Hac ve umre organizasyonu tertip etmek,

10. Cenaze Nakli YardımlaĢma Fonu oluĢturarak vefat eden vatandaĢların

Türkiye‟ye nakillerini sağlamak, bunun dıĢında ihtiyaç duyulan baĢka fonlar

oluĢturmak,

11. VatandaĢlarımızın uyumu için sosyal, kültürel, sportif faaliyetler ve eğitimle ilgili

çalıĢmalarda bulunmak,

12. BaĢta Türk toplumu olmak üzere Müslümanlar ile diğer din mensupları arasında

hoĢgörü, diyalog, dayanıĢma ve yardımlaĢma duygularının geliĢtirilmesi için

çalıĢmak,

13. VatandaĢlarımızı bölücü ve yıkıcı grup ve hareketlere karĢı uyarmak, birlik ve

beraberliklerinin sağlanması ve dinî-millî kültürün geliĢmesine katkıda bulunmak

gayesi taĢımaktadır” (DĠTĠB, 2012b).

Diyanet ĠĢleri Türk Ġslam Birliğinin amaçları genel olarak değerlendirildiğinde bu

amaçların genel çerçevesi din hizmetleri temelinde dini ve milli kimliğin çeĢitli

162

faaliyetler yoluyla oluĢturulması ve sürdürülmesinin sağlanmasıdır. Bu çerçevede

DĠTĠB, “Türklerin dini duygularına bağlılıklarını artırmak, milli kültür, örf ve

adetlerini geliĢtirip muhafaza etmek ve bu sahada gösterilmesi gereken çeĢitli

faaliyetlere rehberlik yapmaktadır. Vatan ve bayrak sevgisi, tarih Ģuuru v.b.

konularda seminer, konferans ve kandil programları tertip ederek bu hususlarda

vatandaĢlarımız aydınlatılmaktadır” (Türk, 2012)13

. Zaman zaman düzenlenen

konferanslarda Türklerle yapılan toplantı ve sohbetlerde eğitim seviyesinin

yükseltilmesi üzerinde hassasiyetle durulmakta, ana dilin önemi vurgulanmaktadır.

Din görevlilerince yapılan vaazlarda ve okunan hutbelerde de bu konu iĢlenmektedir.

Ayrıca kültür merkezleri bünyesindeki kurslarda gençlere dini ve milli bilgiler

sunulmaktadır (Türk, 2012). DĠTĠB, Avrupa‟da Türkleri ev sahibi ülkenin seküler

devletlerine karĢı ideolojik bir karĢı çıkıĢa karĢı koruyarak “Türk Müslümanlar

arasında dayanıĢma ve birlikteliğe” ve Türk devleti ve değerlerine sadakate teĢvik

etmektedir (Landman, 1997: 222-223; Gözaydın 2008: 223).


Cami Hizmetleri: Fransa‟ya iĢ gücü olarak gelen Türklerin 1970‟li yıllarda dini

sorumluluklarını yerine getirmek için ihtiyaç duyduğu cami, mescit türü

yapılanmaların eksikliği nedeniyle ibadetlerini yerine getirme sürecinde çeĢitli

sıkıntılar yaĢadığı bilinmektedir. 1970‟li yıllar Fransa‟daki Türkler, ibadet

faaliyetlerini ve dini vecibelerini bodrumlarda, barakalarda, metruk binalarda yerine

getirmeye çalıĢmıĢlardır. Özellikle 1980‟li yıllara damgasını vuran aile

birleĢimlerinin gerçekleĢmeye baĢlaması ile birlikte “misafirlik” konumundan

“kalıcılığa” doğru değiĢen ikamet algısı artık anavatana geri dönme fikrinin terk

edilerek anavatana ait dini ve kültürel değerler ve bu değerlerin yaĢatılabileceği

alanların yaratılması sürecine sebep olmuĢtur. Bu süreçte Türkler hızla

dernekleĢerek, yerleĢim yerlerindeki dernek bünyelerinde camiler açmaya

13 Fransa DİTİB Başkan Vekili Sayın Hikmet Türk’le gerçekleştirilen e-posta yazışmaları (Eylül 2012)

163

baĢlamıĢlardır. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı DĠTĠB aracılığıyla, dernek bünyelerinde

inĢa edilen cami ve mescitlerde görev yapmak üzere Türkiye‟den din görevlileri

göndermeye baĢlamıĢtır. Bu anlamda Batı Avrupa‟da çoğunlukla dernekler cami

imar etmek için ya da imar edilen caminin ihtiyaçlarını karĢılamak adına

kurulmuĢtur. DĠTĠB‟in çalıĢmaları da cami eksenli dernekler çerçevesinde

gerçekleĢmiĢtir. Camilere gelen Türk vatandaĢları, din görevlileri rehberliğinde

ibadetlerini yerine getirmektedirler. Günün belirli vakitlerinde camilere gelerek

namazlarını kılmakta, Cuma namazlarında, Ramazan ayında ve Bayram

namazlarında cemaat sayısı büyük artıĢ göstermektedir. Camiler, özellikle Fransalı

öğretmen ve öğrenciler tarafından yıl içinde muhtelif zamanlarda ziyaret

edilmektedir. Bu ziyaretlerde cami ve Ġslam dini hakkında görevliler tarafından

bilgiler verilmekte, soruları cevaplandırılmaktadır. Ayrıca ziyaretçilere Türk

geleneklerine uygun ikramlarda bulunulmaktadır. “Camiler Haftası” bu etkinliklerin

yoğun yaĢandığı zaman dilimidir (Türk, 2012). Her cami müĢtemilatında

vatandaĢların oturup dinlenecekleri, çay, kahve ve meĢrubat içecekleri birer lokal

kısmı vardır. Bu lokallere birer televizyon konulmuĢ, kitaplıklar kurulmuĢtur.

ElveriĢli olan lokallerde gençlerin eğlenmesi için bilardo ve masa tenisi gibi

düzenlemeler mevcuttur. Camiler ve bunların bünyesindeki lokaller, Türkiye‟nin

çeĢitli yörelerinden gelen Türklerin bir araya gelip kaynaĢmasında, birlik ve

beraberlik duygularının pekiĢmesinde çok önemli bir fonksiyon icra etmektedir. Bu

anlamda lokaller anavatan hasretinin giderildiği, anıların tazelendiği bir alan olmakla

birlikte, Fransa‟daki Türklerin sorunlarının tartıĢıldığı konuĢulduğu bir “diasporik

alan” olarak iĢlev görmektedir.

Dinî Yayınlar: Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığınca hazırlanan “Dinimi Öğreniyorum”,

“Kitabımı Öğreniyorum” ve “Peygamberimi Öğreniyorum” gibi çocuklara ve

gençlere yönelik yayınlar Türkiye‟den DĠTĠB aracılığıyla getirilerek cami

derneklerinde kurslara devam eden ya da dernek üyelerinin çocuklarına ücretsiz

dağıtılmaktadır. Ayrıca Kuran-ı Kerim ve Meali, Ġslâm Ġlmihali gibi kitaplar,

dernekler ve din görevlileri kanalıyla cemaate dağıtılmaktadır. Çocukların dil ve

kültürlerini geliĢtirmesi için çocuk yayınlarına ağırlık verilmektedir (Türk, 2012).

164

Diyanet tarafından hazırlanan kitapların ücretsiz olarak Fransa‟daki Türklere

dağıtılması Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığının aktardığı ve benimsediği din anlayıĢının

diasporada yaygınlaĢmasını sağlama amacına dayanmaktadır.

İrşat: Diasporada Türkleri dinî yönden aydınlatma iĢi öncelikle din görevlileri

tarafından minberde hutbe, kürsüde vaaz, mihrapta cami dersleri olarak

yapılmaktadır. Diğer taraftan halkın ihtiyaç duyduğu konularda, Türkiye‟den

konusunda ihtisas sahibi hocalar ve ilim adamları Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığının

izniyle davet edilip konferanslar verdirilmektedir. Ramazan ayında isteyen tüm

derneklere Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığınca din görevlileri, vaiz ve müftülerden bölge

vaizleri gönderilmektedir (Türk, 2012). Özellikle kutlu doğum haftalarında Diyanet

yetkilileri ve akademisyenler davet edilmek suretiyle, Fransa‟daki Türklerin bu

haftayı değerlendirmeleri sağlanmaktadır. Kutlu doğum programlarına Diyanet ĠĢleri

BaĢkanlığı kanalıyla hoca hanımlar da davet edilerek, kadınların bu yöndeki talepleri

yerine getirilmektedir. Diğer taraftan bu tür toplantı ve konuĢmacılar sadece kutlu

doğum haftalarına hasredilmemekte, Çanakkale Zaferi ve benzeri önemli tarihî

günlerde derneklerin talebi üzerine, konunun uzmanları davet edilerek diasporada

yaĢayan Türkler, günün önemi hakkında bilgilendirilmektedir (Türk, 2012).

ĠrĢat hizmetleri kimliğin dini temelde sürdürülmesi açısındasın önemli bir görevi

yerine getirmektedir. ĠrĢat hizmetleri bünyesinde gerçekleĢtirilen faaliyetlerin

neredeyse tamamı, cemaat halinde gerçekleĢtirilmekte olmasından dolayı kolektif

anlamda kimliğin oluĢumu ve devamına bir tür motivasyon sağlamaktadır. Cemaat

halinde belirli zaman dilimlerinde deneyimlenen irĢat faaliyetleri “biz” duygusunun

pekiĢtirilmesine olanak sunması nedeniyle kimliğin diasporadaki Türkler arasında

birliktelik temelinde oluĢturulmasının arcılığını yapmaktadır.

165



Türkiye‟den gönderilen Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı görevlilerinin bulunduğu camilerin

tamamında Temel Dini Bilgiler ve Kuran-ı Kerim kursları açılarak caminin

bulunduğu bölgede yerleĢik her yaĢ grubuna Kur‟an-ı Kerim, ilmihal bilgileri ile

siyer ve ahlâk öğretilmekte anavatana ait kültürel değerler doğrultusunda çocukların,

gençlerin yetiĢmesi için çaba sarf edilmektedir. Özellikle tatil dönemleri ve hafta

sonları ile akĢam ve gece programları ile düzenlenen cami dersleri

gerçekleĢtirilmektedir (Türk, 2012).

DĠTĠB‟in giriĢimi ile Strazburg‟da kurulan Ġslam Ġlahiyat Fakültesi DĠTĠB‟in

yükseköğrenim konusundaki tek çalıĢmasıdır. Fransa‟da laiklik ilkesi nedeniyle

devlete ait üniversitelerin ilahiyat fakülteleri bulunmamaktadır. Ġlahiyat Fakültesinin

Strazburg Ģehrinde kurulmasının nedeni, Ģehrin Fransa‟nın laiklik yasasının

uygulanmadığı tek istisna olan Almanya sınırındaki Alsace bölgesinde yer almasıdır.

Ġlahiyat Fakültesi 28 Eylül 2011 tarihinde ilk hazırlık sınıfıyla eğitim öğretime

baĢlamıĢtır. Fakültede eğitim-öğretim süresi Arapça ağırlıklı hazırlık eğitimi de dâhil

olmak üzere beĢ yıldır. Ġstanbul Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi ile yapılan protokol

gereği ortak program yürütecek olan Fakülteden mezun olan gençlerin Lisans

diplomaları Ġstanbul Üniversitesi tarafından verilecektir. Strazburg Ġlahiyat

Fakültesinin genel hedefi, dini bilgiyi orijinal kaynaklarından araĢtırabilen,

yorumlayabilen, problemlere çözüm bulabilen, küresel ve toplumsal geliĢmeleri takip

eden, kendini sürekli geliĢtiren, bilimsel ve mesleki etiğe sahip, farklı inanç ve

düĢüncelere saygı duyan ve toplumu din konusunda aydınlatabilecek ilahiyatçılar

yetiĢtirmektir. Strazburg‟da bulunan Katolik ve Protestan Fakülteleri ve Ġslamoloji

master bölümü ön hazırlıkları içinde olan fakülteden mezun olanların, din hizmeti,

din eğitimi ve sosyal hizmetler gibi çeĢitli alanlarda istihdam edilmeleri

düĢünülmektedir (DĠTĠB, Strazburg Ġlahiyat Tanıtım Kitabı, 2011).

166

Strazburg Ġlahiyat Fakültesi‟nin, dinî hizmetler noktasında Fransa‟da Türklerin

yaĢadığı birçok eksikliği ortadan kaldıracağı düĢünülmektedir. Bu çerçevede Fransa

DĠTĠB BaĢkanı Prof. Dr. Ġzzet Er, okuldan mezun olacak öğrencilerin Fransa‟da ve

Fransızca konuĢulan ülkelerde hizmet vererek, birer kültür elçisi gibi faaliyet

göstereceklerini ifade etmiĢtir. Öğrenciler sayesinde, hâlihazırda yaĢanan dil

sorununun da ortadan kalkacağını belirten Er, Fransa‟da doğmuĢ ve büyümüĢ

öğrencilerin, aldıkları etkin eğitim sayesinde Ġslam dinini Fransız toplumuna en

doğru Ģekilde anlatabileceklerini ve birer köprü olacaklarını belirtmektedir (Zaman,

Fransa, 2011).

Strasbourg Ġlahiyat Fakültesine baĢvuracak adaylar, ikamet ettikleri bölge cami

görevlilerinden aldıkları referans mektubu ile baĢvuruda bulunabilmektedirler. Cami

görevlilerinin referans mektubunun fakülteye kabulde önemli rol oynaması, cami

görevlilerinin DĠTĠB faaliyetlerindeki önemini ortaya koymaktadır. Diğer yandan

referans mektubunu cami görevlisinin verebilmesi için adayı tanıması gerekmektedir.

Adayın cami görevlisi tarafından tanınması ise ancak cami faaliyetlerine katılım

Ģeklinde gerçekleĢtiği için baĢvuruda bulunan adayın dini ve kültürel değerlere ne

derecede sadık olduğu ya da ne derece önem verdiği araĢtırılmakta, ileride kimlik

inĢasını sağlayan görevlilerden biri olacak gencin, “biz” kimliğinde nerede durduğu

tespit edilmeye çalıĢılmaktadır. Ayrıca, mülakat sınavıyla üniversiteye kabul edilen

adayların, mülakatta Kuran-ı Kerim, Dini Bilgiler (Ġnanç-Ġbadet-Siyer-Ahlak), Genel

Kültür, Hitabet bilgileri ve Akademik Ġlgileri test edilmektedir (Strazburg Ġlahiyat

Tanıtım Kitabı, 2011). Bu bilgilere sahip olmanın ön koĢulu DĠTĠB‟e bağlı cami

derneklerindeki kurs veya dersleri takip etmekle yakından ilgidir. Dolayısıyla

gençlerin hem dini ilgileri hem de bu dini ilgileri hangi “alandan” derç ettikleri okul

giriĢi için önemli bir ölçüt olmaktadır.


Fransa‟da yaĢayan Türk genç kız ve kadınlarının dini bilgi ihtiyaçlarını karĢılamak,

ayrıca onların sosyal ve kültürel düzeylerinin yükseltilmesine ve içinde yaĢadıkları

toplumla entegrasyonlarına katkıda bulunmak amacıyla DĠTĠB bünyesinde Kadın

167

Kolları oluĢturulmuĢtur. Kadın Kollarının çalıĢma alanları Kadın Kolları Faaliyet

Raporunda (2009);

• “Her türlü yanlıĢ yönlenme ve dağınıklığı önlemeye,

• Milli ve dini değerlere uygun faaliyetler geliĢtirmeye,

• Hanımları organize etmek ve hizmetlere aktif olarak katılımlarını sağlamaya

çalıĢır.” Ģeklinde tanımlanmıĢtır.

Bu hedef doğrultusunda Kadın Kolları, çalıĢmalarını Birliği‟nin misyon ve tüzüğüne

paralel olarak, Din Hizmetleri MüĢavirliği‟nin yönetimi ve denetiminde

gerçekleĢtirmektedir (DĠTĠB Kadın Kolları Faaliyet Raporu 2009).

DĠTĠB Kadın kollarının faaliyetlerinin önemi Ģu cümlelerle anlatılmaktadır;

“Fransa‟ da yaĢayan Türk kökenli kadınımızın birçok alanda yapayalnız kaldığı

bilinen bir gerçektir. Ayrıca da yeni kuşakların dini ve dünyevi anlamda yozlaşıp

kültürüne, diline, dinine yabancılaşması, okullarda baĢarı oranının ve genel eğitim

seviyesinin Türk kökenli yeni kuĢaklarda düĢük olması karĢısında kadınımızın kendi

Ģahsiyetini geliĢtirmesi ve diğer sorunların çözümünde aktif rol üstlenmesinin gereği

ortaya çıkmıĢtır. Gerçek bir birlik ve beraberlik ruhunun yakalanması, kadını ve

erkeği ile hep beraber toplum yararına faydalı iĢler yapabilmek için nüfusun yarısını

oluĢturan hanımların da enerjilerini bu yolda sarf etmesi gerekmektedir.” (DĠTĠB,

2012c) (vurgular bana ait).

Yeni kuĢaklarda görülen kültür, dil ve dine yabancılaĢma yozlaĢma olarak

tanımlanmakta, Müslüman Türk kimliğinden uzaklaĢma olarak yorumlanmaktadır.

Bu çerçevede kadınlar bu kimliksel yozlaĢıyı tersine çevirme, durdurma konusunda

yardıma çağrılmaktadır. Bu yüzden olsa gerek Fransa‟da DĠTĠB‟in faaliyetlerinin

büyük çoğunluğu kadınlar tarafından ve kadınlara yönelik olarak

gerçekleĢtirilmektedir. Diğer yandan birlik beraberlik ruhuna yapılan vurgu kimliğin

kolektif bir çerçevede korunması konusunda ve “biz” duygusunun yaratılmasına

iliĢkin bir arzuya iĢaret etmektedir.

168

Sayılan bu sebeplerden dolayı, DĠTĠB çatı Sivil toplum KuruluĢu olarak kadınları ve

genç kızları faaliyetlerde aktif görevler üstlenmeleri için harekete geçirmek üzere

kendisine bağlı dernekleri teĢvik edici çalıĢmalar yürütmüĢtür. Bu çerçevede cami

dernekleri bünyesinde kadın kollarının kurulması için özellikle dernek baĢkan ve

mensuplarını motive etmiĢ, daha önce mevcut olan kadın kollarının ise güçlenmesi

ve hayatiyetinin devamı için ısrarcı olmuĢtur. Yerel ve bölgesel Dernek BaĢkanlarına

bağlı çalıĢan Derneklerin Kadın Kolları BaĢkanlığı, Merkez Kadın Kolları

BaĢkanlığının koordinasyonunda faaliyet göstermektedirler (DĠTĠB, Kadın Kolları

Faaliyet Raporu, 2009).

Merkez Kadın Kolları BaĢkanlığı tarafından standart bir faaliyet planı hazırlanmıĢtır.

Faaliyet Planına göre DĠTĠB kadın kolları ve birliğe bağlı derneklerin kadın kolları

aĢağıdaki faaliyetleri organize etmekle görevlendirilmiĢtir;

“• Dini konularda panel ve konferanslar düzenlemek,

• Dini duygu ve görevlerin estetik anlamda geliĢtirilmesine yönelik yarıĢmalar

düzenlemek,

• Sergiler düzenlemek,

• Proje atölyesi (vizyon ve misyonumuza uygun olan her konuda),

• Çocuk eğitiminde annelere rehberlik edecek bilgi ve atölye çalıĢmaları hazırlamak,

• Aileyi koruyup güçlendirmek, aile sorunları konusunda ailelere yardımcı olacak

hizmet birimi geliĢtirmek,

• Kutlu doğum, dini bayramlar gibi özel günler için etkinlikler düzenlemek,

• Çocukların okullardaki baĢarılarını artırmaya yönelik destek eğitimleri için teĢvik

çalıĢmalarında bulunmak,

• Hanımların Fransızca öğrenmeleri için kurs açılmasına teĢvikte bulunmak” (Kadın

Kolları Faaliyet Raporu, 2009).

169

2012 yılında uygulamaya konulan 'gelin tanıĢ olalım'' projesi ile Fransa‟da DĠTĠB‟e

bağlı cami ve kültür merkezi derneklerinin kadın kollarında faaliyetlerine katılan

kadınların bir araya gelerek tanıĢıklıklarının sağlanmaya çalıĢılmaktadır. Farklı

bölgelerde bulunan dernek üyesi kadınlar proje kapsamında birbirlerine

düzenledikleri ziyaretlerle yaptıkları çalıĢmaları ve bu çalıĢmaların sonuçlarını

birbirleriyle paylaĢmakta ve ileride yapılacak çalıĢmalar için aralarında bir

dayanıĢma ve motivasyon oluĢturmayı hedeflemektedirler (DĠTĠB, 2012f).

GerçekleĢtirilen bu program sayesinde kimliğin kurucu öğesi olarak ortak bir “biz”

bilicinin oluĢumuna faaliyet tabanlı bir katkı sağlanmaya çalıĢıldığı görülmektedir

YetiĢkin kadınlara yönelik hafta içi Kuran-ı Kerim öğrenme ve okuma kursları

düzenlenmektedir. DĠTĠB Kadın Kolları tarafından düzenli olarak her ay organize

edilen genç kız ve kadınların katılımını amaçlayan dini, sosyal, kültürel geliĢimini

desteklemeye yönelik faaliyet planı çerçevesinde, "Dini Bilgiler YarıĢmaları",

“Ġlmihal YarıĢmaları” organize edilmektedir. YarıĢmalara ilgi oldukça yoğundur

(DĠTĠB, 2012d). YarıĢmalar yerel ve bölgesel düzeyde yapıldıktan sonra final

aĢaması ulusal düzeyde gerçekleĢtirilmektedir.

Kadınlara yönelik olarak gerçekleĢtirilen yarıĢmalardan biri de “Güzel ġiir

YarıĢması” baĢlığıyla gerçekleĢtirilen Ģiir okuma yarıĢmasıdır. YarıĢmaya 15 yaĢ

üstü her dernekten 3 yarıĢmacı katılabilmektedir. DĠTĠB Kadınlar Komisyonu

tarafından organize edilen bir baĢka yarıĢma programı Ġstiklal MarĢının kabul

yıldönümü etkinlikleri çerçevesinde Ġstiklal MarĢı‟nı Güzel Okuma YarıĢmalarıdır.

YarıĢmalara DĠTĠB‟e bağlı her dernekten katılan yarıĢmacılar istiklal marĢını “en

güzel Ģekilde” okumak için yarıĢmaktadırlar (DĠTĠB, 2012e). DĠTĠB Kadın

Kollarının “dini” ve “milli” kodlar temelinde belirli aralıklarla düzenli olarak

gerçekleĢtirilen bir faaliyet olarak yarıĢmaları önemsediği görülmektedir. Bu

yarıĢmaların aslında tüm Batı Avrupa‟da dini faaliyetler yürüten Sivil Toplum

KuruluĢları arasında önemli bir faaliyet olarak görüldüğü ve neredeyse tüm

STK‟ların faaliyetlerinde belirli aralıklarla ve farklı seviyelerde bu tür yarıĢmalara

yer verildiği görülmektedir. DĠTĠB baĢta olmak üzere sivil toplum kuruluĢları

170

tarafından yarıĢmaların bu denli üzerinde durulmasının nedenleri Ģu Ģekilde

sıralanabilir;

• Hedef kitlenin yarıĢmalar aracılığıyla bir araya getirilerek “biz” duygusunun

pekiĢtirilmesi,

• Diasporada “öteki” ile var olma durumunun sınırlandırdığı kamusal alandaki

dini performansın “eksik/zayıf” tarafının dini bilginin “gösterisi/gösteriliĢi”

olarak yarıĢma performansıyla telafi edebilme çabası ve bilinçaltı arzusu,

• Özellikle çocuklar ve gençlerin yarıĢmalarda dini bilgilere ne denli sahip

olduklarını sergilemelerinin yarıĢmayı izleyen ebeveynlerin çocuklarının

kimliğiyle grup içinde övünç kaynağı olması.

Bu anlamda sivil toplum kuruluĢları ve bu kuruluĢların müdavimlerince ısrarlı bir

Ģekilde uygulanan yarıĢma programları dini kimliğin bir tür “performans gösterisi”

ve bu kimliğin bir anlamda ne kadar sahiplenildiğinin kolektif ifade biçimi olarak

yorumlanabilir.

Anadil konusunda özellikle çocuklara ve gençlere yönelik faaliyetler yürütülmesi

konusunda Kadın Kolları teĢvik edilmektedir. Anadille iletiĢimin zayıflaması ya da

kesilmesinin sonucunu kültür ve inanç değerlerinden faydalanamama olarak

yorumlayan DĠTĠB, Kadın Kollarının zamanı ve ilgisinin daha fazla olacağı inancı

ile kadınlara anadilin diasporada yaĢatılması konusunda sorumluluklar

yüklemektedir. Bu çerçevede ilk ve ortaokul öğrencilerine yönelik olarak DĠTĠB

Kadın Kollarını tespit ve temin edilecek çocuk kitapları ve yayınların uzman bir

rehber eĢliğinde belirlenecek yaĢ gruplarına yüksek sesle grup içinde okutulması

Ģeklinde program organize etmeye teĢvik etmektedir. (DĠTĠB Kadın Kolları Faaliyet

Raporu, 2009).

171


Fransa‟da yaĢayan her genç kız ve erkelere açık olan DĠTĠB Gençlik kolları 15-30

yaĢ arası Fransa‟da doğmuĢ büyümüĢ ya da Fransa‟da yaĢayan üniversite ya da lise

eğitimi alan bütün gençleri bir araya getirmeyi ve tanıĢıp kaynaĢtırmayı fikir ve

düĢüncelerinden istifade etmeyi hedeflemektedir. Fransa‟da DĠTĠB Gençlik Kolları

ilk toplantısını 22 Eylül 2012 Cumartesi günü gerçekleĢtirmiĢ olup henüz Gençlik

Kolları yapılanmasını tamamlamamıĢtır.

Gençlere yönelik çalıĢmalar daha çok camilerde ve cami dernekleri bünyesinde

verilen Temel Dini Eğitim kursları Ģeklinde gerçekleĢtirilen dersler Ģeklindedir.

Örneğin DĠTĠB‟e bağlı Cami Derneklerinde gençlere yönelik hafta içi her Cuma

günü 21:30- 23:30 saatleri arasında gerçekleĢtirilen Temel Dini Bilgiler ve Kuran-ı

Kerim derslerine ortaöğretime devam eden genç öğrenciler “Haydi, Liseli Gençler

Cami Derslerine” sloganıyla davet edilmektedirler Aynı eğitim programının genç

kızlara yönelik versiyonu ise “Liseli Kızlar Ġçin Değerler Eğitimi Dersleri” baĢlığı ile

kamuoyuna duyurulmaktadır. Her Cumartesi saat 20:00-21:30 arasında

gerçekleĢtirilen derslere derneğin kurulduğu bölgede ortaöğretime devam eden liseli

geç kızlar davet edilmektedir. Kolejli gençlere yönelik ayrı bir seansta dersler

uygulanmakta olup her Cuma 19:30-21:30 arasında temel dini bilgiler ve Türk

kültürel değerleri gençlere aktarılmaya çalıĢılmaktadır (Argenteuil Mevlana Derneği,

2012).

Yeni açılan özel Strasbourg Ġlahiyat Fakültesi ile birlikte Fransa‟da gençlerin

kurumsallaĢmıĢ bir yapıyla buluĢabilecek bir imkâna sahip olduğu görülmektedir.

DĠTĠB bir anlamda dini kimliğin inĢa sürecini gençleri üniversite eğitiminden

geçirecek bir yapıya kavuĢturmaktadır. Kimliğe iliĢkin eğitimlerin, kurumsal bir

yapıya dönüĢtürülmesi ve bu okuldan mezun olan gençlerin diasporadaki cami ve

derneklerde birer din eğitimcisi ve rehber olarak görev alacak olması kimliğin

devamlılığını sağlayan bir kurumsallığa da iĢaret etmektedir.

172


IGMG örneğinde görüldüğü Ģekilde olduğu gibi, çocukların kimliklerinin

oluĢumunda eğitim faaliyetlerinin önemli bir araç olduğu düĢüncesinden hareketle

DĠTĠB tarafından özellikle yaz aylarında ve hafta sonlarında çeĢitli eğitici kurslar

düzenlenmektedir. Bu çerçevede DĠTĠB‟e bağlı cami derneklerinde veya camilerde

gerçekleĢtirilen 4- 7 yaĢ arası çocuklara yönelik “Kuran ile TanıĢma” dersleri ile

çocukların dini değerlerle buluĢması amaçlanmaktadır. Birçok camide çocukların

Türk kültürüne bağlılıklarını artırmak amacıyla milli tarih ve coğrafya dersleri de

verilmektedir (Türk, 2012).

Fransa‟da DĠTĠB‟e bağlı camilerde ve cami derneklerinde gerçekleĢtirilmekte olan

Kuran ile TanıĢma ve dini bilgiler kurslarının amaçları Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı

(DĠB) YurtdıĢı TeĢkilatı Kuran-ı Kerim ve Dini Bilgiler Kursları Yönergesi ile

belirlenmiĢ olup, yönergede bu amaçlar Ģu Ģekilde tanımlanmaktadır (DĠB, 2004);

“a) Kuran-ı Kerimi usulüne uygun olarak ezberletmek, bazı sure, ayet ve duaların

meallerini öğretmek, isteyenlere hafızlık yaptırmak,

b) Ġslam dininin inanç, ibadet ve ahlak esaslarıyla ilgili temel bilgiler vermek,

c) Peygamberimizin hayatı ve örnek ahlakı (Sireti) hakkında özlü bilgiler vermek,

d) YurtdıĢındaki vatandaĢ veya soydaĢlarımız tarafından bilinmesinde zaruret

görülen Ġlmihal konularında yeterli bilgiler vermek,

e) Milli kültürümüzle ilgili bilgiler vermek.”

Söz konusu amaçların gerçekleĢtirilebilmesinin sağlanması için ise uyulması gereken

kriterler yine aynı Yönergede Ģu Ģekilde belirtilmiĢtir:

“a) Ders konuları, öğrencilerin genel kültür seviyeleri ve pedagojik geliĢmeleri ve

Türkçeye vakıf oluĢları göz önünde bulundurularak, sevdirici, düĢündürücü ve ikna

edici bir Ģekilde incelenecektir.

173

b) Dini bilgilerin Milli Birlik ve Beraberliği sağlayıcı karĢılıklı sevgi, saygı,

kardeĢlik, arkadaĢlık ve dostluk bağlarını güçlendirici, vatan, millet, bayrak, sancak,

Şehitlik ve gazilik gibi yüce kavramların sevdirici ve benimsetici bir tarzda

verilmesine özen gösterilecektir.

c) Ġnanç ve davranıĢ bütünlüğünün önemi her vesile ile belirtilecektir.

d) Ġbadetin insan fıtratında var olan vazgeçilmez bir ihtiyaç olduğu öğrencilere

kavratılacaktır.

e) Ġbadetlerin, Allah (c.c)‟a karĢı saygı, sevgi ve Ģükran duygularının ifadesi olması

yanında kiĢinin sağlığına, toplum fertlerinin birbirine sevgi ve saygıyla

bağlanmalarına, yardımlaĢmalarına, dayanıĢmalarına, fert ve toplum

münasebetlerinin iyi ve düzenli bir Ģekilde yürütülmesine, insanı fazilete ve

mutluluğa eriĢtirmesine sağladığı katkılar özellikle belirtilecektir.

f) Her türlü ibadet ve temizlik gibi güzel ahlakın da kalbi arıtıp ruhu yücelten, insanı

ulvi duygulara ulaĢtıran bir unsur olduğu gerçeği benimsetilecektir.

g) Peygamber efendimizin hayatı ile ilgili konular iĢlenirken O„nun üstün ġahsiyeti

örneklerle anlatılacak ve öğrencilere Peygamber sevgisi verilecektir.

h) Öğrencilerin kursa kendi çevrelerinden edindikleri muhtemel yanlıĢ bilgi ve

telkinler ile yabancı kültürel etkiler, ilmi bir yaklaĢımla düzeltilerek Müslümanlığın

hurafeden uzak, akıl ve ilimle çatıĢmayan yüce bir din olduğu kavratılacaktır.

j) Eğitim ve öğretim esnasında Devletimizin temel ilkeleri daima göz önünde

bulundurulacak, vicdan ve düĢünce özgürlüğü zedelenmeyecektir.”

Kimliğe ait kök değerlerden biri olarak dini değerlerin oluĢumuna iliĢkin yine

kök/anavatandan (Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı) hazırlanan yönergenin DĠTĠB‟in kimliği

oluĢturmadaki faaliyetlerde kılavuz olarak uygulanması, DĠTĠB‟in diasporada

kimliği iki katlı bir anavatan/kök aidiyetiyle inĢa etme sonucunu doğurmaktadır.

“Kök” değer (din) “kök”ten gelen yöntem (DĠB yönergesi) ile aktarılmaktadır.

174

DĠTĠB‟in dini eğitimi uygulama biçimi bu yönüyle Milli GörüĢ‟ten farklılaĢmaktadır.

Milli GörüĢ Eğitim müfredatını Almanya‟da diasporanın ve ülkenin gerçekliklerini

göz önünde bulunduran bir çerçevede oluĢturmaya çalıĢırken, DĠTĠB anavatandan

çerçevesi çizilen bir eğitimi uygulamaya çalıĢmaktadır.

DĠTĠB‟in yönergesinde açığa çıkan bir diğer unsur ise dini kimliğin birlik ve

beraberlik temelinde oluĢturulmasının sağlanmasına yönelik vurgulardır. Dini kimlik

“milli birlik ve beraberlik” duygusuyla birlikte iĢlenmektedir. Dolayısıyla dini eğitim

aynı zamanda milli kimliğim de ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirilmekte ve

dini kimlikle milli kimlik tek bir kimlik potasında düĢünülmektedir.

Çocuklara yönelik olarak gerçekleĢtirilecek yaz tatili programlarında sürekliliği

sağlamak amacıyla eğitim ve kamp merkezleri olarak kullanılmak üzere arazi satın

alımları gerçekleĢtirilmektedir. Paris‟e 230 km mesafedeki Vierzon‟da eğitim ve

kamp merkezi olarak kullanılmak amacıyla 1999 yılında satın alınan 27 dönüm

arazinin satın alma gerekçesi “Yaz aylarında çocuklara dinî ve millî kimlikleri

tanıtmak, sevdirmek, aralarında sevgi ve saygıya dayalı arkadaĢlık kurulmasına

yardımcı olmak” Ģeklindedir (Türk, 2012). 2002 yılından buyana 10 yıldır

gerçekleĢtirilen yaz kamplarında çocukların dini ve milli kimliklerini tanıtmak ve

sevdirmek, kimliklerinin oluĢumunu desteklemek amacıyla dini ve kültürel dersler

verilmektedir. Kentin dıĢında kamp merkezinin oluĢturulması Türk çocuklarının

“değerler sistemi” ve toplumsal yapısı ile “öteki” olan ev sahibi toplumun egemenlik

alanı olan kamusal alanından uzakta kimlik değerlerinin inĢasının imkân dâhilinde

olabileceği bir tür “diasporik alan” inĢasıdır. Türk çocukları okul, arkadaĢ ve diğer ev

sahibi toplumun değerlerini taĢıyan unsurlardan uzaklaĢtırılarak (yönergenin beĢinci

maddesinde de ifade edilen yabancı kültürel unsurlardan korunarak) bir değerler

eğitimine tabi tutulmakta ve bu eğitimle aynı zamanda kamp gerekçesinde de

belirtildiği üzere “arkadaĢlıklar kurulmasına yardımcı olarak” kolektif bir birlik ve

bilinç temelinde “biz” duyusunun geliĢtirilmesi amaçlanmaktadır.

Yaz tatillerinde Fransa‟daki Türk çocuklarının anavatanla iliĢkilerini geliĢtirmek,

anavatan değerlerini tanıtmak, zihindeki anavatan imgesini somut bir deneyime

175

dönüĢtürmek amacıyla Fransa‟nın farklı bölgelerindeki DĠTĠB‟e bağlı cami ve kültür

derneklerine kayıtlı üyelerin ve bu derneklerin faaliyetlerine katılan ebeveyn ve

çocukların Türkiye‟de yaz tatili döneminde Kuran Kursuna devam etmelerine

yönelik “Türkiye Yaz Kuran Kursu Programı” organize edilmektedir.

Yaz Kuran kursu programının 2012 yılında Bursa‟da gerçekleĢtirilen ayağına iliĢkin

DĠTĠB Din Görevlisi Zübeyir UstabaĢı, öğrencilere Türkiye‟nin tarihi ve kültürel

miraslarını yerinde görebilme imkânı sunulduğunu Yaz Kuran Kursu‟nu planlarken

içinde hem manevi hem de milli değerlerin yer almasına özen gösterdiklerini

belirtmektedir. 35 günlük kurslar boyunca, hafta içi her gün 3 saatlik Kuran-ı Kerim,

tecvit ve ezber dersleri yanı sıra temel dini bilgiler, adab-ı muaĢeret (Türk görgü

kuralları) dersleri yer almaktadır (Zaman Fransa, 2012). Çocuklara yönelik kültürel

sportif faaliyetlerle zenginleĢtirilen program anavatan değerlerinin yerinde

öğrenilmesini amaçlamaktadır. “Yaz Kuran Kursu Programı” anavatanın kültürel ve

tarihi mekânlarının yerinde deneyimlenmesi olarak görülebilecek gezilerle

diasporada yaĢayan çocukların “kökene” iliĢkin bir aktarımla kimliklerinin kültürel

ve tarihi boyutuna iliĢkin bir bilinç oluĢturma faaliyeti olarak değerlendirilebilir.

5.4 Hollanda: Hollanda Ġslam Merkezi Vakfı Stichting (Islamitisch Centrum

Nederland) (SICN)


Hollanda‟da Türklerin kurduğu ilk çatı kuruluĢ olan Hollanda Ġslam Merkezi Vakfı 5

Mayıs 1972 tarihinde Ultrecht Ģehrinde Ġslam Merkezi Vakfı Stichting Islamitisch

Centrum (SIC) adıyla kurulmuĢtur. 1978 yılında SIC tüzüğünde yapılan değiĢiklikle

kuruluĢ adını değiĢtirerek bugünkü Stichting Islamitisch Centrum Nederland (SICN),

Hollanda Ġslam Merkezi Vakfı adını almıĢtır. Bu değiĢikliğin temel nedeni

Ultrecht‟te bulunan merkezin çeĢitli bölgelerde aynı cemaat üyelerince oluĢturulan

bölgesel ve yerel örgütlenmelerin resmileĢtirilmesi ve düzenlenmesi amacıyla

gerçekleĢtirilmiĢtir (Oordt, 2007: 27). Kurucular Türkiye‟de Diyanet ĠĢleri

176

BaĢkanlığına bağlı Kuran Kurslarında dini eğitim almıĢ kamuoyunda

Süleymancı/Süleymanlı olarak anılan cemaatin mensuplarıdır. Dolayısıyla Hollanda

Ġslam Merkezi Vakfı Türkiye‟de ve Avrupa‟da Süleymancı/Süleymanlılar olarak

kendileri tarafından ise “Süleyman Efendinin Talebeleri” olarak anılan cemaatin

Hollanda‟daki çatı kuruluĢudur. Bu vakıf aynı zamanda Hollanda‟daki dini cemaatler

arasında devlet tarafından kamu yararına teĢekkül olarak kabul edilen tek kuruluĢtur.

SICN Türkiye Diyanet Vakfı‟na bağlı vakıf ile Milli GörüĢ‟e bağlı camilerden sonra

Hollanda‟nın üçüncü büyük merkezi organizasyonunu oluĢturur (Hıdır, 2012: 24).

Süleymanlı ya da Süleymancı ismi NakĢibendiye tarikatının bir kolunu kuran

Ġstanbul‟da Osmanlı ulemasından Süleyman Hilmi Tunahan (1888-1959)‟ın

izleyicileri olduklarını ifade edenlere verilmektedir. Türkiye Cumhuriyetinin 1923

yılında kuruluĢunun ardından, Süleyman Tunahan Kuran-ı Kerim öğretimi

konusundaki faaliyetlerini yoğunlaĢtırmıĢtır.14

Süleymanlı cemaatinin temel

faaliyetleri de hem Türkiye‟de hem de Avrupa‟da Kuran öğretimi Ģeklinde olmuĢtur

(Landman, 1997: 217).

Atacan, Süleymancı/Süleymanlı hareketini “ideoloji temelli sufi ekolü” olarak

tanımlamaktadır. Ġdeoloji temellidir çünkü geleneksel sufi hareketlerinde görülmeyen

toplumu değiĢtirmek amacına matuf dönüĢüm hedefli faaliyetleri Süleymancı

hareketin bir özelliği olarak ortaya çıkmaktadır. Toplum için alternatif bir modelin

yayılması amacını taĢımaktadırlar. Türkiye‟deki savunucuların önemli bölümü alt

sınıf kentsel kesimi temsil etmektedirler (Atacan, 1990; aktaran Sunier, 1992).

14 Süleyman Hilmi Tunahan ilk resmi Kuran kursunu 1952 yılında İstanbul’da Diyanet İşleri

Başkanlığına bağlı bir kurs olarak kurmuştur. İktidarla Süleymancıların ilişkisi sürekli bir kararsızlık

izlemiştir, çoğunlukla iyi ilişkiler geliştirilmiş olsa da zaman zaman çatışmacı bir yapı da sergilemiştir.

1959 yılında vefat ettiğinde Süleyman Hilmi Tunahan’ın iktidarın baskılarına rağmen 100 öğrencisi

vardır. Vefat etmeden önce yerine kimseyi bırakmamış olmasına rağmen damadı Kemal Kaçar

Süleymancıların lideri olmuş ve 2002 yılındaki ölümüne kadar merkez sağ partileri (DP, DYP, ANAP) ile

ittifak yapmıştır. Sonrasında liderlik için Süleyman Hilmi Tunahan’ın torunlarından iki kardeş

arasındaki cemaat liderliği mücadelesi Ahmet Arif Denizolgun’un “zaferi” ile sonuçlanmıştır

(Yükleyen, 2010).

177

Cemaatin diasporadaki yapılanmasında kendi camilerindeki imamlar DĠTĠB‟den

farklı ve Milli GörüĢ‟ün uygulamasına benzer Ģekilde SICN tarafından atanarak

ücretleri yine kuruluĢ tarafından ödenmektedir. 1970‟lerin yarsına kadar Süleymancı

hareket Hollanda‟da Türkler arasında diğer Ġslami Türk kuruluĢlarının yokluğunun

da bir sonucu olarak fazlasıyla etkili olmuĢtur. Hollanda‟da Türklere ait ilk dini

organizasyon olmasından dolayı bir süre Hollanda‟daki Türklerin dini vecibelerini

yerine getirmek için cemaatin kurduğu camilerde dini bilgiler yalnızca SICN

tarafından aktarılmıĢtır. Daha sonra Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığının DĠTĠB‟i kurması,

Milli GörüĢün tüm Avrupa‟da olduğu gibi Hollanda‟da da örgütlenmesi ile birlikte

SICN 80‟lerde izole bir grup olmaya doğru kaymıĢtır (Sunier, 1992: 154).

Hollanda‟da ve Almanya‟da Türklerin ilk kurduğu dini Sivil Toplum KuruluĢu

olmasına rağmen çatı kuruluĢlarına bağlı dernek sayısı, üye sayısı ve faaliyetlerini

takip eden kitle nüfusu açısından Almanya ve Hollanda‟da üçüncü sırada yer

almaktadır (Hıdır, 2012).

Almanya‟da “Ġslam Kültür Merkezleri” adı altında kurulan cami dernekleri, Hollanda

da Ġslam Merkezleri olarak oluĢturulmuĢtur. Hollanda Ġslam Merkezi Vakfı, 1973‟te

Köln‟de kurulan Ġslam Kültür Merkezleri Birliği/Verband Dder Islamischen

Kulturzentren (VIKZ) bağlı olarak faaliyetlerini yürütmektedir. Ġslam Kültür

Merkezinin aslında kuruluĢ tarihi 1967‟dir. Cemaat ilk olarak Türk Birliği (Türkische

Union) adı altında faaliyetlerine baĢlamıĢ 15 Eylül 1973 tarihinde Ġslam Kültür

Merkezi 1980‟den sonrada Ġslam Kültür Merkezleri Birliği adını almıĢtır (Adıgüzel,

2011).

Batı Avrupa‟da kurulan nerdeyse bütün dini referanslı Türk Sivil Toplum

KuruluĢlarının bir anlamda merkezi Almanya olmuĢtur. SICN için geçerli olan bu

durum Milli GörüĢ ve DĠTĠB için de geçerlidir. Bunun baĢlıca nedeni ilk göçün

Almanya‟ya olmasının yanı sıra Almanya‟daki Türk nüfusunun büyüklüğü ve bu

nüfusla orantılı olarak Almanya‟da kurulmuĢ olan Sivil Toplum KuruluĢlarının üye

sayısı ile de ilgilidir. Üye sayısının çok olması aynı zamanda Almanya‟daki Sivil

Toplum KuruluĢlarına finansal anlamda diğer ülkelerdeki yapılanmalarına kıyasla

daha güçlü olmaları avantajını da yaratmıĢtır. Fransa, Hollanda, Belçika ve

178

Avusturya gibi ülkelerde kurulan çatı sivil toplum kuruluĢları Almanya‟daki

yapılanmalarının küçük farklılıklar olmasına rağmen birer Ģubesi gibi davranmakta

ve çoğunlukla da Almanya‟daki örgütlenme merkez kabul edildiği için bu merkezin

yönlendirmelerini takip etmektedirler. SICN, DĠTĠB ve Milli GörüĢ‟ten sonra

Hollanda'daki üçüncü büyük Türk-Ġslam örgütü olarak 49 cami ve 12 gençlik

merkezini (yatılı kurs ve pansiyon) idare etmektedir Gençlik Merkezleri genelde

Kuran-ı Kerim ve dini ilimler eğitiminin gerçekleĢtirildiği pansiyon/yurt modeli

Ģeklinde yapılandırılmıĢtır (Vellenga ve Wiegers, 2011).

SICN uzunca bir süre 1972‟den 2000‟li yıllara kadar benimsediği metot temelindeki

sufi arka planını ısrarla gizlemeye çalıĢmıĢtır. Bunun nedeni anavatandan diasporaya

taĢınan tedirginliktir; Süleymancıların Türkiye‟deki faaliyetleri zaman zaman

yasaklanmıĢ ve mal varlıklarına el konulmuĢtur (Landman, 1992). Bu tedirginliğin

yarattığı durum cemaatin “öteki” algısının diğer dini yapılanmalara göre farklı bir

boyutta geliĢmesi ile birlikte “biz” bilincinin daha çok keskinleĢmesinde de önemli

bir rol oynamıĢtır. Özellikle Avrupa‟da tüm dini cemaatlere hem toplumsal hem de

kamu tarafından tedirginlikle yaklaĢımın miladı olan 11 Eylül olaylarının ardından,

olası devlet baskısı ve toplumsal rahatsızlığı bertaraf etmek için bu durum dıĢarıya

kendilerini daha çok tanıtmak gibi bir tavra doğru değiĢim gösterse de Almanya‟da

VIKZ ve Hollanda‟da SICN, cemaatin geleneksel tavrı olan ketumluğu devam

ettirmiĢtir.

Diğer Cami dernekleri ve Türklerin kurduğu dini sivil Toplum KuruluĢlarına göre

daha az Ģeffaf olmaları özelde Hollanda‟da genelde ise Avrupa ve Türkiye‟de

cemaatle ilgili kesin olmayan bilgilerin hem ev sahibi toplum ve kamuoyunda hem

de Türk diasporası arasında yayılmasına neden olmuĢ ve cemaat sürekli olarak

zihinlerde bir tür bilinmezlik durumuna eĢlik eden soru iĢaretiyle birlikte

algılanmıĢtır. Bu algılanıĢ biçimine iliĢkin cemaat sürekli rahatsızlığını dile getirmiĢ

fakat bu algının yaratılmasına olan katkısını da aynı Ģekilde sürekli olarak göz ardı

etmiĢtir (Bruinessen, M, 2011).

179

KuruluĢun temel politikası, gelenekçi suni anlayıĢın hararetli bir Ģekilde savunulması

esasına dayandırılmıĢtır. Cemaat Ġslam dünyası ve Türkiye‟deki Ġslam modernizmi

tartıĢmalarını kesin bir dille reddederek “dini geleneklerin korunması” yönünden

oldukça muhafazakâr bir yorum anlayıĢını benimsemektedir (Yükleyen, 2009).

5.4.2 Amaçlar ve Kimlik Stratejisi

SICN‟in amacı vakfın resmi internet sitesinde Ģu Ģekilde belirtilmektedir;

• “Hollanda‟da yaĢayan ve ikamet eden Müslümanların menfaatlerini

gözetmek, onlara hizmet sunmak ve aralarındaki münasebetlerini geliĢtirmek,

• Hollanda‟da yaĢayan Müslümanların çocukların ve gençlerin dini ve kültürel

eğitimleri ve alanlarında yardımcı olmak ve aynı gruba dâhil akademik eğitim

gören gençlerin eğitimlerini devam ettirmelerini sağlamak,

• Ġslam inancı ve temel dini bilgilerinin öğrenilmesine imkân sağlamak,

• Hollanda‟daki Müslümanların, yaĢadıkları topluma uyum, katılım ve eĢitlik

sahalarındaki uğraĢlarında destek olmak,

• Kendisine bağlı veya iĢbirliği yaptığı kuruluĢların birbirleri arasındaki

iĢbirliğini ve münasebetleri geliĢtirmek ve desteklemek ve ayrıca bu

kuruluĢların menfaatlerini müdafaa etmek;

Velhasıl, kelimenin en geniĢ manasıyla, bu gayeye dolaylı veya direk hitap edecek

diğer tüm tali gayeler.” (SICN, 2012a).

BeĢ baĢlık halinde sıralanan Merkezin amaçlarında oldukça belirgin bir Ģekilde

diasporada kimliğin korunması ve sürdürülmesine iliĢkin (içinde doğrudan kimlik

kelimesi geçmese de) cümleler dikkat çekmektedir; “Hollanda‟da yaĢayan Müslüman

genç ve çocukların dini ve kültürel eğitimleri” ile kimliğin temel değerleri olarak

anavatandan getirilen dini ve kültürel kodların eğitim aracılığıyla oluĢturulmasının

amaçlandığına iĢaret edilmektedir. Bir sonraki madde bir öncekini tekrar pekiĢtirici

niteliktedir; dini kimliğin temeli olan Ġslam inancı ve temel dini bilgilerin

öğrenilmesi için “imkân” yani bir anlamda “diasporik alan” sağlanması amaç

180

edinilmiĢtir. Kimliğin temel unsuru olan dini bilginin öğrenilmesi ve yaĢatılması

yönünde “diaporik alan”ın sağlanması amacının hemen ardından gelen “uyum ve

katılım”a yapılan gönderme dikkat çekmektedir. Öncelikli olarak ilk üç madde de

kimlik ele alınmıĢ dördüncü madde de ise bu kimlik çerçevesinde bir uyum ve

katılım amaç edinilmiĢtir Bir baĢka ifadeyle dini ve kültürel bilgiyle inĢa edilen ve

korunan kimliğin uyumu ve katılımı söz konusudur. Uyum, katılım ve eĢitlik

konularındaki uğraĢılarda destek olmak sürdürülmeye çalıĢılan kimliğin ev sahibi

toplumla uyum sürecinde aslında bir anlamda kimliğin “zedelenmemesine” destek

olma amacına iĢaret etmektedir. Bu yüzden uyum, katılım ve eĢitliğin kimlikle ilgili

bir mesele olarak ele alındığı görülmektedir. Son madde de belirtilen kendisine bağlı

ve iĢbirliği yaptığı kurumlarla iĢbirliğinin geliĢtirilmesi amacı “biz” duygusunun

temelindeki “kolektif bilince” gönderme yapmaktadır. Dolayısıyla vakıf amaçlarını

ortaya koyarken asıl meselesinin dini ve kültürel eğitim temelinde ĢekillendirilmiĢ ve

ev sahibi ülke değerleriyle iletiĢimde “yara almadan sürdürülebilen” bir kimlik ve bu

kimlikle ilgili tüm tali durumlar olduğunu vurgulamaktadır.

Bu yorumu destekler yönde Kortmann (2012), SICN‟in, Türk toplumunun

Hollanda‟ya entegrasyonunda anavatandan getirilen köken kimliğin pekiĢtirilmesinin

anahtar bir görevi olduğunu düĢündüğünü belirtmektedir. Bu kapsamda Kortmann‟ın

gerçekleĢtirdiği araĢtırmada SICN temsilcisi Ģunları vurgulamaktadır; “Tüm bireyler

kendi köklerini çok iyi bilmek zorundadır, bu kendi dinini öğrenmek zorunda olması

anlamına gelir, çünkü size ve kimliğinize yönelik bir meydan okumada ihtiyaç

duyacağınız bagaj ve deneyimdir.” SICN yetkilisi, baĢlıca öncelik olarak köken

kimliğini korumanın altını ısrarla çizmek için kendini kaybetme tehlikesini ima

etmesinden dolayı entegrasyon kavramına oldukça ihtiyatlı yaklaĢmaktadır.

“Hollandalılar sürekli entegrasyondan dem vuruyorlar, fakat katılım entegrasyondan

çok daha önemlidir. Entegrasyon kendi kültürünü, kendi dilini kendi dinini terk

etmek midir? Hayır, toplumsal düzeyde gerçekleĢen katılım sizin yeterli derecede

entegre olmanıza yardımcı olur. Ve entegrasyon sadece içinde bulunduğunuz

toplumla uyum içinde olmanız anlamına gelir. Bir Müslüman, bir Hıristiyan inancına

adapte olamaz, aynı Ģekilde bir Hıristiyan‟da bir Yahudi inancına adapte olamaz ve

181

bir Yahudi de bir Budist inancına. Bir Müslüman olarak inançlarımı anavatanda

bırakamam, tüm bagajımı anavatanda bırakamam ve Hıristiyanların yaptığı her Ģeyi

onaylıyor ve onlar gibi yapıyorum diyemem: doğal olarak bu mümkün değil. Herkes

kendi inançlarının üstün olduğunu düĢünür.” (6-7).

KuruluĢun kimlik anlayıĢını SICN Genel Koordinatörü Haydar Akkaya Ģu Ģekilde

özetlemektedir; “Ġslam dininin temel prensiplerinden biri de fert ile toplum

arasındaki dengeyi uygun bir zemine oturtmaktır; Ġslam‟da insan mefhumu bireyleri

kimlik ve sorumlulukla ifade eder. Bu açıdan ferdin [kimlik temelinde] geliĢmesi

Ġslami terbiyenin ana unsurlarından biridir (Akkaya, 2007: 6). Bu çerçevede 1972

yılındaki kuruluĢundan bu yana SICN, Türkiye‟deki geleneksel metodunun bir

uzantısı olarak diasporadaki temel faaliyet alanını “sorumlulukla tanımlanmıĢ”

kimlik temelinde bireyin geliĢimini hedefleyen disiplin öncelikli bir eğitim zeminine

oturtmuĢtur.


Eğitim; Ġmam yetiĢtirme, Cami ve dernek yönetimindeki üyeleri yetiĢtirme kursları,

yaz kursları, veli bilinçlendirme, kadınlara yönelik dikiĢ, nakıĢ ve dil kursları,

Sosyal Aktiviteler; Toplumsal konularla alakalı konferanslar, Spor Kursları,

Yayın; Ġslami takvim hizmetleri,

Teşkilatlanma; Yönetim ve teĢkilatlanma kursları, Bağlı kuruluĢlara bina alımında

yardımcı olmak,

Diyalog Çalışmaları; Kamu kurumları yerel yönetimlerle Türkler arasında

arabuluculuk çalıĢmaları,

Sosyal ve Dini Hizmetler; Yardım kampanyaları, cenaze hizmetleri Ramazan

hizmetleri, Kurban hizmetleri, Hac organizelerini (SICN, 2012a; Oordt, 2007)

kapsamaktadır.

182



SICN‟e ait camilerde her Pazartesi, ÇarĢamba ve PerĢembe günleri öğleden sonra

yetiĢkinlere yönelik Kuran-ı Kerim, siyer ve tecvit dersleri yapılmaktadır. Bayan

yetiĢkinlere ise Pazartesi, ÇarĢamba ve PerĢembe günleri saat 10.00-12.00 arası din

dersleri verilmektedir (Genç, 2011).

5.4.4.1.1 Yatılı Okullar

Cemaatin faaliyetlerinde Avrupa ülkelerinde, öğrencilerin modern Batılı tüketim

toplumunun baĢtan çıkarıcılıklarından korundukları ve sevecen ancak sert bir

denetim rejimi altında faaliyetlerini sürdürdükleri yatılı okulları merkezi bir öneme

sahiptir. Bu yatılı okullardaki formel dini eğitim, sadece tüm dini vecibelerin

titizlikle icraatını ve yasaklanan veya onaylanmayan her Ģeyden kaçınılmasını değil,

NakĢibendî sufi tarikatının gerekliliklerine aktif katılımı da içeren toplam terbiye

sürecinin bir parçası olarak görülmektedir. Kimliğin korunması ve sürdürülmesi

açısından bireylerin ev sahibi ülkenin kültürel değerlerinden kendilerini korumaları

adına sürekli uyarının sonucunda ev sahibi ülkenin kültürel değerlerine adaptasyon

minimal düzeyde seyretmektedir. Cemaat, ev sahibi ülkenin kültürel kodları ve

değerler sisteminden etkilenmeksizin “verimli bir Ģekilde” faaliyette bulunabilen

gençler yetiĢtirmekte ve yetiĢen bu gençleri kimliklerini korudukları için bir gurur

kaynağı olarak örneklendirmektedir (Bruinessen, M, 2011).

Yatılı okul Ģeklindeki yapılanma SICN‟in temel faaliyetlerinin merkezini

oluĢturmaktadır. Gençlere yönelik faaliyetlerin en önemlisi dinin pratiklerini öğreten

bu kurslar olarak görülmektedirler. Bu bakımdan gençlere yönelik faaliyetleri daha

çok yatılı yurtlarında yapılan etkinlikler oluĢturmaktadır. SICN camilere gelen

çocukları 14 yaĢına kadar dini eğitim vermekte, dinî eğitimlerine devam etmek

183

isteyen gençleri yatılı yurtlarına yönlendirmektedir. Hollanda„da gençler 12-13

yaĢından sonra camiye gelmeyi terk etmektedirler. 11-14 yaĢ arası gençler sadece

hafta sonları bu yatılı kurslara devam ederken 14 yaĢından itibaren daimi yatılı

olarak kurslara devam etmektedirler. Bu yurtlarda öğrencilere tekâmül adı verilen

dini değerler eğitimi verilmektedir (Genç, 2011). Cemaat tarafında yatılı okul sistemi

ve bu okullarda ve SICN‟in camilerinde gerçekleĢtirilen Kuran-ı Kerim dersleri ve

dini eğitim anavatan kültürel değerlerini diasporada yaĢatmak ve diasporada kimliği

korumanın vazgeçilmez bir unsuru olarak algılanmaktadır. Türk gençlerin ev sahibi

ülkenin “cazip ve fakat Müslüman Türk kimliğini yok edici” değerleri içinde asimile

olmalarının önüne ancak sıkı kuralları olan bir Kuran ve dini eğitimle

korunabilecekleri düĢünülmektedir (DemirtaĢ, 2007).

Stichting Islamitisch Centrum Amsterdam West (SICAW) Batı Amsterdam Ġslam

Merkezi Vakfı SCIN‟e bağlı bir kuruluĢ olarak cemaatin eğitimlerinin Amsterdam

bölgesinde Ekmel Vakfı ile yapılandırılan pansiyonlarını organize etmektedir.

Ekmel15

Vakfında ikinci kuĢak Türklerden ve üniversite öğrenimi gören gençlerden

gönüllülük esasına göre 15 kiĢi çalıĢmakta olup, 80 yataklı ve 300 öğrenci kapasiteli

etüt salonu ile "Birlikte daha iyi bir gelecek için" sloganıyla çalıĢmalar

yürütmektedir. Bu çalıĢmalar, okul derslerine takviye dersler, Hollanda‟da uygulanan

ortaöğretim testine hazırlık ve dini değerlerin iĢlendiği eğitim programı Ģeklindedir

(Boelhouwer, E, EKMEL, 2012; Jong, 2007: 25). Dini Eğitim programının ağırlıklı

olarak uygulandığı pansiyonda öğrenciler Arapça, Kuran-Kerim ve dini ilimler

derslerini SICN‟in belirlediği müfredat çerçevesinde tamamlamaktadırlar. Genç

üniversiteli gençlerin denetçi ve gözetmen olarak görev yaptığı etüt derslerinde

öğrenciler birliktelik duygusu ve kolektif hareket etme bilincini edinmektedirler.

Yurtta disiplinin oldukça keskin bir biçimde iĢletildiği görülmektedir. Öğrencilerin

devam ettiği okul bilgi sistemine Ġntranet üzerinden kurulan bağlantı ile yurtta kalan

çocukların devamsızlıkları düzenli olarak kontrol edilerek, çocuğun devamsızlık

15 Ekmel, olgunluğa erişmiş; kâmil anlamına gelmektedir. Tekâmül (Olgunlaşma, yeterliliğe erişme)

derslerinin okutulduğu yurt ve pansiyonların Ekmel Vakfı adı altında gerçekleştirilmektedir.

184

nedenleri araĢtırılmakta ve ailelerine bilgi verilmektedir. Ayrıca her çocuğun okul

dersleri ve kurs derslerini özel olarak takip eden bir gözetmen görevlendirilmiĢtir

(Boelhouwer, E, EKMEL, 2012). Sıkı takip sistemi ve kontrol mekanizması disipline

edilmiĢ bir eğitim süreci ile dini kimlik hem inĢa edilmekte hem de grup kontrolü

devamlılığı ile sağlanmaya çalıĢılmaktadır. Lise ve üniversite gençlerine gözetmenlik

gibi bir sorumluluk yüklenerek eğitim sürecinde elde ettikleri kimliğin “elden

çıkmaması” sağlanırken, bu denetime tabi tutulan çocuklar içinde bu gözetmen

gençler “örnek” modeller olarak sunulmaktadır.

Vakfın çalıĢmaları 12- 18 yaĢ arası çocuklara yönelik, Türk ebeveynlerin

çocuklarının devam ettiği okul ile iletiĢimini güçlendirme, Çocukların okul

durumuna iliĢkin ebeveynleri bilgilendirme, Öğrencilerin okul derslerindeki

baĢarısını artırma amacıyla ev ödevlerinde yardımcı olmak ve en önemlisi ev sahibi

ülke okullarındaki değerlere karĢı çocukların kimliklerini korumak amacıyla dini

programlar yürütmek Ģeklindedir. Ekmel son yıllarda yerel makamların ısrarı ve

cemaatin gizliliğine yönelik baskıların da etkisiyle Hollandalılarla birlikte çeĢitli

kültürel ve sosyal faaliyetler gerçekleĢtirmektedir. Fakat futbol turnuvası, müze

gezileri ve kültür turları ve Hollandalı akademisyen ve okul müdürleri ile

ebeveynlerin katılımıyla Hollanda eğitim sistemi tartıĢmaları Ģeklinde

gerçekleĢtirdiği faaliyetler Hollanda makamlarınca yeterli Ģeffaflığın göstergesi

olarak kabul edilmemektedir (Coenen vd, 2010: 78-79).

5.4.4.1.2 İmam Eğitimi

KuruluĢun temel öncelikli faaliyet alanlarından biri Hollanda‟daki Türk camileri için

imam yetiĢtirmek olup kuruluĢ Ġmam eğitimini diasporadaki gençlerin dini kimlik

geliĢimi için vazgeçilmez olarak görmektedir. Vakıf, Hollanda‟da Ġmam Eğitimi

konusunda baĢlayan sürece 2005 yılında katılmıĢtır (SICN, 2012b). Devlet desteği ile

Inholland adlı yüksek öğretim kurumunda imam eğitimi verilmesi yönünde bir

bölümün açılmasında yer almıĢ olup, Inholland yüksek öğretim kurumunun 2006

yılında baĢlayan imam eğitimi programının koordinasyonunda aktif olarak yer

almaktadır (Vellenga ve Wiegers, 2011). Ayrıca Vakıf Ġmam eğitimi yüksek öğretim

185

programının yanı sıra European Institute for Islamic Studies (Avrupa Ġslami Ġlimler

Enstitüsü)ü kurmuĢtur. Avrupa ilim Enstitüsünde yüksek din eğitimi ve yine Ġmam

Eğitimi programları yer almaktadır.

Avrupa Ġslami Ġlimler Enstitüsünün gelecek hedefi, SCIN‟in kendine ait dini ve

kültürel değerlerini diasporada ev sahibi ülkenin değerleri ile karĢılıklı uyum içinde

yaĢamak olarak ortaya konmaktadır. Enstitü diasporada kimliğin geleceğine iliĢkin

var olma kaygısı ve Bütün Avrupa coğrafyasında gerek dil açısından, gerek hukuk

açısından ve gerek maneviyat açısından Ġslami ilimleri tanıtmak temelinde

kurulmuĢtur. KuruluĢ amacı bu çerçeve Batı Avrupa‟da yerleĢik Müslümanların din

görevlileri ihtiyacını karĢılamak ve diasporadaki Müslümanlara kültürel ve dini

değerleri konusunda rehberlik edecek yeterli uzman akademisyenler yetiĢtirmek,

diasporada Müslümanların sorunlarına cevap verecek çözüm önerileri geliĢtirmek ve

Ġslam dinini Avrupa‟da tanıtmaktır (EIIS, 2012a).

Bu çerçevede öğrencilerin din eğitimi verebilecek ve camilerde imam olabilecek

seviyeye gelmeleri için okulda Ġslami Ġlimler öğretilmektedir. Ġslami ilimlerin yanı

sıra sosyoloji, iletiĢim, geliĢim psikolojisi, pedagoji gibi eğitimler de verilmektedir

(EIIS, 2012a). SCIN‟in kimliği korumak konusundaki temel aracı eğitim olması

nedeniyle ileri derece ilahiyat eğitiminin yanına özellikle geliĢim psikolojisi,

pedagoji eğitimlerinin eklenmesinin sebebi okul mezunlarının kimlik değerlerini

çocuklara ve gençlere aktaran birer rehber eğitmen olarak eğitilmeleri amacına

matuftur.

Ġslam ilahiyatı eğitimi sunmanın yanı sıra, Enstitü, birbirini destekleyen iki farklı

çalıĢma biçimini içinde barındıran bir birimle Hollanda‟daki Türklere ücretsiz

rehberlik ve danıĢmanlık hizmeti sunmaktadır. Rehberlik ve danıĢmanlık

faaliyetlerinin birinci ayağı, anavatandan getirilen bagajdaki dini ve kültürel

değerlerin ev sahibi ülkenin toplumsal değerleri içinde korunması ile dengeli bir

kimlik geliĢiminin desteklenmesi Ģeklindedir (EIIS, 2012b). Hollanda‟da doğup

yetiĢen üçüncü ve dördüncü kuĢak gençlerin hedeflendiği rehberlik ve danıĢmanlık

186

faaliyeti gençlerin kimliklerinde oluĢabilecek sapmayı önlemek amacıyla

gerçekleĢtirilen bir faaliyet olarak düĢünülmüĢtür.

Rehberlik ve danıĢmanlık hizmetinin diğer ayağı ise özellikle Hollanda‟da dini ve

kültürel kimliğin korunması ve sürdürülmesinde etkin rol alan din eğitimcileri ve

imamların alanlarında geliĢimini gerçekleĢtirmeye yönelik kursları ve birebir

eğitimleri içermektedir. Din eğitimcileri (kuran kursu hocaları) ve imamların

görevlerini yerine getirmeleri aĢamasında kendilerini eksik hissettikleri her türlü

konuda eğitim alabilecekleri ve profesyonelleĢmelerini sağlayabilecekleri bir etkinlik

olarak planlanmaktadır (EIIS, 2012b).

Enstitü, Müslümanlar, Ġslam, Ġslamafobia, Hollanda‟da dini eğitim ve dini liderlik

gibi konularda Inholland yükseköğretim kurumu ile birlikte konferanslar

düzenlemektedir (EIIS, 2012c). Bu konferanslarda temel amaç 11 Eylül sonrası tüm

Avrupa‟da ve Hollanda‟da geliĢen Ġslam algısı çerçevesinde oluĢturulan önyargı ve

tedirginliğin aĢılması konusunda çözümler aramaktır. Bu konferansların

oluĢturulması 2010 yılında gerçekleĢtirilen konferans raporunda (EIIS, 2010) da

belirtildiği Ģekliyle, genelde Müslümanların özelde de SCIN‟in dini temelde

gerçekleĢtirdiği çalıĢmalarının aslında “tedirginlik duyulacak bir durum” olmadığını

kültürel ve dini kimliğin muhafazasına yönelik etkinlikler olduğunu anlatma çabası

olarak değerlendirilmektedir. Düzenlenen konferanslar aslında, Enstitüsünün kuruluĢ

amaçları içinde anılan Hollanda kamuoyuna Ġslam dinini doğru bir Ģekilde tanıtmak

ve Avrupa Müslümanlarının olumsuz imajını değiĢtirmenin ve Ġslam‟ın Avrupa‟da

olumlu imajını oluĢturma veya yenilemenin ( EIIS, 2012c) faaliyete dönüĢmüĢ bir

biçimidir. Son yıllarda KuruluĢun ağırlıklı bir faaliyeti olarak konferanslarda

tartıĢılan konular, “Hollanda‟da, entegrasyon sürecinde din ve kültürün rolü,

Müslüman kadınların toplumsal katılımı, Müslüman gençlerin kimlik geliĢimi,

iĢgücü piyasasında ayrımcılık, Ġslam'ın Hollanda‟da kurumsallaĢması, Batı

Avrupa‟da imamlar; iĢlevleri, rolleri” (SICN, 2012c) Ģeklindedir. 2006 yılından

buyana her yıl tekrarlanan bu konferanslardan bir örnek vermek gerekirse 2010

187

yılında Multifestijn16

kapsamında organize edilen “Dini Lider Başarısızlıklarından

Kaynaklı İslam’a Karşı Duyulan Huzursuzluklar” baĢlıklı konferans, ulusal ve yerel

yöneticiler, politika yapıcılar, meclis üyeleri, dini temsilciler ve Sivil Toplum

KuruluĢları, akademisyenler, öğrencileri ve genelde tüm Hollanda halkına yönelik bir

tür Hollanda‟daki Müslümanların değerlerine iliĢkin bilgilendirme faaliyeti olarak

gerçekleĢtirilmiĢtir. Konferans kapsamında Toplumda Ġslam korkusu ve tedirginlik,

Müslümanların bu korku ve tedirginliğe karĢı verebileceği tepkiler, barıĢçıl bir

biçimde yaĢamanın imkânları, Hollanda‟da Ġslami eğitim ve dini liderlik konusunda

geliĢtirilebilecek yöntemler ve fırsatlar tartıĢılmıĢtır (EIIS, 2010).


SICN erkek öğrencilerin birebir aynı eğitim programını kadınlara ve genç kızlara

yönelik olarak uygulamaktadır. Bölgesel ve yerel cami ve mescitlerde kadınlara

tahsis edilmiĢ mescit, salon, sohbet ve oturma odaları ile derslikler yer almaktadır.

Yalnızca kadınlara yönelik olarak konferans ve seminerler organize edilmektedir.

Kadınların dini ihtiyaçlarına cevap vermek üzere eğitimden geçen genç kızlar kadın

kollarının düzenlediği vaiz ve sohbet programları ile seminerlerde görev

almaktadırlar. Özellikle 2000‟li yıllarında kuruluĢun kadın kolları kimlik, imaj ve

teĢkilatın çalıĢmalarını mahalli düzeyde gerçekleĢtirdikleri cami sohbet ve

seminerleri ile cami derneği bölgesindeki kadınlara anlatmaktadırlar (van Bommel,

2007).

16 Çok kültürlülük fuarı olarak Multifestijn SCIN tarafından 2007 yılından buyana her yıl düzenli olarak

gerçekleştirilmektedir. Fuarda çeşitli ülkelerin kültürel değerlerinin Hollanda ve Avrupa toplumuna

tanıtımı hedeflenmektedir. Ekim 2012’de 6.sı düzenlenen fuarda 21 ülke katılım göstermiştir.

Multifestijn 2012 Yönetim Kurulu Başkanı Arif Yakışır, fuarın amacını “Bu fuarın amacı farklı

kültürlerdeki insanları bir araya getirip birbirleriyle tanışmalarını, kaynaşmalarını sağlamaktır. Fuarda

Türk kültürünü, gelenek ve göreneklerini en iyi şekilde tanıtarak, nasıl misafirperver olduğumuzu

göstermek istiyoruz” (focushaber, 2012) şeklinde ifade etmiştir

188


SICN ve SICN‟e bağlı tüm kuruluĢlar geçmiĢten beri gençlere yönelik faaliyetlere ve

giriĢimlere özel ilgi göstermiĢlerdir. Bu çerçevede okul dersleri takviyeleri,

bilgisayar, dil kursları ve çeĢitli gezi ve kültürel aktivitelerle birlikte vakfın temel

faaliyeti olarak dini eğitim konusunda gençleri özel bir eğitimden geçirmektedirler.

Gençlere yönelik gerçekleĢtirilen tüm faaliyetler ev sahibi ülke ile toplumsal ve

kurumsal düzlemdeki iletiĢimde kimliğin korunması temeline oturtulmuĢtur. Bu

bağlamda SICN‟in genlerin eğitimi ve kimliği konusundaki faaliyetlerin arka

planında yatan düĢünce Ģudur; gençler öyle bir kimlik geliĢtirmelidirler ki hem

bulundukları Hollanda toplumunda hem de kendi cemaat ve aile çevrelerinde

kimliklerini koruyarak uyumlu bir yaĢam pratiği ortaya koyabilsinler (Oordt, 2007).

Gençlere yönelik eğitim ve kültürel faaliyetlerin nerdeyse tamamı eğitim amaçlı

olarak satın alınmıĢ veya inĢa edilmiĢ pansiyon/yurt Ģeklindeki binalarda

yapılmaktadır.

Bu yurtlara devam eden öğrenciler normal okullarına devam ederken kaldıkları

yurtlarda din derslerine de devam etmektedirler. Yüksek din öğretimi için SICN,

Inholland Üniversitesi ile protokol yaparak bu üniversiteye bağlı dört yıllık bir Ġslam

Ġlahiyat Yüksekokuluna öğrencilerini göndermekte, teoriyi bu fakültede alan gençler

pratiği SICN‟e bağlı kurulumlarda yapmaktadırlar. Bu yurtlardan lise öğrenimini

bitirenleri Inholland Üniversitesi Ġslam Ġlahiyatı bölümüne gönderen SICN böylece

kendi yetiĢmiĢ elamanına yüksek tahsil de yaptırarak Hollanda„nın Ģartlarını, dilini,

kültürünü bilen, bunun yanında Türk ve Ġslam kültürünü ve dilini de öğrenen genç

din görevlileri yetiĢtirerek Hollanda‟daki gençlere yönelik hizmetleri devam

ettirmeyi amaçlamaktadır (Genç, 2011).

Pansiyonlarda gençlerin ev ödevlerine yardımcı olmak amacıyla etüt sınıfları

oluĢturulmuĢtur. Etüt dersleri cemaatin eğitim programını tamamlamıĢ ve

yüksekokul veya üniversitede okuyan öğrencileri tarafından verilmektedir (Wills vd.

2010). Yurtlarda çocuk ve gençlerin birlikte olmaları sosyal bir fonksiyon icra

etmekte ve cemaatsel anlamda “biz” duygusunun görece daha keskin bir biçimde

189

geliĢmesini sağlamakla birlikte SICN‟in temel eğitim metotlarından biri olan

disiplinlilik durumunun geliĢtirilmesi amaçlanmaktadır. Çünkü SICN baĢkanı

DemirtaĢ diasporada yetiĢen yeni kuĢakların kimliklerinin oluĢumunun kısa dönemde

gerçekleĢmesinin mümkün olmadığını ve uzun zamana yayılan bir süreç olduğunu

ifade etmektedir (DemirtaĢ, 2007).

SICN, 2000‟li yılların baĢından itibaren kendisine bağlı cami dernekleri ve

merkezlerini de içeren bir yenilenme sürecine girdiğini belirtmektedir (Akkaya 2007;

Oordt, 2007). Bu değiĢim sürecinin ana motivasyonu, kuruluĢun bir yandan sivil

toplum örgütü olarak profesyonelleĢme arzusu ve hedefi, diğer yandan eğitim

temeline dayalı kimliğin din ekseninde korunması konusundaki faaliyet ağını daha

etkili organize etme ve organize olma durumunda Hollanda toplumu ve devleti

tarafından kabul görme yollarını araması oluĢturmaktadır. Bu çerçevede “Cami

Yönetimi Eğitim Kursları” düzenlenmekte ve bu kurslara SICN‟e bağlı tüm Sivil

Toplum KuruluĢlarının katılımı istenmektedir. Cami derneklerindeki sorumlu ve

yöneticilerin eğitim, yönetim ve kimliğin temsili konusundaki becerilerinin

artırılması amacıyla düzenlenen bu kurslarda; vizyon planlanama, medya ile iliĢkiler,

yerel proje ve faaliyet geliĢtirme, liderlik ve proje yönetimi, iletiĢim teknikleri;

hitabet, sunum teknikleri, münazara teknikleri, zaman yönetimi, gönüllü yönetimi

gibi konuları kapsamaktadır. Kadınlara yönelik gerçekleĢtirilen özel yönetim

kurslarında ise kadınların yerel ve ulusal düzlemde kuruluĢ faaliyetlerine daha etkin

bir biçimde nasıl dâhil edileceğinin yolları gösterilmektedir (SICN, 2012d). Cami

yönetiminde verimliliği artırmak, gençlere, çocuklara ve kadınlara yönelik dini

eğitim faaliyetlerinin “modern iletiĢim teknikleri ve yönetim stratejisi” ile etkinliğini

artırmayı amaçlayan bu kurslar ile aslında kuruluĢ kendi kimliğini de yeniden

yapılandırma sürecinde olduğunu göstermektedir.


SICN, Hollanda‟da okulların tatile girmesiyle birlikte 4 haftalık yaz kursu

programlarını düzenli olarak gerçekleĢtirmektedir. Erkek ve kız çocukları için ayrı

ayrı organize edilen kursları 7 yaĢ ve üzeri çocuklara yönelik olarak planlanmaktadır.

190

Yaz kurslarında Kuran-ı Kerime baĢlangıç, Ġlmihal bilgileri, Kuran-Kerim ve tecvit,

namaz sureleri ve dualar, Ġslam tarihi ve siyer konularında eğitimler verilmektedir. 7-

10 yaĢ arasındakilere elif cüzü okutulmaktadır. Diğer gruplara ise Kuran-ı Kerim,

siyer ve tecvit dersleri verilmektedir (SICN, 2012a).

Yaz kurslarının haricinde camilerde sürekli kurslar düzenlenmektedir. SICN‟e ait

camilerde öğrencilerin gündüz devam ettikleri kurslara nehari17

ismi verilmektedir.

Nehari Kursları Cuma hariç her gün verilen kurslardır. Kurslar hafta sonu ve hafta içi

olmak üzere iki grupta kız ve erkek öğrencilere ayrı ayrı verilir. Hafta sonu 7-14 yaĢ

arasındaki çocuklara 10: 30 ile 15: 00 saatleri arasında dersler verilir. Yine hafta

sonları 14-17 yaĢ arasındaki çocuklara 15: 30-17: 00 arası dersler verilmektedir.

Hafta içi Pazartesi, Salı, ÇarĢamba ve PerĢembe günleri 8-10 yaĢ arasındaki kız ve

erkek öğrencilere 16: 00-18: 00 arası hem din dersi hem de okul derslerine yardımcı

kurslar verilmektedir. SICN camilerindeki okutulan müfredat programı Ģu beĢ

bölümden oluĢmaktadır Kuran-ı Kerim, itikat, ibadet. SICN‟e ait camilerde bu

kursları veren eğitmenlerin büyük çoğunluğu tekâmül adı verilen dini eğitiminden

geçmiĢ kiĢilerden oluĢmaktadır. (Genç, 2011).

5.4.4.5 Yayın Faaliyetleri ve Kimlik

SICN‟in ev sahibi ülkeye karĢı tavrı diğer Sivil toplum KuruluĢlarından farklı olarak

dıĢlayıcı bir cemaatselliğe dayanmaktadır. Ev sahibi toplumu algılama biçimi

cemaatin diasporada kimliği inĢa etme araçları ve tutumunu belirlemektedir. Diğer

yandan cemaatin geleneksel sufi değerler sistemine oldukça sıkı bir Ģekilde bağlı

olması diasporada kolektif kimliğin ele alınıĢ biçimi ve oluĢturulmasında önemli rol

oynamaktadır (DemirtaĢ, 2007). Dini yorumun geliĢtirilebileceği ve çeĢitliliğine karĢı

kapalılık, ev sahibi ülkenin kültürel değerleri ile karĢılaĢma durumu ile birleĢince

17 Nehari, gündüz, güne ait, gündüzlü, yatılı olmayan okul anlamlarına gelmektedir. SICN’in temel

faaliyetleri yatılı kurslar olarak yapılandırıldığı için yatılı olmayan kurslar için bu şekilde bir ayrım

yapılmıştır.

191

“biz” algısı ve bu algının cemaatin faaliyetlerinde belirleyiciliği artmaktadır. Bunun

en belirgin Ģekli Cemaatin diğer dini yapılanmalardan ayrıldığı temel noktalardan

biri olarak namaz vakitleri meselesinde görülmektedir. Cemaat vakti girmediği

iddiası ile uzun yaz günlerinde Avrupa‟nın pek çok yerinde yatsı ve imsak vakitlerini

takvime almamakta ve yatsı ve teravih namazlarının kılınmaması gerektiğini ayrıca

uzun yaz günlerinde bu bölgede oruçların tehir edilebileceğini belirtilmektedir

(PerĢembe, 2005). Bu çerçevede SICN‟in temel faaliyetlerinden biri de cemaatin

oldukça keskin bir tavrı olarak ortaya çıkan vakit temelinde yapılandırılmıĢ takvim

basımı ve dağıtımıdır. Bu konuya verilen önemden dolayı “Ġslam takvimi” vakfın

faaliyetleri adı altında geçmekte ve takvimin tanıtım ve satıĢı için müstakil bir

internet sitesi18

yaptırılmıĢtır. Genelde Avrupa‟da, özelde ise Hollanda‟da anavatana

ait kültürel kodlarının cemaatsel bir biçimde kristalleĢmesinin en belirgin örneği

olarak ortaya çıkan bu durum “çift katmanlı” bir kimlik bilincinin yapılandırılması ve

yaygınlaĢtırılması örneğini oluĢturmaktadır. Anavatan/kök değerler sisteminin

kimliği oluĢturucu ve tanımlayıcı bir unsuru olarak dinin temel pratiklerinden namaz

ve oruç gibi iki ibadetin uygulanmasına iliĢkin olarak “vakit” diasporadaki diğer

Müslüman Türk gruplarının tümünden farklı bir Ģekilde sorunsallaĢtırılarak diğer

Müslüman Türk gruplarından ayrıĢan ve daha belirgin bir Ģekilde sınırları

keskinleĢen bir “biz” bilincinin inĢasını yaratmaktadır.

18 http://www.islamkalender.nl/

http://www.islamkalender.nl/

192

BÖLÜM 6

SONUÇ ve ÖNERĠLER

Bu çalıĢmada Türklerin yaĢadıkları Batı Avrupa ülkelerinden Almanya, Fransa ve

Hollanda‟da siyasi ve toplumsal sisteme dâhil olma sürecinde kimliklerini inĢa etme,

koruma ve sürdürme biçimleri Sivil toplum kuruluĢları örneği üzerinden

incelenmiĢtir. Batı Avrupa ülkelerinden Almanya, Fransa ve Hollanda‟da yaĢayan

Türklerin kurduğu Sivil Toplum KuruluĢlarının kimliğin kurucu öğeleri ve

tezahürleri olarak dil ve din konusunda geliĢtirdikleri stratejiler temelinde

yürüttükleri faaliyetler ve bu faaliyetlerin diasporada kimlik oluĢturma sürecine

etkileri tartıĢılmıĢtır.

Türklerin Batı Avrupa‟da yoğun olarak bulunması, 1961 iĢgücü göçü ile baĢlayan

süreçle yaklaĢık yarım yüzyıllık bir süre içerisinde oluĢmuĢtur. Göçlerin kitlesel

anlamda gerçekleĢmesi Türkiye ile Batı Avrupa ülkeleri arasındaki iĢgücü

anlaĢmaları yoluyla, bir kısmı aile birleĢimi, kalanları da ilticalar ve illegal yollarla

olmuĢtur. Batı Avrupa‟ya 1961 yılında ilk olarak Almanya‟ya, daha sonra neredeyse

tüm Batı Avrupa‟ya doğru baĢlayan Türk iĢçi göçü akımı 1980‟li yıllardan itibaren

geçici iĢgücü ya da misafir iĢçilikten kalıcı ve yerleĢik bir biçime dönüĢmüĢtür.

Batı Avrupa‟da kalıcı olma fikri beraberinde bir takım kültürel, toplumsal ve siyasi

gereklilikler ve sorunların ortaya çıkmasına eĢlik etmiĢtir. Bu sorunların baĢında

öznenin keyfiyeti ve kim olduğu ile iliĢkili bir durum olarak kimlik problemi

gelmektedir. Kimliğin gündelik yaĢam pratikleri içinde toplumsal, siyasal ve

kültürel değerler üzerinden sürekli olarak kurgulanması, inĢa edilmesi ve

sürdürülmesi özelliğinin Batı Avrupa‟da Türklerin kendilerine ait olmayan

“öteki”nin değerleri ile kesintisiz bir maruz kalma/muhatap olma durumuyla

çakıĢıklığı tüm boyutlarıyla “kimlik” konusunda endiĢe ve tedirginliğe yol açmıĢtır.

Bu endiĢe ve tedirginlik, göç öncesinde sahip oldukları kimliklerinden

“yabancılaĢma” ve “öteki” kültürle karĢılaĢmanın yarattığı kimliğin netliğini

zedeleyeme yönelik “karıĢıklığa karĢı” bir karĢı kimlik stratejisi olarak “anavatan”

193

veya “kök” değerler ve referanslara sahip çıkma motivasyonunu tetiklemiĢtir.

Türklerin diasporada, “öteki” ile karĢılaĢmanın yarattığı patolojik kimlik durumunun

çözümüne katkı sağlaması amacıyla kimliklerinin kurucu bir öğesi olarak kültürel ve

dini değerler, pratikler, referanslar ve sosyal birlikteliklerle kimliklerini “ötekinin”

karĢısında koruma stratejileri geliĢtirmeye çalıĢtıkları tespit edilmiĢtir.

Kimliğin diasporada patolojik bir durum olarak ele alınması anavatandaki kimlik

durumundan daha fazla müdahale ile oluĢumu ve çok katmanlılığıyla iliĢkilidir. Daha

fazla müdahale ve çok katmanlılık, genelde tüm göçmenlere özelde ise Türklere

yönelik Almanya, Fransa ve Hollanda‟nın politikası, ev sahibi ülkenin kültürel

değerlerindeki farklılık ve Türklerin bu farklılıkla baĢ etme sürecinde baĢvurdukları

referansları kapsamaktadır. Türkler için coğrafi ve simgesel anlamda anavatan

değerlerinden uzakta olmak “aidiyet” sorununa eĢlik eden unutuĢun tehlikesiyle var

olmak anlamına gelmektedir. Bu tehlikeyi 1970‟lerde baĢlayan aile birleĢimleri

sonucu kadın ve çocukların Batı Avrupa‟ya geliĢi ve bu geliĢle birlikte kesinleĢen

kalıcılık düĢüncesi ile birlikte fark eden Türkler, kimliğin kurucu öğesi olarak dini

ve kültürel değerler temelinde kimliklerini devam ettirmek ve sürdürmek için

teĢkilatlanmaya baĢlamıĢlardır.

Bireysel düzeyde kimliklerini devam ettirme ve kimliğe iliĢkin karĢılaĢtıkları

sorunları çözme kabiliyetlerinin imkânsızlığını keĢfeden Türkler, topluluk düzeyinde

örgütlenmeye baĢlamıĢlardır. Geleneklerin ve değerlere iliĢkin söylem ve pratiklerin

devam ettirilmesinin imkânı ve zemini ancak kolektif belleğe dayalı bir “biz”

duygusunun yarattığı sembolik ve mekânsal alanın yaratılması ile mümkün

olmaktadır. Bu imkânın farkına varmak, Türklerin vakıf, dernek, spor kulüpleri gibi

Sivil toplum kuruluĢları etrafında örgütlenmelerini ortaya çıkarmıĢtır. Bu

örgütlenmeler Türklerin Batı Avrupa‟ya gelirken yanlarında getirdikleri ve içinde

anavatan değerlerini taĢıdıkları kültürel bagajlarının sergilendiği, deneyimlendiği ve

korunduğu “alan” olmuĢtur. Bu çerçevede Batı Avrupa‟da Türklerin anavatandan

getirdikleri değerlerin gereklilikleri temelinde kimliklerini sürdürmek amacıyla ilk

Sivil Toplum Örgütlenme giriĢimlerinin temelinde dini yükümlülüklerin ve

ihtiyaçların yerine getirilmesine yönelik satın aldıkları veya kiraladıkları küçük

194

mekânlarda bir araya gelme deneyimleri yer almaktadır. Bu mekânlar genellikle terk

edilmiĢ okul, spor salonu, fabrika ya da fabrika veya iĢyerinin kullanılmayan

bölümleri olmuĢtur. Birinci kuĢağın temel dini ihtiyaçlarını karĢılamakta yeterli olan

bu mekânlar zamanla Türklerin gereksinimlerini karĢılamakta yetersiz kalmıĢ

beklentilerin artması, çeĢitlenmesi ve farklılaĢması ile birlikte daha kurumsal ve

organize bir örgütlenme biçimine yönelmeyi zorunlu hale getirmiĢtir. Bu noktada bu

mekânların mescit ve camiye dönüĢtürülmesi ile dernekleĢme iĢlemleri aynı anda

gerçekleĢmiĢtir. Her cami bünyesinde bir sivil yapılanma ile birlikte var olmuĢ ve

varlığını Cami Derneği ile sürdürmektedir. Camiler Batı Avrupa‟da ibadetleri yerine

getirmenin yanı sıra dini ve kültürel değerleri yaĢama, kimliği koruma, çocukların

dini eğitimini sağlama ihtiyaçlarının karĢılanması gibi çoklu bir fonksiyonun pratik

yolu olarak oluĢturulmuĢ ve bu çerçevede alanı geniĢleyerek iĢlevlerini

sürdürmüĢlerdir. Bu anlamda diasporada kimliğin çok katmanlılığına, eğitsel,

kültürel, ekonomik, siyasi katılım fonksiyonları ile karĢılık vermeye çalıĢmaktadırlar.

Bir kurum olarak cami ve cami dernekleri dini alanda hizmet vermekten çok daha

fazlasını yapmaktadırlar. Anavatan ve ev sahibi ülkenin ve bu ülkelerin uyguladığı

politikaların göçmenlerin kendileriyle ulus aĢırı düzlemde buluĢtuğu dini pratikler

baĢta olmak üzere bir o kadar da yoğunluklu olarak anavatan değerleri ve

referanslarının hemen hemen tümünün kimliksel bağlamda “öteki”ne karĢı duruĢu

temsil eden kolektif bir “biz” bilinci içinde deneyimlendiği “diasporik alanları”

simgelemektedirler.

Batı Avrupa‟da Türk göçmenlerin misafir iĢçilikten kalıcılığa uzanan süreçte

yaĢadığı kimlik arayıĢlarının, kültürel ve dini hassasiyetler açısından ifade ettiği

önem, bu alanda oluĢturulan Sivil Toplum KuruluĢlarının diğer alanlardaki

oluĢumlarına göre pek çok farklılıkları beraberinde getirmiĢtir. Bu farklılıklar daha

kapsamlı faaliyet alanı, hedef kitlenin dikkat çekici oranda büyüklüğü, kurumsal,

teknik ve finansal açıdan daha kolay hareket edilebilirliğe olanak sağlayan

teĢkilatlanma modelinde görülmektedir. Dini alanda faaliyet gösteren Sivil Toplum

KuruluĢlarının faaliyet çeĢitliliği bir yandan kaçınılmaz olarak profesyonelleĢme

konusunda eksiklikleri beraberinde getirmiĢ, fakat diğer yandan da neredeyse Türk

195

diasporasının dini ve kültürel alanlardaki tüm ihtiyaçlarına kimlik stratejisi temelinde

cevap vermeyi arzulayan bir yapıyı ortaya koymuĢtur. Bu çerçevede Sivil toplum

kuruluĢları kimlik referansına oturtulmuĢ bir söylemler bütününden beslenen ve “ev

sahibi ülkenin” kuĢatıcı değerlerine karĢı “biz”i tüm dini, kültürel ve sosyal

etkinlikler setiyle kuĢatan kolektif bir bilinç durumunun gerçek ve sembolik

“alan”ına tekabül etmektedir.

Türklerin Almanya, Fransa ve Hollanda‟ya göç etmeden önce kaçınılmaz olarak

anavatandaki siyasi parti, dernek veya cemaatlerle sempatizanlıktan aktif çalıĢmaya

kadar derecesi farklı olmakla birlikte çeĢitli iliĢkileri göç bagajında yerini alınmıĢtır.

Göçle birlikte “anavatan” değerleri içerisinde değerlendirilebilecek siyasi parti,

cemaat ve dernek tercihleri diasporaya taĢınmıĢtır. Bu taĢınma durumunun sonucu

Batı Avrupa‟da Türklerin örgütlenme ve bu örgütleri kimlik temelinde söylem ve

pratik alanına dökme biçimi Türkiye‟deki tercihlerin uzantısı olmuĢtur.

Bu alanların neredeyse tümü, Türkiye‟deki mevcut dini grup, cemaat ve hareketlere

mensup grup, cemaat, topluluklar tarafından tesis edilmiĢ ya da tesis edilen camiler

çeĢitli nedenlerle bu grup, cemaat ve topluluğun oluĢturduğu çatı Sivil Toplum

KuruluĢlarının bünyesine dâhil olmuĢtur. Bu durum, Türkiye‟deki dini, politik ve

ideolojik ayrıĢmayı süreç içinde Batı Avrupa‟ya (Almanya, Fransa ve Hollanda)

aktarmalarına ve söz konusu örgütlenmelerin dini, politik ve ideolojik söylem ve

tutumlarının birbirinden farklı bir biçimde ortaya çıkmasına neden olmuĢtur. Bu

çerçevede Merkez Almanya olmak üzere Fransa, Hollanda, Belçika, Avusturya gibi

Batı Avrupa ülkelerinin tümünde dini örgütlenmelerde Diyanet ĠĢleri Türk Ġslam

Birliği, Ġslam Toplumu Milli GörüĢ ve Ġslam Kültür Merkezleri hedef kitlesi ve

bünyesindeki kuruluĢ sayısı, kendilerine bağlı camiler bakımından ilk üç sırayı

paylaĢmıĢlardır. Ġlk baĢlarda Milli GörüĢ ve Ġslam Kültür Merkezleri

teĢkilatlanmalarını Diyanet ĠĢleri Türk Ġslam Birliklerinden önce tamamlamıĢlarsa da

ve Diyanet ĠĢleri Türk Ġslam Birliğinin Batı Avrupa‟ya oldukça geç giriĢine karĢın

DĠTĠB en büyük çatı kuruluĢ olarak ilk sıraya oturmuĢtur. DĠTĠB çatısı altına girmek

Birliğin ideolojisine katılmak anlamına gelmemekle birlikte pek çok avantajı da

beraberinde getirmektedir. Diyanet ĠĢleri Türk Ġslam Birliğine üye olmak mali

196

anlamda katkılar sunmanın yanı sıra, Türkiye‟nin ilgili ülkedeki resmi temsilcileri ile

iyi iliĢkiler kurmak anlamına da gelmektedir. Bu tür avantajlar DĠTĠB‟lerin Batı

Avrupa‟da geç teĢkilatlanmasının getirebileceği dezavantajı kısmen bertaraf etmiĢtir.

Ġslam toplumu Milli GörüĢ, organizasyonlarının oluĢturduğu söylem, Türkiye‟deki

siyasal yapılanmayla paralel bir yapı arz etmektedir. Avrupa‟daki Milli GörüĢ

organizasyonları, Türkiye‟de kendine özgü maneviyat vurgusu daha yoğun milli ve

manevi değerleri önceleyen bir kimliğin dini-politik söylemini somutlaĢtırmaktadır.

Bu söylem Türkiye Cumhuriyetinin eski baĢbakanlarından Prof. Dr. Necmettin

Erbakan tarafından kurulan Milli Selamet Partisi ile baĢlayan Türkiye‟deki Milli

GörüĢ siyasi çizgisinin Almanya‟daki uzantısı olarak kurulsa da 1980‟li yılların

ortasından itibaren organizasyonun Türkiye oryantasyonunu kademeli olarak terk

etmeye baĢladığı ve 2000‟li yılların baĢında yeniden bir yapılanma sürecine girdiği

sonucuna varılmıĢ olup kuruluĢ bu yapılanma sürecinde Türkiye uzantılı politik

söylemlerden uzaklaĢarak gerçekleĢtirilen faaliyetlerle dikkat çekmiĢtir.

Diyanet ĠĢleri Türk Ġslam Birlikleri Türkiye Cumhuriyeti Diyanet ĠĢleri

BaĢkanlığının oluĢturduğu bir Sivil Toplum KuruluĢu olarak 1980‟li yıllarda

dönemin ihtilalının politik konjonktüründe kurulmuĢtur. DĠTĠB‟ler Türkiye‟deki

1980 sonrası Türk Ġslam sentezinin kavramsallaĢtırılmasının etkisi ile Batı

Avrupa‟daki Türkleri de içine alabilecek bir resmi Ġslam yapısıyla oluĢturulmuĢtur.

Dönemin Ġslam‟a politik yaklaĢım biçiminin ürünü olarak Birlik resmi Ġslam yorumu

temelinde faaliyetler gerçekleĢtirmek amacıyla ve çeĢitli cemaatlerin “farklı” dini

yorumlarından Türk vatandaĢları sakınmak için oluĢturulmuĢsa da 2000‟li yıllarda

DĠTĠB‟lerin diğer cemaat ve gruplarla yakın iliĢkiler geliĢtirdiği ve kimlik

temelindeki söylem ve stratejiler arasında benzeĢimlerin arttığı görülmektedir.

Türkiye‟deki resmi anlamda din hizmetleri politikasını belirleyen ve yürüten Diyanet

ĠĢleri BaĢkanlığıyla organik bir yapılanma olarak karĢımıza çıkan Avrupa‟nın çeĢitli

ülkelerindeki Diyanet ĠĢleri Türk Ġslam Birlikleri dini kimliğin oluĢumu ve

sürdürülmesi anlamında önemli bir misyon icra etmektedir. Ancak, diğer Avrupa

ülkelerindeki örgütlenmelere nispetle insan kaynağı, faaliyet becerisi, planlama ve

stratejik program konularındaki kapasite eksikliği Fransa‟da Türkçe konuĢan

197

topluluğa yönelik din hizmeti noktasında önemli bir boĢluğu ortaya çıkartmaktadır.

Bu boĢluğun büyük bir kısmının diğer cemaat ve grupların oluĢturduğu derneklerce

aĢılmaya çalıĢıldığı görülmektedir.

Kamuoyunda Süleymanlı/Süleymancı olarak bilinen Ġslam Kültür Merkezleri Birliği

ve Hollanda versiyonu olarak Hollanda Ġslam Merkezi Vakfı, DĠTĠB ve Milli

GörüĢten farklı olarak Sufi bir geleneği temsil etmektedir. Milli GörüĢ ve DĠTĠB

benzeri Ġslam‟ın Sünni Hanefi yorumunu takip etse de Milli GörüĢ ve DĠTĠB‟den bu

yorumu takip etme biçiminde farklılar ortaya koymakta ve pek çok konuda

ayrıĢmaktadır. Bu ayrıĢma cemaatin kendi içine kapanması ve Hollanda‟da ilk

kurulan dini organizasyon olmasına rağmen DĠTĠB ve Milli GörüĢ‟ten daha az bir

kitleye hitap etmesiyle sonuçlanmaktadır. Cemaatin aĢırı derecede içine kapalılığı

özellikle çok kültürlülükten asimilasyona doğru kayan göçmen politikasını takip

eden Hollanda‟da merak konusu olmakta ve bu merakla birlikte toplumda rahatsızlık

ve tedirginlikler yaratmaktadır. Son dönemlerde cemaat, bu rahatsızlıkları bertaraf

etmek için daha Ģeffaf bir görünüm ortaya koymaya çalıĢsa da çok istekli ve bu

konuda baĢarıyı arzuladığını söylemek mümkün değildir.

Almanya, Fransa ve Hollanda örneklerimizden Ġslam Toplumu Milli GörüĢ, Diyanet

ĠĢleri Türk Ġslam Birliği ve Hollanda Ġslam Merkezi Vakfı‟nın belirlediği kimlik

stratejisi birbirine yakın ve oldukça benzer referanslar üzerine kurulmuĢtur. DĠTĠB

diasporada Türklerin “mili ve manevi değerleri” ile bu değerlerin “birlikte ve

beraberlik bilinciyle” Türk devletine sadakatle somutlaĢan bir kimlik stratejisini

öncelemektedir. Milli GörüĢ DĠTĠB‟e göre “milli” değerleri söylemlerinde ihmal

eden bir görünüm verse de anavatandan getirilen kültürel dil ve gelenek gibi

değerlere yaptığı vurguyla bu görünümü tersine çevirmektedir. Hollanda Ġslam

Merkezi, DĠTĠB ve Milli GörüĢle dini değerler üzerinden kimliğin sahiplenilmesi

konusunda benzer endiĢeleri paylaĢmaktadır. Hollanda Ġslam Merkezi Vakfının

DĠTĠB ve Milli GörüĢ‟ten ayrıĢtığı temel nokta ise grup bilincinin keskinliği ve bu

keskinliğin yarattığı “öteki” algısının Milli GörüĢ ve DĠTĠB‟e göre görece kendi

dıĢındaki Türk diasporasını da kapsayacak Ģekildeki geniĢliğidir. Üç Sivil Toplum

KuruluĢunun da amaç ve hedeflerini belirleyen temel motivasyon anavatandan

198

getirilen ya da anavatan değerlerine içkin olan dini ve kültürel kimliğin korunması,

sürdürülmesi ve inĢasıdır. Faaliyetlerinin önemli derecedeki oranının kimlik ve

kimliği oluĢturucu, koruyucu ve devam ettirmeye yönelik olması bu gerçekliği

pekiĢtirmekte ve bu örgütlerin amaç ve faaliyet bütünlüğünü oluĢturmaktadır. Üç

kuruluĢun çalıĢma alanları bu çıkarımı pekiĢtirmektedir. Ġslam Toplumu Milli

GörüĢ, DĠTĠB ve Hollanda Ġslam Merkezi Vakfının çalıĢma alanlarının ortak olması

kimlik stratejilerinin benzerliklerinin somutlaĢması biçimindedir. DĠTĠB‟in

diasporada geç örgütlenmesi ve kendinden önceki kuruluĢların gerçekleĢtirdiği

faaliyetleri programına dâhil etmesi Ġslam toplumu Milli GörüĢ ve diğer cemaatlerin

etkinliklerini taklit ettiği izlenimi vermektedir. Bu çerçevede Batı Avrupa‟daki

ülkelerin tümünde en büyük Türk organizasyonu olarak DĠTĠB‟in kendini

yenilemesinin gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Ayrıca Milli GörüĢ ve Hollanda Ġslam

Merkezi vakfının 2012 yılı itibariyle DĠTĠB‟e göre daha görece profesyonel bir

Ģekilde teĢkilatlandığı ve faaliyetlerini devam ettirdiği sonucuna ulaĢılmıĢtır.

Eğitim, irĢat, cami hizmetleri gibi çalıĢma alanlarının her üç kuruluĢ içinde ortak

olduğu görülmektedir. Kimlik temelinde gerçekleĢtirilen faaliyetlerde üç

örneğimizde de eğitim baĢat bir araç olarak ortaya çıkmaktadır. Kimliğin korunması

ve inĢası çerçevesinde eğitim faaliyetlerinin üç kuruluĢun da temel uğraĢısı olması,

kimliğin kurgulanabilir yapısının bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Uygulanan

eğitim programları kısa, orta ve uzun dönem Ģeklinde gerçekleĢmektedir. DĠTĠB

eğitimlerini Türkiye Cumhuriyeti Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı tarafından oluĢturulan

müfredat ve uygulama metodu çerçevesinde ve yine Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığının

Türkiye‟den gönderdiği ve maaĢlarını ödediği din görevlileri tarafından

gerçekleĢtirirken, Milli GörüĢ ve Hollanda Ġslam Merkezi Vakfı maaĢlarını üye

aidatları ve yardımlarla karĢıladıkları eğitimci ve din görevlileri eliyle kendi

oluĢturdukları müfredat çerçevesinde yürütmektedir. Her üç kuruluĢun

gerçekleĢtirdiği Eğitim Programları yaz kursları, hafta sonu ya da akĢam kursları gibi

örgün eğitimden arta kalan vakitlerde ve temelde çocuk, genç ve kadınlara yönelik

olarak yapılmaktadır. Kursların temel fonksiyonu anavatan/kök kimliğe iliĢkin dini

ve kültürel değerlerin hatırlanma veya öğrenme pratiğinin sağlamasıdır. Düzenlenen

199

eğitim programları dini değerleri içeren derslerle birlikte çocukların, gençlerin ve

kadınların ilgi alanına girebilecek kültürel ve sosyal etkinliklerle

zenginleĢtirilmektedir. KuruluĢların uzun soluklu, kendi bünyelerinde istihdam

etmek üzere planlanmıĢ eğitim programları okullar Ģekline dönüĢmüĢtür. Bu

çerçevede Milli GörüĢ‟ün Bergkamen Kız Koleji, DĠTĠB‟in Strazburg Ġlahiyat

Fakültesi ve Hollanda Ġslam Merkezi Vakfının Avrupa Ġlim Enstitüsü ve inholland

yüksekokulu ile çalıĢmaları diasporada gelecek kuĢakların kimliklerinin sürdürülmesi

endiĢesine cevap arama biçimleridir. Hollanda Ġslam Merkezi Vakfının DĠTĠB ve

Milli GörüĢten farklı bir biçimde gerçekleĢtirdiği eğitim programları temelde Kuran-ı

Kerim öğrenme, ezberleme ile birlikte Arapça eğitimine dayanmaktadır. Milli GörüĢ,

DĠTĠB ve Hollanda Ġslam Merkezi ile karĢılaĢtırıldığında eğitim programının

çeĢitliliği ile dikkat çekmektedir.

Dini kimliğin inĢasında üç çatı Sivil Toplum KuruluĢuna iliĢkin hiyerarĢik bir baĢarı

kriterini tespit etmek bu çalıĢmanın sınırlarını aĢmaktadır. Fakat kimliğin inĢasında

üç kuruluĢun farklı özellikler temelinde farklı özelliklere sahip olduğu tespit

edilmiĢtir. Bu çerçevede, Milli GörüĢün dini kimliğin oluĢturulmasına iliĢkin

faaliyetlerde DĠTĠB ve Hollanda Ġslam Merkezi Vakfına göre faaliyet çeĢitliliği göz

önüne alınırsa daha etkili olduğu görülmektedir. Hollanda Ġslam Merkezi Vakfının

faaliyetlerindeki süreklilik ve disiplinden dolayı Milli GörüĢ ve DĠTĠB‟e göre daha

sınırları çizilmiĢ bir kimlik inĢa etmekte olduğu gözlemlenmiĢtir. DĠTĠB‟in hedef

kitlesinin Milli GörüĢ ve Hollanda Ġslam Merkezi Vakfına göre daha geniĢ

olmasından dolayı, daha geniĢ bir kitleye kimliği taĢıyıcı potansiyeli olduğu

görülmüĢtür.

Düzenli olarak gerçekleĢtirilen dini ve kültürel kursların yanı sıra seminerler,

konferanslar, eğitim kampları her üç kuruluĢun da rağbet ettiği kimlik temelli

faaliyetler olarak uygulanmaktadır. Bu programlar daha çok gençlerin ve kadınların

kısa süreli olarak kuruluĢ ve anavatanı/kök değerleri hatırlama ve kimliklerini

sorunsallaĢtırma alanları olarak yorumlanabilir.

200

Ġncelediğimiz Batı Avrupa‟da kurulan çatı Sivil toplum kuruluĢları1970‟lerden

itibaren hem kimlikleri, hem de kimlik stratejilerine eĢlik eden faaliyetler, öncelikler,

iletiĢim ve anavatanla ve ev sahibi ülke ile iliĢkiler bağlamında süreklilik ve önemli

dönüĢüm ve değiĢimleri temsil etmektedir. Bu süreklilik ve dönüĢüm durumu

nihayete ermeyen bir süreç olarak devam etmektedir. Tamamlanmanın imkân

dâhilinde olmadığı bu dönüĢüm ve değiĢim kimliğin temel özelliği olan sürekli inĢa

ve kurgulanma özelliğinden kaynaklanmaktadır.

Örnek Sivil Toplum KuruluĢlarının ilk yapılanmalarından bu yana süreklilik arz eden

durumu, kimliğin kurucu değerleri olarak din ve köken kültürüyle olan kimlik

iliĢkisinin koparılamaz olduğu düĢüncesidir. Bu düĢünce Sivil Toplum

KuruluĢlarının strateji ve faaliyetlerinin kalkıĢ noktasını vazgeçilmez argümanını ve

anlatısını oluĢturmaktadır. Bu anlatı dini Sivil Toplum KuruluĢlarının ortaya çıkma

gerekçelerini oluĢturduğu günden bu yana değiĢmezlik göstermiĢtir. DeğiĢimin

baĢladığı yer ise özellikle aile birleĢmeleri ile Batı Avrupa‟ya göç eden Türk kadın

ve çocuklara hitap etme kaygısı olmuĢtur. Aile birleĢimi ile birlikte diasporaya gelen

kadın, çocuk, gençler ve diasporada doğup yetiĢen yeni nesiller yeni kimlik

stratejileri ve faaliyetleri zorunlu kılmıĢtır. Yeni kuĢağın ihtiyaçları ve kimlikleri

devam ettirmedeki kilit rolü Sivil Toplum KuruluĢlarını yeni kuĢağa doğru bir odak

kaymasına zorlamıĢtır. BaĢlangıçta camiler etrafındaki örgütlenmiĢ cami

derneklerinin hedef kitlesi birinci kuĢak iken zamanla onların yerini ikinci ve üçüncü

kuĢak almıĢtır. Birinci kuĢak ile ikinci ve üçüncü kuĢak arasında eğitim düzeyi,

kültür, sosyo ekonomik düzey, dini bilgi düzeyi ve anavatan değerlerine iliĢkin ilgi

gibi eğilimlerde belirgin derecede farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıklar dini

Sivil Toplum KuruluĢlarına olan bakıĢı, beklenti ve ilgileri belirleyecek düzeyde bir

görüntü oluĢturmaktadır. Kuran ve dini bilgiler kurslarına katılanlar önceleri

Türkiye‟de doğup yetiĢen gençler ve yetiĢkinler iken, onların yerini diasporada

doğup ev sahibi ülkenin kültürüne birinci kuĢağa göre daha çok maruz kalan ve bu

kültürün yapılarından geçen çocuk, genç ve yetiĢkinler almıĢtır. Ġlk yıllarda Sivil

Toplum KuruluĢlarının hedef kitlesi önemli ölçüde yetiĢkin erkekler ve ardından

çocuklar iken, günümüzde bu hedef kitleye kadınlar, ev sahibi ülkede yetiĢmiĢ genç

201

kızlar, genç erkekler ve çocukların eklenmesi, yeni kuĢağın daha belirgin Ģekilde

hissedilen anavatan değerlerinden daha çok ev sahibi ülke değerlerinin kimlik

oluĢumunda somutlaĢan tezahürleri, Sivil Toplum KuruluĢlarının kimlik stratejileri

ekseninde daha kapsamlı faaliyet planlaması, hizmet sunumu konusunda da her biri

baĢlı baĢına profesyonellik ve teknik uzmanlık alanlarını zorunlu kılmıĢtır. Bu

çerçevede ilk kuĢağın kurduğu STK‟ların “kimliğin korunması” Ģeklinde ifade ettiği

“kimlik kaygısı”, “kimliğin oluĢumu/inĢasına” doğru kaymaya baĢlamıĢtır.

Dini ve kültürel ihtiyaçların giderilmesi ve mekânsal anlamda gettolaĢarak “kimliğin

korunması” Ģeklinde gerçekleĢen ilk oluĢumlar ve yerel örgütlenmeler bölgesel ve

ulusal düzlemde bazen de ulusaĢırı alanlar düzleminde faaliyet gösteren Sivil

Toplum KuruluĢlarına dönüĢerek, Türk diasporasının çıkarlarının temsilini ve

“korunan/inĢa edilen kimliğin” ev sahibi ülke tarafından tanınırlığının ve bu kimliğin

pratiğe döküldüğü “diasporik alanının” alabildiğince geniĢliğini ev sahibi ülke içinde

sağlamak amacıyla daha fazla çaba göstermeye talip olmaya baĢlamıĢlardır. Hollanda

Ġslam Merkezi Vakfının devlet desteği ile inholland üniversitesi imam yetiĢtirme

programına dâhil olması bu durumun somut göstergesidir.

Milli GörüĢ, DĠTĠB ve Hollanda Ġslam Merkezi Vakfı dini, kültürel ve sosyal

faaliyetlerinde kimlik krizini aĢmak amacıyla ev sahibi ülkenin amaçladığından daha

çok kendilerinin tanımladığı bir entegrasyon modeline vurgu yapmaya

baĢlamıĢlardır. Bu çerçevede entegrasyon ile kimliğin Sivil Toplum KuruluĢlarının

söylemlerinde sıklıkla yan yana geldiği görülmektedir. Entegrasyonla kimliğin yan

yana geliĢinin farklı nedenleri olmakla birlikte temel nedeni, Batı Avrupa‟da ev

sahibi ülkelerin göçmenlere iliĢkin “değiĢmez” politikası ve yaklaĢımının

“entegrasyon”da ĢeffaflaĢması ve bunu gündelik yaĢam pratiklerinden siyasal alana

kadar her fırsatta deneyimlemiĢ olmanın sonucunda oluĢan psikolojik durumunun

yarattığı inĢa etmeye çalıĢtıkları “anavatan/kök” mahreçli kimliğin “öteki”nin

gözünde entegrasyonun içinden ifade edildiğinde kabul edilebilirliği düĢüncesinin

geliĢiminde yatmaktadır. Ġlk dönemlerde anavatan politikalarına odaklı bir strateji ve

özellikle Süleymancı/Süleymanlı cemaati baĢta olmak üzere dıĢa kapalı bir

yapılanma görünümü sunan Sivil toplum kuruluĢları kimliğe iliĢkin değiĢen ve

202

geliĢen talepleri ve hak arama üzerine kurulu söylemlerinin bir sonucu olarak ev

sahibi devletin politikalarına daha fazla ilgi duymanın yanı sıra, kimliklerinin

tanınırlığını artırmak ve anavatan değerleri üzerine kurulu kimliklerin özellikle 11

Eylül olayları sonrasında tehlikesizliğini ispat etmeye yönelik hissedilen ihtiyaçla ev

sahibi ülke kurumlarıyla iliĢkiler geliĢtirmeyi daha çok önemsemeye baĢlamıĢlardır.

2000‟li yıllarda hızla artan Ġslam karĢıtlığı temelli dini Sivil Toplum KuruluĢlarına

yönelik tereddütlü bakıĢa “biz korktuğunuz gibi değiliz” mesajı verilmeye

çalıĢılmaktadır. Bu mesajın içeriğini entegrasyona artan vurgu, ev sahibi ülke

toplumuna kendini daha çok anlatma çabası, açık cami günleri, çok kültürlülük

programları oluĢturmaktadır.

DĠTĠB, Milli GörüĢ ve Süleymancı cemaatinin dini yorum farkı ve cemaatleĢmelerin

yarattığı ayrıĢmaları aĢma çabasında oldukları tespit edilmiĢtir. Diasporayla

doğrudan iliĢkili bir konu olarak diasporanın mevcut ev sahibi ülke yasaları

çerçevesinde kimliklerini ifade etme ve kültürel ve dini değerleri yaĢantılamaya

olanak sağlama aracı olarak kendilerine verilen hakların yerel ve ulusal bağlamda

uygulamasına yönelik sorunlara karĢı ortak tavır alma ya da doğrudan hak talep etme

Sivil Toplum KuruluĢlarının temel ilgi alanlarına dâhil olmuĢtur. Son yıllarda Türk

Sivil KuruluĢlarının geçmiĢteki sert ayrıĢmalardan sıyrıldıklarını, kökeni oldukça

gerilere giden siyasi ve ideolojik sürtüĢmeleri geride bıraktıklarını söylemek

mümkün olmasa da farklı platformlarda zaman zaman bir araya geldikleri

görülmektedir. Bu geliĢmeler bir sosyal sermaye olarak Türk Sivil KuruluĢların

iĢbirliği eğilimi içinde olduklarına iliĢkin önemli bir ipucu olarak

değerlendirilmelidir.

Batı Avrupa ülkelerine iĢgücü göçünün ardından geçen yarım asırlık süreçte Türk

diasporasının anadil ile iliĢkisinin boyutları farklılaĢmıĢtır. Ġlk baĢlarda ev sahibi

ülkenin dili ile ilgili, problemler söz konusu iken; 2000‟li yıllardan itibaren özellikle

ikinci ve üçüncü kuĢağın Türkçeyle ilgili problemleri olduğu görülmektedir. Bunun

temel nedeni özellikle üçüncü ve dördüncü kuĢağın bulunulan ülkenin dili içerisine

doğması ve bu ülkenin eğitim sistemi içerisinden bu dile anavatanın diline oranla

daha çok muhatap olmasında yatmaktadır. Diasporada Türkler bir taraftan kendi

203

ailesi ve çevresi içerisinde bulunduğu ülkenin dilinden tamamen farklı bir dili

öğrenerek farklı kültürel kodlar ve normları edinerek ayrı bir sosyalleĢme süreci

yaĢarken, diğer taraftan içinde yaĢadığı toplumun okullarında, yerli arkadaĢlık

gruplarında, iĢyerlerinde, yüz yüze, yakından ve uzaktan iliĢki içerisine girdiği sosyal

çevrede ise, o toplumun dilini öğrenerek, inanç, değer ve normlarına göre ayrı bir

sosyalleĢme süreci yaĢamaktadır. Anadile (Türkçeye) olan hâkimiyetin birinci

kuĢaktan üçüncü kuĢağa gelinceye kadarki süreçte kaybolmaya baĢlaması anadilin

diasporada kaybolma tehlikesini doğurmaktadır. Anadilin unutulması, Türkiyeli

göçmenlerin kültürel kimliğinin yaĢatılması ve yeniden üretilmesi için bir tehdit

unsuru olmaktadır. Bu tehdit unsuru olma durumuna etki eden bir diğer faktör

Almanya, Fransa ve Hollanda‟nın Türkçeye karĢı anadil politikasında yatmaktadır.

Almanya, Fransa ve Hollanda‟nın göçmenlerin anadiline karĢı tutumu oldukça

karmaĢık ve belirsizliklerle seyreden bir süreç olarak belirginleĢmektedir. Eyaletler

arası farklılıklar olsa da genel olarak ulusal düzeyde Almanya‟nın göçmenlere

yönelik dıĢlayıcı ve asimilasyona yaklaĢmıĢ entegrasyon politikası, Fransa‟nın

göçmenleri topluma asimile ederek eklemleme çabası nedeniyle anadili göçmenlerin

bir sorunu olarak tanımlaması ve Hollanda‟nın 2004 yılında anadil eğitimini

okullarda yasaklaması kimliğin anadil ekseninde idame ettirilmesinde zorlukların

derecesini artırmıĢtır. Batı Avrupa‟da yeni kuĢaklara anadilin ve Türk kültürünün

aktarılması çabası Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığının “Türkçe ve Türk

Kültürü Dersleri Programları” temelinde Türkiye‟den resmi olarak gönderilen

Türkçe öğretmenleri aracılığıyla Okullarda ders dıĢı olarak, ders içi kültür dersi

olarak ve Sivil Toplum KuruluĢlarında gönüllülük esasına dayalı olarak

gerçekleĢtirilmektedir. Batı Avrupa‟da 1970‟li yıllardan buyana Türkçenin yeni

kuĢaklara aktarılmasının gözle görünür biçimde yoğunlaĢtığı yer Türkçe ve Türk

Kültürü Dersleri olmuĢtur. Avrupa‟da anadil olarak Türkçeyle ilgili yapılacak tüm

araĢtırma ve incelemelerin Türkçe ve Türk Kültürü Derslerini temel almadan

gerçekleĢtirilmesi mümkün değildir. Çünkü Avrupa‟da Türkçenin aktarımı ve

yaĢatılmasında görece eksiklikleri ve baĢarısızlıkları ile birlikte bu dersler oldukça

önemli bir iĢleve sahip olmuĢ ve Türk Sivil Toplum KuruluĢlarının anadil üzerindeki

çalıĢmalarına da temel teĢkil etmiĢtir. Sivil toplum kuruluĢları anadil konusunda

204

çalıĢmalarını daha çok bu dersler üzerinden ya da bu derslere iliĢkin olarak

gerçekleĢtirmiĢler ve halen bu çerçevede faaliyetlerini yürütmektedirler. Sivil toplum

kuruluĢları Türkçe ve Türk Kültürü derslerinin devam etmesi, bu derslere katılım

sağlanması, bu derslere iliĢkin sorunlarda etkin rol alınması gibi faaliyetlerinin yanı

sıra bu dersler için bünyelerinde bulunan mekânları da tahsis ederek bu derslerin

gerçekleĢmesinde çaba göstermekte ve kimliğin din boyutunda olduğu gibi dil

ekseninde de oluĢumuna katkı sağlamaktadırlar. Diasporada Sivil toplum kuruluĢları

yetersiz olmakla birlikte Türkçe derslerinin devam ettirilmesi ve yaĢatılmasında

önemli roller almanın yanı sıra, gerçekleĢtirdikleri çeĢitli faaliyetlerle anadilin genç

kuĢaklar arasına etkili biçimde aktarımını amaçlamaktadırlar. Almanya‟da kurulan

sivil toplum kuruluĢlarının hem geniĢ bir hedef kitleyle muhatap olması, hem de daha

örgütlü olması sonucu anadil konusunda çalıĢmalar yapan bölgesel ve ulusal düzeyde

okul aile birlikleri dernekleri, Türk veli dernekleri çatı kuruluĢlarını 2000‟li yıllarda

oluĢturarak Fransa ve Hollanda‟ya göre mesafe kat etmiĢlerdir. Fransa‟da anadil

konusunda çalıĢma yapan çatı kuruluĢu bulunmamakta olup, cami dernekleri ve okul

aile birlikleri gibi mahalli düzeyde çalıĢmalarla yetinilmektedir. Hollanda‟da ise

Fransa‟ya benzer Ģekilde cami ve veli dernekleri tarafından yerel sivil toplum

kuruluĢlarının çabalarının yanı sıra Ģu anda varlığını sürdüren ama aktif olmayan

Hollanda Eğitim Vakfının çalıĢmaları geçmiĢ bir örnek tecrübe olarak dikkat

çekmektedir. Almanya haricinde anadil konusunda Sivil Toplum çalıĢmaları

profesyonellikten uzak küçük çaplı yerel faaliyetler olarak gerçekleĢtirilmektedir.

Almanya‟daki sivil toplum kuruluĢlarının anadil konusundaki faaliyetlerde Fransa ve

Hollanda‟da yerleĢik Sivil Toplum KuruluĢlarına göre daha etkili oldukları

saptanmıĢtır. Bunun temel nedeni Almanya‟da bulunan Türklerin sayıca fazla olması

nedeniyle anadil sorunun toplumda daha geniĢ bir kitle tarafından yaĢanıyor

olmasının yanı sıra bu ülkede dil konusunda faaliyet gösteren sivil toplum

kuruluĢlarının eğitimcilerin oluĢturduğu yapılanmalar olmasıdır. Fransa ve

Hollanda‟da sivil toplum kuruluĢlarının anadil üzerinden kimliğin korunması

konusunda gerçekleĢtirdikleri çalıĢmalar Almanya‟ya göre daha cılız kalmaktadır.

Bunun temel nedeni bu ülkelerde Hollanda Eğitim Vakfının geçmiĢ çalıĢmalarını

dıĢarıda tutarsak anadil konusunda çalıĢmaların mahalli dernekler ve cami dernekleri

205

bünyesinde gerçekleĢtirilmesi ve Almanya örneğinde olduğu gibi Federasyon tarzı

teĢkilatlanmaların olmamasıdır.

Almanya örneğinde farklı ideolojik, siyasi ve dini alanlardan gelen sivil toplum

kuruluĢlarının anadilin diasporada kimliğin bir parçası olarak devam ettirilmesi

amacıyla gerçekleĢtirdikleri ortak çalıĢma olarak “Türkçem Anadilim Geleceğim”

çalıĢtayı sivil toplum kuruluĢlarının anadil konusunda farklılıkları kenara bırakarak

aynı anlatıyı “biz” duygusuyla vermeleri açısından önemli bir özelliğe sahiptir.

ÖNERĠLER

Din ve anadil konusunda Batı Avrupa‟da faaliyetler gerçekleĢtiren sivil

toplum kuruluĢlarının mevcut kapasiteleri, gerçekleĢtirdikleri faaliyetler ve

hedef kitlelerine iliĢkin detaylı saha araĢtırmaları yapılarak din, dil ve sivil

toplum ekseninde bir tür haritalama çalıĢması yapılmalıdır. Bu haritalama

çalıĢması mevcut durum, din ve dil çalıĢmaları yapan kuruluĢların

kapasitelerini ortaya çıkarmanın yanı sıra, Türk diasporasına yönelik

gerçekleĢtirilecek çalıĢmalarda sivil toplum kuruluĢları çerçevesinde yol

gösterici ve kolaylaĢtırıcılık iĢlevi görecektir.

Batı‟da yaĢayan diasporanın kimlik sorunlarına entelektüel ve pratik anlamda

çözümler üretecek araĢtırma merkezlerinin kurulması desteklenmelidir.

Mevcut sivil toplum kuruluĢlarının yapılan saha araĢtırması ile ortaya çıkacak

olan bu yönleri güçlendirilmeye çalıĢılmalıdır.

Sivil toplum kuruluĢlarının anadil konusunda Almanya ve Hollanda

örneğinde gerçekleĢtirdikleri ortak hareket etme tavrı bu yönde koordine

edilecek çalıĢmalar için umut verici düzeydedir. Sivil toplum kuruluĢlarının

doğrudan koordine etme ve yönlendirme görüntüsü verilmeden bu ortak

tavrın anadil konusunda geliĢtirilecek program ve proje destekleri ile

206

güçlendirilerek Almanya, Fransa ve Hollanda‟da Türkçeye karĢı devletlerin

olumsuz ve ilgisiz tavrının değiĢmesini ve Türkçe derslerinin okul

programları içerisinde gerektiği kadar yer almasını sağlayacak baskı grupları

ve lobi faaliyetlerinin oluĢumuna katkı sağlanmalıdır.

Türk diasporasının değiĢik kesimlerini temsil eden dini sivil toplum

kuruluĢlarının son yıllarda çeĢitli vesilelerle bir araya gelmeleri, topluluğun

ortak amacı olan dini kimliğin oluĢumuna yönelik olarak aralarında görev

paylaĢımına imkân sağlayacak ortak projeler için önemli bir baĢlangıç olarak

değerlendirilebilir. Bu çerçevede kimliğin inĢasına yönelik uzmanlar

eĢliğinde geliĢtirilebilecek dini programlarla birlikte hareket etme

duygusunun artırılması için Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı ile ortak çalıĢmalar

yapılmalıdır.

Türkçenin yeni nesiller için dikkat ve ilgi çekici bir yapıda sunulması anadilin

sürekliliği için oldukça önemlidir. Bu konuda Milli Eğitim Bakanlığı ile

gerçekleĢtirilecek ortak çalıĢmalar ile Türkçe ve Türk Kültürü derslerinin

daha ilgi çekici Ģekilde yapılandırılması derslere katılım için önemli olmakla

birlikte, bu derslere katılım ve ilgi konusunda çalıĢmalar yürüten Sivil toplum

kuruluĢları maddi ve teknik anlamda desteklenmelidir.

Batı Avrupa ülkeleri ulusal ve yerel yasalarında Avrupa Birliği hukukunda

göçmenlerin kimliklerine iliĢkin anadil ve dini yaĢamın tüm boyutlarındaki

haklar etraflıca taranmalı ve bu hakların kullanımı konusunda Türk

diasporasının bilinçlendirilmesine yönelik sivil toplum kuruluĢları ile ortak

çalıĢmalar yürütülmelidir.

Batı Avrupa ülkelerinde dini kimliğin sürdürülmesinde devlet ve ev sahibi

ülke toplumu tarafından yürütülen Ġslam karĢıtlığı çalıĢmalarının gönderme

yaptığı konu ve alanlar araĢtırılmalı ve islamofobia konusunda sivil toplum

kuruluĢlarının mevcut çalıĢmaları desteklenerek ortak çalıĢmalar

yürütülmelidir.

207

Ġslam ve dini sivil toplum kuruluĢları ile ilgili toplumsal bellekte yerleĢmiĢ

olan olumsuz imajların düzeltilmesi için her bir din/kültür mensubuna

görevler düĢmektedir. Günümüz bilgi ve iletiĢim çağının olanaklarını

kullanarak yanlıĢ algılamaların düzeltilmesine ihtiyaç bulunmaktadır.

Öncelikle sorun ve çözüm yollarının bilgisel düzlemde ortaya konması

gerekmektedir. Bu da, sorunu tespit amacını taĢıyan kuramsal ve alan

araĢtırması çalıĢmalarıyla sağlanabilir. Türkler için büyük oranda modern

zamanın bir problemi olarak karĢımıza çıkan, dinin Avrupa‟daki Türkler

üzerindeki etkisi ve bu etkinin boyutu ile diğer kültürlerle karĢılaĢması

sonucunda gösterdiği refleks hakkında çalıĢmalar yapılmalıdır.

Dini alanda faaliyet gösteren sivil toplum kuruluĢlarının Ġslam karĢıtlığı,

çocuk ve gençlerin Batı Avrupa‟da dini eğitimi gibi kimlikle ilgili ve sorunlu

alanlarda bir araya gelerek çalıĢmalar yürütecekleri ortak platform, çalıĢtay

ve konferanslara öncülük edilmeli veya desteklenmelidir.

Eğitim programları açısından bakıldığında, öncelikle her üç ülkenin de

Türkçe derslerine karĢı kısıtlayıcı ve yasaklayıcı tavırlarını bir an önce

kaldırmaları önem taĢımaktadır. Bu çerçevede toplumsal uyum konusunda

Türkçeyi kavramanın bir zorunluluk olduğu konusunda ilgili ülkelerde sivil

toplum kuruluĢları ve medya eliyle kampanyalar programlanmalıdır.

208

KAYNAKÇA

Abadan-Unat, N. (2002). Bitmeyen Göç. Ġstanbul: Ġstanbul Bilgi Üniversitesi

Yayınları.

Abadan-Unat, N. ve N. Kemiksiz. (1986). Türk DıĢ Göçü 1960-1984: Yorumlu

Bibliyografya. Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi.

Acharya A.K. ve Cervantes J. (2009). Female Migration and Urban Informal Sector

in Monterrey Metropolitan Region. Journal of Social Sciences. (21) 1. 13-24

Adıgüzel, Y. (2011). Almanya Türklerinde Dil, Din, Kimlik. Ġstanbul: ġehir

Yayınları.

Akgönül, S. (2011). Azınlık: Türk Bağlamında Azınlık Kavramına Çapraz BakıĢlar.

Ġstanbul: Bgst Yayınları.

Akgül D ve Sezal S.R. (2002). Almanya‟nın Asimilasyonist Politikaları ve

Entegrasyon AnlayıĢı. Stratejik Analiz.

Akıncı, M. (2009). Fransa‟da Türkçenin Anadili ve Yabancı Dil Olarak Eğitimi.

Yaylı, D ve Bayyurt, Y. (Der). Yabancılara Türkçe Öğretimi: Politika Yöntem ve

Beceriler. Anı Kitap. 204-224.

Akıncı, M. Ve Jolly, A. (2010). Yabancı dil Olarak Türkçe Öğretiminde Yeni

ÇalıĢmalar. 8. Dünya Türkçe Sempozyumu Bildirileri: 6-7 Mart 2009. Ankara:

Tömer.

Akıncı, M.A. (2007). Fransa‟da Türkçe Ana Dili Eğitimi ve Ġki Dilli Türk

Çocuklarının Dil Becerileri. II. Avrupa Türk Dili Bilgi ġöleni. Ankara: TOBB

Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi.

Akkayan, T. (1979). Göç ve DeğiĢme. Ġstanbul: Ġ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Allen, S. ve Macey, M. (1990). Race And Ethnicity Ġn The European Context, The

British Journal Of Sociology. Special Issue: Britain As A European Society. 41 (3).

375-393.

Altun, M. (2012). Müslüman Olan Almanlar Üzerine Psiko-Sosyal Bir Ġnceleme.

Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans

Tezi, Adana.

Amiraux, V.(1996). “Turkish Islam in Germany: Between Political

Overdetermination and Cultural Affirmation”. Shadid W.A.R. and van Koningsveld,

209

P.S. (ed). Political Participation and Identities of Muslims in Non-Muslim States.

Kok Pharos Publishing House. 36-52.

Anand, D. (2003). A Contemporary Story of Diaspora: The Tibetan Version.

Diaspora. 12 (2). 211-229.

Anthias, F. (1998). Evaluating Diyaspora: Beyond Ethnicity?. Sociology. (32)3

Arabacı, F (2003). “AB Ülkelerinde Din Devlet iliĢkileri ve Türkiye”. Bauberot, J.

(ed). Avrupa Birliği Ülkelerinde Dinler ve Laiklik: Ġstanbul. Ufuk Kitapları.

Aslan, A. (1996). OtuzbeĢyıllık Göç ve Almanya‟daki Türkler. Durum Raporu.

AĢkın, M. (2007). Kimlik ve GiydirilmiĢ Kimlikler. Atatürk Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü Dergisi, (10)2, 213-220.

Avcı, G. (2005). Religion, Transnationalism and Turks in Europe. Turkish Studies, 6

(2), 201 -213

Avcı, G. (2006). Comparing Integration Policies and Outcomes: Turks in the

Netherlands and Germany. Turkish Studies, 7(1), 67 - 84.

Bakhtin, M. (1984). Problems of Dostoevsky's Poetics. Emerson, C. (ed. ve çev.),

MN: University of Minnesota Press.

Bal, H. (1999). Kent Sosyolojisi. Ankara: Turhan.

Balzaq, T. (2002), Security, Identity, and Symbolic Interactionism‟, International

Review of Sociology, (12) 4, 69-506.

Bauman, Z. (1999). Sosyolojik DüĢünmek. Ġstanbul: Ayrıntı Yayınları.

Baumeister R, F. (2005). Self-Concept, Self-Esteem, and Identity. Derlega, VJ.

Winstead, B A. Jones, W H. (ed). Personality: Contemporary Theory and Research.

Wadsworth Publishing Company.

Bayhan, T. (2010). Avrupa Birliği Ülkelerinde Türk ĠĢçilerinin Serbest DolaĢım Ve

Aile BirleĢimi Hakları, Sorunlar Ve Beklentiler, ÇalıĢma ĠliĢkileri Dergisi, (1)1, 173-

206

Belek, K. (2006). ModernleĢme Sürecinde Türkiye‟nin Kimlik Problemleri, Atılım

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Ankara

Berezin, M. (2006). “Xenophobia and the New Nationalisms”. Delanty, G and

Kumar, K (ed). The Sage Handbook of Nations and Nationalism. London: Sage.

210

Berger, P (2002). Din Ve Modernlik: Toplum Bilim Yazıları 1 (çev: Çiftçi, A).

Ankara: Ankara Okulu Yayınları.

Bilgin, N. (2003). Sosyal Psikoloji Sözlüğü. Ġstanbul: Bağlam Yayıncılık.

Bilgin, N. (2007). Kimlik ĠnĢası. Ġzmir: AĢina Kitaplar

Birkök, M.C. (1994). Bilgi Sosyolojisi IĢığında Kimlik Sorunu. Ġstanbul Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Doktora Tezi. Ġstanbul.

Bomberg, M., De Fina, A., Schiffrin (2011). Discourse and Identity Construction.

Vignoles, L. V. Schwartz, S.C. Luyckx, K (ed.), Handbook of Identity Theory and

Research. Londan; Sipringer. 177-199

Boss-Nünning, U. (2008). Almanya‟da Türk Kökenli Genç Göçmenlerin Topluma

Entegrasyonu: Kültürlerarası Eğitim. Kökler Ve Yollar. Kaya, A. ve ġahin, B. (ed).

(2008-220) Ġstanbul: Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Bostancı, M. N. (1999). Bir Kolektif Bilinç Olarak Milliyetçilik. Ġstanbul: Doğan

Kitap.

Bourdieu P. (1985). The Forms Of Capital. Richardson, J.G. (ed.). Handbook of

Theory and Research for the Sociology of Education. (241– 58). New York:

Greenwood Press.

Böcker, A. (1994). Chain Migration over Legally Closed Borders: Settled

Immigrants as Bridgeheads and Gatekeepers, Netherlands Journal of Social Sciences.

30 (2): 87-106

Brah, A. (1996). Cartographies of Diaspora: Contesting Identities. London:

Routledge.

Braziel, J. E, ve Mannur, A. (2003). Nation, Migration, Globalization: Points Of

Contention In Diaspora Studies. In Jana Evans Braziel, And Anita Mannur (ed.).

Theorizing Diaspora: A Reader. ( 1-22). Oxford: Blackwell.

Brochman, G. (1996). European Integration and Immigration From Third Countries.

Oslo: Scandinavian University Press.

Brubaker, R (2009). Fransa ve Almanya‟da VatandaĢlık ve Ulus Ruhu ( çev: Peker,

V.). Ankara: Dost Kitabevi.

Brubaker, R ve Cooper, F. (2000). Beyond Identity. Theory and Society. Kluwer

Academic Publishers, 29, 1-47. Netrehland.

Brubaker, R. (2005). The 'Diaspora' Diaspora. Ethnic and Racial Studies, (8)1, 1-19

211

Bruinessen, V.M, (2011). Batı Avrupa‟da Ġslami Bilgi Üretimi. Avrupada Müslüman

Öznenin Üretimi (içnde). Bruinessen, V.M ve Allievi, S. (ed). ĠletiĢim. Ġstanbul

[BUND-BĠK] Baden-Württemberg Türk Göçmenleri Eğitim, Uyum Ve Kültür

Dernekleri Birliği. (2010). Almanya Eğitim, Kültür, Uyum Sorunlarımız.

Layoutentwurf & Gestaltung.

Burris, C. T., Branscombe, N. R., & Jackson, L. M. (2000). “For God And Country:”

Religion And The Endorsement Of National Self-Stereotypes. Journal Of Cross-

Cultural Psychology, 31, 517-527

Butler, K. D. (2001). “Defining Diaspora, Refining a Discourse.” Diaspora, 10(2),

189-219.

Canatan, K. (2005). “Yerellik ve Küresellik Ġkliminde Hollanda Müslümanlığı”,

Ġslamiyat, (8) 4, 91-107

Canatan, K. (2007). Avrupa Ülkelerinin Azınlık Politikalarında Türkçe Anadil

Eğitiminin Konumu Ġsveç, Fransa Ve Hollanda Örnekleri. Turkish Studies/ Türkoloji

AraĢtırmaları, (2)3, 159-172

Canatan, K. (2007). Hollanda‟da Türk Toplumunun OluĢumu ve Entegrasyon Süreci,

Euro Agenda-Avrupa Günlüğü, 6 (10), 68-82

Carter, S. (2005). The Geopolitics of Diaspora. Area, 37 (1), 54-63

Casanova, J. (2009). Immigration and the New Religious Pluralism: A European

Union – United States Comparison, Levey, G.B. and Modood, T. (ed.) Secularism,

Religion and Multicultural Citizenship. Cambridge: Cambridge University Press.

139-163

Castells, M. (1996). The Rise of the Network Society. Oxford: Blackwell

Castles, S. (1997). “Multicultural Citizenship: The Australian experience“ in V.

Bader (ed.) Citizenship and Exclusion (Houndmills: Macmillan). 133-138.

Castles, S. (2000). International Immigration At The Beginning Of The Twenty-First

Century: Global Trends And Issues. In International Social Science Journal. (165):

269-280.

Castles, S. and Mark, J. M. (1998). The Age of Migration International Population

Movements in the Modern World. London: Macmillan Press Ltd.

Castles, S., Booth, H., & Wallace, T. (1987). Here For Good, Western Europe‟s New

Ethnic Minorities. London: Pluto Pres.

212

Castles, Stephen ve Miller, M. (2008). Göçler Çağı, Modern Dünya‟da Uluslararası

Göç Hareketleri. Ġstanbul: Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Cebeci, S. (1996). Din Eğitimi Bilimi ve Türkiye‟de Din Eğitimi, Ankara: Akçağ

Yayınları.

Ceyhan, A. and Tsoukala, A. (2002). The Securitization of Migration in Western

Societies: Ambivalent Discourses and Policies. Alternatives: Global, Local, Political,

27, 21–39.

Choi, I. (2003). Korean Diaspora in the Making: Its Current Status and Impact on the

Korean Economy. Bergsten, F, Choi, I. (ed.). The Korean Diaspora in the World

Economy Eurospan, 9-27.

Clifford, J. (1994). “Diasporas.” Cultural Anthropology, 9(3), 302-338

Cohen, R. (1996). Diasporas and the Nation-State: From Victims to Challengers.

International Affairs, (72) 3, 507–520

Cohen, R. (1997). Global Diasporas: An introduction. London: UCL Press.

Conner, W. (1986). The Impact of Homeland upon Diasporas. Sheffer, G (ed.).

Modern Diasporas. International Politics. 16-46, London: Croom Hell.

Connolly, E. W. (1995). Kimlik ve Farklılık. (çev: Lekesizalın, F). Ġstanbul: Ayrıntı

Yayınları.

Cote, J. E. and Levine, C. (2002). Identity Formation, Agency, and Culture. A

Socialpsychological Synthesis. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.

Çağatay, M. (1996) . Kimlik ve Toplumsal BarıĢ. Ankara Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Ankara.

Çakır, M. (2003). Almanya‟daki Çok Kültürlü Ortamlarda Türkçenin Anadili Olarak

Kullanımı. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 39-58

Çakır, R. ve Bozan, Ġ. (2005). Sivil, ġeffaf ve Demokratik Bir Diyanet ĠĢleri

Mümkün mü?. Ġstanbul: TESEV Yayınları.

Çakır, S. (2011). Türkiye‟de Göç, KentleĢme/Gecekondu Sorunu ve Üretilen

Politikalar, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi. 23, 209-223.

Çiçekli, B. (2007). Yabancılar Ve Yabancı Olmayanlar- Almanya‟da Ve Türkiye‟de

Hukuki Statü,.Uluslararası Stratejik AraĢtırmalar Kurumu (Usak) ĠĢbirliği Ġle Göç Ve

Entegrasyon- Almanya Ve Türkiye‟de Azınlık – Çoğunluk ĠliĢkileri, Ġslam Ve

Diyalog Semineri, 189-210.

213

Çiçekli, B. (1998). The Legal Position of Turkish Immigrants in the European Union:

A Comparison of the Legal Reception and Status of Turkish Immigrants in Germany,

the Netherlands and the UK. Ankara.

Çoban, Ahmet. (2003) “Türk ve Alman Egitim Sistemlerinde Ögretmen Egitimi ve

Boyutları” Akademik Arastırmalar Dergisi, (17), 77-90.

Dahinden, J. (2010). Symposium, IDee, Migrations: Interdisciplinary Perspectives

Panel: Migration, Identity and Belonging: Transnational Belonging, Non-Ethnic-

Forms of Ġdentification, and Diverse Mobilities: Rethinking migrant integration?.

Vienna: University of Vienna.

DanıĢ, D ve Üstel, F. (2008). Türkiye‟den Fransa‟ya Göçün Toplumsal ve Tarihsel

Boyutları, Türkiye‟den Fransa‟ya Göç ve Göçmenlik Halleri, DanıĢ, D ve ĠrtiĢ, V.

(ed.). 3-32. Ġstanbul: Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Deaux, K. (1993). Reconstructing Social Identity. Personality and Social Phschology

Bulletin, 19, 4-12.

Değer, F. (2008). Fransa‟daki Türk Göçmenler Ve KuĢaklar Arasındaki EtkileĢimde

Eğitimin Rolü: Sosyolojik Bir AraĢtırma. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Muğla.

Demir, E. (2007). "The Emergence a Neo-Communitarian Movement in the Turkish

Diaspora in Europe: the Strategies of Settlement and Competition of Gülen

Movement in France and Germany." in Muslim World in Transition: Contributions

of the Gülen Movement. International Conference Proceedings, 214-29. October 25-

27. Londan: Leeds Metropolitan University Press

DemirtaĢ, F. (2007). Gelecekten Neler Bekliyoruz. Verstilling in de Islam: 35 yaar

SICN (Ġslam‟ın Sessiz Yüzü: SICN ile 35 yıl), 35 jaar met de SICN, Utrecht:

Stichting Islamitisch Centrum Nederland.

Deng, F. M. (1995). War of Visions: Conflict of Identities in the Sudan. Washington

DC: Brookings.

Dernac, N, Ġ. (2005). Immigration Politics Ġn Germany Civil Society And Problems

Of Immigrants. Marmara Üniversitesi Avrupa Topluluğu Enstitüsü, YayınlanmamıĢ

Yüksek Lisans Tezi. Ġstanbul.

[DĠB] Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı. (2004). YurtdıĢı TeĢkilatı Kur'an-ı Kerim ve Dini

Bilgiler Kursları Yönergesi. Ankara.

Die Gaste. (2011). “Göçmen Toplulukların Eğitim ve (Ana)Dil Öğrenim AnlayıĢları”

Sempozyumu 2011, 19 / Kasım-Aralık.

214

[DĠTĠB] Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Türk Ġslam Birliği. (2009). DĠTĠB Kadın Kolları

Faaliyet Raporu. Paris.

Doomernik, J. (1998). The Effectiveness Of Integration Policies Towards

Immigrants and Their Descendants in France, Germany And The Netherlands. .

Geneva: International Labour Office.

Doosje, B. ve Ellemers, N. (1997). "Stereotyping Under Threat: The Role of Group

Identification." The Social Psychology of Stereotyping and Group Life. (der.) R.

Spears, R. v.d., 257-273, Oxford: Blackwell.

Entzinger, H. (2003). “The Rise and Fall of Multiculturalism: The Case of the

Netherlands.” Joppke, C and Morawaska, E. (ed.). TowardAssimilation and

Citizenship. 59-86, New York: Palgrave MacMillan.

Eren, S. (2007). Göç, Toplumsal DeğiĢme ve Din: Avrupa‟ya Göç eden Türkler

Bağlamında Bir Değerlendirme. C.Ü. Ġlahiyat Fakültesi Dergisi. (XI)2 - 2007, 267-

288

Ersel, B. (2001). KentleĢme Göç ve Yoksulluk. 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi,

ODTÜ, 21-23 Kasım 2001. Ankara.

Esman, M. J. (1996). Diasporas and International Relations. Hutchinson, A. and

Smith, A. (ed.). Ethnicity. New York: Oxford University Press.

Esser H and Korte H. (1985). Federal Republic of Germany. T. Hammar (ed)

European Immigration Policy: a Comparative Study. Cambridge: Cambridge

University Pres, 165- 205

Euwals, R, Dagevos, J, Gijsberts, M ve Roodenburg H. (2007). The Labour Market

Position of Turkish Immigrants in Germany and the Netherlands: Reason for

Migration, Naturalisation and Language Proficiency. Discussion Paper, n. 2683,

Germany. The Institute for the Study of Labor.

Faist, T (2000). The Volume and Dynamics of International Migration and

Transnational Social Spaces, Oxford University Press. Oxford.

Faist, T. (2003). Uluslararası Göç Ve UluslaĢırı Toplumsal Alanlar. (çev. A. Z.

Gündoğan-Nacar, C. ). Ġstanbul: Bağlam Yayıncılık.

Faist, T. (2008). Göç-Güvenlik Bağı: 11 Eylül Öncesi Ve Sonrasında Göç Ve

Güvenlik. Kökler ve Yollar, (ed. Kaya, A Ve ġahin, B, 2008-220, Ġstanbul: Ġstanbul

Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Fortier, M.A. (2000). Migrant Belongings: Memory, Space and Identity. Oxford:

Berg.

215

[FÖTED] Föderation Türkischer Elternvereine in Deutschland. (2012). 2012 Yılı

Faaliyet Raporu. Almanya.

Frouws B, Wils, J. Conen, L. (2010). Met samenwerking aan het werk Onderzoek

naar samenwerking met migrantenorganisaties. Eindrapport. Een onderzoek in

opdracht van Ministerie voor Wonen, Wijken en Integratie. Reserch voor Beleid.

Zoetermeer.

Gaudet, S. & Clément R. (2009). Forging an Identity as a Linguistic Minority: Intra

and inter group Aspects of Language, Communication and Identity in Western

Canada. International Journal of Intercultural Relations, 33 (3), 213-227.

Gedik, M. (2006). Yaz Okulları ve Önemi. Hayat, Aylık Ücretsiz Gazete, (16) 3,

Friedberg. Sunprint Gmbh.

Genç, M. F. (2011). Yaygın Din Eğitiminde Gençliğin Eğitimi (Hollanda‟da Havra,

Kilise Ve Camilerde Gençliğe Yönelik Eğitsel Faaliyet Ve Hizmetler Üzerine

KarĢılaĢtırmalı Bir Alan AraĢtırması) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,

YayınlanmamıĢ Doktora Tezi. Ankara.

Gerard C, and Jean-Pierre R. (1995). The Penguin Atlas of Diasporas. London:

Viking.

Gezgin, Mehmet F. (1994). ĠĢgücü Göçü Ve Avusturya‟daki Türk ĠĢçileri. Ġstanbul

Üniversitesi Yayınları, No: 3743, Ġstanbul.

Giddens, A. ( 2000). Sosyoloji. Özel, H.ve Güzel, C. (yayına haz.). Ankara: Ayraç.

Gilroy, P. (1991) `It ain‟t where you‟re from, it‟s where you‟re at: The Dialectics of

Diaspora Identification´. Third Text, 13

Gilroy, P. (2002). „Diaspora and the Detours of Identity‟, Woodward, K. (ed.).

Identity and Difference. 299-347, Sage.

Gilroy, P. (2004). Between Camps: Nations, Cultures And The Allure Of Race .,

London: Routledge.

Gordon, M. (1964). Assimilation in American Life: The Role of Race, Religion and

National Origins. New York: Oxford University Press.

Goudsblom, J. (1967). Dutch Society. New York: Random House.

Gowricharn, R. and Mungra, B. (1996). The politics of integration in the

Netherlands. Shadid, W. and . van Koningsveld, P.S. (ed.). Muslims in the Margin:

Political Responses to the Presence of Islam in Western Europe. 114-129, Kampen:

Kok Pharos.

216

Gozzini, G. (2006). The Global System Of International Migrations, 1900 And 2000:

A Comparative Approach. Journal Of Global History. (1)3, 321-341.

Gökdere, A. Y. (1978). Yabancı Ülkelere ĠĢgücü Akımı ve Türk Ekonomisi

Üzerindeki Etkileri. Ankara: ĠĢ Bankası Yayınları.

Göksu, T. (2000). ĠĢçilikten VatandaĢlığa: Almanya‟daki Türkler. Ankara: Özen

Yayımcılık.

Gözaydın, B.(2008). „Diyanet and Politics‟. Muslim World, 98, (2/3) 216-27

Greeley, M. A. (1971). Why Can‟t They Be Like Us?: America‟s White Ethnic

Groups. Clarke, Irwin & Company.

Guibernau, M. (1997). 20. Yüzyılda Ulusal Devlet ve Milliyetçilikler (çev: NeĢe Nur

Domaniç). Ġstanbul: Sarmal Yayınevi Yayınları.

Gupta A and Ferguson J (1997). Culture, Power, Place: Explorations in Critical

Anthropology. Durham and London: Duke University Press.

Güngör, V. (2006). Hollanda‟ya Türk ĠĢçi Göçü ve Türk Sivil Toplum Örgütleri.

Türk Yurdu. 26 (224), 54–67.

Haas, de H. (2006). Engaging Diasporas. Londo: University of Oxford Press.

Hall, S. (1992). The Question of Cultural Identity, Hall, S. Held, D. McGrew, A.

(ed.) Modernity and Its Futures. 275-276. Cambridge: Polity Press

Hall, S. (1998). “Kültürel Kimlik Ve Diaspora”, Kimlik: Topluluk / Kültür /

Farklılık, , 173-192, Ankara: Sarmal Yayınları.

Hall, S. (1998). Eski ve Yeni Kimlikler, Eski ve Yeni Etniklikler, Kültür,

KüreselleĢme ve Dünya Sistemi, (çev. Seçkin G. ve Yolsal, Ü. H.). Ankara: Bilim ve

Sanat Yayınları.

Hall, S. (2000). Introduction: Who needs identity in Hall, S. and Gay P. (eds)

Questions of Cultural Identity, London: Sage, 3-1

Hammar, T. (1985). European Immigration Policy A Comparative Study.

Cambridge: Cambridge University Press.

Harman, Ö.M. (2008). Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı‟nın Fransa‟daki Faaliyetleri.

Diyanet Avrupa, 106, 17-21

Hayat (2009). Eğitim BaĢkanlığı Eğiticiler Toplantıları Devam Ediyor. Hayat. Aylık

Ücretsiz Gazete, (32)6, Friedberg: Sunprint Gmbh.

217

Hervieu-Leger, D. (1998). Secularization, Tradition and New Forms of Religiosity:

Some Theoretical Proposals. New Religions and New Religiosity (ed.) Eileen Barker

and Mergit Warburg. Denmark: Aarhus University Press.

Hess, B. B. (1988) . Sociology. Lndon: Oxford University Press.

Hıdır, Ö. (2012). Hollanda‟daki Türkiyeliler; Kurumlar, BaĢarılar, Sorunlar ve

Geleceğe Yönelik Perspektifler. Rotterdam: Rotterdam Ġslam Üniversitesi

Hogg, M, A. Abrams, A, D. (1998). Social Identifications: a Social Psychology of

Intergroup Relations and Group Process. New York: Routledge.

Hogg, M. A. (1996). "Social identity theory." The Blackwell Encyclopedia of Social

Psychology. (der.) A. S. R. Manstead ve Hevvstone. Oxford: M. Blackvvell

Hogg, M. A. ve Abrams, A. D. (1990). Social Motivation, Self-Esteem and Social

Identity. Social Identity Theory: Constructive and Critical Advances. (der.) D.

Abrams ve M. A. Hogg. Harvester VVheat Sheaf. London. 28-47.

Hollifield, J, F. (1994). Immigration and Republicanism in France: The Hidden

Concensus, Controlling Immigration. A Global Perspective içinde, (der.). Wayne,

A.Cornellius ve Philip, L. Martin ve James, F. Hollifield. Stanford, Calif: Stanford

University Pres. 143–188.

Huang K Ve Jiang, F. (2009). “Understanding Diaspora Cultures in the Context of

Globalization”. The International Journal of the Humanities, (7)10, 115-130.

Hugo, G. J. (1981). Village-community Ties, Village Norms, and Ethnic and Social

Networks: A Review of Evidence from the Third World. In: De Jong, Gordon F. and

Gardner, Robert W. (ed.). Migration Decision Making: Multidisciplinary.

Huyssen, A. (2003). “Diaspora and Nation: Migration into Other Pasts”. New

German Critique, 88, 147-164

IGMG Eğitim BaĢkanlığı .(2011b). Eğitim BaĢkanlığı Tanıtım Sunumu. Köln.

IGMG. (2010a). Eğitim Müfredat Programı. Eğitim BaĢkanlığı. Köln.

IGMG. (2011a). Avrupa‟da Bir STK Olarak IGMG ÇalıĢmaları ve Projeleri. IGMG.

Köln.

Isgandarova, N. (2009). Mosques as Communities of Memories vis-à-vis Muslim

Identity and Integration in the European Union. European Journal of Economic and

Political Studies. (2)2. 61-70.

218

Ġçduygu A ve Ünalan, T. (1998). Türkiye‟ de Ġç Göç: Sorunsal Alanları ve Arastırma

Yöntemleri, Türkiye‟de Ġç Göç Konferansı Bolu-Gerede 1997, Türkiye Ekonomik

ve. Ġstanbul: Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları 38-39.

Ġsmailefendioğlu, M. (2003). Hollanda‟da Müslümanların din Eğitimi. II. Din eğitimi

ġurası Tebliğ ve Müzakereleri. Ankara: Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Yayınları.

Jenkins, R. (2004). Social Identity. London: Routledge.

Jeroen D, Penninx, R, Amersfoort, H. (1997). A Migration Policy for the Future

Possibilities and Limitations, Brussels: MPG.

Joly, D. (2000). Some Structural Effects of migartion in Recieving and Sending

Countries. International Migration, December, 38 -5, 25-40.

Jong, D.I. (2007). Civil Society In Beweging. Sociale Interventie. Journal of Social

Intervention: Theory and Practice Vol. 16 – 1

Kadırgan, C. (2012). Yaz Okulları Sona Erdi. cami‟a. 05 Ekim 2012. Sayı 1.

Kaplan, F. N. (2005). Türk Sinemasında Almanya‟ya DıĢ Göç Olgusu ve Kimlik

Sorunu. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Doktora

Tezi. Ġstanbul.

Kastoryano, R. (2000). Kimlik Pazarlığı, Fransa ve Almanya‟da Devlet ve Göçmen

ĠliĢkileri. Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları.

Kastoryano, R. (2008). UlusaĢırı Türk Milliyetçiliği: YurtdıĢında YaĢayan Türklerin

Milliyetçilik Tanımı. Kökler Ve Yollar. Kaya, A. ve ġahin, B. (ed). (63-82) Ġstanbul:

Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Kaya, A ve Kentel, F. (2005). Euro-Türkler: Türkiye Ġle Avrupa Birliği Arasında

Köprü Mü Engel Mi?. Ġstanbul: Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Göç AraĢtırmaları Ve

Uygulamaları Merkezi.

Kaya, A. (2001). Sicher in Kreuzberg: Constructing Diasporas, Bielefeld: Transcript

Verlag.

Kaya, A. (2008). Fransa Türkleri. Cumhuriyetçi Entegrasyon Modelinin EleĢtirisi,

Türkiye‟den Fransa‟ya Göç ve Göçmenlik Halleri. DanıĢ, D ve ĠrtiĢ, V. (ed.). 35-72.

Ġstanbul: Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları

Kaya, A. (2000). 'Sicher in Kreuzberg'. Berlin'deki Küçük Ġstanbul. Diasporada

Kimliğin OluĢumu. Ġstanbul: Büke Yayınları.

219

Kaya, Ġ. (2008). Avrupalı Türkler: Misafir ĠĢçilikten Avrupa VatandaĢlığına / Euro

Turks: From Guest Workers To European Citizenship. Eastern Geographical

Review: Doğu Coğrafya Dergisi, (13)19.

Kayan, R. (2007). Vahyin Gölgesinde Kimlik ĠnĢası. ĠstanbulĠ: Çıra Yayınları.

Kelly, J. (2004). Borrowed Identities. New York: Lang.

Keyman, F.(2005). Kimlik ve Demokrasi: Devlet ve Ötesi Uluslar arası ĠliĢkilerde

Temel Kavramlar. Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları

Kılıçaslan, E. (2006). Almanya‟daki Türklerin Türk-Alman iliĢkileri Açısından

Önem Ve Türk Nüfusunun Etkinliğinin Artırılmasına Yönelik Alınabilecek

Tedbirler. Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Yüksek

Lisans Tezi. Ankara.

Koçak, M. (2012). Almanya‟da YaĢayan Türklerin Türkçe Dil Becerileri Üzerine Bir

Ġnceleme. Zeitschrift für die Welt der Türken, (4)1, 303-313.

Kohn, L ve Harold D. R. (2002), Daoist Identity: History, Lineage, And Ritual.

Kohn, Livia and Harold D. Roth. (ed.). Hawai: University Of Hawai Press.

Kok, J. (2010). The Family Factor in Migration Decision Migration in History in

World History: Multidisciplinary Approaches. Studies in Global Social History.

Lucassen, J. (ed.). Brill Academic Publishers.

Kortmann, M. (2012). The integration of Islam as an issue between Muslim

organizations and the state: Germany and the Netherlands compared. Religion,

Identity and governance. Madrid: International Political Science Association.

Krane, Ronald E (1975). Manpower Mobility Across Culturel Boundaries, Brill

Academic Publishers.

Kuru, A Ve Yükleyen, A. (2006). Avrupa‟da Ġslam, Laiklik Ve Demokrasi: Fransa,

Almanya ve Hollanda. Ankara: Tesev.

Küçük, S. (2006). Kültürler Arası Konumda iki Dilli Öğrenciler için Öğretmen

YetiĢtirme ve Erasmus Programı, AKÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (8)1,

231–251.

Küçükcan, T. Kocabıyık, H; Güngör, V. (2004). Avrupa‟daki Türklerin Türkiye-

Avrupa ĠliĢkilerine Etkileri-Hollanda Örneği. Amsterdam: Türkevi AraĢtırmalar

Merkezi.

220

Landman, N. (1992). Sufi Orders in The Netherlands. Their Role in The

Institutionalization Of Islam. Shadid and P.S. van Koningsveld (ed.). Islam in Dutch

Society: Current Developments and Future Prospects. 26-40. Kampen: Kok Pharos.

Landman, N. (1997). „Sustaining Turkish-Islamic loyalties: The Diyanet in Western

Europe.‟ In: Suha Taji-Farouki and Hugh Poulton, Ed. Muslim Identity and the

Balkan State. 214–231, London: Hurst.

Lee, Everest, S.( 1969) A Theory of Migration. Migration. Jackson, J.A. (ed.). 285,

286. London: Cambridge University Press.

Leitner, H. (1987). Regulating Migrant‟s Lives: the Dialect of Migrant Labour and

the Contradictions of Regulatory and Integration Policies in the Federal Republic of

Germany. G. Blebe and J. O‟Loughlin (ed.). Foreign Minorities in Continental

European Cities. 71-89, Stuttgart: Franz Steiner.

Lie, J. (1995) From International Migration to Transnational Diaspora´.

Contemporary Sociology. (24) 4, 303-306.

Lijphart, Arend (1968). The Politics of Accommodation: Pluralism and Democracy

in the Netherlands. Berkeley: University of California Press.

Lipsitz, G. (1999). “Göç ve Asimilasyon: Rai, Reggae ve Bhangramuffin”,

Toplumbilim, 9, 125-132.

Lomnitz, L.(1977). Networks and Marginality: Life in a Mexican Shantytown. New

York: Academic Press.

Mahler, S. (1998). “Theoretical and Empirical Contributions Toward a Research

Agenda for Transnationalism”, in M. P. Smith and L. Guarnizo (ed.).

Transnationalism From Below. 64–100. New Brunswick, NJ: Transaction.

Mahning, H, Wimmer, A (2000) Country Spesific or Convergent? A Typology of

Immigrant Policies inWetern Europe. Jimi/Rimi, 1, 177-204.

Main, H, (2006). France And The Netherlands: Immigration, Assimilation, And

Conflıct, Presented To The Faculty Of University Of Washington In Partial

Fulfillment Of The Requirements For The Degree Of Bachelor Of Arts With Honors

in Comparative History Of Ideas. Unpublished Master Thesis. Washington.

Mannix, E., Neale, M. A. (2005). What Differences Make a Difference: The Promise

and Reality of Diverse Teams in organizations. Psychological Science in the Public

Interest, 6 (2). 31-55

Marienstras, R. (1989) „On the Notion of Diaspora‟. G. Chaliand (ed.). Minority

Peoples in the Age of Nation-States. London: Pluto, 119-125.

221

Marshall, G. (1999). Sosyoloji Sözlüğü (çev: Akınhay, O. ve Kömürcü, D ). Bilim ve

Sanat. Ankara.

Martin, P. L. (1991). The Unfinished Story: Turkish Labour Migration To Western

Europe With Special Reference To The Federal Republic Of Germany. Genev.

Massey D. S vd. (1993). Theories of International Migration: A Review and

Appraisal. Population and Development Review. 19, 431-66

Massey D.S. (1990). Social Structure, Household Strategies, and the Cumulative

Causation of Migration. Population Index. 56, 3-26

McNamara, T. F. (1988). Language and Social identity: Israelis abroad. Language of

Sociology. 6, 215-228

[MEB]. Milli Eğitim Bakanlığı (2009). Yurt DıĢındaki ĠĢçi Çocukları Ġçin Türkçe-

Türk Kültürü ile Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretim Programı. Millî Eğitim

Basımevi. Ankara.

Meier-Braun, K-H, (2002). Deutschland, Einwanderungsland. Frankfurt: Suhrkamp

Verlag.

Mora, N. (2009). Alman Kültüründe DüĢman Ġmgesi, Altkitap.

Nagel, J. (1998). Constructing Ethnicity: Creating and Recreating Ethnic Identity and

Culture. Michael W.Hughey (ed.). New Tribalism: The Resurgence of Race and

Ethnicity. 237-272. New York: New York University Press.

Nostrand, N.L. (2002). Homelands: A Geography of Culture and Place Across

America. The Johns Hopkins University Press.

Nyamnjoh, F. (2006). Insiders and Outsiders: Citizenship and Xenophobia in

Contemporary Southern Africa. New York: Codesria and Zed Books.

Ogelman, N. (2003). “Documenting and Explaining the Persistence of Homeland

Politics among Germany‟s Turks” International Migration Review, (37) 1.

Okyayuz, Mehmet. (1999). Federal Almanya‟nın Yabancılar Politikası. Ankara:

Doruk Yayıncılık.

Onay, A. (2008). Asimilasyon, Entegrasyon Eğitim ve Din, Die Gaste,1, Mayıs 2008

Düsseldorf.

Oordt, R. (2007). BuluĢma, bilgilendirme ve Eğitim Merkezlerinden….Hollandada

Ġmam Eğitimine. Verstilling in de Islam: 35 yaar SICN (Ġslam‟ın sessiz yüzü: SICN

ile 35 yıl), 35 jaar met de SICN. Utrecht: Stichting Islamitisch Centrum Nederland

222

Ostergaad-Nielsen, E. (2003). Transnational politics: Turks and Kurds in Germany,

London: Routledge.

Öder, C, A. (2008). Fransa‟da YaĢayan Türk Kadın Göçmenler Ve Entegrasyon

Süreci. Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Yüksek

Lisans Tezi. Ġstanbul.

Özdemir, K. (1981). Yurt DıĢındaki ĠĢçi Çocuklarının ve Ailelerinin Din Eğitimi.

Ankara: Ġlahiyat Vakfı Yayınları.

Özel, Ġ. (1998). “Üç Firenk Havası” Erbain. 8. Baskı. Ġstanbul: ġule Yayınları.

Papademetre, L. (1994). Self-defined, Other-defined Cultural Identity: Logogenesis

and Multiple-group Membership in a Greek Australian Sociolinguistic Community.

Journal of Multilingual and Multicultural Development, 15 (6), 507-525.

Parnwell, M. (1993). Population Movements And The Third World. London:

Routledge Publications.

Passaris C. (1989). Immigration and the Evolution of Economic Theory,

International Migration. 27, 525-42.

Peek, L.(2005).Becoming Muslim: Development of a Religious Identity. Sociology

of Religion. (66) 3, 215-242

Perruchoud, R. (ed.) (2004). Glossary on Migration. International Organization for

Migration (IOM). Switzerland.

Perspektif. (2011). Perspektif: Ġslam toplumu Milli GörüĢ Aylık Yayın Organı. Yeni

Genel BaĢkanımızı Seçtik. Haziran, 98, 8-15.

PerĢembe, E, (2005). Almanya‟da Türk Kimliği, Din ve Entegrasyon. Ankara:

AraĢtırma Yayınları.

Pervanidis, A. (2009). State Perceptions Diaspora Movement Milli Görüs in

Germany and The Neterhland. Unpublished Master Thesis. BudapeĢte: Central

European University

Petek G. (2008). Türkiye Kökenli Göçmenlerin Fransa‟da Siyasi Katılımı ve

Temsiliyeti. Türkiye‟den Fransa‟ya Göç ve Göçmenlik Halleri, DanıĢ, D ve ĠrtiĢ, V.

(ed.). 73-91. Ġstanbul: Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Pilancı, H. (2009). Avrupa Ülkelerindeki Türklerin Türkçeyi Kullanma Ortamları,

Sürdürebilme Ġmkânları ve Koruma Bilinçleri. Bilig. 49, 127-160.

223

Pries, L. (2001) The Approach of Transnational Social Spaces: Responding To New

Configurations Of The Social And The Spatial. Pries, L. (ed.). New Transnational

Social Spaces. London: Routledge, 3-33.

Reidel, S. (2010). Muslim Self-Organisation Between Etatism and Civil Society:

Countries and Concepts. Kreienbrink, A and Bodenstein, M (ed.). Muslim

Organisations and the State -European Perspectives. BMF. Nürnberg

Reis, M. (2004). Theorizing Diasporas: Perspectives On „Classical‟ And

Contemporary‟ Diaspora. International Migration. 42 (2), 41-56.

Rembo, H ( 2004). The Language And Culture Of Identity: Crafting A New Self in A

Second Language. Kent State University

RVB. (2012). Faaliyet Raporu; Veliler Birliği-Ruhr Genel Kuruluna Rapor.

(02.11.2012)

Rydgren, J. (2003). Meso-level Reasons for Racism and Xenophobia Some

Converging and Diverging Effects of Radical Right Populism in France and Sweden,

European Journal of Social Theory. (6)1, 55.

Safran, W. (1991). Diasporas in Modern Societies: Myths Of Homeland And Return.

Diaspora. 1 (1), 83-99.

Sales, R, Hatziprokopiou, P, chistiansen, F, D‟Angelo,A, Liang X, lin X, Montagna,

N. (2009). London‟s China Town: Diaspora, Identity and Belonging. Social Policy

Research Center. Middlesex University.

Salt J. (1987). Contemporary Trends in International Migration Study. International

Migration. 25, 241-51.

Sarup, M. (1996). The Home, The Journey and The Border.Identity and Narrative.

Tasneem, R, Athens, G. (ed.). Identity, Culture and the Post-modern World. The

University of Georgia Press,

Schiffauer, W.(2007). From Exile to Diaspora: The Development of Transnational

Islam in Europe." Al-Azmeh, A and Fokas, E (ed.) Islam in Europe: Diversity,

Identity and Influence. 68-95. New York and Cambridge: Cambridge University

Press.

Scholten, P, (2008). Constructing Immigrant Policies: Research-Policy Relations and

Immigrant Integration in the Netherlands (1970-2004).

Schwartz, Seth J. (2001). The Evolution of Eriksonian and Neo-Eriksonian Identity

Theory and Research: AReview and Integration, Identity: An International Journal of

Theory and Research. 1(1), 758.

224

Shuval, J. T. (2000), “Diaspora Migration: Definitional Ambiguities and A

Theoretical Paradigm”, International Migration. 38(5), 41-57.

Somersan, S. (2004). Sosyal Bilimlerde Etnisite ve Irk, Ġstanbul. Ġstanbul: Ġstanbul

Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Sorkin, D. ve Clogg, R. (1999). European Diasporas. London: UCL Press.

Soroka, P.M and Bryjak, J.G. (1995). Social Problem: A World at Risk U.S.A.:

Allyn & Bacon Pub.

Stalker, P. (2000). Workers Without Frontiers, The Impact of Globalization on

International Migration. Geneva: International Labor Office.

Stevens, R. (1996). Understanding the Self. London: Sage

Straaten, Z.V. (1991) “The Selfish Gene in the Prehistoric Mediterranean”, Journal

of Mediterranean Studies. (1) 2, 171-182.

Stryker, S.(2000). "Identity Competition: Key to Differential Social Movement

Involvement." (in) Identity, Self, and Social Movements, edited by S. Stryker, T.

Owens, and R. White. Minneapolis: University of Minnesota Press

Suavi, A. (1998). Kimlik Sorunu, Ulusallık ve Türk Kimliği. Ġstanbul: Öteki

Yayınevi.

Sunier, T. (1992). Islam And Ethnicity Among Turks. The Changing Role Of Islam

And Muslim Organizations. Shadid and P.S. van Koningsveld (ed.). Islam in Dutch

Society: Current Developments and Future Prospects. 144-163. Kampen: Kok Pharos

Publıshınh House

Swingewood, A. (1998) . Sosyolojik DüĢüncenin Kısa Tarihi. Ankara: Bilim ve

Sanat Yay.

ġen, F ve Koray, S (1993). Türkiye‟den Avrupa Topluluğuna Göç Hareketleri. Köln:

Önel- Verlag.

ġen, F, Ulusoy Y. ve Öz, G. (1999). Avrupa Türkleri Federal Almanya ve Diğer AB

Ülkelerinde ÇalıĢan Türklerin Ekonomik Gücü. Ġstanbul: Cumhuriyet Kitapları.

Tajfel, H. (1982). Social psychology of Intergroup Relations. Annual Revieıu of

Psychology, 33, 1-39.

Tajfel, H., & Turner, J. C. (1986). The Social Identity Theory of Intergroup

Behavior. Worchel, S.& Austin, W. G. (ed.). Psychology of Intergroup Relations 7–

24, Chicago: Nelson-Hall

225

Tatlı, A. (2000). Almanya‟daki Türk Çocuklarının Camilerdeki Din Eğitimi (Kuzey

Ren Vestfalya Eyaleti Örneği) Marmara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü,

YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Ġstanbul

Taylor, C. (2005). Kimlik/Farklılık Sorununa Sahici Demokratik Çözüm ArayıĢı.

Çokkültürcülük Tanınma Politikası (çev. Köker L). Ġstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Taylor, J. (1992). Remittances and Inequality Reconsidered: Direct, Indirect, and

Intertemporal Effects. Journal of Policy Modeling. 14(2), 187-208.

Terzioğlu, S.(2007). Uluslararası Hukukta Azınlıklar ve. Anadilde Eğitim Hakkı.

Birinci Basım. Ankara: Alp Yayınevi.

Tezcan, M. (2000). DıĢ Göç ve Eğitim. Ankara: Anı Yayıncılık.

Toksöz, G. (2006). Uluslar Arası Emek Göçü. Ġstanbul: Ġstanbul Bilgi Üniversitesi

Yayınları.

Tölölian, K. (1991). The Nation State And Its Others: In Lieu Of A Preface.

Diaspora. 1, (1). 3-7.

Tötölyan, K. (1996). Rethinking Diaspora(S): Stateless Power in The Transnational

Moment. Diaspora, 5 (1), 3-36.

Tsagarousianou, R. (2004). Rethinking The Concept Of Diaspora: Mobility,

Connectivity and Communication in A Globalised Worldwestminster Papers in

Communication and Culture . 1(1). 52-65. London: University of Westminster.

Turner, J. (1975). "Social Comparison and Social Identity: Some Prospects for

Intergroup Behaviour." European Journal of Social Psychology, 5, 5-34.

Turner, J. (1987). Rediscovering The Social Group: A Self Categorization Theory.

Oxford: Basil.

Turner, J., Giles, H. (1984). Intergroup Behaviour. Oxford: Basic Blackwell

Publishers.

Türkbağ, A. U. (2003). Kimlik Hukuk ve Adalet Sorunu. Ġstanbul: Doğu Batı

Yayınları.

Unan, E. (2009). Mıcroeconomıc Determınants Of Turkısh Workers Remıttances:

Survey Results For France-Turkey, International Conference Inequalities And

Development In The Mediterranean Countries. Ġstanbul: Galatasaray University.

226

Ültanir, E, Ültanir, G, Canbulat, M ve Uyanık, A. (2004). Almanya‟da YaĢayan

Üçüncü KuĢak Türk Gençlerinin Sosyo Kültürel Yetileri. Ulusal Bilimler Kurultayı,

Ġnönü Üniversitesi. Malatya.

Ünal, M.S. (2008). Peter L. Berger‟e Göre Dinî Tecrübenin Günümüz Dindarı Ġçin

Anlamı: Sosyolojik Bir BakıĢ Açısı. Dinbilimleri Akademik AraĢtırma Dergisi, VIII.

3

Ünsal, Z. (2007). Güvenlik Eksenli Bir BakıĢ Açısından Avrupa‟da DeğiĢen Göç

Politikaları. BaĢkent Üniversitesi Avrupa Birliği Ve Uluslararası ĠliĢkiler Enstitüsü

YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

van Bruinessen, M. (2006). After Van Gogh: Roots of Anti-Muslim Rage. Seventh

Mediterranean Social and Political Research Meeting. Florance: European University

Istitute.

Van Der Lans, J & Rooijakers, M. (1996). Ethnic Identity and Cultural Orientation of

Second Generation Turkish Muslim Migrants in Shadid and P.S. van Koningsveld

(ed.). Islam in Dutch Society: Current Developments and Future Prospects. 174-189

Kampen: Kok Pharos.

Van Hear, N. (1998) New Diasporas: The Mass Exodus, Dispersal and Regrouping

of Migrant Communities. London: UCL Press.

Vermeulen, H and Penninx R. (2000). Introduction. H. Vermeulen and R. Penninx

(ed.). Immigrant Integration. The Dutch Case, 1-35. Amsterdam.

Villanova De, R. (1997). Turkish Housing Conditions In France: From Tenant To

Owner, Özüekren, S. & Van Kempen, R. (ed). Turks In European Cities: Housing

And Urban Segregation. Comparative Studies in Migration and Ethnic Relations,

Ercomer 4.

Warner M. and Wenner M W. (2006). Religion and the Political Organization of

Muslims in Europe. Perspectives on Politics. (4) 3, 457–479.

Weeks, J. (1998). Farklılığın Değeri. Kimlik: Topluluk, Kültür, Farklılık

(çev:Sağlamer, Ġ.). Ġstanbul: Sarmal Yayınevi.

Wenger, E. (1999). Communities of Practice: Learning, Meaning and Identity.

United Kingdom: Cambridge University Press.

Wesselingh, I. (2004). Traditional Dutch Tolerance Confronts Harsh Realities of

Integration. Agence France Presse. Nov. 11.

Yağmur, K. (2010). Batı Avrupa‟da Uygulanan Dil Politikaları Kapsamında Türkçe

Öğretiminin Değerlendirilmesi. Bilig. 55, 221- 242.

227

Yalçın, C. (2002). Çokkültürcülük Bağlamında Türkiye‟den Batı Avrupa Ülkelerine

Göç. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi. (26)1, 45-60.

Yalçın, C. (2004). Göç Sosyolojisi. Ankara: Anı Yayınları.

YanaĢmayan, Z. (2010). Role of Turkish Islamic Organizations in Belgium: The

Strategies of Diyanet and Milli GörüĢ. Insight Turkey (12) 1, 139-161

Yaylacı, F. (2012). Belçika‟daki Türklerin Dil Kullanımları. UĢak Üniversitesi

Sosyal Bilimler Dergisi, (5) 2, 63-88.

Yıldırımoğlu, H. (2005). Uluslararası Emek Göçü: Almanya‟ya Türk Emek Göçü.

Kamu-ĠĢ. (8)1.

Yıldız, C. (2012). Yurt DıĢında YaĢayan Türk Çocuklarına Türkçe Öğretimi

(Almanya Örneği). Ankara: T.C BaĢbakanlık YurtdıĢı Türkler ve Akraba Topluluklar

BaĢkanlığı.

Yuval-Davis, N. (2008). Aidiyetler: Yerlilik ile Diaspora Arasında, 21. Yüzyılda

Milliyetçilik. Özkırımlı, U. (der.). (çev: Yetkin BaĢkavak). 139-158. Ġstanbul:

Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Yükleyen, A. (2009). Localizing Islam in Europe: Religious Activism among

Turkish Islamic Organizations in the Netherlands. Journal of Muslim Minority

Affairs. Routledge. (29) 3, 291 -309

Yükleyen, A. (2010). Production of mystical Islam in Europe: Religious

authorization in the Süleymanlı Sufi community. Contemporary Islam, (4) 3, 269-

288.

228

Ġnternet Kaynakları

Almanya Bülteni, (ty). HerĢey Türkçe Ġçin. http://www.almanyabulteni.de

/index.php?view=article&catid=1%3Ason-haberler&id=333%3Aher-ey-tuerkce-cin

&format=pdf&option=com_content&Itemid=57 (14.04.2012)

Argenteuil Mevlana Derneği (AMD). Haydi, Liseliler Cami Derslerine.

http://www.mevlanadernegi.com/?pnum=42&pt=HAYDi%20LISELILER%20CAMi

%20DERSLERINE#. (26.05.2012)

Avrupa Sabah. 31.Mart.2012. Türkçe Ġçin Ortak GiriĢim. http://www.sabah.de/turkce-

icin-ortak-girisim.html (14.04.2012)

BAMF (bundesamt fur migrationund fluscthlinge- Fedaral Göçmen ve Mülteciler

Dasiresi)http://www.bamf.de/TR/Service/Left/Glossary/_function/glossar.html?lv2=

1443454&lv3=1504736 (03.12.212)

Bayçöl, H. (2012). Türkçenın Avrupa‟da Canlı Tutulmasında Kaçırılan Esas Nokta.

Zaman Gazetesi. 10 Nisan 2012. http://www.zamanavusturya.at/details.php

?haberid=2956, (16.04 2012).

Berlin Gündem. (2012). Berlin Ġslami ilimler Okulunun 30. Yılı. 31 Mayıs 2012.

http://www.berlingundem.com/index.php/haber/haberler/berlin-haberleri/2704-berln-

slam-lmler-okulu-30-yilini-kutladi (23.08.2012)

BĠKK. (2010). http://bikk.org/kolejimiz.html (20.08.2012)

Bircan, S. (2010). Türk Okulu. Toul Türk Okulu. http://toulturkokulu. Wordpress .

com/turk-okulu, (15.05. 2012).

Boelhouwer, E. Ekmel in het Parool.. 29. Mart. 2012. http://www.ekmel.nl/? p= 239

#more-239 (08.10.2012)

Çıbıkçı, G. (2006). Almanya, Eyaletler, Eğitim ve Öğretim. http://www.tuerkische-

elternfoederation.de/0-TURKCE/index.htm. (08.04.2011).

Demir, Ö. (2012). Avrupa'daki Türkler. http://www.turkbirdev.org/ dilturkce/ makaleler

_detay.asp?makaleNo=149&makaleBasligi=Avrupa'daki%20T%FCrkler, (19.04. 2012).

Detsch, R, (2009). Zor bir doğum: Alman Göç Yasası. Çev. Çelikkafa, M.

http://www.goethe.de/ins/tr/lp/ges/mig/pol/tr4237086.htm, (16.03.2012)

DĠB. (2012). Türkiye Cumhuriyeti DıĢ Ġleri Bakanlığı. YurtdıĢında YaĢayan Türk

VatandaĢları. http://www.mfa.gov.tr/yurtdisinda-yasayan-turkler_.tr.mfa, (11.04.

2012).

http://www/

http://www.mevlanadernegi.com/?pnum=42&pt=HAYDi%20LISELILER%20CAMi%20DERSLERINE

http://www.mevlanadernegi.com/?pnum=42&pt=HAYDi%20LISELILER%20CAMi%20DERSLERINE

http://www.sabah.de/turkce-icin-ortak-girisim.html


http://www.bamf.de/TR/Service/Left/Glossary/_function/glossar.html?lv2=1443454&lv3=1504736

http://www.bamf.de/TR/Service/Left/Glossary/_function/glossar.html?lv2=1443454&lv3=1504736

http://www.zamanavusturya.at/details.php%20?haberid=2956

http://www.zamanavusturya.at/details.php%20?haberid=2956

http://www.berlingundem.com/index.php/haber/haberler/berlin-haberleri/2704-berln-slam-lmler-okulu-30-yilini-kutladi

http://www.berlingundem.com/index.php/haber/haberler/berlin-haberleri/2704-berln-slam-lmler-okulu-30-yilini-kutladi

http://bikk.org/kolejimiz.html

http://www.ekmel.nl/?%20p=%20239%20#more-239

http://www.ekmel.nl/?%20p=%20239%20#more-239

http://www.turkbirdev.org/

http://www.goethe.de/ins/tr/lp/ges/mig/pol/tr4237086.htm

229

DĠTĠB. (2012a). Fransa Diyanet Türk Ġslam birliği resmi internet sayfası.

http://www.fransaditib.com/FileUpload/bs121551/File/fransa_ditib_camiler_rehberi_

2012....pdf (20.09.2012)

DĠTĠB. (2012b). Diyanet Türk Ġslam birliği resmi internet sayfası.Amaç ve Hedefler.

http://www.fransaditib.com/?pnum=6&pt=AMAÇ%20VE%20HEDEFLER

(28.09.2012).

DĠTĠB. (2012c). http://www.fransaditib.com/?pnum=72&pt=AMAÇ %20VE% 20

HEDEFLER (24.09.2012)

DĠTĠB. (2012d). http://www.fransaditib.com/?Syf=18&Hbr=297148&/DĠTĠB-

KADIN-KOLLARI-ġĠĠR-OKUMA-YARIġMASI, http://www .fransaditib.c om/?&

Syf=1&Id=74615, (25.09.2012)

DĠTĠB. (2012e). http://www.fransaditib.com/?&Syf=1&Id=83988 (26.09.2012)

DĠTĠB. (2012f). DĠTĠB Kadın Kollarından 2012 Projesi ''Gelin TanıĢ Olalım''.

http://www.camiye.com/?Syf=26&Syz=90906&/-DĠTĠB-Kadın-Kollarından-2012-

projesi--gelin-tanıĢ-olalım, (26.09.2012).

DĠTĠB.(2011). DĠTĠB Strazburg Ġlahiyat Tanıtım Kitabı. http://www.fransaditib.com

/FileUpload/bs121551/File/strazburg_islam_ilahiyat_fakultesi.pdf (29.09.2012)

EIIS. (2010). http://www.euroilim.com/wp-content/uploads/ 2011/05/verslag_con fe

r entie_ 14_mei_2010_onbehagen_nw2.pdf (05.11.12012)

EIIS. (2012a). http://www.euroilim.com/?page_id=810 (16.11.2012)

EIIS. (2012b). http://www.euroilim.com/?page_id=827, (18.11.2012)

EIIS. (2012c). http://www.euroilim.com/?page_id=829, (09.11.2012)

EKMEL. (2012). Ekmel Vakfı Resmi Ġnternet Sitesi. http://www.ekmel.nl/?p=239

(22.11.2012)

Focushaber. (2012). Hollanda‟da çok kültürlülük fuarı. 19 Ekim 2012.http: // www.

focushaber.com/hollanda-da-cok-kulturluluk-fuari-h-189182.html (05.11.2012)

FÖTED (2012). http://www.tuerkische-elternfoederation.de/?id_menu=2& PHPSE

SSID=6f 0f908ad1a97349ddff824d05a4179c (10.04. 2012).

Gedik, M (2009). Bir IGMG Hizmeti: Yaz Okulları IGMG Eğitim BaĢkanı Mehmet

Gedik Ġle Yaz Kursları Üzerine. Pazartesi, 6 Temmuz 2009. http:// www . igmg .de /

tr/haberler/yazi/bir-igmghizmetiyaz-okullari.html?.html.html.html= (21.09.2012)

http://www.fransaditib.com/FileUpload/bs121551/File/fransa_ditib_camiler_rehberi_2012....pdf

http://www.fransaditib.com/FileUpload/bs121551/File/fransa_ditib_camiler_rehberi_2012....pdf

http://www.fransaditib.com/?pnum=6&pt=AMA�%20VE%20HEDEFLER

http://www.fransaditib.com/?pnum=72&pt=AMA�%20%20VE%25%2020%20HEDEFLER

http://www.fransaditib.com/?pnum=72&pt=AMA�%20%20VE%25%2020%20HEDEFLER

http://www.fransaditib.com/?Syf=18&Hbr=297148&/D�T�B-KADIN-KOLLARI-��R-OKUMA-YARI�MASI

http://www.fransaditib.com/?Syf=18&Hbr=297148&/D�T�B-KADIN-KOLLARI-��R-OKUMA-YARI�MASI

http://www.fransaditib.com/?&Syf=1&Id=83988

http://www.camiye.com/?Syf=26&Syz=90906&/-D�T�B-Kad�n-Kollar�ndan-2012-projesi--gelin-tan��-olal�m

http://www.camiye.com/?Syf=26&Syz=90906&/-D�T�B-Kad�n-Kollar�ndan-2012-projesi--gelin-tan��-olal�m

http://www.fransaditib.com/

http://www.euroilim.com/wp-content/uploads/%202011/05/verslag_con%20fe%20r%20entie_%2014_mei_2010_onbehagen_nw2.pdf

http://www.euroilim.com/wp-content/uploads/%202011/05/verslag_con%20fe%20r%20entie_%2014_mei_2010_onbehagen_nw2.pdf

http://www.euroilim.com/?page_id=810



http://www.ekmel.nl/?p=239

http://www.tuerkische-elternfoederation.de/?id_menu=2&%20PHPSE%20SSID=6f

http://www.tuerkische-elternfoederation.de/?id_menu=2&%20PHPSE%20SSID=6f

230

Hesseling, R (2009). Göçmenlik, iĢgücü piyasası ve eğitim ile ilgili mevcut göç

eğilimleri hakkında bir analiz, Improved Future Proje Sonuç Raporu,

http://www.improvedfuture.se/tur/SreportTR.pdf ( 19.03.212)

HOAB. (2012a). Hakkımızda. http://www.haguenauoab.com/hakkimizda/, (09.04. 2012)

HOAB. (2012b). Seminerler.http://www.haguenauoab.com/etkinliklerimiz/seminer

ler/ (09.04. 2012).

HOAB. (2012c). Eğitim ve Kültürle Hep Beraber Elele. http:// www.haguenauoab .

com/wp-content/uploads/2012/09/ afisTRPATUTI280820127.pdf, (09.04. 2012).

http://www.hurriyet.de/haberler/gundem/1157859/turkcenin-gelecegi-herkesin-ortak-derdi (18.04.2012)

Hürriyet Avrupa. (2008). Mitingte binler Türkçe için yürüdü. 31 Mart 2008.

http://www.hurriyet.de/haberler/gundem/138839/mitingte-binler-turkce-icin-yurudu, (13.04.

2012).

IGMG. (2008a). IGMG Kadın Kolları Bölgelerarası Bilgi ve Hitabet YarıĢması

Tamamlandı. http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2008/03/08/igmg-kadin-kollari-

boelgelerarasi-bilgi-ve-hitabet-yarismasi-tamamlandi.html (20.08.2012)

IGMG. (2008b). Kuzey Ruhr‟da Ġslamî Ġlimler Mezun Verdi. http://www.igmg.de/tr/

haberler/yazi/2008/06/28/kuzey-ruhrda-islami-ilimler-mezun-verdi.html(22.08.2012)

IGMG. (2009a). IGMG Kadın Kolları‟ndan iki YarıĢma. http://www .igmg .de/tr/ha

berler/yazi/ 2009/02/13/ igmg-kadin-kollarindan-iki-yarisma.html (28.08.2012).

IGMG. (2009b). http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2010/02/12/igmg-berlin-cocuk-

kuluebuenden-heidepark-gezisi.html. (22.08.2012).

IGMG. (2010b). Hannover Bölgesi`nde genç bayanlara Yatılı Eğitim Semineri.

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2010/05/18/hannover-boelgesinde-genc-

bayanlara-yatili-egitim-semineri.html (01.09.2012)

IGMG. (2010d). Üniversiteliler Yatılı Eğitim Semineri Yapıldı. http://www.igmg.de

/tr/haberler/yazi/2010/03/25/ueniversiteliler-yatili-egitim-semineri-yapildi.html

(01.1.10.2012)

IGMG. (2010e). Uluslararası Kimlik Sempozyumu Wuppertal‟de Yapıldı. 6 Mayıs

2010 http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2010/05/06/uluslararasi-kimliksempozyum

-wuppertalde-yapildi.html.(24.09.2012)

http://www.improvedfuture.se/tur/SreportTR.pdf

http://www.haguenauoab.com/hakkimizda/

http://www.haguenauoab.com/etkinliklerimiz/seminer%20ler/

http://www.haguenauoab.com/etkinliklerimiz/seminer%20ler/

http://www.hurriyet.de/haberler/gundem/1157859/turkcenin-gelecegi-herkesin-ortak-derdi

http://www.hurriyet.de/haberler/gundem/138839/mitingte-binler-turkce-icin-yurudu

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2008/03/08/igmg-kadin-kollari-boelgelerarasi-bilgi-ve-hitabet-yarismasi-tamamlandi.html

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2008/03/08/igmg-kadin-kollari-boelgelerarasi-bilgi-ve-hitabet-yarismasi-tamamlandi.html

http://www.igmg.de/tr/

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2010/02/12/igmg-berlin-cocuk-kuluebuenden-heidepark-gezisi.html

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2010/02/12/igmg-berlin-cocuk-kuluebuenden-heidepark-gezisi.html

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2010/05/18/hannover-boelgesinde-genc-bayanlara-yatili-egitim-semineri.html

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2010/05/18/hannover-boelgesinde-genc-bayanlara-yatili-egitim-semineri.html

http://www.igmg.de/

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2010/05/06/uluslararasi-kimliksempozyum%20-wuppertalde-yapildi.html

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2010/05/06/uluslararasi-kimliksempozyum%20-wuppertalde-yapildi.html

231

IGMG. (2010f). Yeni, Melez Ve “Öteki” Kimliklerin OluĢumu. 24 Temmuz 2010

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2010/07/24/yeni-melez-ve-oeteki-kimliklerin-

olusumu.html. (27.09.2012)

IGMG. (2011c). IGMG Eğitim BaĢkanlığı 2011 Yaz Okulları‟na Hazır. 27 Haziran

2011. http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2011/06/27/igmg-egitim-baskanligi-2011-

yaz-okullarina-hazir.html (26.08.2012)

IGMG. (2011d). IGMG‟den “DıĢ ĠliĢkiler Eğitim Kursu”. http://www.igmg.de/tr/

haberler/yazi/2011/01/20/igmgden-dis-iliskiler-egitim-kursu.html (25.08.2012)

IGMG. (2011e). 8. DıĢ ĠliĢkiler Kursu: IGMG‟nin DoğuĢu Ve GeliĢimi.

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2011/12/25/8-dis-iliskiler-kursu-igmgnin-

dogusu-ve-gelisimi.html (29.08.20129

IGMG. (2012a). Niçin Eğitim. http://www.igmg.de/tr/cemiyet/hakkimizda/birimler/

egitim-birimi.html(20.08.2012)

IGMG. (2012b). Sosyal Hizmetler. http://www.igmg.de/tr/cemiyet/hakkimizda/

birimler/ sosyal-hizmetler.html (20.08.2012)

IGMG. (2012c). Kadınlar TeĢkilatı. http://www.igmg.de/tr/cemiyet/hakkimizda/

birimler/ kadinlar-teskilati.html (20.08.2012)

IGMG. (2012d). 9. DıĢ ĠliĢkiler Eğitim Kursu: Kamuoyunda IGMG.

http://www.igmg.de/tr /haberler/ yazi/2012/01/04/tr.html (23.08.2012)

IGMG. (2012e). 10. DıĢ ĠliĢkiler Toplantısı: DıĢ ĠliĢkilerde ĠletiĢim.

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2011/01/20/10-dis-iliskiler-toplantisi-dis-iliskil

erde-iletisim.html (04.09.2012)

IGMG. (ty). Islamische Gemeinschaft Milli GörüĢ e.V. Tanıtım BroĢürü. Köln.

http://www.igmg.de/uploads/media/Selbstdarstellung-IGMG-turkce.pdf (20.09.0212)

Karaca, M. (2009). Türkçe için çırpınıyorlar. Hürriyet Avrupa. 01.08.2009.

http://www.baden-toabf.org/gazete-haber/20090801Hurriyet._01a.JPG, (13 04.2012)

MEB. (2012a). Türkiye Cumhuriyeti Milli eğitim Bakanlığı. Yurt DıĢı Eğitim

Personeli Rehberi, Personel Görevlendirilen Ülkeler; Fransa http://abdi

gm.meb.gov.tr/eski_site/ yurtdisigorev/rehber/Rehber_III_fransa.html (07. 05. 2012).

MEB. (2012b). Türkiye cumhuriyeti Milli eğitim Bakanlığı. Yurt DıĢı Eğitim

Personeli Rehberi, Personel Görevlendirilen Ülkeler; Hollanda. http://abdigm.

meb.gov.tr/eski_site/ yurtdisigorev/rehber/Rehber_III_hollanda.html, (15.06. 2012)

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2010/07/24/yeni-melez-ve-oeteki-kimliklerin-olusumu.html

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2010/07/24/yeni-melez-ve-oeteki-kimliklerin-olusumu.html

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2011/06/27/igmg-egitim-baskanligi-2011-yaz-okullarina-hazir.html

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2011/06/27/igmg-egitim-baskanligi-2011-yaz-okullarina-hazir.html

http://www.igmg.de/tr/

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2011/12/25/8-dis-iliskiler-kursu-igmgnin-dogusu-ve-gelisimi.html

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2011/12/25/8-dis-iliskiler-kursu-igmgnin-dogusu-ve-gelisimi.html

http://www.igmg.de/tr/cemiyet/hakkimizda/birimler/%20egitim-birimi.html

http://www.igmg.de/tr/cemiyet/hakkimizda/birimler/%20egitim-birimi.html

http://www.igmg.de/tr/cemiyet/hakkimizda/%20birimler/

http://www.igmg.de/tr/cemiyet/hakkimizda/%20birimler/

http://www.igmg.de/tr/cemiyet/hakkimizda/

http://www.igmg.de/tr%20/haberler/%20yazi/2012/01/04/tr.html

http://www.igmg.de/tr/haberler/yazi/2011/01/20/10-dis-iliskiler-toplantisi-dis-ilis

http://www.igmg.de/uploads/media/Selbstdarstellung-IGMG-turkce.pdf

http://www.baden-toabf.org/gazete-haber/20090801Hurriyet._01a.JPG

232

Öksüz, Ö. (2012). Dilin Önemi ve Anadili Olarak Avrupa‟da Türkçe. Hayat. Sayı. 69

Haziran 2012. http://www.hayatonline.eu/pdf/hayatonline69.pdf (06.05.2012)

Parlayan, C. (2012). Anadil Dersi Zorunlu Olmalı. 5. ġubat.2012. Hürriyet Avrupa.

http://www.hurriyet.de/haberler/gundem/1121977/anadil-dersi-zorunlu-olmali.

(07.06.2012)

RVB.(2012).http://www.velilerbirligi.tr.gg/Tan%26%23305%3Bt%26%23305%3B

m.htm (29.04.2012)

Sabah Avrupa. 26.03.2012. Okumak için YarıĢtılar. http://www.sabah.de/okumak-icin-

yaristilar.html (07.06.2012)

Sak, A. (2011). NRW Eyaletinde Anadili Öğretmen Ġstihdamı. Hürriyet Avrrupa. 11.

07. 2011. http://www.hurriyet.de/haberler/yazarlar/953201/nrw-eyaletinde-anadili-

ogretmen-istihadami, (18.03. 2012)

Sak, A. (2012). Türklerin Kanayan Yarası: Eğitim Sorunları TartıĢıldı. Hürriyet

Avrupa. http://www.hurriyet.de/haberler/yazarlar/1130833/egitim-sorunlari-tartisildi

(19.04.2012)

Sak, A. (2012). Yeni Eğitim Yılına Girerken…Türkçe Derslerinin Geleceği Var Mı?. http://www.ailemveben.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=191%3Ayenie

%C4%9Fitimy%C4%B1l%C4%B1nagirerken%E2%80%A6t%C3%BCrk%C3%A7edersleri

ningelece%C4%9Fivarm%C4%B1%3F&Itemid=496 (18.04.2012)

SDOABD. (2010). Sizin Sesiniz. http://www.saintdizierturkokulu.com /sizin

_seziniz.htm, (11.05. 2012).

SDOABD. (2012a). http://www.saintdizierturkokulu.com/okul_aile_der.htm, (10.05.

2012).

SDOABD. (2012b). http://www.saintdizierturkokulu.com/, (17.05. 2012).

SDOABD. (2012c). Kitaplık OluĢturma ve Birlikte Okuyoruz Kampanyası.

http://www.saintdizierturkokulu.com/kitap.htm, (10.05. 2012).

SDOABD. (2012d). Yiyecek Servisi. http://www.saintdizierturkokulu.com /gouter .htm,

(10.05. 2012).

Selçuk, S. (2007). Hürriyet Gazetesi 22.02.2007 Tarihli Haberi. http://arama.

hurriyet.com.tr/ arsivnews.aspx?id=6002366 (18.04.2012).

SICN. (2012a). http://www.sicn.nl/pages/turks/index-tr.html, (02.11.2012)

http://www.hayatonline.eu/pdf/hayatonline69.pdf

http://www.hurriyet.de/haberler/gundem/1121977/anadil-dersi-zorunlu-olmali

http://www.sabah.de/okumak-icin-yaristilar.html

http://www.sabah.de/okumak-icin-yaristilar.html

http://www.hurriyet.de/haberler/yazarlar/953201/nrw-eyaletinde-anadili-ogretmen-istihadami

http://www.hurriyet.de/haberler/yazarlar/953201/nrw-eyaletinde-anadili-ogretmen-istihadami

http://www.hurriyet.de/haberler/yazarlar/1130833/egitim-sorunlari-tartisildi

http://www.ailemveben.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=191%3Ayenie%C4%9Fitimy%C4%B1l%C4%B1nagirerken%E2%80%A6t%C3%BCrk%C3%A7edersleriningelece%C4%9Fivarm%C4%B1%3F&Itemid=496



http://www.saintdizierturkokulu.com/okul_aile_der.htm

http://www.saintdizierturkokulu.com/

http://www.saintdizierturkokulu.com/kitap.htm

http://www.sicn.nl/pages/turks/index-tr.html

233

SICN. (2012b). Opleıdıng Van Relıgıeuze Voorgangers/Imams. http://www.sicn.nl/

pages/ projecten/imaamopleiding.html, (04.11.2012)

SICN. (2012c).http://www.sicn.nl/pages/activiteiten/conferenties.html, (03.11.2012).

SICN. (2012d). http://www.sicn.nl/pages/activiteiten/inzameling.html (06.11.2012).

STOV (2012). Veghel Türk Okul Aile Birliği Derneği internet sayfası:

www.vegheltoab.nl/ (17.07. 2012)

TAG (2012a). Ana Dilim · Türkçem · Geleceğim Türkçe ÇalıĢtayı Basın Bülteni. http://anadilim.eu/wpcontent/uploads/2012/03/20120305_1Bas%C4%B1ndaCal%C4%B1sta

yTan%C4%B1t%C4%B1m%C4%B1.pdf, (25.04. 2012).

TAG (2012b). Yürütme Kurulu. http://anadilim.eu/?page_id=72, (24.04. 2012).

TAG (2012d). Program, ÇalıĢtay Usulü Ve Kayıt Formu. http://anadilim.eu/? Page

_id=18, (24.04. 2012).

TAG. (2012c). Amaç ve Hedefler. http://anadilim.eu/?page_id=2, (23.04. 2012).

TOABF. (2009a). http://www.baden-toabf.org/hakimizda.html, (13.05. 2012)

TOABF. (2009b). http://www.baden-toabf.org/dergi.html, (13.05. 2012)

TOABF. (2009c). Türkçe Anadil Dersleri Öğretmenlerimiz ile ilgili açıklama.

http://www.baden-toabf.org/Anadil/BTOABF_062009.pdf, (14.05. 2012)

TON. ( 2005a). Türkçe Ġçin El Ele: Hollanda Türkçe Eğitim Vakfı. Türkçe için el

eleye davet. http://www.turkce-icin-el-ele.nl/, (19.07. 2012)

TON. ( 2005b). Birlik, Beraberlik Ve Azmin Zaferi. Damla Gazetesi Haberi.

http://turkce-icin-el-ele.nl/medyadan.php?action=showMediaArticle&ma_id=20, (19.07.

2012).

TON. (ty). Hollanda Türkçe Eğitim Vakfı Amacımız ve Ġlkelerimiz,

http://www.turkce-icin-el-ele.nl/, (22.07. 2012)

TSCD. (2012a). Dünden Bugüne Cami Faaliyetlerimiz. http://www. Suleymaniye .nl

/bilgiler.htm, (17.07. 2102).

TSCD. (2012b). http://www.suleymaniye.nl/turkceye-davet.htm, (17.07. 2012).

TTO. (2012). Toul Fransız-Türk Kültür Derneği, Toul Horasan Cami.

http://toulturkokulu.wordpress.com/toul-fransiz-turk-kultur-dernegi/ (11. 07. 2012).

http://www.sicn.nl/%20pages/%20projecten/imaamopleiding.html

http://www.sicn.nl/%20pages/%20projecten/imaamopleiding.html

http://www.sicn.nl/pages/activiteiten/conferenties.html

http://www.sicn.nl/pages/activiteiten/inzameling.html

http://www.vegheltoab.nl/

http://anadilim.eu/wpcontent/uploads/2012/03/20120305_1Bas%C4%B1ndaCal%C4%B1stayTan%C4%B1t%C4%B1m%C4%B1.pdf

http://anadilim.eu/wpcontent/uploads/2012/03/20120305_1Bas%C4%B1ndaCal%C4%B1stayTan%C4%B1t%C4%B1m%C4%B1.pdf

http://anadilim.eu/?page_id=72

http://anadilim.eu/?%20Page%20_id=18

http://anadilim.eu/?%20Page%20_id=18

http://anadilim.eu/?page_id=2

http://www.baden-toabf.org/hakimizda.html

http://www.baden-toabf.org/dergi.html

http://www.baden-toabf.org/Anadil/BTOABF_062009.pdf

http://www.turkce-icin-el-ele.nl/

http://turkce-icin-el-ele.nl/medyadan.php?action=showMediaArticle&ma_id=20

http://www.turkce-icin-el-ele.nl/

http://www.suleymaniye.nl/turkceye-davet.htm

234

Uzun, N. (2010). Türkçeye Hak Ettiği Önem Verilsin. 22 ġubat 2010 tarihli

Europehaber haberi. http://europahaber.com/cikti.php?bul=981. (03.06.2012)

Ülger, Y. (2009). Çocuklarımızı Türkçe Dersine Gönderelim.16Ağustos 2009.

Hürriyet.http://www.hurriyet.de/haberler/gundem/392582/cocuklarimizi-turkce

dersine-gonderelim. (01.04.2012)

Ülger, Y. (2012). Türkçe Ġçin Ortak GiriĢim. Sabah Avrupa. 31 Mart 2012.

http://www.sabah.de/turkce-icin-ortak-girisim.html, (01.04. 2012)

Yılmaz, S. (2010). Türkçe Ve Türk Kültürü Dersi „Öğretim Programı‟ Ġnceleme Ve

Değerlendirme Raporu. 15. Temmuz.2010. http://www.egitimisankara.org.tr/

haberler/AnadiliVeKulturuRaporu. Pdf, (08.10. 2012)

Zaman (2012b). 7. Mart. 2012. Almanya'daki Türk STK'lar ortak nokta Türkçe'de

buluĢtu.http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=125581

(13.04. 2012)

Zaman Fransa. (2011). Strasburg Ġlahiyat Fakültesi Eğitim Hayatına BaĢlıyor.

http://www.zamanfransa.com/fransa-tuerkleri/boelgeler/dogu-fransa/157-

strasbourg/749-strasbourg-ilahiyat-fakueltesi-egitim-hayatna-basliyor. (18.10.2012)

Zaman Fransa. (2012). DĠTĠB‟den Öğrencilere Kur‟ anlı Tatil.

http://www.zamanfransa.com/index.php/fransa-tuerkleri/boelgeler/centre/167-orleans

/775-DĠTĠBden-oegrencilere-kuranl-tatil (08.10.2012)

http://europahaber.com/cikti.php?bul=981


http://www.zamanfransa.com/fransa-tuerkleri/boelgeler/dogu-fransa/157-strasbourg/749-strasbourg-ilahiyat-fakueltesi-egitim-hayatna-basliyor

http://www.zamanfransa.com/fransa-tuerkleri/boelgeler/dogu-fransa/157-strasbourg/749-strasbourg-ilahiyat-fakueltesi-egitim-hayatna-basliyor

http://www.zamanfransa.com/index.php/fransa-tuerkleri/boelgeler/centre/167-orleans%20/775-D�T�Bden-oegrencilere-kuranl-tatil

http://www.zamanfransa.com/index.php/fransa-tuerkleri/boelgeler/centre/167-orleans%20/775-D�T�Bden-oegrencilere-kuranl-tatil

Documents

BATI AVRUPA’DA TÜRK DĠASPORA …...BATI AVRUPA’DA TÜRK DĠASPORA KĠMLĠĞĠNĠN ĠNġASI: STK’LAR ÖRNEĞĠ T.C. BAġBAKANLIK YurtdıĢı Türkler ve Akraba Topluluklar BaĢkanlığıi