DİYANET İŞLERi BAŞKANLIGI YAYlNLARI /642

I

TEBLİG VE MÜZAKERELERİ 20-24 Eylül2004 1 ANKARA

-Yf ~ty(} D\Yflft!H Valm İsl!\m Al'aijtırmfihm Merkezi

KUtUphanesi

Dem. No:

Tas. No:

Ankara - 2005

_,.

Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınlan 642

1lmi Eserler 105

Yayın Editörü & Redaksiyon Dr. Mehmet BULUT

Dizgi&Grafik Cevdet DOGAN

2005-06-Y-0003-642

ISBN 975.19.3756-6

Baskı

Türkiye Diyanet Vakfı

Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi

Ostim örnek Sanayi Sitesi 358. Sokak No: ll

06370 Yenimahalle 1 ANKARA

Tel: (0312) 354 91 31

© Diyanet ݧleri Başkanlığı

Dini Yayınlar Dairesi Başkanlığı

Tel: (O 312) 295 73 06

;·

6741 lll. DiN ŞÜRASI TESLiG VE MÜZAKERELERi

ll. OTURUM

(20 Eylül2004)

• TESLiG

AVRUPA'DA TÜRK GENÇLiGi VE DiN:

iNANÇ, BiLGi VE iBADET

• Doç. Dr. Talip KÜÇÜKCAN*

2 7 Temmuz 2004 tarihli Turkish Daily News gazetesi, Der Spiegel dergisini kaynak göstererek şöyle bir haber yayınladı: 2,5 milyonluk nüfusa sahip Almanya'daki Türk top­lum gittikçe dirıdarlaşıyor. Türkiye Araştırma Merkezi'nirı North Rhirıe-Westphalia eyale­tirlde yaptığı bir araştırma verilerine dayandınlan habere göre, araştırmaya katılarılann yüzde 71'i kendilerini dirıdar olarak tanımlamıştır. 2000 yılına oranla dirıdar olduğunu belirtenlerin yüzde 14 oranında arttığı tespit edilmiş. Kendilerini "çok dirıdar" olarak ta­nımlayarılann oranı da yüzde sekizden yüzde yirmiye yükselmiş. Araştırma sonuçlan her ne kadar dirıdarlık oranında artış eğilimi olduğunu gösterse de bunu destekleyecek veri­ler sunmamaktadır. Dirıdarlık oranlannın artışının bilgi, öğrenme, irıançlan içselleştirme, dinf pratikleri yerine getirme gibi köklü ve kalıcı nedenlere mi dayandığı yoksa 11 Eylül olaylanndan sorıra dünya ile birlikte Avrupa'yı da saran aynmcılığa, aşağılanmaya ve dışlanmaya dayalı tepkisel nedenlere mi dayandığı konusunda bilgi sunulmamaktadır. Bu nedenle dirıdarlık konusu ele alınırken dirıdarlığın ne ifade ettiği, dirıdarlığın ölçülüp ölçü­lerneyeceği ve boyutlan üzerinde durulmalıdır. Böyle bir yöntem izlenınediği takdirde Av­rupa' da Türkler ve dirı söz konusu olduğunda irıdirgemeci genellemeler ve yanlış yorum­lar kaçınılmaz olacaktır.

Bu bildirinin amacı, Avrupa ülkelerinde doğup büyüyen veya hayatırım büyük bölü­münü Avrupa'da geçiren Türk gençlerinirı dinf hayatlanın sosyolojik bir tahlile tabi tut­maktır. Bildiride Avrupa Türk toplumunun en dirıamik ve hareketli kesimini oluşturan genç kuşakların dinf bilgileri nasıl edirıdikleri, dinf konulardaki bilgilendirme süreçlerinde kullanılan yöntem ve araçların yeterlilik düzeyleri, bu süreçlere dahil olan kişi ve kurum­lann etkinlik dereceleri yanında genç kuşaklann ibadetleri yerine getirip getirmeme konu­sundaki davranışlan da ele alınacaktır. Bu çerçevede gençlerin temel dinf konularda ne derece bilgili olduklan, dinf irıançlannın oluşması ve şekillenmesirıde hangi faktörlerin be­lirleyici etken olduğu ve ne tür bir dirıdarlık biçimi geliştirdikleri de ele alınacaktır. Bildiri-

• TDV 1slam Araştınnalan Merkezi (İSAM)-1stanbul.

. '

lll. KOMiSYON: AVRUPA BiRLiGi SÜRECiNDE SOSYAL HAYAT VE DiN 1675

ye temel teşkil eden uzun süreli araştırınayı İngiltere'de yürüttüğüm için ulaşılan sonuç­lar ve yorumlar öncelikle bu ülkede yaşayan Türk gençlerini kapsamaktadır. Ancak sür­dürdüğüm araştırmalar sadece İngiltere ile sınırlı kalmamıştır. Fransa, Almanya ve Hol­landa'da da Türk gençleri üzerinde araştırma yapma ve gözlernde bulunma imkfuıım ol­duğu için bu bildirideki analizler genel anlamda Avrupalı Türk gençlerinin dinf hayatlan­na ilişkin temel bulgulan yansıtmakta ve genç kuşakların dinf inanç, bilgi ve ibadetlerine ilişkin ipuçlan vermektedir.

İNGİLTERE'DE TÜRK TOPLUMU

Son yıllarda Avrupa'daki Türk topluluğu hem sayısal olarak artmakta hem de daha geniş bir sosyo-kültürel ve sosyo-politik coğrafYaya yayılmaktadır. örneğin Almanya'dan Avustralya'ya, Amerika'dan Kanada'ya hemen hemen her yerde irili ufaklı örgütlü Türk topluluklanna veya cemaatlerine rastlamak mümkündür. işçi göçü dönüşü olmayan bir sürece dönüşmüş ve misafir işçi statüsünde Avrupa'ya giden Türklerin büyük çoğunluğu bulunduklan ülke vatandaşlığına geçerek göçmenlikten yerleşik hayata geçmek suretiyle Avrupa'nın demografik ve kültürel coğrafYasınırı aynlmaz bir parçası haline gelmiştir. Al­manya, Belçika, Fransa, Hollanda ve İngiltere'ye giden Türklerin sayısı 4 milyona yak­laşmıştır.

Kanaatlınce Avrupa'daki Türk gençleri aile, dil ve kültür olduğu gibi din konusunda da önceki kuşağa oranla farklı bir anlayış geliştirmekte ve geleneksel kültürel kimliğin ye­niden uretimi sürecirıde yaşadıklan toplumun baskın değerlerinden de etkilenmektedirler. Birtakım kültürel değerlere yaklaşımlan ve bu değerlere yükledikleri anlam gittikçe değiş­mektedir. Dinf inanç ve tutumlara da değişik anlamlar yüklenmekte ve bu da dinf davra­nışa yansımaktadır.

Avrupa'da doğup büyüyen genç kuşaklar eğitimlerini bu ülkelerde almakta ve bu ül­kelerin okullannda sosyalleşmelerini sürdürmektedirler. Anne-babalar için genç kuşakla­nn farklı kültürel ortamlarda sosyalleşmeleri 'dinf ve kültürel kimlik' gelişimi açısından birtakım kaygılaraneden olmaktadır. Ancak bu kaygıların ne kadar haklı olduğunu, Av­rupa'daki Türk gençlerinin gerçekten 'dinfve kültürel kimlik' eksenli sorunlar yaşayıp ya­şamadıklaruu değerlendirebilmek için gençlerin dinf ve kültürel değerler hakkında neler düşündükleri konusunda kapsamlı araştırmalar yapıldığını söylemek zor. işte bu tebliğin temel amacı gençlik ve din konusunda genel bir harita çıkarmaktır.

Almanya, Belçika, Fransa ve Hollanda gibi ülkeler yarıında Avrupa'ya giden Türkler için ingiltere de önemli bir göç ülkesi olmuştur. ingiltere'de yerleşik Türkiyeli ve Kıbnslı Türklerin sayısınırı 300 birıi aştığı tahmin edilmektedir (Ladbury; 1977; Bhatti, 1981; Ga­zioğlu; 1989; Nielsen, 1989; Anwar, 1993; Owen, 1993; The Independent, 2 January 1996). Bu ülkede yaşayan Türkiye ve Kıbns kökenli Türk gençlerinin 'dinf hayatıru' kap­samlı olarak ele alan bilimsel araştırmaya rastlamak zordur.

676 1 lll. DiN ŞÜRASI TEBLiG VE MÜZAKERELERi

DiNI HAYATIN BOYUTLARI

Din tek boyutlu olmadığı gibi dinf hayat da tek boyutlu değildir. Dinf aidiyet ya da bağlanma birden fazla boyut içermektedir. Bir başka ifade ile bireyin Aşkın Varlık veya Mutlak Hakikat karşısındaki duruşu inanç, tutum, duygu, tecrübe, davranış ve ritüeller gibi çok boyutlu süreçlerin yaşandığı ve gözlemlendiği bir süreç ve olgudur (Hill ve Ho­od, 1999: 269). Dinf aidiyet üzerinde yapılan araştırmalar dindarlığın çok boyutlu bir tec­rübe olduğu görüşünü desteklemektedir.! Bu tebliğde de dinf hayat çok boyutlu bir feno­men olarak kabul edilmiş ve gençlerin dinf inanç ve davranışlan bu anlayışla ele alınmış­tır. Kuşkusuz dindarlık özel bir deneyimdir ve belirli modeliere ve kalıplara koyarak ince­lenmesi mümkün değildir. Ancak dinf hayatı bazı ipuçlanndan hareketle değerlendirmek mümkün olabilir. Dindarlık veya dini genel olarak inanç, bilgi, dua ve ibadet gibi unsur­Ian içerir.

Bir başka ifadeyle dinf hayat genel hatlan itibariyle şunlan kapsar: 1- inancın Kabu­lü ve Bireysel iman/Bağlanma yani Allah, Kutsal Kitap ve ahiret gibi dinin temel öğreti­lerinin kabulünü kapsar. 2- Cemaat Faaliyetlerine Katılımı yani düzenli ve aktif biçimde toplu ibadet ve törenlere, faaliyetlerine katılımı içerir. 3- Kişisel Dinf Tecrübeyi yani dua ve tövbeyi kapsar. 4- Cemaat üyeleriyle Kişisel Bağ/İletişim kurmayı ve onlarla birlikte düzenlenmiş faaliyetlere katılım düzeyini içerir. 5- Kuşkuya Rağmen Fikri Arayışta Israr etıneyi yani müminin anlam arayışını sürdürmesini kapsar. 6- Dinf Tekamüle Açık olayı yani bireyin ahlakf olgunlaşma ve dini daha iyi anlama çabasım içerir. 7- Dogmacılara

inarımayı yani kişi tarafından dinin ilkelerinin kabul edilmesini ve savunulmasını kapsar. 8- Dışa Dönüklük Eğilimini yani dindarlığın dış kaynaklı faktörlerle ilişkisini kapsar. 9-Maddi Fedakarlık yaparak hayır işleri için harcamada bulunmayı içerir. 10- Din Hakkın­da Konuşmak ve Okumak eylemini yani mukaddes kitabı ve metirılerini okuyup diğer in­sanlarla tartışabilrnesini kapsar (King 1967: 173-185).

· özetle söylemek gerekirse din sosyologlan ve din psikologlan dini çok boyutlu bir fe­nomen olarak değerlendirmiştir. Bu tebliğin temelini oluşturan bulgular toplarurken de di­nf hayatın çok boyutlu olduğu gerçeğinden hareket edilmiş ve gençlerimizin dinf inanç, bilgi ve ibadetleri araştırılmıştır.

ARAŞTIRMA YA KİMLER KATILDI?

Tebliğde yer alan bilgiler psikologlann erken gençlik ve gençlik dönemi olarak nite-

1 Dini yaşantı ve tecrübenin çok yönlü olduğunu destekleyen çok sayıda araştııma vardır. Örneğin bkz. Wılliam james (1895) The Varieties ofReligious Experience, Cambridge, MA: Harvard University Press (OrigLrıal work published in1906); Michael Argyle (2000) Psychology of Religion, London: Routledge. !slami dini tecrübe hakkında bkz. Frederick M. Denny (199ı) 'Varieties ofReligious Experience in the Qur'an' in S. Seikaly and R. Baalbakl (eds.) Quest for Understanding, Beirut, Lebanon: Arnericarı University Press: 185-202. Dindarlığı çok boyutlu bir yöntemle ele alan pilirn adamlannın h-ullandığı ölçekler ve bu ölçekierin dini içerdiği boyutlar hakkında bkz. Peter C. Hill and Ralph W. Hood jr. (ı999) Measures ofReligiosity, Alabama: Religious Educa­tion Press. Konuyla ilgili literatürün eleştirel bir değerlendirmesi için bkz. W. C. Roof (1979: ı7-45) .

. '

lll. KOMiSYON: AVRUPA BiRLiGi SÜRECiNDE SOSYAL HAYAT VE DiN /677

ledikleri 12-18 yaş grubundaki (Patterson, Sochting ve Marcia, 1992: 15) kız ve erkek Türk gençlerinin katıldığı bir araştırmadan elde edilmiştir. Araştırma grubu olarak 12-18 yaş grubunu yani erken ergenlik ve gençlik dönerniniri seçilmesirlin temel nedeni kimlik duygusu edinmedebu gelişim dönemirlin belirleyici derece etkin bir özelliğe sahip oluşu­dur (Phinney, 1993b: 75).

Araştırmaya 42 erkek ve 51 kız olmak üzere toplam 93 genç Türk katılmıştır. Araş­tırmaya katılan erkeklerin yüzde 57'si, kızlarm ise yüzde 71 'i 12-15 yaşlan arasındadır. Yaşlan 16-18 arasında olan erkeklerin oranı yüzde 43, kızlarm oranı ise yüzde 29'dur. Bilimsel araştırmalar bu yaş dönerrılerini gençlik dönemi olarak nitelemektedir. Biz de bu nedeille özellikle bu yaş grubunu seçtik. Ancak 18-24 yaş grubu hakkında da araştırma­lar yapılması gerektiğini burada belirtmek gerekir. Araştırma sonuçlannın gençlerin dinf hayatlan hakkında genel bir manzara çizmeye yeterli olduğunu söyleyebiliriz. Araştırma­ya katılan Türk gençlerinin doğum yerleri Türkiye, Kıbns ve Londra olarak belirlenmiştir ve büyük çoğun1uğun ise Londra doğurrılu olduğu gözlerrılenmiştir.

Bulgulara göre Avrupa'da yeni bir Türk gençliği yetişmektedir. Aile kökellieri Türki­ye ve Kıbns olan ingiltere doğurrılu gençler Avrupa Türklerinin önerrili bir parçasını oluş­turmaktadır. Bu gençler doğduklan ülke dilini daha iyi öğrenmekte ve anne-babalanndan farklı bir kültürel hayat içinde büyümektedirler. Gençlerin içinde yaşadıklan ortarnsal ve çevresel faktörler kirrılik edinme ve aidiyet duygusu kazanınalarmı etkilemektedir (Phin­ney, 1 993a: 4 7). Bu nedeille Türk gençlerinin dirrf/kültürel kirrılikleri incelenirken doğup büyüdükleri sosyal çevre göz önüne alınmalıdır. Çünkü kimlik gelişimi sadece zihinsel ve . ' duygusal süreçlerin değil çevresel ve toplumsal faktörlerin de etkisine maruz kalmaktadır (Watermann, 1992: 54; Phinney, 1993a; Markstrom-Adams, 1992: 174).

TÜRK GENÇLERİ VE D"İf\Ji HAYAT

Yukanda da belirttiğimiz gibi dinf hayat çok yön1üdür ve genel olarak inanç (iman), bilgi ve ibadetleri kapsar. Şimdi Türk gençlerinin dinf hayatlanyla ilgili araştırmarun bu yöndeki bulgulannı ele alalım:

Dini Hayatın inanç-iman (Allah inancı) Boyutu

Araştırmaya katılan gençlerin büyük bir çoğun1uğu Allah'a inandıklannı ifade etmiş­tir. Erkeklerin o/o 62'si, kızlarm ise o/o 43'ü Allah'a kesirılikle inanmaktadır. Aynca erkek­lerin o/o 19'u kızlarm ise o/o 4 7'si bazı kuşkulan olmasına karşın hala Allah'a inandıklan­nı belirtmiştir. Allah inancı olmayan1ann oranı erkeklerde o/o 14, kızlar da ise sadece o/o 4 olarak bulunmuştur. Gençlerin o/o 52'si 'kesinlikle', o/o 34'si ise bazı 'h1lşkulara' rağmen inanıyor, bun1ar birleştirildiğinde ise gençlerin toplam o/o 86 gibi yüksek bir oranının Al­lah inancına sahip olduğu görülüyor. Bu çok önerilli bir bulgudur. Van der Lans ve Rooi­jackers da ( 1992: 61) Hollanda'da Türk gençleri üzerinden yaptığı bir araştırmada benzer sonuçlar elde etmiştir. Van der Lans ve Rooijackers'ın araştırma bulgulanna göre (toplam sayısı 65 olan) denekierin o/o 67.6'si islam'ın esasıanna inanmakta, o/o 13'ü ise bu konu-

678/ lll. DiN ŞÜRASI TESLiG VE MÜZAKERELERi

da belirsizlik ve çelişkili duygular yaşamaktadır. Aynı araştırmaya göre denekierin% 9'u kuşkulu bir tutum içinde olduklannı, % 12.3'ü ise İsUl.m ile ilgili geleneksel fikirleri red­dettil<lerini belirtmiştir. İngiltere'de yapnğımız araştırma bulgulanna göre ise Tann inancı olmayaniann yani ateist olan1ann oranı % 9 olarak, agnostiklerin oranı ise % 4 olarak bu­lunmuştur. Bu tuturn1arırı ortaya çıkmasında birçok faktör rol oyalayabilir. Ancak ergen­lik ve erken gençlik dönern1erinde soyut ve eleştirel düşünme yeteneğinin gelişmesinin otoriteye karşı çıkma eğiliminirı daha baskınlaşnğı gerçeğinin bunda payı olduğu söyle­nebilir.

Bu döneme ilişkin psikolojik ve entelektüel gelişmeler yanında bazı denekierin dış faktörlerden de etkilendiği ve dinden soğuduğu an1aşılmaktadır. Yüz yüze görüşmeler sı­rasında bazı gençler fanatik ve kökten dinci islam irıancının, medyada yansınlan Müslü­man imajının, din adına yapılan terör saldırılannın ve buna ilaveten okuduklan bazı ki­taplann kendilerini dinden soğuttuklannı ifade ennişlerdir. Bazı gençler bu ve benzeri ge­rekçelerle lslam'dari, bir başka ifade ile kurumsal ve organize dinden uzaklaşırken mane­vf ihtiyaçlannı karşılamak için Ban ülkelerinde son derece yaygın olan meditasyon ve yo­ga gibi pratiklere başlamışlardır. İngiltere'deki Türk gençlerinin daha ziyade fanatik, geri­ci, yobaz, şiddet yarılısı, terör destekçisi, kökten dinci, baskıcı ve antidemokratik olarak medyada yer alan İslam imajından rahatsızlık duyduklan ve böyle inanç sistemiyle ken­dilerini özdeşleştirmek istemedikleri ·gözlenmiştir.

Gençleri Allah inancı konusunda en çok hangi faktör etkiliyor? · Gençlerin Allah inancı ile ilgili kararlarında aile en etkili faktör olarak belirmektedir.

Gençlerin% 65'ine göre aile üyeleri, % 8'ine göre okunulan kitaplar, % 8'irıe göre arka­daşlar ve % 7'sine göre ise özeVkişisel bir deneyim Allah inancı kararlanın etkileyen en belirleyici etkenler olmuştur. Çevresel ve ortarnsal faktörlerin dinf tuturn1arırı oluşmasın­daki en etkin faktörler olduğu ve özellikle ergenlik dönemi gençlerinin dindarlıklannın ebeveyn dindarlığı ile yakından ilintili olduğu daha önceki araştırmalarda da tespit edil­miştir (Faulkrıer ve De Jong, 1966: 251).

Gençlerin bir din eğitimi durumu Kuşkusuz çocukluk ve ergenlik dönemirlde alınan dirı eğitiminin dinf inanç ve değer­

lerin genç kuşaklara aktanlmasında etkisi vardır. Ancak araştırmaya katılan gençlerin ço­ğu İngiltere'de doğup büyüdüğü için ve okuduklan okullarda Hıristiyan odaklı din eğitimi aldıklan için islamf din eğitimi alma konusunda sorunlu görünmektedirler. Her ne kadar gençlerin yanya yakını (% 48) başta ailede olmak üzere, camide veya özel olarak bir tür din eğitimi almış olsa da çok sayıda gencin böyle bir eğitirn1e karşılaşmadığı gözlenmek­tedir. Aile önern1i bir eğitim kurumu olarak ön plana çıkarken genelde hafta sonu, dönem veya yaz tatillerinde din eğitimi veren camllerin bu konuda pek başanlı olmadıklan, öğ­rencilerin dikkatini çeken prograrn1ar hazırlayamadıklan görülmektedir.

Dini Hayatın Bilgi Boyutu (Türk Gençlerinin islam Hakkındaki Temel Bilgileri)

Dinf inanç veya aidiyetin bilgi boyutu, kabul edilen dirlin temel inanç ve ilkeleri hak-

. '

lll. KOMiSYON: AVRUPA BiRLiG i SÜRECiNDE SOSYAL HAYAT VE DiN /679

kındasahip olunması gereken bilgileri kapsar (Glock, 1972: 40). Şimdi Türk gençlerinin İslam'ın temel inanç esaslan ve uygulamalan hakkındaki bilgi düzeylerini ele alalım. Gençlerin dinf aidiyet ve inançlannın bilgi boyutunu ölçmek için İslam hakkında bazı te­mel ve aslında birçoklanna kolay gibi görünen bunun da ötesinde her müminin bilmesi beklenen bilgilerden ibaret bazı sorular yöneltildi. Bunlardan ilki İslam'ın beş şartının ne olduğu idi. Sonuçlar gençlerin İslam'la ilgili bilgilerin son derece zayıf olduğu göstermek­tedir.

Gençler lsJam'm beş şartını tam olarak biliyor mu? İngiltere'deki Türk gençlerinin sadece % 28'lik oranı islam'ın beş şartının tümümü,

% 23'ü sadece iki ile dört şartını sayabilmiştir. Araştırmaya katılaniann yanyayakını ise (% 48) bu şartlardan bir tekini bile sayamanuştır. Kuşkusuz bu bilgisizlik birçok faktöre bağlanabilir; ama bu faktörlerden başlıcalan arasında arıne-babalann ilgisizliği, okuldaki din eğitimi derslerinde islam hakkında çok az bilginin aktanlması, camiierin genç kuşak­lara yönelik programlannın yetersizliği ve yazılı-basılı kaynaklann yeterli olmayışı veya gençlerin bunlara ulaşamaması ve ilgi duymaması sayılabilir.

Gençlerin islam hakkındaki bilgileri ölçülürken bazı eylemlerin helru veya haram olup olmadığını bilip bilmedikleri de test edilmiştir. Bu tür bir soruya alınan cevaplar or­taya biraz daha farklı bir tablo yani soruda yer alan konularda bilgilenme oranının daha fazla olduğunu ortaya çıkarmıştır.

Gençlere "alkol tüketimi, kumar oynamak, faiz almak, büyü yapmak ve domuz eti yemek İslamiyetin günah saydığı eylemlerdir" ifadesinin doğru mu yoksa yanlış mı oldu­ğu sorulmuş ve bu soruda belirtilen eylemlerin günah sayıldığını bilenlerin oranı % 64 iken yanlış cevap verenlerin oranı% 18'de kalmıştır. Bu konulardaki doğru bilgilenme dü­zeyinin yüksek olması gençlerin alkol tüketimi konusunda uyanlmalanna, birçok yerde artık helru kesim et ürünleri olduğuna ve buna ilişkin tartışmalara bağlanabilir.

Dinf bilgilerin hangi düzeyde olduğunu tespit etmek için aynca Kur'an hakkında bil­giler sorulmuştur. islamiyetin kutsal metni olan Kur'an-ı Kerim hakkında Türk gençleri­nin temel bilgileri olup olmadığını, Kur'an-ı Kerim'i okuyup okumadıklannı açığa çıkara­cak sorular sorulmuştur. Cevaplardan anlaşıldığı kadanyla gençlerin sadece % S.S'i Ku'ran-ı Kerim mealini tümüyle,% 16'sı ise kısmen okuduğunu iddia etmiştir.

Gençlerin% 28'si Kur'an-ı Kerim'i okumaya çalışmış ancak okuduklannı anlamada güçlükle karşılaştıklan veya hiç anlayamadıklan için okumayı bıraktıklannı ifade etmiş­tir. Diğer yandan araştırmaya katılaniann % 45'i Kur'an-ı Kerim'i hiç okumadıklannı be­lirtmiştir. Özellikle okumaya başlayıp da yanda bırakaniann açıklamalanndan anlaşıldığı kadanyla hem gençlerin Kur'an-ı Kerim'i anlamak için kültürel alt yapılannın zayıf oldu­ğu hem de mevcut Kur'an-ı Kerim mealierinin onlann kavrayabileceği bir dille yazılmadı­ğı anlaşılmaktadır. Aynca gittikleri camilerde meal veya tefsir gibi bilgilendirici okumalar yerine öteden beri uygulana gelen ezberler yaptırılmaktadır. Cami görevlilerinin de bu ko­nuda yetersiz olduklan ve gençlerin deyimiyle yeni kuşaktan kopuk olduklan da sık sık dile getirilmiştir.

680 1 lll. DiN ŞÜRASI TEBLiG VE MÜZAKERELERi

Dini Hayatın ibadet Boyutu

Dinf aidiyet veya inancın ibadet boyutu dua, namaz, oruç ve hac gibi ibadet ve pra­tikleri kapsar. Diğer dinler gibi, islam da bu dine mensup olanlardan bazı ibadetleri ve pra­tikleri yerine getirmesini talep eder. ingiltere'deki gençlerin dinf görevleri yerine getirip ge­tirmediklerini ölçmek için sorulan sorulara verilen cevaplardan anlaşıldığı üzere gençlerin inançlarının gerektirdiği zorunlu ibadetleri sürekli ve düzenli yerine getirmedikleri anlaşıl­maktadır.

örneğin gençlere "Günlük namazlar ve Ramazan orucu hakkındaki düşünceleriniz nedir?" diye sorulduğunda alınan cevaplar gençlerin çoğunun ibadetlere fazla ilgi duyma­dığını göstermektedir. örneğin araştırmaya katılanların sadece o/o 18'i dinf görevlerini ye­rine getirdiklerini iddia ederken geri kalaniann büyük çoğunluğu farklı nedenlerle (o/o 1S'i zor bulduğu için, o/o 13'ü çevre baskısından dolayı ve o/o 43'ü ise bilmediklerinden dolayı) ibadet etmediklerini dile getirmiştir. Nasıl ibadet edileceğini bilmeyenierin oransal yüksek­liği gençlerin din bilgisi birikimlerinin zayıf olduğu gözlemini destekler niteliktedir.

Araştırmaya katılanlara aynca ibadetlerin yerine getiriliş sıklığı ve düzenliliği ile ilgi­li bir soru soruldu. Günlük namazlar, Cuma namazı, oruç ve dua gibi dinf görevleri yeri­ne getirme alışkanlıklan ve bunların sıklığı sorulduğunda alınan cevaplardan anlaşıldığı gibi gençler diniri ibadet boyutunu önerrili oranda ihmal etme eğilimi göstermektedirler.

Araştırma sonuçlan gençlerin o/o 61'lik oranının günlük namazlan hiç yerine getir­mediklerini, yüzde 28'lik bir bölümünün ise bu görevi zaman zaman yerine getirdiklerini ve sadece o/o 2 'lik bir dilimin bu i badeti düzenli bir şekilde yerine getirdiklerini gösteriyor. Ancak oruç tutma ve dua etme oranianna bakıldığında bu ibadetlerin daha yüksek bir oranda ve sıklıkta yerine getirildiğini görmek mümkündür. Araştırmaya katılanlarm o/o 48'i oruç tutmakta ve dua etmektedir.

Yukanda sayılan zorunlu ibadetlerin dışında Türk-islam kültür geleneğinde Mevlit ve Kandil gibi dinf önem atfedilen bazı günler vardır. Çeşitli dinf törenierin düzenlendiği ve ibadetlerin yapıldığı bu günlerdeki davranışlar da dirlin ritüel boyutu açısından önerrili ka­bul edildiği bu konuda da gençlere bir soru yöneltilmiştir. Alınan cevaplar gençlerin o/o 43 'ünün kandil günlerini genelde hatırlamadığını göstermektedir. Gençlere "Kandil günlgecelerinde ne yaparsınız?" diye sorulduğunda% 27'si kandil günlerindeki etkinlik­lere katılıp dua ettiklerini; o/o 1S'i ise kandil günlerine ve mevlit törenlerine ilgi duymadık­larını belirtmiştir. Diğer yandan gençlerin yüzde 43'ü kandil günlerini hatırlamadıklarını dile getirmiştir. Bu bulgulardan da görülmektedir ki Türkiye'de yaygın bir şekilde kutla­rran veya iştirak edilen çeşitli dinf törenler arasında oldukça popüler bir yere sahip olan mevlitler gençler arasında fazla ilgi uyandırmamaktadır.

SONUÇ VE ÖNERiLER

Bu tebliğde ingiltere'de yaşayan Türk gençlerinin dinf inanç, tutum ve davranışlan üzerine yoğunlaşılmış ve aniann dinf aidiyetlerininlyaşantılannın çeşitli boyutlan tahlil etmiştir. Her ne kadar kendilerini Batılı kabul etseler de Avrupa'daki Türk gençleri arıne-

. '

lll. KOMiSYON: AVRUPA BiRLiGi SÜRECiNDE SOSYAL HAYAT VE DiN /681

babalanndan tevarüs ettikleri değerlere tamamen sırt çevirmemektedirler. Dinf değerler de gençlerin çoğunlukla kabul ettikleri ve benimseelikleri kimlik referanslan arasında yer al­maktadır.

Araştırma sonuçlan ingiltere'deki Türk gençlerinin büyük çoğunluğunun Allah inan­cına sahip olduklannı göstermekle beraber özellikle dinf bilgilerinin son derece zayıf oldu­ğunu ortaya koymaktadır. Yeterince dinfbilgi donanınu bulunmayan gençlerin çoğu te­mel dinf ibadetleri yerine getirinernekte veya getirmek istese de bunu nasıl yapacağını bil­mediği için dinf ibadetlerden uzak durmaktadır. Araştırma sonuçlanndan anlaşıldığı gibi aile ve çevresel şartlar dinf inançlann aktanınırıda birincil derecede önemli rol oynamak­tadır. Arıcak medya ve kamuoyundaki İslam ile ilgili yanlış ve olumsuz imajlar gençlerin islam'a bakışını olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle bazı gençlerin kurumsaltorganize dinden soğuduklan görülmektedir. Gençler dinf bilgiler edinme konusunda da ciddi sorun­larla karşılaşmaktadır. Okullarda islam ile ilgili bilgilerin yüzeysel oluşu yanında camiler­deki din eğitimi yöntem ve içeriklerinin gençlerin ilgisini çekecek nitelikte olmayışı, gö­revlilerin çoğunun gençlerin yaşadıklan ortamdan kopuk olmalanndan kaynaklanan ile­tişim sorunlan ve onlann anlayacağı seviyede ve dilde yazılı kaynaklann yetersizliği gençlerin dinf bilgilere ulaşmasını engellemektedir.

Gençlerin büyük bir çoğunluğu inançlı; ancak inançlanna ilişkin bilgileri çok zayıf ve yüzeyseldir. Diğer taraftan gençler kendilerini Müslüman olarak tanımlarnalanna rağmen inançlannın gerektirdiği dinf pratikleri yeterli şekilde ve düzenli olarak yerine getinnemek­tedir. Dinf inançlar gençler için gittikçe sembolik anlam kazanan bir kimlik referansında dönüşmektedir.

Avrupa'da yaşayan Türk gençleri dinf ve kültürel kirrılik kırılması açısından ciddi problemlerle karşı karşıyadır. Avrupa'nın bütün kentlerinde teşkilatı ve camii olan, Diya­net İşleri Başkanlığı ile ortaklaşa faaliyetler yürüten DİTİB'in bu problemierin çözümünde çok büyük katkılar sağlayacağı kLışkusuzdur. Yeterli bilgi ve tecrübe donanınu olan irısan gücüyle uzun vadeli planlar ve prograrnlar yapılınası ve uygulanması halinde Türk genç­lerinin kendi din ve kültürlerinden kopması engellenebilir. Herhangi bir plan yapılınaz ve önlem alınmaz ise gençlerin yabancilaşması kaçınılmaz olacaktır ki bu da genç kuşaklann savrulması anlamına gelir. Bu nedenle Diyanet İşleri Başkanlığı ile ortaklaşa faaliyetler yü­rüten DİTİB'in aşağıda belirtilen konularda girişimlerde bulunması yerinde olacaktır:

ı. Türklerin yoğun yaşadığı ülke dillerinde gençlere yönelik görselibasılı yayın faali­yetlerinin (kitap, dergi ve özellikle gençlerin kolayca anlayabileceği biçimde/dilde yazıl­nuş meaı, ilmihill, rehber, hikaye ve tarih kitaplan) yapılınası.

2. Türklerin yoğun yaşadığı ülke dillerinde gençlere yönelik TV yayınlan, CDNCD film ve internet sitelerinin hazırlanması.

3. Türkiye ve Avrupa'nın çeşitli merkezlerinde gençlere yönelik bilgi, öğrenme, ken­dinf geliştirme ve gerçekleştirme sempozyurnlan, toplantılan ve kamplannın düzenlenme­si.

682/111. DiN ŞÜRASI TESLiG VE MÜZAKERELERi

4. Gençlerin çocuk yaşta eğitimlerine başlanması konusunda ailelerin eğitilmesi.

5. cami ve derneklerin sosyal faaliyetlerinin artınlması, spor, festival, sergi ve tiyat­ro gibi kültürel ve sosyal faaliyetlerin düzenlenmesi veya bunlara ev sahipliği yapılması.

6. DİTİB dışındaki dinf ve sivil kuruluşlarla ortak faaliyetler yürütülmesi, özellikle ortaokul, lise ve üniversite öğrencilerine yönelik okul dışı etkinliklerin düzenlenmesi.

7. Avrupa'daki Türk aydınla arasında bir ağ oluşturarak gençlerin hem dini hem de diğer alanlardaki sorunlarının (okulda başansızlık, uyumsuzluk, aile içi çatışma veya ba­ğımlılık yapan madde kullanımı gibi) araştırılması ve çözüm yollarının bulunması.

8. Avrupa'ya gönderilecek din adamiannın ciddi bir eğitim ve oryantasyon progra­mından geçirilerek Avrupa tarihi, kültürü ve sosyal hayatı hakkında bilgilendirilmesi.

9. Avrupa'daki yetkili makaınlar, medya ve aydınlada daha yakın ve etkin iletişim kurarak gençlerin karşılaştığı sorunlann üst platforınlarda dile getirilmesi ve Avrupa ça­pınd tartışmaya açılinası.

lO. Avrupa'daki Türklerin sorunlan üzerinde sürekli araştırmalar ve yayınlar yapa­cak ve uzun vadeli prograınlar geliştirilmesirıe katkıda bulunacak bir stratejik araştırma merkezirıirı kurulması.

BİBLİYOGRAFYA

Anwar, M. (1993), 'Muslims in Britain Demographic and Social Characteristics', Journal of Muslim Minoıity Affairs, Vol. 14, No. ı & 2: 124-134.

Bhatti, F. M. (1981), Turkish Cypıiots in Bıitain, Research Papers- Muslimsin Europe, No. ll, Centre for the Study of Islam and Christian-Muslim Relations, Birmingham.

Faulkner, J. E. and DeJong, G. D. (1966) 'Religiosity in 5-D: An Empirical Analysis' Social For­ces, 45: 246-254 ..

Gazioğlu, S. (1989), The Influence of Education in the Labour Market: Turkish Speaking Im­migrants in London Boroughs, Occasional Paper, Birkbeck College, London.

Glock, C. Y. (1972) 'On the Study ofReligious Commitment' in J. E. Faulkner (ed.) Religion's Influence in Contemporary Society, Readings in the Sociology of Religion, Ohio: Char­!es E. Merril: 38-56.

Hill, P. C. and Hood R. W. Jr. (1999) Measures of Religiosity, Alabama: Religious Education Press.

~

King, M. (1967) 'Measuring the religious variable: Nine proposed dimensions' Journal for the Scientific Study ofReligion, Vol. 6: 173-185.

Ladbury, S. (1977), 'The Turkish Cypriots: Ethnic Relations in London and Cyprus' in James L. Watson (ed.) Between Two Cultures, Migrants ad Minoıities in Bıitain, Basil Black­well, Oxford: 301-331.

Markstrom-Adams, C. (1992), 'A Consideration of Intervening Factors irı Adolescent Identity Formation' inG. R. Adams, T. P. Gullotta and R. Montemayor (eds.) Adolescence Iden­tity Fonnation, Sage Publications, Newbury Park, CA: 173-192.

. '

lll. KOMiSYON: AVRUPA BiRLiGi SÜRECiNDE SOSYAL HAYAT VE DiN /683

Nielsen, J. S. (1989), 'Islaınic Coınmunities in Britain in P. Badham (ed.) Religion, State and Society in Modem Britain, The Edwin Mellen: Lampeter, 225-241.

Owen, D. (1993), Country of Birth: Settlement Patterns, 1991 Gensus Statisdcal Paper No. 5, CRER, University of Warwick, Coventry.

Patterson, S. J., Sochting, I. & Marcia J. E. (1992), 'The Inner Space and Beyond: Women and Identity' inG. R. Adarns, T. P. Gullotta & R. Mantemayar (eds.) Adolescent Idendty Formadon, Sage Publications, Newbury Park. CA: 9-24.

Phinney, J. S. (1993a) 'Multiple Group Identities', in Jane Kroger (ed.) Discussions on Ego Idendty, Lawrence Erlbaum Associates, Hillside, New }ersey: 47-74.

Phinney, S. J. (1993b), 'A Three-Stage Model of Ethnic Identity Development in dolescence' in Martha E. Bemal & George P. Knight (eds.) Etlınic Idendty, Formatian and Trans­mission among Hispanics and Other Minorides, State University of New York, New York: 61-79.

The Independent, 2 January 1996.

Van Der Lans, J & Rooijakers, M. (1996), 'Ethnic Identity and Cultural Orientation of Second Generatian Turkish Muslim Migrants' inW. A. R. Shadid & P. S. van oningsveld (eds.), Palideal Participadon and Idenddes of Muslims in non-Muslim States, Kok Pharos, Karnpen: 17 4-189

Watermann, A. S. (1992), 'Identity as an Aspect of Optimal Psychological Functioning' inG. R. Adams, T. P. Gullotta & R. Montemayor (eds.) Adolescent Idendty Formadon, Sa­ge Publications, Newbury Park: 50-72.