BİTKİSEL EKSTRAKTLARIN PESTİSİT OLARAK KULLANILMA OLANAKLARI

5/10/2018 BİTKİSEL EKSTRAKTLARIN PESTİSİT OLARAK KULLANILMA OLANAKLARI - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/bitkisel-ekstraktlarin-pestisit-olarak-kullanilma-olanaklari 1/52

1

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DÖNEM PROJESİ

BİTKİSEL EKSTRAKTLARIN PESTİSİT OLARAK KULLANILMAOLANAKLARI

M. Fatih TOLGA

BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI

ANKARA

2010



2

ÖZET

Dünyada tarımı yapılan bitkilerde hastalık ve zararlılar nedeniyle meydana gelen ürün

kaybının % 35 civarında olduğu ve mücadele yapılmadığında bu oranın iki katına

çıktığı bildirilmektedir. İnsanlar ekip diktiklerini değil, hastalık ve zararlılardan arta

kalan ürünü hasat edebilmektedirler. Üretim kalitesini ve miktarını arttırmak için

mutlaka mücadele yapılması gerekmektedir. Son yıllarda araştırmacılar, ekonomik

öneme sahip bitki hastalık ve zararlılarına karşı kullanılabilecek, insan sağlığına ve

çevreye zararsız bileşiklerin elde edilmesine yönelik çalışmalara yönelmektedir.

Bitkilerden elde edilen maddelerin mücadelede kullanılması birçok nedenden dolayı

önem kazanmaktadır: Bu maddeler zaten doğada bulunmaları nedeniyle çevreye zararlı

madde yayılması söz konusu olmamaktadır. Ayrıca birçok hayvan ve diğer canlı türleri,

bu maddelerin olumsuz etkilerinden kendilerini koruyacak mekanizmalar geliştirmiştir.

Bu maddeler spesifik olma özelliği de taşıyabildiğinden belli zararlı türlerini de hedef

alabilir. Bu çalışmada, dünyada ve özellikle ülkemizde pestisit olarak kullanma olanağıtespit edilmiş bitkisel ekstraktlar hakkında literatür taraması yapılmış ve elde edilen

bilgiler yorumlarımızla ortaya konmuştur.

2010, 46 sayfa

Anahtar Kelimeler: Bitkisel ekstraktlar, bitkisel pestisitler



3

ABSTRACT

Term Project

POSSIBILITY OF UFE OF PLANT EXTRACT AS A PESTICIDE

Supervisor: Prof. Dr. M. Oktay GÜRKAN

35% of the world total crops is lost due to diseases and pests; and it is estimated that

this amount would be twice without any control. In otherwords, people are only

harvesting what is left from diseases and pests; not what they initially planted.

Therefore, it is an urgency to combat with them to increase the quality and the amount

of the product. Recently, researchers have been focused on the compounds which are

harmless to human health and environment, but can be used against plant diseases and

pests. Using plant-derived compounds in disease and pest management has come into

prominence due to several reasons: since these compounds exist naturally no harmful

compounds are released to the environment. In addition to this, animals and other species developed mechanisms to protect themselves from the negative effects of these

compounds. Since these compunds may also have specificity they can target definite

pest species. In this work a literature survey has been performed on the plant extracts

which can be used as pesticide in the world and especially in our country; and the

information obtained has been presented by our comments.

2010, 46 pagesKey Words: Plant extract, plant pesticide



4

İÇİNDEKİLER

ÖZET.................................................................................................................................i

ABSTRACT…………………………………………………………………………….ii

TEŞEKKÜR ...................................................................................................................iii

ŞEKİLLER DİZİNİ.......................................................................................................vi

ÇİZELGELER DİZİNİ................................................................................................vii

1. GİRİŞ…………………………………………………………………………………1

2. KAYNAK ÖZETLERİ………………………………………………………………3

3. BİTKİSEL EKSTRAKTLAR …………………………………….……………….11

3.1 Ev Yapımı Bitkisel Ekstraktlar…………………………………………………..12

3.1.1 Sarımsak Yağ Spreyi …………………………………………………………...14

3.1.2 Otlarla Hazırlanan Spreyler …………………………………………………...15

3.1.3 Kırmızı Tozlar…………………………………………………………………...16

3.1.4 Nikotin Spreyi…………………………………………………………………...16

3.1.5 Domates Yaprağı………………………………………………………………..17

3.1.6 Kadife Çiçeğinden Hazırlanan Sprey………………………………………....17

3.1.7 Isırgan Suyu………………………………………………………………….....17

3.1.8 Bitkisel Yağ……………………………………………………………………..18

3.2 Bitkisel Kökenli Doğal İnsektisitler……………………………………………...18

2.2.1 Azadirachtin…………………………………………………………………….19

3.2.2 Pyrethrum……………………………………………………………………….22 3.2.3 Rotenon………………………………………………………………………….24

3.2.4 Nikotin…………………………………………………………………………...24

3.2.5 Ryania……………………………………………………………………………26

3.2.6 Sabadilla…………………… …………………………………………………...27

3.2.7 Quassia…………………………………………………………………………..28

3.2.8 Bitkisel Yağlar (Uçucu Yağlar)………………………………………………..28

3.3 Fitoekol Pestisitler………………………………………………………………...29



5

3.4 Bitkisel Kökenli Ürün Koruyucu Pestisitler…………………………………….31

3.5 Herbisit Etkili Bitkisel Ekstraktlar………………………………………………32

3.6 Fungusit Etkili Bitkisel Ekstraktlar……………………………………………...36

4. SONUÇ……………………………………………………………………………...38

5. KAYNAKLAR .. ……………………………………………………………………41



6

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 2.2.2.1 Chrysanthemik ve phyrethrik asit esterleri……………………………….23



7

ÇİZELGELER DİZİNİ

Çizelge 2.1.1 Tohum uygulamaları için kullanılan hastalık etmenleri ve zararlılara karşı

kullanılan bitki ekstraktları……………………………………………..13

Çizelge 2.1.2 Yeşil akşamdaki fungal hastalıkların kontrolü için kullanılan bitki

ekstraktları……………………………………………………………...14

Çizelge 2.2.1.1 Neem ekstraktının NPV ile karışabilirliğinde bazı sonuçlar…………..20

Çizelge 3.5.1. Herbisit özellik gösteren bazı bitki ekstraktları, etkili maddeleri ve

etkilenen türler………………………………………………………….33

Çizelge 3.5.1 Herbisit özellik gösteren bazı bitki ekstraktları, etkili maddeleri ve


Çizelge 3.5.1 Herbisit özellik gösteren bazı bitki ekstraktları, etkili maddeleri ve


Çizelge 3.6.1 Fungusit etki gösteren bazı bitki ekstraktları……………………………37



8

1. GİRİŞ

İnsanoğlu var olduğu günden bugüne, geçimini sağlamak ve beslenmek için çeşitli

tarım ürünleri yetiştirmiş, hasat öncesi ve sonrası bu ürünleri korumak için çeşitli

yöntemlere başvurmuştur. Tarım alanlarını ilaçlama düzeyinde sayılabilecek

mücadelenin ilk örnekleri, yöre halkının çevreden topladıkları farklı bitkilerden

ekstraksiyon yaparak kültür bitkilerine uygulamasıyla başlamıştır. Bitkisel kökenli

maddelerin özellikle zararlılar ile mücadelede kullanımı 2000 yıllık bir geçmişe sahiptir

(Thacker 2002). Zamanla dünya nüfusu attıkça buna paralel olarak besin gereksinimleri

de artmaya başlamıştır. Kaliteli ve verimli ürün elde etmek için sulama, gübreleme,

mekanik işlemler, planlama, iyi çeşit kullanma gibi yeni teknikler bulunmuş ve

uygulanmaktadır. Özellikle sanayinin ilerlemesi ve tarıma dayalı ham maddenin

gereksinimiyle tarım büyük bir öneme sahip olmuştur. Gıda maddelerinin üretiminin

yanında sanayiye ham madde oluşturmak için üretim çeşitli hale gelmiştir. Bunun

sonucunda araziler üzendeki ekosistemler insan eliyle büyük ölçüde değiştirilmiştir ve

kültür bitkilerinde etkili birçok zararlı (böcek, akar, nematod v.b.), hastalık etmenleri

(bakteri, fungus v.b.) ve yabancı otlar artmıştır. Üretimin, ihtiyaçları karşılayacak

kalitede olması amacıyla bu zararlı, hastalık ve yabancı otlara karşı mücadele

yöntemleri geliştirilmiştir. 1940’lı yıllarda kimyasal tarım ilaçlarının ortaya çıkmasıyla

insanların mücadelede ilk başvurdukları yöntem kimyasal savaşım halini almıştır.

Kimyasal ilaçların, üreticiye ekonomik düzeyde olumsuz etkide olan etmenlere karşı

hızlı ve olumlu sonuçlar sağlamasıyla pestisit kullanımı artan bir ivmeyle günümüze

kadar gelmiştir. Günümüzde de çiftçi ve üreticilerin ilk başvurduğu yöntem kimyasal

mücadeledir. Son yıllarda pestisit kullanımının bilinçsiz ve düzensiz olarak

yapılmasıyla doğaya, faydalı canlılara ve insanlara olan olumsuz etkisi artmaktadır.

Bilinçsiz ilaç kullanımı, tüketilen gıdalarda kalıntı ve dolayısıyla sağlık sorunlarına

sebep olabilmektedir. Ayrıca zararlıların veya hastalık etmenlerinin kimyasal maddelere

karşı kazandığı direnç daha fazla ve farklı ilaç kullanımına teşvik etmektedir. Bu gibi

olumsuz etkilerden dolayı üretimin ve tarımın sürekliliğini daha sağlıklı sağlamak

amacıyla yeni arayışlar içine girilmiş ve araştırmalar yapılmaktadır. Kimyasal



9

bileşiklerin yerine kullanılabilecek seçenekler doğanın kendisinde aranmakta ve bunu

en iyi şekilde bitkisel ekstraktların karşılayabileceği düşünülmektedir.



10

2. KAYNAK ÖZETLERİ

Altundağ (2007) Labiatae familyasından Origanum minutiflorum, Sideritis erythrantha

subsp. erythrantha, Satureja wiedemanniana, Salvia tchihatcheffii ve Thymus sipyleus

subsp. sipyleus endemik türlerinden elde edilen uçucu yağları, kültür bitkilerinde önemli

kayıplara neden olabilen ve hâlihazırda tedavi edici ruhsatlı bir kimyasal ilacı

bulunmayan 20 farklı bakteriyel hastalık etmenlerine karsı denemiştir. Çalışmaya göre;

Origanum minutiflorum’dan elde edilen uçucu yağ verimi % 4,0 - 4,4 arasında

değişmiştir. Elde edilen bu sonuç O. minutiflorum bitkisinin uçucu yağ bakımındanzengin bir bitki olduğunu, biyoteknolojik çalışmalar ve pestisitlere alternatif olma

yönünden iyi bir kaynak olabileceği belirtilmiştir. Ayrıca bakteriler cinslerine göre

sınıflandırıldığında ise, Rathayibacter türleri en fazla etkilenen türler olurken, bunu

sırasıyla Xanthomonas, Erwinia, Clavibacter, Agrobacterium ve Curtobacterium türleri

izlemistir. P. syringae pv. tomato ve P. savastonoi pv.’larının ise uçucu yağdan hiç

etkilenmediklerini belirtmektedir.

Aydın ve Tursun (2010) denemede Rumex crispus L. (Kıvırcık Labada), Amaranthus

retroflexus L. (Horozibiği), Sinapis arvensis L. (Yabani Hardal) ve Physalis angulata L.

(Fener Otu) yabancı otlarına karşı Allium cepa L. (Soğan), Allium sativumn L.

(Sarımsak) ve Origanum dubium L. (Beyaz Kekik)’dan elde edilen uçucu yağların etkisi

incelenmiştir. Beyaz kekik uçucu yağının, çimlenmeyi diğer uçucu yağlara oranla dahayüksek oranda engellediği görülmüştür. Soğan uçucu yağının yabancı ot tohumlarının

çimlenme oranına azaltıcı etkisinin olduğu, sarımsak uçucu yağının ise farklı uygulama

dozlarının belirtilen yabancı ot tohumları üzerindeki etkisinin farklı olduğu sonucu elde

edilmiştir. Beyaz kekik uçucu yağı çimlenme denemelerine paralel olarak kök gelişimi

üzerinde de daha yüksek bir etkide olduğunu belirtmektedirler.



11

Başpınar vd. (2000) Melia azedarach’ın yaprak biti, kırmızı örümcek ve yaprak galeri

sineğine etkisi araştırılmıştır. Bitkinin tohumları öğütülerek kontrollü laboratuar

şartlarında 1 – 2 mg ekstrakt/cm2 dozunda püskürtülmüştür. Bu çalışmaya göre M.

azedarach’tın yaprak bitkilerine toksik etkisinin düşük, üreme gücüne etkisi ise kontrole

göre yüksek bulunmuştur. Toplam nimf sayısında etki % 21,05, günlük bırakılan nimf

sayısında ise %20,1 etki olmuştur. Bu sonuçlar M. azedarach ekstraktının doğrudan

toksik etkisi de düşünüldüğünde yaprak bitlerine karşı savaşımda oldukça ümitli olacağı

anlaşılmaktadır. M. azedarach ekstraktı yaprak galeri sineğine ( Liriomyza huidobrensis)

karşı oldukça yüksek etki (%87,9) göstermiştir. M. azedarach ekstraktının kırmızı

örümceklere (Tetranychus cinnabarinus) karşı etkileri, zararlıya yumurta döneminde

yapılan uygulamanın inkübasyon süresini iki gün uzattığı, yumurtanın açılmasını %26

azalttığı, sonuç olarak kontrole göre 11 kat daha az bireyin meydana geldiğini

belirtmektedirler.

Civelek vd. (2003) sera koşullarında ve laboratuar koşullarında domates bitkisindeyaptıkları çalışmada, Euphorbia myrsinites ve Urginea maritima bitkilerinin öğütülüp

tozları 4 saat distile suyla kaynatılarak elde ettikleri ekstraktları Liriomyza trifolii

Burges (Galeri Sineği) ve Meloidogyne sp. (Kök Ur Nematodu) zararlılarına karşı

denenmiştir. Bu çalışmada ekstraktlar sulama suyu ile alttan ve yapraklara

püskürtülerek uygulanmıştır. Uygulanan dozlar 1000cc/100 l, 2000cc/100 l ve

4000cc/100 l su şeklindedir. Her iki zararlıya karşı ekstraktların 4000cc/100 l su dozu

hem sera ortamında hem de laboratuar ortamında etkileri paralellik göstermiştir.Özelikle püskürtme yoluyla yapılan uygulamalar daha etkili olmuştur. Bu da

ekstraktların kontak etkili olduklarını gösterdiklerini belirtmektedirler.



12

Dayıoğlu (2008)’nun laboratuar ortamında çam kese böceği, Thaumetopoea pityocampa

Schiff.’nın 5 farklı dönemdeki larvalarına bitkisel insektisit olarak Melia azederach L.,

Sytrax officinalis L., ve Quercus ssp. bitkilerinin tohumlarından elde edilen sulu

ekstraktlar denenmiştir. M. azederach ve S. officinalis’in kuru ve yaş meyvelerinden toz

haline getirilmiş ekstraktları ile meşe (Quercus ssp.) odununun 300˚C’ de ısıtılmasıyla

açığa çıkan gazın sudan geçirilmesi sırasında suda kalan kısmından oluşan katran

kullanılmıştır. Denemelerde 0,5, 1, 1,5, 2 cc şeklinde dört farklı doz uygulanmıştır.

Melia azederach ve Sytrax officinalis tohumlarından elde edilen ekstraktların 1.,2. ve 3.

larva dönemlerinde daha fazla ölüme neden oldukları görülmüştür. Kontak etkisi en

fazla olan ise katrandır. Ölüm oranları larva dönemlerinin (1., 2., 3., 4., 5.) artmasıyla

ters orantılıdır. Bu nedenle çam kese böceği larvalarıyla mücadelenin 1. larva

döneminde yapılması daha uygun olduğu belirtmektedirler.

Ertürk (2006), on farklı bitki ekstraktının Thaumetopoae solittaria Frey.’nın üzerindeki

insektisit ve iştah kesici etkisini incelemiştir. Denemede kullanılan bitkilerin % 95’lik

alkol ekstraktları 1000 mg dozunda 3 – 4. dönem durumundaki T. solittaria Frey.larvalarına yem olarak verilmiştir. Aesculus hippocastanum L., Alnus glutiosa Goertn.,

Hypericum androsaemum L. ve Ocimum basilicum L. bitki özütlerinin T. solittaria

larvaları üzerindeki 48 saatlik insektisit etkisi % 70 - 90 olarak belirlendi. Diğer bitki

özütlerinin aynı dönemde göstermiş oldukları toksitite değerleri % 30 – 60 olarak

belirlemiştir. A. hippocastanum, A. glutiosa ve H. androsaemum bitkilerden elde edilen

ekstraktlar T. solittaria larvaları üzerinde yüksek bir değerde iştah kesici özellik

gösterdiği ve larvaların ağırlık kaybettiğini belirtmektedir.

Gökçe vd. (2006) bazı bitki ekstraktlarının Leptinotarsa decemlineataSAY (Patates

Böceği), Alterneria solani Jones & Grout (Erken Yanıklık) ve Phytophora infestans de

Barry (geç yanıklık) hastalık etmenleri üzerine etkilerinin belirlenmesi çalışmasında 30

farklı bitki ekstraktını kullanmışlardır. Bunlar içinden Humulus lupulus ekstraktı



13

uygulanan L. decemlineata’nın 48 saat sonraki sayımlarında %99,4’ünün ölümüne

neden olmuştur. Bu sonuç H. lupulus ekstraktının günümüzde dünyada patates böceği

mücadelesinde kullanılan kimyasal insektisitler kadar etkili olabileceği ve insektisit

olarak kullanılabileceğini belirtilmektedir. Bu ekstrakt tek başına bu zararlıya karşı

kullanılabileceği gibi mevcut kullanılan kimyasal ilaçlarla birlikte de kullanılabilir.

Phytophora infestans’ın miselleri test edilen ekstraktlara karşı duyarlı oldukları

saptanmıştır. Xanthium strumarium (Domuz Pıtrağı), Glycyrrhiza glabra (Meyan Otu),

Salvia officinalis (Adaçayı), Styrax officinallis (Tespih Ağacı) ekstraktları bu hastalık

etmenine karşı fungisital etki göstermiş olup hastalık etmeninin kontrolünde

kullanılabilecek nitelikte olduğunu ifade etmişlerdir. Özellikle X. strumarium

fraksiyonlarının hem fungusun misel gelişimine olan etkileri hem de inhibasyon alanları

oluşturma yeteneklerinden dolayı bu bitkinin ekstraklarının veya izolasyon çalışmaları

sonucunda elde edilecek olan maddelerin tarımsal üretimde kullanabilirliğinin yüksek

oranda olacağını belirtmektedirler.

Göçmen vd. (2007) Pamuk beyazsineği, Bemisia tabaci Genn.’ye karşı azadirachtin’inetkinliğini üzerine araştırma yapılmıştır. B. tabaci yumurtalarının açılışı üzerine etkisi

olmamasına karşın; larva dönemlerinde ölümlere neden olmasıyla ergin döneme geçen

birey sayısını önemli ölçüde azaltarak etkili olduğunu göstermektedir. Sabit döneme

geçebilmiş olan larvalar bir müddet sonra canlılığını kaybederek 2. döneme geçmek

üzere iken deri değiştirme esnasında ölmektedirler. B. tabaci’nin ergin öncesi dönemi

üzerine azadirachtin oldukça etkili olmuş, gerek 1. dönem, gerekse 3. dönem bireylerin

gelişme süreleri uzamış, ergin döneme ulaşabilen bireylerin oranı, doz artışına (10, 20,40 ve 60 ppm) bağlı olarak azaldığını belirtmektedir.



14

Kadıoğlu ve Yanar (2004) Yaptıkları Artemisia vulgaris L. ekstraktlarının Lolium

perene L., Amaranthus retroflexus L., Abutilon theoprastii Medik., Avena sterilis L.,

Rumex crispus L. ve Trifolium repens L.’e ait tohumlarının çimlenme oranında

azalmalara neden olduğunu saptamışlardır.

Karakoç vd. (2006) Salvia officinalis L. (Adaçayı), Mentha spicata spicata L. (Nane),

Micromeria fruticosa brachycalyx PH Davis, (Taş Nanesi), Ocimum minimum L.

(Reyhan) bitkilerinin yapraklarından elde edilen uçucu yağlar ile Cuminum cyminum L.

(Kimyon) ve Anetheum graviolens L. (Dereotu)’nun meyvelerinden kullanılarak buhar distilasyon yöntemiyle uçucu yağlar elde edilmiş elde edilen uçucu yağlar Sitophilus

oryzae L., Sitophilus granarius L. ve Acanthoscelides obtectusSay.’a karşı fumigant

etkileri incelenmiştir. Bu çalışma sonucunda M. fruticosa ve M. spicata’dan elde edilen

uçucu yağların özellikle 20°C ve 30°C’de A. obtectus, S. granarius ve S. oryzae’ye karşı

yüksek oranda fumigant aktivite gösterdiği ve test edilen böceklerin % 100’ünü 24 saat

içinde öldürdüğü saptanmıştır. Her üç zararlıya karşı yüksek oranda aktivite gösteren

bitkilerin ortak olması, bu bitkilerin içeriği olan uçucu yağ veya yağların, genişspektrumlu olduğu ve çalışmada kullanılan her üç böcek türüne karşı da etkili olduğu

sonucunu gösterdiğini belirtmişlerdir.

Kaşkavalcı ve Civelek (2009) Euphorbia myrsinites ve Urginea maritima'nın su

ekstraktlarının domates bitkilerinde Meloidogyne incognita zararını kontrol altına almaetkileri araştırılmıştır. Çalışmalar sera ve laboratuar koşullarında gerçekleştirilmiştir,

ayrıca ekstrakt uygulamaları sonucunda verime etkisi de incelenmiştir. Yapılan

denemede ekstraktların etkisini karşılaştırmak amacıyla nematod mücadelesinde

kullanılan oxamyl ilacıda kullanılmıştır. Laboratuar, sera ve verim denemelerinde

kökteki zararı oxyamyl önemli derecede azaltmıştır, laboratuar denemelerinde E.

myrsinites ekstraktı, sera ve verime etkisi çalışmalarında U.maritima'nın etkili olduğu



15

tespit edilmiştir. Her iki ekstraktta oxyamyl kadar etkili ve mücadele için olumlu

sonuçlar elde edilebileceğini belirtmişlerdir.

Koçak (2004) on farklı bitkiden elde edilen ( Juniperus communis L., Echinophora

tenuifolia L., Urtica dioica L., Tymus vulgaris L., Cuminum cyninum L., Mentha

piperita L., Eucaliptus sp., Hedera helix L., Artemisia sp., Nerium oleander L.)

ekstraktının ve uçucu yağlarının Alternaria mali Roberts, Colletotrichum circinans

(Berk.) Vogl., Fusarium oxysporum Synder ve Hansen, Botraytis cinerea Pres.,

Sclerotinia sclerotiorum (Libert) de Bary fungus patojenine karşı etkisi araştırılmıştır.Bitkiler ince öğütülerek saf metanolde ekstraksiyonu yapılmıştır. Bu çalışmada uçucu

yağlar ardıç, çörtük, kekik, kimyon, nane, okaliptüs, yavşandan elde edilen uçucu yağlar

kullanılıştır. A. mali’ye karşı ekstraktı kullanılan tüm bitkiler gelişimi engellerken,

uçucu yağlar içinden kekik, nane ve yavşan misel gelişimini engellemiştir. F.

oxysporum’un gelişimini tüm bitki ekstraktları engellerken, uçucu yağlardan sadece

kimyon ve yavşan etkili olduğu belirtilmiştir. B. cinerea’ ya karşı tüm ekstraktlar ve

uçucu yağlar etkili olmuştur. Genel olarak bakıldığında ekstraktlar yağlara göre dahafazla etkili olduğunu ve kekik ekstraktının en etkili ekstrakt olarak belirtmiştir.

Mennan vd. (2007), yabancı ot ekstratlarının etkilerini ortaya koymak amacıyla 10

farklı yabancı ot türünün Heterodera cruciferaeFranklin (Lahana Kist Nematodu)

canlılığına, bitkiye girişine ve lahana bitkilerinin gelişimlerine olan etkileriaraştırılmıştır; uygulanan ekstraklardan bitki kökünde en az dişi sayımıyla en etkili

ekstraktın Urtica urens (Isırgan Otu) olduğu tespit edilmiştir. Onu Cyperus rotundus

(Topalak) ve Bifora radians’ın (Kokar Ot) izlediği tespit etmişlerdir. Böylece denemeye

alınan yabancı otlar içinden mücadele amacıyla en etkili bulunanlar sırasıyla, Urtica

urens, Cyperus rotundus ve Bifora radians olarak ifade edilmiştir. Ülkemizde ve

özellikle Karadeniz Bölgesi’nde, bu bitkilere karşı mücadele yapılırken yabancı otlardan

çeşitli şekillerde hazırlanan ekstratların bitkilere zararlı çeşidi olan nematodların



16

mücadelesinde kullanılabileceği ve bu yönleri ile de mutlaka değerlendirilmeye

alınması gerektiğini belirtmişlerdir.

Nımal vd. (2005), Zingiber purpureum Roscoe rizomlarından elde edilen

dichloromethane ekstraktının Aedes aegypti L.’ye karşı etkisi üzerine çalışmıştır.

Yapılan denemelerde bu ekstraktın sivrisineğe karşı LC50 4,76 ppm dozunda larvasit

etkisi olduğunu saptamıştır. Ayrıca aynı ekstraktın Callosobruchus maculatus F.’a karşı

% 0,025 yoğunluğunda zararlının yumurta bırakmadığı ve tohum içinden çıkmadığını

tespit etmiştir. % 0,01 ve % 0,05 yoğunluğunda yumurtaların açılmasının önemliderecede engellendiğini ve % 0,1 konsantrasyon uygulanmış tohumlarda 72 saat

sonunda % 95 oranında ergin ölümü olduğunu belirtmişlerdir.

Rasıkarı vd. (2005), Avustralya da 67 faklı Lamiaceae türünün yaprak ve saplarının

kurutularak metanol ve ethyl ecetate içinde çözünmesiyle %1’lik ve %5’lik elde edilen

ekstraktlar Tetranychus urticae Koch zararlısına karşı deneyerek etkisi

araştırılmışlardır; deneme kontrollü ortamda yetiştirilen ve zararlı ile bulaşık fasulye

bitkisi yapraklarına püskürtme yoluyla yapılmıştır. %1 dozunda denemde kullanılan

ekstarktların yaklaşık olarak %58’i ümit verici sonuçlar sağladığı tespit edilmiştir. %5

dozunda ise ekstarktların %25’i tamamen akarisit etkili olduğunu kaydetmişlerdir.

Özelikle C10 monoterpen içeriğinden dolayı Plectranthus cinsi türleri yüksek oranda

toksik etki göstermiştir ve akarisit etkisi yüksektir. Bu cins türlerin %65’i ümit verici

sonuçlar verirken, %8’i zararlı bireylerinin yüksek sayıda ölümüne sebep olduğunu

belirtmişlerdir.



17

Samir vd. (2009) monalya gövdesinden elde ettiği uçucu yağın seskiterpenlerden olan

costunolide, parthenolide ve parthenolid türevi 1,10-Epoxyparthenolide bileşiklerinin

Avena fatua L.’ya etkisini incelemiştir. Seskiterpenlerin özellikle 200, 400, ve 600 mg

L-1 dozlarının A. fatua’nın çimlenmesini ve kök büyümesini önemli derecede

engellediğini tespit etmiştir. Çimlenmeye en etkili olan costunolide, kök büyümesine de

parthenolide en etkili bileşik olarak belirtmiştir.

Susurluk vd. (2007) faklı endemik Tanacetum türlerinden, Tanacetum cadmeum

(Boiss.) Heywood ssp. cadmeum, Tanacetum cadmeum (Boiss.) Heywood ssp.

Orientale Grierson, Tanacetum chiliophyllum (Fisch. Et Mey.) Schultz Bip. var.

chiliophyllum, Tanacetum corymbosum (L.) Schultz Bip. ssp. cinereum (Gris.) Hayek,

Tanacetum kotschyi (Boiss.) Grierson, Tanacetum parthenium (L.) Schultz Bip.

biteklerinin ekstraksiyonu sonucu elde edilen bileşiklerin 1000 ppm dozunda

Spodoptera littoralis larvalarına karşı beslenme engelleyici etkisi incelenmiştir. Yapılan

denemelerde T. cadmeum ssp. cadmeum’un MeOH ekstraktı % 62 ve T. corymbosum

ssp. cinereum MeOH ekstraktının % 55,05 oranında üçüncü dönem larvalara karşı

beslenme etkisi olduğunu belirtmişlerdir. Denemede kullanılan diğer maddeler zararlı

üzerinde önemli derecede etkisi bulunmadığını belirtmişlerdir.

Türküsay ve Onoğur (1998), bazı bitki ekstraktlarının in vitro antifungal etkileri üzerineyaptıkları araştırmalda; Avena sativa L.(Yulaf), Datura stramonium L. (Şeytan elması),

Eucalyptus sp. L. (Okaliptüs türü), Ficus carica l. (İncir), Hedera helix L. (Duvar

sarmaşığı), Nicotiana tabacum L. (Tütün), Xanthium strumarium L. (Domuz pıtrağı)

yapraklarında elde edilen toz ekstraktları Drechslera sorokiniana Subram and Jain.,

Botrytis cinerea Pers., Alternaria alternata (Fr.), Alternaria solani (Ell. et Mart.) Sor.

Hastalık etmenlerine karşı kullanılmıştır. Yaprak ekstraktları arasında patojenlerin spor

çimlenmesine en yüksek engelleme etkisini % 68 oranıyla H. helix ekstraktı



18

göstermiştir. Ayrıca spor çimlenmesini en yüksek oranda engelleyen bitki gene H. helix

olmuştur. Bu ekstrakt A. alternata’nın spor çimlenmesini %61, B. cinerea’nın spor

çimlenmesini % 26, D. sorokiniana’nın spor çimlenmesini ise % 68 oranında

engellemektedir. Bundan başka D. stramonium’da A. alternata’yı % 40 oranında

engellemektedir. Ayrıca A. sativa yaprak ekstraktının da her üç patojene ortalama % 19

oranında bir engelleme etkisi yaptığını belirtmişlerdir.

Zbigniew (2007), Tetranychus urticae Koch’ye karşı Sinapsis alba L., Allium sativum

L. ve Urtica dioica L. bitkilerinin sulu ekstraktlarının etkisi üzerine denemeler yapmıştır. Denemeler ekstraktların yaprak yüzeyine uygulanması ile yapılmıştır. U.

dioica ekstraktı uygulanan akarlarda 10 g/l ve 20 g/l dozunda % 60 – 64 oranında kaçış

olduğu, A. sativum uygulananlarda ise 25 g/l ve 50 g/l dozunda % 50 oranında kaçış

olduğu tespit edilerek bu ekstraktların repellent etkisinin yüksek olduğu tespit

edilmiştir. U. dioica’nın 20 g/l ve 40 g/l dozunda ise % 62 – 63 oranında ölüm

gerçekleştiğini, sadece bu ekstraktın akarisit etkisi olabileceği ve diğer ekstraktların

ölüm oranı % 34 – 57 oranı arasında kaldığını belirtmiştir.

3. BİTKİSEL EKSTRAKTLAR

Bu grupta yer alan maddeler, bitkilerden çeşitli yöntemlerle elde edilen ve pestisit

özelliği gösteren bileşiklerdir. Bunlar, işlenmemiş bitkisel materyaller, bitkilerin toz

haline getirilmesi, bitkilerden izole edilen saf bileşikler, bitkisel yağlar ve aromatik bitki

preparatları gibi değişik formlarda olabilirler. Çoğunlukla işçilik maliyeti düşük olarak

üretilebilir ve sentetik pestisitlere göre daha ucuz, kolay elde edilebilirler. Bitki

ekstraktları saf aktif bileşiklerden farklı biyolojik karakterlere sahiplerdir. Bitkisel

kökenli doğal pestisitlerin bir kısmı doğrudan öldürücü olarak kullanılırken bir kısmı da



19

bu öldürücü etkinin yanında ayrı olarak uzaklaştırıcı, beslenmeyi engelleyici, deri

değiştirmeyi engelleyici, patojeni uzaklaştırıcı yönü ile kullanılmaktadır. Bu doğal

pestisitler içinde çevre ve halk sağlığında sorun olan zararlılara karşı da kullanılabilecek

maddelerde mevcuttur. Bitkilerle zararlı mücadelesine değinen ve önemli sayılabilecek

önemli kayıtlardan biri IV. Murat zamanında yazılmış olan ’Yabani Bitkilerin Tıpta ilaç

Olarak Kullanılışları’ adlı kitapta (Tuncer 1978) birçok bitkinin yanı sıra koyun yavşanı

(Teucrium polium L.)’nın bir odada yakılması ya da suyunun püskürtülmesi ile bütün

haşereleri öldürdüğünden bahseder. Ayrıca kirpi dikeni ( Echinops sphaerocephalus L.)’

nin evin muhtelif yerlerine asıldığında zararlıyı kaçırdığına değinilmektedir.

Bitki ekstraktlarını oluşturan çok sayıdaki bileşiklerin karışımı farklı etki

mekanizmasına sahip olduklarından dolayı saf bileşiklere göre daha farklı etki

gösterebilmekte ve böylece zararlı ve hastalıkların dayanıklılık gelişimi çok daha yavaş

olabilmektedir. Ayrıca aromatik bitkilerin önemli birleşikleri, böcekler üzerindeki

etkisinin yanında antifungal ve antibakteriyal biyolojik aktivitelerinden dolayı tarımsal

pazarın ve üreticilerin ilgisini çekmeye başlamıştır. Bu özelliklerinden dolayı hedef dışı

organizmalara ve çevreye etkisi çok az olan bitkisel kökenli biyolojik olarak aktif,

biyopestisitlerin araştırılması tarımsal mücadelede önemli bir adımdır. Günümüzde bitki

ekstraktlarının tarımsal üretimde kayıplara neden olan hastalık ve zararlılarınkontrolünde kullanımı ile ilgili araştırmalar artarak devam etmektedir (Karakoç 2006).

3.1 Ev Yapımı Bitkisel Ekstraktlar

Hastalık ve zararlılara karşı mücadelede kullanılan geleneksel ekstraktlar, bitkilerin

kendisini veya yaprak, sap, gövde gibi parçalarını öğütme, parçalara ayırma, suyunu

çıkarma, yakma, kaynatma gibi işlemler uygulanarak elde edilen pestisit etkili

ekstraksiyonlardır. Geleneksel ekstratların elde etmesi ve uygulaması basit ve maliyeti

düşüktür. Bu tür bitkisel ekstraktları mücadelede kullanmak için herhangi aromatik,



20

sentetik madde ya da kimyasal madde ile karıştırmaya gerek duymadan rahatça

uygulanabilir.

Çizelge 2.1.1 Tohum uygulamaları için kullanılan hastalık etmenleri ve zararlılara karşı

kullanılan bitki ekstraktları (Tepe )

Ekstraktın Adı

Miktar/

Konsantrasyon Hazırlanışı Uygulama

Matricaria spp. ve

Anthemis spp.

(Papatya türleri)

25 - 30 g/1 lt su Çiçekler üzerine

sıcak su koyulur ve

bu şekilde soğutulur

Tohumlar

delikli bir kaba

koyulur,

ekstrakt içine

birkaç kez

daldırılır ve

kurumaya

bırakılır.

Equisetum arvense

(at kuyruğu) ve

Sodyum silikat

(su camı)

50 g/1 lt su

50 g/1 lt su

Yapraklar suda

ıslatılır kaynatılır,

soğutulur ve sodyum

silikat ilave edilir.

Armonica rusticana

(Karaturp, Bayır

turpu)

Allium sativum

(Sarımsak)

100 g/1 lt su

100 g/1 lt su

A .rusticina’ nın

yaprakları ya da

kökleri veya

sarımsağın dişleri

ince parçalar haline

getirilir ve soğuk su

ile karıştırılır.

Tohumlar

ekstrakt ile

ıslatılır ve

kurumalarına

izin verilir.



21

Çizelge 2.1.2 Yeşil akşamdaki fungal hastalıkların kontrolü için kullanılan bitki

ekstraktları (Tepe)

Ekstraktın Adı

Miktar/

Konsantrasyon Hazırlanışı Uygulama

Equisetum arvense

(Atkuyruğu)

15 g/1 litre su

(kuru)

100 g /1 litre su

(yaş)

Tohum

uygulamasındaki

gibi hazırlanır ve 3

gün saklanabilir.

Domates, hıyar,

gül, çilek, meyve

ağaçları ve üzümsü

meyvelerde

kullanılır.

Allium sativum

(Sarımsak) 10 g/1 lt su

Tohum

uygulamasındaki

gibi hazırlanır ve

hemen kullanılır.

Allium cepa

(Soğan)

15 g/1 lt su

E. arvense gibi

hazırlanır ve hemen

kullanılır.

Armonica rusticana

(Karaturp) 30 g/1 lt su

(yaprak ya da kök)

Tohum

uygulamasındakigibi hazırlanır ve

hemen kullanılır.

3.1.1 Sarımsak Yağ Spreyi

Zararlılar üzerinde repellent etki yapar. Mineral yağ veya saf sabunla karıştırıldığında

etkili bir insektisit meydana gelir. Afitler, beyazsinek, kulağakaçan ve bazı tırtılların

kontrolünde etkili olmuştur.



22

Spreyin hazırlanması için 3 tane çok ince doğranmış sarımsak büyük dişinin 2 çay

kaşığı mineral yağ içersinde en az 24 saat bekletmek gerekir. Yavaşça içerisine yarım

litre su ilave edilir. Karışımı sağlandıktan sonra süzülerek kavanoz içerisine bekletilmek

üzere aktarılır. Karışımdan 1 – 2 çorba kaşığı alınarak yarım litre su ile karıştırılır. Bu

oran etkili oluyorsa daha fazla su ilave edilerek uygulama yapılabilir. Uygulama tüm

bitki yüzeyi ıslanacak şekilde yapılmalıdır. Yağa duyarlı olabilecek süs bitkilerinde

uygulama kontrollü yapılmalıdır.

3.1.2 Otlarla Hazırlanan Spreyler

Aromatik otlardan elde edilen solüsyonlar birçok organik yetiştirici tarafından

kullanılmaktadır. Bu solüsyonlar repellent etki yapmaktadır. Bu amaçla Sage (Adaçayı),

Tansy, Thyme gibi bitkiler kullanılmaktadır. Bu solüsyonlar yaprak yiyen bazızararlılara karşıda kullanılmaktadır.

1 – 2 fincan taze yaprak 2 – 4 fincan su ile karıştırılır ve bu karışım bütün gece

bekletilir. İçerisine ¼ oranında temizleyici sıvı sabun karıştırılır. Sıvı sabun ilacın

yapraklara yapışmasında ve yayılışında etkili olmaktadır. İlaçlamada bitkinin tüm

aksamının ilaçlanması başarıyı etkilemektedir. Gerekli görülmesi halinde haftalık

periyotlarla uygulama tekrarlanabilir.



23

3.1.3 Kırmızı Tozlar

Karabiber, kırmızıbiber, dereotu, zencefil’in hepsi capsaicin içerir. Böcekler üzerinde

repellent etki yapmaktadır ve 30 gün kadar repellent etkisinin sürdüğü bilinmektedir.

Ayrıca bikriler tarafından bu tür etki maddeleri absorbe edilmez zararsızdır. Sentetik

capsaicin arazide kullanılmak üzere üretilebilir. Yapılan bir çalışmada capsaicin’in 28

gramının 1/25’i soğan bitkisi etrafına serpildiğinde Soğan sineğinin yumurta sayısını

azaltmıştır. Lahana sineğinin lahana ve havuçtaki zararını da engellemektedir.

Uygulama sırasında hassas ciltlerde tahrişlere neden olabilmektedir. Uygulamada

havuç, lahana veya soğan sıralarına serpilerek uygulanabilir. Yağmur veya sulama

sonrası uygulama tekrar edilmelidir.

3.1.4 Nikotin Spreyi

Tütün bitkisinden elde edilir. Ev yapımı nikotin çayının en büyük avantajı etkinliğinin

birkaç saat sürmesidir. Arılara zehirli değildir. Nikotin toprak zararlılarına karşı

kullanılmaktadır. Özellikle kök afitleri, tripsler, yaprak delicileri, armut pisillasına karşı

kullanılmaktadır. 1 fincan kurutulmuş, öğütülmüş tütün yaprağını ¼ çay kaşığı saf

sabun ilave edilmiş 4,5 lt ‘lik su içinde yarım saat bekleterek süzmek suretiyle solüsyon

hazırlanır. Bu solüsyon birkaç hafta kapalı bir kapta saklanabilir. Toprak zararlıları için

bitkinin kök bölgesine toprak üstüne karışım uygulanır. Yaprak zararlıları için yaprak

altlarının da iyice ilaçlanması gerekir. Güvenlik açısından yalnızca genç bitkilere ve

hasattan bir ay öncesine kadar kullanımı daha uygundur. Patlıcan, biber, domates ve

diğer Solanaceae’lerde kullanımı uygun değildir. Tütün mozaik virüsünü taşıyan

tütünlerden hazırlanan solüsyon bu virüsün bitkilere bulaşmasına neden olabilir.



24

3.1.5 Domates Yaprağı

Domates, patates ve tütün yaprakları zehirli alkoloid içerir. Bu toksinler suda çözünür

ve iyice kıyılmış yapraklar suda bekletilerek ev yapımı ilaçlar elde edilebilir. Domates

yaprak ilacı afitler için kullanılabilir. Bu solüsyonun hazırlanması için domates yaprağı

iyice kıyılarak 1 – 2 fincan hazırlanır. 2 fincan su içerisinde bütün gece bekletilir.

Süzülerek yaklaşık 2 fincan su ile karıştırılır. Uygulama bitkinin bütün aksamını

kapayacak şekilde yapılır.

3.1.6 Kadife Çiçeğinden Hazırlanan Sprey

Kadife çiçeği su ve sabunla karıştırılarak bir solüsyon hazırlanır. Bu solüsyon afit,

larvalar ve sinekler için repellent etki yapar.

3.1.7 Isırgan Suyu

Urtica dioca hem yaş bitkiden hem de kuru bitkiden elde edilen ekstraksiyonu

kullanılır. 1 lt suya 100g yaş veya 20 gr kuru bitki konularak 12 saat süre ile suda

ıslatılır daha sonra süzülür. 24 saat süre ile suda kaynatılır, arap sabunu konur ve



25

soğutularak kullanılır. Emici böceklere özellikle afitlere karşı etkilidir, akarlar ve

thripslere kısmen etkilidir.

3.1.8 Bitkisel Yağ

2 çorba kaşığı mısır veya ayçiçeği yağı 2 çorba kaşığı sıvı sabunla karıştırılır. Uygulama

yapılmadan önce iyice karıştırılarak uygulanır. Bunlardan başka nane, çam ve kimyon

yağları da akarisit ve insektisit olarak kullanılabilir.

3.2 Bitkisel Kökenli Doğal İnsektisitler

Bitkilerden çeşitli yöntemlerle elde edilen ve insektisit özelliği gösteren bileşiklerdir.

Bu maddeler işlenmemiş bitkisel materyaller, bitki ekstraktları ve bitkilerden izole

edilen saf bileşikler gibi formlarda olabilir. Gahukar (2007) ‘’bitki parçalarının suda

çözünmeyen biyoaktif bileşiklerini elde etmek için genellile alkol, petrol eteri, asetonla

ekstraksiyonu hazırlanır. Tohum kabukları ve yağları işlenmemiş materyal olarak veya

sulu ekstraktları belirli böcek türlerine karşı ya da kültür bitkisinde zarara neden olan

etmenlere karşı kullanıldığını’’ belirtmiştir. 2000' den fazla bitkinin insektisit etkisinin

var olduğu bilinmesine karşın pratikte yararlanılanların sayısı çok azdır. Doğal

kaynakların kısıtlı olması, standardizasyon, muhafazası ve ruhsat almadaki zorluklar,

ruhsatlı olmamalarından dolayı kronik toksisitite ve bitki üzerindeki kalıntılarının tespit

edilememesi gibi zorluklar pratikte kullanımlarını sınırlamaktadır (Yaşarakıncı vd.

2002).



26

2.2.1 Azadirachtin

Azadirachta indica A. Juss ağacından elde edilen ekstraktları bitki zararlıları ve

hastalıklarına karşı yüzyıllardır kullanılmaktadır. Mücadele için bitkinin her parçası

kullanılabilir ancak en fazla konsantrasyon tohumlarından elde edilir (Franklin 1999).

A. indica’nın yaprak ve kabuğunun kurutularak toz halinden veya tohum ve meyvesinin

yağından Azadirachtin elde edilir. Azadirachtin, böceklerin ectyson hormonuyla benzer

kimyasal yapıda olup ectysteroid sentezini engeller. Azadirachtin farklı biyolojik

aktiviteleri olan C26 terpenoid grubundan bir maddedir. Birçok önemli zararlıya karşı

etkili olmasından dolayı bitkisel kökenli insektisit olarak son yıllarda üzerinde en çok

çalışılan maddedir (Prakash 1996). Dünyada, başta suda homojen olarak dağılan sıvı

formülasyon olmak üzere birçok değişik formülasyonları bulunmakta ve hektara 100 –

500 g arasında değişen dozlarda kullanılmaktadır. Sık olarak kullanıldığında daha etkili

olmaktadır (Copping 2001). Neem soliyonlarının preperasyonu yapıldıktan sonra güneş

ışığında kalırsa 8 saat içinde eksini kaybetmektedir, bundan dolayı nemli ve direk güneş

ışığı almayan yerlerde muhafaza edilmelidir (Anonymus 2010).

Azadirachtin, böceklerde uzaklaştırıcı (repellent), beslenmeyi engelleyici (antifeedant),

doğurganlığı azaltıcı, kısırlaştırıcı, öldürücü, yumurta bırakmayı önleyici, gelişme ve

büyümeyi aksatıcı gibi etkiler göstermektedir (Jacobson 1989, Ascher 1993,

Schmutterer 1995, Awad vd. 1998). Neem bitki üzerinde herhangi kalıntı bırakmaz ve

aynı zamanda sistemik pestisit görevi de görür, uygulama yapılan bitki etkili maddeyi

absorbe ederek yapraklara, dokuya taşır ve yapraktan beslenen zararlının tüketmesi

sonucu etkili olur (Dubey 2010). Kültür bitkilerinde önemli zarar yapan, başta

Lepidoptera ve Orthoptera olmak üzere Homoptera, Heteroptera, Lepidoptera,

Coleoptera, Diptera ve Hymenoptera takımına bağlı birçok türde, bu etkiler sayısız

çalışmalar da araştırılmıştır (Kısmalı ve Madanlar 1988, Jacobson 1989, Koul vd. 1990,

Schmutterer 1990, Ascher 1993, Durmuşoğlu vd. 2003).



27

Çizelge 2.2.1.1 Neem ekstraktının NPV ile karışabilirliğinde bazı sonuçlar (Raguraman

2004)

Zararlı Konsantrasyon Sonuç

Lymantria dispar

Neem tohum ekstraktı

2300 ppm ve NPV

Sadece NPV kullanımına

kıyasla olumlu sonuç

Spodoptera litura

Neem acısı (%1) + NPV

(5x105

POBs/ml) + İşlenmemiş

şeker (%1)

Olumlu sonuç

Spodoptera litura

SlNPV 2x104

POBs/ml + neem yağı

(%2) ve neem kabuk

ekstraktı (%5)

Olumlu sonuç

Helicoverpa

armigera

HaNPV (500 LE/ha)

+ NSKE (%5) (neem

tohum çekirdek ekstraktı) Olumlu sonuç

Thysanoplusia

orichalcea

Neemark (%0,25)+ NPV (150

LE/ha)

Olumlu sonuç

Helicoverpa

armigera

Annona 36 EC +

neem 36 EC Olumlu sonuç

Helicoverpa

armigera

Nimbecidine % 2

+ NPV (250

LE/ha)

Olumlu sonuç

Neem tohum ekstraktı 2300 ppm ve NPV’nin karıştırılarak uygulanmasında virüsün tek

başına uygulanmasına oranla Lymantria dispar ’ın larva ölümünü arttırdığı tespit

edilmiştir (Shapiro vd. 1994). Neem acısı (%1), NPV (5x105 POBs/ml) ve işlenmemiş

şeker (%1) karışımından elde edilen solüsyon Spodoptera litura larvalarına karşı yüksek

oranda ölüm gerçekleştirdiği tespit edilmiştir. Ancak neem ve NPV karışımına



28

işlenmemiş şeker katılmaması durumunda larvalarda ölüm oranında artış olmadığı tespit

edilmiştir (Rabindra vd. 1997). Helicoverpa armigera’ya karşı uygulanan HaNPV at

500 LE / ha ve %5 NSKE (neem tohum çekirdek ekstraktı) karışımında zararlının

kontrolünde en yüksek etki gözlenmiştir ve verimin artışı olduğu tespit edilmiştir

(Sarode vd. 1997). S. Litura’ya karşı 2 x 104 POBs/ml (SlNPV LC50 değeri) ile %1

neem yağı, %5 neem tohum süspansiyonu ve %5 neem kabuğunu karıştırılarak

uygulandığında zararlını ölümünün % 81,5’a yükseldiği ve verimin uygulama

yapılmayan alana göre de arttığı tespit edilmiştir (Baskaran vd. 1999). Thysanoplusia

orichalcea’ya karşı Neemark (%0,25) ve NPV (150 LE/ha) karşımı uygulamasında

NPV’nin etkisinin önemli derecede artığı görülmüştür (Men ve Thakare 1998). Das vd.

(2000) Annona 72 EC, Annona 36 EC + Neem 36 EC, 1500 ppm neem tohum çekirdek

ekstraktı, 300 ppm neem ve 1500 ppm neem yağ ve NPV’nin endosülfan ile

karıştırılmasında ilk iki sene azadiractin ve Annona + neem karşımın en etkili

olduğutespit edilmiştir. Ayrıca Annona + neem karışımının tahıl verimi en yüksek

oranda sağladığını belirtmiştir. Nimbecidine % 2 + NPV 250 LE/ha ve Dipel 81 + NPV

250 LE/ha karışımları H. armigera’ya karşı en etkili karışımlar olarak tespit edilmiştir

(Reddy ve Manjunatha 2000).

Yapılan çalışmalar aynı zamanda azdirachtin ekstraktlarının Bacillus thuringiensis (Bt)

ile de karıştırılarak kullanılabildiğini belirtir. Ancak bazı çalışmalar bu tür karışımların

faydalı tür olan Bt’ye karşıda olumsuz etkisi olabildiğini ortaya koymuştur, bu nedenle

yapılacak uygulamalar dikkatle yapılmalıdır. Trisyono and Whalon (1999) Leptinotarsa

decemlineata’ nın ikinci larva dönemine karşı uyguladıkları azadiractine Bt karışımının

toksik olduğunu tespit etmişlerdir ve Basedow vd. (1997) bu uygulamaların sonucunda

verimin önemli derecede arttığını belirtmişlerdir. Tomar (1998) Earias vittella’ya karşı

yaptığı azdiractin ve Bt karışımı uygulamasında etki olmadığını tespit etmiştir. Buna

benzer şekilde Krishna (1998), Amrasca biguttula biguttula, Bemisia tabaci ve

Leucinodes orbonalis zararlılarına karşı denediği azadiractin ve Bt karışımının etkisiz

olduğunu belirtmiştir. Murugan ve Jeyabalan (1998) H. armigera’ya karşı, % 2,5

NSKE’nin NPV 102 POBs/ml ve Bacillus thuringiensis kurstaki (Btk) 50 mg/ml ile



29

karıştırılarak uygulandığında zararlının yaşam süresini ve çoğalmasını bastırdığını

belirmişlerdir.

3.2.2 Pyrethrum

Tanacetum (Chrysanthemum) cinerariaefolium’un kuru çiçeklerinden ve çiçek

tomurcuklarından çeşitli metodlarla ekstrakte edilen pyrethrum, mevcut insektisitlerin

içinde en eski ve en güveniliri olup, halen geniş alanlarda kullanılan bitkisel kökenli

insektisittir. Bunu yanında C. coccineum, C. marshalii, C. roseum ve C. caucasus türleri

de kullanılır. Pyrethrum ekstraktları esas olarak chrysanthemik ve phyrethrik asitlerinin,

pyrethrolone, cinerolone ve jasmolone adlı üç alkolle (rethrolone’ler) birleşmesinden

oluşmuştur. Chrysanthemik asidin esterleri pyrethrin I, cinerin I ve jasmolin I,

phyrethrik asidin esterleri ise pyrethrin II, cinerin II ve jasmolin II’den oluşmuştur. İşte

bu altı ester pyrethrum ekstraktlarının insektisit etkilerini oluşturmaktadır (Casida,

1973). Ekstraktı oluşturan en önemli maddeler pyrethrin I ve pyrethrin II olup ekstrakta

% 73 oranında bulunur. Diğer maddeler ise % 19 civarında cinerin I ve cinerin II, % 8

civarında jasmolin I ve jasmolin II bulunur (Gürkan ve Ünal 2001).

Düşük dozlarda böceklerde bayıltma etkisi ‘knock down’ (Buss vd. 1999, Gürkan ve

Ünal 2001, Koul ve Wahab 2004) oluşturur ve bu özellikle pyrethrin II esteri sayesinde

olur. Uygun dozda ise kontakt olarak etki göstermekte ve sinir hücrelerinin aşırı

uyarılması ile kasların istemsiz olarak sürekli kasılmasına, bunun sonucunda sinir

hücrelerinin elektrolit dengesinin bozulmasına ve dolayısıyla gerekli uyarı eşiğinin

oluşmaması sonucu kasların kasılamayarak felç oluşumuna neden olmaktadır. Bunun

sonucunda da böcekte hızlı bir ölüm gerçekleşir. Phyretrum’un, gün ışığında çabuk

parçalanması en büyük dezavantajıdır. Bu sebepten dolayı genelde depolanmış ürün ve



30

ev zararlılarına karşı mücadelede daha başarılı ve yaygın olarak kullanılır. Ayrıca birçok

kültür bitkisinde ekonomik önemde zarar yapan yaprakbitleri ve tripsler gibi zararlılara

karşı kullanılmaktadır (Perry vd. 1998). Genellikle, piperonyl butoxide (PBO), susam

ekstraktı (sesamin ve sesamolin) ve propyl isome gibi sinerjist etkisi olan maddeler ile

prepratları yapılarak hem ışıkta bozunma hızı düşürülür, hem de etkisini artırılır.

Uygulanacak zararlıların etkili kontrolü için yaprakların pyrethrumla iyice kaplanması

gereklidir. Ayrıca birçok insektisitle karışabilirlik özelliği vardır (Copping, 2001).

Memelilere zehir etkisi olmamasından dolayı hasattan 1 gün öncesinde dahi

kullanılabilir. 19. yy. başlarında Napolyon savaşlarda pyrethrumu bitlere karşı

kullanmıştır (Dubey 2010). Ülkemizde ise Türkiye'de Pyrethrum roseum türü çok eski

zamanlardan beri oltu otu, oltu tozu veya pire tozu adıyla bilinmekte ve

kullanılmaktadır (Arslan ve Yılmaz 1993).

Şekil 2.2.2.1 Chrysanthemik ve phyrethrik asit esterleri



31

3.2.3 Rotenon

Bitkisel kökenli insektisit olarak kullanılan rotenoid yapıdaki rotenon öncelikle Güney

Amerika’da yetişen Lonchocarpus sp., Asya’da yetişen Derris sp. ve Terphrosia sp.

bitkilerinin köklerinden ekstrakte edilmekte ve 150 yıldır (Koul ve Wahab 2004)

insektisit olarak kullanılmaktadır. Bu türler yanında ayrıca rotenon 68 faklı tür bitkiden

(tüm Leguminosae türleri) ekstraksiyon edilmektedir (Koul ve Wahab 2004). İnce ve

uzun olan kökler önce kurutulur sonra ufalanarak toz haline getirilir. Daha sonra kil,

kükürt gibi bazik olmayan çözücüler ile çözülerek, rotenon içeren toz şeklinde insektisitolarak kullanılır. Sıvı formülasyonları ise yine köklerin eter ve aseton ile ekstraksiyonu

sonucu yapılmaktadır. Stabilizasyon için fosforik asit kullanılmaktadır (Güncan ve

Durmuşoğlu 2004). Rotenon böceklerde hem kontakt hem de mide zehiri olarak etki

göstermektedir. Hemen öldürmese bile böceğin ağız parçalarını felç ederek hızlı şekilde

beslenmeyi durdurmaktadır. Ölümün oluşması ise daha yavaş bir yol izlemekte ve

çoğunlukla solunum metabolizmasında elektron taşıması zincirinin engellenmesi

şeklinde oluşmaktadır. Rotenon, yapraktan beslenen afit, kuşkonmaz böceği, patates böceği, hortumlu böcekler, çilek yaprak böcekleri, lepidopter larvaları ve ayrıca

hayvanlar üzerindeki pire ve bitlere karşı kullanılmaktadır. En önemli dezavantajı

balıklara karşı yüksek derecede toksik olmasıdır. Bu sebepten dolayı dere veya akarsu

gibi yerlere yakın alanlarda kullanımında çok dikkatli olunmalıdır.

3.2.4 Nikotin

Tütün yapraklarının sulu ekstraktları dünyada 1690, Avrupa da ise 1950’li yıllardan beri

emici tipte ağız yapısı olan böceklere karşı insektisit olarak kullanılmaktadır (Gürcan ve

Durmuşoğlu 2004). Nikotin 45 farklı alkoloid bileşik karışımı sayesinde etkili olur



32

ancak özellikle insektisit özelliği yaprakların içerdiği nikotin, öncelikli olmak üzere

nornicotin ve anabasin, anabaseine, nornicotine ve nicotyrine alkaloidlerinden

kaynaklandığı belirtilmektedir. Nikotin çeşitli ekstraksiyon yöntemleriyle Nicotiana

tabacum ve N. rustica’dan, nornicotin ise ağırlıklı olarak N. sylvestris’ten ve anabasin

çoğunlukla Anabasis aphylla’dan elde edilmektedir (Yamamoto 1965, Schmeltz 1971).

Nikotin, zararlıya mide zehiri etkili olsa da genellikle gaz şeklinde trake sistemi ve

kutikula yoluyla girmekte ve böceklerin merkezi sinir sistemindeki asıl uyarıcı sinir

iletimini sağlayan asetilkolin gibi davranmaktadır. Sinaptik hücreden asetilkolin

salınımından sonra, nikotinik asetilkolin alıcılarına bağlanarak, katyon kanallarının

çalışmasını sağlar. Böylece alıcının normal işlevini bozarak böceğin önce felcine daha

sonra da ölümüne neden olmaktadır. Ayrıca kontakt ve mide zehiri şeklinde de etki

göstermektedir (Ujvary 1999). Buss ve Park-Brown (2006)’ de nikotinin gözlerden,

deriden ve salgı bezleri tarafından da hızlıca alındığını belirmişlerdir.

Başta afitler olmak üzere homoptera takıma ait diğer birçok yumuşak vücutlu zararlı,

tripsler, beyazsinek ve akarlara karşı mücadelede kullanılabilmektedir. Nikotinesıcakkanlılara son derece toksik olduğundan uygulamalarda koruyucu donanım

kullanılmalıdır. Nikotinin, toz suda çözünen konsantrasyon ve fümigant etkili

formülasyonları bulunmaktadır, bunların içinde piyasada sıvı olarak %40 etki maddeli

ve püskürterek uygulanan nikotin sülfat en sık bulunanıdır. Sıcak su ile uygulamasında

daha etkili olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca genelde yaprakların alt yüzeyine

kullanılmakta ve en iyi etkiyi 160 C’nin üzerindeki sıcaklılarda vermektedir (Copping,

2001).



33

3.2.5 Ryania

Ilıman bölgede yetişen Ryania speciosa isimli bitkinin kök, yaprak ve gövdesinden

ekstrakte edilen alkaloid yapıda ryania önemli bitkisel kökenli insektisittir. Ryania

böceklerin kas sistemine etkili olmaktadır. Kaslardaki hücrenin kasılmasını sağlayan

organel ( sarcoplastic reticulum)’de bulunan kalsiyum kanallarına bağlanarak bu

kanalların açık kalmasını sağlamakta ve hücreye devamlı olarak kalsiyum iyonunun

akışını sağlamaktadırlar. Böylece kas membranında gerekli uyarı eşiğinin oluşmadan

kasılmasına devam etmesine neden olarak önce felcine daha sonra da hızlı bir ölümoluşmaktadır (Lehmberg ve Casida, 1994). Ayrıca Buss ve Park-Brown (2006) yavaş

etkili mide zehiri ve uygulandığında hızlı şekilde beslenmeyi engelleyici olduğunu

belirtmişlerdir. Sıcak suyla uygulandığında daha etkili olduğu tespit edilmiştir.

Ryania’nın, elmanın ana zararlısı olan elma iç kurdu Cydia pomonella L., mısırdazararlı olan mısır kurdu Ostrinia nubilalis Hübner başta olmak üzere tarımda zararlı

olan diğer lepidoptera takımı türleri ve turunçgillerde zarar yapan, Scirtothrips citri

Moulton’ye karşı insektisit ve repellent olarak kullanıldığı Copping (2001) tarafından

bildirilmiştir. Memelilere olan akut ve oral toksisitesi yüzünden kullanımı kısıtlanmıştır,

ancak roteton ve pyrethrum karışımlı fomülasyonlarına ulaşmak mümkündür. Dere ve

akarsu gibi yerlerin kenarlarındaki tarım alanlarının kenarlarında uygulanmasından

kaçınmak gereklidir.

Derris, Nicotiana ve Ryania ‘nın tarih öncesi dönemlerde de tarım zararlılarına karşı

kullanıldığı tespit edilmiştir (Dubey vd. 2010).



34

3.2.6 Sabadilla

Schoenocaulon officinale bitkisinin tohumunun su, alkol ve petrol ile ekstraktsiyonu

veya toz halinde öğütülerek direkt şekilde zararlılara karşı uygulanabilir. İnsektisit

özelliği, tohumun yapısında bulunan cevadine ve veratridine alkaloidlerinden

kaynaklanmaktadır (Bloomquist 1996). Kontak etkili insektisittir ancak bazen mide

zehiri şeklinde de etkili olabilmektedir (Buss ve Park-Brown 2006). Sabadilla’nın

zehirli alkaloidleri, böcekte kalp, sinir ve çizgili kas hücrelerinin membranında bulunan

sodyum kanallarının işleyişini bozarlar. Bunun sonucunda sinir hücreleri görevyapamamakta ve böceğin önce felcine ve daha sonra da ölümüne neden olmaktadır.

Bazen felç dönemi bir ya da iki gün sürebilmektedir (Catteral 1980 Buss ve Park-Brown

2006). Sabadillanın tozu bitkisel pestisitlerin içinde en az zehirli olan formülasyondur.

Ancak saf olarak deri tarafından alındığında, ağızdan alındığında ya da direk tükürük

bezleri tarafından alındığında çok zehirli olur. Güneş ışığında ve rüzgârda hızlı

parçalandığı için zararlı düzeyde kalıntı bırakmaz.

Sabadilla, genellikle mücadelesi zor olan bazı Heteroptera takımına ait zararlılara karşı

(Pleasant 2001, Buss ve Park-Brown 2006) kullanılması yanında şekerle birlikte

turunçgillerde zararlı olan thrips türlerine karşı da (Hare ve Morse 1997 Buss ve Park-

Brown 2006 ) kullanılmaktadır. Piperonyl butoxide gibi sinerjist etkisi olan maddeler ile

karıştırılarak etkinlikleri artırılmaktadır. Balarılarına toksitesi yüksek olduğundankullanılırken dikkat edilmelidir. Genelde diğer bitkisel kökenli insektisitlerle

karıştırılarak etkiyi artırmak için kullanılır (Güncan ve Durmuşoğlu 2004).



35

3.2.7 Quassia

Quassia armara ve Picrasma excelsa ağaçların gövde, kök, dal ve yapraklarından

ekstrakte edilen quassin, neoquassin ve picrasmin alkaloidleri insektisit özelliği

göstermektedirler (Clark 1937, Anonymus 2010). Sentetik ilaçların kullanılmaya

başlanmadan önce quassia hakında 1884 ve 1940 arasında insektisit olarak

kullanıldığına dair birçok belge bulunmaktadır (Anonymus 2010). Quassia, nikotine

benzer şekilde böceklerde kontakt ve mide zehiri olarak etki etmektedir, fakat nikotin

kadar zehirli değildir. Quassia’nın, hububat üretiminde zararlı olan afitlere (Şengoncave Bruggen 1991), meyve ağaçlarında zararlı olan afit ve testereli arı türlerine karşı

(Hohn vd. 1996) kullanılabileceği değişik araştırmacılar tarafından ispatlanmıştır.

Bunun yanında tütün beyazsineği Bemisia tabaci erginlerine (Cubillo vd. 1997) ve elma

göz kurdu Anthonomus pomorum ’a karşı da etkili olduğu belirtilmiştir (Wurm ve

Polesny 1998). Ayrıca quassia’nın etkileri değişik familyalara bağlı çeşitli böcek

zararlılarına karşı denenmiştir ve bu böceklerin ergin öncesi dönemlerine daha etkili

olduğu belirtilmiştir (Del Bene vd. 2000). Quassia’nın bazı bitkilerde fitotoksisiteyeneden olmaktadır, bu yüzden kullanımına dikkat edilmelidir.

3.2.8 Bitkisel Yağlar (Uçucu Yağlar)

Doğal insektisit olarak kullanılan diğer bir grup ise bitkisel yağlardır. Belirli uçucu

yağlar uzun yıllardır zararlılara karşı repellent olarak kullanılmıştır. Fakat son yıllarda

yapılan çalışmalar, bitkisel yağların sadece repellent değil, kontakt ve solunum yoluyla

da etkili zehirler olduğunu göstermiştir. Lahlou (2004) ovicidal, larvicidal, büyüme

engelleyici ve beslenme engelleyici etkileri de olduğunu belirtmiştir. Uçucu yağların

özellikle depo zararlıları üzerinde etkisi tespit edilmiştir (Dales 1999, Isman 2000) depo



36

zararlılarına karşı kontak ve funigasyon etkili olarak rahatlıkla kullanılabilir olduğunu

ve bu etkilerin içerdikleri fenol ve terpenoid yapılı maddelerden kaynaklandığı

belirtmiştir (Isman 2000). Bunların yanında birçok bitkiden elde edilen yağlar

nematodlara karşı yeni nematisitlerin oluşturulabileceği ve kullanılabileceği

bilinmektedir. Uçucu yağların bu özelliği bitkilerde bulunan carvacrol ve thymol

bileşiklerinden kaynaklanmaktadır. Bazı yağların çok düşük konsatrasyonları (1000

mg/l, 001 gm/l, 0038 gm/gal, 0,38 gm/100gal) dahi kök ur nematodlarının juvenil

hormonu durdurmakta bazılarında ise yumurtaların açılmasını engellemektedir

(Guerena 2006). Oka vd. (2000) kimyon, prezene, nane ve güvey otu uçucu yağlarının

nematisit etkisinin yüksek olduğunu belirtmiştir. Artemisia annua’nın yapraklarından

elde edilen uçucu yağ Meloidogyne incognita’nın ikinci aşama juvenili engeleyerek ve

yeni ergin Rotylenchulus reniformisnematodlarının tamamen öldürdüğü tespit

edilmiştir ve zararlı ile mücadelede kullanılabilmektedir (Shakil 2004). Nematodlara

karşı günümüzde susam, biberiye ve sarımsak yağı nematodlara karşı ticari olarak

bulunmaltadır.

Origanum onites’in kenelere karşı akarisit etkisinin olduğu (Coşkun 2008) gibi yapılan

çalışmalarda birçok uçucu yağın akarisit özelliği gösterdiği yapılan çalışmalarda tespit

edilmiştir (Haris 2010).

3.3 Fitoekol Pestisitler

Fitoekoller kozalaklı ağaçlardan çeşitli yöntemlerle elde edilen ekstraktlardır, genellikle

zararlı ve hastalıklara karşı koruyucu etkisi bulunmaktadır. Ayrıca Daugavıetıs (2001)

ekstraktsiyon sonucu elde edilen terpenler, reçine asitleri gibi maddelerinin biyolojik ve

kimyasal kompozisyonlarının repellent, insektisit ve fungusit özellik gösterdiklerini de



37

tespit edildiğini belirtmiştir. Fitoekollerin temeli insektisit ve fungusit özellikli, aktif

maddesi reçine ve yağ asitlerinin sodyum tuzlarının karışımı olan‘Fitoekols-IF’ dir.

Fitoekols-IF farklı fungus türlerinde (mildiyö, kuşuni küf, Cladosporium, Botritis,

Oidium, Fusarium, Phytophtora vb.) ve emici ağız yapısında farklı zararlılara ( Aphis,

Myzoides, Trialenrodes, Heliotrips, Partheotrips vb.) karşı başarılı ve etkili sonuçlar

sağlamıştır. Fitoekol ekstraksiyonları diğer ekstrakte pestisitler gibi fungusun ve

böceklerin zararını % 70 – 90 azalttığı tespit edilmiştir. En iyi sonuç çam ve ladin

ekstraksiyonu karışımından elde edilen ekstrakttır (Daugavıetıs 2001, Zarins 2009).

Ancak fitoekollerin böcekler ve hastalık etmelerine tam etki şekli ve etki yeri

bilinmemektedir.

Ekstraktlar doğal koşullarda parçalanabilir, çevreye ve insana karşı etkisizdir. Toprak

solucanlarına, toprak microflorasına olumsuz etki göstermez ve uygulanan bitkilerde

fitotoksitite oluşturmaz. Çam iğnelerinin hexan solüsyon ekstraktı Fitorodents-RF ticari

ismiyle satılmaktadır. Daugavıetıs (2001) bu ticari ekstrakt ‘kışın tavşanlara ve tarla

farelerine karşı bitki koruyucu olarak kullanılabilmektedir. Fitorodents-RF’nin tavşan

ve farelerin meyve ağaçlarına zararını % 95 – 100 azaltmaktadır. Ayrıca ağaç

kabuklarında kışlayan zararlıları % 60 – 70 oranında, patojen fungusları ise % 50 – 60

yok etmektedir. Bunun yanında ağacın kabuk oluşturmasını ve gövdenin yosun

tutmasını bastırmakta’ olduğunu belirtmiştir. Zarins (2009)’ de Fitoekols-IF isimli

Pinus sylvestris ve Picea abies ağaçlarından elde edilen ekstraktın fungus ve emici ağız

yapısındaki zararlılara karşı benzer şekilde etkileri olduğunu tespit etmiştir.



38

3.4 Bitkisel Kökenli Ürün Koruyucu Pestisitler

Carvone; Carum carvi’nin monoterpen içerikli bir uçucu yağdır. Toksik olmayan bir

pesitisittir. Depolama anında patatese uygulanınca bakterilerin patatese girmesini ve

gelişmesini engellemektedir. Depolarda hastalık etmenlerine karşı koruyucu olarak

kullanılır. Ayrıca memelilere karşı hiçbir toksik etkisi yoktur. Koruyucu etkisinden

dolayı depolanan sebze ve meyvelerin patojenlerden kaynaklanan zararlarını

engellemekte ve raf ömrünü uzatmada faydalı olmaktadır. Ayrıca bu tür bitkisel

ekstraktlar ürünlerin nişasta ve şeker kaybını engelleyerek ürün kalitesini korumadaetkilidir (Dubey 2010).

Polyphenolics bakımından zengin bitkiler intifungal, antiaflotoksigenik ve antioksidant

etkilerinden dolayı gıda sektöründe gittikçe önemi artmaktadır (Dubey 2010).

Polyfenoller genellikle hidrolizle tanin ve ligin, flavonoid gibi fenilpropanoidlereayrılır. Flavonoidler en çok siyah çay, soğan ve elmada bulunur. Özellikle tanin bitki

savunma mekanizmasında ikincil bileşik olmasından dolayı önemlidir.

Cinnamaldehyde aktif maddeli tarçın yağı akarisit ve afidisit olduğu kadar özellikle

depolanan sebze ve meyveleri fungal hastalıklardan korumak için fungusit olarakta

kullanılabilmektedir ve memelilere hiçbir toksik etki yoktur (Dubey 2010).



39

3.5 Herbisit Etkili Bitkisel Ekstraktlar

İnsan eliyle doğal mücadelede kullanılan bitkisel kökenli, ham ya da işlenmiş ekstrakt

olarak kullanılan pestisitler içinde en fazla böcekler üzerine araştırmalar yapılmıştır.

Yabancı otlar ve fungal etmeler üzerine çalışmalar genellikle denemeler düzeyinde

kalmıştır ve her zaman başarılı sonuçlar alınamamıştır. Bu tür tarımsal alanları etkileyen

patojen ya da yabancı otlara karşı doğal olarak mücadelede genellikle gene farklı

patojenlerin bulunduğu ve allelopatik etkiye dayalı biositler daha yaygın olarak

kullanılmaktadır. Bunun öncelikli sebebi biositlerin daha sellektif olarak rahatçakullanılabilmesi, üretiminin kolay ve daha ucuz olmasından kaynaklanır. Ayrıca herbisit

özellikli bitkisel bileşiklerin kaynağı genellikle uçucu yağlardır. Buna bağlı olarak bu

tür ekstraktların elde edilmesi ve üretimin kısıtlı olmasından dolayı yaygın ve ticari

olarak kullanılamamaktadır.

Dünyada 7000, ülkemizde ise 1800 tür tarım alanlarında zararlı yabancı ot olarak tespit

edilmiş ve ülkemizde zarar oranı % 32 civarındadır (Aydın ve Tursun 2010). Herbisit

olarak bitkilerin kullanılması için tarımda zararı olan otlara karşı fitotoksit olan, enzim

aktivesini engelleyen, çimlenmeyi ve gelişmeyi engelleyici bitkisel bileşikler tespit

edilerek mücadele stratejileri yapılabilir. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda herbisit

etkili ekstraktların bitkilerde bulunan ikincil bileşiklerden kaynaklandığı

belirtilmektedir. Bunların başında fitotoksik etki gösteren monoterpenler gelir. Laurusnobilis, Salvia ve Eucalyptus spp.’den elde edilen monoterpen cineoles genel olarak

bulunan uçucu yağ olup fitotoksik etkisi göstermektedir. Ancak bitkilerde bulunma

miktarı az olmasından dolayı yaygın olarak üretilip tarım alanlarında kullanma imkânı

kısıtlıdır (Duke vd. 2002). Quassinoidlerden chaparrinone tip ve benzer etkili maddeler

güçlü herbisit etkiye sahiptir ve mitozun ileri aşamalarında engelleme yapar. Bu tür

maddeler Setaria viridis (L.) Beauv. ve Senna obtusifolia L.’nın kontrolünde %100

etkili olduğu tespit edilmiştir (Irwin ve Barneby 2002).



40

Çizelge 3.5.1. Herbisit özellik gösteren bazı bitki ekstraktları, etkili maddeleri ve

etkilenen türler (Duke vd. 2002)

Ekstraktı kullanılan tür

ve familyası

Etki maddesi Etkilenen tür

Asparagus officinalisL.,

(Liliaceae) Geophyte

Lycopersicon esculentum

Mill., Asparagus officinalis

L., Festuca spp.

Brassica oleracea L.

(Cruciferae)

Chamaephyte

Brassica oleracea L.,

Lactuca sativa L.,

Lycopersicon

esculentum Mill.

Canavalia ensiformis L.

(Leguminosae)

Therophyte Imperata brasiliensis Trin.

Crambe abyssinica Hochst.

(Cruciferae)

Therophyte

Triticum aestivum L.,

Abutilon theophrasti

Medicus

Helianthus annuus L.

(Compositae)

Theorphyte

Amaranthus retroflexus L., Datura stramonium L.,

Hordeum vulgare L.,

Lactuca sativa L.,

Lepidium sativum L.,


Mill., Triticum aestivum L.,

Trifolium sp. Hordeum vulgare L.

(Gramineae)

Therophyte Sinapis alba L.

Jugians nigra L.

(Juglandaceae)

Phanerophyte Lycopersicon esculentum

Mill.

Olea europaea L.

(Oleaceae)

Phanerophyte

Amaranthus retroflexus L.,

Chenopodium album L. ,

Portulaca oleracea L.



41

Çizelge 3.5.1 Devamı


ve familyası


Oryza sativa L.

(Gramineae)

Therophyte Lactuca sativa L., Oryza

sativa L., Echinochloa

crus-galli (L.) Beauv.

Sorghum bicolor (L.)

Moench

(Gramineae)

Therophyte Festuca spp.

Secale cereale L.

(Gramineae)

Therophyte Chenopodium album L.

Ruta graveolens L.

(Rutaceae)

Phanerophyte

Amaranthus retroflexus L. ,

Chenopodium album L.,

Portulaca oleracea L.,

Raphanus sativus L.

Cyperus rotundus L.

(Cyperaceae)

Geophyte

Allium cepa L.,

Brassica nigra (L.) Koch, Brassica oleracea L.,

Cucumis sativus L.,

Daucus carota L.,

Fragaria sp.

Gossypium sp.,

Glycine max (L.) Merr.,

Hordeum vulgare L., Lycopersicon esculentum

Mill., Oryza sativa L.,

Raphanus sativus L.,


Moench.

Cynodon dactylon (L.)

Pers. (Gramineae)

Geophyte Hordeum vulgare L.,

Glycine max (L.) Merr



42



ve familyası


Echinochloa crus-galli (L.)

Beauv.

(Gramineae)

Therophyte

Triticum durum L.,


Oryza sativa L.

Eleusine indica (L.)

Gaertner

(Gramineae)

Therophyte

Phaseolus vulgaris L.,


Moench, Zea mays L.

Sorghum halepense (L.)

Pers.

(Gramineae)

Geophyte

Coronilla varia L.,


Gossypium sp.,

Hordeum vulgare L.

Imperata cylindrica (L.)

Beauv.

(Gramineae)

Geophyte

Cucumis sativus L.,


Mill., Oryza sativa L.,

Sorghum bicolor (L.)Moench, Zea mays L.

Portulaca oleracea L.

(Portulacaceae)

Therophyte

Medicago sativa L.,


Mill., Triticum durum L.

Chenopodium album L.

(Chenopodiaceae)

Therophyte.

Beta vulgaris L.,

Brassica oleracea L.,

Triticum aestivum L., Zea mays L

Digitaria sanguinalis (L.)

Scop.

(Gramineae)

Therophyte

Coronilla varia L.,

Harachis hypogea L.,

Gossypium sp.,

Avena fatua L.;

(Gramineae)

Therophyte Triticum aestivum L.,

Linum sp.



43

3.6 Fungusit Etkili Bitkisel Ekstraktlar

Doğada bazı bitkilerin çeşitli bitkilere olduğu kadar, fungus ve bakterilere karşı da

zararlı yönde etkileri olduğu bilinmektedir. Bu olay ilk kez 1937 yılında “Molish”

tarafından allelopati olarak adlandırılmış ve tanımı; Yüksek bir bitkinin, diğer bitkilerin

çimlenme, büyüme veya gelişmesi üzerine zararlı etkileri seklinde yapılmıştır.

Ülkemizde 60 kültür bitkisi ve ürünlerinde 35 – 50 hastalık etmeni bulunmaktadır ve

kaybın %12’sinin hastalık etmenlerinden kaynaklandığı bilinmektedir (Akalın 2004).

Bitkisel ekstraktların fungusit olarak kullanılması ve bu konudaki araştırmalar oldukçayenidir. Bu tür ekstraktlar patojenlere karşı çimlenmesini engelleyici, bitkiye sporun

girişini engelleyici, spor oluşumu engelleyici ve fungusit özellikli olarak

kullanılabilmektedir. Uygulama bitki yüzeyine yapılabildiği gibi sulu ekstraktlar

rahatlıkla toprak uygulaması ile toprak kökenli patojenlere karşı kullanılabilmektedir.

Günümüzde bu konu hakkında araştırmalara hız verilmiş ve artmaktadır. Bitkilerin

fungusit özelliklerinin özellikle uçucu yağlardan ve bunu meydana getiren bileşiklerden

kaynaklandığı bilinmektedir.



44

Çizelge 3.6.1 Fungusit etki gösteren bazı bitki ekstraktları (Prakash ve Rao 1997,

Gahukara 2007)

Hastalık etmeni Ekstraktı kullanılan bitki Kullanılan bitki parçası

Phomopsis sp. Azadirachta indica A. Juss. Neem kabuk yağı

Fusarium solani (Mart.)

Sacc

Parthenium hysterophorus

L., Datura metel L.,

Azadirachta indica

Yaprak ekstraktları

Sclerotium rolfsii Sacc. A. indica A. Juss Neem kabuk yağı

Rhizoctonia solani

(Kuehn.)

A. indica A. Juss., Annona

squamosa L., Pongamia

pinnata (L.) Pierre,

Allium sativum L.

Yaprak ekstraktı,

A. sativum tohum ekstraktı

Phythium spp.

Bougainvillea glabra

Chois, Piper betle L.,

Leucaena leucocephala

(Lamk.) de Wit,

Tamarindus indica L.,

Yaprak ekstraktı

Pseudopersonata cubens A. sativum Soğan ekstraktı

Colletotrichum lagenarium Spinacia oleracea L. Yaprak ekstraktı

Alternaria solani Sorauer

Ocimum sanctum L., A.

indica A. Juss. Prosopis

sp., Allium cepa

Yaprak ekstraktı,

A. sativum soğan ekstraktı

Alternaria tenuis Prosopis julifloraL., Aegle

marmelos (L.) Correa

Yaprak ekstraktı

Meloidogyne javanica

Treub, M. incognita

Ricinus communis L.,

Simarouba glauca,

Eucalyptus sp.

Yaprak esktraktı

Alternaria solani

Rhizoctonia solani

(Kuehn.)

Coleus scutellariodes Yaprak esktraktı



45


Hastalık etmeni Ekstraktı kullanılan bitki Kullanılan bitki parçası

Pseudocercospora fuligena Coleus scutellariodes Yaprak ekstraktı

Diplocarpon rosae

Cryphonectria parasitica

Phytophthora palmivora

Peronospora farinosa

Allium sativum

Tüm bitki

Kök

Çiçek ve yaprak ekstraktı

Oidiopsis spp.

Botrytis spp.

Reynoutria sachalinensis Yaprak ekstraktı

Külleme etmenleri

Alternaria solani

Zingiber officinale Rizom ekstraktı

Colletotrichum piperatum

Alternaria solani

Moringa oleifera Yaprak ekstraktı

Alternaria spp.

Anthracnose spp.

Colletotrichum piperatum

Allium sepa Soğan ekstraktı

Külleme etmenleri Curcuma domestica Rizom ekstraktı



46

4. SONUÇ

Bitkisel kökenli doğal insektisitlerin, sentetik insektisitlere göre bazı avantajları ve

dezavantajları vardır. Bitkisel kökenli doğal insektisitler, güneş ışığında, nemde ve

rüzgârlı hava koşullarında çok hızlı bir şekilde parçalanır. Bu yüzden hasattan kısa bir

süre önce kullanılabilir. Bununla birlikte bu pestisitlerim çoğu zararlı etmenleri hemen

öldürmese de, beslenmelerini veya bitkiye giriş yapmalarını çok hızlı bir şekilde

durdurabilirler. Dolayısıyla zararlıyı veya patojeni yok etmesi için bazen günler geçmesi

gerekse de zararı önleme bakımından hızlı etki gösterirler. Bitkisel kökenli doğal

insektisitlerin çoğu memelilere ve çevreye çok toksik değildirler. Hızlı parçalanma ve

özel etki şekilleri bitkisel kökenli doğal pestisitlerin kültür bitkisinde bazı zararlı

böceklere ve hastalıklara karşı daha selektif olmasını sağlar. Dikkatli kullanımında

genellikle kültür bitkisinde çimlenme, büyümeye ve ürünün kalitesine olumsuz etkileri

yoktur. Doğal formlarında kullanıldığında dayanıklılık oluşturma riskleri pratikte yok

denecek kadar azdır. Çoğunlukla az gelişmiş ve işçilik maliyeti düşük olan bölgelerde

yetiştikleri için, o bölgelerde sentetik pestisitlere göre daha ucuz ve kolay elde

edilebilirler. Yukarıda belirtilen avantajların yanı sıra çeşitli dezavantajlarının da olduğu bilinmektedir. Bitkisel kökenli doğal pestisitler doğada hızlı parçalandıklarından,

ilaçlama zamanının çok iyi ayarlanmasını ve daha sık uygulamayı gerektirebilirler.

Bunun yanı sıra etkili maddenin bitkiden elde edilmesi sırasında her zaman aynı oranı

yakalamak güçtür. Bu nedenle standart bir etki beklenemez. Bu yüzden ruhsat almış

bitkisel kökenli preparatlar çok azdır. Ayrıca, bitkisel kökenli doğal pestisitlerin,

özellikle de bitki ekstraklarının depolanması neredeyse mümkün değildir.

Hazırlandıktan sonra hemen kullanılmaları gereklidir. Bitkisel kökenli doğal pestistilerin çoğunlukla daha az toksik olduğu düşünülse de, akut toksisitesi yüksek olan

nicotin ve rotenon gibi bazılarının uygulanması sırasında gereken özen gösterilmelidir.

Bazı bitkisel kökenli doğal ilaçların ruhsatlı preparatları olmadığından kronik

toksisiteleri ve gıdalardaki tolerans değerleri hakkındaki bilgiler yeterli değildir. Birçok

ekstraktın tarım alanında kullanılabilecek miktarda üretimi şuan sınırlı ve mümkün

değildir. Bundan dolayı az sayıda ruhsatlı preparat bulunmaktadır. Özellikle toksisite



47

çalışmaları, kültürel olarak üretme teknikleri ve ekstrakt atıklarının değerlendirilmesi

hakkında daha fazla ve somut çalışmalar yapılması gereklidir.



48

5. KAYNAKLAR

Abdelgalei, S. A. M., Abdel-Razeek, N. and Soliman, S.A. 2009. Herbicidal Activity of

Three Sesquiterpene Lactones on Wild Oat (Avena fatua) and Their Possible Mode of

Action. Weed Science 57,6 – 9

Altundağ, Ş. 2007. Labiate Familyasına Ait Bazı Endemik Türlerin Önemli Bitki

Patojen Bakteriler Üzerine Antimikrobiyal Etkisinin Araştırılması. Yüksek lisans tezi.

Gazi üniversitesi, 103 s., Ankara.

Arslan, N., Yılmaz, G. 1993. Pestisit Kirliliğinin Azaltılmasında Bitkisel Bir Kaynak

Pireotu ( Pyrethrum sp.) Türleri. Çevre Dergisi Sayı:6, 4 s.

Aydın, O., Tursun, N. 2010. Bitkisel Kökenli Bazı Uçucu Yağların Bazı Yabancı Ot

Tohumlarının Çimlenme ve Çıkısına Olan Etkilerinin Araştırılması. Kahramanmaraş

Sütçü İmam Üniversitesi Doğa Bil. Derg., 13(1);1-7

Bandara, K. A. N. P., Kumar, V., Saxena, R. C. and Ramdas, P. K. 2005. Bruchid(Coleoptera: Bruchidae) Ovicidal Phenylbutanoid from Zingiber purpureum. Journal

Econ. Entomology 98(4); 1163 – 1169

Buss, E. A. and Park-Brown, S. G. 2002. Natural Products for Insect Pest Management.

Department of Entomology and Nematology, Florida Cooperative Extension Service,

Institute of Food and Agricultural Sciences, University of Florida, ENY-350 (IN197), 6

s.

Civelek, H. S., Kaşkavalcı, G., Yalınkılıç, M. K. 2004. Bazı Bitki Ekstraktlarının Sera

Koşullarında Domateslerde Meloidogyne spp. ve Liriomyza spp. Mücadelesinde

Kullanılması Üzerine Araştırmalar. Tübitak Yayınları, 40s., Ankara.



49

Dąbrowski, Z. T., Seredyńska, U. 2007. Characterisation of Two-Spotted Spider Mite

(Tetranychus urticae Koch, Acari: Tetranychidae) Response to Aqueous Extracts From

Selected Plant Species. Journal of Plant Protection Research Vol. 47, No. 2; 133 – 124

Dayıoğlu, K. 2008. Bazı Bitki (Melia azederach L., Sytrax officinalis L.,Quercus ssp.)

Tohumlarından Elde Edilen Ekstraktların Çam Keseböceği, Thaumetopoea pityocampa

(Schiff.), Larvalarına Karşı Kkullanılması. Yüksek lisans tezi. Kahramanmaraş Sütçü

İmam Üniversitesi, 48s., Kahramanmaraş.

Dubey, N. K., Shukla, R., Kumar, A., Singh, P. and Prakash, B. 2010. Prospects of

Botanical Pesticides in Sustainable Agriculture. Current Science, VOL. 98, NO. 4;479 –

480

Duke, S. O., Dayan, F. E., Rimando, A. M., Schrader, K. K., Aliotta G., Oliva, A.,

Romagni, J. G. 2002. Chemicals from nature for weed management. Weed Science ,

50;138–151

Ertürk, Ö. 2006. Antifeedant and Toxicity Effects of Some Plant Extracts onThaumetopoae solitaria Frey. (Lep.: Thaumetopoeidae). Turk J Biol 30; 51 – 57

TÜBİTAK

Gahukar, R. T. 2007. Botanicals for Use Against Vegetable Pests and Diseases.

International Journal of Vegetable Science, 13; 1, 41 — 60

Gisi, U., Gullino, M. L., Chet, I. 2009. Recent Developments in Disease Management.Springer, 377 s.

Göçmen, H., Toprakçı, N., İkten, C. 2007. Pamuk Beyazsineği, Bemisia tabaci (Genn.)

(Homoptera:Aleyrodidae)’ye Karşı Azad,rachtin’in Etkinliği Üzerine Bir Araştırma.

Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 20(1); 119 – 126



50

Gökçe, A., Whalon, M. E., Gören, N., Yanar, Y., Demirtaş, İ., Çam, H. 2006. Bitki

Ekstraktlarının Patates Böceği ( Leptinotarsa decemlineata SAY), erken yanıklık

( Alterneria solani JONES & GROUT) ve geç yanıklık ( Phtophora infestans DE

BARRY) Hastalık Etmenleri Üzerine Etkilerinin Belirlenmesi. Tübitak Yayınları, 62s.,

Ankara.

Gören, N. 2003. Tanacetum (Compositae) Türlerinden Çevre Dostu, Doğal

İnsektisitlerin İzolasyonu, Yapılarının Tayini ve Aktivitelerinin Saptanması. Tübitak

Yayınları, 54s., Ankara.

Guerena M. 2006. Nematodes: Alternative Controls. Web sitesi: www.attra.ncat.org/attra-pub/nematode.html Erişim tarihi: 05.06.2010

Güncan, A., Durmuşoğlu, E. 2004. Bitkisel Kökenli Doğal İnsektisitler Üzerine Bir

Değerlendirme. Hasad (ISSN 1302-1702), Yıl: 20, Sayı:233; 26-32.

Isman, M. B. 2000. Plant Essential Oils For Pest and Disease Management. Crop

Protection 19; 603 – 608

Karakoç, Ö. C., Gökçe, A., Telici, İ. 2006. Bazı Bitki Uçucu Yağlarının Sitophilus

oryzae L. , Sitophilus granarius L. (Col.: Curculionidae) ve Acanthoscelides obtectus

Say. (Col.: Bruchidae)’a Karşı Fumigant Etkileri. Türk. Entomoloji Dergisi, 30 (2);

123-135

Karcı, A. 2006. Bitkisel Kökenli Bazı Uçucu Yağların Kırma Un Biti, Triboliumconfusum du Val, (Col.: Tenebrionidae)’ un Tüm Gelişme Dönemlerine Karşı

Fumigant Etkisi. Yüksek lisans tezi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 55s.,

Kahramanmaraş.

Kaşkavalcı, G., Civelek, H. S. 2009. Effects of Two Plant Extracts on the Damage of

Meloidogyne incognita in Tomato Plants. Ekoloji 18, 72; 16 – 22



51

Koçak, R. 2004. Bitki Patojenlerine Karşı Bazı Bitki Ekstrakt ve Uçucu Yağlarının

Antifungal Etkileri. Yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi, 123s., Konya.

Koul, O., Wahab, S. 2004. Neem: Today and in the New Millennium. Kluwer

Academic Publishers 291 s,. New York, Boston, Dordrecht, London, Moscow.

Lahlou, M. 2004. Methods to Study the Phytochemistry and Bioactivity of Essential

Oils. Phytotherapy Research, 18; 435 – 448

Mennan, S., Balkaya, A., Handoo, Z. 2007. Lahana Kist Nematodu ( Heterodera

cruciferae Franklin) (Nemata: Tylenchida: Heteroderidae)’na Karşı, Kimyasal

Mücadeleye Alternatif Yöntemler Üzerinde Araştırmalar: Dayanıklı Çeşit Saptanması

ve Bazı Bitki Ekstratlarının Etkileri. Proje No: 105O175, Ondokuz Mayıs Üniversitesi,

90 s., Samsun.

Metspalu, L., Mitt, S. 2001. Practice Oriented Results On The Use Of Plant Extracts

And Pheromones in Pest Control. Proceedings of The International Workshop, 152 s.,

Estonia

Prakash, A., Rao, J. 1997. Botanical Pesticides in Agriculture. CRC Press. Inc., 463 s.,

Florida.

Raskari, H. L., Leach, D. N., Waterman, P. G., Spooner-Hart, R. N., Basta, A. H.,

Banbury, L. K. and Forster, P. I. 2005. Acaricidal and Cytotoxic Activities of Extracts

from Selected Genera of Australian Lamiaceae. Journial Econ. Entomol. 98(4): 1259 – 1266

Susurluk, H., Çalışkan Z., Gürkan, O., Kırmızıgül, S., Gören, N. 2007. Antifeedant

Activity of Some Tanacetum Species and Bioassay Guided İsolation of The Secondary

Metabolites of Tanacetum cadmeum ssp. cadmeum (Compositae). Industrial Crops and

Products 26; 220 – 228



52

Tepe, S. 2010. Bitki Korumada Doğal Pestisitlerin Kullanımı. Narenciye ve Seracılık

Araştırma Enstitüsü Yayını, 9 s., Antalya.

Türksay, H., Onoğur, E. 1998. Bazı Bitki Ekstraktlarının In Vitro Antifungal Etkileri

Üzerine Araştırmalar. Turkish Journal of Agriculture and Forestry 22; 267 – 271

Yılmaz, N. D., Kızılkaya, R., Akça, İ. 2007. Şeker Pancarında Yapraklara Uygulanan

Neem Preparatının Beet soilborne virus ve Toprakların Biyolojik Özellikleri Üzerine

Etkilerinin Araştırılması. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 22(1); 5

– 10

Zarins, I., Daugavietis, M., Halimona, J. 2009. Biological Activity of Plant Extracts and

Their Application as Ecologically Harmless Biopesticide. SODININKYSTĖ IR

DARŽININKYSTĖ, 28(3); 269 – 280

Documents

BİTKİSEL EKSTRAKTLARIN PESTİSİT OLARAK KULLANILMA OLANAKLARI