Yapılarda Bitkisel Malzeme Kullanımı

7/23/2019 Yaplarda Bitkisel Malzeme Kullanm

1/12

157

KIRKLAREL GELENEKSEL KIRSAL MMARSNDE BTKSELYAPI MALZEMES KULLANIMI

ZZET YKSEK 1

TLAY ESN 2

ZET

Kendiliinden yetien bitkilerin ve tarm atklarnn yaplarda kullanmok evresel bir yaklamdr. Bu almada bitkisel malzemelerin yaplardakullanlma yntemleri ve bunlarn salad evresel yararlar tartlmtr.Bunun iin, bir alan almas yaplarak Krklareli krsal alanndaki

geleneksel yaplarda kullanlan bitkisel yap malzemeleriaratrlm ve bumalzemelerin yaplarda kullanm ekilleri fotoraflar ve izimlerlebelgelenmitir. almada bu tr malzeme kullanmnn doal kaynakkorunumu ve enerji korunumu gibi nemli evresel yararlar salad,kullanclar iin konforlu ortamlar salad, ayn zamanda tarm atklarnnkullanlmasyla kirlilikleri de azaltt sonucuna varlmtr. Yaplan alanalmas srasnda bu malzemelerin zellikle baz yerleimlerde halenkullanlmakta olduu grlmtr.

1. GR

Krklareli geleneksel krsal mimarisi uzun yzyllar boyunca buralardayaayan eitli kltrlerin etkilerini tamaktadr. Bu yaplarn tasarmndaevresel etkiler de nemli rol oynam ve doayla daha uyumlu bir hale

1r. Gr. KL, Teknik Eitim Fakltesi, Kavakl, Krklareli 2Prof. Dr. GYTE, Mimarlk Fakltesi, Gebze, Kocaeli


2/12

158

gelmilerdir. Bu nedenle evre zerinde olumsuz etkileri ok azdr veekolojik zellikler tamaktadrlar. Bunun en nemli nedeni ise, bu yaplardakullanlan yap malzemesi zellikleridir.

Yap malzemelerinin yaam dngs boyunca evre zerinde yaptetkiler, kullanldklar yaplarn da toplam evresel etkisini byk lde

belirlemektedir. Geleneksel yaplarda kullanlan dk evresel etkili yapmalzemeleri onlara nemli ekolojik zellikler kazandrmaktadr.Krklarelindeki geleneksel yaplarda kullanlan yap malzemeleri degenellikle yapnn bulunduu blgeden ve yenilenebilir kaynaklardan eldeedilmilerdir. Bu zelliklerini kullanldklar yaplara da yanstarak onlar

evreye uyumlu hale getirmektedir. Bu malzemeler arasnda bitkisel kkenlimalzemelerin oka kullanm dikkat ekicidir. Buradaki yaplarn at,duvar, deme gibi eitli yap elemanlarnda tayc, blc, kaplama veyaltm amac ile ok eitli bitkisel malzemelerin ve bitkisel atklarnkullanld grlmektedir. Bu blgede ok yetien eitli bitkilerin dallar,saz, avdar saplar, msr koan, ayiei saplar ve halk arasnda papradiye adlandrlan bir eit erelti otu yapnn bulunduu yakn evredenkolayca elde edilerek ilenmi veya hibir ilem grmeden yaplardadorudan kullanlmtr.

Bu almada bitkisel malzemelerin yaplarda kullanlmas ile eldeedilen evresel yararlarn tartlmas amalanmaktadr. Bunun iin,ncelikle gnmzde dnyada bitkisel kaynakl yap malzemelerininyaplarda kullanm ekilleri hakknda bilgi verilmi, daha sonra da bir alanalmas yaplarak Krklareli krsal alanndaki geleneksel yaplarda bitkiselkaynakl yap malzemelerinin kullanm ekilleri aratrlmtr.

2. BTKSEL KAYNAKLI YAPI MALZEMES KULLANIMI

Yap malzemelerinin kullanldklar yapnn zellikleri zerindeki etkisiolduka nemlidir. Hatta yapda hacmi evreleyen, mekn oluturanmalzemelerdeki tercihler, gzle grlebilir, alglanabilir etki ve sonularnyan sra, dorudan alglanamayan birok meknsal niteliin de olumasna

neden olmaktadr. Meydana gelen bu yapay evredeki ssal koullar, nemkoullar, havann istenilen nitelikte olmas, elektriksel ve manyetikalanlarn nitelikleri ve nicelikleri gibi konular, byk lde seilen yapmalzemesiyle ilikili olmaktadr [1].

Petrol trevli yap malzemelerinin yerine, yenilenebilir ve geridntrlebilir malzemelerin tercih edilmesi srdrlebilirlik iinzorunludur. Bu anlamda bitkisel kkenli malzemelerin gelitirilmesi ve


3/12

159

kullanm, kaynak sknts eken ve evresel sorunlara sebep olan yapendstrisi iin ok nemlidir. Bitkisel kaynakl yap malzemeleri,konvansiyonel yap malzemelerine gre daha kolay yaanabilen vemuhtemelen evresel adan daha salkl malzemelerdir.

Dnya salk rgtne (WHO) gre yap rnlerinin sadece % 5izararszdr [2]. Olumsuz etkileri azaltmak amacyla dnyann farkllkelerinde bitkisel kaynakl malzeme retimine ynelik almalaryaplmaktadr. Bitkisel kkenli yap malzemeleri, soya, jt, kenaf,

buday, keten, msr, ayiekleri, kenevir, bambu, ahap gibi bitkisel

atk liflerden ve atk kttan retilir. Tamamen doal, hzlayenilenebilir, dk enerji ieriine sahiptirler [3].Aadaki blmlerde yap malzemesi retiminde kullanlan bitkiler ve

bunlarn yapda kullanm ekilleri aklanm, daha sonra da Krklareli krsalblge geleneksel yaplarda bitkisel malzeme kullanm ile ilgili bilgilersunulmutur;

2.1. Yap Malzemesi retiminde Kullanlan Bitkilereitli bitkiler doadan elde edilip dorudan kullanldklar gibi, bir yap

malzemesi veya yap eleman retiminde hammadde olarak dakullanlmaktadr. Gnmzde bununla ilgili eitli almalar

bulunmaktadr. rnein eker kam, bambu, jt, kenaf, pamuk, pirin sap,

pirin kabuu, muz, buday, ttn, ananas, ayiei sap, msr sap, kenevir,yulaf sap, pamuk sap, saman, avdar, arpa, keten vb. ellinin zerinde

bitkisel esasl lignosellozik malzemeden kompozit malzeme retilebilmesizerine yzlerce aratrma yaplmtr [4].

Aada yap malzeme retiminde kullanlan baz bitki rnekleri vekullanm ekilleri verilmitir.

Kenevir: Kenevir yap endstrisinde yaltm iltesi retiminde ve liflilevha retiminde kullanlan, ok dayankl doal liflerden biridir. Hzl

byyen 4 ay ierisinde 3 metre ykseklie ulaabilen, bir ylda 3 kez rnalnabilen, yenilenebilir bir malzemedir. leme srece zehirleyici gaziermez ve dk evresel etkiye sahiptir [5].

Kenevirin yaygn kullanm ekli, yaltm iltesi ve yaltm panelieklindedir (Resim 1). Bir dier kullanm eklinde ise, kirele kompozeedilmi kenevirle retilen duvar bloklar, zellikle ahap iskelet sistemarasnda dolgu malzemesi olarak kullanmdr [5].


4/12

160

Resim 1. Kenevir yaltm malzemeleri

Kenaf: Ilk iklimlerde yetien pamuk ve bamyaya benzeyen yllk birbitkidir. 6 aylk bir srede 3,5 ila 5 m ykseklie ulaabilir. Yap sektrndekenevire benzer ekilde yaltm malzemesi olarak kullanld gibi duvar vetavan paneli olarak ta kullanlr (Resim 2). imento ile glendirilmi kenaflifleri duvar bileeni ve sabit mobilya rn olarak kullanlmaktadr [6].Pamuk: Pamuk yap sektrnde dorudan hammadde olarakkullanlmamaktadr. Endstriyel retimin sonrasnda elde edilen geridntrlm kot kumalarndan ve geri dntrlm dier pamuk tekstil

rnlerinden s yaltm malzemesi retilir (Resim 3). eriinde % 85orannda pamuk, % 10 orannda yangn geciktirici, % 5 orannda polyolefin(polipropilin trleri ve polietilenler) bulunur.

Resim 2. Kenaf yaltm malzemesi ve paneller

Fiberglas ve mineral ynden farkl olarak, solunum problemlerine sebepolabilen hibir mineral lif iermemektedir. Faydal kullanm srecininsonunda tamamen geri dntrlebilirdir [7].


5/12

161

Resim 3. Pamuk esasl yaltm iltesi Resim 4. Bambu iskeletli bir yap

Bambu: Ahap malzemeye alternatif olarak kullanlan, hzl bir bymeoranna sahip bir bitkidir. Bunun yannda mee aac gibi sert aalarlakarlatrlabilecek kadar sert bir yapya sahiptir. Yapda blme duvar

paneli, deme kaplamas ve kaba yap iskeletinde, bahe itiuygulamalarnda kullanlr (Resim 4, 5). skelet sistemde veya blmeduvarda yaln olarak kullanlabilirken, deme kaplamas olarakkullanldnda ahap malzemeyle birlikte retilir. Ahap plaklarn ii,

bambu kabuklarnn uucu organik bileen salglamayan yaptrcyla dikine

yan yana birletirilmesi sonucu oluturulur [8].

Resim 5. Bambu duvar rnekleri Resim 6. Mantar plaklar

Mantar: Yap malzemesi olarak zemin ve duvar kaplamalarnda ve yaltmuygulamalarnda kullanlan mantar, mantar meesi adyla bilinen aacnderi dokusu vazifesini gren kabuk ksmna verilen isimdir (Resim 6).Zemin kaplamas olarak kullanmnda, doal olarak elde edilen bu kabuk


6/12

162

tabakas eitli yzey koruyucu ve yaltm tabakalaryla birlikte ilenereklamine plaklar haline getirilir. Mantar dokusunun %89,7lik ksm ok azyounlukta, soluduumuz hava kimyasna yakn bir gaz ile doludur. Buzelliiyle mantar s, ses, vibrasyon ve nem yaltmlarnda yksekavantajlar salayabilen doal ve evreye uyumlu bir malzemedir [9].Soya fasulyesi: Genellikle ok nemli iklim blgelerinde yetitirilebilenyllk bir bitkidir. Yap endstrisinde tohumlarndan yararlanlmaktadr. okeitli kullanm alanlar arasnda, sprey yaltm kp, yaltm paneli, boya,yapkan, dolgu macunu, sentetik kauuk ve likit rt olarak kullanmlarsaylabilir (Resim 7), [10, 11].

Resim 7. Soya fasulyesi ya ile retilmi

kpk yaltm malzemesi

Resim 8. Saman balyas ile yap retimi

Saman: Yllk olarak yenilenebilen, belli zamanlarda bol ve kolaybulunabilen bir malzemedir. Buday, yulaf, pirin, arpa gibi ekinlerintaneleri ayrldktan sonra kalan saplar ya hayvanlara yedirilir, ya da atkolarak kabul edilir. Saman yap malzemesi olarak binlerce yldr kerpiretiminde kullanlmtr. 19. yzyln sonlarndan itibaren saman balyalarile ina teknolojisi gelitirilmitir. Saman balyalar ile enerji performansyksek, korunakl barnaklar ina edilebilir (Resim 8). lkemizde de saman

balyas ile rnek bir yap ina edilmitir [12].Yukarda saylan bitkilerden baka pirin kabuu, muz yapraklar ve

saplar, Hindistan cevizi kabuu, pamuk saplarnn yap malzemesi

retiminde kullanmna ynelik almalar yaplmtr [13].

2.2. Krklareli Krsal Blge Geleneksel Mimarisinde Bitkisel YapMalzemesi Kullanm

Yukardaki blmde aklanan uygulamalarn Trkiyedegnmz yaplarnda ok yaygn olmad halde geleneksel yaplarda


7/12

163

bununla ilgili rneklere oka rastlamak mmkndr. rnein;Krklareli krsal alanndaki geleneksel yaplarda bu blgede ok yetieneitli bitkilerin dallar, saz, saman, avdar saplar, msr koan, ayieisaplar, halk arasnda papra diye adlandrlan erelti otu ve aa gibi eitli

bitkiler deiik amalarla ve oka kullanlmlardr. Aada bumalzemelerin kullanmlar ile ilgili bilgiler verilmektedir.

2.2.1 AaKrsal blgede yer alan geleneksel yaplarda en ok kullanlan malzeme

aatr. Aa malzemenin yaygn ve bilinen kullanm ekli, aacn gvde vegeni apl dallarndan elde edilen ahap rnlerdir. Krklareli krsalmimarisinde ahap malzeme farkl amalarla farkl biimlerde kullanlmtr.En youn kullanm alan strktrel eleman olarak duvarlarda, atiskeletinde, i merdivenlerde kullanlmtr. Bundan baka cephe, deme veat kaplamalar, kap ve pencere doramalar, pencere kapaklar,

parmaklklar, saak alt kaplamas, dolaplar ve tavan kaplamalar ve yineahap strktr arasnda dolgu malzemesi olarak kullanlmtr (Resim 9)[14].

Aacn ahap rne dntrlerek kullanmndan baka daha yalnekillerde kullanm da mevcuttur. rnein ara kat ve tavan demelerindedeme kirilemelerinin arasnda 2-3 cm kalnlnda aa dallar aralkszolarak yerletirilerek deme yzeyini oluturmutur. Benzer kullanm ekliatda elemanndadr, deme kirilemelerinin arasnda kullanlan zellikteaa dallar mertek aralarnda kullanlarak at yzeyini oluturmutur.Benzer bir kullanm ekli de dal rg sistemindeki ahap iskelet yaplardadr.Bu sistemde 40-50 cm aralklarla dzenlenen ahap tayc dikmelerin arasdey ynde 3-4 cm apnda aa dallaryla blnmtr. Daha sonra

bunlarn aras eitli bitkilerden (zellikle mee aac dal) elde edilen inceve esnek dallarla yatay ynde sepet gibi rlerek doldurulmaktadr [15].Ayn zellikte aa dallar badadi duvarlarda da kullanlmaktadr. Buduvarlarda yaklak 50 cm aralklarla yerletirilen ahap tayc dikmelerinn ve arka yzeyine aa dallar yatay ve sk aralklarla aklmtr.

Aatan elde edilip kullanlan bir dier rn aalarn bahar aylarndayeni kan filizleridir. Baz yaplarda kiremit alt tahtas kullanlmam,

evrede bol miktarda bulunan mee aalarnn yeni kan dallarndan eldeedilen aa filizleri ahap at mertekleri arasna aa dallar ile birlikteserilerek, bir dek oluturulmu ve zerine kiremit kaplamas denmitir.Bu uygulama iddetli yalara ve kar krmesine kar su yaltm da salar.Kiremit altnda hem at rt malzemesi hem de su yaltm malzemesi greviyapan aa filizleri, kullanmda malzeme ve iilik tasarrufu salad gibiyapm srecini de hzlandrr.


8/12

164

Resim 9. Krklareli krsal mimarisinde aa malzeme kullanm

2.2.2. Ayiei SapBlgede en ok tarm yaplan bitkiler arasnda bulunan ayieinin

saplar kyller tarafndan ekmek frnlarnda ve sobalarda yakacak olarakkullanlmaktadr. Aratrma alan ierisindeki geleneksel yaplarda ayieisap tavan ve deme konstrksiyonlarnda kullanlmtr. Ahap kirilemelitavanlarda, kiriler arasna aralksz olarak serilen ayiei sap, alttan vestten toprak harcyla kaplanarak tavan demesi oluturulmutur. Ahapiskeletli i duvarlarda ise ayiei saplar ahap dikmelerin her iki yzneaklarak toprak harcyla svanarak duvarlar oluturulmutur (Resim 10).

Resim 10. Duvarda ve demede ayiei sap kullanm

2.2.3.

avdar Sap ve SazGenellikle su kylarnda, bataklk yerlerde yetien saz malzeme,

kyller tarafndan belli zamanlarda toplanarak kullanlmaktadr. avdar iseKrklareli kylerinde tarm yaplan bir bitki olup, saplar tarmsal atkniteliindedir ve kullanm ile deerlendirilmi olmaktadr. Saz ve avdarsap malzeme, Krklareli krsal mimarisinde yakn zamana kadar birokkonutta at rt malzemesi olarak kullanlmtr (Resim 11). Ayrca yrede


9/12

165

kla olarak anlan, hayvan barna veya depo olarak kullanlan yaplardakullanlmaktadr.

Resim 11. Saz at rts Resim 12. Msr koan yapraklarndanyaplm hasr rt

Bu bitkilerin gnmzde konut yaplarda kullanm snrl saydadr,kla yaplarnda ise youn bir ekilde kullanlmaya devam edilmektedir.avdar sap/saz rt uygulamasnda, at mertekleri 10 - 15 cm aralklarlaat eimine dik ekilde yerletirilmi 4 - 5 cm. apndaki aa dallarndanolumaktadr. Bu merteklerin stne saz/avdar sap demetleri tabakahalinde serilerek at rts oluturulmutur. at rtsnn iddetli

rzgrlarda umamas iin, saz/avdar sap demetleri yer yer aa dallarylasktrlmtr [16].

avdar saplar son kat at rts olarak kullanld gibi kimi yaplardakiremit altnda ve tavan demelerinde aa dallarnn zerinde s yaltmmalzemesi olarak kullanlmtr.

2.2.4. Erelti OtuKonut yaplarnn kiremit altlarnda ahap kaplama zerinde su yaltm

amal olarak kullanlm bir malzemedir. Yeil olarak toplanan otlar st stekonularak kaplama tahtalar zerine youn bir ekilde serilir. Bu uygulamaile frtnal havalarda kiremit altna kar szmas engellenir. Ormanlk alanlarayakn yerlerde bulunan ve halk arasnda papra olarak adlandrlan ereltiotu doada kendi kendine yetimektedir. Bu malzemenin evreye hibirzarar vermeksizin toplanp istenen amalar iin kullanlmas mmkndr.

2.2.5. Msr KoanKrklareli evresinde tarm yaplan bitkilerden biri de msrdr. Msr

bitkisinin koannda bulunan yapraklar liflerine ayrlarak, bu liflerle hasr


10/12

166

rlr. Elde edilen rt esnek ve dayankldr. Deiik amalarla dakullanlabilen bu rtler, en ok yaplarda deme kaplamas olarakkullanlmaktadr (Resim 12).

2.2.6. SamanOrganik lifsel bitki artklarnn katlmas ile dengeli, homojen kuruma

salanr, bzlme ve atlama azalr, dayanm artar. Anadolu da eskiden berikerpicin salamln arttrmak ve atlamalar nlemek iin, samankatlmaktadr.

3. TARTIMA VE SONU: Bitkisel Malzemelerin YapdaKullanlmasyla Salanan evresel Yararlar

Erelti otu, saz gibi kendiliinden yetien ve msr koan, ayiei sap gibitarmsal atk niteliindeki bitkilerin yaplarda kullanm ok evresel biryaklam olmaktadr. nk;

Bu bitkiler en fazla bir yllk periyotta yetitikleri iin hzlyenilenebilir zellie sahiptirler.

Yapnn yakn evrelerinden elde edildikleri iin tanma enerjisitketmemektedir.

retimleri ve ina edilmeleri srasnda enerji gereksinimleri yoktur.

Ayn zamanda bu ekilde tarm atklarnn kullanlmasyla kirliliklerde nlenmi olmaktadr.

Kullanm mrleri sonunda ekolojik dng ierisine kolaylklagirebilen ve doada kolay yok olabilen bu malzemelerin

bozulduklar zaman da kolayca yenisiyle deitirilmeleri mmknolmaktadr.

Tamamen doal malzeme olduklarndan insan ve evre salnazarar vermedikleri gibi i ortamda insan sal iin uygunkoullarn oluumuna katkda bulunurlar.

Bitkisel malzemeler doada doal olarak ayrabilirler. Dier malzemelere gre daha ekonomiktirler.

Bu zellikleriyle, doal kaynak korunumu, enerji korunumu ve kirliliklerinleme gibi nemli evresel yararlar salanmaktadr. Bylece, enerji vedoal kaynak kullanm ile ortaya kan evresel sorunlarn etkisi deazalmaktadr. Ayrca bu malzemeler yresel olanaklarla elde edildiindenyerel kaynak potansiyeli de harekete gemi olmaktadr.

78 milyon hektar alannn % 35i tarm alan olarak kullanlanTrkiyede, igc istihdamnn % 40 tarm sektrnde almaktadr. Ayn


11/12

167

zamanda, 8575 bitki trnn bulunduu farkl trde bitkileri yetitirmeyeuygun iklim artlarna da sahiptir [17]. Bu nedenle geleneksel yaplardaeitli amalarla oka kullanlan bu bitkilerin ada yap malzemeretiminde de kullanlabilirliinin aratrlmas nemli olmaktadr.

KAYNAKLAR

1. Eri, M., Ersoy, H. Y., (1995), Yap Biyolojisi, Ekolojik Denge ve YapMalzemesi likisiYap Dergisi, 163. Say, Sayfa: 38-40.

2.Zaccanti, O., (2006) Natural fibres in biobuilding for healthy housingretrievedJanuary 29, 2006 from http://www.ienica.net/italyseminar/fibres/zaccanti.pdf3.Olgyay, V. Herdt, J. (2004), The application of ecosystems services criteria forgreen building assessment,Solar Energy, Vol. 77, No.4, pp. 389-398.

4. Youngquist, J.A., English, B.E., Scharmer, R.C., Chow, P. and Shook, S.R.(1994) Literature Review on Use of Nonwood Plant Fibers for Building Materialsand Panels, United States Department of Agriculture Forest service Forest ProductsLaboratory General Technical Report FPL-GTR-80 fromhttp://www.fpl.fs.fed.us/documnts/fplgtr/fplgtr80.pdf5.Daly,P., (2006)Lime Hemp, Mainstreaming Bio Composite ConstructionConstructIreland, Vol. 3, Iss.3, fromhttp://www.constructireland.ie/articles/0215limehemp5.php6. Roslan, A., Ku Halim K.H., Hamidah M.S., Mohamad, J.S., Khoo, H.C. (2005)

Extrusion Of Fibre-Reinforced Cementitious Composites Conference on Forestryand Forest Products Research 2005 (CFFPR 2005). Pan Pacific Hotel, Kuala Lumpur,Malaysia. (22 24 11 2005). Fromhttp://info.frim.gov.my/CFDOCS/InfoCenter/Seminar/CFFPR2005/PDF/Roslan%20Ali.pdf7. Cotton Insulation Fromhttp://www.environmentalhomecenter.com/shop.mv?CatCode=PRODUCT&ProdCode=COTTON_INSULATION8. http://www.greenbuildingcenter.net/products/flooring/flooring.html 9. What is cork? From; http://www.wicanders.com/page.php?id=3&context=1,1,010. What is soy bean insulation? From; http://www.biobased.net/11. http://www.ecosafetyproducts.com12.Eryldz, D. I., Bakaya, A., (2000)Saman Balyas le Yaplanma: Krkkale-Hasandedede Bir Prototipin Yapm, Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 15, No 2,87-104,

13.Rai, A., Jha, C.N., (Tarihsiz) Natural Fibre Composites And Its Potential AsBuilding Materials, Building Materials and Technology Promotion Council, From;http://www.bmtpc.org/pubs/papers/paper1.htm14. Yksek; ., Esin, T., Yldz, A., (2007) Krklareli Krsal MimarisindeKullanlan Geleneksel Yap Malzemeleri: retim ekilleri ve SrdrlebilirlikOlanaklar III. International Snan Symposium. Housing in Historical Centers & RuralAreas, 12-13 April 2007.


12/12

168

15. Esin, T., Yksek, ., (2008) A Study on Ecological Properties of BuildingMaterials Used in Traditional Buildings (In Turkey)

Facilities, Volume: 26, Issue: 5/6,pp. 229 241.16. Esin, T., Yksek, ., (2007) Ecological Analysis Of Building Elements OfTraditional Buildings In Rural Area Of Thrace Region (In Turkey) InternationalConference On Quality Of Life And Environment In The Frame Of E.U. Sustainability, 15-17 November 2007, Belgrad, Serbia.17. Anonim, Trkiyede Tarm Sektr, Url; www.tarim.gov.tr

Documents

Yapılarda Bitkisel Malzeme Kullanımı