88

u Finli genç adam ço-cuklu¤undan itibaren ol-dukça çelimsizdi. E¤itimhayat›n› tamamlad›ktansonra bir polis memuru

oldu. Üniversite y›llar›nda da kofluyor-du ancak 23 yafl›ndayken hayat›n›n gerikalan›na yön verecek bir karar ald› vetamam›yla atletizme yöneldi. 1972 Mü-nih Olimpiyatlar›’nda kat›ld›¤› 5 binmetre yar›fl›n› 13.16.4’lük dereceyle,10 bin metre yar›fl›n› ise 27.38.35’ likdereceyle birinci bitirerek alt›n madalyakazand›. Ayn› baflar›s›n› 1976 MontrealOlimpiyatlar›’nda da tekrarlad›. Dünya-n›n en ünlü orta ve uzun mesafe koflu-

cular› aras›na ad›n› yazd›rd›. Art›k‘Uçan Finli’ olarak an›l›yordu. Bu ba-flar›l› atlet, yar›fllara haz›rlanma vekat›lma biçimiyle de bir ilke imza at-m›flt›. Deniz seviyesindeki flampiyo-nalara, 2 bin-2 bin 500 metre yukar›dahaz›rlanmak, kandaki oksijen tafl›yanhücrelerin artmas› bak›m›ndan önem-liydi. Yüksekte çal›fl›yordu ve oradaoluflan bol oksijen hücreli kan› al›yor;yar›flma gününde kendi kan›n› kendi-sine tekrar enjekte ediyordu. Böylecekan›nda yabanc› madde bulunmuyor-

BD TEMMUZ 2012

KimKimdi?

Geçmifltengünümüze iz b›rakm›flünlüler ve k›sa yaflam

öyküleri...

Yazan: SABR‹YE AfiIR

B

89

du. 1972 Olimpiyatlar›'ndailk kan dopingini kullananadamd›. Bu uygulamas›,kendinden sonra yetiflensporcular için de örnek oldu.Bir derginin “1 Milyon Do-lar verelim bize bir dopinghikayesi anlat” demesinera¤men, “fiampiyonlu¤umuFinlandiya’n›n temiz havas›-na ve topraklar›na borçlu-yum” diyen bu adam, Lasse

Artturi Virén idi…

Bu siyah Amerikal› k›z, dördüerkek ve dördü k›z olan 8 kardeflin

alt›nc›s›yd›. Müzik konusundaki yete-ne¤i henüz dört yafl›ndayken ortayaç›kt›. Annesinden ald›¤› müzik e¤iti-minin yan›nda kardeflleriyle birliktekilise korosunda söylemeye bafllad›.

Ondaki yetene¤in fark edilmesi üzeri-ne bir hay›rsever ona ilk piyano dersle-rini vermeye bafllad›. ‹lk piyano resi-talini verdi¤inde on yafl›nda idi. E¤iti-mini bu yönde devam ettirdi ve bursalarak New York Juilliard Müzik Oku-lu'na girdi. Ailesi ile birlikte gerekmaddi s›k›nt›lardan gerekse o dönem-deki ›rkç›l›k olaylar› nedeniyle Phila-delphia'ya yerleflmek zorunda kald›.Dönemin kal›plar›n› k›rd› ve o süreçte

ço¤u siyah insan›n hayal bile edeme-yece¤i bir f›rsat› yakalad›, flov dünya-s›nda k›sa sürede yükselen bir isimhaline geldi. O y›llarda yay›lmayabafllayan insan haklar› ve siyah vatan-dafllara eflitlik gibi konularda tavr›n›belli eden bir tutum izledi. Ayn› tav›rve tutumu tüm hayat› boyunca etkilioldu. Kariyeri boyunca politik konu-lardan hiç uzak kalmad›. 500’ün üze-rinde flark› ve bu flark›larla 60 albümyapt›. fiark›lar›yla ›rkç›l›¤a da, ABD'nin iflgalci savafllar›na da meydan oku-du. Bafl›n› hep dik tutmas› bir yana,sesiyle de milyonlar› büyüledi. O, sa-dece bir müzisyen ya da sanatç› de¤il-di; yaflad›¤› ça¤› da sorgulayan, tepkiveren, durufl sahibi biriydi. Ölümün-den y›llar sonra bile hat›rlanmaya vetakip edilmeye devam edilen bir sanat-ç› olmas›, ne kadar derin bir iz b›rakt›-¤›n› do¤rulad›. O, caz, soul ve bluesmüzi¤in en ünlü ismi; nam› di¤er ‘Si-yah Prenses’ Nina Simone…

Art arda ac› olaylarla yo¤rulanbir hayat düflünün… ‹flte bu öykü

tam olarak böyle. Meksikal› küçük

BD TEMMUZ 2012

Kariyeri boyunca politikkonulardan hiç uzak kalmad›.500’ün üzerinde flark› ve buflark›larla 60 albüm yapt›.fiark›lar›yla ›rkç›l›¤ada, ABD'nin iflgalcisavafllar›na dameydan okudu.

90

bir k›z bebek dünyaya geldi. Ancakçok k›sa bir süre sonra annesi hasta-land› ve k›z›n› emziremeyecek halegeldi. 6 yafl›ndayken çocuk felci geçir-di ve bu hastal›k onda kal›c› bir izb›rakt›. Bir baca¤› di¤erinden daha

c›l›z kald›. Babalar k›z çocuklar›n›ngözünde nas›l birer kahramand›r bilir-siniz. Babas› O’nun kahraman›, ensevdi¤iydi. 19 yafl›nda geçirdi¤i birtrafik kazas› ise tüm hayat›n› de¤ifltir-di. Kazadan sonra tüm hayat› korseler,hastaneler ve doktorlar aras›nda geçti;omurgas› ve sa¤ baca¤›nda dinmeyenbir ac›yla yaflad›, 32 kez ameliyat edil-di ve çocuk felci nedeniyle sakat olansa¤ baca¤› kangren yüzünden kesildi.Hastaneden ç›kt›ktan sonra ailesininteflvikiyle s›k›nt› ve ac›dan kaçmakiçin resim yapmaya bafllad›. Yata¤›n›n

tavan›ndaki aynaya bakarak otoportre-ler yapt›. Doktorlar›n yaflayabilece¤in-den bile flüphe duyduklar› bu güçlük›z, bir süre sonra çok sayg›n bir res-sam olan Diego Rivera ile yaflam›n›birlefltirdi. Ailesi bu evlili¤e karfl› ç›k-t›; ufak tefek k›zlar›n› ‘güvercin’, iriyar› Rivera’y› ise ‘fil’ olarak ifadeederek ‘bir güvercin ile filin evleneme-yece¤ini’ savundular. Genç kad›n›nevlili¤i de iniflli ç›k›fll› oldu. Ancakresim yapmaktan hiç vazgeçmedi,sergiler açt›, ünü yay›lmaya devametti. Öyle baflar›l› oldu ki, tan›flt›klar›n-da hayranl›k duydu¤u bir sanatç› olan

kocas› Rivera onun sanat›n-dan ve imgelerinden etkilenirve beslenir hale geldi. PabloPicasso’nun “Onun gibi yüz-ler çizmeyi bilmiyoruz” de-di¤i bu güçlü kad›n: FridaKahlo…

Bu yak›fl›kl› Alman küçük çocuk, onun içinsonradan vazgeçilmez halegelecek yar›fl arabalar›yla,

babas›n›n bir yar›fl pistinde bekçilikyapmas› nedeniyle çok erken tan›flt›.O¤lunun yar›fl arabalar›na ilgisinigören babas› onun için basit bir kartingarac› yapt›. Bu s›rada karting kulübü-nün de en genç üyesi olan küçük ço-cuk, 6’s›na bast›¤›nda kat›ld›¤› biryar›flta ilk kulüp flampiyonlu¤unu ka-zand›. O¤ullar›n›n bu baflar›s›yla onadaha fazla destek olmaya karar verenailesinin ise onun ihtiyaç duydu¤unitelikte bir motor alabilmek için ye-terli imkânlar› hâlâ yoktu. Yerel gaze-telerde haberleri ç›kan küçük pilot

BD TEMMUZ 2012

19 yafl›nda geçirdi¤i birtrafik kazas› ise tümhayat›n› de¤ifltirdi.Kazadan sonra tümhayat› korseler,hastaneler ve doktor-lar aras›nda geçti...

91

için gereken destek yerel ifladamlar›taraf›ndan sa¤land› ve bu sayede yar›fl-maya devam edebildi. 14 yafl›nda pilotlisans›n› ald›ktan yaln›zca dört y›l son-ra Almanya ve Avrupa Karting fiam-piyonu oldu. Yar›fllara kat›larak büyü-yürken flans› da büyüyordu. SonundaFormula 3’e terfi etti ve burada Al-manya flampiyonu oldu. Günden güne

performans›n› ve baflar›lar›n› art›rangenç pilot, ilginç bir tesadüfle (Jordantak›m›n›n esas pilotu Bertrand Gachot‹ngiliz bir taksiciye biber gaz› s›k›ncahapse at›ld› ve yerine baflka bir yar›flç›arand›) kendini 1991’de Formula 1’debuldu. Ak›l almaz yar›fllar kazand›, 7kez dünya flampiyonlu¤u kupas›n› kal-d›rd› ve Formula 1 tarihinin gelmiflgeçmifl en baflar›l› sürücüsü, halinegeldi. Üzerinde yap›lan testlerde, yar›fls›ras›nda araç kullan›rken hissetti¤iheyecan›n, yolda yürürken hissetti¤iheyecana eflit oldu¤u saptanan bu ‘Sa-kin Adam’, di¤er bir deyiflle ‘Schumi’;Michael Schumacher...

Bu ‹ngiliz çocu¤un, dünyan›nher köflesinde hayranlar› olan

çok ünlü bir isim olabilece¤i kiminakl›na gelirdi? Bunca ününe karfl›n,ne yaz›k ki hayat›na iliflkin kesin belge

ve bilgiler oldukça az olan bu küçükçocuk, ticaretle u¤raflan bir ifladam›baban›n o¤luydu. Stratford'da bir orta-okulda ö¤renim gördü. 18 yafl›nday-ken, kendisinden yaklafl›k sekiz yaflbüyük olan bir kad›nla evlendi ve öncebir k›z›, sonra biri o¤lan öbürü k›zikizler dünyaya geldi. Bu s›rada do¤-du¤u kenti terk etti. Bir tiyatro toplulu-¤unda yazar ve oyuncu olarak çal›fl›-yor; y›lda ortalama iki oyun yaz›yor,kendi oyunlar›nda da küçük roller al›-yordu. Döneminin tüm özelliklerinitafl›d›¤› oyunlar›n›n baflar›s›, kazanc›n›da art›rd›. Bir süre Londra’da yaflad›k-tan sonra, yeniden do¤du¤u yere dön-dü. Yazd›¤› komediler onun benzersizgüldürü yetene¤ini ortaya koyarken,trajedilerinde izleyicilerin tüylerinidiken diken eden bir gerilim yaratabil-miflti. Hiç kimsenin okuma-yazmay›

bilmedi¤i bir aileden gelen bu dahiadam›n yazd›¤› Soneler, son derecezengin bir dille yaz›lm›fl fliirlerdi. Bir-çok baflka yazar ince esprili komediler,romantik oyunlar, ürkütücü cinayetve öç alma trajedileri, büyük öyküleriyazmakta ustayd›. Ama hiçbiri bunla-r›n tümünde birden onun kadar baflar›l›olamad›. Oyunlar›nda öylesine canl›karakterler ortaya koydu ki, izleyiciler

BD TEMMUZ 2012

92

onun karakter kurgular›na hayran ol-du, yak›nl›k duydu, adeta ‘dokundu’…Ölümünün üzerine dört asra yak›n birzaman geçmesine ra¤men, hakk›ndaortaya at›lan çeflitli iddialar bitmektükenmek bilmedi. Hiçbiri de kan›tla-namad›. Ancak kesin olan baz› fleylerde vard› elbette: O, hiç kuflku yok kigelmifl geçmifl en iyi oyun yazar›, endahi insanlardan ve en iyi flairlerdenbiri, tiyatro piramidinin zirvesindekiisim William Shakespeare idi…

Bu Avusturyal› genç adam, Çek as›ll› okul müdürü bir baba-

n›n o¤luydu. Annesi Moravyal›’yd›ve do¤urdu¤u on dört çocu¤undandokuzu, daha bir yafl›na gelmeden öl-müfltü. Befl yafl›na geldi¤inde ilk mü-

zik derslerini ald›. Babas› ona temelmüzik derslerini ve keman çalmay›ö¤retti. A¤abeyi piyano dersleri verdi.Ancak birkaç ay sonra a¤abeyi onapiyano konusunda verecek bilgi bula-mad›. Kardefli onu geçmiflti. Bestecilikyetene¤i de patlamaya haz›r bir volkangibi ilk iflaretlerini vermeye bafllam›flt›.Okul yaflam› biterken, birçok beste-

sinin yan› s›ra ilk senfonisini de yazd›.Okuldan sonra ö¤retmenlik yapt› amabeste yapmaya vakit bulamad›¤›ndank›sa bir süre sonra b›rakt›. Tüm zama-n›n› beste yapmaya adad›. Hemen herkesimden insan›n kat›ld›¤› arkadafltoplant›lar›nda, son besteleriyle onlar›mest ederdi. Bu nedenle toplant›lar“Schubertiade” ad›yla an›l›rd›. ‹nan›l-maz bir melodi zenginli¤i ve hümanist

özelli¤iyle insanlar› kucakla-yan yaklafl›k 600'ün üzerindeflark›, 9 senfoni, operalar, çoksay›da oda müzi¤i ve piyanoparçalar› besteledi. Frengihastal›¤›, onu (kendi deyifliile) “yaflam›n›n tek anlam›olan beste yapmak”tan 31yafl›nda iken kopard›. Beetho-ven’›n cenaze törenindendönüflte, gelenek gere¤i ikikadeh flarap içildi. Birincikadeh ölen kiflinin an›s›na,

ikinci kadeh ise ondan sonra ölecekilk kiflinin an›s›na sayg› olarak içilirdi.O gün o ikinci kadehi, kendi an›s›nasayg› olarak kald›rd›¤›n› bilmiyordu.Çünkü Beethoven’den sonra sonsuz-luk yolculu¤una ç›kma s›ras›n›n kendi-sine geldi¤ini o gün akl›ndan bile ge-çirmeyen bu adam, Franz Schubert’idi... •

BD TEMMUZ 2012

‹nan›lmaz bir melodi zenginli¤ive hümanist özelli¤iyleinsanlar› kucaklayanyaklafl›k 600'ünüzerinde flark›, 9 senfo-ni, operalar, çok say›daoda müzi¤i ve piyanoparçalar› besteledi.