156
भामहकाåयालंकारः 1 Each directory should have a file called README bib.txt. with bibliographic entry with following details:- i. Discipline : Sahitya ii. Name of the text : Kavyalankar Sutra iii. Author : Bhamah File named “README_type_log.txt” containing the following details:- i. Name of the institute : Rashtriya Sanskrit Sansthan, New Delhi ii. (a) Principal Investigator : Prof. Radhavallabh Tripathi (b) Investigator : Prof. R. Devnathan (c) Co-investigator : Dr. Shukla Mukherjee (d) Editor : Prof. K.P. Keswan iii. Name of the typist : Rajesh Kumar Sharma iv. Completion date of data entry : 25.08.2009 v. Name of the proof reader : Prof. K.P. Keswan & Dr. Vijaypal Shastri vi. Completion date of proof reading : 10.09.2009 vii. Name of the approval authority : Prof. Arkanath Chaudhari, Principal, Rashtriya Sanskrit Sansthan, Jaipur Campus. Date of approval 22.03.2010

Bhama Kavya Alankar Final 22.03.2010 - sanskrit.nic.insanskrit.nic.in/DigitalBook/B/Bhamakavyaalankar.pdf · भामहकायालंकारः 1 Each directory should have

Embed Size (px)

Citation preview

भामहका यालंकारः

1

Each directory should have a file called README bib.txt. with bibliographic entry

with following details:-

i. Discipline : Sahitya

ii. Name of the text : Kavyalankar Sutra iii. Author : Bhamah

File named “README_type_log.txt” containing the following details:-

i. Name of the institute : Rashtriya Sanskrit Sansthan, New Delhi

ii. (a) Principal Investigator : Prof. Radhavallabh Tripathi (b) Investigator : Prof. R. Devnathan

(c) Co-investigator : Dr. Shukla Mukherjee (d) Editor : Prof. K.P. Keswan

iii. Name of the typist : Rajesh Kumar Sharma

iv. Completion date of data entry : 25.08.2009

v. Name of the proof reader : Prof. K.P. Keswan & Dr. Vijaypal Shastri

vi. Completion date of proof reading : 10.09.2009

vii. Name of the approval authority : Prof. Arkanath Chaudhari,

Principal, Rashtriya Sanskrit

Sansthan, Jaipur Campus.

Date of approval 22.03.2010

भामहका यालंकारः

2

आचायभामहकृतः

का याल कारः

भामहका यालंकारः

3

आचायभामह णीतः का यालंकारः थमः प र छेदः

ण य साव सव ंमनोवा कायकमिभः।

का याल कार इ येष यथाबु वधा यते॥१॥

धमाथकाममो ेष ुवैच य ंकलास ुच। ीितं करोित क ित च साधुका यिनब धनम ्॥२॥

अधन येव दातृ व ं लीब येवा कौशलम ्। अ येव ग भ वमकवेः शा वेदनम ्॥३॥

वनयेन वना का ीः का िनशा शिशना वना। र हता स क व वेन क शी वा वद धता॥४॥

गु पदेशाद येतंु शा ंजडिधयोऽ यलम ्। का य ंतु जायते जातु क यिच ितभावतः॥५॥

उपेयुषाम प दव ंस नब ध वधाियनाम ्। आ त एवं िनरात कं का तं का यमय ंवपुः॥६॥

ण रोदसी चा य याव क ितरन र । ताव कलायम या ते सुकृती वैबुधं पदम ्॥७॥

अतोऽिभवा छता क ित थेयसीमा भुवः थतेः। य ो व दतवे ेन वधेयः का यल णः॥८॥

श द छ दोऽिभधानाथा इितहासा याः कथाः। लोको यु ः कला ेित म त याः का यहेतवः॥९॥

श दािभधेय े व ाय कृ वा त दपासनामु ्। वलो या य ब धां कायः का य यादरः॥१०॥

भामहका यालंकारः

4

सवथा पदम येकं न िनगा मव वत ्। वल मणा ह का येन दःसुतेनेु व िन ते॥११॥

नाक व वमधमाय याधय ेद डनाय वा। कुक व व ंपुनः सा मृितमाहमनी षणः॥ु १२॥

पका दरलंकार त या यैबहधो दतः।ु न का तम प िनभूष ं वभाित विनताननम ्॥१३॥

पका दमलंकारं बा माच ते परे। सुपां ितङा ंच यु प ं वाचा ंवा छ यल कृितम ्॥१४॥

तदेतदाहःु सौश ंनाथ यु प र शी। श दािभधेयाल कारभेदा द ं यं तु नः॥१५॥

श दाथ स हतौ का यं ग ंप च त धा। सं कृतं ाकृत चा यदप ंश इित धा॥१६॥

वृ ंदेवा दच रतशंिस चो पा व तु च। कलाशा ा य चेित चतुधा िभ ते पुनः॥१७॥

सगब धोऽिभनेयाथ तथैवा याियकाकथे। अिनब च का या द त पुनः प चधो यते॥१८॥

सगब धो महाका य ंमहता च मह च यत ्। अ ा यश दम य च सालंकारं सदा यम ्॥१९॥

म दत याणा जनायका युदयैू यत ् प चिभः स धिभयु ं नाित या येयमृ मत ्॥२०॥

चतुवगािभधानेऽ प भूयसाथ पदेशकृत ्। यु ं लोक वभावेन रसै सकलैः पृथक् ॥२१॥

भामहका यालंकारः

5

नायकं ागुप य य वंशवीय ुता दिभः। न त यैव वधं ूयाद यो कषािभिध सया॥२२॥

य द का यशर र य न स या पतये यते। न चा युदयभा य मुधादौ हणं तवे॥२३॥

नाटकं पद श यारासक क धका द यत ्। उ ं तदिभनेयाथमु ोऽ यै त य व तरः॥२४॥

सं कृतानाकुल यश दाथपदवृ ना। ग ेन यु ोदा ाथा सो वासा याियका मता॥२५॥

वृ मा यायते त या ंनायकेन वचे तम ् व चपरव च काल ेभा यथशंिस च॥२६॥

कवेरिभ ायकृतैः कथनैः कै द कता। क याहरणस ाम व ल भोदया वता॥२७॥

न व ापरव ा या ंयु ा नो वासव य प। सं कृताऽसं कृता चे ा कथाप ंशभा था॥२८॥

अ यैः वच रतं त या ंनायकेन तु नो यते। वगुणा व कृितं कुयादिभजातः कथं जनः॥२९॥

अिनब ं पुनगाथा ोकमा ा द त पुनः। यु ं व वभावो या सवमेवैत द यते॥३०॥

वैदभम यद तीित म य ते सुिधयोऽपरे। तदेव च कल यायः सदथम प नापरम ्॥३१॥

गौड यिमदमेत ुवैदभिमित कं पृथक् । गतानुगितक याया नाना येयममेधसाम ्॥३२॥

ननु चा मकवंशा द वैदभिमित क यते।

भामहका यालंकारः

6

काम ंतथा तु ायेण सं े छातो वधीयते॥३३।

अपु ाथमव ो स नमृज ुकोमलम ्। िभ न ंगेयिमवेदं तु केवल ं ुितपेशलम ्॥३४॥

अलंकारवद ा यम य या यमनाकुलम ्। गौड यम प साधीयो वैदभिमित ना यथा॥३५॥

न िनता ता दमा ेण जायते चा ता िगराम ्। व ािभधेयश दो र ा वाचामल कृितः॥३६॥

नेयाथ ल म याथमवाचकमयु मत ् गूढश दािभधान च कवयो न यु जते॥३७॥

नेयाथ नीयते यु ो य याथः कृितिभबलात ्। श द यायानुपा ढः कथ च वािभस धना॥३८॥

मायेव भ ेित यथा सा चासा वी क पना। वेणुदाके रित च ता ंन य त वचना वना॥३९॥

ल ं यव हतं व ाद याथ वगम ेयथा। वज त यु ताः शोकं डायां वकृत च तत ्॥४०॥

हमापहािम धरै या ं योमे यवाचकम ्। सा ाद ढं वा यऽेथ नािभधान ं तीयते॥४१॥

अयु म यथा दताू जलभृ मा ते दवः। तथा मरहार तच वाकशुकादयः॥४२॥

अवाचोऽ य वाच दरदेश वचा रणः।ू कथं द यंू प ेर नित यु या न यु यते॥४३॥

य द चो क ठया य द मु इव भाषते। तथा भवतु भू नेदं सुमेधोिभः यु यते॥४४॥

भामहका यालंकारः

7

गूढश दािभधान च न यो य ंकथ चन। सुिधयाम प नैवेदमुपकाराय क पते॥४५॥

अिसतिततुग छ वः ता ंपितर क् । अिम ः शु ै षो जे नीियषी वः॥४६॥

ुितद ाथद ेु ु च क पनाद िम य प।ु ुितक ंतथैवाहवाचांु दोष ंचतु वधम ्॥४७॥

व वच व त ल न छ नवा त वृ यः। चारध षतो ार वसगहदय ताः॥४८॥

हर यरेताः स बाधः पेलवोप थता डजाः। वा काटवादय ेित ुितद ाु मताः िगरः॥४६॥

अथद ंु पुन यं य ो े जायते मितः। अस यव तु वषया श दै त ािचिभयथा॥५०॥

ह तुमेव वृ य त ध य ववरै षणः। पतन ंजायतेऽव यं कृ ेण पुन नितः॥५१॥

पद य य स धान ेयदिन ं क पते। तदाहःु क पनाद ंु स शौयाभरणो यथा॥५२॥

यथा ज द द या द ुितक च त दः।ु न त द छ त कृितनो ग डम यपरे कल॥५३।

स नवेश वशेषा ुद म पु शोभते। नील ंपलाशमाब म तराल े जािमव॥५४॥

क चदा यसौ दया ेशोभामसा व प। का ता वलोचन य तं मलीमसिमवा जनम ्॥५५॥

आपा डुग डमेत े वदनं वनजे णे।

भामहका यालंकारः

8

संगमा पा डुश द य ग डः साधु यथो दतः॥५६॥

अनया यद प ेयं दशा यु मसा व प। यथा व ल नग डाना ंक रणां मदवा रिभः॥५७॥

मद ल नकपोलाना ं रदाना ंचतु शती। यथा त दसाधीयः साधीय योजयेत ्॥५८॥

एत ा ंसुरिभ कुसुमं ा यमेत नधेय ं ध े शोभा ं वरिचतिमदं थानम यैतद य। मालाकारो रचयित यथा साधु व ाय माला ंयो य ंका ये वव हतिधया त देवािभधानम ्॥५९॥

॥ इित थमः प र छेदः॥

भामहका यालंकारः

9

तीयः प र छेदः

माधुयमिभवा छ तः साद च सुमेधसः। समासव त भूयांिस न पदािन यु जते॥१॥

केिचदोजोऽिभिध स तः सम य त बह य प।ू यथा म दारकुसुमरेणु प ज रतालका॥२॥

य ंनाितसम ताथ का य ंमधुरिम यते। आ व द गनाबाल तीताथ सादवत ्॥३॥

अनु ासः सयमको पकं द पकोपमे। इित वाचामल काराः प चैवा यै दा ताः॥४॥

स पवण व यासमनु ास ं च ते। क तया िच तया का ते िनता तेित यथो दतम ्॥५॥

ा यानु ासम य ुम य ते सुिधयोऽपरे। स लोलमालालीनािलकुलाकुलगलो बलः॥६॥

नानाथव तोऽनु ासा न चा यस शा राः। यु यानया म यमया जाय ते चारवो िगरः॥७॥

लाट यम यनु ासिमहे छ यपरे यथा। ं सुखा ंधे ह च मुखो दतः॥८॥

आ दम या तयमकं पादा यास ंतथावली। सम तपादयमकिम येत प चधो यते॥९॥

स द कसमु ादेर ैवा तगितमता। आदौ म या तयोवा या दित प चैव त था॥१०॥

साधुना साधुना तेन राजता राजता भृता। स हतं स हतं क ुस गतं स गतं जनम ्॥११॥

भामहका यालंकारः

10

साधुः संसारा ब यद मादसारात ् कृ वा लेशा तं याित व म शा तम ्। जाितं याधीना ंददमानामधीनांु वा छ याय वं िछ ध मु ानय वम ्॥१२॥

न ते धीध र भोगेष ुरमणीयेषु संगता। मुनीन प हर येते रमणी येषु संगता॥१३॥

िसतािसता ी ंसुपयोधराधरां सुस मदा ं य मदा ंललामदाम ्। घनाघनानीलघनाघनालकाम ् यािममामु सुकय त य त च॥१४॥

अमी नृपा द सम शासनाः कदािचद य ितब शासनाः। कृतागसा ंमागिभदा च शासनाः पतृ मा यािसतता शासनाः॥१५॥

अन तरैका तरयोरेवं पादा तयोर प। कृ न ंच सवपादेष ुद कृतंु साधु ता शम ्॥१६॥

तु य ुतीना ंिभ नानामिभधेयैः पर परम ्। वणाना ंयः पुनवादो यमकं त नग ते॥१७॥

तीतश दमोज व सु पदस ध च। सा द विभधान च यमकं कृितना ंमतम ्॥१८॥

नानाधा वथग भीरा यमक यपदेिशनी। हेिलका सा ु दता रामशमा युतो रे॥१९॥

का या य प यद मािन या याग यािन शा वत ्। उ सवः सुिधयामेव ह त दमधसोु हताः॥२०॥

भामहका यालंकारः

11

उपमानेन य वमुपमेय य यते। गुणानां समता ं वा पकं नाम त दः॥ु २१॥

सम तव तु वषयमेकदेश ववित च। धा पकमु मेत चो यते यथा॥२२॥

शीकरा भोमदसृज तु गा जलदद तनः। िनया तो मदय तीम ेश कामुकवारणाः॥२३॥

त ड लयक याणा ंबलाकामालभा रणाम ्। पयोमुचा ं विनध रो दनोितु मम ता ं याम ्॥२४॥

आ दम या त वषय ं धा द पकिम यते। एक यैव यव थ वा दित त िभ ते धा॥२५॥

अमूिन कुवतेऽ वथाम या यामथद पनात ्। िभिनदशनै ेदं धा िन द यते यथा॥२६॥

मदो जनयित ीितं साऽन ग ंमानभ गुरम ्। स यास गमो क ठा ंसास ा ंमनस शुचम ्॥२७॥

मािलनीरंशुकभृतः योऽलंकु ते मधुः। हार तशुकवाच भूधराणामुप यकाः॥२८॥

चीर मतीरर यानीः स रत शु यद भसः। वािसना च चेतांिस शुिचर तं िननीषित॥२९॥

व ेनोपमानेन देशकाल या दिभः। उपमेय य य सा य ंगुणलेशेन सोपमा॥३०॥

यथेवश दौ सा यमाहतु यितरे कणोः। दवाका डिमवू यामं त वी यामा लता यथा॥३१॥

भामहका यालंकारः

12

वना यथेवश दा या ंसमासािभ हता परा। यथा कमलप ा ी शशा कवदनेित च॥३२॥

वितना प यासा य ंत देवािभधीयते। जाितवदधीतेऽसौ गु व चानुशा त नः॥३३॥

समानव तु यासेन ितव तूपमो यते। यथेवानिभधानेऽ प गुणसा य तीिततः॥३४॥

साधुसाधारण वा दगुणोऽ यित र यते। स सा यमापादयित वरोधेऽ प तयोयथा॥३५॥

कय तः स त गु णनः साधुसाधारणि यः। वादपाकफलान ाःु कय तो वा वशा खनः॥३६॥

यद ंु कार व ंत याः कै महा मिभः। िन दा शंसािच यासाभेदाद ािभधीयते॥३७॥

सामा यगुणिनदशा यम यु दतं ननु। मालोपमा दः सव ऽ प न याया व तरो मुधा॥३८॥

ह नताऽस भवो िल गवचोभेदो वपययः। उपमानािधक व च तेनास शता प च॥३९॥

त एत उपमादोषाः स मेधा वनो दताः। सोदाहरणल माणो व य तेऽ च ते पृथक् ॥४०॥

स मा ताक पतपीतवासाः ब सलील ंशिशभासम जम ्। यद वीरःु गृह तशा गः से ायुधो मेघ इवाबभासे॥४१॥

श चाप हाद दिशतं कल कामुकम ्। वास श खानुपादाना निम यिभधीयते॥४२॥

भामहका यालंकारः

13

सवसवण सा य ंना त भाव य क यिचत ्। यथोपप कृितिभप मास ु यु यते॥४३॥

अख डम डलः वे दःु व का ताननम ुित। य क च का तसामा या छिशनैवोपमीयते॥४४॥।

क च का यािन नेयािन ल णेन महा मनाम ्। ं वा सवसा य ंराजिम ेयथो दतम ्॥४५॥

सूयाशुस मीिलतलोचनेष ुद नेष ुप ािनलिनमदेषु। सा यः वगेहे वव भतृह नाः केका वनेशुः िश खना ंमुखेषु॥४६॥

िन पेतुरा या दव त य द ाः शरा धनुम डलम यभाजः। जा व यमाना इव वा रधाराः दना भाजः प रवे षणोऽकात ्॥४७॥

कथं पातोऽ बुधाराणां वल तीना ं वव वतः। अस भवादय ंयु या तेनास भव उ यते॥४८॥

त ास भ वनाथन कः कुयादपमांु कृती। को नाम व नौप य ंकुव त शशल मणः॥४९॥

य याितशयवानथः कथं सोऽस भवो मतः। इ चाितशयाथ वमुपमो े योयथा॥५०॥

पु जीभूतिमव वा तमेष भाित मतंगजः। सरः शर स ना भो नभःख डिमवो झतम ्॥५१॥

अथ िलंगवचोभेदावु येते स वपययौ। ह नािधक वा स ेधा यम यु यते यथा॥५२॥

अ वगा ोऽिस नार णामन यमनसाम प। वषमोपलिभ नोिमरापगेवो तीषतः॥५३॥

विचद े सरता विचदाप य िन नता।

भामहका यालंकारः

14

शुनेव सारंगकुलं वया िभ न ं षां बलम ्॥५४॥

अय ंप ासनासीन वाको वराजते। युगादौ भगवान ् ा विनिम सु रव जाः॥५५॥

ननूपमीयते पा णः कमलेन वकािसना। अधरो व म छेदभासाु ब बफलेन च ॥५६॥

उ यते कामम तीदं क तु ीपुंसयोरयम ्। विधनािभमतोऽ यै तु याणाम प ने यते॥५७॥

स पीतवासाः गृह तशांग मनो भीम ंवपुराप कृ णः। शत दे ायुधवा नशाया ंसंसृ यमान शिशनेव मेघः॥५८॥

शिशनो हणादेतदािध य ं कल न यम ्। िन द उपमेयेऽथ वा यो वा जलजोऽ तु॥५९॥

न सवसा यिमित व तरेणो दतो विधः। अिभ ाया कवेना वधेया जलज ेमितः॥६०॥

आिध यमुपमानाना ं या यं नािधकता भवेत ्। गो ीरकु दहिलना ं वशु या स श ंयशः॥६१॥

एकेनैवोपमानेन ननु सा यमु यते। उ ाथ य योगो ह गु मथ न पु यित॥६२॥

वनेऽथ त म विनतानुयाियनः वृ दाना कटा मतंगजाः। विच बहाभरणा ब हणो बभु दवीवामल व हा हाः॥६३॥

हैर प गजाद ना ंय द सा यमु यते। तथा प तेषा ंतैर त का तवा यु ता प वा॥६४॥

भामहका यालंकारः

15

इ यु उपमाभेदो व यते चापरः पुनः। उपमादेरलंकारा वशेषोऽ योऽिभधीयते॥६५॥

आ ेपोऽथा तर यासो यितरेको वभावना। समासाितशयो च षडलंकृतयोऽपराः॥६६॥

व यमाणो वषय त ा ेपो धा मतः। एक पतया शेषा िनद य ते यथा मम ्॥६७॥

ितषेध इवे य यो वशेषािभिध सया। आ ेप इित तं स तः शंस त वधं यथा॥६८॥

अहं वां य द ने ेय णम यु सुका ततः। इयदेवा वतोऽ येन कमु े ना येण ते॥६९॥

व व माका तभुव ंय न तवो ितः। को वा हेतुरलं िस धो वकारकरण ं ित॥७०॥

उप यसनम य य यदथ यो दता ते। ेयः सोऽथा तर यासः पूवाथानुगतो य द॥७१॥

परानीकािन भीमािन वव ोन तव यथा। साधु वासाधु वाऽऽगािम पुंसामा मैव शंसित ॥७२॥

ह श देना प हे वथ थनाद िस ये।ु अयमथा तर यासः सुतरा ं य यते यथा॥७३॥

वह त िगरयो मेघान युपेता गु न प। गर यानेव ह गु बभित णयागतान ्॥७४॥

उपमानवतोऽथ य य शेषिनदशनम ्। यितरेकं तिम छ त वशेषापादना था॥७५॥

िसतािसते प मवती ने ेते ता रा जनी।

भामहका यालंकारः

16

एका तशु याम ेतु पु डर कािसतो पल॥े७६॥

यायाः ितषेधे या त फल य वभावना। ेया वभावनैवासौ समाधौ सुलभ ेसित॥७७॥

अपीतम ाः िश खनो दशोऽनु क ठताकुलाः। नीपोऽ विल सुरिभर कलुष ंजलम ्॥७८॥

य ो े ग यतेऽ योऽथ त समान वशेषणः। सा समासो ा सं ाथतया यथा॥७९॥

क धवानृजुर यालः थरोऽनेकमहाफलः। जात त रय चो चैः पाितत नभ वता॥८०॥

िनिम तो वचो य ु लोकाित ा तगोचरम ्। म य तेऽितशयो ं तामलंकारतया यथा॥८१॥

वपु प छ वहा र या च भासा ितरो हताः। अ वमीय त भृंगािलवाचा स छद माः॥ु ६२॥

अपा ंय द वक् िशिथला युता या फ णनािमव। तदा शु लांशुकािन युरंगे व भिस यो षताम ्।८३।

इ येवमा द दता गुणाितशययोगतः। सववाितशयो तु तकये ा ंयथागमम ्॥८४॥

सैषा सवव व ो रनयाथ वभा यते। य ोऽ या ंक वना कायः कोऽलंकारोऽनया वना॥८५॥

हेतु सू मो लेशोऽथ नालंकारतया मतः। समुदायािभधान य व ो यनिभधानतः॥८६॥

गतोऽ तमक भाती दया तु वासाय प णः। इ येवमा द कं का य ंवा ामेना ं च ते॥८७॥

भामहका यालंकारः

17

यथास यमथो े ामल कार य ं वदः।ु स यानिमित मेधावी नो े ािभ हता विचत ्॥८८॥

भूयसामुप द ानामथानामसधमणाम ्। मशो योऽनुिनदशो यथास य ंतद यते॥ु ८९॥

प े दभृ गमात गपुं को कलकला पनः।ु व का ती णगितवाणीबालै वया जताः॥९०॥

अ वव तसामा या क च चोपमया सह। अत ण यायोगाद े ाितशया वता॥ु ु ९१॥

कंशुक यपदेशेन त मा सवतः। द धाद धमर या याः प यतीव वभावसुः ॥९२॥

वाभावो रलंकार इित केिच च ते। अथ य तदव थ व ं वभावोऽिभ हतो यथा॥९३॥

आ ोश ना य न यानाधाव म डलैनुदन ्। गा वारयित द डेन ड भः श यावतारणीः॥९४॥

समासेनो दतिमदं धीखेदायैव व तरः। अस गृह तम य यद यू मनया दशा॥९५॥

वय कृतैरेव िनदशनै रय ंमया लृ ा खलु वागल कृितः।

अतः पर चा रनेकधापरो िगरामलंकार विध वधा यते॥९६॥

॥ इित तीयः प र छेदः॥

भामहका यालंकारः

18

तृतीयः प र छेदः

ेयो रसवदज वू पयायो ं समा हतम ्। कारमुदा च भेदैः म प िभः॥१॥

अप ितंु वशेषो ं वरोधं तु ययोिगताम ्। अ तुत शंसा च याज तुितिनदशने॥२॥

उपमा पक चा यदपमेयोपमाम प।ु सहो प रवृ ी च सस देहमन वयम ्॥३॥

उ े ावयव चा य ेसंसृ म प चापरे। भा वक व च िनजगुरलंकारं सुमेधसः॥४॥

ेयो गृहागतं कृ णमवाद वदरोु यथा। अ या मम गो व द जाता विय गृहागते। कालेनैषा भवेत ् ीित तवैवागमनात ् पुनः॥५॥

रसव दिशत प शृंगारा दरस ंयथा। देवी समागम मम क र यितरो हता॥६॥

ऊज व कणन यथा पाथाय पुनरागतः। ः स दधाित कं कणः श ये य हरपाकृतः॥७॥

पयायो ं यद येन कारेणािभधीयते। उवाच र ाहरणे चै ं शा गधनुयथा॥८॥

गृहे व वस ुवा ना नं भु महे यदधीितनः। न भु जते जा त च रसदानिनवृ ये॥९॥

समा हतं राजिम ेयथा ययो षताम ्। राम स यै या तीना ंपुरोऽ यत नारदः॥१०॥

उदा ंश मा ामो गु वा यानुरोधकः।

भामहका यालंकारः

19

वहायोपनतं रा यं यथा वनमुपागमत ्॥११॥

एतदेवापरेऽ येन या यानेना यथा वदः।ु नानार ा दयु ं य कलोदा मु यते॥१२॥

चाण यो न मुपया न द डागृहं यथा। शिशका तोपल छ नं ववेद पयसां कणैः॥१३।

उपमानेन य वमुपमेय य सा यते। गुण या या ंना ना च ंतदिभधीयते॥१४॥

ल ण ं पकेऽपीदं ल यते कामम तु। इ ः योगो युगपदपमानोपमेययोः॥ु १५॥

शीकरा भोमदसृज तंुगा जलदद तनः। इ य मेघक रणां िनदशः यते समम ्॥१६॥

ेषादेवाथवचसोर य च यते िभदा। त सहो युपमाहेतुिनदशा वधं यथा॥१७॥

छायाव तो गत यालाः वारोहाः फलदाियनः। माग माु महा त परेषामेव भूतये॥१८॥

उ नता लोकदियता महा तः ा यव षणः। शमय त ते ताप ंसुराजानो घना इव॥१९॥

र व वादगाध वा वमयादा वलंघनात ्। बहस वा य वा चु स श वमुद वता॥२०॥

अप ितरभी ाु च क चद तगतोपमा। भूताथाप वाद याः यते चािभधा यथा॥२१॥

भामहका यालंकारः

20

नेयं वरौित भृंगाली मदेन मुखरा मुहः।ु अयमाकृ यमाण य क दपधनुषो विनः॥२२॥

एकदेश य वगम ेया गुणा तरसं थितः। वशेष थनायासौ वशेषो मता यथा ॥२३॥

स एक ी ण जयित जग त कुसुमायुधः। हरता प तनु ंय य श भुना न तं बलम ्॥२४॥

गुण य वा याया वा व ा य यािभधा। या वशेषािभधानाय वरोधं तं वदयथा॥ु २५॥

उपा त ढोपवन छायाशीता प भूरसौ। वदरदेशान पू वः स तापयित व षः॥२६॥

यून या प विश ेन गुणसा य वव या। तु यकाय यायोगा द यु ा तु ययोिगता॥२७॥

शेषो हमिग र व च महा तो गुरवः थराः। यदलंिघतमयादा ल ती ं बभृथ ितम ्॥२८॥

अिधकारादपेत य व तुनोऽ य य या तुितः। अ तुत शंसेित सा चैव ंक यते यथा॥२९॥

ी णत णिय वाद ुकाल ेप रणतं बह।ु वना पु षकारेण फल ंप यत शा खनाम ्॥३०॥

दरािधकगुण तो यपदेशेनू तु यताम ्। क च िध सोया िन दा याज तुितरसौ यथा ॥३१॥

रामः स ािभन सालान ् िग रं ौ चं भृगू मः। शतांशेना प भवता कं तयोः स श ंकृतम ्॥३२॥

ययैव विश य तदथ योपदशनात ्।

भामहका यालंकारः

21

ेया िनदशना नाम यथेववितिभ वना॥३३।

अय ंम द ुितभा वान तं ित िययासित। उदयः पतनायेित ीमतो बोधय नरान ्॥३४॥

उपमानेन त ावमुपमेय य साधयन ्। यो वद युपमामेतदपमा पकंु यथा॥३५॥

सम गगनायाममानद डो रथांिगनः। पादो जयित िस ीमुखे दनवदपणः॥ु ३६॥

उपमानोपमेय व ंय पयायतो भवेत ्। उपमेयोपमा ंनाम ुवते ता ंयथो दताम ्॥३९॥

सुग ध नयनान द म दरामदपाटलम ्। अ भोजिमव व ंते वदा यिमव पंकजम ्॥३८॥

तु यकाल े ये य व तु यसमा ये। पदेनैकेन क येते सहो ः सा मता यथा॥३९॥

हमपाता वल दशो गाढािलंगनहेतवः। वृ माया त यािम यः कािमना ं ीितिभः सह॥४०।

विश य यदादानम यापोहेन व तुनः। अथा तर यासवती प रवृ रसौ यथा॥४१॥

दाय व मिथ यः स यशोधनमा दत। सता ं व जनीनानािमदम खिलतं तम ्॥४२॥

उपमानेन त व च भेद च वदतः पुनः। सस देहं वचः तु य ैसस देहं वदयथा॥ु ४३॥

कमय ंशशी न स दवा वराजते कुसुमायुधो न धनुर य कौसुमम ्।

भामहका यालंकारः

22

इित व मया वमृशतोऽ प मे मित- विय वी ते न लभतेऽथिन यम ्॥४४॥

य तेनैव त य यादपमानोपमेयता।ु असा य व व ात तिम याहरन वयमु ्॥४५॥

ता बूलरागवलय ं फुर शनद िधित। इ द वराभनयन ंतवेव वदनं तव॥४६॥

याथन संयु ः क चद े या वतः।ु पकाथन च पुन े ावयवो यथा॥४७॥

तु योदयावसान वा गतेऽ तं ित भा वित। वासाय वासरः ला तो वशतीव तमोगृहम ्॥४८॥

वरा वभूषा संसृ ब लंकारयोगतः। रिचता र मालेव सा चैवमु दता यथा॥४९॥

गा भीयलाघववतोयुवयोः ा यर योः। सुखसे यो जनाना ं वं द ाहोऽु भसा ंपितः॥५०।

अनल कृतका तं ते वदनं वनज ुित। िनशाकृतः कृ यैव चारोः का वा यल कृितः॥५२॥

अ येषाम प कत या संसृ रनया दशा। कयद टत े यःु श य ंकथियतंु मया॥५२॥

भा वक विमित ाहःु ब ध वषय ंगुणम ्। य ा इव य ते य ाथा भूतभा वनः॥५३॥

िच ोदा ा ताथ वंु कथायाः विभनीतता। श दानाकुलता चेित त य हेतंु च ते॥५४॥

भामहका यालंकारः

23

आशीर प च केषा चदलंकारतया मता। सौ द य वरोधो ौ योगोऽ या त था॥५५॥

अ म जह ह सु द णया यसूया- मा य गाढममुमानतमादरेण। व यं महािनव घनः समयेऽिभवष- नान दजैनयनवा रिभ तु वाम ्॥५६॥

मदा धमातंग विभ नसाला हत वीरा तभीतपौराः।ु व ेजसा द धसम तशोभा षा ंपुरः प यतु राजलोकः॥५७॥

िगरामलंकार विधः स व तरः वय ं विन य िधया मयो दतः। अनेन वागथ वदामलंकृता वभाित नार व वद धम डना॥५८॥

॥ इित तृतीयः प र छेदः॥

भामहका यालंकारः

24

चतुथः प र छेदः

अपाथ यथमेकाथ ससंशयमप मम ्। श दह नं यित ंिभ नवृ ं वस ध च॥१॥

देशकालकलालोक यायागम वरोिध च। ित ाहेतु ा तह नं द चु ने यते॥२॥

अपाथिम यपेताथ स चाथः पदवा ययोः। अथवा वणस घातः सुि ङ तं पदं पुनः॥३॥

पदानामेव स घातः सापे ाणा ंपर परम ्। िनराका च त ा यमेकव तुिनब धनम ्॥४॥

मवृ ष ुवणषु स घाता द न यु यते। बु ौ तु स भव येतद य वेऽ प ित णम ्॥५॥

धीर यश द वषया वृ वणा हत मृितः। वा यिम याहरपरेु न श दाः णन राः॥६॥

अ ा प बहु व य ंजायते त ु नो दतम ्। गु िभः कं ववादेन यथा कृतमु यते॥७॥

समुदायाथशू य ंय दपाथकिम यते। दा डमािन दशापूपाः ष ड या द यथो दतम ्॥८॥

व ाथ मतं यथ व ं तूप द यते। पूवापराथ याघाता वपययकरं यथा॥९॥

स ख मान ं ये धे ह लघुताम य मा गमः। भ ु छ दानुव यः ेम न त न ह यः॥१०॥

उपािसतगु वा व ं व जते यश ुषु। ेयःस ु वनयाधानमधुनाित केवलम ्॥११॥

भामहका यालंकारः

25

यदिभ नाथम यो य ंतदेकाथ च ते। पुन िमदं ाहर येु श दाथभेदतः॥१२॥

न श दपुन ं तु थौ याद ोपव यते। कथमा िच ः स नु मेवािभधा यते॥१३॥

भयशोका यसूयास ुहष व मययोर प। यथाह ग छ ग छेित पुन ं न त दः॥ु १४॥

अ ाथपुन ं य देवैकाथिम यते। उ य पुनरा याने कायास भवतो यथा॥१५॥

तामु कमनस ंनूनं करोित विनर भसाम ्। सौधेष ुघनमु ाना ं णालीमुखपाितनाम ्॥१६॥

ुतेः सामा यधमाणा ं वशेष यानुदा तेः। अ ित ंयदेक त ानं संशयं वदः॥ु १७॥

ससंशयिमित ाह तत त जननंु वचः। इ ंिन तये वा य ंन दोलायेत त था॥१८॥

यालव तो दरारोहाु र व तः फला वताः। वषमा भूभृत ते यो भयमाश ु मा दनाम ्॥१९॥

यथोपदेश ं मशो िनदशोऽ मो मतः। तदपेतं वपयासा द या यातमप मम ्॥२०॥

वदधानो कर टे द ू यामा हमस छवी। रथागंशूल े ब ाणौ पाता ंवः श भुशांिगणौ॥२१॥

सू कृ पदकारे योगा योऽ यथा भवेत ्। तमा ावकािस ेः श दह नं वदयथा॥ु २२॥

फुर ड लियनो वतता भोगर यसः।

भामहका यालंकारः

26

तेज तरयतः सौरं घना प य दवोऽिभतः॥२३॥

यित छ दोऽिध ढाना ंश दाना ंया वचारणा। तदपतंे यित िमित िन द यते यथा॥२४॥

व ु व त तमालािसतवपुष इम ेवा रवाहा वन त॥२५॥

गुरोलघो वण य योऽ थान ेरचना विधः। त यूनािधकता वा प िभ नवृ िमदं यथा॥२६॥

मित मरमाला काननेषू मदाऽसौ। वर हतरमणीकोऽह य ग तुम ्॥२७॥

का ते इ दिुशरोर े आदधान ेउदंशुनी। पाता ंवः श भुशवा या वित ाह वस यदः॥ु २८॥

या देश े यस भूितर प वा नोप द यते। त रोिध व ेयं वभावा थो यते॥२९॥

मलय ेक दरोपा त ढकालागु मे।ु सुग ध कुसुमान ा राज ते देवदारवः॥३०॥

ष णामृतूना ंभेदेन कालः षोढेव िभ ते। त रोधकृ द याह वपयासा ददंु यथा॥३१॥

उदढिशिशरासारा ावृषे या नभ वतः।ू फु लाः सुरभय तीम ेचूताः काननशोिभनः॥३२॥

कला संकलना ा िश पा य या गोचरः। वपय तं तथैवाह त रोधकरंु यथा॥३३॥

ऋषभा प चम त मा सष ज ंधैवतं मृतम ्। अय ं ह म यम ामो म यमो पी डतषभः॥३४॥

भामहका यालंकारः

27

इित साधा रतं मोहाद यथैवावग छित। अ या व प कला वेवमिभधेया वरोिधता॥३५॥

था नुजंगमभेदेन लोकं त व वदो वदः।ु स च त यवहारोऽ त रोधकरं यथा॥३६॥

तेषा ंकटतट ैगजाना ंमद ब दिभः।ु ाव त नद घोरा ह य रथवा हनी॥३७॥

धावता ंसै यवाहाना ंफेनवा रमुख युतम ्। चकार जानुद नापान ् ित द ुखम वनः॥३८॥

यायः शा ं वग द डनीित च तां वदः।ु अतो याय वरोधी मपेतं य या यथा॥३९॥

व जगीषुमुप य य व सेशं वृ दशनम ्। त यैव कृितनः प ाद यधा चारशू यताम ्॥४०॥

अ तय धशताक ण साल कायननेतृकम ् तथा वधं गज छ ना ासी स वभूगतम ्॥४१॥

य द वोपे तं त य सिचवैः वाथिस ये। अहो न ुम दमा तेषा ंभ वा ना त भ र॥४२॥

शरा ढधनुमु ा म युम रराितिभः। ममा ण प र या य पित य तीित काऽनुमा॥४३॥

हतोऽनेन मम ाता मम पु ः पता मम। मातुलो भािगनेय षा संर धचेतसः॥४४॥

अ य तो व वधा याजावायुधा यपरािधनम ्। एका कनमर या या ंन ह युबहवः कथम ्॥४५॥

नमोऽ तु ते यो व यो येऽिभ ाय ंकवे रमम ्।

भामहका यालंकारः

28

शा लोकावपा यैव ंनय त नयवे दनः॥४६॥

सचेतसो वनेभ य चमणा िनिमत य च। वशेष ंवेद बालोऽ प क ं क नु कथ न ुतत ्॥४७॥

आगमो धमशा ा ण लोकसीमा च त कृता। त रोिध तदाचार यित मणतो यथा॥४८॥

भूभृता ंपीतसोमाना ं या ये व मिन ित ताम ्। अलंक र णुना वंश ंगुरौ सित जगीषुणा॥४९॥

अभाय ढेन सं कारम तरेण ज मना। नरवाहनद ेन वे यावान ् िनिश पी डतः।५०।

न दषणायायमुदा तोू विध- न चािभमानेन कम ु तीतये। कृता मना ंत व शा च मा शो जनोऽिभस धं क इवावभो यते॥५१॥

॥इित चतुथः प र छेदः॥

भामहका यालंकारः

29

प चमः प र छेद

अथ ित ाहे वा दह नं द चु व यते। समासेन यथा याय ंत मा ाथ तीतये॥१॥

ायेण दब धतयाु शा ा ब य यमेधसः। तदप छ दनायैषु हेतु यायलवो चयः॥२॥

वादका यरसो म ंु शा म युपयु जते। थमालीढमधवः पब त कटु भेषजम ्॥३॥

न स श दो न त वा य ंन स यायो न सा कला। जायते य न का यांगमहो भारो महान ् कवेः॥४॥

स वादयः माणा या ं य मनुमा च ते। असाधारणसामा य वषय व ंतयोः कल॥५॥

य ं क पनापोढं ततोऽथा दित केचन। क पना ंनामजा या दयोजना ं ितजानते॥६॥

समारोपः कलैतावान ् सदथाल बन च तत ्। जा या पोहे वृ ः व व वशेषः कुत सः॥७॥

तदपोहेष ुच तथा िस ा सा बु गोचरा। अव तुक चे तथं य ं त ववृ ह॥८॥

ा ाहकभेदेन व ानांशो मतो य द। व ानमा सा या वशषेोऽ य वक पना॥९॥

अथादेवेित पादे तत एवेित ना यतः। अ यथा घट व ानम येन यप द यते॥१०॥

पा लंगतो ानमनुमान च केचन। त दो ना तर याथदशन चापरे वदः॥ु ११॥

भामहका यालंकारः

30

व वधा पदधमण धम कृत वशेषणः। प त य च िनदशः ित े यिभधीयते॥१२।

तदथहेतुिस ा तसवागम वरोिधनी। िस धमा य बािधनी चेित द यित॥ु १३॥

तयैव ह तदथ य वरोधकरणं यथा। यितमम पता बा या सूनुय याहमौरसः॥१४॥

अ या मा कृितवित ेया हे वपवा दनी। धिमणोऽ या िस वा म ऽ प न से यित॥१५॥

शा तोऽशा तो वेित िस े धिम ण वनौ। जायते भेद वषयो ववादो वा दनोिमथः॥२६॥

विस ा त वरोिध वा ेया त रोिधनी। कणभ ो यथा श दमाच ीता वन रम ्॥१७॥

सवशा व वा सवागम वरोिधनी। यथा शुिच तनु ी ण माणािन, न स त वा॥१८॥

आकुमारमस द धधमा हत वशेषणा। िस धमित मता ो ा ो विनयथा॥१९॥

य बािधनी तेन माणेनैव बा यते। यथा शीतोऽनलो ना त पमु णः पाकरः॥२०॥

स योः स श ेिस ो यावृ त प तः। हेतु ल णो ेयो हे वाभासो वपययात ्॥२१॥

स यो रित यः िस ः वप परप योः। अिभ नल णः प ः फलभेदादय ं धा॥२२॥

परप ानुपादान ंत े ानुदा तौ।ृ

भामहका यालंकारः

31

कथम यतरािस हे वाभास यव थितः॥२३॥

सा यधमानुगमतः स श त य सन ्। अ योऽ यसावेक इव सामा यादपचयते॥ु २४॥

वप त स शो यावृ त यो सन ्। इित यैकानुगित यावृ ी ल मसाधुता॥२५॥

सा यसाधनधमा या ंिस ो ा त उ यते। त पययतो वा प तदाभ तदवृ तः॥२६॥

सा येन िलंगानुगित तदभाव ेच ना तता। या यते येन ा तः स कला यै धो यते॥२७॥

दषणंू यूनता ु यून ंहे वा दनाऽ च। त मूल वा कथाया यून ंने ं ित या॥२८॥

जातयो दषणाभासा ताःू साध यसमादयः। तासा ं प चो बहधाु भूय वा दह नो दतः॥२९॥

अपरं व यते यायल णं का यसं यम ्। इद तु शा गभषु का ये विभ हतं यथा॥३०॥

अथ िन या वनाभा व ं जगित कारणम ्। कारण चे न त न यं िन य चेत ् कारणं न तत ्॥३१॥

ल म योगदोषाणा ंभेदेनानेन व मना। स धा द साधन ंिस यै शा ेषू दतम यथा॥३२॥

त ैः का य योगेष ुत ाद कृतम यथा।ु त लोका य ंका यमागमा त वशंिसनः॥३३॥

भामहका यालंकारः

32

अिससंकाशमाकाश ंश दो दरानुपा ययमू ्।

तदेव वा र िस धूनामहो थेमा महािचषः। पाद ना ंयथा यमा यो न यतीित च ॥३४॥

इ काया युपगम ं ित ां ितजानते। धमाथकामकोपानामा या सा चतु वधा॥३५॥

जरामेष बभम ित ित ाय पतुयथा। तथैव पु णाभा र सा या मिनब धनी।३६।

उपल य े वय ंसीतािमित भतृिनदेशतः। हनूमता ित ाय सा ाते यथसं या॥३७॥

आह र या यमूम महासेना मजािमित। कृ वा ित ा ंव सेन तेित मदना या॥३८॥

ातु ातृ यमु म य पा या य यासृगाहवे। ित ाय यथा भीम त चकारावशो षा॥३९॥

काय ऽ य ित ायाः योगो न कथ चन। प र याग कत यो नासा ंचतसृणाम प॥४०॥

ायोपवेशाय यथा ित ाय सुयोधनः। रा याय पुन था वित धम वरोिधनी॥४१॥

आहतोू न िनवतऽहं ूतायेित युिध रः। कृ वा स धा ंशकुिनना ददेवे यथबािधनी॥४२॥

अ ार य िनव यािम मुिनव वचना दित। पतुः याय या ंभी म े सा कामबािधनी॥४३॥

अ याजय था रामः सव वधा याम ्। जामद य ंयुधा ज वा सा ेया कोपबािधनी॥४४॥

भामहका यालंकारः

33

अथा युपगम ाि ः स धा युपगमा वना। अनु म प य ाथाद युपैित यथो यते॥४५॥

किम य षा ेयं को िनरा यतेऽ रिभः। किम यय ंतु यः ेपः सौकय दशय यसौ॥४६॥

हेतु ल मैव मतः का ये व प सुमेधसाम ्। अ वय यितरेकौ ह केवलावथिस ये॥४७॥

यथािभतो वनाभोगमेतद त मह सरः। कूजना कुरर णा च कमलाना च सौरभात ्॥४८॥

अ यधम ऽ प त स ं स ब धेन करो ययम ्। धूमाद ंकषा सा नेः देश यानुमािमव॥४९॥

अपृथ कृतसा योऽ प हेतु ा तीयते। अ वय यितरेका या ं वनैवाथगितयथा ॥५०॥

द द पा िनशा ज े यपवृ दवाकरा। हेतुः द द प वमपवृ ौ रवे रह॥५१॥।

त या प सुिधयािम ा दोषाः ागु दता यः। अ ानसंशय ान वपययकृतो यथा॥५२॥

काशा हर त दयममी कुसुमसौरभात ्। अपाम यणव वादेते ेयाः शरारवः॥५३॥

असौ शु ला तने वा चकोर इित गृ ताम ्। तु यजाताव वा साधय यचकोरताम ्॥५४॥

उ याथ य ा तं ित ब बिनदशनम ्। ननूपमानुमैवा तु न हे वनिभधानतः॥५५॥

भामहका यालंकारः

34

सा यसाधनयोवृ ा त ह ने यते। मुख ंप िमवे य कं सा य ं क च साधनम ्॥५६॥

इित योग य यथा कलाव प भवािनह। ेयान ् वृ ानुिश वापूव कातयुग ेयथा॥५७॥

य ा तमा ेण य येते सा यसाधने। तमाहःु शु ा तं त मा ा व कृतेयथा॥५८॥

भरत व ं दलीप व ं वमेवैलः पु रवाः। वमेव वीर ु न वमेव नरवाहनः॥५९॥

कथमेकपदेनैव य यरे न य ते गुणाः। इित यु जते स तः केिच व तरभीरवः॥६०॥

पदमेक परं साधु नावाचीन ंिनब धनम ्। वैपर या वपयास ंक तर प करोित तत ्॥६१॥।

अ मसुिनभदं रसव वेऽ यपेशलम ्। का य ंक प थमाम च केषा च स श ंयथा॥६२॥

जाजन े व र भूभृ छरोऽिचता ेः पृथुक ितिध य ! अ ह नप य जला रधा न तवैव ना य य सुत य वृ म ्॥६३॥

अंशुभ म णिभः फलिन नै शा खिभः। फु लै कुसुमैर यैवाचोऽल कु ते यथा॥६४॥

शुभमरकतप रागिच ेसफलसप लवभू रचा वृ े। बहकुसुम वभू षतेु स त थौ सुरमुिनिस युते सुमे पृ े॥६५॥

तदेिभर गैभू य ते भूषणोपवन जः। वाचा ंव ाथश दो रलंकाराय क पते॥६६॥

व पदम वथ बहपूरणमाकुलमु ्।

भामहका यालंकारः

35

कुव त का यमपरे यायताभी सया यथा॥६७॥

एलात कोलनाग फुटबकुललताच दन प दना य- मु ाकपूरच ागु कमनिशला थासक या वीरः। शंख ाताकुला त तिममकरकुलाक णवीची तानो द ेय या बुरािशः शिशकुमुदसुधा ीरशु ा ंसुक ितम ् ॥६८॥

इित िनग दता ता ता वाचामलंकृतयो मया। बह वधकृती वाऽ येषांु वयं प रत य च। िथतवचसः स तोऽिभ ाः माणिमहापरे

गु तरिधयाम वाराधं मनोऽकृतबु िभः॥६९॥

॥ इित प चमः प र छेदः॥

भामहका यालंकारः

36

ष ः प र छेदः

सू ा भस ंपदावत पारायणरसातलम ्। धातूणा दगण ाहं यान हबृह लवम ्॥१॥।

धीरैरालो कत ा तममेधोिभरसूियतम ्। सदोपभु ं सवािभर य व ाकरेणुिभः॥२॥

नापारिय वा दगाधममुंु याकरणाणवम ्। श दर ं वय ग यमल क ुमय ंजनः॥३॥

त य चािधगम ेय ः कायः का य ं विध सता। पर ययतो य ु यते तेन का रितः॥४॥

ना य ययश दा वागा वभाित मुदे सताम ्। परेण धृतमु े व सरसा कुसुमावली॥५॥

मु य तावदय ं यायो य वश या वतते। अ यसार वता नाम स य यो ानुवा दनः॥६॥

तीितरथषु यत तं श दं ुवते परे। धूमभासोर प ा ा श दता यानुमा ं ित॥७॥

न वकारा दवणाना ंसमुदायोऽिभधेयवान ्। अथ तीतय ेगीतः श द इ यिभधीयते॥८॥

येकमसमथाना ंसमुदायोऽथवा कथम ्। वणाना ं मवृ वा या या ना प च संहितः॥९॥

न चा प समुदािय यः समुदायोऽथवा कथम ्। दा िभ भुवोऽती य कम य स क यते॥१०॥

त मा कूट थ इ येषा शा द वः क पना वृथा। य मनुमान ंवा य त परमाथतः॥११॥

भामहका यालंकारः

37

शपथैर प चादेय ंवचो न फोटवा दनाम ्। नभःकुसुमम तीित या कः सचेतनः॥१२॥

इय त ई शा वणा ई गथािभधाियनः। यवहाराय लोक य ािग थं समयः कृतः॥१३॥

स कूट थोऽनपायी च नादाद य क यते। म दाः सा केितकानथा म य ते पारमािथकान ्॥१४॥

वन रोऽ तु िन यो वा स ब धोऽथन वा सता। नमोऽ तु ते यो व यः माणं येऽ य िन तौ॥१५॥

अ यापोहेन श दोऽथमाहे य य े च ते। अ यापोह नामा यपदाथापाकृितः कल॥१६॥

य द गौ र ययं श दः कृताथ ऽ यिनराकृतौ। जनको ग व गोबु ेमृ यतामपरो विनः॥१७॥

अथ ानफलाः श दा न चैक य फल यम ्। अपवाद विध ान ेफल ेचैक य वः कथम ्॥२८॥

पुरा गौ रित व ानं गोश द वणा भवेत ्। येनागो ितषेधाय वृ ो गौ रित विनः॥१६॥

वणभेदा ददं िभ न ंवणाः वांश वक पतः। के श दाः क च त ा यिम यहो व म द तु रम ्॥२०॥

य याजाितगुणभेदा ेच चतु वधाः। य छाश दम य य े ड था दं ितजानते॥२१॥।

नानाभाषा वषियणामपय ताथवितनाम ्। इय ा केन वाऽमीषा ं वशेषादवधायते॥२२॥

व वाचा ंकवीना ंये योगं ित साधवः।

भामहका यालंकारः

38

यो ुं ये न यु ा त वेकाऽयमु यते॥२३॥

ना यु ं यु जीत चेतःस मोहका रणम ्। तु याथ वेऽ प ह ूया को ह तं गितवािचनम ्॥२४॥

ौ ा दं न तु दब धंु न द ा दमपेशलमु ्। ा य ंन प ड शूरा दं न ड था दमपाथकम ्॥२५॥

नाऽ तीता यथाथ व ंधा वनेकाथतावशात ्। न लेश ापकाकृ ंस ह त याित वा यथा॥२६॥

न िश ै िम येव न त ा तरसािधतम ्। छ दोव दित चो सगा न चा प छा दस ंवदेत ्॥२७॥

मागतं ुितसुख ंश दम यमुद रयेत ्। अितशेते लंकारम य ं य जनचा ता॥२८॥

िस ो य ोपसं याना द या य ोपपा दतः। तमा येत ायेण न तु योग वभागजम ्॥२९॥

इय ंच मुखी क या कृ यैव मनोहरा। अ या ंसुवणालंकारः पु णाित िनतरा ंि यम ्॥३०॥

वृ प ं यु जीत स मेऽ प मृजेयथा। माज यधरराग ंते पत तो वा प ब दवः॥३१॥।

स पशेष ंतु पुमान ् या य च िश यते। यथाह व णा व ौ भवौ शव मृडा वित॥३२॥

यथा पटयती या द ण ाितप दका तः। णा व व दती या च तथा शयती य प॥३३॥

भामहका यालंकारः

39

यु जीता ययीभवमद तं ना यप चिम। तृतीयास मीप ेनालु वषयमानयेत ्॥३४॥

ित भृतौु वा यौ न ं दवसगोचरौ। यथा व ानधीतेऽसौ ित ुच वह ुच॥३५॥

िश योगमा ेण यासकारमतेन वा। तृचा सम तष ीकं न कथ चददाहरेतु ्॥३६॥

सू ापकमा ेण वृ ह ता यथो दतः। अकेन च न कुव त वृ ंत मको यथा॥३७॥

प चराजीित च यथा यु जीत गु ं याम ्। नपुंसकं त पु षं पु हतसभंू यथा॥३८॥

सव य भृशा द यो वदे लु हल ंयथा। यो मनायते सा ते कं शठािभमनायसे॥३९॥

तृतीयैकवचः ष यामाम त च वदे व प। यथो दतं बलिभदा सु चा ं व ुतािमव॥४०॥

अस तम प य ा य ंत थैव योजयेत ्। यथो यतेऽ भसा भासा यशसाम भसािमित॥४१॥।

पुंिस या च व व तिम छ य छा दस ं कल। उपेयुषाम प दव ंयथा न येित चा ता॥४२॥

इभकु भिनभ ेबाला दधुषी क चुकं तने। रितखेदप र ा ता जहार दयं नृणाम ्॥४३॥

शबला द योऽिततरा ंभाित ण व हतो यथा। बलाकाः प य सु ो ण घना छबलय यमूः॥४४॥

भामहका यालंकारः

40

िशिशरासारक णकास शः सेतुग धवा । वा ंवीजयित सु ो ण रितखेदालसे णाम ्॥४५॥

एवं णचः योग तु सव ाल कृितः परा। िल ग योपप न च ता छ य वषय ं णिनम ्॥४६॥

त या हार तनाभोगो वदनं हा र सु दरम ्। हा रणी तनुर य तं कय न हरते मनः॥४७॥

ता छ या दष ुचे य ते सव एवं तृनादयः। वशेषेण च त े ा यु कुर वर ज णुचः॥४८॥

न त च यु जीत संगितः संहितयथा। शाकारौ जागु र ौ च जागया जागरा यथा॥४९॥

उपासनेित च युचं िन यमासेः योजयेत ्। युट च कतृ वषय ंदेवनो रमणो यथा॥५०॥

अण ताद प ड ब ो ल मीः पौर दर यथा। अ महारजना ला ारोचना या ंतथा च ठक् ॥५१॥।

मतु ब च कुमुदा यथेय ंभूः कुमु ती। ठक् चा प तेन जयती या कः शा को यथा॥५२॥

हत करणे ण च सवश दा यु जते। तत छिम या च यथा सावः सव य इ य प॥५३॥

वदे दिनज त च प टमा लिघमा यथा। वशेषेणेयसु न ो यायानाप कनीयसीम ्॥५४॥

यस द नचा व ौ माण वषयौ यथा। जानुद नी स र नार िनत ब यस ंसरः॥५५॥

भामहका यालंकारः

41

मतु करण े यो नातिम ाशृं गणादयः। इन च फलबहा या ंफिलनो ब हणो यथा॥५६॥

इिनः यु ः ायेण तथा ठं मनी षिभः। त ा प मेखलामालामायाना ंसुतरा ंमता॥५७॥

अ य ता झेरदादेश ेदधती यादयोऽ प च। रो दित व पती या द सहेटा सावधातुकम ्॥५८॥

अ य तेष ु यो यमद तं घुभृञोः शतुः। असौ दधदलंकारं ज ं ब च शोभते॥५९॥

न तवग शकारेण विच संयोिगन ंवदेत ्। यथैत याममाभाित वनं वनजलोचने॥६०॥

नैक ौकारभूय व ंगतो यातो हतो यथा। साव यव झयो ह य ूया ना य प तेः॥६१॥

शालातुर यमतमेतदनु मेण को व यतीित वरतोऽहमतो वचारात ्। श दाणव य य द क दपैितु पारं भीमा भस जलधे रित व मयोऽसौ॥६२॥

व ानां सततमपा योऽपरासा ं तासू ा न च व ण कां दथान ्।

ेय ंजगित मतं ह पा णनीयम ् मा य या भवित न क यिचत ् माणम ्॥६३॥

अवलो य ंमतािन स कवीनामवग य विधया च का यल म। सुजनावगमाय भामहेन िथतं र लगोिमसूनुनेदम ्॥६४॥

ष या शर रं िनण तं शतष या वल कृितः। प चाशता दोष ः स या यायिनणयः॥६५॥

भामहका यालंकारः

42

ष या श द य शु ः या द येवं व तुप चकम ्। उ ं ष भः प र छेदैभामहेन मेण वः॥६६॥

॥ इित ष ः प र छेदः॥

भामहका यालंकारः

43

प रिश - १ प ानु म णका

अख डम डलः वे दःु २-४४

अण ताद प ङ ब ः ६-५१

अतोऽिभवा छता क ितम ् २-८

अ याजय यथा रामः ५-४४

अ ा प बहु व यम ् ४-७

अ ाथपुन ं यत ् ४-१५

अथ िन या वनाभा व ५-३१

अथ ित ाहे वा द ५-१

अथ िल गवचोभेदौ २-५२

अथा युपगम ाि ः ५-४५

अ ार य िनव यािम ५-४३

अधन येव दातृ वम ् १-३

अिधकारादपेत य ३-२९

अन तरैका तरयोः १-१६

अनया यद प ेयम ् २-५७

अनल कृतका तं ते ३-५

अिनब ं पुनगाथा १-३०

भामहका यालंकारः

44

अनु ासः सयमकः २-४

अ तय धशताक णम ् ४-४

अ यधम ऽ प त स म ् ५-४९

अ यापोहेन श दोऽथम ् ६-२६

अ येषाम प कत या ३-५२

अ यैः वच रतं त याम ् १-२९

अपरं व यते याय ५-३०

अप ितरभी ाु च ३-२१

अप ितंु वशेषो म ् ३-२

अपाथिम यपेताथम ् ४-३

अपाथ यथमेकाथम ् ४-१

अपा ंय द वक् िशिथला २-८३

अपीतम ाः िश खनः २-७८

अपु ाथमव ो १-३४

अपृथ कृतसा योऽ प ५-५०

अभाय ढेन सं कारम ् ४-५०

अ य ता झेरदादेश े ६-५८

अ य तेष ु यो यम ् ६-५९

अमी नृपा द सम शासनाः २-१५

अमूिन कुवतेऽ वथाम ् २-२६

भामहका यालंकारः

45

अय ंम द ुितभा वान ् २-५५

अय ं ह म यम ामः ३-३४

अयु म था दताःू १-४२

अथ ानफलाः श दाः ६-२८

अथद ंु पुन यम ् १-५०

अथादेवेित पादेः ५-१०

अल कारवद ा यम ् २-३५

अवलो य मतािन स कवीनाम ् ६-६४

अवाचोऽ य वाच १-४३

अ वगा ोऽिस नार णाम ् २-५३

अ वव तसामा या १-९

अस तम प य वा यम ् ६-४

अिसत तुग छत ् १-४५

अिसस काशमाकाशम ् ५-३५

असौ शु ला ते वात ् ५-५४

अ या मा कृितवित ५-१५

अ म जह ह सु द

णया यसूया ३-५६

अ य तो व वधा याजा ४-४५

अहं वां य द ने ेय २-६९

भामहका यालंकारः

46

अ मसुिनभदम ् ५-६२

अंशुम म णिभः ५-६४

आकुमारमस द ध १-१९

आ ोश ना य न यान ् १९४

आ ेपोऽथा तर यासः २-६६

आगमो धमशा ा ण ४-४८

आ दम या तयमकम ् २-९

आ दम या त वषयम ् २-२५

आदौ म या तयोवा यात ् २-१०

आिध यमुपमानानाम ् २-६१

आन दजैनयनवा रिभ तु वाम ् ३-५६

आपा डुग डमेत े १-५६

आशीर प च केषा चत ्३-५५

आ या सा चतु वधा ५-५५

आह र या यमुम ५-३८

आहतोू न िनव ऽहम ् ५-४२

इित िनग दता ता ता

वाचामल कृतयो मया ५-६९

इित योग य यथा ५-५७

इित साधा रतं मोहात ् ४-३५

भामहका यालंकारः

47

इ य मेघक रणाम ् ४-३५

इ यु उपमाभेदः २-६५

इ येवमा द दता २-८४

इिनः यु ः ायेण ६-५७

इभकु भिनभ ेबाला ६-४३

इय त ई शा वणाः ६-१३

इय ंच मुखी क या ६-३०

इ काया युपगमम ् ५-३५

उ याथ य ा तम ् ५-५५

उ यते कामम तीदम ् २-५७

उ े ावयव चा य े ३-४

उदा ंश मान ् रामः ३-११

उदढिशिशरासारानू ् ४-३२

उ नतालोकदियता ३-१९

उप यसनम य य २-७१

उपमानवतोऽथ य २-७५

उपमानेन त व च ३-४३

उपमानेन य वम ् ३-३५

उपमानेन य वम ् २-२१

उपमा पक चा यत ् ३-३

भामहका यालंकारः

48

उपल य े वय ंसीताम ् ५-३७

उपा त ढोपवन ३-२६

उपासनेित च युचम ् ६-५०

उपािसतगु वा वम ् ४-११

उपेयुषाम प दवम ् १-६

ऊज व कणन यथा ३-७

ऋषभा प चम त मात ् ४-३४

एकदेश य वगम े ३-२३

एकेनैवोपमानेन २-६२

एतदेवापरेऽ येन ३-१२

एत ा ंसुरिभ कुसुमं

ा यमेत नधेयम ् १-५९

एवं णचः योग तु ६-४६

कला स कलना ा ४-३३

कवेरिभ ायकृतैः १-२७

का ते इ दिशरोर ेु ४-२८

काय ऽ य ित ायाः ५-४०

का या य प यद मािन २-२०

काशा हर त दयम ् ५-५३

क च का यािन नेयािन २-४५

भामहका यालंकारः

49

क चदा यसौ दयात ् १-५५

कमय ंशशी न स दवा वराजते ३-४४

किम य षा ेयम ् ५-५६

केिचदोजोऽिभिध स तः २-२

न त च यु जीत ६-४६

मवृ ष ुवणषु ४-५

मागतं ुितसुखम ् ६-२८

ययैव विश य ३-३३

यायाः ितषेधे या २-७७

ल ं यव हतं व ात ् १-४०

विचद े सरता २-५४

गतोऽ तमक भाती दःु २-८७

गा भीयलाघववतोः ३-५०

िगरामल कार विधः स व तरः ३-५८

गुण य वा याया वा ३-२५

गु पदेशाद येतुम ् १-५

गुरोलघो वण य ४-२६

गूढश दािभधान च १-४५

गृहे व वस ुवा ना नम ् ३-९

गौड यम प साधीयः १-३५

भामहका यालंकारः

50

गौड यिमदमेत ु १-३२

हैर प गजाद नाम ् २-६४

ा यानु ासम य ु २-६

ा ाहकभेदेन ५-९

चतुवगािभधानेऽ प १-२१

चाण यो न मुपयात ् ३-१३

िच ोदा ा ताथ वमु ् ३-४५

चीर मतीर यानीः २-२९

छायाव तो गत यालाः ३-१८

जलभृ मा ते दवः ५-३६

जातयो दषणाभासाःू ५-२९

मतु ब च कुमुदात ् ६-५२

त एत उपमादोषाः २-४०

त ैः का य योगेष ु ५-३३

त ड लयक याणाम ् २-२४

त ास भ वनाथन २-४९

तदपोहेष ुच तथा ५-८

तदथहेतुिस ा त ५- १३

तदेतदाहःु सौश म ् १-१५

तदेिभर गैभू य ते ५-६६

भामहका यालंकारः

51

तयैव ह तदथ य ५-१४

त मा कूट थ इ येषा ६-११

त य चािधगम ेय ः ६-४

त या प सुिधयािम ाः ५-५२

त या हार तनाभोगः ६-४७

ता छ या दष ुचे य ते ६-४८

तामु कमनस ंनूनम ् ४-१६

ता बूलरागवलयम ् ३-४६

ित भृतौु वा यौ ६-३५

तु यकाल े ये य ३-३९

तु य ुतीना ंिभ नानाम ् २-१७

तु योदयावसान वात ् ३-४८

तृतीयैकवचः प याम ् ६-४०

तेषा ंकटतट ैः ४-३७

पा ल गतो ानम ् ५-११

द द पा िनशा ज े ५-५१

दरािधकगुण तोू ३-३१

दषणंू यूनता ु ः ५-२८

देशकालकलालोक ४-२

य याजाितगुण ६-२१

भामहका यालंकारः

52

यस द नचा व ौ ६-५५

धमाथकाममो ेष ु१-२

धावता ंसै यवाहानाम ् ४-३८

धीर यश द वषया ४-६

धीरैरालो कत ा तम ् ६-२

न चा प समुदािय यः ६-१०

न त ा तरसािधतम ् ६-२७

न तवग शकारेण ६-६०

न ते धीध र भोगेष ु २-१३

न दषणायायमुदा तोू विधः ४-५१

न िनता ता दमा ेण १-३६

ननूपमीयते पा णः २-५६

न वकारा दवणानाम ् ६-८

नमोऽ तु ते यो व यः ४-४६

न व ापरव ा याम ् १-२८

न श दपुन ं तु ४-१३

न िश ै िम येव ६-२७

न सवसा यिमित २-६०

न स श दो न त ा यम ् ५-४

नाक व वमधमाय १-१२

भामहका यालंकारः

53

नाटकं पद श या १-२४

नानाधा वथग भीरा २-१९

नानाभाषा वषियणाम ् ६-२२

नानाथव तोऽनु ासाः २-७

ना य ययश दा वाक् ६-५

नापारिय वा दगाधमु ् ६-३

ना तीता यथाथ वम ् ६-२६

ना यु ं यु जीत ६-२४

नायकं ागुप य य १-२२

िनिम तो वचो य ु २-८१

िन पेतुरा या दव त य द ाः २-४७

नेयं वरौित भृ गाली ३-२२

नेयाथ ल म याथम ् १-३७

नेयाथ नीयते यु ः १-३८

नेक ौकारभूय वम ् ६-६१

यायः शा ं वग ः ४-३९

यून या प विश ेन ३-२७

प चराजीित च यथा ६-३८

पद य य स धान े १-५२

पदमेकं परं साधु ५-६१

भामहका यालंकारः

54

पदानामेव स घातः ४-४

प े दभृ गमात गु २-९०

परप ानुपादानम ् ५-२३

परानीकािन भीमािन २-७२

पयायो ं यद येन ३-८

पु जीभूतिमव वा तम ् २-५१

पुरा गौ रित व ानम ् ६-१९

पुंिस या च व व तम ् ६-४२

जाजन े व र भूभृत् ५-६३

ण य साव सव ं १-१

ितषेध इवे य २-६८

तीतश दमोज व २-१८

तीितरथषु यतः ६-७

य बािधनी तेन ५-२०

य ं क पनापोढम ् ५-६

येकमसमथानाम ् ६-९

दाय व िथ यः ३-४२

यु जीता ययीभावम ् ६-३४

ायेण दब धतयाु ५-२

ायोपवेशाय यथा ५-४१

भामहका यालंकारः

55

ी णत णिय वाद ु ३-३०

ेयो गृहागतं कृ णम ् ३-५

ेयो रसवदज वू ३-१

भयशोका यसूयास ु ४-१४

भरत व ं दलीप वम ् ५-५९

भा वक विमित ाहःु ३-५३

भूभृता ंपीतसोमानाम ् ४-४९

भूयसामुप द ानाम ् २-८९

मित मरमाला काननेषू मदासौ ४-२७

ातु ातृ यमु म य ५-३९

मतु करण े यो ना ६-५६

मद ल नकपोलानाम ् १-५८

मदा धमात ग विभ नसाला ३-५७

मदो जनयित ीितम ् २-२७

म दत याणा जू १-२०

मलय ेक दरोपा त ४-३०

माधुयमिभवा छ तः २-१

मायेव भ ेित यथा १-३९

मािलनीरंशुकभृतः २-२८

मुख ंप िमवे य ५-५७

भामहका यालंकारः

56

मु य तावदय ं यायः ६-६

यित छ दोऽिध ढानाम ् ४-२४

य तेनैव त य यात ् ३-४५

य ा तमा ेण ५-५८

य ो े ग यतेऽ योऽथः २-७९

यथा ज द द या द १-५३

यथा पटयती या द ६-३३

यथास यमथो े ाम ् २-८८

यथेवश दो सा यम ् २-३१

यथोपदेश ं मशः ४-२०

यदिभ नाथम यो यम ् ४-१२

य द का यशर र य १-२३

य द गौ र ययं श दः ६-१७

य द चो क ठया य १-४४

य द वोपे तं त य ४-४२

यद ंु कार वम ् २-३७

य याितशयवानथः २-५०

या देश े यस भूित ४-२९

र व वादगाध वात ् ३-२०

रसव दिशत प ३-६

भामहका यालंकारः

57

रामः स ािभन सालान ् ३-३२-१

ण रोदसी चा य १-७-१

पका दमल कारम ् १-१४

पका दमल कारः १-१३

ल ण ं पकेऽपीदम ् ३-१५

ल म योगदोषाणाम ् ५-३२

लाट यम यनु ासम ् २-८

व वाचा ंकवीना ंये ६-२३

व यमाणो वषयः २-६७

वितना प यासा यम ् २-३३

वदे दमिनज त च ६-५४

वनेऽथ त म विनतानुयाियनः २-६३

वरा वभूषा संसृ ः ३-४९

वणभेदा ददं िभ नम ् ६-२०

वह त िगरयो मेघान ् २-७४

व जगीषुमुप य य ४-४०

व वच व त ल न १-४८

वदधानो कर टे द ू ४-२१

व ानां सततमा योऽपरासाम ् ६-६३

व ु व त तमालािसतवपुष

भामहका यालंकारः

58

इम ेवा रवाहा वन त ४-२५

वनयेन वना का ीः १-४

वन रोऽ तु िन यो वा ६-१५

वना यथैवश दा याम ् २-३२

वप त स शः ५-२५

व पदम वथम ् ५-६७

व ाथ मतं यथम ् ४-९

व ेनोपमानेन २-३०

व वधा पदधमण ५-१२

विश य यदादानम ् ३-४१

वृ मा यायते त याम ् १-२६

वृ ंदेवा दच रत १-१७

वृ प ं यु जीत ६-३१

वैदभम यद तीित १-३१

श चाप हाद २-४२

शपथैर प चादेयम ् ६-१२

शबला द योऽिततराम ् ६-४४

श द छ दोऽिभधानाथाः १-९

श दािभधेयाल कार १-१५

श दािभधेय े व ाय १-१०

भामहका यालंकारः

59

श दाथ स हतौ का यम ् १-१६

शरा ढधनुमु ाः ४-४३

शिशनो हणादेतत ् २-५९

शालातुर यमतमेतदनु मेण ६-६२

शा तोऽशा तो वेित ५-१६

िशिशरासारक णकाम ् ६-४५

िश योगमा ेण ३-३६

शीकरा भोमदसृजः २-२३

शीकरा भोमदसृजः ३-१६

शुभमरकतप रागिच े ५-६५

शेषो हमिग र व च ३-२८

य ंनाितसम ताथम ् २-३

ुितद ाथद ेु ु च १-४७

ुतेः सामा यधमाणाम ् ४-१७

ौ ा द न तु दब धमु ् ६-२५

याथन संयु ः ३-४७

ेषादेवाथवचसोः ३-१७

ष णामृतूना ंभेदेन ४-३१

ष या श द य शु ः यात ् ६-६६

ष या शर रं िनण तम ् ६-६५

भामहका यालंकारः

60

स एक ी ण जयित ३-२४

स कूट थोऽनपायी च ६-१४

स ख मान ं ये धे ह ४-१०

सचेतसो वनेभ य ४-४७

स वादयः माणा याम ्५-५

स द कसमु ादेः २-१०

स यो रित यः िस ः ५-२२

स योः स श ेिस ः ५-२१

स नवेशा वशोषा ु १-५४

स पीतवासाः गृह तशा गः २-५८

स मेधा वनो दताः २-४०

सम गगनायाम ३-३६

सम तव तु वषयम ् २-२२

समानव तु यासेन २-३४

स मा ताक पतपीतवासा २-४१

समारोपः कलैतावान ् ५-७

समासेनो दतिमदम ् २-९५

समा हतं राजिम े ३-१०

समुदायाथशू य ंयत ् ४-८

स पवण व यासम ् २-५

भामहका यालंकारः

61

स पशेष ंतु पुमान ् ६-३२

सगब धोऽिभनेयाथम ् १-१८

सगब धो महाका यम ् १-१९

सवथा पदम येकम ् १-११

सवसवण सा यम ् २-४३

सव य भृशा द यः ६-३९

ससंशयिमित ाहःु ४-१८

सं कृतानाकुल य १-२५

साधुना साधुना तेन १-११

साधुः संसारा ब यद मादसारात ् २-१२

साधु साधारण वा द २-३५

सा यधमानुगमतः ५-२४

सा यसाधनधमा याम ् ५-२६

सा यसाधनयोवृ ः ५-५६

सा येन िल गानुगितः ५-२७

सामा यगुणिनदशात ् २-३८

िसतािसता ी ंसुपयोधराधराम ् २-१४

िसतािसते प मवती २-७६

िस ो य ोपसं यानात ् ६-२९

सुग ध नयनान द ३-३८

भामहका यालंकारः

62

सू कृ पदकारे ४-२२

सू ापकमा ेण ६-३७

सू ा भस ंपदाव म ् ६-१

सूयाशुस मीिलतलोचनेष ु २-४६

सैषा सवव व ो २-८५

क धवानृजुर यालः २-८०

था नुज गमभेदेन ४-३५

फुर ड लियनः ४-२३

वपु प छ वहा र या २-८२

वभावो रल कार २-९३

वय कृतैरेव िनदशनै रयम ् २-९६

व व मा ा तभुवः २-७०

विस ा त वरोिध वात ् ४-१७

वादका यरसो म मु ् ५-३

हतोऽनेन ित ाय ४-४४

ह तुमवे वृ य १-४१

हत करणे ण च ६-५३

हमपाता वल दशः ३-४०

हमापहािम धरैः १-४१

हर यरेताः स बाधः १-४९

भामहका यालंकारः

63

ह श देना प हे वथ २-७३

ह नतास भवो िल ग २-३९

हेतु सू मो लेशोऽथ २-८६

हेतु ल मैव मतः ४-४७

॥इित॥

भामहका यालंकारः

64

प रिश म-् २

पादानु म णका

अकवेः शा वेदनम ् १-३-४

अकेन च न कुव त ६-३७-३

अख डम डलः वे दःु २-४४-१

अ ा यश दम य च १-१६-३

अ गे व भिस यो षताम ् १-८३-४

अ येव ग भ वम ् १-३-३

अ ानसंशय ान ४-५२-३

अ महारजना ला ा ६-५१-३

अण ताद प ङ ब ः ६-५१-१

अत ण याु योगात ् २-९१-३

अतः परं चा रनेकधापरः २-९६-३

अितशेते ल कारम ् ६-२८-३

अतो याय वरोधी म ् ४-३९-३

अतोऽिभवा छता क ितम ् २-८-१

अ याजय यथा रामः ५-४४-१

अ ा प बहु व यम ् ४-७-१

अ ाथपुन ं यत ् ४-१५-१

भामहका यालंकारः

65

अ ैवा तगितमता २-१०-२

अथ िन या वनाभा व ५-३१-१

अथ ित ाहे वा द ५-१-१

अथ िल गवचोभेदौ २-५२-१

अथा युपगम ाि ः ५-४५-१

अद तं घुभृञोः शतुः ६-५९-२

अद तं ना यप चिम ६-३४-२

अ या मम गो व द ३-५-३

अ ार य िनव यािम ५-४३-१

अधन येव दातृ वम ् १-३-१

अधरो व म छेदु २-५९-३

अिधकारादपेत य ३-२९-१

अधुनाित केवलम ् ४-११-४

अन तरैका तरयोः १-१६-१

अन यमनसाम प २-५३-२

अनया यद प ेयम ् २-५७-१

अनयाथ वभा यते २-८५-२

अनल कृतका तं ते ३-५१-१

अिनब च का या द १-१८-३

अिनब ं पुनगाथा १-३०-१

भामहका यालंकारः

66

अनु म प य ाथात ् ५-४५-३

अनु ास ं च ते २-५-२

अनु ासः सयमकः २-४-१

अनुमान च केचन ५-११-२

अनेन वागथ वदामल कृता ३-५८-३

अ तराल े जािमव २-५४-४

अ तरेण ज मना ४-५०-२

अ तय धशताक णम ् ४-४१-१

अ य वेऽ प ित णम ् ४-५-४

अ यथा घट व ानम ् ५-१०-३

अ यथैवावग छित ४-३५-२

अ यधम ऽ प त स म ् ५-४९-१

अ य व ाकरेणुिभः ६-२-४

अ यसार वता नाम ६-६-३

अ य ं य जनचा ता ६-२८-४

अ यापोह नामा य ६-२६-३

अ यापोहेन व तुनः ३-४१-२

अ यापोहेन श दोऽथम ् ६-२६-१

अ याथ वगम ेयथा १-४०-२

अ या व प कला वेवम ् ४-३५-३

भामहका यालंकारः

67

अ येन यप द यते ५-१०-४

अ य ेश दाथभेदतः ४-१२-४

अ येषाम प कत या ३-५२-१

अ यैः वच रतं त याम ् १-२९-१

अ यो कषािभिध सया १-२२-४

अ योऽ यसावेक इव ५-२४-३

अ वमीय त भृ गािल २-८२-३

अ वय यितरेका याम ् ५-५०-३

अ वय यितरेकौ ह ५-४७-३

अप ंश इित धा १-१६-४

अपरं व यते याय ५-३०-१

अपय ताथवितनाम ् ६-२२-२

अपवाद विध ान े ६-२८-३

अपवृ ौ रवे रह ५-५१-४

अप ितरभी ाु च ३-२१-१

अप ितंु वशेषो म ् ३-२-१

अपाम यणव वात ् ५-५३-३

अपाथिम यपेताथम ् ४-३-१

अपाथ यथमेकाथम ् ४-१-१

अपा ंय द वक् िशिथला २-८३-१

भामहका यालंकारः

68

अ प वा नोप द यते ४-२९-२

अपीतम ाः िश खनः २-७८-१

अपु ाथमव ो १-३४-१

अपृथ कृतसा योऽ प ५-५०-१

अपेतं य या यथा ४-३९-४

अ ित ंयदेक ४-१७-३

अ तुत शंसा च ३-२-३

अ तुत शंसेित ३-२९-३

अभाय ढेन सं कारम ् ४-५०-१

अिभजातः कथं जनः १-२९-४

अिभधेया वरोिधता ४-३५-४

अिभधेयैः पर परम ् २-१७-२

अिभ नल णः प ः ५-२२-३

अिभ ाया कवेना २-६०-३

अ यधा चारशू यताम ् ४-४०-४

अ य ता झेरदादेश े ६-५८-१

अ य तेष ु यो यम ् ६-५९-१

अ युपेतान ् गु न प २-७४-२

अ यू मनया दशा २-९५-४

अ कलुष ंजलम ् २-७८-४

भामहका यालंकारः

69

अिम ः शु ैः १-४६-३

अमी कुसुमसौरभात ् ५-५३-२

अमी नृपा द सम शासनाः २-१५-१

अमु ं याकरणाणवम ् ६-३-२

अमूिन कुवतेऽ वथाम ् २-२६-१

अमेधोिभरसूियतम ् ६-२-२

अयमथा तर यासः ३-३८-३

अयमाकृ यमाण य २-७३-३

अय ंप ासनासीनः ३-२२-३

अय ंम द ुितभा वान ् २-५५-१

अय ं ह म यम ामः ३-३४-१

अयु म था दताःू १-४२-१

अथ ानफलाः श दाः ६-२८-१

अथद ंु पुन यम ् १-५०-१

अथ तीतय ेगीतः ६-८-३

अथवा वणसंघातः ४-३-३

अथ य तदव थ वम ् २-९३-३

अ य या यमनाकुलम ् १-३५-२

अथादेवेित पादेः ५-१०-१

अथानामसधमणाम ् २-८९-२

भामहका यालंकारः

70

अथा तर यासवती ३-४१-३

अल क र णुना वंश ं ४-४९-३

अल क ुमय ंजनः ६-३-४

अल कारतया मतः ३-५५-२

अल कारतया यथा २-८१-४

अल कार य ं वदःु २-८८-२

अल कारवद ा यम ् २-३५-१

अल कारं सुमेधसः ३-४-४

अल काराय क पते ५-६६-४

अवग य विधया च का यल म ६-६४-२

अवलो य मतािन स कवीनाम ् ६-६४-१

अव तुक चे वतथम ् ५-८-३

अवाचकमयु मत ् १-३७-२

अवाचोऽ य वाच १-४३-१

अवाद वदरोु यथा ३-५-२

अ वगा ोऽिस नार णाम ् २-५३-१

अ वव तसामा या १-९१-१

अस तम प य वा यम ् ६-४१-१

अस यव तु वषया १-५०-३

अस भवादय ंयु या २-४८-३

भामहका यालंकारः

71

अस गृह तम य य २-९५-३

असा य वव ातः ३-४५-३

असाधारणसामा य ५-५-३

अिसत तुग छत ् १-४५-१

अिसस काशमाकाशम ् ५-३५-१

असौ दधदल कारम ् ६-४९-३

असौ शु ला ते वात ् ५-५४-१

अ तं ित िययासित ३-३४-२

अ या मा कृितवित ५-१५-१

अ म जह ह सु द णया यसूया ३-५६-१

अ य च यते िभदा ३-१७-२

अ य तो व वधा याजा ४-४५-१

अ या यामथद पनात ् २-२६-२

अ या ंसुवणाल कारः ६-३०-३

अहं वां य द ने ेय २-६९-१

अ ह नप य जला रधा नः ५-६३-३

अहो भारो महा कवेः ५-४-४

अहो न ुम दमा तेषाम ् ४-४२-३

अहो थेमा महािचषः ५-३४-४

अ मसुिनभदम ् ५-६२-१

भामहका यालंकारः

72

अंशुम म णिभः ५-६४-१

आकुमारमस द ध १-१९-१

आ ोश ना य न यान ् १९४-१

आ ेप इित तं स तः २-६८-३

आ ेपोऽथा तर यासः २-६६-१

आगमा त वशंिसनः ५-३४-४

आगमो धमशा ा ण ४-४८-१

आच ीता वन रम ् ५-१७-४

आदधान ेउदंशुनी ४-२८-२

आ दम या तयमकम ् २-९-१

आ दम या त वषयम ् २-२५-१

आदौ म या तयोवा यात ् २-१०-१

आधाव म डलैनुदन ् २-९४-२

आिध यमुपमानानाम ् २-६१-१

आिध य ं कल न यम ् २-५९-४

आन दजैनयनवा रिभ तु वाम ् ३-५६-१

आपगेवो तीषतः २-५३-४

आपा डुग डमेत े १-५६-१

आम त च वदे व प ६-४०-२

आयुधा यपरािधनम ् ४-४५-२

भामहका यालंकारः

73

आ व द गनाबाल २-३-३

आ वभाित मुदे सताम ् ६-५-२

आशीर प च केषा चत ् ३-५५-१

आ या सा चतु वधा ५-५५-१

आ यो न यतीित च ४-५६-२

आ य गाढममुमानतमादरेण ३-५६-२

आ त एव िनरात कम ् १-६-३

आहतु यितरे कणोः २-३१-२

आह र या यमुम ५-३८-१

आहतोू न िनव ऽहम ् ५-४२-१

आहे य ये च ते ६-१६-२

इ छ य छा दसं कल ं ६-४२-२

इित केिच च ते २-९३-२

इित त िभ ते धा २-२५-४

इित यैकानुगित ५-२५-३

इित धम वरोिधनी ५-४१-४

इित िनग दता ता ता वाचामल कृतयो मया ५-६९-१

इित िन द यते यथा ४-२४-४

इित प चैव त था २-१०-४

इित यु जते स तः ५-६०-३

भामहका यालंकारः

74

इित योग य यथा ५-५७-१

इित ाह वस यदःु ४-२८-४

इित भतृिनदेशतः ५-३७-२

इित यु या न यु यते १-४३-४

इित वाचामल काराः २-४-३

इित व मया वमृशतो म ेमितः ३-४४-३

इित साधा रतं मोहात ् ४-३५-१

इितहासा याः कथाः १-९-२

इ य मेघक रणाम ् ४-३५-१

इ यहो व म दु तरम ् ६-२०-४

इ या यातमप मम ् ४-२०-४

इ यु उपमाभेदः २-६५-१

इ यु ा तु ययोिगता ३-१७-४

इ येत प चधो यते २-९-४

इ येवमा द कं का यम ् २-८७-३

इ येवमा द दता २-८४-१

इ येवं व तुप चकम ् ६-६६-२

इद तु शा गभषु ५-३०-३

इदम खिलतं तम ् ३-४२-४

इन च फलब ह याम ् ६-५६-३

भामहका यालंकारः

75

इिनः यु ः ायेण ६-५७-१

इ द वराभनयनम ् ३-४६-३

इभकु भिनभ ेबाला ६-४३-१

इय ा केन वामीषाम ् ६-२२-३

इयदेवा वतोऽ येन २-६९-३

इय त ई शा वणाः ६-१३-१

इय ंच मुखी क या ६-३०-१

इ काया युपगमम ् ५-३५-१

इ चाितशयाथ वम ् २-५०-३

इ ंिन तये वा यम ् ४-२८-३

इ ः योगो युगपत ् ३-१५-३

इ ा वाचामल कृितः १-३६-४

इ या य ोपपा दतः १६-२९-२

इहे छ यपरे यथा ६-२९-४

ई गथािभधियनः ६-१३-२

उ मेवािभधा यते ४-१३-४

उ य पुनरा याने ४-१५-३

उ याथ य ा तम ् ५-५५-१

उ ं तदिभनेयाथम ् १-२४-३

उ ं ष भः प र छेदैः ६-६६-३

भामहका यालंकारः

76

उ ा त ह ने यते ५-५६-२

उ ाथ य योगो ह २-६२-३

उ ोऽ यै त य व तरः १-१४-४

उ यते कामम तीदम ् २-५७-१

उ येते स वपययौ २-५२-२

उ े ाितशया वता २-९१-४

उ े ावयवो यथा ३-४७-४

उ े ावयव चा य े ३-४-१

उ सवः सुिधयामेव २-२०-३

उदयः पतनायेित ३-३४-३

उदा ंश मान ् रामः ३-११-१

उदढिशिशरासारानू ् ४-३२-१

उ नतालोकदियता ३-१९-१

उ म इव भाषते १-४४-२

उपकाराय क पते १-४५-४

उप यसनम य य २-७१-१

उपमादेरल कारात ् २-६५-३

उपमानवतोऽथ य २-७५-१

उपमानािधक व च २-३९-३

उपमानेन त व च ३-४३-१

भामहका यालंकारः

77

उपमानेन य वम ् ३-३५-१

उपमानेन य वम ् २-२१-१

उपमानोपमेयता ३-४५-२

उपमा पक चा यत ् ३-३-१

उपमा पकं यथा ३-३५-४

उपमास ु यु यते २-४३-४

उपमे य य सा यम ् २-३०-३

उपमेय य साधयन ् ३-३५-२

उपमेय य सा यते ३-१४-२

उपमेयोपमाम प ३-३-२

उपमेयोपमा ंनाम ३-३७-३

उपमो े योयथा २-५०-४

उपल य े वय ंसीताम ् ५-३७-१

उपा त ढोपवन ३-२६-१

उपासनेित च युचम ् ६-५०-१

उपािसतगु वा वम ् ४-११-१

उपेयुषाम प दवम ् १-६-१

उपेयुषाम प दवम ् ६-४२-३

उवाच र ाहरणे ३-८-३

ऊज व कणन यथा ३-७-१

भामहका यालंकारः

78

ऋषभा प चम त मात ् ४-३४-१

एकदेश ववित च २-२२-२

एकदेश य वगम े ३-२३-१

एक पतया शेषाः २-६७-३

एकव तुिनब धनम ् ४-४-४

एक यैव यव थ वात ् २-२५-३

एका कनमर या याम ् ४-४५-३

एका तशु यामे तु २-७६-३

एकेनैवोपमानेन २-६२-१

एत चो यते यथा २-२२-४

एतद त मह सरः ५-४८-२

एतदेवापरेऽ येन ३-१२-१

एत ा ंसुरिभ कुसुमं ा यमेत नधेयम ् १-५९-१

एते ेयाः शरारवः ५-५३-४

एवं णचः योग तु ६-४६-१

एवं पादा तयोर प २-१६-२

एष भाित मत गजः २-५१-२

कणभ ो यथा श दम ् ५-१७-२

कथ च वािभस धना १-४३-३

कथनैः कै द कता १-१७-२

भामहका यालंकारः

79

कथम यतरािस ५-२३-३

कथमेकपदेनैव १-१३-३

कथं द यंू प ेरन ् १-४३-३

कथं सोऽस भवो मतः २-५०-२

कथाप ंशभा था १-२८-४

कथायाः विभनीतता ३-५४-२

कदािचद य ितब शासनाः २-१५-२

क दपधनुषो विनः ३-२२-४

क याहरणस ाम १-२७-३

कमलाना च सौरभात ् ५-४८-४

कमलेन वकािसना २-५६-२

क रणा ंमदवा रिभः १-५७-४

करोित विनर भसाम ् ४-१६-२

कलाव प भवािनह ५-५७-४

कलाशा ा य चेित १-१७-३

कला स कलना ा ४-३३-१

क पनाद िम यु प १-४७-२

क पना ंनामजा या द ५-६-३

कवयो न यु जते १-३७-४

कवेरिभ ायकृतैः १-२७-१

भामहका यालंकारः

80

क ं क नु कथ न ुतत ् ४-४७-४

क यिच ितभावतः १-५-४

कः कुयादपमांु कृती २-४९-२

का िनशा शिशना वना १-४-२

का तं का यमय ंवपुः १-६-४

का ता वलोचन य तम ् १-५५-३

का तवा यु ता प वा २-६४-४

का ते इ दिशरोर ेु ४-२८-१

कािमना ं ीितिभः सह ३-४०-४

कारण चे न त न यम ् ५-३१-३

कायः का य यादरः १-१०-४

कायः का य ं विध सता ६-४-२

कायास भवतो यथा ४-१५-४

काय ऽ य ित ायाः ५-४०-१

कालः षोढेव िभ ते ४-३१-२

कालेनैषा भवे ीितः ३-५-५

काल ेप रणतं बहु ३-३०-२

काल ेभा यथशंिस च १-१६-४

का य ंमधुरिम यते २-३-२

का या य प यद मािन २-२०-१

भामहका यालंकारः

81

का याल कार इ येष १-१-३

का ये विभ हतं यथा ५-४७-२

काशा हर त दयम ् ५-५३-१

क च का यािन नेयािन २-४५-१

क च चोपमया सह २-९१-२

क चद तगतोपमा ३-२१-२

क चदा यसौ दयात ् १-५५-१

क चद े या वतःु ३-४७-२

क च विध सोया िन दा ३-३१-३

क तया िच तया का ते २-५-३

क तयोः स श ंकृतम ् ३-३२-४

क तु ीपुंसयोरयम ् २-५७-२

कम य स क यते ६-१०-४

कमय ंशशी न स दवा वराजते ३-४४-१

किम यय ंतु यः ेपः ५-५६-५

किम य षा ेयम ् ५-५६-१

कमु े ना येण ते २-६९-४

कयद टत े यः ु ३-५२-३

कय तः वा वशा खनः २-३६-४

कय न हरते मनः ६-४७-४

भामहका यालंकारः

82

कंशुक यपदेशेन ६-३९-९

कं सा यं क च साधनम ् ५-५६-४

क शी वा वद धता १-४-४

क तर प करोित तत ् ५-६१-४

कुक व व ंपुनः सा ात ् १-१२-३

कुव त का यमपरे ५-६७-३

कुव त शशल मणः २-४९-४

कुलाकुलगलो बलः २-६-४

कुसमायुधो न धनुर य कौसुमम ् ३-४४-२

कूजना कुरर णा च ५-४८-३

कृ ेण पुन नितः १-५१-४

कृतागसा ंमागिभदा च शासनाः २-१५-३

कृताथ ऽ यिनराकृतौ ६-१७-२

कृ वा लेशा तं याित व म शा तम ् २-१२-२

कृ वा त दपासनामु ् १-१०-२

कृ वा ित ा ंव सेन ५-३८-३

कृ वा स धा ंशकुिनना ५-४२-३

कृ न च सवपादेष ु २-१६-३

केका वनेशु श खना ंमुखेष ु २-४६-४

केिचदोजोऽिभिध स तः २-२-१

भामहका यालंकारः

83

केिच व तरभीरवः ५-६०-४

केवलावथिस य े ५-४७-४

केवलं ुितपेशलम ् १-३४-४

के श दाः क च त ा यम ् ६-२०-३

केषा च स श ंयथा ५-६२-४

को नाम व नौप यम ् २-४९-३

को िनरा यतेऽ रिभः ५-४६-२

कोऽल कारोऽनया वना २-८५-४

को व यतीित वरतोऽहमतो वचारात ् ६-६२-२

को वा ग वरमिथ यः ५-४६-३

को वा हेतुरलं िस धोः २-७०-३

को ह तं गितवािचनम ् ६-२४-४

न त च यु जीत ६-४६-१

मवृ ष ुवणषु ४-५-१

मशो योऽनुिनदशः २-८९-३

मागतं ुितसुखम ् ६-२८-१

यते चािभधा यथा ३-२१-४

यते तेन का रितः ६-४-४

ययैव विश य ३-३३-१

यायाः ितषेधे या २-७७-१

भामहका यालंकारः

84

डाया ं वकृत च तत ् १-४०-४

ल ं यव हतं व ात ् १-४०-१

लीब येवा कौशलम ् १-३-२

व का ताननम ुित २-४४-२

विच संयोिगन ंवदेत ् ६-६०-२

विचद े सरता २-५४-१

विचदाप य िन नता २-५४-२

व वशेषः कुत सः ५-७-४

णम यु सुका ततः २-६९-२

या यते येन ा तः ५-२७-३

गजाना ंमद ब दिभःु ४-३९-२

ग डम यपरे कल १-५३-४

ग डः साधु यथो दतम ् १-५६-४

गतानुगितक यायात ् १-३३-३

गतेऽ तं ित भा वित ३-४८-२

गतो यातो हतो यथा ६-६१-२

गतोऽ तमक भाती दःु २-८७-१

ग ं प च त धा १-१६-२

ग ेन यु ोदा ाथा १-२५-३

गर यानेव ह गु न ् २-७४-३

भामहका यालंकारः

85

गाढािल गनहेतवः ३-४०-२

गा भीयलाघववतोः ३-५०-१

गा वारयित द डेन २-९४-३

िगरामल कार विध वधा यते २-९६-४

िगरामल कार विधः स व तरः ३-५८-१

िग रं ौ चं भृगू मः ३-३२-२

गुण या या ंना ना च ३-१४-३

गुणलेशेन सोपमा २-३०-४

गुणसा य तीिततः २-३४-४

गुणसा य वव या ३-२७-२

गुण य वा याया वा ३-२५-१

गुणाितशययोगतः २-८४-२

गुणानां समता ं वा २-२१-३

गुणोऽ यित र यते २-३५-२

गु तरिधयाम वाराधं मनोऽकृतबु िभः ५-६९-४

गु िभः कं ववादेन ४-७-३

गु मथ न पु यित २-६२-४

गु व चानुशा त नः २-३३-४

गु वा यानुरोधकः ३-११-२

गु पदेशाद येतुम ् १-५१

भामहका यालंकारः

86

गुरोलघो वण य ४-२६-१

गुरौ सित जगीषुणा ४-४९-४

गूढश दािभधान च १-३७-३

गूढश दािभधान च १-४५-१

गृहे व वस ुवा ना नम ् ३-९-१

गो ीरकु दहिलनाम ् २-६१-३

गोश द वणा भवेत ् ६-१९-२

गौड यम प साधीयः १-३५-१

गौड यिमदमेत ु १-३२-१

िथतं र लगोिमसूनुनेदम ् ६-६४-४

हैर प गजाद नाम ् २-६४-१

ा य ंन प ड शूरा दम ् ६-२५-३

ा यानु ासम य ु २-६-१

ा ाहकभेदेन ५-९-१

घनाघनानीलघनाघनालकाम ् २-१४-३

घना छबलय यमूः ६-४४-४

घना प य दवोऽिभतः ४-२३-४

चकार जानुद नापान ् ४-३८-३

चकोर इित गृ ताम ् ५-५४-२

च वाकशुकादयः १-४२-४

भामहका यालंकारः

87

च वाको वराजते २-५५-२

च े सा कामबािधनी ४-४३-४

चतुधा िभ ते पुनः १-१७-४

चतुवगािभधानेऽ प १-२१-१

च भासा ितरो हताः २-८२-२

च मुखो दतः २-८-४

चमणा िनिमत य च ४-४७-२

चल ती ं बभृथ ितम ् ३-२८-४

चाण यो न मुपयात ् ३-१३-१

चारोः का वा यल कृितः ३-५१-४

िच ंय न तवो ितः २-७०-२

िच ोदा ा ताथ वमु ् ३-४५-१

चीर मतीर यानीः २-२९-१

चूताः काननशोिभनः ४-३३-४

चेतः समोहका रणम ् ६-२४-२

चै ंशा गधनुयथा ३-८-४

युता या फ णनािमव २-८३-२

छ दोव दित चो सगात ् ६-२७-३

छायाव तो गत यालाः ३-१८-१

छायाशीता प भूरसौ ३-२६-२

भामहका यालंकारः

88

िछ नवा त वृ यः १-४८-२

जनको ग व गोबु ेः ३-२४-२

जनोऽिभस धं क इवावभो यते ६-१७-३

जरामेष बभम ित ४-५१-४

जलभृ मा ते दवः ५-३६-१

जहार दय ंनृणाम ् १-४२-४

जागया जागरा यथा ६-४९-४

जा व यमाना इव वा रधाराः २-४७-३

जातयो दषणाभासाःू ५-२९-१

जात त रय चो चैः २-८०-३

जाता विय गृहागते ३-५-४

जाितं याधीना ंददमानामधीनामु ् २-१२-३

जा या पोहे वृ ः व ५-७-३

जानुद नी स र नार ६-५५-३

जामद य ंयुधा ज वा ५-४४-३

जायते चा ता िगराम ् १-३६-२

जायते त ु नो दतम ् ४-७-२

जायते भेद वषयः ५-१६-३

जायते य न का या गम ् ५-४-३

जाय ते चारवो िगरः २-७-४

भामहका यालंकारः

89

ेयः सोऽथा तर यासः २-७१-३

ेया िनदशना नाम ३-३३-३

ेया वभावनैवासौ २-७७-३

ेया हे वपवा दनी ५-१५-२

यायानाप कनीयसीम ् ६-५४-४

वल तीना ं वव वतः २-४८-२

ठक् चा प तेन जयती- ६-५२-३

ड था दं ितजानते ६-२१-४

ड भः श यावतारणीः २-९४-४

मतु ब च कुमुदात ् ६-५२-१

णा व व दती या च ६-३३-३

णच ् ाितप दका तः ६-३३-२

त एत उपमादोषाः २-४०-१

त चकारावशो षा ५-३९-४

त ान ंसंशयं वदःु ४-१७-४

त ैः का य योगेष ु ५-३३-१

त ड लयक याणाम ् २-२४-१

तत एवेित ना यतः ५-१०-२

तत छिम या च यथा ६-५३-३

तत त जननं वचः ४-१८-२

भामहका यालंकारः

90

ततोऽथा दित केचन ५-६-२

त कलोदा मु यते ३-१२-४

त थैव योजयेत ् ६-४१-२

त रोिध व ेयम ् ४-२९-३

त पुनः प चधो यते १-१८-४

त ाद कृतम यथाु ५-३३-२

त फल य वभावना २-७७-२

त लोका य ंका यम ् ५-३३-३

त ा ेपो धा मतः २-६७-२

त ा प मेखलामाला ६-५७-३

त ास भ वनाथन २-४९-१

त समान वशेषणः २-७९-२

त सहो युपमाहेतु ३-१७-३

तथा शयती य प ६-३३-४

तथा ठं मनी षिभः ६-५७-२

तथा प तेषा ंतैर त २-६४-३

तथा भवतु भू नेदम ् १-४४-३

तथा मरहार त १-४२-३

तथा वधं गज छ ४-४१-३

तथैव पु णाभा र ५-३६-३

भामहका यालंकारः

91

तथैवा याियकाकथे १-१८-२

तदपाथकिम यते ४-८-२

तदपेतं यित म ् ४-२४-३

तदपेतं वपयासात ् ४-२०-३

तदपोहेष ुच तथा ५-८-१

तदभाव ेच ना तता ५-२७-२

तदथ योदशनात ् ३-३३-२

तदथहेतुिस ा त ५- १३-१

तदाभ तदवृ तः ५-२६-४

तदा शु लांशुकािन युः २-८३-३

तदाहःु क पनाद मु ् १-५२-३

तदप छ दनायैषःु ५-२-३

तदेकाथ च ते ४-१२-२

तदेतदाहःु सौश म ् १-१५-१

तदेिभर गैभू य ते ५-६६-१

तदेव च कल यायः १-३१-३

तदेव वा र िस धूनाम ् ५-३४-३

तदेवैकाथिम यते ४-१५-२

त म ऽ प न से यित ५-१५-४

त देवािभधीयते २-३३-२

भामहका यालंकारः

92

त दो ना तर याथ ५-११-३

त पययतो वा प ५-२६-३

त रोधकरं यथा ४-३३-४

त रोधकरं यथा ४-३६-४

त रोधकृ द याहःु ४-३१-३

त रोिध तदाचार ४-४८-३

त वेकोऽयमु यते ६-२३-४

त े ानुदा तौृ ५-२३-२

त यूनािधकता वा प ४-२६-३

त मा ाथ तीतय े ५-१-४

त मा ा व कृतेयथा ५-५८-४

त मूल वा कथाया ५-२८-३

त वी यामा लता यथा २-३१-४

तमा येत ायेण ६-२९-३

तमा ावकािस ेः ४-२२-३

तमाहःु शु ा तम ् ५-५८-४

तिम याहरन वयमु ् ३-४५-४

तिम ाशृ गणादयः ६-५६-२

तयैव ह तदथ य ५-१४-१

त मा सवतः २-९२-२

भामहका यालंकारः

93

तकये ां यथागमम ् २-८४-४

तवेव वदनं तव ३-४६-४

तवैव ना य य सुत य वृ म ् ५-६३-४

तवैवागमना पुनः ३-५-६

त मा कूट थ इ येषा ६-११-१

त य चािधगम ेय ः ६-४-१

त य हेतंु च ते ३-४५-४

त या यैबहधो यतेु १-१३-२

त या प सुिधयािम ाः ५-५२-१

त या हार तनाभोगः ६-४७-१

त याः कै महा मिभः २-३९२

त यैव कृितनः प ात ् ४-४०-३

तं श दं ुवते परे ६-७-२

ता छ य वषय ं णिनम ् ६-४६-४

ता छ या दष ुचे य ते ६-४८-१

तामु कमनस ंनूनम ् ४-१६-१

ता बूलरागवलयम ् ३-४६-१

ताव कलायम या ते १-७-३

तासा ं प चो बहधाु ५-२९-३

ताः साध यसमादयः ५-२९-२

भामहका यालंकारः

94

तासू ा न च व ण कां दथान ् ६-६३-२

ित ुच वह ुच ६-३५-४

ित भृतौु वा यौ ६-३५-१

तु गा जलदद तनः २-२३-२

तु गा जलदद तनः ३-१६-२

तु यकाय यायोगात ् ३-२७-३

तु यकाल े ये य ३-३९-१

तु यजाताव वात ् ५-५४-३

तु य ुतीना ंिभ नानाम ् २-१७-१

तु याथ वेऽ प ह ूयात ् ६-२४-३

तु योदयावसान वात ् ३-४८-१

तृचा सम तष ीकम ् ३-३६-३

तृतीया स मीप े ६-३४-३

तृतीयैकवचः प याम ् ६-४०-१

तेज तरयतः सौरम ् ४-२३-३

तेनास शता प च २-३९-४

तेनास भव उ यते २-४८-४

तेषा ंकटतट ैः ४-३७-१

या कः शा को यथा ६-५२-४

यम यु यते यथा २-५२-४

भामहका यालंकारः

95

यम यु दतं नन ु २-३८-२

याणाम प ने यते २-५७-४

धा द पकिम यते २-२५-२

धा िन द यते यथा २-२६-४

िभिनदशनै ेदम ् २-२६-३

पा ल गतो ानम ् ५-११-१

व ेजसा द धसम तशोभा ३-५७-३

वदा यिमव प कजम ् ३-३८-४

वमेव नरवाहनः ५-५९-४

वमेव वीर ु नः ५-५९-३

वमेवैलः पु रवाः ५-५९-२

वया िभ न ं षां बलम ् २-५४-४

विय वी ते न लभतेऽथिन यम ् ३-४४-४

वा ंवीजयित सु ो ण ६-४५-३

द धाद धमर या याः २-९२-३

द डनीितं च ता ं वदःु ४-३९-२

दधती यादयोऽ प च ६-५८-२

दधुषी क चुकं तन े ६-४३-२

द ेय या बुरािशः शिशकुमुदसुधा ीरशु ा ं

सुक ितम ् ( धराचरणः) ५-६८-४

भामहका यालंकारः

96

दशन चापरे वदःु ५-११-४

दिशतं कल कामुकम ् २-४२-२

दा डमािन दशापूपाः ४-८-३

दा िभ भुवोऽती य ६-१०-३

ददेवे यथबािधनी ५-४२-४

दना भाजः प रवे षणोऽकात ् २-४७-४

दशायु मसा व प १-५७-२

दशोऽनु क ठताकुलाः २-७८-२

द नेषु प ािनलिनमदेष ु २-४६-२

द द पा िनशा ज े ५-५१-१

दनोितु मम ता ं याम ् २-२४-४

द म पु शोभते १-५४-२

द कृतंु साधु ता शम ् २-१६-४

द ाहोऽ भसांु पितः ३-५०-४

द सुतेनेवु िन ते १-११-४

दरदेश वचा रणःू १-४३-२

दरािधकगुण तोू ३-३१-१

दवाका डिमवू यामम ् २-३१-३

दषणंू यूनता ु ः ५-२८-१

ं वा सवसा यम ् २-४५-३

भामहका यालंकारः

97

ं सुखा ंधे ह २-८-३

देवनो रमणो यथा ६-५०-४

देवी समागम म ३-६-३

देशकालकलालोक ४-२-१

देशकाल या दिभः २-३०-२

दोषाः ागु दता यः ५-५२-२

जगित कारणम ् ५-३१-२

ूतायेित युिध रः ५-४२-२

य याजाितगुण ६-२१-१

यस द नचा व ौ ६-५५-१

जाितवदधीतेऽसौ २-३३-३

धा पकमु म ् २-२२-३

कारमुदा च ३-१-३

रदाना चतु शती १-५८-२

षा ंपुरः प यतु राजलोकः ३-५७-४

षो जेनीियषी वः १-४६-४

ः स दधाित कं कणः ३-७-३

ध े शोभामसा व प १-५५-२

ध े शोभा ं वरिचतिमदं थानम यैतद य १-५९-२

धमाथकामकोपानाम ् ५-३५-३

भामहका यालंकारः

98

धमाथकाममो ेष ु १-२-१

धमा हत वशेषणा ५-१९-२

धिमणोऽ या िस वात ् ५-१५-३

धम कृत वशेषणः ५-१२-२

धातूणा दगण ाहम ् ६-१-३

धा वनेकाथतावशात ् ६-२६-२

धावता ंसै यवाहानाम ् ४-३८-१

धीखेदायैव व तरः २-९५-२

धीर यश द वषया ४-६-१

धीरैरालो कत ा तम ् ६-२-१

धूमभासोर प ा ा ६-७-३

धूमाद कषा सा नेः ५-४९-३

यान हबृह लवम ् ६-१-४

न कथ चददाहरेतु ् ६-३६-४

न का तम प िनभूषम ् १-१३-३

न ं दवसगोचरौ ६-३५-२

न चा प छा दस ंवदेत ् ६-२७-४

न चा प समुदािय यः ६-१०-१

न चा यस शा रा २-७-२

न चािभमानेन कम ु तीयते ४-५१-२

भामहका यालंकारः

99

न चा युदयभा य १-२३-३

न चैक य फल यम ् ६-१८-२

न याया व तरो मुधा २-३८-४

न ड था दमपाथकम ् ६-२५-४

न त द छ त कृितनः १-५३-३

न त ा तरसािधतम ् ६-२७-१

न तवग शकारेण ६-६०-१

न त यैव वधं ूयात ् १-२२-३

न तु योग वभागजम ् ६-२९-४

न ते धीध र भोगेष ु २-१३-१

न द ा दमपेशलमु ् ६-२५-२

न दषणायायमुदा तोू विधः ४-५१-१

न दोलायेत त था ४-१८-४

न िनगा मव वत ् १-११-२

न िनता ता दमा ेण १-३६-१

ननु सा यमु यते २-६२-२

ननूपमानुमैवा तु ५-५५-३

ननूपमीयते पा णः २-५६-१

न द डागृहं यथा ३-१३-२

न वकारा दवणानाम ् ६-८-१

भामहका यालंकारः

100

न पदािन यु जते २-१-४

नपुंसकं त पु षम ् ६-३८-४

न यो य ंकथ चन १-४५-२

नभःकुसुमम तीित ६-१२-३

नभःख डिमवो झतम ् २-५१-४

न भु जते जा त च ३-९-३

नमोऽ तु ते यो व यः ४-४६-१

नमोऽ तु ते यो व यः ६-१५-३

न य छित धन ंलघु ५-४६-४

न य त नयवे दनः ४-४६-४

न य त वचना ना १-३९-४

नरवाहनद ेन ४-५०-३

न लेश ापकाकृ म ् ६-२६-३

न व ापरव ा याम ् १-२८-१

न श दपुन ं तु ४-१३-१

न श दाः णन राः ४-६-४

न िश ै िम येव ६-२७-१

न स यायो न सा कला ५-४-२

न सवसा यिमित २-६०-१

न स या पतये यते १-२३-२

भामहका यालंकारः

101

न स श दो न त ा यम ् ५-४-१

न ह युबहवः कथम ् ४-४५-४

न हे वनिभधानतः ५-५५-४

नाक व वमधमाय १-१२-१

ना ासी स वभूगतम ् ४-४१-४

नाटकं पद श या १-२४-१

नाित या येयमृ मत ् १-२०-४

नादाद य क यते ६-१४-२

नाना येयममेधसाम ् १-३३-४

नानाधा वथग भीरा २-१९-१

नानाभाषा वषियणाम ् ६-२२-१

नानार ा दयु ं तत ् ३-१२-३

नानाथव तोऽनु ासाः २-७-१

ना य ययश दा वाक् ६-५-१

नापारिय वा दगाधमु ् ६-३-१

ना तीता यथाथ वम ् ६-२६-१

ना यु ं यु जीत ६-२४-१

नािभधान ं तीयते १-४१-४

नायकं ागुप य य १-२२-१

नायका युदयै यत ् १-२०-२

भामहका यालंकारः

102

नायकेन तु नो यते १-२९-२

नायकेन वचे तम ् १-२६-२

नाथ यु प र शी १-१५-२

नावाचीन ंिनब धनं ५-६१-२

नाल कारतया मतः २-८६-२

नालु वषयमानयेत ् ६-३४-४

नासा ंचतसृणाम प ५-४०-४

ना त भाव य क यिचत ् २-४३-२

िनत ब यस ंसरः ६-५५-४

िनता तेित यथो दतम ् २-५-४

िन यमासेः योजयेत ् ६-५०-२

िन य चे कारणं न तत ् ५-३१-४

िन दा शंसािच यासा २-३७-३

िनिम तो वचो य ु २-८१-१

िनराका च त ा यम ् ४-४-३

िन द उपमेयेऽथ २-५९-३

िनद य ते यथा मम ् २-६७-४

िनदशः यते समम ् ३-१६-४

िनदशा वधं यथा ३-१७-४

िनदशोऽ मो मतः ४-२०-२

भामहका यालंकारः

103

िनया तो मदय तीम े २-२३-३

िनशाकृतः कृ यैव ३-५१-३

िन पेतुरा या दव त य द ाः २-४७-१

नीपोऽ विल सुरिभः २-७८-३

नील ंपलाशमाब म ् १-५४-३

ने े ते ता रा जनी २-७६-२

नेयं वरौित भृ गाली ३-२२-१

नेयाथ ल म याथम ् १-३७-१

नेयाथ नीयते यु ः १-३८-१

नेक ौकारभूय वम ् ६-६१-१

नो े ािभ हता विचत ् २-८८-४

यायः शा ं वग ः ४-३९-१

यायागम वरोिध च ४-२-२

या यं नािधकता भवेत ् २-६१-२

या या ना प च संहितः ६-९-४

या ये व मिन ित ताम ् ४-४९-२

यासकारमतेन वा ६-३६-२

यून या प विश ेन ३-२७-१

यूनं ने ं ित या ५-२८-४

यूनं हे वा दना च ५-२८-२

भामहका यालंकारः

104

प त य च िनदशः ५-१२-३

प चिभः स धिभयु म ् १-२०-३

प चराजीित च यथा ६-३८-१

प चाशता दोष ः ६-६५-३

प चैवा यै दा ता २-४-४

प टमा लिघमा यथा ६-५४-२

पतन ंजायतेऽव यम ् १-५१-३

पत तो वा प ब दवः ६-३१-४

पित य तीित काऽनुमा ४-४३-४

पद य य स धान े १-५२-१

पदमेकं परं साधु ५-६१-१

पदानामेव स घातः ४-४-१

पदाथापाकृितः कल ६-१६-४

पदेनैकेन क येते ३-३९-३

प े दभृ गमात गु २-९०-१

पयोमुचा ं विनध रः २-२४-३

परप ानुपादानम ् ५-२३-१

पर ययतो य ु ६-४-३

परानीकािन भीमािन २-७२-१

प र याग क यः ५-४०-३

भामहका यालंकारः

105

प रवृ रसौ यथा ३-४१-४

परेण धृतमु े व ६-५-३

परेषामेव भूतय े ३-१८-४

पयायो ं यद येन ३-८-१

पयायो ं समा हतम ् ३-१-२

प यतीव वभावसुः २-९२-४

पाता ंवः श भुशवा यौ ४-२८-३

पाता ंव: श भुशा गणौ ४-२१-४

पाितत नभ वता २-८०-४

पादा यास ंतथावली २-९-२

पादो जयित िस ी ३-३६-३

पारायणरसातलम ् ६-१-२

पाथाय पुनरागतः ३-७-२

पा या य यासृगाहव े ५-३९-२

पतुः याय या ंभी मः ४-४३-३

पतृ मा यािसतता शासनाः २-१५-४

पब त कटु भेषजम ् ५-३-४

पु जीभूतिमव वा तम ् २-५१-१

पु डर कािसतो पतले २-७६-४

पुन िमदं ाहःु ४-१२-३

भामहका यालंकारः

106

पुन ं न त दःु ४-१४-४

पुरा गौ रित व ानम ् ६-१९-१

पु हतसभंू यथा ६-३८-४

पुरोऽ यत नारद ३-१०-४

पु णाित िनतरा ंि यम ् ६-३०-४

पुंसामा मैव शंसित २-७२-४

पुंिस या च व व तम ् ६-४२-१

पुं को कलकला पनः २-९०-२

पूवापराथ याघातात ् ४-९-३

पूवाथानुगतो य द २-७१-४

पूव कातयुग ेयथा ५-५७-४

पेलवोप थता डजाः १-४९-२

कारेणािभधीयते ३-८-२

कृ यैव मनोहरा ६-३०-२

चारध षतो ार १-४८-३

जाजन े व र भूभृत् ५-६३-१

ण य साव सव ं १-१-१

णालीमुखपाितनाम ् ४-१६-४

ित ाय पतुयथा ५-३६-२

ित ाय यथा भीमः ३-३९-३

भामहका यालंकारः

107

ित ाय सुयोधनः ५-४१-२

ित ाहेतु ा त ४-२-३

ित ां ितजानते ४-३५-२

ित े यिभधीयते ५-१२-४

ित द ुखम वनः ४-३८-४

ित ब बिनदशनम ् ४-५५-२

ितव तूपमो यते २-३४-२

ितषेध इवे य २-६८-१

तीतश दमोज व २-१८-१

तीताथ सादवत ् २-३-४

तीितरथषु यतः ६-७-१

य बािधनी तेन ५-२०-१

य मनुमा च ते ५-५-२

य मनुमान ंवा ६-११-३

य ं क पनापोढम ् ५-६-१

य ं त ववृ ह ५-८-४

य ा इव य ते ३-५३-३

येकमसमथानाम ् ६-९-१

थनाद िस येु २-७३-२

थमालीढमधवः ५-३-३

भामहका यालंकारः

108

िथतवचसः स तोऽिभ ाः माणिमहापरे ५-६९-३

दाय व िथ यः ३-४२-१

देश यानुमािमव ५-५०-२

ब ध वषयं गुणम ् ३-५३-२

माण वषयौ यथा ६-५५-२

माणं येऽ य िन तौ ६-१५-४

माणािन न स त वा ५-१८-४

माणेनैव बा यते ५-२०-२

यु जीत गु ं याम ् ६-३८-२

यु जीता ययीभावम ् ६-३४-१

यो ुं ये न यु ा ६-२३-३

योगं ित साधवः ६-२३-२

योगा योऽ यथा भवेत ् ४-२२-२

योगो न कथ चन ५-४०-२

योगोऽ या त था ३-५५-४

वृ दाना कटा मत गजा २-६३-२

वािसना च चेतांिस २-२९-३

वृ ौ गौ रित विनः ६-१९-४

स नमृजुकोमलम ् १-३४-२

साद च सुमेधसः २-१-२

भामहका यालंकारः

109

सा द विभधान च २-१८-३

िस धमा य ५-१३-३

िस धमित मता ५-१९-३

िस े धिम ण वनौ ५-१६-२

हेिलका सा ु दता २-१९-३

ािग थं समयः कृतः ६-१३-४

ायेण दब धतयाु ५-२-१

ायोपवेशाय यथा ५-४१-१

ाव त नद घोरा ४-३७-३

ावृषे यान ् नभ वतः ४-३२-२

यािममामु सुकय त य त च २-१४-४

यो मनायते सा ते ६-३९-३

ी णत णिय वाद ु ३-३०-१

ीितं करोित क ित च १-२-३

ेम न त न ह यः ४-१०-४

यो गृहागतं कृ णम ् ३-५-१

ेयो रसवदज वू ३-१-१

फलिन नै शा खिभः ५-६४-२

फलभेदादय ं धा ५-२२-४

फल ंप यत शा खनाम ् ३-३०-४

भामहका यालंकारः

110

फिलनो ब हणो यथा ६-५६-४

फल ेचैक य वः कथम ् ६-१८-४

फु लाः सुरभय तीम े ४-३२-३

फु लै कुसुमैर यैः ५-६४-३

फेनवा रमुख युतम ् ४-३८-२

बभु दवीवामल व हा हाः २-६३-४

बलाकामालभा रणाम ् २-२४-२

बलाकाः प य सु ो ण ६-४४-३

बहकुसुम वभू षतेु स त थौ ५-६५-३

बहपूरणमाकुलमु ् ५-६७-२

बह वधकृती वाऽ येषांु वयं प रत य च ५-६९-२

बहस वा य वा चु ३-२०-३

ब ल कारयोगतः ३-४९-२

बािधनी चेित द यितु ५-१३-४

बा माच ते परे १-१४-२

बभित णयागतान ् २-७४-४

ब सलील ंशिशभासम जम ् २-४१-२

बु ौ तु स भव येतत ् ४-५-३

ुवते ता ंयथो दताम ् ३-३७-४

ूया ना य प तेः ६-६१-४

भामहका यालंकारः

111

भ वा ना त भत र ४-४२-४

भयमाश ु मा दनाम ् ४-१९-४

भयशोका यसूयास ु ४-१४-१

भरत व ं दलीप वम ् ५-५९-१

भतु छ दानुवित यः ४-१०-३

भवौ शव मृडा वित ६-३२-४

भाित ण व हतो यथा ६-४४-२

भामहेन मेण वः ६-६६-४

भा वक व च िनजगुः ३-४-३

भा वक विमित ाहःु ३-५३-१

भासा ब बफलेन च २-५६-४

िभ नवृ िमदं यथा ४-२६-४

िभ नवृ ं वस ध च ४-१-४

िभ न ंगेयिमवेदं तु १-३४-३

भीमा भस जलधेः ६-६२-४

भु महे यदधीितनः ३-९-२

भूताथाप वाद याः ३-२१-३

भूधराणामुप यकाः २-२८-४

भूभृता ंपीतसोमानाम ् ४-४९-१

भूयसामुप द ानाम ् २-८९-१

भामहका यालंकारः

112

भूयसाथ पदेशकृत ् १-२१-२

भूय वा दह नो दतः ५-२९-४

भूषणोपवन जः ४-६६-२

भेद च वदतः पुनः ३-४३-२

भेदा ेच चतु वधाः ६-२१-२

भेदाद ािभधीयते ३-३७-४

भेदा द ं य ंतु नः १-१५-४

भेदेनानेन व मना ५-३२-२

भेदैः म प िभः ३-१-४

मित मरमाला काननेषू मदासौ ४-२७-१

ातु ातृ यमु म य ५-३९-१

मतु करण े यो ना ६-५६-१

मद ल नकपोलानाम ् १-५८-१

मदा धमात ग विभ नसाला ३-५७-१

म दरामोदपाटलम ् ३-३८-२

मदेन मुखरा मुहःु ३-२२-२

मदो जनयित ीितम ् २-२७-१

म यमो पी डतषभः ४-३४-४

मनो भीम ंवपुराप कृ णः २-५८-२

मनोवा कायकमिभः १-१-२

भामहका यालंकारः

113

म त याः का यहेतवः १-९-४

म दत याणा जू १-२०-१

म दाः सा केितकानथान ् ६-१४-३

म य तेऽितशयो ं ताम ् २-८१-३

म य ते पारमािथकान ् ६-१४-४

म य ते सुिधयोऽपरे १-३१-२

म य ते सुिधयोऽपरे २-६-२

म युम रराितिभः ४-४३-२

मम पु ः पता मम ४-४-२

मया लृ ा खल ुवागल कृितः २-९६-२

ममा ण प र या य ४-४३-३

मलय ेक दरोपा त ४-३०-१

मलीमसिमवा जनम ् १-५५-४

म क र यितरो हता ३-६-४

महता च मह च यत ् १-१९-२

महा तः ा यव षणः ३-१९-२

महा तो गुरवः थराः ३-२८-२

महासेना मजािमित ५-३८-३

मातुलो भािगनेय ४-४४-३

माधुयमिभवा छ तः २-१-१

भामहका यालंकारः

114

मा य या भवित न क यिच माणम ् ६-६३-४

मानद डो रथा गनः ३-३६-२

मायाना ंसुतरां मता ६-५७-४

मायेव भ ेित यथा १-३९-१

माग माु महा त ३-१८-३

माज यधरराग ंते ६-३१-३

मालाकारो रचयित यथा साधु व ाय मालाम ् १-५९-३

मािलनीरंशुकभृतः २-२८-१

मालोपमा दः सव ऽ प २-३८-३

मुख ंप िमवे य ५-५७-१

मुखे दनवदपणःु ३-३६-४

मु य तावदय ं यायः ६-६-१

मुधादौ हणं तव े १-२३-४

मुिनव वचना दित ५-४३-२

मुनीन प हर येते २-१३-३

मृ यतामपरो विनः ६-१७-४

मृितमाहमनी षणःु १-१२-४

यितमम पता बा यात ् ५-१४-३

यित छ दोऽिध ढानाम ् ४-२४-१

य क च का तसामा यात ् २-४४-३

भामहका यालंकारः

115

य ो व दतवे ेन १-८-३

य ोऽ या ंक वना कायः २-८५-३

य त परमाथतः ६-११-४

य तेनैव त य यात ् ३-४५-१

य ा तमा ेण ५-५८-१

य पयायतो भवेत ् ३-३७-२

य ाथा भूतभा वनः ३-५३-४

य ो े ग यतेऽ योऽथः २-७९-१

य ो े जायते मितः १-५०-२

य वश या व ते ६-६-२

यथा कमलप ा ी २-३२-३

यथा ययो षताम ् ३-१०-२

यथा ज द द या द १-५३-१

यथा त दसाधीयः १-५८-३

यथा न येित चा ता ६-४२-४

यथा पटयती या द ६-३३-१

यथा कृतमु यते ४-७-४

यथाबु वधा यते १-१-४

यथािभतो वनाभोगम ् ५-४८-३

यथा म दारकुसुम २-२-३

भामहका यालंकारः

116

यथा वनमुपागमत ् ३-११-४

यथा व ल नग डानाम ् १-५७-३

यथा व ानधीतेऽसौ ६-३५-३

यथा शीतोऽनलो ना त ५-२०-३

यथा शुिच तनु ी ण ५-१८-३

यथास यमथो े ाम ् २-८८-१

यथास य ंतद यतेु २-८९-४

यथाह ग छ ग छेित ४-१४-३

यथाह व णा व ो ६-३२-३

यथेय ंभूः कुमु ती ६-५२-२

यथेववितिभ वना ३-३३-४

यथेवश दो सा यम ् २-३१-१

यथेवानिभधानेऽ प २-३४-३

यथैत याममाभाित ६-६०-३

यथो यतेऽ भसा भासा ६-४१-३

यथो दतं बलिभदा ६-४०-३

यथोपदेश ं मशः ४-२०-१

यथोपप कृितिभः २-४३-३

यदिन ं क पते १-५२-२

यदिभ नाथम यो यम ् ४-१२-१

भामहका यालंकारः

117

यदथ यो दता ते २-७१-२

यदल घतमयादाः ३-२८-३

य द का यशर र य १-२३-१

य द गौ र ययं श दः ६-१७-१

य द चो क ठया य १-४४-१

य द वोपे तं त य ४-४२-१

य द सा यमु यते २-६४-२

यद ंु कार वम ् २-३७-१

यद वीरःु गृह तशा गः २-४१-३

य छाश दम य य े ६-२१-३

य शेषिनदशनम ् २-७५-२

यमक यपदेिशनी २-१९-२

यमकं कृितना ंमतम ् २-२८-४

यमकं त नग ते २-१७-४

यशसाम भसािमित ६-४१-४

य याितशयवानथः २-५०-१

य याथः कृितिभबलात ् १-३८-२

या गुणा तरसं थितः ३-२३-२

या देश े यस भूित ४-२९-१

या त वासाय प णः २-८७-२

भामहका यालंकारः

118

याव क ितरन र १-७-२

या वशेषािभधानाय ३-२५-३

यु ं लोक वभावेन १-२१-३

यु ं व वभावो या १-३०-३

यु ा नो वासव य प १-२८-२

यु यानया म यमया २-७-३

युगादौ भगवा ा २-५५-३

यु कुर वर ज णुचः ६-४८-४

युवयोः ा यर योः ३-५०-२

येनागो ितषेधाय ६-१९-३

येऽिभ ाय ंकवे रमम ् ४-४६-२

योजना ं ितजानते ५-६-४

यो य ंका ये वव हतिधया त देवािभधानम ् १-५९-४

यो वद युपमामेतत ् ३-३५-३

यो वशेषािभिध सया २-६८-२

योऽ थान ेरचना विधः ४-२६-२

रिचता र मालेव ३-४९-३

रितखेदप र ा ता ६-४३-३

रितखेदालसे णाम ् ६-४५-४

र व वादगाध वात ् ३-२०-१

भामहका यालंकारः

119

र व तः फला वताः ४-१९-२

रथा गशूल े ब ाणौ ४-२१-३

रमणीयेषु स गता २-१३-२

रमणी येषु स गता २-१३-४

रसदानिनवृ य े ३-९-४

रसव वेऽ यपेशलम ् ५-६२-२

रसव दिशत प ३-६-१

रसै सकलैः पथृक् १-२१-४

र हता स क व वेन १-४-३

राजता राजताभृता २-११-२

राज ते देवदारवः ४-३०-४

राजिम ेयथा दतम ् २-४५-४

रा याय पुन थौ ५-४१-३

राम स यै या तीनाम ् ३-१०-३

रामशमा युतो रे २-१९-४

रामः स ािभन सालान ् ३-३२-१

रासक क धका द यत ् १-२४-२

ण रोदसी चा य १-७-१

षा संर धचेतसः ४-४४-४

ढकालाग मेु ४-३०-२

भामहका यालंकारः

120

पकं द पकोपम े २-४-२

पकं नाम त दःु २-२१-४

पका दमल कारम ् १-१४-१

पका दमल कारः १-१३-१

पकाथन च पुनः ३-४७-३

पमु णः पाकरः ५-२०-४

पाद ना ंयथा यम ् ५-३४-५

रेणु प ज रतालका २-२-४

रोचना या ंतथा च ठक् ६-५१-४

रो दित व पती या द ६-५८-३

ल णेन महा मनाम ् २-४५-२

ल ण ंका यसं यम ् ५-३०-२

ल ण ं पकेऽपीदम ् ३-१५-१

ल म योगदोषाणाम ् ५-३२-१

ल मीः पौर दर यथा ६-५१-२

लघुताम य मा गमः ४-१०-२

ल यते कामम तु ३-१५-२

लाट यम यनु ासम ् २-८-१

िल ग योपप न च ६-४६-३

लोकसीमा च त कृता ४-४८-२

भामहका यालंकारः

121

लोकाित ा तगोचरम ् २-८१-२

लोको यु ः कला ेित १-९-३

लोकं त व वदो वदःु ४-३६-२

युट च कतृ वषयम ् ६-५०-३

व का ती णगित २-९०-३

व चापरव च १-२६-३

व वाचा ंकवीना ंये ६-२३-१

व ािभधेयश दो १-३६-३

व ो यनिभधानतः २-८६-४

व यते चापरः पुनः २-६५-२

व यमाणो वषयः २-६७-१

वचोभेदो वपययः २-३९-२

वचो न फोटवा दनाम ् ६-१२-२

वितना प यासा यम ् २-३३-१

व सेश ंवृ दशनम ् ४-४०-२

वदनं वनज ुित ३-५१-२

वदनं वनजे ण े १-५६-२

वदनं हा र सु दरम ् ६-४७-२

वदे दमिनज त च ६-५४-१

वदे लु हल ंयथा ३-३९-२

भामहका यालंकारः

122

वनं वनजलोचन े ६-६०-४

वनेऽथ त म विनतानुयाियनः २-६३-१

वरा वभूषा संसृ ः ३-४९-१

वणभेदा ददं िभ नम ् ६-२०-१

वणाना ं मवृ वात ् ६-९-३

वणाना ंयः पुनवादः २-१७-३

वणाः वांश वक पतः ६-२०-२

व य तेऽ च ते पृथक् २-४०-४

व तु यसमा य े ३-३९-२

व तुनोऽ य य या तुितः ३-२९-२

वह त िगरयो मेघान ् २-७४-१

वंशवीय ुता दिभः १-२२-२

वा काटवादय ेित १-४९-३

वा यिम याहरपरेु ४-९-३

वाचा स छद माःु २-८२-४

वाचा ंदोष ंचतु वधम ् १-४७-४

वाचा ंवा छ यल कृितम ् १-१४-४

वाचोऽल कु ते यथा ५-६४-४

वाचा ंव ाथश दो ः ५-६६-३

वा यो वा जलजोऽ तु २-५९-४

भामहका यालंकारः

123

वा छ याय वं िछ ध मु ानय वम ् २-१२-४

वाणीबालै वया जताः २-९०-४

वा ामेना ं च ते २-८७-४

वासरश खानुपादानात ् २-४२-३

वासाय वासरः ला तः ३-४८-३

वकारकरणं ित २-७०-४

विच बहाभरणा ब हणः २-६३-३

वज त यु ताः शोकम ् १-४०-३

व जगीषुमुप य य ४-४०-१

व जते यश ुष ु ४-११-२

व ानमा सा यात ् ५-९-३

व ानांशो मतो य द ५-९-२

व ेया त रोिधनी ५-१७-२

व वच व त ल न १-४८-१

वतता भोगर यसः ४-२३-२

वदधानो कर टे द ू ४-२१-१

वदरदेशान पू वः ३-२९-३

व ानां सततमा योऽपरासाम ् ६-६३-१

व ु व त तमालािसतुवपुष इम ेवा रवाहा वन त ४-२५-१

विधनािभमतोऽ यै तु २-५७-३

भामहका यालंकारः

124

वधेयः का यल णः १-८-४

वधेया जलज ेमितः २-६०-४

वनयेन वना का ीः १-४-१

वन रोऽ तु िन यो वा ६-१५-१

वना पु षकारेण ३-३०-३

वना यथैवश दा याम ् २-३२-१

विनिम सु रव जाः २-५५-४

वनैवाथगितयथा ५-५०-४

व यं महािनव घनः समयेऽिभवषन ् ३-५६-३

वप त स शः ५-२५-१

वपययकरं यथा ४-९-४

वपययकृतो यथा ५-५२-४

वपय तं तथैवाहःु ४-३३-३

वपयासा ददं यथा ४-३१-४

व ल भोदया वता १-२७-४

वभाित नार व वद धम डना ३-५८-४

वभाित विनताननम ् १-१३-४

वर हतरमणीकोऽह य ग तुम ् ४-२७-२

व पदम वथम ् ५-६७-१

व ं तूप द यते ४-९-२

भामहका यालंकारः

125

व ा य यािभधा ३-२५-२

व ाथ मतं यथम ् ४-९-१

व ेनोपमानेन २-३०-१

वरोधकरणं यथा ५-१४-२

वरोधं तं वदयथाु ३-२५-४

वरोधं तु ययोिगताम ् ३-२-२

वरोधेऽ प तयोयथा २-३५-४

वल मणा ह का येन १-११-३

वलो या यिनब धां १-१०-३

ववादो वा दनोिमथः ५-१६-४

व व ोन तव यथा २-७२-२

व वधा पदधमण ५-१२-१

ववेद पयसां कणैः ३-१३-४

वशतीव तमोगृहम ् ३-४८-४

विश य यदादानम ् ३-४१-१

वशु या स श ंयशः २-६१-४

वशेष थनायासौ ३-२३-३

वशेष यानुदा तेः ४-१७-२

वशेषादवधायते ६-२२-४

वशेषापादना था २-७५-४

भामहका यालंकारः

126

वशेषण च त े ाः ६-४८-३

वशेषेणेयसु न ः ६-५४-३

वशेषो मता यथा ३-२३-४

वशेषोऽ योऽिभधीयते २-६५-४

वशेषोऽ य वक पना ५-९-४

वशेष ंवेद बालोऽ प ४-४७-३

वषमा भूभृत ते यः ४-१९-३

वषमोपलिभ नोिम २-५३-३

वषय वं तयोः कल ५-५-४

वसगहदय ता १-४८-४

व तरेणो दतो विधः २-६०-२

वहायोपनतं रा यम ् ३-११-३

वृ मा यायते त याम ् १-२६-१

वृ ंदेवा दच रत १-१७-१

वृ ह ता यथो दतः ६-३७-२

वृ प ं यु जीत ६-३१-१

वृ माया त यािम यः ३-४०-३

वेणुदाके रित च ताम ् १-३९-३

वे यावान ् िनिश पी डतः ४-५०-४

वैच यं कलास ुच १-२-२

भामहका यालंकारः

127

वैदभम यद तीित १-३१-१

वैदभिमित कं पृथक् १-३२-२

वैदभिमित ना यथा १-३५-४

वैपर या वपयासम ् ५-६१-३

य येते सा यसाधन े ५-५८-२

य येर न य ते गुणाः ५-३०-२

यित मणतो यथा ४-४८-४

यितरेकं तिम छ त २-७५-३

यितरेको वभावना २-६६-२

यपदेशेन तु यताम ् ३-३१-२

यपवृ दवाकरा ५-५१-२

यवहाराय लोक य ६-१३-३

या याग यािन शा वत ् २-२०-२

या यानेना यथा वदःु ३-१२-२

याज तुितिनदशन े ३-२-४

याज तुितरसौ यथा ३-३१-४

याधय ेद डनाय वा १-१२-२

या ं योमे यवाचकम ् १-४१-२

यायताभी सया यथा ५-६७-४

यालव तो दरारोहाःु ४-१९-१

भामहका यालंकारः

128

यावृ तव यो सन ् ५-२५-२

यावृ त प तः ५-२१-२

यावृ ी ल मसाधुता ५-२५-४

वृ वणा हत मृितः ४-६-२

वृ ंत मको यथा ६-३७-४

श यं कथियतंु मया ३-५२-४

श कामुकवारणाः २-२३-४

श चाप हाद २-४२-१

श खवाताकुला त तिममकर-

कुलाक णवीची तानः ( धराचरणः) ५-६८-३

शतष या वल कृित ६-६५-२

शत दे ायुधवा नशायाम ् २-५८-३

शतांशेना प भवता ३-३२-३

शपथैर प चादेयम ् ६-१२-१

शबला द योऽिततराम ् ६-४४-१

श द इ यिभधीयते ६-८-४

श दता यानुमा ं ित ६-७-३

श द यायानुपा ढ १-३८-३

श दम यमुद रयेत ् ६-२८-२

श दर ं वय ग यम ् ६-३-३

भामहका यालंकारः

129

श द छ दोऽिभधानाथाः १-९-१

श दह नं यित म ् ४-१-३

श दह नं वदयथाु ४-२२-४

श दानाकुलता चेित ३-५४-३

श दाना ंया वचारणा ४-२४-२

श दािभधेयाल कार १-१५-३

श दािभधेय े व ाय १-१०-१

श दाणव य य द क दपैितु पारम ् ६-६२-३

श दाथपदवृ ना १-२५-२

श दाथ स हतौ का यम ् १-१६-१

श दै त ािचिभयथा १-५०-४

श दो दराू नुपा ययम ् ५-३४-२

शमय त ते तापम ् ३-१९-३

श भुना न तं बलम ् ३-२४-४

शरा ढधनुमु ाः ४-४३-१

शरा धनुम डलम यभाजः २-४७-२

श ये य हर ाकृतः ३-७-४

शशा कवदनेित च २-३२-४

शिशका तोपल छ नम ् ३-१३-३

शिशनैवोपमीयते २-४४-४

भामहका यालंकारः

130

शिशनो हणादेतत ् २-५९-१

शंस त वधं यथा २-६८-४

शंिस चो पा व तु च १-१७-२

शाकारौ जागु र ौ च ६-४९-३

शा द वः क पना वृथा ६-११-२

शालातुर यमतमेतदनु मेण ६-६२-१

शा तोऽशा तो वेित ५-१६-१

शा म युपयु जते ५-३-२

शा लोकावपा यैवम ् ४-५६-३

शा ंजडिधयोऽ यलम ् १-५-२

शा ा ब य यमेधसः ५-२-२

शा ेषू दतम यथा ५-३२-४

िशरोऽिचता ेः पृथुक ितिध य ५-६३-२

िश पा य या गोचरः ४-३३-२

िशिशरासारक णकाम ् ६-४५-१

िश योगमा ेण ३-३६-१

शीकरा भोमदसृजः २-२३-१

शीकरा भोमदसृजः ३-१६-१

शुिचर तं िननीषित २-२९-४

शुनेव सार गकुलम ् २-५४-३

भामहका यालंकारः

131

शुभमरकतप रागिच े ५-६५-१

शृ गारा दरस ंयथा ३-६-२

शेषो हमिग र व च ३-२८-१

यामा हमस छवी ४-२१-२

यात ् कः सचेतनः ६-१२-४

ेय ंजगित मतं ह पा णनीयम ् ६-६३-३

य ंनाितसम ताथम ् २-३-१

ीमतो बोधय नरान ् ३-३४-४

ुितक च त दःु १-५३-२

ुितक ंतथैवाहःु १-४७-३

ुित ा मता िगरः १-४९-४

ुितद ाथद ेु ु च १-४७-१

ुतेः सामा यधमाणाम ् ४-१७-१

ेयःस ु वनयाधानम ् ४-११-३

ेया वृ ानुिश वात् ५-५७-३

ो ा ो विनयथा ५-१९-४

ौ ा द न तु दब धमु ् ६-२५-१

याथन संयु ः ३-४७-१

ंतदिभधीयते ३-१४-४

ेषादेवाथवचसोः ३-१७-१

भामहका यालंकारः

132

ोकमा ा द त पुनः १-३०-२

षडल कृतयोऽपराः २-६६-४

ष ड या द यथो दतम ् ४-८-४

ष णामृतूना ंभेदेन ४-३१-१

ष या श द य शु ः यात ् ६-६६-१

ष या शर रं िनण तम ् ६-६५-१

स एक ी ण जयित ३-२४-१

स कला यै धो यते ५-२७-४

स कूट थोऽनपायी च ६-१४-१

स ख मान ं ये धे ह ४-१०-१

स मेऽ प मृजेयथा ६-३१-२

स यानिमित मेधावी २-८८-३

स गतं स गतं जनम ् २-११-४

स गितः संहितयथा ६-४९-२

स गमा पा डुश द य १-५६-३

स घाता द न यु यते ४-५-२

स च त यवहारोऽ ४-३६-३

स चाथः पदवा ययोः ४-३-२

सिचवैः वाथिस य े ४-४२-२

सचेतसो वनेभ य ४-४७-१

भामहका यालंकारः

133

सता ं व जनीनानाम ् ३-४२-३

स वादयः माणा याम ् ५-५-१

सदथम प नापरम ् १-३१-४

सदथाल बन च तत ् ५-७-२

स शः सेतुग धवा ६-४५-२

सदश त य सन ् ५-२४-२

स श वमुद वता ३-२०-४

सदोपभु ं सवािभः ६-२-३

स तापयित व षः ३-२६-४

स य यो ानुवा दनः ६-६-४

स द कसमु ादेः २-१०-१

स यो रित यः िस ः ५-२२-१

स योः स श ेिस ः ५-२१-१

स धा द साधन ंिस यै ५-२२-३

स धा युपगमा वना ५-४५-२

स नब ध वधियनाम ् १-६-२

स नवेशा वशोषा ु १-५४-१

स पीतवासाः गृह तशा गः २-५८-१

स या यायिनणयः ६-६५-४

स मेधा वनो दताः २-४०-१

भामहका यालंकारः

134

स यास गमो क ठाम ् २-२७-३

सफलसप लवभू रचा वृ े ५-६५-२

सम गगनायाम ३-३६-१

सम तपादयमकम ् २-९-३

सम तव तु वषयम ् २-२२-१

सम य त बह य पू २-२-२

समाधौ सुलभ ेसित २-७७-४

समानव तु यासेन २-३४-१

स मा ताक पतपीतवासा २-४१-१

समारोपः कलैतावान ् ५-७-१

समासव त भूयांिस २-१-३

समासाितशयो च २-६६-३

समासािभ हता परा २-३२-२

समासेन यथा यायम ् ५-१-३

समासेनो दतिमदम ् २-९५-१

समा हतं राजिम े ३-१०-१

समुदायािभधान य २-८६-३

समुदायाथशू य ंयत ् ४-८-१

समुदायोऽित र यते ६-१०-२

समुदायोऽिभधेयवान ् ६-८-२

भामहका यालंकारः

135

समुदायोऽथवा कथम ् ६-९-२

स ब धेन करो ययम ् ४-४९-४

स ब धोऽथन वा सता ६-१५-२

य यशोधनमा दतः ३-४२-२

सरसा कुसुमावली ६-५-४

सरः शर स ना भः २-५१-३

स रत शु यद भसः २-२९-२

स पवण व यासम ् २-५-१

स पशेष ंतु पुमान ् ६-३२-१

सगब धोऽिभनेयाथम ् १-१८-१

सगब धो महाका यम ् १-१९-१

सव एव तृनादयः ६-४८-२

सव वधा याम ् ५-४४-२

सव ाल कृितः परा ६-४६-२

सवथा पदम येकम ् १-११-१

सवमेवैत द यते १-३०-४

सवश दा यु जते ६-५३-२

सवसवण सा यम ् २-४३-१

सवशा व वात ् ५-१८-२

सवागम वरोिधनी ५-१८-२

भामहका यालंकारः

136

सव य भृशा द यः ६-३९-१

सववाितशयो तु २-६४-३

स लोलमालालीनािल २-६-३

स शौयाभरणो यथा १-५२-४

सष ज धैवतं मृतम ् ४-३४-२

सस देहमन वयम ् ३-३-४

सस देहं वचः तु य ै ३-४३-३

सस देहं वदयुथा ३-४३-४

स सा यमापादयित २-३५-३

ससंशयमप मम ् ४-१-२

ससंशयिमित ाहःु ४-१८-१

स ह त याित वा यथा ६-२६-४

स हतं स हतं क ुम ् २-११-३

सहेटा सावधातुकम ् ६-५८-४

सहो प रवृ ी च ३-३-३

सहो ः सा मता यथा ३-३९-४

सं ाथतया यथा २-७९-४

संसृ यमान शिशनेव मेघः २-५८-४

संसृ म प चापरे ३-४-२

संसृ रनया दशा ३-५२-२

भामहका यालंकारः

137

सं कृतं ाकृत चा यत ् १-१६-३

सं कृतानाकुल य १-२५-१

सं कृताऽसं कृता चे ा १-२८-३

सा ाद ढं वा येऽथ १-४१-३

सा चासा वी क पना १-३९-२

सा चैवमु दता यथा १-४९-४

सा चैवं क यते यथा ३-२९-४

सा ाते यथसं या ५-३७-४

सा ेया कोपबािधनी ५-४४-४

साधय यचकोरताम ् ५-५४-४

साधीय योजयेत ् १-५८-४

साधुका यिनब धम ् १-२-४

साधुना साधुना तेन १-११-१

साधु वाऽसाधु वाऽऽगािम २-७२-३

साधुः संसारा ब यद मादसारात ् २-१२-१

साधु साधारण वा द २-३५-१

साधु साधारणि यः २-३६-२

सा यधमानुगमतः ५-२४-१

सा यसाधनधमा याम ् ५-२६-१

सा यसाधनयोवृ ः ५-५६-१

भामहका यालंकारः

138

सा येन िल गानुगितः ५-२७-१

सा यः वगेहे वव भतृह नाः २-४६-३

सान ग ंमानभ गुरम ् २-२७-३

सापे ाणा ंपर परम ् ४-४-२

सामा यगुणिनदशात ् २-३८-१

सामा यादपचयतेु ५-२४-४

सावः सव य इ य प ६-५३-४

साल कायननेतृकम ् ४-४१२

साल कारं सदा यम ् १-१९-४

साव यव झयो ह य ६-६१-३

सा समासो ा २-७९-३

सास ा ंमनस शुचम ् २-२७-४

सा या मिनब धनी ५-३६-४

िसतािसता ी ंसुपयोधराधराम ् २-१४-१

िसतािसते प मवती २-७६-१

िस ा सा बु गोचरा ५-८-२

िस ो ा त उ यते ५-२६-२

िस ो य ोपसं यानात ् ६-२९-१

सुकृती वैबुधं पदम ् १-७-४

सुखसे यो जनाना ं वम ् ३-५०-३

भामहका यालंकारः

139

सुग ध कुसुमान ा ४-३०-३

सुग ध नयनान द ३-३८-१

सुजनावगमाय भामहेन ६-६४-३

सुतरा ं य यते यथा २-७३-४

सुिधयाम प नैवेदम ् १-४५-३

सुपां ितङा च यु प म ् १-१४-३

सुि ङ तं पदं पुनः ४-३-४

सुमेधोिभः यु यते १-४४-४

सुरमुिनिस युते सुमे पृ े ५-६५-४

सुराजानो घना इव ३-१९-४

सु चा ं व ुतािमव ६-४०-४

सु पदस ध च २-१८-२

सुस मदा ं य मदा ंललामदाम ् २-१४-२

सू कृ पदकारे ४-२२-१

सू ापकमा ेण ६-३७-१

सू ा भस ंपदाव म ् ६-१-१

सूनुय याहमौरसः ५-१४-४

सूयाशुस मीिलतलोचनेष ु २-४६-१

मु ाकपूरच ाग कमनिशला थासक या तीरः ५-६८-२

से ायुधो मेघ इवाबभास े २-४१-४

भामहका यालंकारः

140

सैषा सवव व ो ः २-८५-१

सो वासाऽऽ याियका मता १-२५-४

सोदाहरणल माणः २-४०-३

सौकय दशय यसौ ५-४६-६

सौधेष ुघनमु ानाम ् ४-१६-३

सौ द या वरोधो ौ ३-५५-३

क धवानृजुर यालः २-८०-१

त ध य ववरै षणः १-४१-२

या य च िश यते ६-३२-२

योऽल कु ते मधु २-२८-२

था नुज गमभेदेन ४-३५-१

थरोऽनेकमहाफलः २-८०-२

थेयसीमाभुवः थतेः १-८-२

थौ याद ोपव यते ४-१३-२

फुर ड लियनः ४-२३-१

फुर शनद िधित ३-४६-२

वगुणा व कृितं कुयात ् १-२९-३

वपु प छ वहा र या २-८२-१

वभावा थो यते ४-२९-४

वभावो रल कार २-९३-१

भामहका यालंकारः

141

वभावोऽिभ हतो यथा २-९३-४

वमयादा वल घनात ् ३-२०-२

वय कृतैरेव िनदशनै रयम ् २-९६-१

वयं विन य िधया मयो दतः ३-५८-२

व व मा ा तभुवः २-७०-१

विस ा त वरोिध वात ् ४-१७-१

वः ता ंपितर क् १-४६-२

वादका यरसो म मु ् ५-३-१

वादपाकफलान ाःु २-३६-३

वारोहाः फलदाियनः ३-१८-२

ज ं ब च शोभते ६-५९-४

हत वीरा तभीतपौराःु ३-४७-२

हतोऽनेन ित ाय ४-४४-१

हतोऽनेन मम ाता ५-३७-३

ह त दमधसोु हताः २-२०-४

ह तुमेव वृ य १-४१-१

हरता प तनु ंत य ३-२४-३

हष व मययोर प ४-१४-२

ह य रथवा हनी ४-३७-४

हा रणी तनुर य तम ् ६-४७-३

भामहका यालंकारः

142

हार तशुकवाच २-२८-३

हत करणे ण च ६-५३-१

हमपाता वल दशः ३-४०-१

हमापहािम धरैः १-४१-१

हर यरेताः स बाधः १-४९-१

ह श देना प हे वथ २-७३-१

ह नतास भवो िल ग २-३९-१

ह निम यिभधीयते २-४२-४

ह न ंद चु ने यते ४-२-४

ह न ंद चु व यते ५-१-२

ह नािधक वा स ेधा २-५२-३

तेित मदना या ५-३८-४

हेतु यायलवो चयः ५-२-४

हेतु सू मो लेशोऽथ २-८६-१

हेतु ा तीयते ५-५०-२

हेतु ल णो ेयः ५-२१-३

हेतु ल मैव मतः ४-४७-१

हेतुः द द प वम ् ५-५१-३

हे वाभास यव थितः ५-२३-४

हे वाभासो वपययात ् ५-२१-४

भामहका यालंकारः

143

॥इित॥

भामहका यालंकारः

144

प रिश म-्3

भामहेन िन द ानां थानां थकाराणा च नामािन

नाम प र छेदः का रका

अ युतो रम ् २ १९

अ मकवंशम ् १ ३३

कणभ ः (कणादः) ५ १७

यासकारः ६ ३६

पा णिनः ६ ६३

पादकारः ४ २२

मेधावी २ ४०

,, २ ८८

र ाहरणम ् ३ ८

राजिम म ् २ ४५

,, ३ १०

रामशमा २ १९

,, २ ५८

शाखाव नः २ ४७

शालातुर यः (पा णिनः) ६ ६२

भामहका यालंकारः

145

सू कृत ् ४ २२

भामहका यालंकारः

146

वषयसूची

थम-प र छेदः

वषयः पृ ांकः

म गलाचरणम ् 1

का य योजनम ् 1

क व व शंसा 1

ितभा व पम ् 1

कवे ात या वषयाः 1

अ यासः 1

का ये दोषरा ह य याव यकता 1

कुका य-कु सा 2

अल कारवा दनां वग यम ् 2

श दाल कारवाद 2

अथाल कारवाद 2

सम वयः 2

का यसामा यं भेदा 2

सगब धः का यम ् 2

भामहका यालंकारः

147

अिभनेयाथम ् 3

आ याियका 3

कथा 3

अिनब म ् 3

वैदभगौडमागयोभदः 3

का यदोषाः 4

नेयाथम ् 4

ल म,् अ याथम ् 4

अवाचकम ् 4

अयु मत ् 4

गूढश दािभधानम ् 4

ुितद मु ् 4

अथद मु ् 5

क पनाद मु ् 5

ुितक म ् 5

दोषप रहारः 5

उपसंहारः 5

भामहका यालंकारः

148

तीय-प र छेदः

गुणाः 6

अल काराः 6

श दाल काराः 6

अनु ासः 6

लाटानु ासः 6

यमकभेदाः 6

आ दयमकम ् 6

म या तयमकम ् 6

पादा यास 6

आवली 6

सम तपादयमकम ् 6

यमकल णम ् 6

यमक य वैिश यम ् 6

हेयं यमकम ् 6

अथाल काराः

पकम ् 6

सम तव तु वषयम ् 7

भामहका यालंकारः

149

एकदेश ववित 7

द पकम ् 7

आ दद पकम ् 7

म यद पकम ् 7

अ तद पकम ् 7

उपमा 8

उपमाभेदाः 8

ितव तूपमा 8

अ येषामुपमा भेदानां िनराकरणम ् 8

उपमादोषाः

ह नता 9

अस भवः 10

िल गभेदः 10

वचनभेदः 10

ह न वपययः 10

अिधक वपययः 10-11

उपमानािधक वम ् 11

अस शता 11

आ ेपः 11

अथा तर यासः 11-12

भामहका यालंकारः

150

यितरेकः 12

वभावना 12

समासो ः 12

अितशयो ः 12

अितशयो ः व ो 13

हेतु-सू म-लेशानामल कार व- या यानम ् 13

वाता 13

यथासं यम ् 13

उ े ा 13

वभावो ः 13

उपसंहारः 13

भामहका यालंकारः

151

तृतीय-प र छेदः ेयः 14

रसवत ् 14

ऊज वी 14

पयायो म ् 14

समा हतम ् 14

उदा ः 14-15

म ् 15

भेदाः 15

सहो यु ं म ् 15

उपमायु ं म ् 15

हेतुयु ं म ् 15

अप ितःु 15

वशेषो ः 15-16

वरोधः 16

तु ययोिगता 16

अ तुत- शंसा 16

याज तुितः 16

िनदशना 16-17

भामहका यालंकारः

152

उपमा पकम ् 17

उपमेयोपमा 17

सहो ः 17

प रवृ ः 17

सस देहः 17

अन वयः 17

उ े ावयवः 17

ससृं ः 18

भा वकः 18

आशीः 18

उपसंहारः 18

भामहका यालंकारः

153

चतुथ-प र छेदः

दोषिन पणम ्

अपाथम ् 19

यथम ् 19

एकाथम ् 19

ससंशयम ् 19

अप मम ् 19

श दह नम ् 19

यित म ् 20

िभ नवृ म ् 21

वस ध 21

देश वरोिध 21

काल वरोिध 21

कला वरोिध 21

लोक वरोिध 21

याय वरोिध 22

आगम वरोिध 22

उपसंहारः 23

भामहका यालंकारः

154

प चम-प र छेदः

ित ाह ना ददोषाणां िन पणे योजनम ् 24

माण याव यक वं भेदो वषय 24

य म ् 24

अनुमानम ् 24

ित ा 24

ित ादोषाः 25

तदथ वरोिधनी ित ा 25

हेतु वरोिधनी ित ा 25

विस ा त वरोिधनी ित ा 25

सवागम वरोिधनी ित ा 25

िस धमा ित ा 25

य बािधनी 25

ा तह ना 25

जाितः

ित ा 26

धममूला 26

अथमूला 27

भामहका यालंकारः

155

काममूला 27

कोपमूला 27

धम ितभासा 27

अथबािधनी 27

कामबािधनी 27

कोपबािधनी 27

आथ 27

हेतुः

का यहेतोः दोषाः 28

अ ानं संशय ान च 28

वपययः 28

ा तः 28

शु ा तः 28

दोष य या यता 29

अ ता, अभे ता, अपेशलता 29

व ो ः अपे ा 29

यायतताया हेयता 29

उपसंहारः 29

भामहका यालंकारः

156

ष -प र छेदः

याकरण ान याव यकता 30

श द व पम ् 30-31

बौ ानां मतम ् 31

अपोहवाद य या यानम ् 31

श द वभागः 31

का योपयोिगश द वचारः 31

योगयो यश दः 32-35

प रिश म ्-1 प ानु म णका 36-45

प रिश म ्-2 पादानु म णका 46-117

प रिश म ्-3 भामहेन िन द ानां थानां

थकाराणा च नामािन 118