Tett på praksis Eit forskings- og utviklingsarbeid om tidleg start med skriving og lesing på

nynorsk og bokmål

Bergen, 16. oktober 2013

Førstelektor Benthe Kolberg Jansson, Høgskolen i Østfold Førstelektor Hilde Traavik, Høgskolen i Bergen

Les,

og du vert boren til målet,

skriv,

og du gjeng sjølv Olav H. Hauge

FUoF

OForsking

OUtvikling

OFormidling

Utgangspunktet

• Tidleg start med nynorsk ved Våland skole i Stavanger

•

• Lese- og skriveprosjekt ved Brattholmen skule, Sotra

• Oppfølging av prosjektet ved Våland skole

Tiltaksplan

Prosjekta er knytt til tiltaksplanen til Nynorsksenteret (2009-2012):

”Setje i gang prosjekt med følgjeforsking for utprøving av ‘tidleg start’ med nynorskopplæring i lesing og skriving for elevar med bokmål som hovudmål” (Tiltaksplan 2009-2012, utg. 2009)

Finansiering

• Prosjektmidlar frå Nynorsksenteret etter søknad : Arbeid og reiser knytt til oppfølging av skoleprosjekta. Samarbeidsmøte. Artiklar og presentasjonar retta mot praksisfeltet

• FoU-ressurs i stilling ved HiB og HiØ: Analyse av materiale, vitskapleg publisering

Tidleg start med skriving på begge målformer

• Fireårig prosjekt 2010 – 2013

• Prosjektet starta med

– to femteklassar på ein skole utanfor Bergen: ein klasse med nynorsk som hovudmål og ein klasse med bokmål som hovudmål (HT).

– tre tredjeklassar på ein skole i Stavanger med bokmål som hovudmål (BKJ)

– to femteklassar i Østfold med bokmål som hovudmål (BKJ)

Samarbeidet med skolane og lærarane

• Stavanger: Lærarstyrt skoleprosjekt. Lærarane la sjølv opp undervisninga og inviterte BKJ til å dokumentere og samtale om opplegga

• Brattholmen: Samarbeid mellom klasselærar og HT, der HT oftast var «floge på veggen», men også bidrog med høgtlesing av utvalde tekstar og noko kontrastiv undervisning. Samtale om opplegg og dokumentasjon også her.

Den fagdidaktiske bakgrunnen

Lesing og skriving parallelt

Lesing og skriving er parallelle prosesser i den enkeltes læringsforløp. Eleven utvikler skrivekompetanse gjennom å skrive og lese og lesekompetanse gjennom å lese og skrive. Dette skjer gjennom arbeid med ulike sjangere på bokmål og nynorsk med økende krav til forståelse for sammenhenger mellom tekstenes form og funksjon» (LK06 Skriftlige tekster).

Relevante kompetansemål frå fagplanen i norsk, småskole- og mellomsteget

Frå revidert læreplan, implementert frå 01.08.2013:

• lytte til tekster på bokmål og nynorsk og samtale om dem (2. tr.)

• samtale om begrepene dialekt, bokmål og nynorsk (2.tr.)

• lese tekster av ulike typer på bokmål og nynorsk (…) (4. tr.)

• samtale om sanger, regler, dikt, fortellinger og eventyr (…) på bokmål, nynorsk (…) (4. tr.)

• lese et bredt utvalg (…) tekster (…) på bokmål og nynorsk (…) (7. tr.)

• eksperimentere med skriving av enkle tekster på sidemål (7. tr.)

• sammenlikne språk og språkbruk i tekster på bokmål og nynorsk (7. tr.)

• sammenlikne talemål i eget miljø med (…) de skriftlige målformene bokmål og nynorsk (7. tr.)

• presentere egne tolkninger av personer, handling og tema i et variert utvalg av barne- og ungdomslitteratur på bokmål og nynorsk

To skriftspråk: ein ressurs

Stortingsmelding nr. 23 (2007–2008):

Språk bygger broer:

• Den norske språksituasjonen med stor dialektvariasjon og to norske målformer er en viktig ressurs. Å møte språk med en annen uttale og andre formuleringsmåter gir et utgangspunkt både for å utvikle språklig bevissthet og språklige ferdigheter og for å reflektere over det som er litt annerledes også i egen kultur (ibid., s. 38).

«Tospråkligheit» på norsk?

(…) det å være tospråklig har ikke bare negative sider i skolehverdagen. De ser ut til å lære seg å lese (teknisk) litt hurtigere enn enspråklige. Dette kan trolig forklares ved at tospråklige, som følge av det å lære to språk, får bedre oversikt over språkets bestanddeler – såkalte metalingvistiske ferdigheter (Lervåg og Melby-Lervåg 2009, s. 277).

Problemstillingar, tilnærming og (nokre) resultat

Problemstillingar

• Korleis utviklar elevane seg som skrivarar på begge målformer?

• Delproblemstilling:

– Kan analyse av språkformelle trekk i elevtekstene seie noko om korleis elevane posisjonerer seg som skrivarar på «den andre målforma»?

• Metode: – Analyse av elevtekster, intervju med elevar,

observasjon

Posisjonering

Vi brukar posisjonering

«as a basis for operationalized research

methods or approaches» (Ongstad 2007: 130).

INNHALD

FORM BRUK (FORMÅL)

To skrivarar, to posisjonar Resultat frå 3. og 4. klasse

• Cristina (9 år): ein god skrivar for alderen

• Casper (9 år): skriv som ein kan vente for alderen

Cristina Tekst 1: Cristina, mars, 3. klasse Ord i teksta: 316

Casper, mars, 3. klasse Talet på ord: 101

Korleis kan vi forstå ulik posisjonering?

• Identifisere seg som skrivar

• Metaspråkleg medvit

• Ressursar i heimen

• Oppleva at læraren brukar talemålet til å

«overføre identitet»

• Kjønn?

• Kulturkonteksten?

Resultat frå 5. trinn, elev A

Resultat 5. trinn, elev C

Konklusjonar, 5. trinn (etter det første prosjekt-året)

• Prosenttala på rett stava ord i bokmålstekstane er jamt over noko høgare enn på nynorsk-tekstane, men ikkje mykje.

• TIDLEG START-elevane viser klare teikn på at dei er i ferd med å utvikle kompetanse i å skrive på nynorsk.

• I tillegg uttrykkjer dei fleste elevane i loggar, intervju og haldingar som lærar og forskar har observert, at det er ”kjekt” eller ”heilt ok” å skrive på nynorsk.

Kva erfarte elevane?

Variert tilnærming

• Samtalar om språk

• Songar

• Høgtlesing

• Eiga lesing

• Skriving i tilknyting til bøker elevane har lese eller høyrt

• Tverrfaglege prosjekt

• Utprøvande skriving

• Lærebøker i samfunnsfag på nynorsk

Gje meg handa di ….

Bøker elevane har lese individuelt eller som læraren eller forskaren har lese høgt for dei. Somme har dei skrive tekstar til.

• Vaffelhjarte (Parr)

• Tonje Glimmerdal(Parr)

• Jada, jada (Ingebrigtsen)

• Forteljingar om Jolver (Belsvik)

• Rosas buss (Siley/Quarello)

• …

• …

Høgtlesing, eiga lesing, lesing og skriving

Tekst- og tankeboka

Tverrfagleg prosjekt

Glad i blomar Han hvar Glad i blomar og preset i en bok å limte i en aen bok /son kom han i snak med folk for alle er glad i blomar. han reiste runt i noreg for å få vek Dansk / alle hvile ikke forandre språket men han klarte det til slutt. og han hviste blomar samlingen til mange mange mange folk.

Utprøvande skriving, 7. trinn: Boka om meg sjølv

Boka om meg sjølv: arbeid med tekst Elev A, mars, 7. trinn

Samfunnsfagbøker på nynorsk 5. – 7. trinn

Tekster frå samfunnsfag, 7. trinn: slavehandel Frå Globus 7 Samfunnsfag (Cappelen), kapittel 8,

«Kjeldene fortel – historikaren i arbeid». Elevane skulle velje ei av oppgåvene frå s. 153:

Elev A sin tekst, skriven 2. mars 2013

Oppsummering: Loggar frå samfunnsfagklassen.

Først elev C, som altså er ein relativt svak elev

Ein elev som ikkje har vore i fokus, men som har hatt ei svært god utvikling i skriving på nynorsk:

Ein sidegevinst, sett ord på av ein elev som ikkje har hatt samfunnsfagsbøker på nynorsk

Vegen vidare

Vi skal

• analysere meir av det omfattande materialet

• dokumentere og publisere meir frå prosjektet, mellom anna skrive ein fyldig rapport

Formidling: Kven publiserer vi for? Korfor?

O Publisering for praksisfeltet

O Publisering for kommande lærarar

(lærarstudentar)

O Publisering for kollegaer (vitskapleg)

O Publisering for allmenta

Praksisfeltet

• Traavik, Hilde. Skriving og lesing hand i hand. Revisjon av fagplanen i norsk: Eit godt høve til å gi elevar ein tidleg start med «det andre skriftspråket». Utdanning 12/2012 (+ nettdiskusjon på utdanning.no)

• Traavik, Hilde; Jansson, Benthe Kolberg. Tidleg start med nynorsk. I: Nynorskopplæring nr. 14/2011-2012

• Traavik, Hilde. ”Då eg lerte å lese va det akurat som vera blei snud opp ned.”. Nynorsksenteret.no 2011

• Juhl, Gudrun Kløve (2013): «Dei fyrste møta» (Intervju med BKJ). Nynorskopplæring nr. 19

• Benthe K. Jansson og Hilde Traavik (2013): Tidleg start med nynorsk som sidemål. Nynorskkonferansen 19.04.

• Under planlegging: Metodebok for lærarar

Lærarutdanninga

• Jansson, Benthe Kolberg; Traavik, Hilde. (2013). Lesing og skriving på

begge målformer. (u.u.) I: Norskboka 1 – 7. (bind 2). Oslo: Universitetsforlaget

For kollegaer (1)

• Jansson, B.K. (2012): «Tidlig start med skriving på begge målformer». I Matre, Synnøve og Atle Skaftun (red.): Skriv! Les! Trondheim: Akademika forlag

• Jansson, B.K. Tidlig start med skriving på begge målformer. Konferansen Skriv! Les!; 2011-05-30 - 2011-06-01

• Jansson, B.K.; Traavik, H. Literacy på norsk: både nynorsk og bokmål. Kan denne utfordringa møtas med tidlig start med skriving på begge målformer?. Tredje nordiske morsmåls-didaktiske forskningskonferanse; 2011-11-02 - 2011-11-04

For kollegaer (2) • Jansson, B.K.; Traavik, H. (2012) : Early Start with Writing Both

Varieties of Written Norwegian. Poliglotti4.eu Expert Seminar on Early Language Learning. Mercator European Research Centre on Multilingualism and Languane learning. Fryske Akademy, Leeuwarden 09.02.12 - 10.02.12.

• Jansson, B.K.; Traavik, H. (2013). Tidleg start med skriving og lesing på begge målformer. Nynorskkonferansen, Bergen, 19. 04.2013

• Traavik, H.; Jansson, B.K. (2013). Tett på praksis. Eit forskings- og utviklingsarbeid om tidleg start med skriving og lesing på nynorsk og bokmål. NOLES-seminar, Bergen, 16.10.2013

Allmenta

• Nationen 17.02.12: Bør få lære nynorsk. Intervju med Hilde Traavik, Benthe Kolberg Jansson og Marthe Forsth-Svensson (lærar i prosjektet)

• NRK Østfold 24.01.12: Mindre sidemål. Intervju med bl.a. BKJ

• NRK Dagsrevyen 30.01.12: Språkstrid: Intervju med bl.a. BKJ., Lise Lunde Nilsen (lærar i prosjektet) og elevar på prosjektskolen i Stavanger

• NRK P1 (Her og nå) og P2 (Kulturnytt) : 09.05.2011: Kva seier forskinga om sidemålsopplæringa? Intervju med BKJ

• Stavanger Aftenblad 03.03.2011: Bokmål+nynorsk = god norskkompetanse. Lesarinnlegg, BKJ

Kjeldeliste • Lervåg, Arne Ola & Melby-Lervåg, Monica (2009). Muntlig språk, ordavkoding og

leseforståelse hos tospråklige: En sammenfatning av empiriske studier. Norsk pedagogisk tidsskrift. 93(4), s 264- 279 .

• Ongstad, S. (2007). Positioning in theory. A methodological framework for MTE-studies and beyond. I W. Herrlitz, S. Ongstad & Piet-Hein van de Ven (red.). Research on mother tongue education in a comparative international perspective. Theoretical and methodological issues (s. 119–148). Amsterdam, New York: Rodopi.

• LK06

• Skjong, S. (2011). Toskriftspråkskompetanse på barnetrinnet: Nynorsk for elevar med bokmål som opplæringsskriftspråk. I B.K. Jansson & S. Skjong (red.). Norsk = nynorsk og bokmål. Ei grunnbok om nynorsk i skolen (s. 136–161). Oslo: Det Norske Samlaget.

• Stortingsmelding nr. 23. (2007 – 2009). Språk bygger bruer.