Bode is het ledenmagazine van de

Organisatie voor Duurzame Energie

Voorjaar 2013

ODEBDebat ‘Eigen kracht’,ALV ODE en Excursiesop 13 april 2013zie achterpagina

SER Energieakkoordvoor duurzame groeiPolderen zoals Lely ooit

bedoeld heeft

Kunnen de groene beloftenvan Smart Grids wordenwaargemaakt?

Waterkracht centraleHagestein weer in bedrijfEen kwestie van lange adem

of een gebed zonder eind?

Vergunningen waterkracht -centrale Bosscherveldeindelijk rond, nu definanciering nog

Stu

w b

ij H

ages

tein

. F

oto

: R

WS

Op het moment dat ik dit schrijf is het World Economic Forum in Davos (red. 23-27 januari 2013) gaande. De ene na de andere prominent spreekt zich daaruit over de potentieel dramatische gevolgen van klimaatverandering en denoodzaak tot energietransitie en een circulaire economie.

Sir Nicholas Stern, van het beroemde rapport uit 2006, geeft aan dat hij nog langniet hard genoeg aan de alarmbel heeft getrokken. Jim Yong Kim, de nieuwepresident van de wereldbank wil een speerpunt maken van de strijd tegen klimaat -verandering. In de World Business Council verenigde topbedrijven belijden denoodzaak van een circulaire economie. Goed nieuws, zou je zeggen. En dat ishet ook. Maar is het voldoende? Ik denk het niet. De fossiele krachten zijn nogenorm. De VS worden binnenkort zelfvoorzienend met schaliegas, de energie -prijzen daar dalen alleen maar. Ook elders is dit zichtbaar. Teerzandolie inCanada, diepzeewinning en exploratie van het Noordpoolgebied.

Zolang de president-directeur van Shell bij wijze van spreken wekelijks toe gangheeft tot de minister van EZ en de voorzitter van ODE eens in de 4 jaar isserieuze energietransitie nog ver weg. Overheden zijn in hun wet- en regelgevingeerder volgend dan leidend op wat in de samenleving en economie gebeurt. Paul Gilding, voormalig directeur van Greenpeace Australia, heeft een indringendboek geschreven over de klimaatcrisis. De kern van zijn betoog: de mensheidis ontzettend hardleers. Weersextremen, mislukkende oogsten, toenemendeconflicten om schaarse grondstoffen, nieuwe onderzoeksresultaten leren onsblijkbaar nog niet dat door de mens veroorzaakte klimaatverandering zeerwaarschijnlijk is. Geven nog steeds onvoldoende aanleiding om toch maar eensaan die verzekeringspolis te denken. Nee, we gaan door tot de afgrond onsrecht in het gezicht grijnst. We gaan door tot er veel slachtoffers zijn gevallen.Maar dan, en dat is het tweede deel van Gildings boodschap: dan zullen weblijken ontzettend veerkrachtig, innovatief en creatief te zijn. Dan zullen we in 10-15 jaar de al decennia bepleite transitie gaan doormaken. Van fossiele naarduurzame energie, van lineaire naar circulaire economie, van meer spullen naarmeer tijd. Van hebben naar delen. En dan gaan onze kinderen alsnog eenzonnige toekomst tegemoet.

En in de tussentijd? Wat is de boodschap voor ons? Wees voorbereid!De aanloop naar de transitietijd zal zeer turbulent zijn, in weersextremen,in economisch zwaar weer, in de vorm van maatschappelijk conflicten.Een goed georganiseerde decentrale duurzame energievoorziening helptom die turbulenties het hoofd te bieden.

Wouter de Jong,

Voorzitter ODE

1

INHOUDSOVERZICHT

SER Energieakkoord voor duurzamegroei: Polderen zoals Lely ooitbedoeld heeft - pagina 2

Kunnen de groene beloften vanSmart Grids worden waargemaakt?- pagina 4

50 tinten groene stroom verwarrenconsument - pagina 6

Energieflitsen - pagina 7

Uit de Valley of Death:FinancieringsarrangementenVoor lokale energie-Initiatieven - pagina 11

Bijzonder ODE: Floris Wouterlood -pagina 13

Faillissement Trianel drijft klantenweer in handen van ‘grote’ energie-bedrijven - pagina 14

Elektrische auto’s rijden: de feiten op een rijtje - pagina 16

Vergunningen waterkracht centraleBosscherveld eindelijk rond, nu definanciering nog - pagina 20

Waterkracht centrale Hagestein weerin bedrijf; een kwestie van langeadem of gebed zonder end? -pagina 22

Uit de vereniging: De energiebuur‘at your service’ - pagina 24

ODE - Bedrijfsleden - pagina 25

Hoopvolle geluidenuit Davos?

ODE wil zijn activiteiten graag verder opvoeren. Daarom zijn

we op zoek naar vrijwilligers die zich in willen zetten voor een

betere wereld met meer duurzame energie. Op het moment

zoeken wij met name:

hoofd- en eindredacteur email-nieuwsbriefvoor leden zonder abonnement op BODEleden kascommissie 2014algemeen inzetbare vrijwilligersoproepkrachten voor mailings

Ben jij bereid een paar uur per week te besteden aan het

gezamenlijk realiseren van jouw idealen en onze ambitie?

Neem dan contact op met secretaris Ernst Vuyk (06 2325 4805)

of bestuursondersteuner Markus Schmid

info@duurzameenergie.org

organisatie voor duurzame energie Korte Elisabethstraat 6

3511 JG Utrecht

Postadres:

Postbus 750

3500 AT Utrecht

KvK-Utrecht e.o. 40531276

Triodosrekening 21 21 81 793

info@duurzameenergie.org

www.duurzameenergie.org

ISSN 1879-7962

Schrijf of foto -grafeer voorde BODE..

Heeft u aardige foto’s van

energie zaken uit uw omgeving,

van uw huis, verbouwing, werk,

excursie of vakantie reis?

Wilt u iets schrijven over uw

gedachten, opvattingen, ideeën

of praktijkervaringen met

duurzame energie? Bent u niet

zo’n schrijver, maar vindt u wel

dat ‘ze daar bij ODE’ nou eens

aandacht aan moeten

schenken’?

Laat het ons weten op

info@duurzameenergie.org

Hoofdredactie: Harmen Weijer

Eindredacteur: Silvie Hermsen

Medewerkers: André van den Akker,

Rick Bosman, Jeroen Haringman,

Wouter de Jong, Marten Kramer,

Douwe Kunst, Jan Paul van Soest,

Martijntje Smits, Endre Timar, Ad van Wijk

Grafisch Ontwerp: Heike Slingerland BNO,

Vlaardingen

Drukwerk: Weissenbach, Sneek

ISSN 1879-7962

BODE is het ledenmagazine van de Vereniging ODE. ODE is de oudste(opgericht 1979) en grootste vereniging van duurzame energieproducentenen consu menten van ‘eigen energie’. ODE staat voor bijna 13 duizend leden,variërend van individuele burgers, bedrijven en instellingen, tot de leden van debij ons aangesloten duurzame energiecoöperaties.

Het door ons vertegen woordigd vermogen aan wind- en zonne-energiebedraagt bijna 60 megawatt. Daarnaast is ODE onder steuner en mede oprichtervan coöpera tieve energiebedrijven in Neder land en van de Europese Federatie vanEnergie coöpe ra ties.

ODE laat zien waartoe gewone mensen in staat zijn bij het opwekken engebruiken van duurzame energie. De vereniging behartigt de belangen vanduurzame energieproductie en stimuleert dat er meer wordt samen ge werkten van elkaar geleerd.

papierinfo?

2

Rick Bosman

Dutch Research Institute for Transitions,

Erasmus Universiteit Rotterdam

Op 16 november 2012 gaf de Sociaal-Economische

Raad (SER) het startschot voor een traject dat binnen

zes maanden moet leiden tot een breed gedragen

‘Energie akkoord voor duurzame groei’. Dat er op hoog

strategisch niveau onder leiding van de (SER) over de

energietransitie wordt onderhandeld, biedt kansen op

een doorbraak. Aan de andere kant bestaat het gevaar

dat alle hoopgevende initiatieven van de laatste jaren

vakkundig door gevestigde belangen worden inge pol -

derd. Kortom: de lat ligt hoog en het is aan de SER om

een nieuw poldermodel te ontwikkelen dat toekomstige

belangen een volwaardige plek aan de onderhandelings -

tafel geeft.

Nederlands bekendste polderaar is Cornelis Lely (1854-1929), geestelijk vader van de Flevopolder. Door het bouwenvan ‘Lely’s’ Afsluitdijk kon deze worden drooggelegd. Hetinpolderen van de Zuiderzee werd lang gezien als een wildefantasie en er werd uitvoerig gediscussieerd over de voor-en nadelen, economische gevolgen en risico’s van het plan.Parallellen met de huidige uitdagingen op energiegebiedzijn overduidelijk. Het realiseren van een 100% duurzameenergie voorziening - zoals in het regeerakkoord is vast -gelegd - vergt fundamentele aanpassingen in de fysiekeinfrastructuur, de energiemarkt en in hoe er wordt aange -keken tegen en omgegaan met energie. Het is niet toevalligdat er stemmen opgaan voor een Deltaplan ‘Nederland KrijgtNieuwe Energie’. Tegelijkertijd is er veel terughoudendheid enwordt er getwijfeld aan de (economische) haalbaarheid vande energietransitie.

Om de kansen die hernieuwbare energie biedt optimaalte benutten is niet minder dan een paradigmaveranderingnodig. Binnen de energiesector, maar ook bij de Nederlandseoverheid. Hernieuwbare bronnen zijn inherent decentraal envaak kleinschalig, terwijl conventionele energiebronnencentraal en grootschalig zijn. Daarnaast hebben hernieuw -bare bronnen vaak hoge investeringskosten, maar weinig tot

geen exploitatiekosten. Dit schopt de energiemarkt in de war,omdat zon- en windenergie daarmee als eerste in de merit-order komen. Daardoor staan conventionele (gas)centralesstil als het in Duitsland waait of de zon schijnt.

Bij traditionele energiebedrijven slaat de verwarring toeen zij beginnen zich te herpositioneren. Ondertussen zijn ernieuwe (burger)initiatieven en start-ups die zich met radicaalandere business modellen op de geliberaliseerde energie -markt storten. Bedrijven die vastzitten in de fossiele logicahebben meer moeite met deze omslag. In Duitsland, waarde transitie al een aantal stappen verder isdan hier, zie je dat duide lijk terug inde cijfers. Tot 2010 was slechts6,5% van de duur zame opwek -capaciteit neer gezet door degrote vier: E.on, RWE, Vatten -fall en EnBW. De rest komtvan nieuwe spelers, voor na -me lijk particulieren, boerenen burger coöperaties, diebeter uit de voeten kunnenmet de decentrale logicavan hernieuwbare energie.

SER Energieakkoord voorduurzame groei: Polderenzoals Lely ooit bedoeld heeft

Duurzame energie in handen van de burgers

Eigendom verdeling van geinstalleerde duurzame electriciteits-productie installaties in Duitsland (2010)Totaal 53 GW (53000 MW)

Bron: trend research

particulieren 40%

53GW

projectontwikkelaars 14%

de grote 4 energiebedrijven 6,5%overige energiebedrijven 7%

investeringsfondsen & banken

11%

industrie 11%rest 1,5%

boeren 11%

Transitie in ‘de polder’ Intussen wordt er in verschillende gremia onderhandeld

over de institutionele aanpassingen die nodig zijn om deenergietransitie te realiseren. Het ministerie van EconomischeZaken werkt aan een visie op decentrale energieopwekkingen binnen de SER wordt onderhandeld over een breedgedragen ‘Energieakkoord voor duurzame groei’. De SERis van oudsher een instituut dat zorgt voor neutraal terreintussen vaak tegengestelde belangen van werkgevers enwerk nemers. In het geval van de transitie naar een duurzameenergievoorziening is de aard van de belangentegenstellinganders. Het Energieakkoord waar nu over wordt onder -handeld, moet de Nederlandse energievoorziening voor -sorteren richting 100% duurzaam in 2050. Om daar tekomen, moeten niet alleen nieuwe spelers en structurenworden opgebouwd maar tegelijkertijd onduurzame patronendoorbroken. Deze gelijktijdige opbouw en afbraak zorgt voorschuring en conflict tussen partijen die gericht zijn opbehoud van het oude en partijen die actief de transitievormgeven. Om tot een succesvol akkoord te komen zijnbeiden in gelijke mate nodig.

Als je naar de samenstelling van de onderhandelingstafelskijkt, is het echter de vraag of deze opgave voldoende tot deSER is doorgedrongen. Het proces lijkt ingericht volgens deklassieke polderformule: een oploop van traditionele partijendie al jaren met elkaar om tafel zitten. Zij zijn er medeplichtigaan dat Nederland nu onderaan de internationale duurzaam -heidsranglijsten bungelt. Het feit dat het klassieke Haagsepolderen de afgelopen decennia nog niet tot een doorbraakheeft geleid, zou voor de SER reden moeten zijn om op zoekte gaan naar een nieuwe sturingsfilosofie. Een ‘upgrade’ van

1] Op 36-jarige leeftijd werd Lely minister van Waterstaat,

Handel en Nijverheid, een post die hij nog tweemaal

in zijn leven kreeg.

de polder, waarbij de SER op één of andere manier de toe -komst een plek aan de onderhandelingstafel geeft en voor -komt dat zij wordt ingepolderd door traditionele partijen.De SER moet transitieruimte creëren, door de richting enstip op de horizon - een 100% duurzame energievoorziening -voortdurend te legitimeren. Daarnaast moet zij het zoek-en leerproces daarnaartoe te faciliteren. De kunst daarbijis ruimte te scheppen voor de mogelijke winnaars en depotentiële verliezers mee te krijgen in het proces zonderdat zij weerstand gaan organiseren.

Lely’s polderplannen waren groots en gedurfd en zorgdendaarmee voor veel scepsis en weerstand. Hij zette echterdoor en kreeg zijn plannen uiteindelijk op de nationaleagenda doordat hij naast ingenieur ook een handig politicuswas1]. De watersnood van 1916 deed de publieke opiniekantelen en creëerde zo een ‘window of opportunity’. Hiernaging het relatief snel, maar voor Lely toch niet snel genoeg.Sluiting van de Afsluitdijk en het daadwerkelijke polderenheeft hij niet meer mee mogen maken.

Voor doorbraken in energietransitie is visie nodig en het lefom die droom na te jagen, ook al bestaat de kans dat je dienooit gereali seerd ziet. Wat nodig is, is polderen zoals Lely:met durf, doorzettings kracht en het oog op de toekomst.

3

4 5

Dr. ir. Martijntje Smits

Wat is een smart grid?Een ‘smart grid’ staat voor een energienetwerk waaraan

‘intelligentie’ is toegevoegd met behulp van ICT1]. In hethuidige elektriciteitsnet, waarin elektriciteit loopt van groteenergiecentrales via een hoogspanningsnet naar een laag -spanningsnet naar gebruikers, zijn weinig mogelijkheden voordirecte afstemming van vraag en aanbod. Omdat vraag enaanbod sterk kunnen wisselen, vrezen netbeheerders over -belasting van het lokale net, waardoor er uitval zou ontstaan.Zij lijken dan ook het meeste baat te hebben bij de ontwikke -ling van een slimmer netwerk.

De duidelijkste belofte van het ‘smart grid’ is dat produ -centen en consumenten straks direct kunnen reageren opfluctuaties in aanbod van en vraag naar elektriciteit, en op deprijs daarvan. Een grote centrale kan bijvoorbeeld een tandjelager als er weinig vraag is of juist veel decentraalaanbod van wind en zon. Gebruikers kunnen zelfstijdelijk worden afgesloten bij een plotseling tegrote elektriciteitsvraag, zodat er geen‘black out’ ontstaat. Nu vinden voor spel -lingen over het stroomaanbod elke 24 uurplaats; dat kan bijvoorbeeld om hetkwartier worden.

Die verbeterde afstemming kan onderandere via ‘slimme meters’. Deze kastjesworden bevestigd bij eindgebruikers, die demeterstanden doorgeven. We kennen ze ookvan de discussie over de privacy gevoeligegegevens. Slimme meters kunnen er ook voorzorgen dat de wasmachine pas aanslaat alsde energieprijs laag is. Voor de afstemming zijn ookopslagfaciliteiten van belang, zoals in accu’s van elektrischeauto’s op tijdstippen waarop het aanbod groot is en de prijslaag.

Wat beloven smart grids?Als we de nationale en Europese beleidsplannen moeten

geloven, lijkt het alsof Smart Grids al pal op de drempelstaan. Of op zijn minst dat het al duidelijk is hoe deze‘slimme energienetwerken’ eruit moeten gaan zien.Bij nadere inspectie, ploegend door een dikke laag vanfraaie beloften, is het niet eenvoudig een eenduidig beeldte krijgen waar het smart grid precies uit bestaat, en hoeradicaal de veranderingen die het zal brengen zullen zijn.

De belofte luidt allereerst dat smart grids de invoeging vandecentraal opgewekte, duurzame energie vergemakkelijken.Ze zouden nodig zijn voor de gewenste ‘transitie’ naarduurzame opwek. Ook kan dankzij de afstemming vanvraag en aanbod de huidige productiecapaciteit omlaag,nu op ‘piekbelasting’ gedimensioneerd. Dat spaart fossielebrandstoffen. Daarnaast wordt een grotere kostenefficiencybeloofd, een groter aandeel duurzame energie in de totaleproductie, kostenbesparing voor de consument, leverings -zekerheid, energiebesparing door ander consumentengedrag,en een grotere sturende rol voor gebruikers.

Hoe zien smart grids eruit?Zijn ‘smart grids’ een buzz woord, een modewoord zonder

duidelijke betekenis? Soms lijkt het namelijk om niet meerdan een optimalisatieslag te gaan (zoals een meer betrouw -bare eindafrekening). Anderen bedoelen juist wél een heelnieuw systeem, zoals een stelsel van lokale, onafhankelijke,

smart ‘micro-grids’ . Denk bijvoorbeeld aan een groephuizen of een dorp, voorzien van windmolens en

zonne panelen en micro-warmtekrachtkoppeling.Dat zou een radicalere verandering betekenen,ook al omdat deze micro-grids meer autonoomkunnen functioneren. Er zijn ook experimentengaande om de hele gemeente te voorzien vanhaar eigen smart grid, zoals in Zaanstad. Het

grid is nog wel losjes verbonden met het grote net.Aan de andere kant van het spectrum zijn er ookvisies over het smart grid als een verbeterdEuropees Super Grid, waarin een optimaleafstemming over landgrenzen gaat.

Minstens zo lastig als het krijgen van een eenduidigbeeld, is het om te bepalen voor welk prangend vraagstuksmart grids precies een oplossing zijn. In Neder land geefthet ‘smarter’ maken van het nationale ‘grid’ een oplossingvoor een probleem dat eigenlijk nog niet bestaat, want wehebben een zeer robuust, hooguit wat verouderd netwerk.Je kan zeggen dat het smart grid niet zozeer een antwoordis op een ervaren probleem, maar de vormgeving van eentoekomst visie op elektriciteitsproductie en -gebruik. De visievan grote elektriciteitsproducenten die daarbij domineertis de gedachte dat gebruikers veel sterker op wisselendetarieven moeten gaan reageren en zich als rationele consu -menten moeten gaan gedragen. Dit nieuwe gedrag op de‘elektriciteitsmarkt’ zou voor de producenten de kosten sterkkunnen verlagen.

Kunnen de groene beloftenvan Smart Grids wordenwaargemaakt?

Wat zijn de beloftes waard?Verschillende van deze beloften staan ter discussie.

Zo wordt betwist dat de invoering van smart grids nodig isom decentraal opgewekte energie goed in te passen in hetnetwerk. De voorstanders zeggen dat méér opwekking vangroene energie vraagt om een grotere flexibiliteit van debestaande elektriciteitscentrales. Deze moeten dan hunproductie verlagen om ruimte te maken voor groen. Tegen -standers wijzen op het voorbeeld van Duitsland. Ondanksgeringe investeringen in smart grids is daar nu een groeiendvermogen aan groene, decentrale opwekking (meer dan10% van het totaal) mogelijk zonder noemenswaardigestroom uitval of overcapaciteit. Opwekking van groeneenergie blijkt voldoende voorspelbaar in het huidigegrid.

Een andere dubieuze belofte is dat het smartgrid de koninklijke weg zou zijn naar een groteraandeel van decen traal opgewekte, duurzameenergie ten opzichte van fossiele bronnen.Zoals het er nu in Nederland voorstaat, is erde komende jaren een overschot aan goed kopeelektriciteit door een overcapaciteit aan op fossielengebaseerde productie uit grote energiecentrales2]. De wensvan de overheid om in 2020 16% van de energie groen teproduceren lijkt daardoor niet erg realistisch en smart gridszullen dit niet veranderen. Het bedrijfsleven heeft steedsprimair de nadruk op de prijs en daarmee op fossiel gelegden de emissiehandel werkt niet om dit bij te sturen.

Ook energiebesparing door de consument, met behulpvan zijn smart meter, is niet vanzelfsprekend. Studies overhet gebruik van bestaande smart meters laten zien dat inbestaande toepassingen slechts 2 tot 4% energie bespaardwordt door huishoudens in plaats van de voorspelde 20%.3]

Afwachten of actief vormgeven aan de nieuwesmart grids?

Er lijken dus voorlopig weinig garanties voor de groenebeloften van het smart grid. Het is de vraag of er substan -tieel meer ´groene energie´ gaat worden opgewekt, of dat

er energie wordt bespaard. Tegelijkertijd weet niemand nogprecies hoe het toekomstige, slimme energienetwerk eruitgaat zien. Er zijn nog allerlei combinaties van techniek enorganisatievormen mogelijk. De mogelijkheden van smartgrids dwingen niet per se tot de vorm die de grote, bestaandespelers in de energiemarkt lijken te kiezen. Het smart grid isook mogelijk in een model waarin actieve burgers aan deknoppen draaien die zelf hun energie voor ziening regelen.We zien dan ook een groeiende populariteit van energie -coöperaties die een lokaal smart grid oprichten.

De hamvraag vanuit het perspectief van kleine gebruikersvan elektriciteit, en van kleine opwekkers met bijvoor -

beeld een zonnepaneel op hun dak, luidtdan ook: wat brengt het smart grid ons?

Het antwoord zal sterk afhangen van hoegebruikers zich gaan opstellen en welkewaarden zij daarbij laten prevaleren,zoals prijs, autonomie en duurzaam -

heid. Wanneer zij onafhanke lijker willenzijn van de grillen van pro ducenten, bijwie het vergroten van het aandeel duur -

zame energie niet in goede handen lijkt, doenzij er mogelijk verstandig aan zich te organiseren, bijvoor -beeld in energie coöperaties. Zij zouden uiteindelijk ook nogwel eens goedkoper uit kunnen zijn.

1] In dit artikel richt ik me op elektriciteit, hoewel ook gewerktwordt aan een ‘smarter’ gasnet.

2] B. Heilbron e al. (2013) Nog een eeuw fossiel.Onderzoeksdossier: Land van gas en Kolen. De GroeneAmsterdammer, 23 januari 2013.

3] G. Wallenborn and F. Klopfert (2011) Empowering consu-mers through smart metering, Bureau Européen des unionsconsommateurs.

7

50 tinten groene stroomverwarren consument

MarketingDat bedrijven hun product aan de man willen brengen

met alle mogelijke claims en labels is niet bijzonder.Dat heet marketing. Een slimme marketeer kan altijdwel iets te vinden om de eigen stelling te onderbouwen:de meeste wind in de stroommix, alles van Nederlandsebodem, de beste biomassa, de laagste CO2-uitstoot perkilowattuur, de groenste strategie, kiest u maar.

Is van individuele bedrijven te verwachten dat ze zichhard maken voor een transparante markt? Lijkt me eennaïeve gedachte. In vroeger tijden trok de overheid nogwel eens zo’n rol naar zich toe, en dat lijkt me nogsteeds wenselijk - maar ziet u het gebeuren? Wellicht kaneen brancheorganisatie actie ondernemen, als de ledenhun verschillen even parkeren en voor een gezamenlijkbelang gaan.

Maar de meest logische kandidaten voor een een -duidig consumentenadvies zijn natuurlijk natuur- enmilieu- en consumentenorganisaties. Maar als nu ook dehoeders van transparant en groen in een stammenstrijdverwikkeld raken, wat dan? Op wiens oordeel kan dannog worden vertrouwd? De gemiddelde consument denkt:laat maar, het maakt kennelijk toch niet uit. Als elke groen -ling zijn eigen lied zingt, is het resultaat dat deconsument niets en niemand meer gelooft.

Stop de verwarringHet kwaad is nu geschied. Er zit weinig anders op

dan dat de consumenten-, natuur- en milieuorganisatiesmet het schaamgroen op de kaken op zoek gaan naareen gezamenlijke systematiek en boodschap. Mijnvoorkeur zou zijn: een checker die alle feiten paraatheeft, en die me als consument de eigen weging laatmaken aan de hand van mijn eigen criteria. Misschienzijn andere oplossingen beter. Maar hoe dan ook: stopde verwarring, ga met elkaar in een hok zitten en kom erpas uit als er een eenduidig en goed communiceerbaarbeeld is. Tot dan overweeg ik me uit solidariteit met deverwarde consument te bekeren tot de meest viezestroom die ik gewapend met Google en checkers maarkan vinden.

Jan Paul van Soest is partner van De Gemeynt coöperatie,

www.gemeynt.nl

(eerder verschenen als column op Energiepodium op

28 januari 2013 en op www.gemeynt.nl)

Jan Paul van Soest

Op 8 januari werd

de argeloze energie -

gebruiker uit zijn

nieuwjaarslethargie

gewekt door het

TV-programma

Kassa Groen, dat

stelde dat groene

stroom lang niet altijd echt groene stroom is.

Een week later deed het NOS-journaal dat nog

eens dunnetjes over naar aanlei ding van een

groene stroomchecker, gelanceerd door de HIER-

klimaat campagne. Onder de vlag groene stroom,

eco stroom, natuurstroom of welke andere fancy

naam dan ook wordt elektriciteit verkocht waarvan

de consument denkt of mag aannemen dat deze

groen is. Maar volgens HIER en de NOS is dat bij

nadere beschouwing toch niet het geval.

Via een checker van HIER kan de twijfelendestroom afnemer zien hoe groen zijn product werkelijk is.Althans, volgens de criteria van die checker. Andereorganisaties met andere criteria komen tot heel anderebevindingen. Dat bleek een weekje na de lancering vande HIER-checker in, opnieuw, het TV-programmaKassa. Die conclusies leunden op gegevens van deConsumentenbond, Greenpeace en WISE. Op basisvan een onderzoeksrapport van SOMO werden nu debedrijven in plaats van de producten beoordeeld. Tochgek, sneerde de directeur van de Consumentenbond,dat in de door Essent gesponsorde HIER-checkergroene stroom van Essent hoog scoort, terwijl datvolgens het SOMO-rapport een erg vies bedrijf is.Maar ja, een bedrijf is geen product.

Misschien dat een bovenmatig energetisch geletterdpubliek de schermutselingen kan volgen, maar of degemiddelde stroomgebruiker nog snapt wat ‘ie noumoet doen? Vriend Google helpt ook al niet: wie‘groene stroom’ intikt verdwaalt compleet in deaanbiedingen, beoordelingen, vergelijkingen enkanttekeningen.

Nu gaat het me er hier niet om vast te stellen wiehet gelijk aan zijn zijde heeft, en wie kan claimen demoeder aller checkers te hebben. Het punt is datiederéén dat suggereert. En precies dat is funest.

6

samengesteld door Cees Bakkeren Harmen WeijerEnergieflitsen

Rol gemeenten in lokale

energiesector

Een groot deel van de Nederlandse gemeenten is actiefbetrokken bij het opzetten van een lokaal duurzaam energie -bedrijf (LDEB). Het is echter nog niet duidelijk welke rol ge -meenten kunnen spelen in deze ontwikkeling. Een gezamen -lijk onderzoek van de TU Delft, VNG en Royal HaskoningSMC heeft aangetoond dat deze rol afhangt van het profielvan een gemeente, de lokale geschiktheid van bepaaldetechnieken en de lokale situatie.Bron: Energie+

Eerste grote werkconferentie

SER voor Energieakkoord

Vertegenwoordigers van een breed scala aan belang -hebbenden waren 28 januari aanwezig bij de eerste SER-werkconferentie in aanloop naar het Energieakkoord voorduurzame groei. Doel van deze bijeenkomst is om input enfeedback te leveren voor de totstandkoming van het Energie -akkoord. Op deze dag ging het specifiek over het thema:‘Gebouwde omgeving: energiebesparing en decentralehernieuwbare energieopwekking.’ In snel tempo ontstaanoveral in het land initiatieven door burgers, bedrijven engemeenten die zich richten op energie besparing en klein -scha lige hernieuwbare energieopwekking. Om effectief tekunnen bijdragen aan de verduurzaming van het energie -systeem moeten deze initiatieven optimale aansluiting hebbenbij de infrastructuur, wet- en regelgeving, financierings model -len, etc. Dat leidt enerzijds tot knelpunten en dilemma’s enanderzijds tot nieuwe mogelijkheden en kansen.

“Alle hoeken van het “energie in de gebouwde omgeving”speelveld zijn vertegenwoordigd. Het is prachtig om te zienwat voor mooie processen op gang komen als je deze par tij -en samenbrengt; Ideeën, nieuwe initiatieven en inzichten envooral veel input voor de overlegtafels.” Aldus SER-voorzitterWiebe Draijer.Bron: www.ser.nl

Urgenda daagt Staat

om klimaatverandering

Urgenda wil de Staataanklagen omdat diegeen actie onder-neemt om klimaat -

verandering tegen te gaan. Op de actiesite Wijwillenactie.nlkan het publiek in de komende maanden met eigen kennisen ideeën actief bijdragen aan een dagvaarding gericht aande Staat.

De Nederlandse overheid draagt volgens Urgenda opdit moment niet bij aan de verduurzaming en gaat er opverschillende gebieden zelfs tegenin. Nederlanders moetendaarnaast van de overheid juiste en adequate informatiekrijgen over klimaatverandering. De actie van Urgenda isgebaseerd op het boek REVOLUTIE MET RECHT dat in2011 door Roger Cox werd gepubliceerd. In dit boekbeschrijft hij hoe het recht gebruikt kan worden om eenenergierevolutie te ontketenen.

De aarde koerst steeds sneller op gevaarlijke klimaat -verandering af. De beste wetenschappers op dit gebiedzijn inmiddels zeer ongerust en spreken van een ‘planetairenoodtoestand’. Juist de overheid is bij machte om deduurzame versnelling te genereren, maar laat dit volgensUrgenda na. Op de website Wijwillenactie.nl kan iedereenplannen, oproepen en andere bijdragen deponeren.Het doel van Urgenda is iedereen betrekken bij eenduurzame toekomst.Bron: www.urgenda.nl

Subsidie lokale energieprojecten

Gelderland

De provincie Gelderland stelt een subsidie beschikbaar omfinanciële deelname door burgers in lokale duurzame energie -projecten te stimuleren. De subsidie wordt verstrekt aanlokale energiebedrijven als tenminste honderd burgersgezamenlijk ten minste 25 procent van de projectkostendragen. Gelderland wil zo het opwekken van lokale duurzameenergie in de eigen provincie stimuleren. Zo stroomt het geldniet via de energierekening de regio uit. Dat is volgens deprovincie niet alleen goed voor de energierekening van dedeelnemers, maar ook voor de werkgelegenheid. De succes -volle isolatieregeling van de provincie wordt voortgezet tot2015. De regelingen maken deel uit van een breder pakketaan maatregelen gericht op energiebesparing en het opwek -ken van hernieuwbare energie van de provincie.Bron: Energie+

9

Potentie decentrale opwek

duurzame energie in kaart

gebracht

Decentraal opgewekte duurzame energie kan substantieelbijdragen aan de 2020-doelstelling van Nederland voor duur -zame energie. Dit heeft de e-Risk groep geconstateerd in eenonderzoek voor Eneco. In dat onderzoek wordt aan de handvan een literatuur studie nagegaan hoeveel energie kan wor -den opgewekt door decentrale kleinschalige projecten.Daarbij is met name gekeken naar de technische mogelijk -heden. Als Nederland doorgaat in het huidige tempo, zou 9%van de elektriciteit uit duurzame lokale bronnen opgewektkunnen worden. Bij een betere benutting van de mogelijk -heden zou dit zelfs 19% kunnen zijn. De Nederlandse doel -stelling voor 2020 is dat ongeveer 35% van de elektriciteitduurzaam wordt opgewekt.

Uit het onderzoek komt naar voren dat alle decentrale duur -zame energieoplossingen nog substantieel kunnen groeien.Voor een aantal lijkt ook de economische haal baar heid hoog.Hoewel de terugverdientijden aanzienlijk kunnen zijn, zijn zowelwarmtepompen, WKO-installaties en zon-PV rendabel zondersubsidies. De verwachtingen van de bij dra gen aan de duur -zaamheidsdoelstellingen van de overheid voor 2020 moetenwaarschijnlijk naar boven bijgesteld worden.

PV PARITY Project:

concurrentiekracht van

zonnestroom in 11 EU-landen

Het moment dat zelfopgewekte zonnestroom (PV) voorconsumenten en bedrijven kan concurreren met ingekochtestroom is in veel Europese landen in zicht of zelfs al bereikt,zo concludeert een Europees projectconsortium. Dit puntwordt ‘grid parity’ ofwel netpariteit genoemd. In het Euro peseproject met de passende naam PV Parity zijn de ontwikke -lingen beoordeeld van de PV-systeemprijzen en de kostenvan de bijbehorende financiering, de prijzen van elektriciteiten van de mogelijkheden om de opgewekte zonnestroomdirect zelf te gebruiken.

De bevindingen zijn duidelijk: net pariteit staat voor de deurin meerdere landen. In Nederland, waar consumenten opge -wekte zonnestroom mogen verreke nen met ingekochtestroom (salderen) is netpariteit voor deze gebruikersgroep albereikt. Een passende ontwikkeling van stimuleringsregelingenis essentieel voor de soepele overgang naar netpariteit voorbedrijven in de komende jaren.Bron: www.ecn.nl

Extra wind op zee en meer

biomassa in kolencentrales om

DE-doel te bereiken

De 2,4 miljard extra die het nieuwe kabinet Rutte II structu -reel voor duurzame energie beschikbaar stelt, zou toereikendkunnen zijn om tot 16% duurzame energie in 2020 te komen.Dit vraagt om een evenwichtige ontwikkeling van duurzamewarmte, groen gas en hernieuwbare elektriciteit. Het vorigekabinet heeft de nadruk gelegd op duurzame warmte, alskosteneffectieve techniek. Als dit kabinet daarenboven dejuiste randvoorwaarden schept voor inzet van extra wind -energie en extra biomassameestook in kolencentrales, dankomt de zeer ambitieuze 16% binnen bereik. Dit geldt echteralleen indien de omstandigheden, zoals investerings bereid -heid, voor alle overige technieken ook gunstig zijn.

In het regeerakkoord staat het streven om 16% duurzameenergie op te wekken in 2020. Dit is een zeer ambitieuzedoelstelling, die hoger ligt dan de afspraken die Nederlandin Europees verband gemaakt heeft. In de laatste RamingEnergie en Emissies van PBL en ECN werd berekend dathet beleid van het huidige kabinet zou leiden tot 9-12%duurzame energie in 2020.Bron: www.ecn.nl

Lokale duurzame

energieopwekking goed

voor economie en welvaart

Een combinatie van lokaal opgewekte wind- en zonne-energie is financieel rendabel. Het maakt Nederland minderafhankelijk van fossiele brandstof en zorgt voor werk gelegen -heid. Windenergie is het meest rendabel, terwijl voor zonne-energie waarschijnlijk meer draagvlak is. Vandaar de keusvoor deze combinatie. Aanvullende financiële maatregelenkunnen ervoor zorgen dat in 2020 de helft van de huis -houdens gebruik kan maken van lokaal opgewekte groenestroom.

Dat blijkt uit een onderzoek van Arcadis in opdracht van deVNG. Centrale vraag in het onderzoek was: ‘Wat gebeurt er als50% van de huishoudens in Nederland hun eigen elektriciteitdecentraal duurzaam opwekken?’. Uit het onder zoek blijkt datwindenergie een goed rendement oplevert, maar minder scoortop geluid, zichthinder en natuur. Met zonnepanelen is dezeoverlast er niet of minder. Bovendien levert zonne-energie45.000 arbeidsjaren aan werkgelegen heid op, aanmerkelijkmeer dan windenergie. Financieel is zonne-energie nog nietrendabel. Een goede verhouding van wind- en zonne-energielevert een positief maatschappe lijk rendement op.

Verschillende financiële maatregelen kunnen ervoor zorgendat decentraal opgewekte groene stroom concurrerend(er)wordt. Een verhoging van de energiebelasting op grijzestroom met 4 cent zorgt er bijvoorbeeld voor dat alledecentrale alternatieven voor het opwekken van energieeven duur zijn als grijze stroom of zelfs goedkoper.Bron: VNG

Salderen per straat mogelijk

per 1 juli 2013

Vanaf 1 juli dit jaar wordt het mogelijk om niet alleen alsparticulier, maar ook als groep consumenten een nette ver -goe ding terug te krijgen voor zelf opgewekte energie metzonnepanelen. Dat staat zo in een voorgestelde wijzigingvan de Elektriciteitswet, Gaswet en Warmtewet.

De huidige grens van 5.000 kWh per jaar is ongunstig alser meer energie wordt opgewekt, wat al snel gebeurt als deinwoners van een straat gezamenlijk zonnepanelen kopen.Dit geldt met name ook voor een Vereniging van Eigenarenof een woningcorporatie die zonnepanelen op het dak vaneen woningcomplex hebben aangebracht. De regeling isnu verder uitgebreid, zodat bijvoorbeeld ook scholen ofverhuurde wooncomplexen er gebruik van kunnen maken.

De wet heeft wel twee restricties:1 De onbeperkte saldering van duurzaam opgewekte elektrici-

teit geldt alleen voor kleinverbruikers;2. Saldering is alleen mogelijk via de aansluiting waarmee zowel

elektriciteit aan het net wordt geleverd als elektriciteit van hetnet wordt afgenomen.

Deze maatregel in het 'overgangsrecht' is te vinden inde toelichting van de minister van Economische Zaken,landbouw en Innovatie: "Mede in het licht van de recentemotie Van der Werf en Wiegman- van Meppelen Scheppink(Kamerstukken 33000 XIII nr. 69) over het decentraalopwekken van duurzame energie is het overgangsrechtbezien. Om tot de tijd dat de in deze motie gevraagdemogelijk heden onderzocht en waar mogelijk geïmplemen -teerd zijn, niet onnodige lasten op te leggen aan bestaandeinitiatieven voor de decentrale opwekking van duurzameenergie die over een ontheffing op grond van artikel 15,tweede lid, onderdeel b, van de Elektriciteitswet 1998 ofartikel 2a, eerste lid, onderdeel b, van de Gaswetbeschikken, heb ik het overgangsrecht voor deze groepontheffinghouders verruimd."Bron: P+

8

wat zal ik hier plaatsen?

11101010

NVWA waarschuwt voor

brandgevaarlijke zonnepanelen

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA)

waar schuwt voor bepaalde typen zonnepanelen van het

merk Scheuten Solar (model Multisol). In deze zonne -

panelen zit een gebrekkige elektrische aansluiting die

brandgevaarlijk is. Deze zonnepanelen hebben in andere

Europese landen minstens 15 dakbranden veroorzaakt.

In Nederland zijn ongeveer 15.000 van dit type panelen

geplaatst. Ook deze zonnepanelen zijn brandgevaarlijk,

maar hebben tot zover bekend nog geen brand

veroorzaakt.

Het gaat om zonnepanelen van het merk Scheuten Solar,model Multisol met de typenummers P6-48, P6-54, P6-60(zie foto) en P6-66. De zonnepanelen zijn geleverd in deperiode augustus 2009 tot februari 2012 door ScheutenSolar Systems B.V.

De zonnepanelen zijn gevaarlijk omdat in de aansluitdoosachterop het zonnepaneel een kabel slecht contact maaktmet de printplaat. Hierdoor kunnen er vonken ontstaan enkan de behuizing van de aansluitdoos beschadigen, smeltenen smeulen. Vonken kunnen daarna overslaan op het dak enbrand veroorzaken. De kans hierop neemt toe naarmate dezon sterker wordt en naarmate de zonnepanelen ouderworden.

De NVWA is overgegaan om deze veiligheidswaar schu -wing te geven, omdat de curator van het failliete en verant -woordelijke bedrijf dit nalaat. Om het publiek te waarschuwenverschijnt ook een advertentie in 3 landelijke dagbladen.

Mensen die de gevaarlijke zonnepanelen op hun dakhebben, wordt geadviseerd om de zonnepanelen op eenveilige manier uit te zetten. Dit kan door in de meterkast despeciale groep waar de zonnepanelen op zijn aangesloten uitte schakelen. Als de zonnepanelen via een omvormer en eenstekker zijn verbonden met het elektriciteitsnet kan de stekkervolgens de instructies in de gebruiksaanwijzing er worden uit -

getrokken. Omdat er bij zonnepanelen altijd gevaar is vooreen elektrische schok moeten bij panelen die op een anderemanier zijn verbonden met het elektriciteitsnet worden uitge -schakeld door een installateur. Eigenaren van de gevaarlijkezonnepanelen wordt verder geadviseerd zo snel mogelijkcontact op te nemen met hun leverancier. Bron: NVWA

Invoering slimme meter gaat

goed; wel meer communicatie

vereist

Steeds meer mensen houden hun energieverbruik dage -lijks in de gaten met behulp van een slimme energiemeter.Consumenten zijn blij met het inzicht in de energiekostendat zo'n meter biedt. Naar verwachting hebben een halfmiljoen huishoudens eind dit jaar een slimme meter. Datschrijft minister Kamp van Economische Zaken (EZ) vandaagaan de Tweede Kamer

Kamp schrijft een en ander op basis van een voorlopigeevaluatie van het gebruik van de slimme meter. Naast Agent -schapNL, onderdeel van het ministerie van EZ, werkte ookde Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) mee aan deevaluatie. “Dankzij de slimme meter krijgen mensen inzicht inwat ze verbruiken. Daardoor kunnen mensen makkelijkerenergie besparen en daarmee hun energierekening verlagen.Een goede zaak voor zowel de consument als het milieu",aldus minister Kamp. "Daarnaast zorgt het voor minderadmini stratieve lasten bij het doorgeven van meterstanden.Daar profiteren de energiebedrijven en netwerkbeheerdersvan.” De slimme meter meet alleen het energieverbruik, ervalt niet af te lezen of mensen thuis zijn en of er bepaaldeappa raten zijn ingeschakeld of niet. Bij nieuwbouw wordt deslimme meter standaard geïnstalleerd. Mensen die inbestaande huizen wonen kunnen hun energiebedrijfvragen een slimme meter te plaatsen.

Volgens de NMa maken consumenten nauwelijks bezwaartegen het plaatsen van de slimme meters of het op afstanduitlezen van de meetstanden. Ook zijn er weinig klachten vangebruikers over de meter. De NMa vindt wel dat energie -leveranciers en regionale netbeheerders consumenten beteren actiever kunnen informeren over de mogelijkheden die deslimme meter biedt. De NMa gaat dan ook met leveranciersen netbeheerders om tafel over de mogelijkheden om met(gerichte) communicatie meer consumenten er toe aan tezetten een slimme meter aan te vragen.Bron: Rijksoverheid.nl / Klus je Rijk.nu

Endre Timar

Lokale duurzame energie-initiatieven moeten leren om

door de ogen van een financier te kijken en zo een kans -

rijk businessplan te maken. Maar ook dan vinden veel

banken en investeerders de plannen waarschijnlijk nog

onvoldragen of te klein. Initiatieven blijven zo steken in

de ‘valley of death’ tussen briljant idee en marktproduct.

Gelukkig bieden provincies en gemeenten soms een

helpende hand.

Fundamentele ‘clash’Lokale energie-initiatieven en financiers weten elkaar niet

altijd te vinden. “Zulke initiatieven bevinden zich vaak in eengebied dat in financieringsland de Valley of Death wordtgenoemd,” zegt Jan Coen van Elburg. Hij is directeur vanRebel Energy en krijgt dit probleem dagelijks op zijn bord.“Die initiatieven zijn qua organisatievorm of techniek dermateinnovatief dat ze nog niet klaar zijn voor een uitrol over hetgrote publiek. In die fase van hun ontwikkeling moet je hetdus hebben van ledenfinanciering, een enkele durfkapitalistof van overheidssteun, want de gewone investeerders enbanken durven het meestal niet aan.”

Dat is voor veel initiatiefnemers soms moeilijk te begrijpen,want uiteraard vinden zij zelf dat er een geweldig plan ligt.Volgens Jan Coen heeft dat te maken met de verschillendeperspectieven van waaruit een ondernemer of een financiernaar een ondernemingsplan kijkt. Het energie-initiatief (lees:de ondernemer) denkt bijvoorbeeld dat zij een briljant ideehebben, waar bijna de hele buurt achter staat. Een van debestuursleden, een gepensioneerde penningmeester van delokale voetbalclub, heeft een keurig financieel overzichtgemaakt en de conclusie is: dit avontuur kan haast nietmisgaan. Een financier kijkt echter naar hetzelfde plan enfronst erbij. Want dat idee is in zijn ogen geen bewezen

aanpak of techniek, geen buurtbewoner heeft zich oppapier gecommitteerd, een echt businessplan ontbreekt,een amateur doet de financiën en de conclusie is: dit kanniet goed gaan.

Die opstelling van een financier lijkt onnodig terug hou -dend, maar volgens Jan Coen zijn er cases genoeg die deangst rechtvaardigen. “Denk aan de financiële tegenslag bijhet aardwarmteproject in Den Haag, een mislukte aanbe -steding in Limburg en diverse energiecoöperaties die belovente groeien, maar in de knop blijven steken. Zulke kleine engrotere tegenslagen stralen toch af op de wereld vanduurzame energie.”

Kansen vergrotenInvesteerders en banken staan dus niet zomaar te springen

om een relatief onbekend fenomeen als een lokaal energie-initiatief te financieren. Toch zijn er volgens Jan Coen vanElburg wel vuistregels waarmee je meer kans maakt bij eenfinancier. Om te beginnen is het zaak om het initiatief eenbehoorlijke omvang mee te geven, niet teveel innovatieveambities in één project te stapelen en alles in een doordachtbusinessplan op te schrijven. In dat business plan moetentenminste de volgende onderdelen inzichtelijk zijn uitgewerkt:

Wie trekt de kar bij het energie-initiatief (kennis, ervaring,track record)Hoe steken zaken juridisch in elkaar (vergunningen,contracten)Techniek (bewezen techniek, of experimenteel)Organisatie (structuur, besluitvorming, samenwerkingen)Markt (afnemers, zekerheden, prijzen)Financieel (investeringen, kasstroom over een periodevan 20 jaar)

UIT DE VALLEY OF DEATHFinancieringsarrangementenvoor lokale energie-initiatieven

“Veel initiatieven bevinden zich financieel

gesproken in de zogeheten Valley of Death.

Het is allemaal nog zo klein, nieuw en eng

dat de meeste financiers liever de kat uit de

boom kijken….’”

beetje tsja..

1312

Jan Coen over deze vuistregels: “Op deze manier laat eeninitiatief zien zich in de belevingswereld van een financier tekunnen verplaatsen, en dat vergroot absoluut je kansen.”

Fonds als duurzaam financieel arrangementMaar de realiteit is dat, ondanks de aanwezigheid van

zo’n degelijk businessplan, veel energie-initiatieven bij bankenen investeerders nul op het rekwest krijgen. “Men vind hetgewoon te riskant of het rendement te laag.” Een aantalgemeenten en provincies zoekt tegenwoordig naar oplos -singen voor dat probleem, niet in de laatste plaats omdatdie energie-initiatieven hun beleidsdoelstellingen helpenrealiseren. Jan Coen: “Gemeenten en vooral provincieszijn steeds meer bereid om te hulp te schieten met zachteleningen of zelfs participaties. De ambities en geldbuidel vangemeenten en provincies lopen wel enorm uiteen, dus hetis helaas een beetje afhankelijk van waar je zit.” Een paarvoorbeelden van financiële arrangementen van lokaleoverheden zijn het Duurzaam Bedrijf Haarlemmermeer,de Duurzame Energie Onderneming Drenthe, en hetEnergiefonds Overijssel.

Zelf is Jan Coen intensief betrokken bij de oprichting vanhet Energiefonds Overijssel, dat in januari 2013 van startmoet gaan. “In het fonds zit bij aanvang 250 miljoen eurovoor garanties, leningen en participaties. Daarbij is deprovincie zo verstandig geweest om zelf alleen op afstandhet publieke belang te bewaken, maar het dagelijkse fonds -

beheer over te laten aan financiële professionals.” Dat zijnin dit geval het beleggingsbedrijf van de ASN Bank, metondersteuning van Royal Haskoning DHV en Start GreenVenture Capital. Deze Trojka beheert niet alleen het geld,maar probeert projecten ook actief aan te jagen en teondersteunen.

Jan Coen van Elburg is erg enthousiast over de vooruit -zichten van het fonds. “Er hoeft slechts een bescheidenrendement van 2 procent te worden behaald. Bovendienmoet het geld naar projecten die een duurzaam maat schap -pelijk rendement nastreven op het gebied van werk, energie -besparing en duurzame opwekking. Dus ik zou tegenenergie-initiatieven in Overijssel willen zeggen: zorgvoor een goed verhaal en meld je bij het loket!”

“Op dit moment zijn lokale initiatieven vooral

gebaat bij zachte financiële arrange menten

van overheden. Die bereidheid loopt per

provincie en gemeente erg uiteen, dus het

is een kwestie van geluk hebben…”

Bijzonder ODEFloris Wouterlood

Marten Kramer

Ik ontmoet Floris Wouterlood op de Medische Faculteit

van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Floris heeft daar

als anatoom een onderwijs- en onder-zoekstaak. Binnen

zijn onderwijstaak ontwikkelt en beheert hij een website

waarop je MRI-scans van hersenen kunt bekijken

Daarnaast doet hij onderzoek naar degeneratieve

hersenziekten zoals Alzheimer en Parkinson.

In zijn vrije tijd is Floris voorzitter van de ZonnestroomProducenten Vereniging (ZPV) en hoofdredacteur van denieuwsbrief van ZPV met de titel Power to the People - PttP.Ook heeft hij een eigen website met informatie over deenergie productie van zijn zonnepanelen en veel links naarandere sites over zonne-energie.

Hoe is je betrokkenheid met zonne-energie ontstaan?

“Als student reisde ik als stagiair heen en weer naarRotterdam in de tijd van energiecrisis van 1973. Dat heeftmij beïnvloed. Door de crisis investeerden mijn ouders veelin isolatie om te besparen in energiegebruik. Later in mijneigen huis was besparen van energie een belangrijke manierom mijn energie-footprint te verkleinen. Zelf opwekken vanenergie bestond toen nog bijna niet. Zonnepanelen werdenalleen nog maar in de ruimtevaart gebruikt. Pas begin dezeeeuw plaatste ik via een actie van Nuon zonnepanelen opmijn dak. Daarmee kon ik een deel van mijn eigen energieopwekken en nog meer op mijn fossiele energieverbruikbesparen. Aan terugverdientijd dacht je toen niet.”

Je hebt je aangesloten bij de ZPV en bent er nu voorzitter.

Hoe was ODE in die tijd bij jou in beeld?

“ODE was op dat moment meer met windenergie danmet zonne-energie bezig. Er was behoefte aan een verenigingdie ondersteunde met hands on-ervaring en goed opkwamvoor de belangen van de kleine zonnestroomproducenten.ODE stond wat meer op afstand en werd toen al meer alseen lobbyclub ge-zien.”

Wat doet ZPV voor zijn leden?

“ZPV komt op voor de belangen van zijn leden. Dat wasin het begin hard nodig. Er was veel onbegrip bij instantiesover het zelf willen opwekken van energie. Er was weerstandbij energiebedrijven en netbeheerders. Gemeenten wistenniks over bouwvergunningen. Door het gemis aan goedewetgeving was er onduidelijkheid over je rechten voor terug -leveren. Inmiddels zijn de tijden veranderd. De ZPV heeft eenwebsite, geeft een nieuwsbrief uit (PttP) en is regelmatig metstands te vinden op informatiemarkten. Verder hebben weeen reparatieservice voor omvormers van leden.”.

Wat is jouw visie op de toekomstige energievoorziening

“Het grootste deel van ons energieverbruik als particulierzit in het opwarmen van het huis en het leveren van warmwater. Daar zouden we ook meer zonne-energie voor moeteninzetten. Met zonnestroom kun je water opwarmen in eenboiler. Aardgas is passé. In de meest recente nieuws briefvan ZPV heb ik daar wat aan gerekend. Zo kunnen we eenvolgende stap zetten naar een energievoorziening puurgebaseerd op elektriciteit.”

Kijk voor meer informatie op:www.zonnepanelen.wouterlood.com

www.zonnestroomproducenten.org

www.top50solar.nl

www.anatom-amsterdam.nl

“De ZPV heeft een website, geeft een

nieuwsbrief uit en is regelmatig met stands

te vinden op informatiemarkten. Verder

hebben we een reparatieservice voor

omvormers van leden.”

ODE heeft veel bijzondereleden, elk met een schat aanervaring. In de BODE laten weeen van hen aan het woord.

Douwe Kunst:

“Het failliet van Trianel

is het failliet van de

vrije energiemarkt”

“Hoewel ik niet in Lochem zelf woonde, kon ik toch klant wordenvia LochemEnergie. Ik wilde ervaringopdoen voor ons eigen collega-initia-tief in Zwolle en hen een steuntje inde rug geven. Dat ik daarmee feitelijkklant werd van het Limburgse Trianelnam ik op de koop toe; spoedig konik immers overstappen naar Lochem -Energie zelf. Helaas brachten de wan-

betalers van Orro-energie Trianel tot faillissement en trokkenLochemEnergie met zich mee.

De mensen van LochemEnergie probeerden te reddenwat er te redden viel... en dat was niet veel. Het heefthen desondanks hun hele kerstvakantie gekost. Daarmeevergeleken was de administratieve tsunami waarin ik alsTrianelklant terecht kwam een peulenschil. Drie wekenlang telefoontjes, e-mails en vriendelijke brieven met hetonheil spellende ‘failliet’ en ‘u hoeft zich geen zorgen temaken.’ Twee nieuwe energieleveranciers presenteerdenzich glimlachend en zelfs de netbeheerder moest zichermee bemoeien.

“Ik vind het razend interessant allemaal, maar de door -snee consument zal zich vooral belazerd voelen. Hij had tochgekozen voor een duurzaam lokaal energiebedrijf? Betrouw -baar, stabiel en betrokken? Het zorgvuldig door talloze vrij -willigers opgebouwde vertrouwen is in één klap wegge vaagd.Zichzelf afvragend waarom hij er toch in is getrapt, keert hijterug naar de veilige moederschoot van Nuon, “dat gingimmers 20 jaar goed”. Het is zeer de vraag of Lochem -Energie hem nog een keer kan overtuigen.”

Lobbyisten ingezet“De tegenbeweging van lokale energie-initiatieven begon

steeds meer te zagen aan de poten van de landelijke net -beheerder en grote energiebedrijven. Deze deden wat iederbedrijf doet: het inschakelen van onberispelijk gekledelobbyisten die overbezette en onwetende politici graagbijstaan met goed getimede en vrijblijvende ‘adviezen’.Eigenlijk kan ik het hen niet eens kwalijk nemen. Zij willenhun business veilig stellen; ik zou waarschijnlijk precieshetzelfde hebben gedaan.”

“Het is de overheid die - onder het mom van consumenten -bescherming - de energiemarkt verstiert met krankzinnigesalderingswetgeving, onhaalbare leveranciersverplichtingenen recentelijk als genadeschot het neerhalen van Trianel enhaar white labelsamenwerkingsvorm. In haar ijver heeft zeinmiddels precies het tegenovergestelde bereikt als wat indiverse politieke partijprogramma's is beloofd: de groteenergiebedrijven zitten steviger in het zadel dan ooit ende collectieve lokale energiebedrijfjes bijten in het stof.”

Faillissement Trianel drijftklanten weer in handen van‘grote’ energiebedrijven

1514

Vlak voor Kerst 2012 werd energieleverancier Trianel

meegetrokken in het faillissement van Orro Energy, het

energiebedrijf van de Turks-Nederlandse zakenman Celal

Oruç. Trianel had nog een bedrag van 4,5 miljoen euro

moeten ontvangen van Orro Energy, maar dat bleef uit nu

Orro Energy failliet ging. Trianel dreigde daardoor zelf

failliet te gaan en daarmee veel kleine coöperatieve

lokale duurzame energiebedrijven en ook tuinbouw -

bedrijven mee te zuigen de afgrond in.

Doordat de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa)

de leveringsvergunning van Trianel afnam, kon een nood -

procedure in werking treden. Trianel ging eveneens

failliet, maar door het ingrijpen bleven klanten van

Trianel (en hun klanten) gas en stroom ontvangen.

Maar voor velen betekende dat zij ineens weer gas en

stroom kregen van de ‘grote’ energiebedrijven, die velen

van hen juist verfoeiden. Hoe verging het twee van hen?

BODE vroeg naar hun ervaringen.

André van den Akker:

“Lokale duurzame energie -

leverancier zijn is lastiger dan

menigeen denkt!”

“Lokale initiatieven steunen en tevenservaring opdoen voor ons eigen lokale ini-tiatief in Zwolle, dat was de reden waaromik in mei 2012 energieklant bij GrunnegerPower ben geworden. Ik wist dus hoe zijhun inkoop geregeld hadden: via eenwhite labelconstructie bij Trianel in dehoop om later zelf op te kunnen wekken.Ook met ons initiatief in Zwolle haddenwe al gesprekken gevoerd met Trianel,

het zag er allemaal zeer rooskleurig uit. Op naar eigen opwek-king, stimuleren van de lokale economie, weg van de grote jon-gens die ons geld naar het buitenland brengen!

Het begon goed: de rekeningen van Grunneger Powerkwamen keurig op tijd op eigen briefpapier, wel met hetpoststempel Maastricht (hoofdkantoor van Trianel). Maar dan:op 25 december (jawel, Eerste Kerstdag!) ontving ik opeensvan Grunneger Power een nieuwsbrief per mail: “De NMaheeft de leveringsvergunning van Trianel ingetrokken.”De mail bevatte tevens een aantal geruststellende antwoor -den op mogelijke vragen. Dit om te voorkomen dat ditverhaal een eigen leven ging leiden “Wat een ellende voordie vrij willi gers”, was mijn eerste gedachte. “Ze gaan er allesaan doen om door te kunnen leveren.” Maar hoe zoudenze dat gaan doen? Wie ging er in dat gat springen? En dat

allemaal in de Kerstvakantie! Ik stuurde hen een meelevendebood schap.

Op 5 januari ontving ik weer een nieuwsbrief: ze hebbennieuwe leveranciers gevonden en verzoeken me de meter -stand door te geven. De rest nemen zij voor hun rekening.En dat is ook gebeurd: op hun website meldden ze devorderingen en hun inspanningen. Die moeten enormgeweest zijn: de hele kerstvakantie vergaderen en zoeken(en dat als vrijwilligers). Petje af voor hun organisatie. Ik hebverder niets hoeven doen, zij regelden alles voor me.”

Lokale handen ineen slaan“ Een puntje van kritiek heb ik wel: al die lokale initiatieven

die de dupe waren van die NMa-beslissing (ondermeerGrunne ger Power, ADEM, DeA, NHEC, Quint, Lochem -Energie) zijn als een gek naar oplossingen gaan zoeken,ieder op een eigen manier. De tijd was kort, maar dit wasook dé gelegenheid om de lokale handen ineen te slaan engezamenlijk een uitweg te zoeken. Nu is het landschapnog verder versnipperd. De NMa geeft de lokale duurzameenergiebedrijven met white labels (zoals Grunneger Power)tot april de tijd om zelf een leveringsvergunning aan tevragen. Tja, zo maak je het lokale initiatieven wel heel ergmoeilijk.

Op dit moment weet ik nog niet of mijn teveel betaaldemaandrekeningen (ik heb PV-panelen) door Grunneger Powerook teruggevorderd kunnen worden bij Trianel. Ze maildenme daar geruststellend over, maar de Volks krant meldde hetop 30 januari anders. Ik wacht af, zal ze verder in Groningenniet lastig vallen, want ze hebben het druk genoeg gehadmet deze zaak. Lokale duurzame energieleverancier zijn islastiger dan menigeen denkt!”

16 17

Elektrische auto’s rijden: de feiten op een rijtje

Jeroen Haringman

Elektrische auto’s (e-auto’s) zijn de laatste tijd veel in

het nieuws. Hoewel de verkoopaantallen nog laag zijn,

stijgen ze wel met tientallen procenten per jaar. In steeds

meer steden komen de oplaadpalen als paddestoelen uit

de grond en zelfs van oudsher ‘fossiele’ autobladen en -

televisieprogramma’s besteden aandacht aan deze vorm

van mobiliteit. Toch zijn er nog veel misverstanden over

e-auto’s, vooral over zaken als de actieradius, de kosten

en zelfs het feit dat ze veel stiller zijn dan auto’s met een

verbrandingsmotor. In dit artikel zullen we eens kijken

naar deze misverstanden en kort verkennen hoe een e-

auto in het leven van een ‘gemiddeld’ ODE-lid zou

passen.

ActieradiusEigenaren van een e-auto verzuchten wel eens: “De eerste

vraag die mensen stellen, gaat nooit over de auto zelf, maaraltijd over de actieradius.” Al jaar en dag ligt de actieradiusop één tank van een auto met verbrandingsmotor zo tussende 750 tot 1000 kilometer. Dan is het schrikken als op hetspecificatiekaartje van bijvoorbeeld de Nissan Leaf een actie -radius prijkt van 160 kilometer. Als mensen er dan ookachter komen dat deze actieradius bij hogere snelhedenvermindert naar rond de 120 kilometer dan is het beeldal gauw gevormd, “dat is niets voor mij”.

De vraag is natuurlijk: is dat wel zo? In Nederland maaktde gemiddelde automobilist veel korte ritjes. Ruim een op dedrie autoritten is korter dan vijf kilometer (bron: Milieu Cen -traal). Voor veel van deze ritten is een e-auto prima geschikt.Zeker met een vast woon-werktraject die binnen de actie -radius ligt, kan een heel groot deel van ritten met een e-autogemaakt worden. Omdat veel van deze kortere ritten groten -deels in stedelijk gebied plaatsvinden, is de invloed op deluchtkwaliteit positief.

De eerste vraag die dan rijst is: “Maar wat dan als ikverder weg moet?” De auto met verbrandingsmotor heeftons eraan gewend gemaakt dat we met het zelfde gemaknaar de supermarkt om de hoek als naar de camping in Zuid-Frankrijk rijden. De e-auto vergt een andere, meerflexibele blik op mobiliteit. Veel bezitters van een e-autoweten precies wanneer ze ergens met hun auto heen kunnenrijden; wanneer ze bijvoorbeeld naar het treinstation moetenrijden om met de trein verder te reizen.

Ook hebben een aantal e-autorijders een abonnement opeen deelauto, zodat ze makkelijk een auto met verbrandings -

motor kunnen pakken als ze verder weg moeten. Bij som mi -ge leaseplannen zit een dergelijke deelautoconstructie inge -bouwd. Dit soort constructies zorgt ervoor dat de actieradius,zeker in het compacte Nederland, helemaal niet zo’n grotebeperking is als hij op het eerst gezicht lijkt.

Verder zit er in de actieradius van e-auto’s nog veel ont -wik keling. Het nieuwe model Nissan Leaf heeft bijvoorbeeldeen actieradius van 220 kilometer; dit is ruim veertig procentmeer dan het huidige model. Ook worden op steeds meerplaatsen snelladers geplaatst, waardoor het mogelijk wordtgrotere afstanden met de e-auto af te leggen.

Het is duidelijk: met een flexibele kijk op mobiliteit is eene-auto probleemloos in te passen in de meeste levensstijlen,en dit zal in de nabije toekomst alleen maar makkelijkerworden..

KostenAutorijden is een dure zaak. De prijzen van autobrandstof

stijgen met wisselende snelheid maar de trend is duidelijk:goedkoper wordt het niet. Ook de vaste kosten van hetautobezit zijn hoog; afschrijving, verzekering en onderhouddrukken vooral bij lage kilometrages sterk op de kilometer -

prijs. Het is interessant te kijken naar hoe de e-auto zichprijstechnisch verhoudt tot de auto met verbrandingsmotor.

Hoe het kostenplaatje er voor de e-auto uitziet, hangtvoornamelijk af van hoe hij gereden wordt: in eigendom alsparticulier, in eigendom als ondernemer, of lease.

Als particulier is het kopen van een elektrische auto eenkostbare zaak; zelfs zonder BPM zijn e-auto’s dure appa ra -ten. Hierdoor is de afschrijving erg hoog, en samen met hetfeit dat de ‘brandstof’-kosten nihil zijn drijft dit de kilometer -prijs vooral bij relatief lage kilometrages flink op. Het isduidelijk dat voor een particulier een e-auto in eigendomfinancieel bijna niet rendabel te maken is.

Anders wordt het voor ondernemers die een e-auto aan -schaffen. Met regelingen als de MIA en VAMIL heeft de e-auto veel belastingvoordeel, en het is soms mogelijkvan een lokale subsidie gebruik te maken. Hierdoor wordteen e-auto in één klap flink voordeliger dan een auto metverbrandingsmotor.

Lease via de werkgever kan voor een particulier ookinteressant zijn. Tot en met 2014 zijn e-auto’s vrijgesteldvan bijtelling, en daarna zal deze naar slechts 7% gaan.Dit maakt de e-auto in sommige gevallen financieel concur re -rend met de auto met verbrandingsmotor. Sommige werk -gevers stimu leren het leasen van e-auto’s als onderdeelvan een plan om de bedrijfsmobiliteit te verduurzamen.

Toch is er een ‘moeilijk’ punt wat betreft de kosten vaneen e-auto. Doordat de vaste kosten hoog zijn (voornamelijkafschrijving) en de variable kosten (‘brandstof’) laag is hetprijstechnisch interessant om veel kilometers te maken.Als de hoge vaste kosten uitgesmeerd kunnen worden overmeer kilometers wordt de e-auto aantrekkelijker. Aan deandere kant is het lastig om echt veel kilometers per jaar terijden in een e-auto; het maximaal aantal kilometers per dag -en dus per jaar - is beperkt door de noodzaak tussendoorop te laden. Er verschijnen steeds meer snelladers, maarverreweg de meeste e-rijders laden thuis en op het werk opuit een normale oplader. Om het daadwerkelijke kosten -plaatje van een e-auto vooraf te kunnen bepalen, moetdus goed gekeken worden naar de eigen mobiliteitswens.

GeluidEen auto met verbrandingsmotor maakt geluid uit ver -

schil lende bronnen. Voornamelijk zijn dit de motor en, bijhogere snelheden, de banden en de beweging van delucht om te auto. Een e-auto mist de verbrandingsmotor enomdat een elektromotor nagenoeg stil is, maakt de e-autovooral bij lage snelheden nauwelijks geluid. Bij snelhedenboven de 80-100 km/u ontlopen de geluidsniveaus van

beide typen auto elkaar niet veel. Het verschil in geluids -niveau zal dus vooral in ste de lijk gebied duidelijk merkbaarzijn.

Periodiek verschijnen er artikelen in de pers over hoe‘gevaarlijk’ het gebrek aan geluid zou zijn voor fietsers envoetgangers, dit effect is echter nooit goed onderzocht.Het geluid van het autoverkeer in de stad heeft op tweemanier invloed op de omgeving:

Andere weggebruikers gebruiken het geluid van auto’s alshulpmiddel om ze waar te nemen. Ervaren voetgangers enfietsers kijken vaak minder goed uit dan ze eigenlijk zoudenmoeten omdat ze op hun gehoord vertrouwen. Voorbestuurders van gemotoriseerde voertuigen geldt dit minderomdat hun eigen voertuig ook geluid maakt. Het is een feitdat een e-auto op het gehoor bij lagere snelheden mindergoed is waar te nemen.

Het gemotoriseerde verkeer in een stad veroorzaakt eenvoortdurend geluidsniveau. Ook hier is nog niet veel onder -zoek naar gedaan, maar er lijken aanwijzingen te zijn datblootstelling aan een dergelijk altijd aanwezig geluids niveaugezondheidsklachten kan veroorzaken en zelfs de gemid -delde levensverwachting iets kan inkorten.

Met de bewering in de pers dat e-auto’s door hun lagegeluidsniveau ‘gevaarlijk’ zouden zijn, heb ik een probleem.Het woord ‘gevaarlijk’ geeft aan dat een bepaald risico tehoog wordt geacht. Er zal veel meer onderzoek gedaanmoeten worden naar deze effecten voordat er iets zinnigsover gezegd kan worden.

Toch valt er vanuit de praktijk wel iets over te zeggen.In de afgelopen jaren heb ik een flink aantal kilometers in e-auto’s afgelegd en daarom naar mijn idee wel een goedbeeld van de praktijk van het ‘e-autorijden’. Het is inderdaadte merken dat voetgangers en fietsers een e-auto mindergoed aan horen komen, vooral als ze van achteren genaderdworden. Echter, een e-auto is ook niet geheel stil, zo zijn bijlage snelheden de beweging van de banden op het wegdeken het zoemen van de motor wel hoorbaar. Hoe goed dithoorbaar is, is afhankelijk van het omgevingslawaai - waar -mee dus eigen de paradoxale situatie ontstaat dat de auto’smet verbrandingsmotor het risico van e-auto’s vergroten!

ConclusieKortom, de punten die worden genoemd als nadeel van

het elektrisch rijden zijn snel te weerleggen. Om over te gaanop een duurzamere levens- en rijstijl te ontwikkelen, is hetvooral belangrijk om los te komen van oude, ingesletengewoontes. Met de technologische ontwikkelingen zaldeze nieuwe manier steeds gemakkelijker worden.

18 19

Websites

In een overzichtelijk kaartje van Nederland een inventarisatiedie de Natuur en Milieufederaties maakten in het kader vanHIER opgewekt:www.hieropgewekt.nl/initiatieven

En een overzicht van Europese initiatieven, gesteund doorhet Intelligent Energy Europe programme van de EuropeseCommissie: www.rescoop.eu/rescoop-map

Alles over het Energieakkoord voor duurzame groei,gefaciliteerd door de Sociaal-Economische Raad: www.energieakkoordser.nl

Met het woningdossier kunt u aan de slag metenergiebesparende maatregelen aan uw woning:www.mijnwoningdossier.nl

Een leuk initiatief om spullen lenen bij de buren. Ook goed om uw buren beter te leren kennen!www.peerby.com

En hier kunt u in uw buurt kijken of iemandeen auto wil delenhttps://mywheels.nl

Het moet wel leuk blijven! www.hetkanwel.net

Korte video's

Ultimate recycling, van een auto een fiets maken:www.youtube.com/watch?v=wOB-KciTjvo

Een lezing op TEDxWarwick van David MacKay, die stofdeed opwaaienwww.youtube.com/watch?v=-5bVbfWuq-Q

Een zelfvoorzienend sprookje in Frankrijk, dat werkelijkheidis gewordenwww.youtube.com/watch?v=VVY-GA608Ms

Twitter

@DuurzaamNieuws: blijf op de hoogte van hetNederlandse duurzame nieuws

@nsvertragingnl: De Nederlandse Spoorwegen doen ookhun best op de digitale weg

@urbanturbines: actuele tweets over kleine windturbinesover de hele wereld

Ondertussen op internetDe energiebuur‘at your service’

AANDACHT VOOR ODE

ODE staat voor duurzame energie. ODE gaat voor eigen

energie, zelflevering en samenwerken. De aanhang van

ODE groeit snel, maar we willen meer en er is nog veel

meer nodig. We staan nog maar aan het begin van een

revolutie voor duurzame energie.

We willen dat heel Nederland overgaat op duurzameenergie, te beginnen bij de burger. En dat willen we in eentempo met de volgende mijlpalen:

- 2015: 100% eigen Nederlandse duurzameelektriciteit voor alle Nederlandse huishoudens

- 2020: 100% duurzame elektriciteit én warmte‘geprodu ceerd in Nederland’ voor alle huishoudensin Nederland.

- 2040: 100% duurzame energie in NL.

Al sinds 1979 is ODE een landelijke vereniging van burgersen coöperatieve zelfopwekkers vóór duurzame energie. Metde individuele leden en leden van de coöperaties zijn er nubijna 14 duizend aanhangers verenigd. Iedereen lijkt het erover eens dat onze wijze van energieproductie in toene men demate belangrijk is. In het regeerakkoord van VVD en PvdA is ervoor coöperatieve energieproductie een belasting korting in hetvooruitzicht gesteld. In andere landen is gebleken dat dit totmeer draagvlak en dus tot meer duurzame energie productieleidt.

De leden van ODE hebben in deze jaren al veel ervaringopgedaan met het produceren van verschillende vormen vanduurzame energie. Deze kennis willen we graag inzetten omonze doelen te bereiken. U bent als lid niet alleen consument,maar ook producent: een prosument van duurzame energie.U bent de amateur of professional die weet wat de moge -lijkheden zijn om duurzame energie thuis en in uw omgevingte mobiliseren. Samen met u willen we de slag maken vooreen volledig duurzame energievoorziening in Nederland eneigen energie bereikbaar te maken voor burgers encollectieven.

Om dit te bereiken, moeten we ontwikkelen ODE tot de orga -nisatie van ‘energiebuur van Nederland’. Wat de Wegenwachtis voor een ANWB-lid, dat wordt de Energie buur voor het ODE-lid.

1. Het netwerk van zelf producerende consumenten:er is altijd wel iemand in de buurt die je kan helpenals er een vraag is

2. De gemeenschap van creatieve doeners: hier kan jeterecht voor ideeën en initiatieven voor een eigenduurzame energievoorziening

3. De gezaghebbende organisatie met een integraleen aansprekende visie op energietransitie

Wat betekent dit voor u als ODE-lid?U als lezer van deze BODE maakt al deel uit van

een actieve groep die duurzaam bovenaan heeft staan.Dit vinden wij enorm inspirerend. En we hopen dat u ookanderen hiermee kunt aanzetten tot gebruik van duurzameenergie, in welke vorm dan ook.

We gaan de plekken organiseren waar al onze kennissamenkomt. Daarvoor hebben wij als eerste de BODE.Deze gaat meeveranderen. De website wordt nog meer eeninspiratiebron en een ontmoetingsplek voor E-prosumenten.

En dit is nog naar het begin. We houden u via de BODEop de hoogte van de ontwikkelingen. En zoals altijd zijn webenieuwd naar uw ideeën en ervaringen.

Laat van u horen!

Wouter de Jong en Ernst Vuyk

voorzitter en secretaris

info@duurzameenergie.org

Veel is er gaande in de wereld van de duurzame energie. Wij hebben een aantal

informatiebronnen geselecteerd die interessant kunnen zijn. Volgt u organisaties

of personen op het web, laat het ons weten! Info@duurzameenergie.org

212120

Vergunningen waterkracht -centrale Bosscherveldeindelijk rond, nu definanciering nog

koker om de vijzel zit, zal er geen lekkage optreden tussende vijzel en de goot waarin deze draait. Zowel de vijzel alsde koker zullen op een milieuvriendelijke manier wordengepro duceerd uit een kunststofcomposiet. Dit is eenduurzaam materiaal dat geen onderhoud vraagt.

Vissen kunnen niet bekneld raken. Mede door het lagetoerental van de vijzel dalen eventueel meegevoerde vissenlangzaam af en lopen geen schade op. Op basis van visserij -kundig onderzoek en uit de praktijk blijkt dat deze vijzel turbinesveilig zijn voor vissen. Vertegenwoordigers van de hengelsportwaren aanvankelijk afwachtend, maar hebben uiteindelijk geenberoep aangetekend tegen de watervergunning.

SubsidieaanvraagNu de vergunningen rond zijn kan kan eindelijk de SDE+

subsidie worden aangevraagd. “De investering bedraagtongeveer 5,5 miljoen euro, waarvan 75% door de omvang -rijke en dus dure waterbouw kundige werken wordt bepaald.Ondanks deze bijdrage is het project alleen haalbaar met eensubsidie van de overheid. Aanvankelijk was de MEP daarvoorbeschikbaar. Op basis daarvan werden de plannen ontwik -keld en uitgewerkt door Witteveen+Bos in de vorm vanvoorontwerpen en een kostenraming. Begin 2008 kwamhet ondernemingsplan in concept gereed met als conclusiedat het project technisch, ecologisch en bestuurlijk haalbaarwerd geacht. Door het ontbreken van duidelijkheid over definanciering, waaronder de subsidie voor duurzame energie -productie, konden er geen conclusies worden genomenover financiële haalbaarheid”, aldus Pot.

Meindert Pot en Harmen Weijer

De plannen voor een waterkrachtcentrale bij de Maas -

trichtse sluis Bosscherveld worden concreter nu ook

Rijkswaterstaat een definitieve watervergunning heeft

verleend. Initiatiefnemer van het plan, ir. Meindert Pot van

WaterPotentieel, kan met de vergunning eindelijk aan de

slag om de financiering rond te krijgen. Maar het is nog

lang niet zeker of de benodigde SDE+ subsidie

binnengehaald wordt.

Het plan is om aan de zuidwestzijde van de sluis in Maas -tricht twee vijzelturbines te bouwen. De omgevingsvergunningis reeds in 2011 verleend. Samen met de watervergunningkan nu een SDE+ subsidie worden aangevraagd.

Rijkswaterstaat heeft met Vlaanderen en de waterschap -pen afspraken gemaakt om in tijden van droogte via de Zuid-Willemsvaart meer water naar de Kempen te leiden. Omdathet bestaande voedingskanaal te weinig capaciteit heeft,wil Rijkswaterstaat een nieuwe leiding aanleggen. De vijzel -turbine vormt, in combinatie met de leiding, een peil regu le -rend kunst werk. Hiermee wordt op nauwkeurige wijze meerwater naar de Zuid Willemsvaart geleid.

Door met behulp van waterkracht en op ecologischverantwoorde wijze groene stroom op te wekken, was hetidee voor een waterkrachtcentrale geboren. Met Rijks -waterstaat is afgesproken om binnen een publiek-privateentiteit samen te werken zodat het te lozen water (gemiddeld12 m3 per seconde) met een verval van 3,8 meter nuttiggebruikt wordt. Het voor waterkracht beschikbare debietwordt bepaald door de waterbehoefte benedenstrooms.Deze is primair afhankelijk van de vraag naar water doorde scheepvaart, de landbouw en voor natuurbehoud.

VijzelturbinesDe twee vijzelturbines krijgen een vermogen van ongeveer

1 MW. Hiermee worden rond de duizend huishoudens voor -zien van echt groene elektrische stroom. De vijzels staanonder een hoek van 30 graden. Het water wordt aan debovenzijde ingelaten. Daarmee gaan de vijzels draaien.Door de generator aan de bovenzijde wordt stroomopgewerkt.

De vijzel maakt circa dertig omwentelingen per minuuten heeft een hoog rendement. De vijzelturbine is een door -ont wik keling van het bekende Hollandse poldergemaal.Hij draait echter in omgekeerde richting. Omdat er een

Pot probeert al sinds 2005 allereerst Rijkswaterstaat enlater ook het ministerie van Economische Zaken warm temaken voor het waterkrachtproject. Een vergunning voor dewaterkrachtcentrale werd pas in september 2012 afgegeven,terwijl de subsidies voor duurzame energieopwekking debekende schommelingen kenden: van MEP via SDE (waarinwaterkracht aanvankelijk “vergeten” was) naar SDE+, waarinbijvoorbeeld voor waterkracht in 2012 geen subsidie meerbeschikbaar was.

Pot: “Voor 2013 is het totaal budget met 1,3 miljard euroverhoogd tot 3 miljard. Het aantal cate go rieën duurzameenergieproductie dat in aanmerking komt voor SDE+, is ookvergroot. Maar het is nog onzeker hoe dat uitpakt voorwaterkracht. Vanwege de hoge investerings kosten iswaterkracht aangewezen op de laatste fase van deopenstelling van de SDE+. Dat betekent in de praktijk dat ervanaf 1 oktober 2013 SDE+ voor waterkracht kan wordenaangevraagd. Vanwege de grote belangstelling voor de SDE+en het lage subsidieplafond vrees ik dat tegen die tijd hetbeschikbare budget overtekend zal zijn.”

Werkwijze SDEDe werkwijze voor dergelijke innovatieve projecten is niet

echt makkelijk, vertelt Pot. “Om in aanmerking te komen vooreen SDE+ subsidie moet men een omgevingsvergunning éneen watervergunning aanvragen. Dat is op zich begrijpelijk,omdat moet kunnen worden uitgegaan van haalbare projec -

ten. Deze vraag leidt er toe dat de bevoegde overheden devergunningaanvraag ook toetsen op bouwtechnische enconstructieve aspecten, waarbij constructietekeningen en -berekeningen moeten worden overlegd. Mijns inziens zoueen toets op de financiële en bestuurlijke haalbaarheid opbestemmingsplan en milieu voldoende moeten zijn. Op basisvan het ingediende plan - in dit geval de tekening voor dewelstandscommissie - wordt de leges eenzijdig vastgesteld.Er wordt geen rekening gehouden met een benadering vanhet eerder inschakelen van de markt voor het ontwerp.Maar de markt kan niet worden benaderd als de financiering,inclusief subsidies, niet rond is. Een kip-en-ei-kwestie dus.”

Dit leidt er toe dat in de voorbereidingsfase veel kostenmoeten worden gemaakt om überhaupt een SDE+ aan tekunnen vragen. “En daarbij is het geenszins zeker dat diesubsidie ook zal worden verleend”, zegt Pot. “Inmiddels hebik zelf al aardig wat moeten investeren. Tegen de hoogte vande leges ben ik inmiddels in beroep gegaan bij de rechtbank.De eigen inzet in uren kan ik gelukkig voorlopig nog buitenbeschouwing laten. Dus vrijwel alles komt voor eigenrekening en risico. Met dit wisselend SDE beleid en metdeze werkwijze wordt het onaantrekkelijk gemaakt om opcommerciële basis dergelijke projecten te ontwikkelen.Maar ik geloof in (visveilige) waterkracht. Ik hoop dat ditinnovatieve project in 2013 een eerlijke kans krijgt op eenSDE+ subsidie.” Wordt vervolgd.

WaterkrachtcentraleVijzeldiameter 4,5 m Verval 3,8 m

SLUIS BOSSCHERVELD

Waterinlaat

Wateruitlaat

Maaszijde

Zuid Willemsvaart

Principeschets vijzelturbine

22 23

Ad van Wijk

Wat leuk is aan duurzame energie, is dat het overal

voorkomt. Het is de zon die overdag schijnt, de wind die

rond onze oren waait, de planten en bomen die overal

groeien, de warmte in de bodem en in het water, ons

afval en zelfs uit onze eigen uitwerpselen en die van onze

beesten kunnen we energie winnen. Er zijn heel veel

mensen bezig om in hun eigen omgeving deze duurzame

energie te ontginnen.

Ik ben zelf al weer ruim vijf jaar geleden in het dorpSchalk wijk, gemeente Houten komen wonen. Schalkwijk ligtop het zogenaamde ‘eiland van Schalkwijk’ ingeklemd tussende rivier de Lek, het Amsterdam Rijnkanaal en het Lekkanaal.Op dit eiland treffen we alle vormen van duurzame energie

aan. Arie van Bennekom, varkenshouder, bouwde erals lid van ODE één van de eerste moderne windturbines.De vakwerkmast staat er nog steeds. Zijn zoon, ook Arievan Bennekom experimenteert er met algenteelt. We ziendrink waterbakken met zonnepanelen, nog een paar water -pompende windturbines en veel mest van varkens en koeienom biogas uit te winnen. Én we hebben de stuw van Hage -stein, met in de middelste pijler de oudste waterkrachtcentrale van Nederland, gebouwd in 1958. Kortom op heteiland van Schalkwijk vinden we alle vormen van duurzameenergie.

Dit was de aanleiding om ruim drie jaar geleden een lokaalduurzaam energiebedrijfje te starten, ADEM Houten. We zijnvoortvarend aan de slag gegaan, maar het valt niet mee.Voor duurzame energie blijkt het enthousiasme van velen,

Waterkracht centrale Hagesteinweer in bedrijf; een kwestie vanlange adem of gebed zonder end?

na een paar jaar ploeteren, sterk te bekoelen. Met name doorde trage en onoverzichtelijke ruimtelijke ordeningswetgeving,bestemmingsplannen en bouwvergunningsprocedures.

Maar we hadden nog de waterkrachtcentrale in de stuwvan Hagestein. Eind 2009 gingen we eens informeren of wede stroom van deze mooie duurzame energiebron - die je nietziet, niet hoort en niet ruikt - konden ‘kopen’ om die lokaalaan onze klanten in Houten en ook Vianen te kunnen leveren.Tot onze stomme verbazing bleek de centrale stil te staan.Vijf jaar geleden was hij stilgezet. De centrale is van Rijks -waterstaat, maar voordat de centrale werd stilgezet werdhij bedreven door de NUON. Deze was toen al vrij oud endiende nodig gereviseerd te worden om veilig en verantwoordte kunnen opereren. Er was daarvoor een plan uitgewerkt enalle engineering gedaan. De revisie was begonnen maar toenkeurde NUON het plan alsnog niet goed. Ze hadden eigenlijkgeen interesse in zo’n kleine centrale. De waterkrachtcentralewerd stilgezet en niemand keek er meer naar om.

Via een oud-medewerker hebben we deze plannen kunnenachterhalen. Op basis daarvan hebben we een nieuw revisi -plan opgesteld, klaar voor implementatie. Bij een grote revisiezouden we de tandwielkast, generator, alle elektronica en hetelektrische besturingssysteem vervangen alsmede ook eenbetere waterhuishoudingsregeling en visgeleidingssysteemaanleggen. Het plan moest zo’n 2 tot 3 miljoen euro gaankosten. De waterkrachtcentrale met een maximum vermogenvan 2 MW kon dan ongeveer 4 miljoen kWh per jaar gaanleveren. Met de SDE-regeling voor waterkracht was dit eengoede investering met een redelijk rendement kunnenopleveren.

Met dit plan in onze handen hebben we als ADEM Houtenbegin 2010 een voorstel gedaan aan Rijkswaterstaat. Kunnenwe de waterkrachtcentrale niet voor een periode van 20 jaarhuren? Zelf de investeringen doen en huur betalen in de vormvan gratis groene stroom voor het eigen gebruik van destuw? De rest van de opbrengst van de waterkrachtcentralelokaal leveren we dan aan inwoners en bedrijven van Houtenen Vianen: 4 miljoen kWh kan zo’n 1.100 gezinnen vanstroom voorzien, toch aardig.

Het werd erg stil bij Rijkswaterstaat. Na veel informerennaar wat er met ons voorstel werd gedaan, kregen weindirect te horen dat dat niet zo maar kon. Er warenmeerdere partijen geïnteresseerd in deze centrale en ze

konden toch niet zomaar deze centrale aan een commerciëlepartij gunnen. Dat werd dan toch tenderen natuurlijk!?Nu waren we erg benieuwd wie die andere partijen waren,(nooit gehoord), waarom er getenderd moest worden (vooreen klein beetje inkomsten?) en hoeveel tijd en geld dattenderproces zou gaan kosten (geen idee, maar meer dan10 jaar inkomsten). Voor we het wisten, waren we een halfjaar verder.

Met de gemeente Houten en Vianen hebben we toenhet plan opgevat om als gemeenten het exploitatierechtte verwerven. Dit waren immers geen commerciële partijen,toch? Dat duurde weer even, maar nee, er moest tochgetenderd worden. Toch maar eens hogerop gevraagdhoe dat zat. De gemeenten kregen uiteindelijk een ietwatgepikeerd briefje dat Rijkswater staat het wel zelf ter handzou nemen.

Inmiddels was het begin 2011. We merkten indirect dater flink gestudeerd en in diverse commissies druk overlegdwerd. Er werd wat geld uitgegeven en tijd gespendeerd. Wehadden de stille hoop dat de centrale dan toch weer zougaan draaien. Helaas bleef het stil.

Tja, wat moet je dan? Toevallig ben ik Paulus Jansen vande SP tegengekomen. Hij vindt het zo’n raar verhaal, daarwil hij wel eens vragen over stellen. Dat doet hij, ondertekenddoor alle partijen behalve één. Ook de toenmalige regerings -partijen VVD, CDA en de PVV hebben ondertekend. Inseptember 2011 zijn de vragen ingediend. De toenmaligestaatssecretaris Joop Atsma beantwoordt de vragen op eenredelijk nietszeggende manier. Maar er staat wel in datRijkswaterstaat in 2012 de zaak gaat bestuderen, zodatde minister voor eind 2012 een besluit kan nemen.

U raadt het al, we hebben er niets meer over gehoord.We zijn nog een keer uitgenodigd voor een gesprek begin2012, maar hebben daarna niets meer over een besluit vande minister voor 2012 vernomen. Daar word je toch moede -loos van? Aan Paulus Jansen heb ik gevraagd of hij vervolg -vragen wilde stellen. Dat heeft hij gedaan; nu wachten we af.

Inmiddels ben ik een twitter-actie begonnen, zie@advanwijk. We willen deze mooie duurzame energie -centrale toch weer laten draaien, het is zonde om dat niette doen. Maar ja we moeten wel een lange ADEM hebbenof wordt het toch een gebed zonder end?

De stuw van Hagestein methet visgeleidingssysteem

Prof.dr. Ad van Wijk

hier nog wat meer details

bij over zijn historie??

2524

AVANTIS GOBEuropean Science and Business ParkDhr. R.H.M.G. SeijbenSnellius 86422 RM Heerlenwww.avantis.org

Besseling InstallatieHavingastraat 221817 DA Alkmaarwww.besseling.nl

CBSPostbus 24500 2490 HA Den Haagwww.cbs.nl

CEOude Delft 1802611 HH Delftwww.ce.nl

Den Hollander AdvocatenPostbus 503240 AB Middelharniswww.denhollander.nl

E-Connection Project BVPostbus 1013980 CC Bunnikwww.e-connection.nl

Eneco New EnergyPostbus 19503000 BZ Rotterdamwww.eneco.nl

1Miljoenzonnepanelen BVSpaarne 422011 CJ Haarlemwww.1miljoenzonnepanelen.nl

Yellow&Blue InvestmentManagement BV

Postbus 430573540 AB Utrecht www.yellowandblue.nl

Garrad Hassan LTDKR Poststraat 908441 ER Heerenveenwww.gl-garradhassan.com

H4A-GroepPostbus 46 4540 AA Sluiskilwww.h4a.nl

IMCPostbus 3073360 AH Sliedrechtwww.imcosa.nl

Van den Berg Nijmegen BVKerkenbosch 12-026546 BE Nijmegenwww.vdberg-nijmegen.com

IntechproHoofdstraat 1203781 AJ Voorthuizenwww.intechpro.nl

Mastervolt Solar BVPostbus 229471100 DK Amsterdamwww.mastervolt.nl

In2ecobuildings BVAbdijenlaan 305235 BV Den Boschwww.in2ecobuildings.nl

RaedthuysHengelosestraat 5697521 AG Enschedewww.raedthuys.nl

Chrysalix SETKeizersgracht 756-11017 EZ Amsterdamwww.setvp.com

Teamwork Technology BVDe Weel 201736 KB Zijdewindwww.teamwork.nl

Tjessinga Windenergie BVHaerewei 109047 VA Minnertsga0518 403963

Triodosbank NV WindprojectenPostbus 553700 AB Zeistwww.triodos.nl

ODE - Bedrijfsleden

zal ik grasduinen in

eerdere BODE’s??

worden dan gauw

zonnepanelen vrees ik..

Misschien hier nog iets van uitnodigende alinea??

PROGRAMMA CULEMBORG, MAURIK ENWIJK BIJ DUURSTEDE

Vanaf 10 uur Sectieprogramma (div. locaties in Culemborg)12.00 uur Ontvangst met Lunch in Stadhuis Culemborg op de Markt12.30 uur Welkom door burgemeester/wethouder12.35 uur Paneldebat o.l.v. Wouter de Jong

‘Eigen Groen Eerst?!’ met Peter Niemeijer (RECS), Sible Schone(HIER.nu), Peer de Rijk (WISE) over groene stroom handel.‘Nieuwe waterkracht’ met Ad van Wijk (TU Delft/ADEM),Meindert Pot (WaterPotentieel) en mystery guest overHagesteinse Waterkrachtcentrale.

13.30 uur ALV ODE: met o.a. Plan 2013-201714.30 uur Excursie Waterkrachtcentrale Maurik (15.00 uur).

Naborrelen op de (woon/werk)boot Ms. Jeanette vanHenk Muis in Wijk bij Duurstede, Inundatiekanaal nr. 3.

SectiebijeenkomstenDe secties Wind, Zon en Bouw sturen nadere informatie aan hun leden met een

eigen invulling. Op website van ODE kan je contactgegevens vinden van de sectiesals je nog niet actief bent in een van de secties.

Aanmelden: bij voorkeur per mailHet paneldebat is een openbare bijeenkomst waarvoor geen aanmelding nodig

is. Aanmelding voor de lunch en excursie zijn nodig indien u verzekerd wilt zijn vandeelname. Maximaal 50 deelnemers kunnen in de Waterkrachtcentrale te Maurik.

Een mailtje naar info@duurzameenergie.org met vermelding van naam engewenste onderdelen (lunch/excursie) volstaat. Als je geen mail hebt, kan je bellen:06-23254805 of 030-2521170 (Ernst Vuyk) of 06 18808145 (Marianne Kohsiek).

We hopen u (je) op 13 april te zien met mooi lenteweer!

Debat ‘Eigen kracht’, ALV en Excursie(s) opzaterdag 13 april 2013

Datum zaterdag 13 april

Tijd 10-12 uur (secties) en

12-16 uur (algemeen)

Waar start de bijeenkomst?

De plenaire bijeenkomst start

in het (oude) gemeentehuis

van Culemborg, Markt 1,

Culemborg, om 12 uur.

Culemborg

Ridderstraat 250

4100 AC Culemborg

Reizen met OV?

Reizigers met OV: Culemborg Station envandaar lopen (ca. 15 minuten) of metbus of taxi. Raadpleeg de routeplannersvoor OV en/of auto op internet of eigenrouteplanner. Ook zonder auto komt umet ODE in Maurik aan. Carpoolen eneventueel busje zal worden ingezet.U komt dan weer in Culemborg terug.

Kosten

Er wordt uiteraard gezorgd voor eenlunchbuffet en een borrel na afloop vande excursie. Voor de lunch vragen weeen kostendekkende bijdrage van €15,-(leden). De excursie WKC Maurik kost€5,-. Introducees betalen € 60,- voorhet totaal. U kunt vooraf per bankTriodos 212181793 (voorkeur) of terplekke contant betalen. Wij hopen opuw medewerking.

Aanmelding

Zie hiernaast voor de details.