Bazat Filozofike

Bazat Filozofike

Leksioni 4

1

Permbajtja• Positivizmi• Normativizmi• Pragmatizmi• Kombinime filozofish• Empiricizmi ne Kerkim• Metoda shkencore

2

3

Paraqiten filozofite e ndryshme te kerkimit per te ilustruar se si ato kontribuojne ne ne kerkimin shkencor.

“Besimet folozofike te dikujt ndikojne zgjedhjen e ‘ceshtjeve legjitike’ te tij … si dhe zgjdhjen e metodave te tij te kerkimit” (George Ladd)

•Cdo pozicion filozofik ka avantazhet dhe disavantazhet e veta. Ne praktike, kekuesit tentojne te perdorin nje kombinim, duke theksuar pozicione te ndryshme per probleme te ndryshme.

•Keto filozofi e vene theksin tek konfirmimi me shume se sa tek zbulimi

Hyrje

Pozitivizmi• Mbron pozicionin se vetem dija “faktike” nga

vezhgimi (shqisat) eshte e besueshme. Theksi ne kete rast vihet tek matja

• Positivizmi Logjik e zgjeron kuptimin, duke perfshire edhe aresyetimin dhe teorine si mjete te vlefshme per te arritur ne dijen e besueshme.

• Megjithese nuk ka qene asnjerhere nje filozofi dominuese ne ekonomi, ajo u be influente ne shekullin e 20te, me Wassily Leontief, Milton Friedman, dhe Harry Johnson. John Neville Keynes, babai i John Maynard Keynes, ishte nje mbeshtetes i pozitivizmit ne vitet 1890s.

4

5

• Pozitivistet logjike nuk besojne ne vlefshmerine shkencore te dijes pershkruese dhe preskriptive mbi vlerat .

• Vetem gjerat qe mund te vezhgohen ose maten ne menyre direkte konsiderohen nga pozitivistet si te vlefshme per vemendjen shkencore.

• Dija pozitiviste varet gjithashtu nga kultura, perderi sa kjo e fundit mund te ndikoje interpretimin e vezhgimeve

Pozitivizmi…

6

Pozitivizmi logjik argumenton se konceptet teorike jane te vlefshme vetem nese teoria mund te matet ne menyre sasiore. (pozicion teper ekstrem per shumicen e ekonomisteve)

•Si faktet, ashtu edhe teorite shihen si burime te hipotezave – ekonomistet kane bere te tyre kete dimension te pozitivizmit.

•Por nje problem me pozitivizmin eshte se shume gjeraqe nuk jane te dukshme ose “konkrete”, prape jane reale. P.sh., faktoret qe ndikojne mbi kerkesen “nuk duken” por jane shume reale – karakteristikat e tyre mund te vleresohen.

Pozitivizmi…

7

Pozitivizmi logjik nuk pranohet nga shumica e ekonomisteve, por kanje efekt te rendesishem mbi te menduarit dhe kerkimin ekonomik.

•Ai ka sherbyer per te vendosur me shume theks ne matjen dhe matjen sasiore ne ekonomi.

P.sh., metodat e reja ne statistike dhe ekonometri

•Nga ana tjeter, me shume vemendje i eshte kushtuar vlerave, duke i konsideruar atom si dije pozitive, kur ato jane te matshme ose te demonstrueshme.

P.sh., Cfare vleresojne njerezit dhe sa ata i vleresojne ato.

Pozitivizmi…

8

Positivizmi ka theksua gjithashtu rendesine e objektivitetit.

•Ne vendosjen e theksit tek evidenca, gjykimet dhe perceptimet personale nuk pranohen si informacion “shkencor”.

•Si perfundim, positivizmi ka patur nje ndikim te rendeshem mbi shkencen dhe kerkimin ekonomik. Por ai (pozitivizmi) eshte shume kufizues per te qene nje filozofi dominuese ne shkence.

Pozitivizmi…

Normativizmi• Normativizimi eshte nje numer filozofish – theksi

se dija mbi te miren ose te keqen e kushteve, situatave, dhe veprimeve eshte i nevojshem per te prodhuar dije preskriptive (cfare “duhet “ to behet).

• Dija normative ne shkencat ekonomike thekson vlerat e njerezve – eficencen, mireqenien, te ardhurat, menyren e jeteses, cilesine e jetes.

• Vlerat themelore (e mira dhe e keqja) konsiderohen te tilla qe mund ti njihen.

9

10

• Sidoqofte, normativizmi ne ekonomi nuk merret me ceshtjet morale te se mires dhe te keqes, por me shume me me te miren ose te keqen – keto jane te ndryshme nga e mira dhe e keqja.

• Zgjedhjet ekonomike (“zgjedhja e drejte”) mund te kete te beje me zgjedhjen mes disa alternativash te “keqia”.

• Vlerat personale ose private nuk duhen konsideruar. Ajo qe duhet konsideruar eshte Dija publike mbi vlerat. Theksi eshte mbi objektivitetin

Normativizmi…

11

Normativizmi Objektiv i referohet pozicionit se deshirueshmeria e nje rezultati mund te njihet bazuar ne eksperience ose logjike. •Normativizmi Objektiv pranon se dija mbi vlerat eshte disa here esenciale per te percaktuar se cfare duhet bere per te arritur nje qellim ose objektiv.P.sh.,“Popujt e botes jane me te fituar me tregtine e lire se sa me proteksionizmin”.•Cdo disipline qe merret me politiken publike duhet te perdore gjykime normative vlerash

Normativizmi…

Pragmatizmi• Fokusohet kryesisht ne dijen presktiptive (cfare

duhet bere) dhe e ve theksin ne zgjidhjen e problemit.

• Beson se dije pozitiviste e cliruar nga vlerat dhe dija normative e mbeshtetur tek vlerat jane te ndervarura.

• “Funksionimi” (pershtashmeria per problemin ne diskutim) eshte kriteri baze pragmatik per gjykim.

• Pragmatizmi u be nje force filozofike influente ne kerkimin ekonomik ne vitet 1920.

12

13

• Ekonomiks-i institucional (d.m.th. Ekonomiksi i institucioneve te shoqerise) fokusohet pragmatikisht ne zgjidhjen e problemeve.

• Testi i fuksionimit is eshte testi primar i besushmerise se dijes preskriptive, d.m.th. A po zgjidhet problemi? Qartesia – zgjidhja nuk eshte e paqarte, e

mjegullt Koherenca – rekomandimi fuknsionon Korrespondenca – konsisteca me dijen e

meparshme

Pragmatizmi…

14

• Pragmatizmi luan nje rol te madh ne kerkimin e orientuar nga zgjidhja e problemit, me pak ne kerkimin e orientuar nga subjekti dhe akoma me pak ne kerkimin disiplinar.

• Sistemet arsimore dhe poltike te SHBA dominohen nga filozofia e pragmatizmit, e cila e ve theksin ne zgjidhjen e problemit dhe fuksionimin (arritjen e rezultateve).

Pragmatizmi…

Si kombinohen bazat filozofike

• Shumica e disiplinave kane adoptuar kombinime te filozofise se normativizmit objektiv dhe pragmatizmit

• Ekonomia – nga natyra e vet - eshte nje displine e orientuar nga zgjidhja dhe marrja e vendimit.

• Ne kete kuader, adresohen shume probleme, duke filluar nga aktivitetet e thjeshta te jetes se perditshme ne problemet teorike komplekse me lidhje shkak-pasoje.

15

16

Te tria filozofite – positivizmi, normativizmi, dhe pragmatizmi – mund te jete secila shume ose pak e rendesishme nisur nga tipi i kerkimit.

•Kerkimi disiplinar (dhe teoric base) fokusohet mbi pozitivizmin dhe normativizmin objektiv.

•Kerkimi i orientuar nga subjekti perfshin te tria tipet e filozofive. Fokusi eshte mbi kuptimin e rezultateve te veprimeve te propozuara, te cilat mund te cojne ne udhezime dhe vendime.

•Kerkimi i orientuar nga zgjidhja e problemeve i cili adreson ceshtje te vecanta te menaxhimit ose politikave per nje vendim-marres mund te jete si pozitivist (p.sh., vleresim parametrash) ashtu edhe normativist ( p.sh., vleresimi i teprices se konsumatorit)

Si kombinohen bazat filozofike…

17

• Te gjitha tipet e kerkimit jane te nevojshme – te gjitha jane te dobishme (ne raste te ndryshme)

• Por, sot po diskutohet se shume theks eshte vene mbi publikimin e kerkimit disiplinar. Kjo krijon nje situate ku ekonomistet komunikojnje me ekonomiste te tjera. Dhe vetem mbi ceshtje teorike.

• Nga ana tjeter, shumica e perdoruesve jo-ekonomiste te kerkimit ekonomik duan qe rezultatet te jene intuitisht te qarta – pa kuptuar kompleksitetet. Kjo nuk eshte realiste!

Si kombinohen bazat filozofike…

Empiricizmi ne metodologjine e kerkimit

• Ndikimi i pozitivizmit logjik ka nxitur interesin mbi matjen dhe matjen sasiore, te aplikuara ne ekonomi.

• Empiricizmi shkon pertej kesaj duke ja nenshtruar matjen testimit. Mbledhja e te dhenave social-ekonomike ka cuar ne metodat statistikore te analizes, perfshire teknikat e analizes.

• Integrimi i matematikes me teorine ekonomike shpuri ne zhvillimin e ekonometrise.

18

• Ekonometria lindi ne fillim te viteve 1900 dhe more zhvillim te madh me lindjen dhe perhapjen e kompjuterave.

• Sot, ekonometria konsiderohet si nje trajnim baze analitik per gjithe ekonomistet.

• Perderisa ai thekson matjet dhe te dhenat emirike, ai eshte njekohesisht pozitivist dhe pragmatik.

• Disa ekonomiste te shquar (p.sh., Leontievi) argumenton per me shume empiricizem ne ekonomi – me shume matje, me shume mbeshtetje ne te dhenat (vezhgim objektiv) dhe analize sasiore per permiresimin e respektueshmerise shkencore te shkences se ekonomise.

19

Empiricizmi ne metodologjine e kerkimit

Metoda shkencoreMetodologjia kryesore shkencore (jo nje “metode shkencore” e vetme) kalon ne hapat e meposhtem te pergjitheshem:1)Identifikimi i problemit/ceshtjes/pyetjes2)Percaktimi i objektivave te kerkimit3)Zhvillimi i qasjeve per arritjen e objektivave (perfshire hipotezat dhe rezultatet e pritshme)4)Zhvbillimi i analizes (testimi i hipotezave)5)Interpretimi i rezultateve dhe nxjerrja e konkluzioneve Keto hapa jane te perbashket per te gjitha disiplinat

20

• Identifikimi i problemit ndikohet si nga perceptimet e individeve, ashtu edhe nga ato te grupit – kjo do te thote se cfare ne perceptojme si nje problem.

• Objektivat, seti i qellimeve specifike te identifikuara, jane – nga vete natyra e - normative, d.m.th, te lidhura me perceptimet dhe vlerat tona

• Si identifikimi i problemit dhe specifikimi i objektivave mund te kene nje orientim pragmatik.

21

Metoda shkencore…

• Shkencat laboratorike dhe te fushes tentojne te shohin procesin e tyre te kerkimit si prodhim te dhenash te besueshme, duke i kushtuar vemendje skemes eksperimetale per gjenerimin e numrave te vlefshem statistikisht.

• Shkencat sociale e shohin procesine tyre te kerkimit me shume ne formen e perdorimit te te dhenave per te kuptuar lidhjet dhe adresuar problemet qe kerkojne vendim-marrje.

• Dispiplinat ne shkencat fizike e ato sociale tentojne te jene te ndryshme ne hapin e fundit te interpretimit te te dhenave. Ekonomistet shpesh jane te bindjes se interpretimi normativ i te dhenave eshte shpesh i nevojshem ne kerkimin kompleks ne shkencat sociale.

22

Metoda shkencore

Deduksioni dhe induksioni ne qasjen shkencore

• Zakonisht, qasja ne ekonimi perbehet nga nje “kombinim i vazhdueshem” deduksioni dhe induksioni.

• Induksioni perdoret per zhvillimin e teorise, induksioni per zhvillimin e hipotezave.

• Ketu ne do te merremi me ate se si perdoret deduksioni dhe induksioni dhe jo me meritat e krahasuara te tyre si forma te logjikes.

23

• Aresyetimi deduktiv fillin me premisat – supozimet .Shembulli i Sokrtait

• Nese premistat individuale jane te verteta dhe te plota dhe aresyetimi eshte korrekt, konkluzioni eshte i besueshem.

24


• Zbatimi me direkt i aresyetimit deduktiv ne metoden shkencore eshte ne Hapin 3, Zhvillimi i hipotezave.

25


• Kerkimi disiplinar shopesh ka te beje me zhvillimin ose modifikimin e teorive; kjo shopie ne rezultate hipotetike.

• Aresyetimi teorik mund te perfshije:– Teori te zhvilluara rishtas– Elemente te rinj konceptuale qe u shtohen teorive– Modifikimi i teorive ekzistues

• Ne kerkimin e zbatuar, aresyetimi ke te beje me perdorimin e teorive ekzistuese dhe vleresimin e rezultateve te pritura.

26


• Induksioni eshte nje proces empirik i kalimit nga e vecanta tek e pergjitheshmja dhe nuk varet nga dija e meparshme (pra, nga teorite).

• Testimi i hipotezave eshte - ne nje mase te madhe - induktiv.

• Induksion statistikor eshte procesi i testimit te vleresimit per parametrat ose mases se variaionit qe shpjegon lidhjen, te shpjeguar ne variabla.

27


• Induksioni nuk mund te provoje (me siguri) nje propozim sepse ne nuk mund te shqyrtojme gjithe evidencen e mundshme. Ajo qe ne mund te bejme eshte te pershkruajme probabilitetin e rezultatit.

• Ne nuk mund te themi se nje rezultat ose lidhje eshte gjithnje e vertete – shkak ne origjine te rezultatit ose lidhjes mund te ndryshoje me kohe.

• Por rezultatet e mbeshtetur ne evidence mund te kene nje probabilitet te caktuar

28


• Interpretimi i rezultateve ( hapi 5) eshte kryesisht induktiv. Per shqyrtimin e pasojave, ne shpesh ekstrapolojme nga analiza specifike ne aplikime me te pergjitheshme.P.sh. Nje firme perfaqesuese mund te perdoret per

gjykuar mbi sjelljen e pritur te industrise. Rezultati per industrine mund te vleresohet si rezultati i firmes shumezuar me numrin e firmave

29


• Deduksioni jep pasojat e e premisave, te cilat mund te jene te pergjitheshme (ligje, aksioma, parime) ose specifike (faktike); induksioni shqyrton vlefshmerine ose zbatueshmerine e premisave

• Aresyetimi deduktiv mund te organizoje dijen dhe te deduktoje lidhje te reja por eshte i pamjaftueshem si burim per dije te re.

• Aresyetimi induktiv nuk perdor dije te meparshme, dhe per kete aresye eshte jo-eficient.

• Si deduksioni dhe induksioni jane te nevojshem.

30


Documents

Bazat Filozofike