1

BĐLGĐSAYARA GĐRĐŞ

DERS NOTLARI

BĐLGĐSAYAR NEDĐR? Bilgisayar, kullanıcıdan aldığı verilerle mantıksal ve aritmetiksel işlemleri yapan; yaptığı işlemlerin

2

sonucunu saklayabilen; sakladığı bilgilere istenildiğinde ulaşılabilen elektronik bir makinedir.

Bu işlemleri yaparken veriler girilir, işlenir, depolanabilir ve çıkışı alınabilir. Bilgisayar işlem yaparken çok hızlıdır (1 Saniyede 1 Milyar değişik toplama yapabilir), yorulmaz ve sıkılmaz. Bilgisayar programlanabilir. Bilgisayar kendi başına bir iş yapmaz.

Aritmetik ve Mantıksal Đşlemler

• Aritmetik işlemler : Toplama, çarpma, çıkarma, bölme

• Mantıksal Đşlemler : Karşılaştırma (Küçük veya Büyük), Karar verme

Giriş: Kişi tarafından veya bilgisayar tarafından sağlanan verilerdir. Bu veriler, sayılar, harfler, sözcükler, ses sinyalleri ve komutlardır. Veriler giriş birimleri tarafından toplanır.

Đşlem: Veriler insanların amaçları doğrultusunda, programın yetenekleri ölçüsünde işlem basamaklarından geçer.

Bellek: Verilerin saklandığı yerdir. Giriş yapılan veriler, işlenen veriler bellekte saklanır.

Çıkış: Bilgisayar tarafından üretilen rapor, döküman, müzik, grafik, video, resimlerdir. Đşlenmiş sonuçların yazılı olarak ekrandan veya diğer çıkış birimlerinden çıkarılmasıdır.

Bir bilgisayar sistemini işletmek için; yazılım ve donanıma gereksinim duyulmaktadır.

• Bilgisayar donanımı (hardware): Bilgisayarların elle tutulur gözle görülür fiziksel olan kısımına donanım denilmektedir.. Ekran, klavye, Sabit disk (harddisk), fare, yazıcı, bellek, mikroişlemci, tarayıcı,…

• Bilgisayar yazılımı (Solfware): Donanımı amacına uygun ve ihtiyaçlar doğrultusunda en verimli şekilde kullanmak için gerekli programlardır. Bilgisayarın nasıl çalışacağını söylerler. Elle tutulmazlar. Belirli bir işlemi yapmak üzere bilgisayara kurulurlar (Setup, install, Kur, Yükle). Örneğin; Đşletim Sistemleri (Operating System), Kelime işlem (word processor) programları, Tablolama (spread sheet), Sunu (presentation), Programlama dilleri (Pascal, C, Delphi, Visual Basic...), film, ses (sound) programı, Ticari Programlar, Veri tabanı Programları, Mühendislik çizim ve grafik tasarım programları gibi.

DONANIM ve YAZILIM Örneklemesi;

Bilgisayar donanımı tek başına bir iş gerçekleştiremez. Bilgisayarları kullanılabilir hale getiren ve bizim günlük hayattaki işlemlerimizi kolaylaştıran asıl bileşen yazılımdır. Yazılım olmadan bir bilgisayar kullanılamaz. Böyle bir bilgisayar aynen hiçbir radyo yayınının olmadığı bir yerde bulunan Radyo cihazına benzer. Đşimize yaraması mümkün değildir.7

BĐLGĐSAYAR DONANIMI Bilgisayarı oluşturan elektronik ve mekanik bütün parçalara verilen isimdir. Gözle görülen ve dokunulabilen parçalar bilgisayar donanımını oluşturur. Genellikle, bilgisayar donanımı beş bölümden oluşur.

1. Merkezi Đşlem Birimi-MĐB (Central Processing Unit-CPU): Bilgisayarın en önemli parçasıdır. Bilgisayarın çalışma hızını belirler. Bilgisayarın Beyni olarak nitelenebilir. Görevi aritmetik ve mantıksal işlemleri gerçekleştirmektir (Yani dört işlem ve karşılaştırma yapmaktır).

Bilgisayarın çalışmasını düzenleyen ve programlardaki komutları tek tek işleyen birimdir. Đşlem hızına göre çeşitli modelleri vardır: Pentium tabanlı işlemciler günümüzde daha çok kullanılmaktadır.

Merkezi Đşlem Birimi; Aritmetik ve Mantık Birimi ile Kontrol Ünitesinden oluşur.

Aritmetik ve Mantık Birimi (Arithmetic & Logic Unit -ALU) : Dört işlem, verilerin karşılaştırılması,

3

karşılaştırmanın sonucuna göre yeni işlemlerin seçilmesi ve kararların verilmesi bu birimin görevidir.

Kontrol Ünitesi ( Control Unit -CU) : Işlem akışını düzenler, komutları yorumlar ve bu komutların yerine getirilmesini sağlar.

2. Ana Bellek : RAM bellek ve ROM bellek olmak üzere ikiye ayrılır.

� RAM Bellek (Random Access Memory- Rastgele Erişimli Bellek): Görevi, işlemcinin üzerinde işlem yapacağı verileri depolamak ve işlemci istediğinde bu verileri işlemciye göndermektir. Programların ve verilerin kullanıldıkları zaman geçici olarak depolandıkları yerdir. MĐB'de işlemler yapılırken ana bellekte saklanan veriler kullanılır ve işlenen veriler (bilgi) RAM bellekte tutulur. Elektrik kesildiğinde ana bellekteki veriler kaybolur. Birimi günümüzde megabayt (MB)'dır. PC'lerde 128, 256, 512, 1024 MB ve katları şeklinde bellekler kullanılmaktadır.

ĐŞLEMCĐ VE BELLEK NASIL ÇALIŞIR?

• Đşlemci ile bellek arasında iki yol vardır. Adres yolu ve Veri yolu.

• Adres yolu tek yönlüdür (tek şeritli bir karayolu gibidir). Đşlemci Belleğe istediği verinin adresini bu yoldan gönderir.

• Veri yolu iki yönlüdür. Đşlemci bellekten veri istediğinde (Adres yolunu kullanarak), bellek bu veriyi veri yolu üzerinden işlemciye gönderir.

• Đşlemci ayrıca veri yolunu belleğe bilgi yazmak amacıyla da kullanabilir. Bu durumda adres yolundan adresi gönderilen bellek alanına veri yolundan gelen bilgi kaydedilir.

KOMUT VE PROGRAM KAVRAMLARI

Đşlemci komutlar ile çalışır. Bu komutların arka arkaya dizilişlerine Program denir. Đşlemcinin yapabileceği her bir işlem bir Komut ile ifade edilir. Örneğin ÇIKAR A,B,C komutu işlemciye A sayısından B sayısını çıkarıp sonucu C olarak kaydetmesini anlatır. Komutların işlemci içerisinde sırayla çalıştırılmasını yukarıda tanımladığımız Kontrol Ünitesi gerçekleştirir.

ÖRNEK ĐŞLEM : TOPLAMA

TOPLA A,B,C komutunun işlemci tarafından nasıl gerçekleştirildiğini gösterelim. Bu komut işlemciye A ve B sayılarını toplayıp sonucu C sayısı olarak kaydetmesini anlatır.

Bu komut nasıl gerçekleştirilir?

1. Đşlemci Adres yolunu Kullanarak A Sayısını Bellekten ister.

2. Bellek Veri Yolundan A Sayısını Đşlemciye Gönderir.

3. Đşlemci Adres yolunu Kullanarak B Sayısını Bellekten ister.

4. Bellek Veri Yolundan B Sayısını Đşlemciye Gönderir.

5. Đşlemci A ve B Sayısını Toplar ve Sonucu Bulur.

6. Đşlemci Adres yolunu kullanarak C Sayısına Bilgi Göndereceğini Belleğe Bildirir.

7. Đşlemci Veri Yolunu Kullanarak C Sayısını Belleğe Gönderir.

4

8. Bellek Gelen Sonucu C Sayısı olarak Kaydeder.

Đki sayının toplanması yukarıdaki şekilde gerçekleşir. Bütün bu işlemler saniyenin milyarda biri gibi kısa bir sürede gerçekleştirilir. Đşlemci TOPLA komutunu bitirir bitirmez hemen arkasından gelen komutu (eğer varsa) gerçekleştirmeye çalışır.

Bilgi Saklama Birimleri ve Bilgisayar Aritmetiği

Bilgisayar sayıları ve harfleri bizim gösterdiğimiz gibi göstermez. Biz sayıları göstermek için rakamları (0,1,...9) ve harfleri göstermek için alfabeyi kullanırız. Bilgisayarda sadece 2 tane rakam vardır: 0 , 1.

Bilgisayar bu iki rakamla çalışır. Bir şey ya vardır (1) veya yoktur (0). Buna matematikte ikili sayı sistemi denir.

Bilgisayarın en temel birimine BIT adı verilir. 1 bit bir rakamdan oluşur (kapalı devre=0, açık devre=1)

Bir BIT bilgi saklamak için genellikle yetersizdir. Bu nedenle bilgisayar 8 tane BIT’i yanyana sıralar ve bu 8 BIT’ten (8 tane 0 veya 1’den oluşan) birimi kullanır. Bu sekiz bitlik birime BYTE adı verilir.

Bilgisayarlar sayıları ve harfleri BYTE birimini kullanarak gösterirler. Bu nasıl oluyor diye soracak olursak bunu aşağıdaki şekil ile açıklayabiliriz:

Bir BYTE içerisinde BIT’ler soldan sağa doğru sıralanmışlardır. Herbir bitin karşılığında bir sayı vardır. Bu sayı bit numarası ile alakalıdır. 2(bitno-1) herbir bitin karşılığı olan sayıyı verir. Örneğin 5. bitin karşılığındaki sayı 2(5-1) = 16’dır. Bilgisayar 1 olan BIT’lerin karşılarında bulunan sayıları toplayarak 1 BYTE içerisinde bulunan sayıyı bulur.

Örneğin 14 sayısı bilgisayada şu şekilde tutulur: 00001110 = 8+4+2 = 14

• 49 Sayısı = 00110001’dir.

• 255 Sayısı = 11111111’dir.

Alfabede bulunan her harf yine bilgisayarda BYTE ile gösterilir. Her harfin bir numarası vardır. Bilgisayar o numaraya göre 1 BYTE ile 1 harfi gösterebilir. Bir BYTE ile en fazla 255 sayısı yazılabildiğine göre bir bilgisayar 256 değişik harfi saklayabilir (0..255).

BYTE en temel veri birimdir. Bu birimin gruplanmasıyla daha büyük birimlere ulaşmak mümkündür:

Bilgi Ölçü Birimleri;

1 BYTE = 8 Bit tir. 1024 BYTE = 1 KiloByte'dır. (KiloByte = KB)

1024 KB = 1 MegaByte'dır. (MegaByte = MB)

1024 MB = 1 GigaByte (GigaByte = GB)

1024 GB = 1 TeraByte (TeraByte = TB)

5

Soru: 1 MB olan bir Bellek Alanında Kaç Sayfa yazı saklanabilir?

Cevap: Bir sayfa yazıda 60 satır ve her satırda ortalama 80 harf olduğunu düşünelim. Böylece bir sayfada 60x80 = 4800 = 5000 civarında harf vardır. 1 harf 1 BYTE ile gösterildiğine göre 1 sayfa 5000 BYTE (yaklaşık 5K) yer kaplar. 1 MB yaklaşık 1000K olduğuna göre, 1 MB alanda 1000/5 = 200 sayfa yazı saklanabilir.

• ROM BELLEK " Read Only Memory " Sadece okunabilir bellektir. Bu bellek üretici firma tarafından hazırlanmıştır. Bilgileri okunabilir fakat üzerinde bir değişiklik yapılamaz. Bu bilgiler makineyi kapatma veya elektrik kesintisinden etkilenmezler ve silinmezler. Kullanıcı tarafından verilen komutları işleme koyar. RAM belleğe göre oldukça pahalıdır. Gelişen teknoloji ROM bellek ailesine iki yeni türü daha kazandırmıştır.

• PROM : Programlanabilen ROM bellektir.

• EPROM : Hem silinebilen hem de programlanabilen ROM bellektir.

3. Dış Bellek Birimleri (Secondary Memory Devices - Đkincil Bellek Araçları): Verilerin kalıcı olarak saklandığı yerdir. Dış bellek birimleri sabit diskler, disketler, CD'ler ve teyplerdir. Günümüzde birimi giga byte (GB)'dır. PC'lerde 40, 80, 120 GB harddiskler kullanılmaktadır.

4. Giriş Birimleri (Input Devices): Bilgisayarlara veri girmekte kullanılan araçlardır. Klavye, fare, disket, harddisk, joystick, tarayıcı (scanner), mikrofon, ekran (dokunmatik), CD, barkod okuyucu ...

5. Çıkış Birimleri (Output Devices): Bilgisayarda elde ettiğimiz dosyaların çıkışlarını görmek için kullanılan birimlerdir. Ekran, yazıcı, datashow ...

Bilgisayarın Hızı

Đşlemcinin Hızı ve Belleğin kapasitesi, Bilgisayarın hızını ve performansını belirleyen en önemli iki faktördür. 1980 Yılının en hızlı kişisel bilgisayarının işlemcisi Intel firmasının ürettiği 8080 modelli işlemcisi ve en geniş bellek kapasitesi ise 64K idi. Daha sonraları hızlı kişisel bilgisayar işlemcisi modeli Pentium-III ve standart bellek kapasitesi ise 64MB bilgisayarlar önemli biçimde yaygınlaşmıştır. Günümüzde Pentium IV işlemci ve 512 ile 1024 arasında standart bellekler geliştirilmiştir.

Kişisel Bilgisayarlardaki işlemci modelleri (1980 ile 1999 yılları arasında) : 8080, 8088, 8086, 80286, 80386, 80486, Pentium, Pentium MMX, Pentium II ve Pentium III. 2006 yıllarında Pentium IV 3.2 GHz ve 1024 MB bellekli bilgisayarlar gelişmiştir.

Her yeni çıkan işlemci bir öncekinin piyasadan kaldırılmasını gerektiriyor. Şu anda Pentium-IV işlemciler dışındakiler piyasadan kaldırılmış (tarih olmuş) modellerdir. Bilgisayar teknolojisindeki hızlı gelişme nedeniyle, şu anda aldığımız yeni bir bilgisayar bile birkaç yıl içerisinde demode olacaktır.

Kişisel Bilgisayar (PC) Mimarisi Bu notlar kapsamında PC (Personel Computer – Kişisel Bilgisayar) denilen bilgisayar mimarisi anlatılacaktır. Başka bilgisayar mimarileri de bulunmakla beraber, bu notlar içerisine almamız kapsam ve zaman açısından mümkün değildir. Bir kişisel bilgisayar kasası aşağıdaki temel birimlerden oluşur:

1. Anakart (Mainboard, MB): Bilgisayarın gövdesi, iskeleti sayılabilecek parçadır. Bütün diğer parçalar anakart üzerine monte edilir. Đşlemci, Bellek gibi temel parçalar Anakart üzerinde bulunur.

6

Bütün parçaların birbiri ile haberleşmesini sağlayan yollar ve mimariler de anakart üzerinde bulunur.

2. Đşlemci

3. Bellek

4. Ekran Kartı: Bilgisayarda oluşan bilgilerin Monitöre yansıtılmasını ve monitör aracılığı ile kullanıcıya ulaştırılmasını sağlayan karttır. Anakart üzerine monte edilir. Monitör Ekran kartına bağlanır.

5. Disk - Disket Sürücü (aşağıda açıklanacaktır)

6. Sabit Disk (aşağıda açıklanacaktır)

Yukarıdaki parçalar bir bilgisayarı oluşturan temel parçalardır. Sabit disk dışındakiler her bilgisayarda bulunması gerekir. Bunlar bilgisayarın çalışması için gerekli parçalardır ve Bilgisayar Kasası denilen bir kasa içerisinde montelidirler.

Bu temel parçalar dışında isteğe ve gereksinimlere göre başka parçalar da bulunabilir. Yine genellikle bilgisayar kasası içerisinde monteli olan bu parçalar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

1. Ses Kartı: Anakart üzerine monte edilir. Bilgisayarın ses ve müzik dosyalarını çalmasını ve dışarıya ses vermesini sağlar. Aynı zamanda bilgisayara ses kaydı için de kullanılır. Üzerinde hoparlör ve mikrofon bağlamak için giriş ve çıkışlar bulunur.

2. Fax/Modem Kartı: Üzerinde telefon hattı bağlamak için giriş vardır. Bilgisayar vasıtası ile fax ve bilgi gönderip almak üzere kullanılır. Đnternete bağlanmak için mutlka bu karta ihtiyaç vardır.

3. Diğer Kartlar : TV ve RADYO kartları, SCSI kartı, 3D Hızlandırıcı Kart, MPEG Kartı, ...vs.

ÇEVRE BĐRĐMLERĐ Çevre birimleri genellikle dört grupta sınıflandırılır: Giriş birimleri, Çıkış birimleri, Đletişim birimleri ve Müzik birimleridir.

1. Giriş Birimleri

Klavye (keyboard):

Üzerinde harfler, sayılar, işaretler ve bazı işlevleri bulunan tuşlar vardır.

Q Klavye ve F Klavye (Türkçe Daktilo Klavyesi) olmak üzere iki şekilde sınıflandırılabilir. Q Türkçe klavye Kodu(179) F Türkçe klavye Kodu(440) Klavye üzerinde numaralar, Kilitler (Caps Lock: Işık yanıyorsa sürekli büyük harf yazar. Yanmıyorsa sürekli küçük harf yazar, Num Lock, Scroll Lock), Özel Tuşlar (Alt, Shift, Control, Alt Gr).

Işıklı kalem (light pen):

Çizgisel (bar) kodları okumada, şekil çizme ve elyazısı yazmada kullanılır.

Grafik masası:

Özel bir kalem kullanarak ekranda yazı ve şekillerin gözükmesini sağlayan küçük kare biçiminde masa

Dokunma ekranları (touch screen):

Ekranda gözüken komut üzerine parmak ile dokunduğunda o komutun çalışmasını sağlayan ekran tipidir.

7

Joystick:

Genellikle oyun oynamak için kullanılır. Üzerinde bulunan tuşlarla çalıştırılarak bilgisayara komut verilmesi sağlanır.

Fare (mouse):

Ekranda gözüken imleç yardımıyla komut girişi yapmaya yarar. Farenin çevre birimi olarak kullanılmasıyla işaretleme, tıklama ve sürükleme yapılarak işlemler yaptırılır.

Đmleç: Farenin ekran üzerinde nerede olduğunu gösterir.

Tıklama: Farenin sol tuşuna bir kez basılmasıdır.

Çift Tıklama: Farenin sol tuşuna kısa aralıklarla iki kez tıklanmasıdır. Bir simgeye yüklenen işlevinin yerine getirilmesini sağlar.

Sürükleme: Farenin sol tuşunu basılı tutarak imlecin yerinin değiştirilmesidir.

Tarayıcı (Scanner)

Resim, grafik ve önceden yazılmış yazıları bilgisayar ortamına aktarmakta kullanılır. 300x600 dpi, 600x600 dpi, 600x1200 dpi, 600x2400 dpi ... Optik karekter okuma (Optic Character Reader-OCR)

CD-ROM sürücü (Compact Disk-Read Only Memory )

Son yıllarda yaygın olarak kullanılmaya başlanan veri depolama birimidir. 650 MB ... Bir CD'de 24 Ciltlik bir ansiklopedideki yazılar, resimler, video klipler, animasyon ve sesler saklanabilir. Bir program yüklerken 20-40 disketin takılıp çıkarılması yerine CD-ROM'lar tercih edilir. CD-ROM'lar özellikle çok büyük yer kaplayan çoklu ortamlarda (multimedia=ses+ video+ resim+ animasyon) yazılmış yazılımlar için zorunludur.

• CD-ROM'lara bir defa yazılabilir, günümüzde CD-RW olanlar birden fazla yazıp silinebilir.

• CD-ROM'lar kullanılarak CD-RW yazıcılarla kopyalama yapılmaktadır.

• CD_ROM sürücülerde müzik CD'leri de dinlenebilir.

• Bir CD sürücü alırken veri transfer hızının büyük olanlar tercih edilmelidir.

• 1 CD-ROM'a ortalama 650 MB veri depolanabilir. Son yıllarda yapılan çalışmalarla CD-ROM'lara daha fazla veri depolama olanağı da çıkmıştır.

• 1 MB kalın bir roman kadardır (resimsiz). 1 CD-ROM'a 20 cilt kalınlığındaki bir ansiklopedi depolanmaktadır. Bu ansiklopediler ses, resim, video görüntü, animasyon ve grafik (multimedya) özellikleri de içermektedir.

• Disketlere ve harddiske veriler magnetik olarak kaydedilirler. Verilerinizin bozulmaması için disketlerinizi magnetik ortamdan uzak tutunuz.

• CD-ROM'lardaki veriler optik olarak kaydedilirler. Kolay bozulmazlar.

• CD-ROM'lardaki verilerin korumak için çizilmemesine dikkat etmek gerekir.

• CD-ROM sürücü varsa hard diskten sonraki en son sürücünün adını alır.

Örneğin: HardDisk C ve D ise, CD-ROM sürücü E ile belirtilir.

Bunların yanında Laser Disk Sürücüsü, video, kamera, mikrofon, televizyon ve radyo'da giriş birimi olarak kullanılmaktadır.

8

2. Çıkış Birimleri Disket sürücü (disk driver)

Hem giriş hem de çıkış birimidir. Disket denilen magnetik ortama veri yazılabilen ve üzerindeki verileri okuyabilen bir birimdir.

DĐSKET

Taşınabilir manyetik bilgi depolama ortamlarıdır. En popüler şekli 3.5” boyutunda olup 1.44MB bilgi depolama kapasitesi vardır. En önemli özelliği taşınabilir olmasıdır (Bir bilgisayardan başka bir bilgisayara kolayca taşınabilirler). Bu nedenle bilgi taşıma ve yedekleme amacıyla kullanılırlar. Disket sürücü denilen cihazlar tarafından yazılıp okunurlar. Disketlerin arka sağ kenarlarında kayıt çentiği vardır. Eğer çentik kapalıysa diskte kayıt yapılabilir. Çentik açıksa diske kayıt yapılamaz. Diketteki bu çentiğe “protect” ismi verilir. Kayıt yapılmak istendiğinde veya disketten kayıt silineceği zaman mutlaka protektin kapalı olması gerekir. Disketlere veriler kopyalanabilir, eklenebilir, silinebilir, değiştirilebilir.

Disketlerdeki verilerin bozulmaması için; disketlerin magnetik ortamdan, sıcaktan, soğuktan, nemden, güneş ışınlarından uzak tutmak gerekir.

Bozulan disketler Windows programında scandisk programı kullanılarak kurtarılabilir. (Başlat-Programlar-Donatılar-Sistem Araçları-Scandisk)

1 yüksek yoğunluklu (HD-High Density) disketin boyu 3.5 inç (=8.89 cm)'dir.

Disketin yazılabilir ve silinebilir olması için disketin açma kapama düğmesinin kapalı olması gerekir. Disketin kayan penceresi hiç bir zaman açılmamalıdır.

Disket sürücü için A harfi kullanılır. Đkinci disket sürücü veya sanal disket sürücünün adı da B'dir. Bir 3.5 inç'lik yüksek yoğunluklu (High Density kısaca HD diye gösterilir) disket 1.44 MB veri alır.

720 KB veri alan 3.5 inçlik disketler de eski disket sürücülerle kullanılmaktadır.

Daha önceki yıllarda, 5.25 inçlik yüksek yoğunluklu disketler 1.2 MB veri disketlerle, 180 KB ve 360 KB veri alan disketler de kullanılmaktaydı.

Disketlerin kullanılabilmesi için biçimlenmesi (formatlanması) gereklidir. Formatlama disketi iz ve sektörlere bölerek bilgisayarın kullanımına hazır hale getirmektir.

Ekran-Monitör

Hem giriş hem de çıkış birimi olarak kullanılır. Giriş ve çıkış birimlerinden gelen verilerin sonuçlarının ekranda gözükmesini sağlar.

Bilgisayarla kişi arasında iletişi sağlar.

Bir text ekranın genişliği 80 karakter, boyu 25 satırdır.

Grafik ekranda pikseller (nokta) bulunur. Bir ekranda ne kadar çok piksel varsa ekranın çözünürlüğü artar. 640 x 480 piksel, 800 x 600 piksel, 1024 x 768 piksel gibi. Ekranın kaliteli olmasının çok büyük önemi vardır.

Ekranlardan titreşimsiz ve az radyasyonlu olanları tercih edilmelidir. Ekranların boyutu, 14 inç, 15 inç, 17 inç, 20 ve 21 'dir. Genellikle ucuz olduğu için 14 inçlik ekranlar kullanılmaktadır. 1 MB, 2MB, 4 MB bellekli ... ekran kartları bulunmaktadır.

Ekrandalardaki görüntü netliği noktalar arasındaki uzaklıkla ilgilidir. Đki nokta arasındaki uzaklık ne kadar azsa o kadar iyi görüntü elde edilir. Ekrandaki noktalar arası uzaklığı 0.28 mm ve daha az olanlar tercih edilmelidir.

Non Interlaced monitörler daha az VGA (Video Graphich Adaptor) 640*480 16 renk ekran

9

SVGA (Super Video Graphich Adaptor) 16 renk : 4 bit renk 256 renk: 8 bit renk, 640 * 480, 512 K bellek 65 536 renk: 16 bit renk , 1024 * 768, 2 MB bellek 16 777 216 renk: 24 bit renk, 1280 * 1024, 4MB bellek

Sabit (Hard) Disk Sürücü

Sabit disk sürücü, bilgisayarın bilgi depolamak için kullandığı en temel birimdir. Sabit disk kapalı bir kutu içinde bilgisayarın içinde bulunmaktadır. Sabit disk sürücü, verileri bir dizi dönen magnetik yapraklarda magnetik olarak saklar. Her magnetik yaprakta okuma ve yazma işlemini yapan okuma yazma kafası vardır. Daha çok veri kaydedilir. Sabit disk taşınamaz.

Sabit disk, merkezlerinden geçen bir mil üzerine üst üste yerleştirilmiş plaklara benzer. Bu plaklar mil ile beraber belirli bir hızda dönerler ve bu sırada okunurlar veya üzerlerine yeni bilgiler yazılır. Erişim hızı ve kapasitesi diskete göre oldukça fazladır. Günümüzde popüler sabit diskler 40, 80, 120 GB .. gibi kapasitelere sahiptirler. Bilgiler hızlı bir şekilde yazılıp okunabilir.

Bir sabit diskin bir veriyi bulma hızının DÜŞÜK olması, o sabit diskin verilere ulaşma hızının YÜKSEK olduğunu gösterir. Örneğin, sabit diskteki okuma yazma kafası, bir veriye 10 ms (mili saniye, 1 sn/1000)'de erişirse; aynı veriye 19 ms'de erişen sabit diske göre daha hızlı okuma yapmış olur.

Sabit disklerin kapasitesi ne kadar büyük olursa o kadar çok bilgi saklanabilir.

Sabit diskler bilgisayarın ana kartına IDE (Integrated Drive Electronics), SCSI (Small Computer System Interface- skazi diye okunur) veya EIDE (Enhanced IDE, geliştirilmiş IDE) diye adlandırılan kablolarla bağlanırlar.

Sabit diskler C harfiyle temsil edilirler. Diğer sürücüler varsa bu harfleri izler. Örneğin, ikinci bir harddisk ya da harddiskin ikinci bölümü varsa D'dir.

Sabit diskler zamanla dolar. Bazı dosyaları silmek gerekir. Silinecek dosyaları rastgele seçmemek; bilinçli olarak yapmak gerekir. Bazı dosyalar yedeklendikten sonra silinebilir.

Bazı dosyalar sıkıştırma programları ile sıkıştırılarak daha az yer kaplamaları sağlanır.

Sabit diski ana karta bağlamak için kablolar kullanılır. Bunlar:

IDE (Integrated Drive Electronics) SCSI (Small Computer System Interface) EIDE (Enhanced (geliştirilmiş IDE)

Diğer bilgi depolama birimleri; Optik Disk, Yazılabilir-Okunabilir CDROM (CDRW), Manyetik Teypler, DVD

Soru : Bu birimlere neden ihtiyaç duyulur?

Cevap : Bilgisayar Belleği (RAM) sınırlıdır. Kapasitesi fazla değildir. Bu nedenle yüksek kapasiteli bilgi depolama birimlerine ihtiyaç vardır. Ayrıca bilgisayar belleği (RAM) içerisinde saklanan bilgiler elektrik kesildiğinde kaybolur (kalıcı değildir). Bilgi depolama birimleri, kalıcı bilgi saklamak amacıyla kullanılırlar.

Yazıcı (printer)

Ekranda gözüken bilgileri kağıt üzerine yazdırmaya yarar. Yazıcılar;

Nokta vuruşlu yazıcı (dot matrix): 9 iğneli ve 24 iğneli olabilir. Şerit takılarak kullanılır. Dakikada 1-3 sayfa hızında olabilirler. Sürekli form kağıdı kullanılabilir.

10

Mürekkep püskürtmeli yazıcı(ink jet): Dakikada 1-8 sayfa basabilir. Kartuş takılarak kullanılır. Renkli çıkış alınabilir. 300 dpi -

Lazer yazıcı (laser): 300 dpi- , dakikada 4, 8, 12 ... sayfa baskı, toner kullanılır.

LCD Panel (Liquid Crystal Display)

Bilgisayara bağlanılarak kullanılır. Bilgisayar ekranında gözükenleri duvara yansıtmak amacıyla tepegözün üzerine konulur. Ekranda gözükenler duvarda veya perdede geniş olarak görünür.

Kulaklık ve Hoparlör

Bilgisayar tarafından üretilen veya kaydedilmiş sesleri duymak için kullanılır. Ses Kartı: CD kalitesinde, 16 bitlik, ses alabilmek için kullanılır. Ses kartları sayesinde ses kayıtı yapılabilinir.

Video

Bilgisayar tarafından üretilen görüntü, ses, text ve diğer verileri saklamakta kullanılır.

3. Đletişim Birimleri

Đletişim Birimleri diğer bilgisayarlara ve elektronik aletlere bilgi göndermeye ve bilgi almaya yarayan aletlerdir.

Modem:

Telefon hatları aracılığıyla birbirine uzak yerlerde bulunan bilgisayarlar arasında iletişim sağlayan çevre birimidir. Modemler bilgisayar ve telefon sinyallerini birbirine çevirir. Telefonların kullandığı analog sinyalleri bilgisayarların kullandığı dijital sinyallere çevirir. Aynı şekilde tersini de yapar.

Fax olarak da kullanılabilir.

Hızları: 14440, 32 K, 56 K ...

Ethernet : Aynı ortamda veya belirli mesalerde bulunan birden fazla bilgisayarın ağ ortamında haberleşmesini sağlar.

4. Müzik Birimleri

MIDI (Musical Instrument Digital Interface- Müzik birimleri için Sayısal Arabirim): Bilgisayar aracılığıyla yüksek kalitede elektronik müzik yapmada kullanılır. Müzik yapmak için özel donanım ve yazılım gerekmektedir. Müzik eğitiminde ve beste yapmada kullanılmaktadır.

Bilgisayar Kasası Đçinde Bulunan Bazı Aygıtlar; Ana Kart: Üzerinde temel devrelerin bulunduğu karttır. Bütün aygıtlar ve kartlar ana karta bağlıdır.

Merkezi Đşlem Birimi (MĐB/CPU): Komutların işlenmesi, aritmetik ve mantıksal işlemler yapılır.

Ana Bellek (RAM =Random Access Memory-Rastgele Erişimli Bellek): Verilerin işlendiği ve geçici olarak saklandığı yer.

EDO RAM, SD RAM

Güç kaynağı: Normal 220 Volt elektriği bilgisayarın kullanacağı volta çevirir.

CD Sürücü, Disket Sürücü ve Disk Sürücü kablolarla ana karta bağlanır.

Genişleme Yuvaları: Ses, v,ideo, radyo, tarayıcı, ekran, ethernet kartlarının takıldığı yuvalardır. ISA (8 Bit), VESA (16 Bit) ve PCI (32 bit) olmak üzere üç çeşittir.

Parelel Port (25 iğneli-dişi): Yazıcıların takılması için kullanılır.

11

Ekran Portu: Monitörü bağlamak için kullanılır.

Fare ve Klavye portu: fare ve klavyeyi bağlamak için kullanılır.

Seri Port (9 ya da 25 iğneli-erkek): Fare, modem, tarayıcıyı bağlamak için kullanılır. COM (comunication) da denir. Genellikle, COM 1 farenin, COM 2 ise fax-modemin bağlanması için kullanılır.

Kapasitelerine ve Büyüklüklerine Göre Bilgisayar Türleri; Makro Bilgisayarlar ( Mainframe - Ana Bilgisayar ) : Bunlar en büyük tiplerdir. Kapasiteleri Terabyte büyüklüğündedir. Genellikle büyük şirketlerde, bilgi işlem merkezlerinde, araştırma kurumlarında ve üniversitelerde kullanılırlar. Aynı anda yüzlerce kullanıcı tarafından kullanılabilirler.

Mini Bilgisayarlar : Orta boy bilgisayarlardır. Sığaları daha azdır. Aynı anda daha az kullanıcı tarafından kullanılabilirler. Fiyatları düşük ve işletme masrafları daha azdır. Orta boy işletmeler tarafından tercih edilirler.

Mikro Bilgisayarlar (Personal Computer - Kişisel Bilgisayar - PC): Tek kullanıcı için tasarlanmışlardır. Ofis otomasyonunda, eğitimde, yayın işlerinde, küçük işletmelerin ticari hesaplarının ve personel kayıtlarının tutulmasında etkin biçimde kullanılırlar.

Ağlar (Network)

Bilgisayarların birbirine bağlanmasıdır. Veriler, donanım ve yazılım paylaşılarak maliyet düşürülür ve işler daha hızlı yapılır. Ayrıca bilgisayarlar arası haberleşme de yapılır.

Yerel ağlar (Local Area Network - LAN) dan başka diğer ağ türleri Geniş Ağ (Wide Area Network-WAN), Intranet (kurum içi ağ) ve Internet (Ağların Ağı) 'dir.

Ağlarda güvenlik sorunu vardır. Bunu çözmek için her kullanıcıya Ağ Yöneticisi tarafından kullanıcı adı (login name) verilir. Kullanıcı adından başka sadece kullanıcı tarafından bilinen, gerektiğinde kullanıcı tarafından değiştirilen, başka kişilerin bilmemesine dikkat edilen şifre (password) kullanılır.

YAZILIM (SOLFWARE) Buraya kadar bilgisayar donanımını anlattık ve gösterdik. Daha öncede açıkladığımız gibi donanım tek başına bir şey ifade etmez. O donanımı kullanabilmemiz için YAZILIM gerekir. Bilgisayar yazılımlarını 2 ana grup altında toplayabiliriz: Đşletim Sistemi ve Uygulama Yazılımları.

ĐŞLETĐM Sistemi

En temel yazılımdır. Đşletim sistemi olmadan bilgisayar kullanılamaz. Kullanıcı ile bilgisayar arasıdaki iletişimi sağlayan, bütün donanım birimlerini yöneten ve kullanıcının hizmetine sunan temel programdır.

• Bilgisayar ilk açıldığında, öncelikle işletim sisteminin çalıştırılması gerekir.

• Birçok işletim sistemi vardır. Komutları ve kullanım özellikleri farklı olması dışında hepsinin amacı aynıdır: Bilgisayarı kullanıcı tarafından kullanılabilir hale getirmek.

• En popüler işletim sistemi: Microsoft Windows (3.1, 95, 98, 2000, XP).

• XP en yaygın işletim sistemidir..

• Ağ işletim Sistemleri: Birden fazla bilgisayarı bağlamak ve tek bir bilgisayar gibi kullanmak için hazırlanmışlardır. En popüler ağ işletim sistemleri Windows NT, Netware ve UNIX işletim sistemleridir.

12

• Diğer işletim sistemleri: Fazla yaygın değillerdir. Az kullanılmaktadırlar. DOS (Disk Operating System), Linux, OS/2, Mac OS bu kapsamda sayılabilir.

UYGULAMA YAZILIMLARI

Genellikle işletim sistemi bilgisayarı kullanmamıza izin vermesine rağmen, kullanıcı için yetersiz kalır. Çünkü işletim sistemi kullanıcıya genellikle dosya açma, kaydetme, klavye ve fare kullanma gibi imkanlar sunar. Ancak kullanıcının tüm ihtiyaçlarına cevap vermesi mümkün değildir. Örneğin bir muhasebeci muhasebe yazılımına, bir grafiker grafik tasarım yazılımlarına, bir programcı programlama diline ihtiyaç duyar. Đşte işletim sistemi dışında kalan diğer bütün yazılımlar UYGULAMA YAZILIMLARI diye adlandırılır.

Uygulama yazılımları özelliklerine göre sınıflandırılabilir.

• Masaüstü (Ofis Yazılımları): Yazım programı, tablolama programları, basit çizim programları, sunum programları bu kategoridedir. En popüler masaüstü yazılımı Microsoft Ofis paketidir ve size bu paket anlatılacaktır.

• Grafik Paketleri : Grafik tasarım, fotoğraf işleme yazılımlarıdır. Reklamcılar ve broşür dizayncıları ile gazete dizgicileri tarafından kullanılır. En popüler paket Corel Draw paketidir.

• Programlama dilleri: Programcılar tarafından kullanılırlar ve bilgisayar programı geliştirme imkanı sunarlar. Programlama dilleri olarak C, Pascal, Basic, Java, Assembler, Fortran, Cobol, Lisp ...vs sayılabilir.

• CAD-CAM Yazılımları: Mimarlar ve mühendisler kullanır. Bilgisayar destekli tasarım imkanı sunarlar. En popüler program AutoCAD yazılımıdır.

• Ticari Programlar: Bir işletmenin ticari işlemlerini takip amacıyla kullanılan yazılımlardır. Muhasebe programları da bu kategoriye girer.

• Oyun ve Eğlence yazılımları

• Veri tabanı ve sorgulama yazılımları

Yazılımlar donanıma uyumlu ise çalışır. Đşletim sistemi ile yazılımlar uyumlu olmalıdır.

Yazılımlar disket ya da CD_ROM kullanılarak kurulur. Yazılımları bilgisayara kurmak için ilk olarak genellikle SETUP (Windows 95 için), INSTALL (Windows 3.1 için), KUR (Türkçe yazılımlar için) çalıştırmak gerekir.

Bilgisayar Dosyaları

Veri: harfler, sayılar, grafikler

Bilgi: Đşlenmiş veridir.

Dosya: Saklanan verilerin veya programların ismi. Dosya ismi genellikle iki bölümden oluşur. Birinci bölümde dosyanın adı, ikinci bölümde dosyanın uzantısı yazılır. Đki bölüm bir nokta ile birbirinden ayrılır (dosyaadı.dosyauzantısı) Örneğin: yazılı1.doc. yazılı1 dosya adı; doc dosya uzantısıdır. Dosya adı dosyanın içeriğine uygun verilmelidir. Dosya uzantısını genellikle uygulama programı verir. Dosya uzantıları genellikle üç harften oluşur. 1,2,4 harfli dosya uzantıları da vardır. (.c, .db, .html gibi.)

Çalışan dosyalar: Uzantıları exe veya com dur. Başka bir programın yardımına ihtiyaç duymadan çalışırlar.

Kaynak dosyalar: Çalışmadan önce makine diline çevrilmesi gerekmektedir. Örneğin pascal programlama dilinde yazılan bir programın çalışması için makine diline çevrilmesi gerekmektedir. Bunun içinde o dosyanın pascal programlama dili kurallarına uygun olarak yazılıp; pascal programlama dili derleyicisi tarafından derlenmesi gerekmektedir.

Veri Dosyası: Üzerlerinde silme, ekleme, değiştirme yapılabilir. Đçeriklerinin çıktısı yazıcıdan

13

alınabilir veya başka birisine elektronik olarak postalanabilir. Yazılı1.doc. bir dökümandır. Bir kelime işlemcide yazılmıştır. O kelime işlemci çalıştırılmadan dökümanın içi görülemez. Kelime işlemci çalıştırıldıktan sonra içine girilip, değiştirme, düzeltme, silme ve ekleme yapılabilir. Yazıcıdan çıkışı alınabilir.

KULLANIM HAKKI (COPYRIGHT) Çoğu yazılımların kullanım hakları belirlenmiştir. Yazılımın kullanım hakkı o yazılımı alan kişiye aittir. Son kullanıcı tarafından kopyalanamaz. Dağıtılamaz. Sadece satıcı tarafından kopyalanır.

Lisans Anlaşması ile kullanılan yazılımlar:

Satıcı ile son kullanıcı tarafından Lisans anlaşması yapılır. Bu lisans anlaşması yazılı olabileceği gibi, yazılım kurulurken başlangıçta da yapılabilir.

Tek kullanıcı için lisans sözleşmesi yapılan yazılımlar, çok kullanılıcı için lisans sözleşmesi yapılan yazılımlar, anlaşmalı sayıda kullanıcı için lisans sözleşmesi yapılan yazılımlar ve site lisanslı yazılımlar vardır.

Kesinlikle:

• Bilgisayarı başkalarına zarar vermekte kullanmayın.

• Bilgisayarla, başkalarının işine mani olmayın.

• Başkalarının dosyalarını karıştırmanın yollarını aramayın.

• Bilgisayarı hırsızlık yapmakta kullanmayın.

• Bilgisayarı yalancı şahitlikte, sahte delil hazırlamada kullanmayın.

• Sahibinden izinsiz başkalarının bilgisayar kaynaklarını kullanmayın.

• Başkalarının fikirlerini bilgisayarla çalıp kendinize mal etmeyin.

• Sosyal içeriğini düşünmeden bir program yazmayın. ,

Bilgisayarı, saygı ve ilgi göstererek kullanın.

BĐLGĐSAYAR NASIL AÇILIR? Bu soruya cevap vermeden önce BIOS çipini ve bilgisayardaki görevini açıklayalım.

BIOS (Temel Giriş Çıkış Sistemi)

BIOS (Basic Input Output System) bilgisayar anakartı üzerinde bulunan bir ÇĐP (EPROM çipi) üzerinde kayıtlı bulunan proğrama verilen isimdir. BIOS proğramı anakart üreticisi tarafından üretim aşamasında EPROM çipine kaydedilir.

BIOS proğramının temel görevi bilgisayar açılınca otomatik olarak çalışmak ve işletim sistemini yükleyerek bilgisayarın kullanıcı tarafından kullanılabilir hale gelmesini sağlamaktır.

NOT: BIOS proğramı olmadan bilgisayar açılmaz.

Şimdi sorumuza gelelim: Bilgisayar nasıl açılır?

1. Bilgisayarın güç düğmesine basılınca, BIOS proğramı otomatik olarak yüklenir ve çalıştırılır.

2. BIOS proğramı, bilgisayar donanımını tanır ve rapor eder. Đşlemci, Bellek, Disket sürücü, sabit disk gibi donanım birimleri BIOS tarafından tanınır ve özellikleri bildirilir. Yani BIOS donanımı birnevi gözden geçirir ve aksaklık varsa bildirir (Örneğin klavye takılı değil ise bunu bize uyarı şeklinde bildirir).

14

3. Donanım ayarlarını gerçekleştirdikten sonra BIOS programı, bilgisayarda takılı olan bilgi depolama birimlerini tek tek kontrol eder (belli bir sıraya göre) ve eğer bir bilgi depolama biriminde (örneğin sabit diskte) işletim sistemi var ise Đşletim Sistemini çalıştırarak bilgisayarı kullanıcıya bırakır.

BIOS programı yukarıdaki işlemleri gerçekleştirdikten sonra devreden çıkar. Yukarıdaki 3. adıma Bilgisayarın Açılması yani (BOOT etmek) denir.

Gözlerimizin sağlığı için:

• Bilgisayar kullanmadan önce bir göz muayenesinden geçmeli, görme bozukluğu varsa mutlaka düzeltilmeli

• Ekrandan 45-75 cm. uzakta oturmalı

• Ekranın üst kenarı ile göz hizasının aynı seviyede olmasına dikkat etmeli

• Kağıt tutucu kullanıyorsak bunu ekranla aynı hizada tutmalı

• Odanın loş ışıklı, aydınlatma 30-50 mumluk ve indirekt olmalı

• Işık ekrana dik açıyla gelmemeli

• Işık yansıma ve parlamaları önlemeli

• 15-20 dakikada bir kısa süre gözleri uzağa odaklayarak göz kaslarının dinlenmesi sağlanmalı.

Doğru oturuş ;

Bilgisayarın karşısında otururken şunlara özen göstermeliyiz.

• Masa yüksekliği 65-70 cm.

• Yüksekliği ayarlanabilir, sırtı bele uygun ve esnek bir ergonomik koltuk

• Omuzlar rahat bırakılmış

• Dik oturulmuş ve sırt desteklenmiş

• Kollar yatay veya biraz yukarıda

• Dirsek ve eller düz bir çizgide

• Bacakların üst kısmı yatay

• Dizler 9 veya 110 derece açıda olmalı

15

BĐLGĐSAYAR VĐRÜSLERĐ

1. Bilgisayar virüsü nedir? Nasıl bulaşır?

Bilgisayar virüsleri, aslinda "çalıştığında bilgisayarınıza değişik şekillerde zarar verebilen" bilgisayar programlarıdır. Eğer bu programlar (ya da virüs kodları) herhangi bir şekilde çalıştırılırsa, programlanma şekline göre bilgisayarınıza zarar vermeye başlar. Ayrıca, tüm virüs kodları (bilinen adıyla virüsler) bir sistemde aktif hale geçirildikten sonra çoğalma (bilgisayarınızdaki diğer dosyalara yayılma, ağ üzerinden diğer bilgisayarlara bulaşma vb gibi) özelliğine sahiptir.

Bilgisayar virüslerinin popüler bulaşma yollarından birisi "virüs kapmış bilgisayar programları" dır. Bu durumda, virüs kodu bir bilgisayar programına (söz gelimi, sık kullandığınız bir kelime işlemci ya da beğenerek oynadığınız bir oyun programı) virüsü yazan (ya da yayan) kişi tarafından eklenir. Böylece, virüslü bu programları çalıştıran kullanıcıların bilgisayarları "potansiyel olarak" virüs kapabilirler. Özellikle internet üzerinde dosya arşivlerinin ne kadar sık kullanıldığını düşünürsek tehlikenin boyutlarını daha da iyi anlayabiliriz.

Virüslenmiş program çalıştırıldığında bilgisayar virüs kodu da, genellikle, bilgisayarınızın hafızasına yerleşir ve potansiyel olarak zararlarına başlar. Bazı virüsler, sabit diskinizin ya da disketlerinizin "boot sector" denilen ve bilgisayar her açıldığında ilk bakılan yer olan kısmına yerleşir. Bu durumda, bilgisayarınız her açıldığında "virüslenmiş" olarak açılır. Benzer şekilde, kendini önemli sistem dosyalarının (MSDOS ve windows için COMMAND.COM gibi) peşine kopyalayan virüsler de vardır.

Genellikle her virüsün bir adı vardır (Cansu, Stoned, Michaelangelo, Brain, Einstein vb gibi).

2. Kaç çeşit bilgisayar virüsü vardır?

Bilgisayar virüslerini, genel olarak 2 grupta toplamak mümkün:

• Dosyalara bulaşan virüsler

• Bilgisayarın sistem alanlarına bulaşan virüsler

Đlk gruba girenler, genellikle, kullanıcının çalıştırdığı programlara (söz gelimi, dos için .EXE ve .COM) bulaşır. Bazen, başka tür sistem dosyalarına da (.OVL, .DLL, .SYS gibi) bulaşabilirler. Programların virüslenmesi iki yolla olur: Ya virüs kodu bilgisayarın hafızasına yerleşmiştir ve her program çalıştırılışta o programa bulaşır; ya da hafızaya yerleşmeden sadece "virüslü program her çalıştırılışında" etkisini gösterebilir. Ancak, virüslerin çoğu kendini bilgisayarın hafızasına yükler.

Đkinci gruba giren virüsler ise, bilgisayarın ilk açıldığında kontrol ettiği özel sistem alanlarına (boot sector) ve özel sistem dosyalarına (command.com gibi) yerleşirler.

Bazı virüsler ise her iki şekilde de zarar verebilir.

Bazı virüsler, virüs arama programları tarafından saptanmamak için bazı "gizlenme" teknikleri kullanırlar (Stealth Virüsleri). Bazı tür virüsler ise, çalıştırıldığında kendine benzer başka virüsler üretir (Polymorphic virüsler). (Bu tip virüslein ilk örneklerinden olan Dark Avanger ve Cascade bilgisayar sistemlerine ciddi zararlar vermişlerdir).

16

3. Bilgisayar virüslerinin olası zararları nelerdir?

Bilgisayar virüsleri,

• Ekranınıza can sıkıcı mesajlar çıkararak çalışmanızı bölebilir/engelleyebilir.

• Bilgisayarınızın hafızasını ve/veya disk alanını kullanarak bu kaynaklara verimli olarak erişiminizi engelleyebilir.

• Kullandığınız dosyaların içeriklerini bozabilir/silebilir.

• Kullandığınız bilgisayar programlarını bozabilir, çalışmalarını yavaşlatabilir.

• Sabit diskinizin tamamını ya da önemli dosyaların olduğu kısımlarını silebilir.

4. Virüsler sadece PC'lere mi bulaşır?

Hayır, sadece PC'lere bulaşmaz; ancak en çok dos ve windows işletim sistemi ile çalışan PC'lere bulaştığını söyleyebiliriz. Macintosh virüsleri de bir hayli yaygındır. Unix işletim sistemi ile çalışan bilgisayarlarda virüs bulaşma vakaları oldukça azdır.

5. Dünyada kaç tane virüs var?

Buna kolayca cevap vermek güç. Muhtemelen 10binlerce..

6. Virüsler nasıl bu kadar hızlı yayılıyor?

Eskiden en popüler virüs bulaşma yolu, bir bilgisayardan diğerine "disket" ile dosya aktarımı idi. Günümüzde ise, bilgisayar ağlarının oldukça yoğun kullanılması, herkese açık (anonim) dosya arşivleri ve internet üzerindeki popüler etkileşimli ortamlar (IRC, ICQ, Web gibi) virüslü programların yayılması için oldukça uygun ortamlardır. Ayrıca, e-mail yoluyla gelen programların kontrolsüz çalıştırılması da bir başka potansiyel tehlike olarak karşımızdadır.

7. "Truva atı" (Trojan Horse) nedir? Bir virüsten farkı var mı?

Truva atı da aslında "virüs" ile eşdeğer. Tek farkı, ilk anda aldığınız programın yararlı birşeyler yaptığını sanıyorsunuz ancak zararlı olduğunu daha sonra anlıyorsunuz. Söz gelimi, sadece bir virüs bulaştırmak için yazılmış bir oyun programı. Oyunu çalıştırıp oynuyorsunuz; ve sonra ..........

8. Virüsler programların yanında veri dosyalarını da bozabilir mi?

Bazı virüsler, doğrudan data dosyalarını bozabilirler. Birçok virüs, .DAT, .OVR, .DOC gibi çalıştırılabilir olmayan dosyaları hedef alıp bozabilmektedir. Ancak bilgisayar virüsleri de ir çeşit "bilgisayar programları" olduğundan, virüsün yayılabilmesi için mutlaka virüs kodunun çalışması lazım. Bu yüzden, söz gelimi bir düzyazı içeren dosyanın (text) virüs taşıma ihtimali yok.

9. Macro virüsü nedir?

Bazı programların, uygulama ile birlikte kullanılan "kendi yardımcı programlama dilleri" vardır. Söz gelimi, popüler bir kelime işlemci olan "MS Word", "Macro" adı verilen yardımcı paketlerle yazı yazma sırasında bazı işleri otomatik ve daha kolay yapmanızı sağlayabilir. Programların bu özelliğini kullanarak yazılan virüslere "macro virüsleri" adı verilir. Bu virüsler, sadece hangi macro dili ile yazılmışlarsa o dosyaları bozabilirler. Bunun en popüler ve tehlikeli örneği "Microsoft Word" ve "Excel" macro virüsleri. Bunlar, ilgili uygulamanın macro dili ile yazılmış bir şekilde, bir word ya da excel kullanarak hazırladığınız dökümana yerleşir ve bu dökümana her girişinizde aktif hale geçer. Macro virüsleri, ilgili programların kullandığı bazı tanımlama dosyalarına da bulaşmaya (normal.dot gibi) çalışır. Böylece o programla oluşturulan her döküman virüslenmiş olur. Microsoft Office (word, excel vb) macro virüsleri ile başetmek ve korunmak için, http://www.microsoft.com/msoffice adresinde gerekli bilgiler bulunabilir.

10. Bilgisayarımın virüs kapıp kapmadığını nasıl anlarım? Bunu saptayan programlar var mı?

17

Eğer bilgisayarınıza virüs bulaşmışsa, bu durumda bilgisayarınızda "olağan dışı" bazı durumlar gözlemleyebilirsiniz. Bazı virüsler, isimleri ile ilgili bir mesajı ekranınıza getirebilir. Bazıları makinanızın çalışmasını yavaşlatabilir, ya da kullanılabilir hafızanızı azaltır. Bu son iki sebep sırf virüs yüzünden olmasa da gene de şüphelenmekte fayda var.

Bilgisayarınızın virüs kapıp kapmadığını saptayan "anti-virüs" programları da var. Bu programlar, bilgisayarınızın virüs kapabilecek her tarafını (hafıza, boot sector, çalıştırılabilir programlar, dökümanlar vb) tararlar. Bu programların virüs saptama yöntemleri 2 türlüdür:

• Kendi veritabanlarındaki virüslerin imzalarını (virüsün çalışmasını sağlayan bilgisayar programı parçası) bilgisayarınızda ararlar.

• Programlarınızı, virüs olabilecek zararlı kodlara karşı analiz edebilirler.

Günümüzdeki popüler anti-virüs programlarının veri tabanlarında 1000lerce virüs imzası ve bunların varyantları vardır. Bu veri tabanları, yeni çıkan virüsleri de ekleyerek sık aralıklarla güncellenir.

Bütün virüs programları 3 temel işleve sahiptir :

1. Virüs Arama, bulma (virus scanner)

2. Bulunan virüsü temizleme (virus cleaner)

3. Bilgisayarınızı virüslerden korumak için bir koruyucu kalkan oluşturma (virus shielder)

Virüs kalkanları, bilgisayarınız her açıldığında kendiliğinden devreye giren, ve her yeni program çalıştırdığınızda, bilgisayarınıza kopyaladığınızda (başka bir bilgisayardan, internet üzerinden, disketten vb) bunları kontrol eden ve tanımlayabildiği virüs bulursa sizi uyaran ve virüs temizleme modülünü harekete geçirebilen araçlardır.

Bazı popüler anti virüs programları, üretici şirketler ve web adresleri şunlardır :

• McAfee Associates, Inc. http://www.mcafee.com

• IBM Anitvirus http://www.av.ibm.com

• Norton Antivirus http://www.symantec.com

• F-Prot http://www.datafellows.com

• Thunderbyte Antivirus http://www.thunderbyte.com

Bu programlar genellikle "shereware" dir. Bazılarının kısıtlı kullanımlı "freeware" sürümleri de vardır. Macintosh, OS/2 ve Windows için bu tip programları yerel Raksnet Tucows arşivinden de alabilirsiniz. Adresi: http://tucows.raksnet.com.tr

11. Bilgisayarım virüslendi. Nasıl temizleyeceğim?

Bir programın virüslü olduğundan şüpheleniyorsanız, bu durumda, öncelikle sakin olun. Yapacağınız ilk iş, o an kullandığınız tüm uygulamaları kapatmak, yaptığınız işleri saklamak. Ardından, bir antivirüs programı ile bilgisayarınızı (gerekirse disket(lerin)izi tarayın. Her zaman için, kullandığınız antivirüs programının yeni bir sürümünü elde etmeye çalışın.

Eğer bilgisayarınızın sistem alanları da etkilenmişse, bu durumda bilgisayarınızı kapatın. Ardından, bilgisayarınızı "temiz bir sistem disketi" ile açın. Bu yüzden, herzaman böyle bir disket bulundurmak faydalı olacaktır (windows için Rescue Disk). Daha sonra, bir virüs tarama/temizleme programı ile bilgisayarınızı tarayın.

12. Virüslerden korunma yolları nelerdir?

En iyi korunma yolu, şüpheli programları, güvenmediğiniz internet sitelerinden aldığınız programları hemen kontrol etmeden çalıştırmamak. Dışardan bir program aldığınızda "MUTLAKA BIR VIRUS TARAYICI ILE" kontrol edin. Sonra çok başınız ağrıyabilir.

18

Ancak, bu korunma önlemi de yetmeyebilir. Virüsler yanında, çalıştırdığınızda bilgisayarınızın önemli dosyalarını silen, disklerinizi formatlamaya çalışan ve ilk anda yararlı gibi görünen (söz gelimi ilk anda bir oyun programı olduğunu sanırsınız) programlar da var. Bu programlar, genellikle, illegal programların bulunduğu birtakım kontrolsüz FTP sitelerinde, web sitelerinde bulunmaktadır. Bu tip programların dağıtıldığı önemli yerleden biri de haber gruplarıdır (usenet news). Aldığınız bir mailin sonuna eklenen ve "lutfen ilişikteki kısa programı çalıştırın, size çok güzel bir yeni yıl kutlaması mesajı veriyor" gibi bir mesaj görür, eklenmiş programı alır ve çalıştırırsanız başınız muhtemelen dertte olacak demektir. Programı alırsınız, içinden hiç virüs çıkmaz. Ama, aldığınız program, çalıştırıldığında, aslında makinanıza ciddi zararlar veren bir algoritmayı doğrudan çalıştırıyor olabilir. Bu yüzden, çok dikkatli olmak lazım. Son pişmanlık fayda etmiyor.

Önemli dosyalarınızın (sistem dosyaları, önemli kişisel dosyalar vb) yedeklerini almaya çalışın. Ve de şüpheli birşekilde aldığınız bir programı hemen silin.

Bilgisayarınıza, eğer imkanınız varsa, bir virüs koruyucu kalkan programı yükleyin. Bu da, sizi bir miktar koruyacaktır. Bu programların seçenekleri ile biraz oynayarak tam kullanımını öğrenin. Bazıları, disk formatlama, dosya silme vb gibi konularda kullanıcıyı uyaran özelliklere sahiptir.

13. Internet'ten aldığım e-posta'dan bilgisayarım virüs kapabilir mi?

Bu soruya günümüzde kolayca "hayır" demek ne yazık ki tam mümkün değil. e-posta programları ve protokoller çok gelişti. Ama gene de, e-mail ile virüs bulaşmasının çok çok zor olduğunu söyleyebiliriz. Öncelikle,

• Sadece düz yazı içeren bir e-postayı okumakla sisteminize virüs filan bulaşmaz.

• Eğer aldığınız e-posta ile birlikte bir "attachment (eklenmiş dosya)" varsa (eklenmiş dosya, herhangi bir çalıştırılabilir (executible) dosya olabilir), mailinizi okuyup gelen dosyayı diskinize saklamakla "o dosya virüslü dahi olsa" yine virüs bulaşmaz. Tabii, eklenmiş dosyayı çalıştırırsanız ve o dosya da virüslü ise, sisteminize virüs bulaşabilir. Bu tamamen sizin sorumluluğunuz.

• Yıllar içinde mail programları oldukça gelişmiştir. bazı özel tekniklerle, mail içine "doğrudan çalıştırılabilir kod" ekleme olanağı vermektedir. Daha çok yeni olan bu kullanım, tüm potansiyel virüs saldırılarına açıktır. Dolayısıyla, size gelen bir maili okumadan önce, "konusuna" ve "kimden gönderildiğine" ayrıca "uzunluğuna" bakıp ona göre bir karar verebilirsiniz. Kullandığınız mail programı, bazı seçeneklerini değiştirirseniz, maili okumak için açtığınız anda, sizin onayınızı almadan, aslında bir program olan ilgili kod çalışmaya başlayabilir.

14. Internet'teki web sitelerine girdiğimde bilgisayarım virüs kapabilir mi?

Hayır, bulaşmaz. web sayfalarını oluşturmada kullanılan HTML, sabit diske yazma/silme vb yapılmasına izin vermez. Bunun yanında, web sayfalarında çok kullanılan Java ve JavaScript ile yazılmış web uygulamaları da diskinize kesinlikle hiçbirşey yazmaz, hiçbirşeyi silmez. Bu yüzden, gönül rahatlığı ile web üzerinde dolaşabilirsiniz. Ancak, rastladığınız programları alıp kontrolsüz çalıştırırsanız o zaman durum değişir!

15. Internet'teki bir dosya arşivinden aldığım programlar virüslü olabilir mi? Bunlar ne kadar güvenli?

Güvenilir dosya arşivlerinden alınan programlarda virüs olması ihtimali yok denecek kadar azdır. Bunlar genellikle, popüler bilgisayar dergilerinin arşiv siteleri; tanınmış yazılım şirketleri, yansıları dünyanın pek çok yerinde tutulan Simtel, Cica, Tucows, Winsite gibi sitelerdir. Zaten bir siteye girdiğinizde o sitenin muhteviyatı size bazı ipuçları verir. Eğer illegal programların ve "crack" olarak adlandırılan bazı programların olduğu bir sitede iseniz virüslü program alma ihtimaliniz son derece yüksek!!!

Sabit Diskleri virüslerden korumak gereklidir. Virüsler, genellikle bilgisayara zarar vermek amacıyla yazılmaktadır. Bilgisayarın işleyişinin kesilmesine, dosyaların silinmesine, sistemin

19

yavaşlamasına yol açar. Virüsler, disketlerde bulunan programların içinde gizlenmiş olarak bulunur. Disket, disket sürücüye takılıp, virüslü dosya veya disket okutulduktan ya da içindeki programlar çalıştırıldıktan sonra bilgisayara geçer.Virüslerden korunmak için virüs arama ve temizleme programlarını kullanmak gerekiyor. Her gün yeni virüsler yazılıp, dağıtılıyor. Bunun için de bilgisayarımızdaki virüs arama ve temizleme programlarını güncellemek gerekiyor.Virüsler ayrıca modemle iletişim sırasında da geçebilir. Ayrıca kopya programlarda da virüs bulunabilir.

WINDOWS ĐŞLETĐM SĐSTEMĐ Kişisel bilgisayarlarda kullanılan en popüler işletim sistemidir. Görsel olması ve kullanım kolaylığı sebebiyle tercih edilmektedir. Tek kullanıcı tarafından kullanılan sistemlerde çalıştığı gibi, bir network ortamının oluşturulması için de kullanılır. Yani Windows 98 sadece bir tek bilgisayarı çalıştırmak için kullanılmaz. Aynı zamanda bilgisayarları bir ağ ortamında da birbirine bağlamak için de kullanılır. Bunun yanında kullanıcının bilgisayarla samimi ve eğlenceli bir ortamda çalışması için de bir çok araç içerir. Ayrıca ofis ortamında kullanıcıların ihtiyacı olabilecek bazı doküman yazma ve şekil çizme programlarını da bünyesinde bulundurur. Genellikle fare yardımıyla kullanılır. Çok sınırlı olarak klavye kullanmayı gerektirir.

Windows’u Açmak

Windows bilgisayarınızda yüklüyse bilgisayarın açılış düğmesine basarak Windows’u açabilirsiniz. Windows, sistem ayarlarını, bilgisayara bağlı cihazları ve başlangıçta otomatik çalıştırılmak üzere ayarlanmış programları çalıştırarak işe başlar. Eğer bilgisayar bir ağa bağlı ise kullanıcı adı ve parola girilmesi istenir eğer bağlı değilse Windows’ un Masaüstü öğeleri ekranda görünür.

Windows’u Kapatmak

Bilgisayarı kapatmak için önce Windows oturumunun hatasız kapatılması gerekir. Bunun için Görev Çubuğundaki Başlat menüsünden Oturumu Kapat komutu seçilir. Açılan pencereden Bilgisayar Oturumunu Kapat düğmesine tıklanır ve böylece bilgisayar windows’tan kapatılmış olur. Diğer kapatma şekilleri ise şöyledir;

Yeniden Başlat: Bilgisayarın gücü kesilmeden ilk başlangıç aşamasından yeniden başlar.

20

Askıya Al: Bilgisayarı geçici olarak uyku konumuna getirir. Ekran sönümlenir. Kullanıcı bir tuşa dokunana kadar bilgisayarın bütün kaynakları uyku konumunda kalır.

MS-DOS Kipinde Başlat: Windows’u kapatarak MS-DOS’a geçer. Bu işlemden sonra Windows’a geri dönülemez.

Masa Üstünün Tanıtımı

Windows’un temel alanı masaüstüdür. Masaüstü , Artalan ve Görev Çubuğu olmak üzere iki bölümden oluşur. Bütün programlar pencere şeklinde MasaÜstü’ne açılır.

Artalan: Kısayol simgelerinin ve pencerelerin açıldığında üzerinde durduğu Masaüstü öğesidir. Bütün pencereler Artalan üzerine açılırlar. Masaüstünün solunda yer alan resimlere simge adı verilir. Simgeler dosyaları, klasörleri ya da programları hızlı bir biçimde açmayı sağlar.

Görev Çubuğu: Çalışan uygulamaların pencereleri masa üstüne açılırken uygulamanın adı ve simgesi Görev Çubuğunda yer alır. Ayrıca Windows programlarının ve uygulamalarının ana menüsü olan Programlar menüsüne de Görev Çubuğu’ndaki Başlat bölümünden girilebilir. Saat, klavye, ses ayarı simgeleri de bu bölümde yer alır.

Fareyi (Mouse) Kullanmak

Fare, ekranda görülen nesneleri göstermeyi, seçmeyi ve denetlemeyi sağlayan bir araçtır. Fareyle gerçekleştirilebilecek beş temel işlem vardır: Göstermek, tıklamak, sağ düğmeyle tıklamak, sol düğmeyle tıklamak ve sürüklemek.

Fare, bir nesneyi gösterirken şekli nesnenin özelliğine göre değişir. Üzerine geldiğinizde ya da bir kez tıkladığınızda nesnenin rengi değişiyorsa nesne seçilmiş yani üzerinde işlem yapılacak demektir.

Sol Tuş : Bu tuş, nesnenin (dosya, klasör,simge v.b.) çalıştırılması, sürüklenmesi ya da seçilmesi amacıyla kullanılır. Eğer nesne seçilecekse ve fare tek tıklama durumuna ayarlanmış ise bir kez sol fare tuşuna basıldığında nesne çalışır. Üzerine gelindiğinde rengi değişiyorsa nesne seçili duruma gelmiştir. Eğer sol tuşa basılı tutulup hareket ettirilirse nesne sürüklenir.

Sağ Tuş : Üzerinde bulunulan nesne ile ilgili komutların gösterildiği bir pencerenin açılmasını sağlar.

Fareyi Özelleştirmek

Fare ile ilgili değişiklikler Denetim Masasından Fare simgesine girerek yapılabilir. Burada yapılabilecek işlemler sırasıyla,

• Farenin sol ya da sağ elle kullanılmasını sağlamak

• Çift tıklama hızını değiştirmek

• Đşaretçiler bölümünden fare işaretçilerini değiştirmek

• Hareket bölümünden fare hareketlerini özelleştirmektir.

Menüleri Açmak ve Kapatmak

Başlat menüsünü açmak için fare göstergesi menü üzerine getirilir ve farenin sol tuşuna tıklanır. Başlat menüsünün alt menülerine girmek için komut üzerine gelinir. Alt menü yana doğru kendiliğinden açılır.

Açılan menüden herhangi bir komutu seçmeden kapatmak için boşluktayken sol fare tuşu ile bir kez tıklanır.

Menüdeyken herhangi bir programı çalıştırmak için Programlar menüsü açılır ve oradan çalıştırılmak istenen programı üzerindeyken sol tuş tıklanır.

21

Pencerelerle Çalışmak Windows’da çalışan bütün programlar bir pencere içerisinde masaüstü’ne açılır. Pencereler büyütülüp küçültülebilir, ekranı kaplayabilir,simge durumuna küçültülebilir,eski boyutuna getirilebilir. Pencereler masaüstünün her hangi bir bölümüne sürüklemek vasıtasıyla taşınabilir. Aynı anda birden fazla pencere açılabilir. Windows’un bu en önemli özelliğine Çok Görevlilik (Multi Tasking) denir. Aktif olan pencerenin üst bant kısmı lacivert diğer pencerelerinki gridir.

Pencerelerin alt kısmın durum çubuğu yer alır. Durum çubuğu aktif pencere içinde seçili nesne ile özet bilgi verir.

Pencerenin sağında ya da altında bulunan kaydırma çubuğu pencerenin içerisinde halihazırda görüntülenemeyen başka nesneler de olduğu bunların çubuğu kaydırmak suretiyle görülebileceğini gösterir.

Pencereler, üst bandından farenin sol tuşuna basmak ve sürüklemek vasıtasıyla masaüstünün istenen bir yerine taşınabilir.

Pencereler alt, üst , sağ ve sol köşelerine gelindiğinde farenin sembolü değişir. Bu esnada sol tuşa basılı tutarak pencere yeniden boyutlandırılabilir.

Görev Çubuğundaki açık uygulamalar arasında geçiş yapmak için farenin sol tuşu ile geçiş yapılmak istenen uygulama üzerine tıklanır.

Görev Çubuğunun Özellikleri Görev Çubuğu, açık olan uygulamaların isimlerini üzerinde gösterir. Bu sayede uygulamalar arasında geçiş yapılabilir. Görev Çubuğu üst kısmından tutularak boyutlandırılabilir. Eğer istenirse masa üstünde başka bir yere de taşınabilir.

Görev Çubuğu’na sağ fare tuşu ile dokunulduğunda Özellikler komutu seçilerek özellikleri değiştirilebilir. Görev Çubuğunun en önemli özelliği otomatik gizlenmesi ve daima üstte yer almasıdır.

Artalan ve Görünüm Özellikleri

Windows’ de Artalanın özelliklerini değiştirmek için Masaüstünde boş bir alandayken farenin sağ tuşuna basılır ve açılan pencereden Özellikler komutu seçilir. Görünüm Özellikleri penceresindeki komutlar aşağıdaki gibidir;

Artalan : Masaüstündeki desenin değiştirildiği menüdür. Listeden artalan üzerine eklenecek resim seçilir. Görüntüle kısmından açılan pencereden resmin bütün ekranı kaplaması için Uzat komutu seçilir.

Ekran Koruyucu : Belirlenen süre içerisinde klavye ya da farenin herhangi bir tuşuna dokunulmadığında veya hareket ettirilmediğinde ekrana gelen programdır. Ekran Koruyucu kutusundan isteğe göre bir ekran koruyucusu seçilir. Bu ekran koruyucusunun aktif olması için geçmesi gereken süre girilir. Ayarlar düğmesinden ekran koruyucu ile ilgili ayarlar yapılabilir. Özellikle yazı ile ilgili bir ekran koruyucuda ayar yapılması söz konusudur. Önizleme düğmesine dokunarak seçilen ekran koruyucunun ekranda nasıl görüneceğine bakılabilir. Đstenirse ekran koruyucuya Parola verilebilir.

Görünüm : Pencerelerin renk ve özelliklerinin değiştirilip kişiselleştirildiği bölümdür. Düzen bölümünden önceden tanımlı bir görünüm özelliği seçilerek uygulanabilir.

Ayarlar : Monitörün çözünürlüğü ile ilgili ayarların değiştirilebildiği bölümdür. Ekran kartının ve monitörün desteklediği çözünürlük menüden seçilerek uygulanabilir. Bu bölüme Görev Çubuğu’ndaki monitör simgesinden de girilebilir.

Görev Çubuğundan Saat, Tarih ve Ses Ayarlarının Değiştirilmesi

22

Görev Çubuğunun sağ alt köşesindeki simgelere tıklanarak özellikleri değiştirilebilir.

Saat ve Takvim :Ayları ve yılları gösteren aşağı açılır listeden görülmek istenen ay ve yıl seçilir. Aşağıdaki pencereden de gidilmek istenen gün seçilir. Saat bölümünde değiştirilecek kısmın üzerine tıklanır ve azaltma-artırma düğmesine basılarak saatin istenen ayarı yapılabilir.

Ses Ayarları : Hoparlör simgesine tıklayarak ses özelliklerini ve çift tıklayarak gelişmiş ses özelliklerini değiştirmek mümkündür.

Sürücü, Klasör ve Dosya Kavramı

Sürücü, bilgisayarda sabit disk, floppy disk ve CD-Rom’un çalıştırılması için kullanılan cihazdır. Bu sürücüleri ifade eden ”A” sembolü birinci disket sürücüyü, “B” eğer varsa ikinci disket sürücüyü, “C” birinci sabit diski, “D” eğer varsa ikinci sabit diski yoksa CD-Rom sürücüyü ifade eder ve her bir sürücünün sembolü yanında görülür.

Dosya, verilerin bilgisayarda manyetik ortama kaydedildikleri yapıdır. Dosyaların bir ismi ve uzantısı vardır. Dosyalar oluşturuldukları uygulama programlarına ya da programlama dillerine göre uzantı alırlar. Örneğin Word programında oluşturulan dosyaların uzantıları “DOC” tur. Đşletim sistemi tarafından herhangi bir programa ihtiyaç duymadan çalıştırılabilen dosyalar “COM”, “EXE” ve “BAT” uzantıya sahip dosyalardır. Diğer dosyalar oluşturuldukları uygulama programı ile birlikte açılırlar eğer oluşturuldukları uygulama programı diskte yoksa açılamazlar. Örneğin “XLS” uzantılı bir dosyanın açılabilmesi için diskte EXCEL programının olması ve EXCEL’i başlatan dosya olan EXCEL.EXE dosyasının diskte mevcut olması gerekir.

Diğer sistem ve sürücü dosyaları da işletim sistemi tarafından çalıştırılırlar. Sistem ve sürücü dosyalarının herhangi birinin eksik olması sistemin çökmesine yani bilgisayarın açılmamasına yol açar.

Bir programın birden fazla dosyası olabilir ve bunların hepsinin bir görevi vardır. Fakat bunların en önemlisi çalıştırılabilir dosyalardır. Çalıştırılabilir dosya olmadan program başlatılamaz ve diğer dosyalar faaliyete geçemezler.

Klasör, bir programa ya da herhangi bir uygulamaya ait dosyaların başka dosyalarla karışmasını engellemek; aradığımız dosyaları daha kolay bulabilmek amacıyla disk içerisinde oluşturduğumuz bölümlerdir. Klasörlerin içerisine açılan başka bir klasöre de alt klasör denir.

Bilgisayarım Penceresinden Bilgisayar Đçerisindeki Nesneleri Görmek Bilgisayarım simgesi üzerine tıklandığında açılan pencerede disket sürücü, sabit disk, cd-rom sürücü, denetim masası, çevirmeli ağ ve yazıcılar simgeleri görünür

Đçeriğini görmek istediğiniz simgeye tıklayarak o nesneye ait pencerenin açılması sağlanır. Eğer açılan bir sürücü ise içerisinde yer alan klasör ve dosyalar görülebilir. Sürücünün özelliklerini (dolu ve boş alan miktarını) görmek için simge üzerinde sağ fare tuşuna basılır ve açılan menüden özellikler komutu seçilir. Burada ifade edilen sığa terimi diskin toplam kapasitesini gösterir. Kullanılan alan, diskteki dolu alanı ifade eder. Boş alan ise diskteki kullanılabilecek alan miktarını gösterir.

Başlat Menüsü Başlat Menüsü, Windows’un temel menüsüdür. Başlat menüsünde bulunan komutlar şunlardır.

23

Bilgisayarı Kapat : Bilgisayarın değişik şekillerde kapatılmasını sağlar.

Çalıştır : Herhangi bir uygulama proramını çalıştırmak için kullanılan komuttur.

Yardım : Windows hakkında bilgi içeren bölümdür.

Bul : Herhangi bir bilgisayar, klasör ya da dosya aramayı sağlayan menü komutudur.

Ayarlar : Denetim Masası, Yazıcılar ve Görev Çubuğu ile ilgili ayarların yapıldığı komuttur.

Belgeler : En son açılan birkaç dosyanın adını içerir ve bu dosyalara daha çabuk ulaşmayı sağlar.

Programlar : Windows’un standard programları ve Windows’a yüklenen programların kısa yollarının yer aldığı en önemli menü komutudur. Programlar menüsündeki Başlangıç komutu, bu pencere içerisinde yer alan programın Windows tarafından açılış esnasında otomatik olarak çalıştırılacağını gösterir.

Windows Gezgini Bilgisayardaki bütün sürücü ve diğer öğeleri hiyerarşik bir yapıda gösteren ve bu öğeler arasında işlem yapmayı sağlayan Windows’un en önemli programlarından biridir.

Windows Gezgininin standart görüntüsünde sol pencerede sürücü ve klasörler sağ pencerede ise aktif durumdaki sürücü ya da klasörün içeriği yer alır.

Yeni Klasör Oluşturmak : Önce klasörün oluşturulacağı nesne (sürücü ya da klasör) seçilir. Menüden Dosya:Yeni:Klasör komutu seçilir. Klasöre otomatik olarak Yeni Klasör adı verilir. Bu isim silinerek klasöre içinde bulunduracağı dosyalara uygun bir isim verilir.

Sol pencerede, sol tarafında “+” işareti olan klasörler alt klasöre sahip demektir. Bu “+” işaretine tıklandığında ya da klasöre tıklandığı anda alt klasörler de listelenirler.

Mevcut Klasör ya da Dosyanın Adını Değiştirmek : Pencerenin sağ tarafındayken ismi değiştirilmek istenen mevcut dosya ya da klasör seçili durumdayken sağ fare tuşuna basılır. Açılan menüden Yeniden Adlandır komutu seçilir. Mevcut isim silinerek yerine yenisi yazılır ve yazma işlemi bitince boşlukta sol fare tuşuna tıklanılır.

Klasör ya da Dosyaların Seçilmesi : Üzerinde işlem yapılacak dosya ya da klasörler işleme başlanmadan önce mutlaka seçilmelidir. Fare göstergesi klasör ya da dosya üzerine geldiğinde bu öğenin rengi değişiyorsa öğe seçilmiş demektir. Birden fazla öğe seçilmek istendiğinde klavyeden Ctrl tuşuna basarak aynı anda seçilecek öğelerin üzerine teker teker gelerek öğeler seçilirler. Eğer belirli aralıktaki öğelerin tamamı aynı anda seçilmek isteniyorsa, seçilecek grubun başlangıcına gelerek ilk öğe seçilir. Daha sonra klavyeden Shift tuşuna basılı tutarak grubun sonundaki öğe üzerine gelinir böylece belirli bir grup öğe seçilmiş olur.

Klasör ya da Dosyaların Kopyalanması : Kopyalanmak istenen öğe ya da öğeler seçilir. Seçilen öğeler iki yolla kopyalanabilir. Birinci yöntem Sürükle-Bırak yöntemidir. Fare göstergesi öğelerin üzerindeyken; öğeleri, farenin sol tuşuna basılı tutularak sol pencerede kopyalanmak istenen öğenin üzerine doğru sürüklemek gerekir. Sürükleme esnasında klavyeden Ctrl tuşuna basılı tutulur. Öğelerin simgesinin yanında beliren “+” işareti onların kopyalanmakta olduklarını gösterir. Öğeler kopyalanacak yere geldiklerinde sol fare tuşu bırakılır böylece öğeler, üzerine gelinen öğenin içerisine kopyalanmış olur.

Đkinci yöntem ise Düzen menüsünden Kopyala komutunun seçilir. Öğelerin gönderileceği yer işaretlenerek menüden Yapıştır komutunun seçilmesi ile işlem tamamlanır.

Klasör ya da Dosyaların Taşınması : Öğelerin taşınması işleminin kopyalama işleminden tek farkı, sürükleme esnasında öğelerin simgesinin yanında “+” işaretinin görülmemesidir. Taşınan

24

öğeler özgün (önceki) yerlerinden kaldırılıp yeni yerlerine götürülürler. Menü komutlarıyla taşıma yapılırken öğeler seçildikten sonra, menüden Kes komutu seçilir. Böylece öğeler özgün yerinden kaldırılırlar. Öğelerin gönderilecekleri yer seçildikten sonra Yapıştır komutu seçilerek dosyalar yeni yerlerine yerleştirilirler.

Klasör ya da Dosyaların Silinmesi : Silinecek dosya ya da klasörler seçilir ve klavyeden Delete tuşuna basılır. Ekrana gelen mesaj onaylanır. Böylece öğe silinmiş olur.

Geri Dönüşüm Kutusu : Geri Dönüşüm Kutusu masa üstünde yer alır. Silinen öğelerin tutulduğu bölümdür. Yanlışlıkla silinen bu öğeleri geriye getirmek için , geri getirilmesi düşünülen öğeler seçilirler. Menüden Düzen bölümünden Geri Al komutu seçilir. Böylece öğeler özgün konumlarına yeniden yerleştirilirler. Eğer öğeler Geri Dönüşüm Kutusundan da silinirlerse bir daha geri getirilemezler. Geri Dönüşüm Kutusundaki öğelerin hepsini silmek için Geri Dönüşüm Kutusunu Boşalt komutu seçilir.

Bir Öğenin Bilgisayarda Aranması : Bilgisayarda bir dosya, klasör ya da herhangi bir öğe aranmak istendiğinde Araçlar menüsünden Bul komutu seçilir. Bulunacak öğenin türü belirlendikten sonra ekrana gelen pencereden aranan öğenin adı Ad kısmından girilir. Öğenin aranacağı konum Bakılacak Yer kısmına girilir. Eğer dosya ya da klasör tüm disk içerisinde aranacaksa bu bölüme hard diskin sembolü girilir. Aynı işlemler Başlat menüsündeki Bul komutuyla da yapılabilir.

Uygulama Başlatma : Windows Gezgininde bir uygulamayı başlatmak için uygulama dosyasının üzerindeyken farenin sol tuşuna tıklanır. Eğer dosya üzerindeyken fare göstergesi el şeklindeyse sol tuşa bir kez, normal ok şeklindeyse iki kez tıklanır.

Görünüm : Gezginde öğelerin listeleniş biçimi Görünüm komutuyla değiştirilir. En iyi listeleme biçimi öğelerin türlerini ve dosyaların boyutlarını gösterdiği için Ayrıntılardır.

Özellikler : Üzerinde bulunulan öğenin (sürücü, dosya ya da klasör) özelliklerini gösteren menü komutudur.

KısaYol Oluşturmak : Bir belge, klasör ya da uygulamaya daha çabuk erişilmesi amacıyla oluşturulan yapıya kısayol denir. Bir öğenin MasaÜstünde bir kısayolunu oluşturmak için; fare göstergesi öğenin üzerine getirilir ve sol tuşa basılı tutularak öğe masaüstüne doğru taşınır. Masaüstünde boş bir alandayken sol tuş bırakılır. Böylece seçili öğenin masaüstünde bir kısayolu oluşturulur. Masaüstündeyken oluşturulan bu simgeye tıklayarak o öğeye ulaşılabilinir. Eğer bu kısayol bir uygulamanın kısayoluysa bu uygulama çalışmaya başlar.

Disk ya da Disket Biçimleme : Bir diskin biçimlenmesi, o diskin üzerinde verilerin kaydedildikleri izlerin ve bölümlerin yeniden oluşturulması demektir. Bir disk ya da disket hiç biçimlenmemişse işletim sistemi tarafından tanınmaz ve üzerine herhangi bir veri kaydedilemez. Bu yüzden disk biçimlenmelidir. Disk ya da disket biçimlendirilirse içerisinde daha önce yer alan veriler silinirler. Bu yüzden diskin içerisinde önemli bir veri olmadığında disk temizlenmek amacıyla da biçimlenebilir.

Disk ilk kez biçimleniyorsa tam biçimleme yapılmalıdır. Eğer disk temizlenmek amacıyla biçimleniyorsa hızlı biçimleme ya da tam biçimleme seçilebilir. Diskin bilgisayarı açıp işletim sisteminin başlangıç kısmını yüklemesi istenirse, Sistem Dosyalarını Kopyala seçeneğinin seçilmesi gerekir.

Donatılar Windows işletim sisteminin kendine özgü programlarının bulunduğu menüdür. Bu bölümde;

Eğlence : Kullanıcının daha keyifli çalışmasını sağlamak amacıyla yüklenmiş oyunlar, cd çalmayı sağlayan programlar, bilgisayarda film seyretme programları, ses kaydetme programlarını, içeren bölümdür. Film seyretmek için Active Movie programı, ses kaydetmek için Ses Kaydedici, müzik

25

Cd’si dinlemek için CD Okuyucu programı ve wav, mid gibi uzantılara sahip müzik dosyalarını çalıştırmak için Ortam Yürütücüsü programı kullanılır.

Đletişim : Yerel bir ağa, bir bilgisayara veya internete bağlanmak için gerekli olan programları içeren bölümdür.

Oyunlar : Kullanıcının eğlenmesi için windows’un içerisine yüklenmiş birkaç küçük oyunu içerir.

Ayrıca Donatılar bölümünde Not Defteri, Hesap Makinesi, basit çizim programı Paint ve bir kelime işlemci program olan WordPad yer alır.

Not Defteri : Text yani metin yazmayı sağlayan basit bir kelime işlemcidir. Fazla fonksiyona sahip değildir sadece düz yazı yazmayı sağlayan bir programdır.

Not defteri açıldığında program tarafından otomatik olarak boş bir sayfa açılır ve kullanıcı metnini bu boş belgeye yazabilir. Yazılanların diske kaydedilmesi için Dosya menüsünden Kaydet komutu seçilir. Kaydetme penceresi masaüstünde açıldığında Konum bölümünden verilerin dosya olarak kaydedileceği disk bölümü seçilir. Dosya Adı bölümüne verileri hangi isim altında kaydetmek istiyorsak o girilir. Dosyalara metnin içeriğine uygun bir isim verilir. Kaydet düğmesine basılarak metin kaydedilir. Not Defteri’nde kaydedilen dosyaya program tarafından “txt” uzantı verilir. “txt” uzantılı dosyalar düz metin dosyalarıdır.

Önceden kaydedilmiş metin dosyalarını açıp üzerinde değişiklik yapmak için Dosya menüsünden Aç komutu seçilir. Dosyanın bulunduğu yer Konum bölümünden seçilir ve listede dosyanın adı görüldüğünde dosya adı üzerine çift tıklamak suretiyle dosya açılır.

Belge içerisinde herhangi bir metin parçasının yazı boyutunu, şeklini, mizanpajını değiştirmek ya da kopyalamak veya taşıyıp yerini değiştirmek için parçanın seçilmesi gerekir. Seçilecek parçanın başlangıcına gelinir ve sol fare tuşuna basılı tutularak parçanın sonuna kadar sürüklenir. Böylece metin parçası seçilmiş olur. Kopyalama işlemi için Düzen menüsünden Kopyala komutu seçilir. Metin parçası bu komutla işletim sistemi tarafından panoya alınır. Panoda tutulan metin aynı menüden Yapıştır komutunun seçilmesiyle imlecin bulunduğu yere yapıştırılır. Böylece metin kopyalanmış olur. Metnin taşınması işleminin kopyalamadan tek farkı metin seçildikten sonra Kes komutunun çalıştırılmasıdır. Diğer işlemler kopyalama ile aynıdır. Seçilmiş metni silmek için metnin üzerindeyken klavyeden Delete tuşuna dokunulduğunda metin silinir. Menüdeki Sil komutuda aynı görevi yerine getirir. En son yapılan işlemi yapılmadan önceki durumuna getirmek için Geri Al komutu seçilir.

Metnin içerisinde her hangi bir ifadeyi aramak için Ara menüsünden Bul komutu seçilir.

Metnin yazıcıdan çıktısını almak için Dosya menüsünden Yazdır komutu seçilir.

Hesap Makinesi : Kullanıcının hesaplamaları yapabilmesi için Windows’a standart olarak eklenmiş bir programdır. Đki tür hesap makinesi vardır. Birincisi standart, diğeri bilimsel hesap makinesidir. Hesap makinesinin türü Görünüm menüsünden değiştirilebilir.

Word Pad : Not Defterine göre daha gelişmiş bir kelime işlemci programdır. Bu programda oluşturulan belgelere program tarafından “DOC” uzantı verilir.

Not Defterine göre sahip olduğu gelişmiş özellikler şunlardır;

Metin Mizanpajı ; metnin satırı ortalamasını, sağa ya da sola dayalı olarak hizalanmasını sağlar.

Font Büyüklüğü ve Değiştirilmesi ; yazı fontunun büyüklüğünün ayarlanmasını ve değişik fontlarda yazılmasını sağlar. Ayrıca yazının kalın, italik ve altıçizili olarak yazılmasını sağlar.

Nesne ekleme , metin içerisinde herhangi bir yere ses, resim vb. gibi nesneler ekleme özelliğidir.

Madde Đmleme , maddeli yazılacak yazıların önüne simgelerin gelmesini ve metnin maddelenmesini sağlar.

Baskı Önizleme , metnin yazıcıdan nasıl çıkacağını ekran üzerinde gösteren menü seçeneğidir.

26

Not Defterinde yapılabilecek bütün işlemleri Word Pad ‘te daha kolay yapabilirsiniz.

Paint : Windows ortamında çizim yapmaya yarayan basit bir programdır. Bu programda oluşturulan belgeye program otomatik olarak “bmp” uzantı verir. “bmp” uzantılı dosyalar resim dosyalarıdır. Paint’in araç menüsünde çizim araçları yer alır. Çizimler bu araçlarla yapılır. Dosya menüsündeki Aç komutu “bmp” dosya açmayı, Kaydet dosya kaydetmeyi, Yazdır yazıcıdan çıktı almayı, Önizleme baskıdan önce belgenin yazıcıdan nasıl çıkacağını göstermeyi sağlar. Düzen menüsü, seçilmiş nesne üzerinde kopyalama, silme, taşıma gibi işlemlerin yapılmasını sağlayan komutları içerir. Görünüm, resmin yakınlaşmasını ve bit eşlem olarak gösterilmesini sağlar. Resim bölümünde resmin çevrilme, uzatılması vb. gibi işlemleri yapan komutlar yer alır. Seçenekler bölümünde, renklerin düzenlenmesine ilişkin komutlar yer alır.

Ayarlar :

Windows ile ilgili ayarların yapıldığı komuttur. En önemli ayarların yapıldığı yer Denetim Masasıdır. Diğer önemli bölüm ise Yazıcılardır.

Denetim Masası : Bu bölümde bir çok birimin ayarı yapılabilir. Bunlardan en önemlisi Sistem Ayarları, Ağ ve Donanım Ekle/Kaldır bölümleridir. Bu bölümlerdeki ayarların profesyonel kullanıcılar tarafından yapılması daha uygundur.

Bölgesel Ayarlar, çoğu programda kullanılan ülkeye ait tarih, saat, para birimi ve sayı gibi nesneleri değiştirmek için kullanılır.

Fare Ayarları, farenin sol ya da sağ ele göre ayarlanmasını, göstergesinin değiştirilmesi ve hızının ayarlanması gibi işleri yapmayı sağlar.

Görüntü, ekrandaki görüntünün ayarlarını değiştirmeyi sağlar.

Klavye Ayarı, klavyenin Türkçe ve F ya da Q klavyeye ayarlanmasını sağlar.

Tarih/Saat Ayarı, bölgeye göre tarih ve saatin ayarlarının değiştirilmesini sağlar.

Yazıcılar, bölümünden yazıcı eklenebilir ve varolan yazıcıların ayarları değiştirilebilir.

Yeni Donanım Ekle, bilgisayara takılan yeni bir donanımın windows’a tanıtılması amacıyla kullanılır.

Program Ekle/Kaldır, windows’a yeni bir program yüklenmesini ya da yüklü olan bir windows programının windows ’tan kaldırılmasını sağlar. Programın yükleneceği diğer bir bölüm ise windows gezginidir. Windows gezgininden yüklenecek programın içinde bulunduğu sürücü ve klasör üzerine gelip tıklanır. Klasör içerisinde programı yüklenmesini sağlayan iki programdan en az birinin olması gerekir. Biri Setup.Exe diğeri Install.Exe programıdır. Bu dosyalardan en az biri mutlaka bulunmalıdır. Bu dosyalar programın windowsa yüklenmesini sağlar. Windowsa yüklenen programların genellikle Uninstall programları da yüklenir. Uninstall programı, yüklenen programın güvenli bir şekilde Windows’tan kaldırılmasını sağlar.

Yazıcılar :

Windows’ta herhangi bir programdan yazıcı çıktısı almak için bilgisayara bağlı olan yazıcının Windows’a tanıtılmış olması gerekir. Yazıcıyı Windows’a tanıtmak için Yazıcılar bölümünden Yazıcı Ekle komutu çalıştırılır. Yazıcı listesinden bilgisayara bağlı olan yazıcının modeli seçilir, böylece yazıcı Windows’a tanıtılmış olur.

Bunun dışında, yazıcının özellikleri de bu bölümden değiştirilir. Ayrıca yazıcıda yapılmakta olan işlemler bu bölümde görülüp yazma işlemi duraklatılıp iptal edilebilir ya da yazma işleminin sırası değiştirilebilir.

27

MS-DOS Komut Đstemi : Windows içindeyken MS-DOS’ta çalışılması gerektiğinde yada herhangi bir MS-DOS uygulaması çalıştırılmaya kalkıldığında Programlar menüsünden MS-DOS Komut Đstemi seçilir. Komut satırı bir pencere içinde açılır. MS-DOS ‘ta çalışma sona erdiğinde ”Exit” komutu girilerek Winows ortamına geri dönülür.

Bu bölümde anlatılanlar Windows ’un temel özellikleridir. Kullanıcılar Windows üzerindeki uzmanlıklarını arttırmak için Windows’un profesyonel kullanımına yönelik kaynaklardan yararlanmalıdırlar.

Parametre: Bir komutun değişik işlevleri yerine getirmesi için komut diziliminin sonuna / işaretinden sonra konulan harf yada karakterdir.

MS-DOS işletim Sisteminin Bazı Komutları

CLS: Ekrandaki yazı ve şekilleri temizler Promptu (C:\) ekranın sol üst kösesine konumlandırır.

DATE: Sistemin geçerli olan tarihini gösterir yeni tarih girilmesini ister Enter tuşuna basılarak geçilebilir.

TIME: Sistemin geçerli olan saatinini gösterir yeni saat girilmesini ister Enter tuşuna basılarak geçilebilir.

DIR: Belirtilen konumdaki dosya ve klasörleri ekrana listeler.

Donanım (Hardware) Bilgisayarı oluşturan fiziksel parçaların tamamına verilen isimdir. Donanımıda kendi arasında iki farklı grupta incelemek doğru olur. Birinci gruba yani bir PC’nin çalışabilmesi için gerekli olan parçalara Temel Birimler adı, diğer gruba ise daha sonradan PC’ye takılabilen ve çeşitli fonksiyonlar kazandıran parçalara Çevre Birimleri adı verilebilir.

Anakart; Mainboard olarak da adlandırılır. Bir PC’de bulunan tüm aygıtlar bir şekilde anakart ile bağlantılıdırlar ve bu sayede aralarında iletişim kurarlar. Bu bağlantı direkt üzerine takılarak ( PCI veya ISA yuvalara) veya bir kablo aracılığı ile yapılır.

CPU; Central Processing Unit (Merkezi Đşlem Birimi) Bilgisayarın beynidir. Bilgisayarda yapılan bütün işlemler CPU üzerinde gerçekleşir ve bilgiler gerekli yerlere dağılır.

Ram; Random Access Memory(Rastgele Erişimli Bellek) Harddisklerden çok daha hızlı oldukları için çalıştırılan programlar Ram üzrinde işlem görürler. Bu nedenle Ram ne kadar fazla olursa bilgisayarda o denli hızlı çalışır.

Harddisk; Hdd bilgisayarda bulunan verilerin saklandığı yerdir. Bütün bilgilerimiz oyunlarımız programlarımız işletim sistemimiz harddiskte saklanır. Hdd genelde “C” karakteri ile temsil edilir.

Floppy; Disket Sürücü ve Fdd olarakda adlandırılır. Manyetik disklere veri kaydedebilen ve bunların içerisindeki verileri okuyabilen aygıtlara verilen isimlerdir. Bir disketin alabileceği en fazla veri 1,44 MB dir. Disket sürücü genelde “A” harfi ile temsil edilir.

Ekran Kartı VGA; Monitöre yansıyacak görüntüleri aktaran ve gerekli işlemleri yapan bir aygıtdır.

Kasa; PC içerisinde bulunan parçaları dış etkenlere karşı muhafaza eder ve bu parçalara elektirik dağılımını gerçekleştirir.

28

Monitör Ekran; Bilgisayardan gelen sinyalleri görmemizi sağlayan bir aygıttır. Çalışma mantığı tıpkı Televizyon gibidir.

Klavye+Mouse; Bilgisayara yapmak istediklerimizi bildirmek, komutlar vermek için kullandığımız aygıtlardır.

Yazıcı; Printer olarakda geçen bu aygıt bilgisayarda hazırladığımız evrakları kağıt üzerine çıkartmak için kullanılır.

Tarayıcı; Scanner kağıt üzerindeki bir yazıyı bir resmi bilgisayar ortamına aktamak için kullanılırlar.

Çizici; Plotter mimari çizimlerde ve folyo kesimlerinde kullanılan bir aygıttır.

Yazılım (Software)

Bilgisayarı kullanabilmemiz ve istediğimiz işlemleri yapabilmemiz için geliştirilen programlara verilen isimdir. Yazılımıda kendi arasında Đşletim Sistemleri ve Uygulamalar olarak iki farklı grupta inceleyebiliriz.

Đşletim Sistemleri; Donanım ve kullanıcı arasındaki haberleşmeyi sağlayan bir programdır. Tam olarak görevi ise şu maddeler ile açıklayabiliriz;

-PC donanımını kullanıcının kullanabilmesini sağlar, örneğin TV Kartı ile TV izlemek, modem aracılığı ile internete bağlanmak, ses kartı aracılığı ile müzik dinlemek vs.

-Uygulamaları kullanmamızı sağlar. Farklı konularda çalışmak için geliştirilen uygulamaları çalıştırabilmemizi ve kullanmamızı sağlar.

-Dosya Yönetimini sağlar. Dosyaları istediğimiz şekilde adlandırmamızı, gruplamamızı, silmemizi sağlar.

Uygulamalar; Belirli işleri yapabilmesi amacı ile hazırlanan, çalışmak için bir işletim sistemine ihtiyaç duyan programlardır. Örneğin Word kelime işlemci programı, Excel Hesap Tablosu programı vb.

BĐLGĐSAYARI KULLANMAK

Bilgisayarı kullanabilmek için önce açmamız gerekiyor. Açma işlemini gerçekleştirmek için kasa üzerinde bulunan Power Düğmesine (Genelde büyük belirgin bir düğmedir) basılır. Bu işlemden sonra bilgisayar açılır ve devreye Bios (Anakart üzerinde bulunan bir entegre. Görevi sistem tarihi

AnakartCpuRamHarddiskFloppyEkran KartıKasaMonitörKlavye+Mouse

Temel Birimler

YazıcıTarayıcıÇizici

Çevre Birimleri

Donanım

MS-DosWindowsUnixLinuxNowelOS/2

Đşletim Sistemleri

MS WordMS ExcelMS Power PointMuhasebe ProgramlarıOyunlarChat Programları

Uygulamalar

Yazılım

BĐLGĐSAYAR

29

ve saatini ve donanım hakkında bilgileri saklamak ve kontrol etmek) girer. Sisteme bağlı aygıtları test eder. Bu işlem bittikten sonra işletim sistemi yüklenir ve karşımıza Windows98 ekranı gelir. Bu aşamadan sonra yapılması gereken işleri mouse ve klavye kullarak sisteme biz bildiririz.

Mouse Kullanmak

Windows açıldığında ekranın ortasında bir ok işareti bulunur. Bu işaret mouse’umuzu temsil eder. Mouse’u sağ elimiz ile tutarak sağa, sola, aşağı, yukarı hareket ettirerek ekrandaki işaretçiyi oynatabiliriz. Bu şekilde işaretçiyi istediğimiz yere götürebiliriz. Mouse’u kullanırken üzerinde bulunan tuşlarına tıklarız. Üç tip tıklama türü vardır;

Tıklama; Herhangi bir nesneyi seçili hale getirmek veya bir menüyü açmak için kullanılır. Örneğin işaretçiyi masaüstünde bulunan Bilgisayarım simgesinin üzerine getirip bir kez sol düğmeye tıklayalım. Bilgisayarım simgesi seçili hale gelir. Đşaretçiyi Başlat Menüsünün üzerine götürüp bir kez tıklayalım. Başlat Menüsü açılır.

Çift Tıklama; Herhangi bir nesnenin üzerinde mouse’un sol düğmesine iki kez hızlı bir şekilde tıklama işlemine denir. Çift tıklama olayı genelde programları çalıştırmak için kullanılır. Örneğin mouse’umuzu masaüstünde bulunan Bilgisayarım simgesinin üzerine getirip cift tıklarsak bilgisayarım penceresi açılır.

Sağ Tıklama; Herhangi bir nesnenin üzerinde mouse’un sağ düğmesine tıklama işlemine denir. Bu işlem sağ tıklanan nesne üzerinde yapabileceğimiz işlemleri bir menü içerisinde bize getirir. Örneğin mouse’umuz ile masaüstünde boş bir alana sağ tıklayarak bir kısayol menüsüne ulaşabiliriz. Bu menüdeki seçenekler ile masaüstü ayarlarında değişiklikler yapabiliriz.

KLAVYE KULLANMA ŞEKLĐ

• ESC => Yapılan işlemi iptal etmekte kullanıyoruz.

• Tab => Sekme işleminde kullanıyoruz.. (Özellikle Word’de çok kullanışlıdır.)

• Caps Lock => Küçük harfi büyüğe, büyüğü küçüğe çevirmede kullanıyoruz.

• Shift => Tuşların üzerinde bulunan 2.karakterleri (!,‘,^,+,%,&,/,(,),=,*,_,;,:>)

gibi karakterleri göstermekte kullanıyoruz.

• Ctrl => Klavye kısayol tuşlarını kullanmakta işimize yarıyor.

� Ctrl+A => Tümünü seç � Ctrl+X => Kes � Ctrl+C => Kopyala � Ctrl+V => Yapıştır � Ctrl+Esc => Başlat menüsünün açılması • Alt => Klavyedeki diğer tuşlarla kullanıldığında işe yarar.

� Alt+F4 => Aktif olan pencereyi kapatır. � Alt+Tab => Pencereler arası dolaşım

30

� Alt+Space => Simge Menüsü açar. � Alt+Esc => Bir sonraki uygulamaya geçiş • Enter => Yapılan işlemi onaylamakta kullanıyoruz.

• Alt Gr => Tuşların üzerinde bulunan 3.karakterleri göstermekte kullanıyoruz.

({,[,],},\) bu işlemleri ancak Alt Gr tuşunu kullanarak ulaşılabilir.

• Back Space=> Sola doğru silme işleminde kullanıyoruz.

• Delete => Seçilen nesneyi silme işleminde ayrıca (sağa) doğru silme işleminde

kullanıyoruz.

• Win => Masa üstündeki Başlat menüsünü açma işleminde kullanıyoruz.

� Win+E => Windows Gezgini � Win+R => Çalıştır � Win+F => Ara � Win+D => Simge durumuna küçültür. � Win+M=> Simge durumuna küçültür. � Win+Pause => Sistem özelliklerini açma • PrintScreen=> Ekranın resmini çekme işleminde kullanıyoruz.

• Insert => Üzerine yaz yada araya ekleme işleminde kullanıyoruz.

• Home => Başlangıç kısmına götürür.

• End => Son kısma götürür.

• ScroollLock=> Kaydırma çubuklarının görevini klavyeden yapılmasını sağlar.

• Numlock => Sağ bölmede bulunan rakamları kullanabilmesi sağlar.

• Space (Ara tuşu)=> Boşluk vermekte kullanıyoruz.

• PageUp => Önceki sayfaya gitmekte

• PageDown => Sonraki sayfaya gitmekte kullanılır.

• F1 => Yardım

• F2 => Yeniden adlandırmanın klavye kısa yolu

• F3 => Klavyenizle uyumlu ise Ara Đşlemine ulaşmanızı sağlar.

• Yardım menü tuşu => Mouse’nin sağ tuşun yaptığı görevi yerine getirir.

Microsoft Word kelime işlemci

Microsoft Word progrmı gelişmiş bir kelime işlemcidir. Bu programda doküman, tez, kitap hazırlamak için gerekli tüm işlevleri bulabilirsiniz. Word’de hazırlanan belgeler bilgisayara “doc” uzantısı ile kaydedilirler. Word programı aynı anda birden fazla belge ile çalışmanıza olanak sağlar.

31

Microsoft Word‘de varsayılan sayfa yapısı olarak A4 ebatlarında bir kağıdı dikey olarak kullanır. Bu kağıdın alt-üst-sağ-sol atraflarında 2,5 cm‘lik bir boşluk vardır. Bu boşluklar ve kağıt boyutları istenildiği takdirde değiştirilebilir.

Microsoft Word ile yazı yazarken dikkat edilmesi gereken birkaç husus vardır.

1. Word ile çalışırken ancak yeni bir paragrafa geçmek için enter tuşu kullanılır. Bir satır dolduğunda alt satıra geçmek için kesinlikle enter tuşunu kullanmayın. Word satırın dolduğunu kendisi anlar ve yeni bir alt satıra otamatik olarak geçer.

2. Karakter arasında birden fazla boşluk bırakmak için boşluk tuşu kullanmayın. Bunun yerine tab tuşunu kullanın.

3. Klavyeden bir tuşa bastığımızda karakter, imlecin bulunduğu yerde çıkar.

4. Belge içerisinde herhangibir yerde düzenleme yapmak için imleci istediğimiz yere getirmeliyiz. Bu işlemi yapmak için mouse’u kullanabileceğimiz gibi klavyedeki yön tuşlarını, home, end, page up ve page down tuşlarını kullanırız. Ayrıca imleci hareket ettirmek için control tuşuda kullanılabilir.

Daha önceden yazılmış herhangibir metinin biçimini değiştirmek için kesinlikle o metin seçilmeli ve daha sonra değiştirme işlemi yapılmalıdır.

Metin üzerinde hareket

Sol Ok Bir imleç sola

Sağ Ok Bir imleç sağa

Yukarı Ok Bir satır yukarı

Aşağı Ok Bir satıre aşağı

Page Up Bir ekran yukarı

Page Down Bir ekran aşağı

Ctrl+Sol Ok Bir soldaki kelime başına

Ctrl+Sağ Ok Bir sağdaki kelime başına

Home Satır başı

End Satır sonu

Ctrl+Home Metin başına

Ctrl+End Metin sonuna

Belgeleri Kaydetmek

Microsoft Word’de hazırladığımız belgelere ileriki bir tarihtede ulaşabilimek ve kalıcı olarak bilgisayarımızda saklamak için Dosya-Kaydet (File-Save) komutu verilir. Bu komutu ilk kez veridğimizde karşımıza bir pencere gelir. Gelen pencerede Kayıt Yeri (Save In) adlı kısımla belgemizi kaydetmek istediğimiz sürücü veya klasörü seçeriz. Daha sonra Dosya Adı (File Name) adlı kısıma belgemize vermek istediğimiz ismi gireriz. Eğer istersek Kayıt Türü (File Type)adlı kısımdan belgemizi farklı bir türde kaydedilmesini sağlayabiliriz. Microsoft Word’un varsayılan seçeneği Word Belgesi’dir. Bir dosya bir kez kaydedilkten sonra yani bir belgeye bir isim atandıktan sonra tekrar kaydet komutunu verdiğimizde bu pencere tekrar karşımıza çıkmaz, bundan sonra vereceğimiz kaydet komutu ile varolan belgenin üzerine otamatik kayıt yapılır.

Belgeler kaydedilirken eğer istenirse kayıt penceresinde bulunan Seçenekler (Options) adlı düğmeciğe tıklayarak belgeye şifre verilebilir.

32

Belgeleri Farklı Kaydetmek

Daha önceden bir isim verilerek bilgisayarımıza kaydedilmiş olan bir belgeyi yeni bir isimle kaydetmek için Dosya-Farklı Kaydet (File-Save As) komutu verilir. Belge yeni bir isimle kaydedilirken eski belge zarar görmez.

Kayıtlı Belgeleri Açmak

Daha önceden bir isim verilerek bilgisayara kaydedilmiş belgeleri açmak için yapılan bu işlem Dosya-Aç (File-Open) menüsü ile gerçekleştirilir. Bu komut verildikten sonra karşımıza gelen pencerede Bak (Look In) adlı kısımdan belgenin kayıtlı olduğu sürücü veya klasör seçilir. Bu işlemden sonra aşağıdaki listede seçili olan sürücü veya klasör içerisinde bulunan dosyaların listesi gelir. Buradan uygun olan dosya seçilerek Aç (Open) düğmeciğine basılır.

Belgeleri açmanın bir diğer yolu ise Word’de çalışılan en son 4 (dört) dosyanın adı Dosya (file) menüsünün altında gösterilir. Eğer burada istediğimiz dosya var ise buna tıklayarak belgeyi açabiliriz.

Yeni Bir Belge Açmak

Word’de yeni bir çalışma yapmak için yeni temiz bir sayfaya ihtiyaç duyarız. Yeni bir sayfa açmak için Dosya-Yeni (File-New) komutu verilir. Bu komuttan sonra gelen pencerede Boş Belge (Blank Document) seçilerek yeni bir sayfa açılabilir. Eğer istersek Word’de bulunan hazır şablonlardan birini seçerek istediğimize uygun bir sayfa seçebiliriz. Bu sayede en baştan bir sayfa hazırlamak yerine varolan hazır bir sayfa üzerinde gerekli değişiklikleri yaparak istediğimize ulaşabiliriz.

Belgeleri Kapatmak

Bir belge ile işimiz bittiğinde o belgeyi kapatma ihtiyacı duyarız. Word’de aktif olan belgeyi kapatmak için Dosya-Kapat (File-Close) komutunu veririz. Eğer bu belge içerisinde kaydedilmemiş birdeğişiklik var ise Microasoft Word birmesaj penceresi ile bizi uyarır ve değişiklikleri kaydetmek isteyip istemediğimizi sorar. Bu soruya Evet (Yes) veya Hayır (No) yanıtı vererek belgeyi kaydedederek veya kaydetmeden kapatabiliriz. Eğer Đptal (Cancel) düğmeciğine basarsak kapatma işlemini iptal eder.

Birden Fazla Belge ile Çalışmak

Microsoft Word birden fazla belge ile çalışmamıza izin verir. Aynı anda birçok belge açabiliriz. Đstediğimiz belge ile çalışabilmek için Pencere (Windows) menüsüne tıklarız. Bu menü açıldığında açık olan belgelerin bir listesini verir. Çalışmak istediğimiz belgeyi seçerek tıklayabiliriz.

Pencere-Yeni Pencere (Window-New Window) komutu verilerek aktif belgeye ait sanal bir pencere oluşturulabilir. Pencere-Tümünü Yerleştir (Window-Arange All) komutu verilerek de aktif durumda olan ve oluşturulan sanal pencerelerin hepsinin ekranda aynı anda görüntülenmesi sağlanabilir.

Belgeleri Yazdırmak

Microsoft Word’de hazırladığımız belgelerimizi printirden çıkartabiliriz. Bir belgeyi yazdırırken Microsoft Word bize bu işlemi daha rahat ve esnek bir şekilde yapabilmemiz için bazı seçenekler sunmuştur.

Sayfa Yapısını Ayarlamak

Dosya-Sayfa Yapısı (File-Page Setap) menüsü araçılığı ile Microsoft Word’de çalıştığımız belgelerin sayfa yapılarını ayarlayabilirz. Karşımıza gelen penceredeki seçenekleri kullanarak belgemizin istediğimiz ebatlardaki bir sayfaya çıkmasını sağlayabilir, yazıcıdan çıkacak sayfanın sağ-sol, alt-üst kısımlarında ne kadar boşluk bırakılacağını, belgenin sayfaya yatay mı yoksa dikey mi çıkacağını belirleyebiliriz.

33

1. Kenar Boşlukları (Margins) sekmesi aracılığı ,ile kağıdın alt-üst-sağ-sol boşluklarının değiştirilmesi, cilt payının ayarlanması ve alt/üst bilgi için ayrılan boşlukların değiştirilmesi ayarlanabilir.

2. Kağıt Boyutu (Paper Size) sekmesi ile ise kağıdın yüksekliği ve genişliği istenildiği gibi ayarlanabilir. Ayrıca kağıdın yatay veya dikey olarak ayarlanması sağlanır. UYGULAMA YERĐ bölümünde düzenleme yapılarak bir noktadan sonra kağıt boyutunun değiştirilmesi sağlanabilir.

Baskı Önizleme

Dosya-Baskı Önizleme (File-Print Preview) menüsü araçılığı ile verebileceğimiz bu komut ile hazırladığımız belgenin yazıcıdan nasıl çıkacağını görebiliriz.

Yazdır

Dosya-Yazdır (File-Print) menüsü aracılığı ile vereceğimiz bu komut ile hazırladığımız bu belgeyi yazıcıdan çıkartabiliriz

Metinleri Seçili Hale Getirmek

Microsoft Word’de belge içerisinde herhangibir metinde düzenleme yapılmak istendiğinde veya silinmek istediğinde o metnin seçili hale getirilmesi gerekir. Bu işlemi yapmak için Microsoft Word bize birkaç yol sunar.

a) Mouse imlecini seçmek istediğimiz metnin başına getirerek sol düğme basılı iken mouse’u hareket ettirmek

b) Herhangi bir kelimenin üzerine çift tıklayarak kelime seçimi yapılabilir.

c) Klavyeden shift tuşu basılı iken yön tuşlarını kullanarak seçim işlemi yapılabilir. Yine shift tuşu basılı iken Home, End, PageUp, PageDown tuşlarını kullanmak sureti ile daha geniş seçimler yapılabilir.

d) Mouse imlecini satırın sol tarafına götürüp ok (�) şekline dönüşmesini sağladıktan sonra bir kez tıklayarak. Bu şekilde bir satırı seçili hale getirebiliriz. Sol düğmeyi bırakmadan mouse’u aşağı yukarı hareket ettirerek birden fazla satırı seçili hale getirebiliriz.

e) Mouse imlecini satırın sol tarafına götürüp ok (�)şekline dönüşmesini sağladıktan sonra çift tıklayarak bir paragrafı seçili hale getirebiliriz. Eğer üç kez ardı ardına tıklarsak bütün belge seçili hale gelir. Yine bütün belgeyi seçili hale getirmek için Düzen-Tümünü Seç komutuda verilebilir.

f) Alt+Fare Alt tuşuna basılarak fare ile sütün seçilebilir

NOT:Seçili olan metnin seçim işlemini iptal etmek için her hangi bir yerde tek tıklama yapılmalıdır.

Kopyalama

Belge içerisinde veya farklı bir belgede bulunan, bir metni veya bir nesneyi belge içerisinde bir yere kopyalamak için sırası ile şu adımlar izlenir;

1. Đstenilen metin veya nesne seçili hale getirilir.

2. Düzen-Kopyala (Edit-Copy) komutu verilir

3. Đmleç belge içerisinde istenilen yere getirilir.

4. Düzen-Yapıştır (Edit-Paste) komutu verilir.

Taşıma

Belge içerisinde veya farklı bir belgede bulunan, bir metni veya bir nesneyi belge içerisinde bir yere taşımak için sırası ile şu adımlar izlenir;

1. Đstenilen metin veya nesne seçili hale getirilir.

34

2. Düzen-Kes (Edit-Cut) komutu verilir

3. Đmleç belge içerisinde istenilen yere getirilir.

4. Düzen-Yapıştır (Edit-Paste) komutu verilir.

Hata Yapmaktan Korkmayın

Microsoft Word’un en güzel özelliklerinde bir taneside son yaptığınız işlemleri geri alabilmenizdir. Yanlışlıkla herhangi bir metni değiştirdiğinmizde veya sildiğimizde Düzen-Geri Al (Edit-Undo) komutu kullanılarak son yaptığımız işlemleri iptal edilebiliriz.

Arama-Değiştirme Yapmak,Belge Đçerisinde Đstenilen Yere Gitmek

Microsoft Word’de hazırlanan belgelerde aranan herhangi bir metnin bulunması için Düzen-Bul (Edit-Find) komutu verilir. Karşımıza gelen pencerede Aranan (Find What) kutusuna aranan metin yazıldıktan sonra Sonrakini Bul(Find Next) düğmesine tıklanılır.

Eğer bulunan metnin farklı bir metin ile değiştirilmesi isteniyorsa Düzen-Değiştir (Edit-Replace) komutu verilir. Karşımıza gelen pencerede Aranan (Find What) kutusuna aranan metin yazılır ve bu metnin yerine geçmesi istenen metnide Yeni Değer (Replace With) kutucuğuna yazdıktan sonra Sonrakini Bul(Find Next) düğmesine tıklanılır. Eğer bulunan metnin değiştirilmesi isteniyorsa Değiştir (Replace) düğmeciğine değiştirmek istemiyorsak Sonrakini Bul(Find Next) düğmesine tıklanılır. Eğer belge içerisinde bulunanların hepsinin değiştirilmesini istiyorsak Tümünü Değiştir (Replace All) düğmeciğine tıklarız.,

Đstenilenbir sayfa yada saatıra hızlı bir şekilde ulaşabilmek için Düzen-Git (Edit-Goto) komutu kullanılır.

Ekran Görünümü Değiştirmek

Microsoft Word’de Görünüm (View) menüsü kullanarak sayfanın ekran görüntüsü değiştirilebilir. Microsoft Word programında normal, sayfa düzeni ve baskı ön izleme adlı üç görüntü türü en çok kullanılan seçeneklerdir. Bu üç görüntüden baskı önizleme dosya menüsünde bir komut ile işlem görür.

Normal (Normal) komutunun görevi aktif olduğunda sayfanın normal görüntüsünü yani boşlukların görüntülenmediği sadece yazıların görüntülendiği alanı göstermesidir.

Sayfa Düzeni (Prınt Layout) aktif olduğunda sayfa üzerinde hem boşlukları hem de yazı yazmak için kullanılan bölgenin görüntüsünü gösterir.

Cetvel (Ruler) sayfanın ölçülendirilmesinde kullanılan yatay ve dikey cetvelleri göstermek veya gizlemek için kullanılır.

Araç Çubukları (Toolbars) menü içinde bulunan komutların yaptıkları işleri basitçe gerçekleştiren küçük butonlardır. Araç çubukları komutu, butonları ve buton gruplarını kendi isteğimize göre düzenlememizi sağlar. Görünüm (View) menüsünde Araç çubukları (Toolbars) komutunu seçtiğimizde buton gruplarının ismi görüntülenir. Buton gruplarından en önemlileri Standart (Standart) ve Biçimlendirme (Formatting) gruplarıdır. Ekran da görünen bir araç çubuğunun isminin yanında � işareti bulunur. Bir araç çubuğu grubunu akrana getirmek veya ekranda gizlemek için üzerinde tek tıklama yapmak gerekir. Eğer kendi isteğimize göre özel bir araç çubuğu oluşturmak istersek Özelleştir (Customize) seçeneği işaretlenir. Ekrana gelen diyalog kutusunda gerekli işlemler yapılarak özel bir buton grubu oluşturulabir.

Yakınlaştır (Zoom) Microsoft Word sayfaları normalde %100 oranında görüntülenir. Bu oranı %10 ile %500 arasında değiştirmek için Yakınlaştır (Zoom) komutu kullanılır.

Üst Bilgi ve Alt Bilgi Eklemek

Microsoft Word’e sayfaların altında ve üstünde yer almasını istediğimiz sabit bilgiler eklemek için Görünüm-Üstbilgi ve Altbilgi (View-Header and Footer) komutu verilir.Bu işlem yapıldığında

35

sayfadaa gerekli olan Üstbilgi (Header) bölümü açılır ve ekrana Üstbilgi ve Altbilgi (Header And Footer) için kullanılan araç çubukları gelir. Gerekli üst bilgi yazıldıktan veya butonlarla işlem yapıldıktan sonra klavyeden ↓ (Aşağı Ok) tuşuna basılarak Altbilgi (Footer) bölümüne geçilir. Burada da gerekli alt bilgi yazıldıktan veya butonlarla işlem yapıldıktan sonra sayfanın normal bölümünde tek tıklama yapılarak yapılan değişiklik aktif hale getirilir.

Sayfaları Numaralandırmak

Microsoft Word‘de hazırlanan belgelerdeki sayfalara otamatik sayfa numaraları ekletmek için Ekle-Sayfa-Sayfa Numaraları (Insert-Page Numbers) komutu verilir. Ekrana gelen pencerede Konum (Position) ve Hizalama (Alignment) seçenekleri kullanılarak sayyfa numaralarının, sayfanın neresinde çıkacağı belirlenir. Biçim (Format) butonu ile sayfaya eklenecek numaranın biçimi belirlenir.

Simge Eklemek

Microsoft Word‘de hazırladığımız belgelere bazen klavye ile çıkartamayacağımız karakter eklemek isteriz. Böyle bir durumda imleci uygun yere getirdikten sonra Ekle-Simge (Đnsert-Symbol) komutunu vererek sayfalarımıza simgeler ekleyebiliriz. Bu simgeleri Biçim-Yazıtipi (Format-Font) komutunu kullanarak büyütebilir veya renklendirebiliriz.

Tarih Saat Eklemek

Microsoft Word sayfalarımıza otomatik olarak güncelleşen tarih veya saat eklememizi sağlar. Bu sayede belgeyi her açışımızda tarih veya saat güncel görülür. Bu şekilde tarih veya saat eklemek için Ekle-Tarih ve Saaat (Insert-Date and Time) komutu verilir.

Dipnot Eklemek

Microsoft Word kitaplarda olduğu sayfa sonlarına istenilen metinler dipnotlar yani açıklama satırları eklememize izin verir. Bunu yapabilmek için imlecimizi dipnot eklemek istediğimiz kelimenin sonuna getirir ve Ekle-Dipnot (Đnsert-Footnote) komutunu veririz. Ekrana gelen pencerede Tamam düğmesine tıklandıktan sonra sayfanın altında dipnot bölümü oluşur. Buraya istenilen bilgi yazıldıktan sonra normal çalışmaya devam edilir.

Şekillerle Çalışmak

Microsoft Word‘de sayfalarımıza resimler, sekiller veya wordart adı verilen özel yazılar ekleyebiliriz. Bunu yapabilmek içim Ekle-Resim (Đnsert-Picture) menüsünden faydalanırız. Bu menü açıldığında karşımıza birkaç seçenek gelir.

Resim Eklemek

Ekle-Resim-Küçük Resim (Đnsert-Picture-Clipart) komutunu verdiğimizde karşımıza Clipart Galeri penceresi gelir bu pencereden istenilen resim seçildikten sonra Insert düğmesine basılır ve sayfada imlecimizin bulunduğu yere seçtiğimiz şekil çıkar.

Otamatik Şekil Eklemek

Ekle-Resim-Otomatik Şekil(Đnsert-Picture-Autoshapes) komutunu verdiğimizde karşımıza bir araç çubuğu gelir. Bu araç çubuğundan istenilen şekil seçildikten sonra mouse imleci + işaretine dönüşür ve sayfada mouse‘un sol düğmesine basarak bu şekli istediğimizi yere yerleştirebiliriz. Böylece sayfamıza otomatik sekilleri eklemiş oluruz. Eklenen otomatik şekilleri biçimlendirmek rengini değiştirmek, gölge vermek için Çizim (Draw) araç çubuğundan faydalanabiliriz.

WordArt Eklemek

Ekle-Resim-Wordart(Đnsert-Picture-Wordart) komutunu verdiğimizde karşımıza Wordart Galeri penceresi gelir. Bu pencereden istenilen Wordart seçilerek Tamam düğmesine tıklanır. Bir sonraki ekrana istenilen metin yazılır ve yine Tamam düğmesine tıklanır. Bu şekilde sayfamıza Wordart eklenmiş olur. Wordart‘ları düzenlemek için WordArt araç çubuğundan faydalanılır.

36

Grafik Eklemek

Ekle-Resim-Grafik(Đnsert-Picture-Graphic) komutunu verdiğimizde karşımıza içerisinde veriler bulunan bir Excel sayfası gelir. Bu sayfaya oluşturmak istediğimiz grafiğe ait verileri girdikten sonra sayfada boş bir alana tıklayarak grafiği etkin hale getirebiliriz. Sayfada bulunan grafik nesnesi seçili iken Menü çubuğuna Grafik (Chart) ve Veri (Data) adında iki menü ilave edilir. Bu menüler kullanılarak grafikle ilgili düzelemeler yapılabilir.

Sayfalara eklenen nesneleri düzenlemek, taşımak, boyutlarını değiştirmek veya silmek için ilk etapda nesneyi aktif hale getirmeliyiz. Bir nesneyi aktif hale getirmek için üzerine bir kez tıklamamız yeterlidir. Nesneyi aktif hale getirdikten sonra “delete” tuşuna basark nesneyi silebiliriz.

Metinleri Biçimlendirmek

Microsoft Word gibi gelişmiş kelime işlemciler bize metinleri biçinlendirme konusunda birçok seçenek sunar. Bu sayede hazırladığımız belgeler daha hoş bir görünüme sahip olurlar.

Biçim-Yazıtipi (Format-Font) komutunu vererek karşımıza gelen pencereden istediğimiz yazıtipi, biçemini, boyutu ve rengini belirleyerek varsayılan yazıtipi ayarlarını değiştirebiliriz. Ayrıca bu penceredeki seçenekleri kullanarak yazıların altını çizgili yapabilir istediğimiz yazıları altsimge veya üstsimge olarak belirleyebiliriz. Eğer istersek karakterler arası bırakılacak boşluk miktarı ayarlayabiliriz.

Biçim-Paragraf komutunu vererek satırlar arasında bırakılabilecek boşluk miktarlarını ayarlayabiliriz.

Biçim-Kenarlıklar ve Gölgelendirme (Format-Borders and Shading) komutu aracılığı ile sayfamızda bulunan herhangi bir metni çerceve içerisine alabilir veya sayfanın etrafına çerceve çizdirebiliriz. Karşımıza gelen pencerede Kenarlıklar (Borders) sekmesi aracılığı ile seçili olan metnin, Sayfa Kenarlığı (Page Bordres) sekmesi ile de sayfanın çerçeveleri belirlenebilir. Gölgelendirme (Shading) sekmesi kullanılarak ise çizilen çerçevenin içerisine renk ve düzen verilebilir.

Biçim-Büyük Küçük Harf Eşleştir komutu aracılığı ile sayfamızda seçili olan metinleri otamatik olarak büyük harfe, küçük harfe veya cümle düzenine çevirebiliriz.

Madde Đmlerini kullanmak

Bazen sayfalarımıza maddeler halinde seçenekler ekleriz. Her seçeneğin başına bir rakam veya bir simge yerleştiririz. Microsoft Word’de bu işi otomatik olarak yapabilmemiz için bir seçenek vardır. Biçim Madde Đmleri ve Numaralandırma ( Format-Bullets and Numbering) komutunu vererek karşımıza gelen pencereden istediğimiz madde imini seçebiliriz. Böylece sayfalarımıza ekleyeceğimiz seçenekleri otomatik olarak numaralandırabiliriz.

Gazetelerdeki Gibi Sayfaları Oluşturmak

Gazetelerde dergilerde olduğu gibi Microsoft Word’dede sayfalarımızı sütunlara ayırabiliriz. Biçim-Sütunlar (Format-Columms) komutu verilerek sayfamızı istediğimiz sayıda sütuna ayırabiliriz. Eğer istersek sütunlar arasına çizgiler koyabilir sütun genişliklerini ayarlayabiliriz. Yine bu pencerede uygula adlı kısımda sütunun tüm belgeyemi yoksa imlecin olduğu noktadan sonrayamı uygulanacağı belirlenebilir. Sayfayı sütunlara ayırdıktan sonra cetvele dikkat edersek oluşturduğumuz sütun oranında cetvelin bölündüğünü görebiliriz.

Gazetelerde, kitaplarda, dergilerde bazı paragrafların ilk harfllerini diğerlerine oranla daha büyük yazarlar. Microsoft Word’dede bu olayı gerçekleştirmek için imleci ilk harfini büyütmek istediğimiz paragrafa getiririz. Biçim-Başlangıcı Büyüt (Format-Drop Cap) komutunu veririz. Karşımıza gelen pencereden gerekli seçenekleri seçtikten sonra tamam düğmesine basarak ilk harfi büyütmüş oluruz.

37

Biçemleri Kullanmak

Biçemler Microsoft Word’un sunduğu kolaylıklardan biridir. Biçemler kullanılarak belge içerisindeki metinler, başlıklar otomatik olarak biçimlendirilebilir. Herhangibir paragrafa veya başlığa biçem özelliğini atayabilmek için imleci o satıra getirilir, Biçim-Biçem (Format-Stil) komutu verilerek gelen pencereden istenilen biçem seçilir. Bu sayede o satıra seçmiş olduğumuz biçem özelliği verilmiş olur. Đleriki tarihlerde bir değişiklik yapmak istediğimizde tek tek her yerde bu değişiklikiği yapmak yerine Biçim-Biçem (Format-Stil) komutu verilerek gelen pencereden biçem özelliklerini değiştiridiğimizde o biçeme sahip bütün metinler değişirler.

Tablolarla Çalışmak

Microsoft Word’de tıpkı Microsoft Excel’de olduğu gibi tablolar oluşturulabilir. Bir Microsoft Word sayfasında tablo oluşturabilmek için imleci uygun yere getirdikten sonra Tablo-Tablo Ekle (Table-Đnsert Table) komutu verilir. Bu komut verildikten sonra gelen pencerede istenilen sütun ve satır sayıları girilir ve Tamam düğmesine basılır. Bu sayede imlecin bulunduğu yere bir tablo ekletmiş oluruz. Tablo üzerinde ileriye doğrru hareket edebilmek için klavyeden Tab tuşu kullanılır. Bir önceki hücreye dönmek için veya geriye doğru gitmek Shift ve Tab tuşlarına aynı anda basılır. Eğer istenirse mouse ile istenilen hücreye tıklanılarak o hücre seçili hale getirilebilir.

Hücreleri Seçmek

Bir tabloda hücreleri biçimlendirmek, silmek eklemek için öncelikle hücrelerin seçili hale getirilmesi gerekir. Hücreleri seçmek için şu yöntemler kullanılabilir;

1. Klavyeden shift tuşu basılı iken yön tuşlarını kullanarak veya mouse ile herhangibir bir hücrenin üzerine tıklayıp mouse hareket ettirerek hücre seçimi yapılabilir.

2. Mouse satırın sağ tarafına getirilip bir ok şekline dönüştüğünde tek tıklama ile veya herhangibir hücrenin üzerinde iken Tablo-Satır Seç komutu verilerek hücrenin bulunduğu satır seçili hale getirilebilir.

3. Mouse sütunun üst tarafına getirilip siyah bir ok şekline dönüştüğünde tek tıklama yaparak veya herhangibir hücrenin üzerinde iken Tablo-Sütun Seç komutu verilerek hücrenin bulunduğu sütun seçili hale getirilebilir.

Tabloları Biçimlendirmek

Biçimlendirmek istenilen hücreler seçildikten sonra Biçim-Yazıtipi komutu verilerek istenilen yazıtipi ve rengi seçilebilir. Hücrelerin desen rengini belirlemek için ise Biçim-Kenarlıklar ve Gölgelendirme komutu verilir gelen pencereden Gölgelendirme sekmesi kullanılır.

Tablo-Otamatik Tablo Biçemi komutunu kullanarak karşımıza gelen pencereden daha önceden hazırlanmış tablo şablonlarından birini seçerekde tabloyu biçimlendirebiliriz.

Tablo-Hücre Yüksekliği ve Genişliği komutunu kullanarak hücrelerin genişlikleri ve yükseklikleri ayarlanabilir.

Satır veya Sütun Ekleme

Bir tabloya yeni bir satır veya sütun eklemek için önce satır veya sütun seçilmeli ardından Tablo-Sütun Ekle veya Tablo-Satır Ekle komutu verilmelidir.

Satır veya Sütun Silme

Bir tablodan bir satır veya sütun silmek için önce satır veya sütun seçilmeli ardından Tablo-Sütun Sil veya Tablo-Satır Sil komutu verilmelidir.

38

Microsoft Excel elektronik tablolama Microsoft Excel progrmı gelişmiş bir elektronik hesap tablosudur. Microsoft Excel’de hazırlanan dosyalar bilgisayara “xls” uzantısı ile kaydedilirler. Microsoft Excel’de hazırlanan dosyalara Çalışma Kitabı (Workbook) adı verilir ve her kitap başlangıçta 3 adet sayfa (shhet) ile açılır. Bu sayfalar çoğaltılabilir veya azaltılabilir. Her sayfa satır ve sütunlar oluşmuştur. Satırlar rakamlarla, sütunlar ise harfler ile temsil edilir. Microsoft Excel’de bulunan her sayfada toplam 256 sütun ve 65,536 adet satır vardır. Sütun ve satırların kesiştiği yerlere hücre adı verilir. Hücrelerde bulundukları sütun ve satırın konuma göre adlandırılırlar. Bu durumda ilk sütun ve satırın kesiştiği yerdeki hücre A1 hemen sağındaki B1 adını alır.

Hücreler Üzerinde Hareket Etmek

Microsoft Excel’e verilerimizi girerken veriyi girmek istediğimiz hücreyi aktif hale getirmeliyiz. Hücreleri aktif

hale getirmek mouse ile istenilen hücreye tıklanır veya ;

Sol Ok Bir hücre sola

Sağ Ok Bir hücre sağa

Yukarı Ok Bir hücre yukarı

Aşağı Ok Bir hücre aşağı

Page Up Bir ekran yukarı

Page Down Bir ekran aşağı

Ctrl+Sol Ok Bir soldaki veri bloğunun başına yada sonuna

Ctrl+Sağ Ok Bir sağdaki veri bloğunun başına yada sonuna

Ctrl+Home Çalışma sayfasının başına

Ctrl+End Veri içeren son hücreye

Hücreleri Seçmek

Bir tabloda hücreleri biçimlendirmek, silmek eklemek için öncelikle hücrelerin seçili hale getirilmesi gerekir. Hücreleri seçmek için şu yöntemler kullanılabilir;

1) Klavyeden shift tuşu basılı iken yön tuşlarını kullanarak veya mouse ile herhangibir bir hücrenin üzerine tıklayıp mouse hareket ettirerek hücre seçimi yapılabilir.

2) Mouse satırı temsil eden rakamın üzerine getirilip tıklayarak satır seçimi yapılabilir.Mouse’un sol düğmesi basılı iken mouse aşağı yukarı doğru hareket ettirilerek birden fazla satır seçimi yapılabilir.

3) Mouse sütunu temsil eden harfin üzerine getirilip tıklayarak sütun seçimi yapılabilir.Mouse’un sol düğmesi basılı iken mouse sağa sola doğru hareket ettirilerek birden fazla satır seçimi yapılabilir.

Hücrelere Veri Girmek ve Düzeltmek

Veri girilmek istenilen hücre aktif hale getirildikten sonra klavyeden istenilen değerler yazılır ve aşağıdaki yöntemlerden biri kullanılır;

1) Enter tuşuna basılır

2) Mouse ile farklı bir hücreye tıklanır

39

3) Klavye ile başka bir hücre etkinleştirilir.

Eğer yazılan veriyi iptal etmek istersek ESC tuşuna basarız.

Bir hücreye yanlış veya eksik bir şeyler yazığımız zamanlar düzenleme yapmamız gerekir. Düzenleme yapmak istediğimiz hücre etkin hale getirildikten sonra F2 tuşuna basar veya hücre içerisine mouse ile çift tıklarız. Bu şekilde düzenleme moduna geçmiş oluruz. Yön tuşlarını kullanarak hücre içerisinde hareket edebilir ve istediğimiz gibi düzenleme yapabiliriz. Yine herhangi bir hücrenin üzerinde geldiğimizde hücrenin içerisinde yazılı olan veri formül çubuğunda görülür. Buraya mouse ile tıklayarakda verileri düzeltebiliriz.

Eğer yanlış bir işlem yaparsak Düzen-Geri Al (Edit-Undo) komutu kullanılarak son yaptığımız işlemleri iptal edilebiliriz.

Bir hücrede yazılı herhangi bir veriyi silmek istersek, içeriğini silmek istediğmiz hücreler seçili hale getirilir ve klavyeden delete tuşuna basılır veya Düzen-Temizle (Edit-Clean) komutu verilir. Bu işlem sadece hücre içerisinde yazılı olan veriyi siler. Hücre için tanımlanmış olan biçim veya doğrulama kesinlikle etkilenmez.

Çalışma Kitaplarını Kaydetmek

Microsoft Excel’de hazırladığımız Çalışma Kitaplarını ileriki bir tarihtede ulaşabilimek ve kalıcı olarak bilgisayarımızda saklamak için Dosya-Kaydet (File-Save) komutu verilir. Bu komutu ilk kez veridğimizde karşımıza bir pencere gelir. Gelen pencerede Kayıt Yeri (Save In) adlı kısımla Çalışma Kitabımızı kaydetmek istediğimiz sürücü veya klasörü seçeriz. Daha sonra Dosya Adı (File Name) adlı kısıma belgemize vermek istediğimiz ismi gireriz. Eğer istersek Kayıt Türü (File Type) adlı kısımdan Çalışma Kitabını farklı bir türde kaydedilmesini sağlayabiliriz. Microsoft Excel’in varsayılan seçeneği Microsoft Excel Çalışma Sayfası’dır. Bir dosya bir kez kaydedilkten sonra yani bir kitaba bir isim atandıktan sonra yapılan kayıt işlemlerinde bu pencere tekrar karşımıza çıkmaz, bundan sonra vereceğimiz kaydet komutu ile varolan kitabın üzerine otamatik kayıt yapılır.

Çalışma kitapları kaydedilirken eğer istenirse kayıt penceresinde bulunan Seçenekler (Options) adlı düğmeciğe tıklayarak Çalışma kitabına şifre verilebilir.

Çalışma Kitapları Farklı Kaydetmek

Daha önceden bir isim verilerek bilgisayarımıza kaydedilmiş olan bir kitabı yeni bir isimle kaydetmek için Dosya-Farklı Kaydet (File-Save As) komutu verilir. Çalışma kitabı yeni bir isimle kaydedilirken eski kitap zarar görmez.

Çalışma Kitaplarını Açmak

Daha önceden bir isim verilerek bilgisayara kaydedilmiş kitapları açmak için yapılan bu işlem Dosya-Aç (File-Open) menüsü ile gerçekleştirilir. Bu komut verildikten sonra karşımıza gelen pencerede Bak (Look In) adlı kısımdan kitabın kayıtlı olduğu sürücü veya klasör seçilir. Bu işlemden sonra aşağıdaki listede seçili olan sürücü veya klasör içerisinde bulunan dosyaların listesi gelir. Buradan uygun olan dosya seçilerek Aç (Open) düğmeciğine basılır.

Kitapları açmanın bir diğer yolu ise Microsoft Excel’de çalışılan en son 4 (dört) dosyanın adı Dosya (file) menüsünün altında gösterilir. Eğer burada istediğimiz dosya var ise buna tıklayarak belgeyi açabiliriz.

Yeni Çalışma Kitabı Oluşturmak

Microsoft Excel’de yeni bir çalışma yapmak için yeni temiz bir sayfaya ihtiyaç duyarız. Yeni bir sayfa açmak için Dosya-Yeni (File-New) komutu verilir. Bu komuttan sonra gelen pencerede Çalışma Kitabı(Workbook) seçilerek yeni bir sayfa açılabilir. Eğer istersek Excel’de bulunan hazır şablonlardan birini seçerek istediğimize uygun bir sayfa seçebiliriz. Bu sayede en baştan bir sayfa hazırlamak yerine varolan hazır bir sayfa üzerinde gerekli değişiklikleri yaparak istediğimize ulaşabiliriz.

40

Çalışma Kitapları Kapatmak

Bir kitap ile işimiz bittiğinde o kitabı kapatma ihtiyacı duyarız. Excel’de aktif olan kitabı kapatmak için Dosya-Kapat (File-Close) komutunu veririz. Eğer Bu kitap içerisinde kaydedilmemiş bir değişiklik var ise Microasoft Excel bir mesaj penceresi ile bizi uyarır ve değişiklikleri kaydetmek isteyip istemediğimizi sorar. Bu soruya Evet (Yes) veya Hayır (No) yanıtı vererek çalışma kitabını kaydedederek veya kaydetmeden kapatabiliriz. Eğer Đptal (Cancel) düğmeciğine basarsak kapatma işlemini iptal eder.

Birden Fazla Çalışma Kitabı ile Çalışmak

Microsoft Excel birden fazla kitap ile çalışmamıza izin verir. Aynı anda birçok kitap açabiliriz. Đstediğimiz kitap ile çalışabilmek için Pencere (Windows) menüsüne tıklarız. Bu menü açıldığında açık olan çalışma kitaplarının bir listesini verir. Çalışmak istediğimiz kitabı seçerek tıklayabiliriz.

Pencere-Yeni Pencere (Window-New Window) komutu verilerek aktif çalışma kitabına ait sanal bir pencere oluşturulabilir. Pencere-Tümünü Yerleştir (Window-Arange All) komutu verilerek de aktif durumda olan ve oluşturulan sanal pencerelerin hepsinin ekranda aynı anda görüntülenmesi sağlanabilir.

Sayfaları Yazdırmak

Sayfa Yapısını Ayarlamak

Dosya-Sayfa Yapısı (File-Page Setup) menüsü araçılığı ile Microsoft Excel’de çalıştığımız kitapların sayfa yapılarını ayarlayabilirz. Karşımıza gelen penceredeki seçenekleri kullanarak kitabımızı istediğimiz ebatlardaki bir sayfaya çıkmasını sağlayabilir, yazıcıdan çıkacak sayfanın sağ-sol, alt-üst kısımlarında ne kadar boşluk bırakılacağını, belgenin sayfaya yatay mı yoksa dikey mi çıkacağını belirleyebiliriz.

Sayfa (Page) sekmesi ile ise kağıdın yüksekliği ve genişliği istenildiği gibi ayarlanabilir. Ayrıca kağıdın yatay veya dikey olarak ayarlanması sağlanır.

Kenar Boşlukları (Margins) sekmesi aracılığı ,ile kağıdın alt-üst-sağ-sol boşluklarının değiştirilmesi, cilt payının ayarlanması ve alt/üst bilgi için ayrılan boşlukların değiştirilmesi ayarlanabilir.

Üst bilgi/Alt bilgi (Heather/Footer) sekmesi aracılığı ile kağıdın üst ve altında bulunan boşluklara istenilen bilgilerin yazılması sağlanır.

Yazdırılacak Alanı Belirlemek

Hazırlanan çalışmanın tümünü değilde sadece belirli bir bölümünü yazdırmak istersek eğer o alanı seçili hale getirdikten sonra Dosya-Yazdırma Alanı-Yazdırma Alanını Belirle komutunu veririz. Daha sonra bunu iptal etmek istediğimizde Dosya-Yazdırma Alanı-Yazdırma Alanını Temizle komutunu veririz.

Baskı Önizleme

Dosya-Baskı Önizleme (File-Print Preview) menüsü araçılığı ile verebileceğimiz bu komut ile hazırladığımız çalışmanın yazıcıdan nasıl çıkacağını görebiliriz.

Yazdır

Dosya-Yazdır (File-Print) menüsü aracılığı ile vereceğimiz bu komut ile hazırladığımız bu çalışmamızı yazıcıdan çıkartabiliriz

Hücreleri Biçimlendirmek

Microsoft Excel’de üzerinde çalıştığımız sayfayı biçimlendirmek için ilk önce biçimlendirme yapmak istediğimiz hücreleri seçili hale getiririz. Biçim-Hücreler (Format-Cells) komutunu

41

verdikten sonra karşımıza gelen pencere aracılığı ile hücrelerimizi istediğimiz şekilde biçimlendiririz.

Sayı(Number) sekmesi ile hücre içerisinde bulunan verinin hangi formatta yani biçemde bulunacağı belirleriz. Örneğin para ile ilgili kullanılan hücrelerde hangi para birimi gösterilsin ondalık basamak sayısı kaç olsun gibi.

Hizalama(Alignment) sekmesi aracılığı ile hücrede bulunan; değer hücreye ortalı, sağa yaslı, sola yaslımı olacak, eğer istenirse verilerin belirli bir açı ile gösterilmesi sağlanır. Ayrıca birkaç hücreyi seçerek bunları birleştirebilir sanki tek bir hücreymiş gibide kullabiliriz.

Yazıtipi (Font) sekmesi ile hücre içerisindeki verilerin hangi puntoda veya renkte olunacağı ayarlanır.

Kenarlık (Bordes) sekmesi ile Hücreler etrafına istenildiği gibi çerceveler çizdirilebilir.

Desen sekmesi aracılığı ilede hücrenin zemin rengi nasıl olacak bunu belirleriz.

Satır ve Sütun Genişliklerini Ayatrlamak

Herhangi bir sütunu veya sütunları genişletmek için, genişletmek istediğimiz sütunlardan hücre seçimi yaparız. Ardından Biçin-Sütun-Genişlik (Format-Column-Width) komutu verilir gelen pencereye istediğimiz dğeri yazdıktan sonra Tamam düğmesine basarak, seçili olan sütunları genişletmiş oluruz. Bir başka yol ise mouse imlecini sütunu temsil eden harfin üzerine götürüp siyah çift yönlü bir oka dönüşmesini sağlarız. Mouse imleci değiştikten sonra sol düğme basılı iken sağa veya sola doğru hareket ettirerek genişliği ayarlayabiliriz.

Herhangi bir satırı veya satırları yükseltmek için, yükseltmek istediğimiz satırlardan hücre seçimi yaparız. Ardından Biçin-Satır-Yükseklik (Format-Row-Hight) komutu verilir gelen pencereye istediğimiz değeri yazdıktan sonra Tamam düğmesine basarak, seçili olan satırların yüksekliğini ayarlamış oluruz. Bir başka yol ise mouse imlecini satırı temsil eden rakamın üzerine götürüp siyah çift yönlü bir oka dönüşmesini sağlarız. Mouse imleci değiştikten sonra sol düğme basılı iken aşağı yukarı doğru hareket ettirerek yüksekliği ayarlayabiliriz.

Otamatik Biçemleri Kullanmak

Eğer tek tek hücreleri biçimlendirerek vakit kaybetmek istemiyorsak Microsoft Exccel’in otamatik biçemlerini kullanabiliriz. Bunu yapabilmek için biçemlendirmek istediğimiz hücreleri seçili hale getirr ardından Biçim-Otomatik Biçim (Format-Autoformat) komutunu veririz. Gelen pencereden uygun bir biçim seçildikten sonra tamam düğmesine tıklanır.

Kopyalama

Çalışma sayfasında bulunan verileri farklı bir alana kopyalamak için sırası ile şu adımlar izlenir;

1. Đstenilen hücreler seçili hale getirilir. 2. Düzen-Kopyala (Edit-Copy) komutu verilir 3. Sayfada istenilen hücre etkim hale getirilir. 4. Düzen-Yapıştır (Edit-Paste) komutu verilir.

Özel Yapıştırma

Kopyala-Yapıştır yöntemini kullanarak yapılan kopyalamalarda hücreler tüm özellikleri ile birlikte kopyalanırlar. Eğer bir hücrenin sadece biçimini, formülünü, içerisinde bulunan verileri veya hücre için tanımlanmış veri doğrulamarından birini kopyalatmak istiyorsak Düzen-Özel Yapıştır komutu kullanılır. Özel yapıştırma için sırası ile şu adımlar izlenir;

1. Đstenilen hücreler seçili hale getirilir. 2. Düzen-Kopyala (Edit-Copy) komutu verilir 3. Sayfada istenilen hücre etkim hale getirilir. 4. Düzen-Özel Yapıştır (Edit-Paste) komutu verilir. 5. Gelen pencereden istenilen seçenekler seçilir ve tamam düğmesine tıklanır.

42

Taşıma

Çalışma sayfasında bulunan verileri farklı bir alana taşımak için sırası ile şu adımlar izlenir;

1. Đstenilen hücreler seçili hale getirilir. 2. Düzen-Kes (Edit-Cut) komutu verilir 3. Sayfada istenilen hücre etkim hale getirilir. 4. Düzen-Yapıştır (Edit-Paste) komutu verilir.

Đstenilen Verilerin Bulunması

Microsoft Excel’de hazırlanan sayfalarda herhangi bir verinin bulunması için Düzen-Bul (Edit-Find) komutu verilir. Karşımıza gelen pencerede Aranan (Find What) kutusuna aranan metin yazıldıktan sonra Sonrakini Bul(Find Next) düğmesine tıklanılır.

Eğer bulunan verirnin farklı bir veri ile değiştirilmesi isteniyorsa Düzen-Değiştir (Edit-Replace) komutu verilir. Karşımıza gelen pencerede Aranan (Find What) kutusuna aranan veri yazılır ve bu veri yerine geçmesi istenen veride Yeni Değer (Replace With) kutucuğuna yazdıktan sonra Sonrakini Bul(Find Next) düğmesine tıklanılır. Eğer bulunan verinin değiştirilmesi isteniyorsa Değiştir (Replace) düğmeciğine değiştirmek istemiyorsak Sonrakini Bul(Find Next) düğmesine tıklanılır. Eğer sayfa içerisinde bulunanların hepsinin değiştirilmesini istiyorsak Tümünü Değiştir (Replace All) düğmeciğine tıklarız.,

Đstenilen herhangi bir hücre üzerine gitmek istiyorsak Düzen-Git (Edit-Goto) komutu kullanılır. Gelen pencerede Başvuru (Reference) kutuçuğuna gitmek istenen hücrenin adı yazılır ve tamam düğmesine tıklanır.

Ekran Görünümü Değiştirmek

Microsoft Excel’de Görünüm (View) menüsü kullanarak Excel’in ekran görüntüsü değiştirilebilir.

Normal (Normal) Microsoft Excel’in varsayılan standart çalışma anı görünümünü sağlar.

Sayfa Sonu Önizleme (Page Break Preview) Sayfada kullanılan bölgelerin görüntüsü sağlar.

Araç Çubukları (Toolbars) menü içinde bulunan komutların yaptıkları işleri basitçe gerçekleştiren küçük butonlardır. Araç çubukları komutu, butonları ve buton gruplarını kendi isteğimize göre düzenlememizi sağlar. Görünüm (View) menüsünde Araç çubukları (Toolbars) komutunu seçtiğimizde buton gruplarının ismi görüntülenir. Buton gruplarından en önemlileri Standart (Standart) ve Biçimlendirme (Formatting) gruplarıdır. Ekran da görünen bir araç çubuğunun isminin yanında � işareti bulunur. Bir araç çubuğu grubunu akrana getirmek veya ekranda gizlemek için üzerinde tek tıklama yapmak gerekir. Eğer kendi isteğimize göre özel bir araç çubuğu oluşturmak istersek Özelleştir (Customize) seçeneği işaretlenir. Ekrana gelen diyalog kutusunda gerekli işlemler yapılarak özel bir buton grubu oluşturulabir.

Yakınlaştır (Zoom) Microsoft Excel sayfaları normalde %100 oranında görüntülenir. Bu oranı %10 ile %500 arasında değiştirmek için Yakınlaştır (Zoom) komutu kullanılır.

Formül Çubuğu (Formula Bar) Formüllerin ve hücre içindeki tüm bilgilerin görüntülendiği formül çubuğunu göstermek veya gizlemek için kullanılır.

Durum Çubuğu (Status Bar) Gerekli açıklayıcı bilgilerin görüntülendiği durum çubuğunu göstermek veya gizlemek için kullanılır.

Üst Bilgi ve Alt Bilgi Eklemek

Microsoft Excel’de sayfaların altında ve üstünde yer almasını istediğimiz sabit bilgiler eklemek için Görünüm-Üstbilgi ve Altbilgi (View-Header and Footer) komutu verilir.Bu komut verildikten sonra karşımıza Sayfa Yapısı (Page Setup) penceresi gelir. Đstenilen altbilgi ve üstbilgi tanımlandıktan sonra tamam düğmesine basarak aktif hale getirebiliriz. Aynı işlemi Dosya-Sayfa Yapısı (File-Page Setup) komutu ilede yapabiliriz.

43

Sayfalara Yeni Satır ve Sütunlar Eklemek/Silmek

Eklemek

Bir çalışma sayfasına yeni bir satır eklemek için sayfa üzerinde satırı eklemek istediğimiz yeri etkinleştiririz ve Ekle-Satır (Insert-Rows) komutunu veririz. Birden fazla satır eklemek için birden fazla satırın seçili olması gerekir. Microsoft Excel seçili olan satır adetince satır ekler.

Bir çalışma sayfasına yeni bir sütun eklemek için sayfa üzerinde sütunu eklemek istediğimiz yere etkinleştiririz ve Ekle-Sütun (Insert-Columns) komutunu veririz. Birden fazla sütun eklemek için birden fazla sütunun seçili olması gerekir. Microsoft Excel seçili olan sütun adetince satır ekler.

Ekle-Hücre (Insert-Cells) komutunu kullanarak sayfada etkin hücrenin bulunduğu yere yeni bir hücre ekler. Bu komut verildikten sonra ekrana bir pencere çıkar. Bu pencereden eklenen yeni hücrenin varolan diğer hücreleri nasıl etkileyeceğini seçtikten sonra tamam düğmesine basılır.

Silmek

Bir çalışma sayfasında varolan bir satırı veya sütunu silmek için sayfa üzerinde silinmek istenen satır veya sütunlar seçilir, ardından Düzen-Sil(Edit-Delete) komutunu veririz. Birden fazla satır veya sütun silmek için birden fazla satırın veya sütunun seçili olması gerekir. Eğer sadece hücereler seçili ise ekrana bir pencere gelir ve silinen hücrelerin yerinin nasıl doldurulacağı sorulur. Uygun seçenek işaretlendikten sonra tamam düğmesine basılır.

Şekillerle Çalışmak

Microsoft Excel‘de sayfalarımıza resimler, sekiller veya wordart adı verilen özel yazılar ekleyebiliriz. Bunu yapabilmek içim Ekle-Resim (Đnsert-Picture) menüsünden faydalanırız. Bu menü açıldığında karşımıza birkaç seçenek gelir.

Resim Eklemek

Ekle-Resim-Küçük Resim (Đnsert-Picture-Clipart) komutunu verdiğimizde karşımıza Clipart Galeri penceresi gelir bu pencereden istenilen resim seçildikten sonra Insert düğmesine basılır ve sayfada imlecimizin bulunduğu yere seçtiğimiz şekil çıkar.

Otamatik Şekil Eklemek

Ekle-Resim-Otomatik Şekil(Đnsert-Picture-Autoshapes) komutunu verdiğimizde karşımıza bir araç çubuğu gelir. Bu araç çubuğundan istenilen şekil seçildikten sonra mouse imleci + işaretine dönüşür ve sayfada mouse‘un sol düğmesine basarak bu şekli istediğimizi yere yerleştirebiliriz. Böylece sayfamıza otomatik sekilleri eklemiş oluruz. Eklenen otomatik şekilleri biçimlendirmek rengini değiştirmek, gölge vermek için Çizim (Draw) araç çubuğundan faydalanabiliriz.

WordArt Eklemek

Ekle-Resim-Wordart(Đnsert-Picture-Wordart) komutunu verdiğimizde karşımıza Wordart Galeri penceresi gelir. Bu pencereden istenilen Wordart seçilerek Tamam düğmesine tıklanır. Bir sonraki ekrana istenilen metin yazılır ve yine Tamam düğmesine tıklanır. Bu şekilde sayfamıza Wordart eklenmiş olur. Wordart‘ları düzenlemek için WordArt araç çubuğundan faydalanılır.

Sayfalara eklenen nesneleri düzenlemek, taşımak, boyutlarını değiştirmek veya silmek için ilk etapda nesneyi aktif hale getirmeliyiz. Bir nesneyi aktif hale getirmek için üzerine bir kez tıklamamız yeterlidir. Nesneyi aktif hale getirdikten sonra “delete” tuşuna basark nesneyi silebiliriz.

Veri Girişlerini Sınırlandırmak

Microsoft Excel bir hücreye girilebilecek verilerin sınırlandırılmasına izin verir. Bu sayede hücrelere yanlış verilerin girilmesi önlenmiş olur. Örneğin personel maaşlarının girildiği bir hücreye belirtilen rakamlar dışında hiçbir bir değer girilemez. Bu sınırlandırmayı yapmak için Veri-Doğrulama menüsünden yaralanırız. Bu komut verildikten sonra ekrana gelen pencereden Ayarlar sekmesinde bulunan Đzin Verilen Adlı açılan metin kutusundan hücrede bulunacak verinin türünü

44

belirleriz. Hemen ardından Veri adında yeni bir açılan metin kutusu oluşur. Buradanda nasıl bir karşılaştırma yapacağımızı belirleriz ve aşağıdaki metin kutularına kriterlerimizi gireriz. Tüm bu işlemler yapıldıktan sonra doğrulama özelliğini verdiğimiz hücrelere yanlış veya bizim isteğimiz dışı bir veri girildiğinde Microsoft Excel bizi uyaracak ve girilen veriyi kabul etmeyecektir. Eğer Microsoft Excel’in hata mesajını beğenmiyorsak bunu değiştirmek için Veri-Doğrulama komutunu verdiğimizde gelen pencereden Hata Uyarısı adlı sekmeyi seçeriz. Mesaj penceresinin başlık çubuğunda ve içeriğinde yazacak olan iletiler belirlenir ve tamam düğmesine basarız. Artık hücreye hatalı bir veri girildiğinde Microsoft Excel’in standart hata uyarısı değil bizim kendi belirlediğimiz hata uyarısı ile karşılaşırız.

Eğer istenirse hücre üzerine gelindiğinde Microsoft Excel’in bize bu hücre hakkında bir açıklama vermesini sağlayabiliriz. Veri-Doğrulama komutu verildiğinde gelen pencereden Girdi Đletisi adlı sekme seçilerek ilgili yerler doldurulğunda Microsoft Excel bizi hücre üzerine geldiğimizde hücre hakkında bizim belrlediğimiz notu gösterecektir.

Hücreleri Değerlerine Göre Biçimlendirme

Microsoft Excel hücreleri alabilecekleri değerlere göre biçimlendirmemize olanak sağlar. Bir hücreyi içeriğine göre biçimlendirmek için ilgili hücreler seçildikten sonra Biçim-Koşullu Biçimlendirme komutu verilir. Gelen pencerede kriterler belirlendikten sonra Biçim düğmesine tıklayarak bu kriterlere uygun veri girildiğinde hücrenin alacağı biçim belirlenir, eğer 2. bir kriter daha girilmek isteniyorsa Ekle düğmesine basarak bir diğer kritir belirlenir ve bu kriter için farklı bir biçim belirlenir. Microsoft Excel’de bir hücre için en fazla üç adet koşullu biçimlendirme belirtilebilir.

Verileri Sıralama/Fitltreleme

Microsoft Excel’de verilerin daha düzenli olması daha hızlı ve pratik bir şekilde ulaşılabilmesi için sıralama ve filtreleme yöntemleri kullanılır.

Veri-Sırala (Data-Sort) komutu verilerek sıralama penceresine ulaşılır. Bu pencerede sıralamanın hangi sütunlara göre yapılacağı belirlenir. Ardından bu sıralamanın Artan (Asceding) veya Azalanmı (Desceding) olacağı belirtilir ve tamam düğmesine basılır. Ayrıca sırlama yapılırken ilk satırın sıralamaya dahil edilip edilmeyeceğide Başlık Satır Var, Başlık Satır Yok seçeneği işaretlenerek belirlenebilir.

Veri-Süz-Otamatik Süz (Data-Filter-Autofilter) komutunu vererek sayfada bulunan verilerin filtrelenmesi sağlanır. Bu sayede tabloda yanlızca gerekli bilgilerin görüntülenmesi sağlanabilir. Bu komut verildiğinde tablonun başlangıç sütunlarında Aşağıya ok butonları görüntülenir. Aşağı ok butonu tıklandığında filitrelemek istenilenilen bilgi işaretlenir veya Özel (Custom) seçeneği tıklanarak gelen pencere yardımıyla isteğe bağlı aralıklarda filitreleme yapılabilir. Filitreleme işlemi bittiğinde normale dönmek için Veri-Süz-Otomatik Süz (Data-Filter-Autofilter) komutu tekrar verilir.

Grafiklerle Çalışmak

Microsoft Excel’de grafik oluşturmak için ilk etapda grafik için kullanılacak verilerin girilmesi gerekir. Ardından sayfa üzerinde verilerin bulunduğu hücreler seçili hale getirilir ve Ekle-Grafik (Insert-Chart) komutu verilir. Ekrana grafik oluşturmak için graik Sihirbazı (Chart-Wizard) penceresi gelir. Bir pencerede bir başka sonraki aşamaya geçmek veya dönmek için Đleri (Next) ve Geri (Back) düğmeleri kullanılır.Grafik oluşturmak için 4 adım gereklidir. 1. Aşamada grafik türü seçilir ve Đleri (Next) düğmesine tıklanır. Ekrana 2. Aşama gelir, burada Grafiğin satırlara göremi yoksa sütunlara göremi çizileceği belirlenir ve Đleri (Next) düğmesine tıklanır. 3. Aşamada grafiğin çeşitli seçeneklere göre yapılandırılması ve grafiğe son şeklinin verilmesi sağlanır ve Đleri (Next) düğmesi tıklanır. Son aşamada ise grafiğin farklı bir sayfaya mı yoksa tablonun bulunduğu sayfaya mı yerleştirileceği belirlenir ve Son (Finish) düğmesi tıklanır.

45

Böylece grafik Microsoft Excel ortamına yerleştirilmiş olur. Ekrana Grafik işlemlerini düzenlemek ile ilgili butonların bulunduğu Grafik Araç Çubuğu yerleşir. Bu butonlar yardımıyla veya Grafik (Chart) menüsü yardı ile grafik tekrar değiştirilir veya düzenlenir.

NOT: Bir grafik üzerinde tek tıklama yapıldığında grafik boyutları ayarlanabilir, grafik taşınabilir veya kopyalanabilir, grafik silinebilir. Grafiğin düzenlenmesini istediğiniz alanının üzerinde çift tıklama yapılarak ekrana gelen diyalog kutusu yardımıyla grafiğinizi renklendirebilir, yazılarını düzenleyebilirsiniz.

Formüllerle Çalışmak

Microsoft Excel gelişmiş bir elektronik bir hesap tablosudur ve birçok işlemi yapabilmek için içerisinde birçok fonksiyon barındırır.

Microsoft Excel’de herhangi bir hücreye formül girerken kesinlikle = işareti ile başlanmalıdır. Herhangi bir hücreye =5+10 formülünü girersek hücre otamatik olarak 15 değerini alacaktır. Microsoft Excel’in bir işlem yaparken kullandığı işaretletler şunalrdır;

+ Toplama - Çıkartma * Çarpma / Bölme ^ Üst Alma % Yüzde Hesaplama Aşağıda örnek birkaç işlem verilmiştir; =10+5 sonuç 15 çıkacak =50-30 sonuç 20 çıkacak =3*4 sonuç 12 çıkacak =49/7 sonuç 7 çıkacak =2^3 sonuç 8 çıkacak =300*20% sonuç 60 çıkacak

Microsoft Excel’de Çarpma ve Bölme işlemleri her zaman öncelik hakkına sahiptir. Eğer bir formül içerisinde aynı anda hem toplama veya çıkarma hemde çarpma veya bölme işlemleri varsa öncelik hakkı verilmek istenen işlemler parantezler “( ) “ içerisinde yazılmalıdır; Aşağıdaki örneklere dikkat ediniz;

=10+20/2 sonuç 20 çıkacak

=(10+20)/2 sonuç 15 çıkacak

Formüllerde Hücre Adreslerini Kullanmak

Microsoft Excel’de formül hazırlarken hücre isimleri referans olarak kullanılabilir. Aşağıda öğrenci notlarının girildiği bir tablo bulunmaktadır.

A B C D 1 ADI SOYADI 1. SINAV 2. SINAV ORTALAMA 2 UĞUR ŞAHĐN 90 80 ? 3 AHMET ÇELĐK 60 70 ? 4 AYŞE DEMĐRCAN 75 75 ?

Bu tabloda öğrencilerin not ortalamalarını hesaplatmak için D sütununda bulunan hücrelere şöyle bir formül girilmelidir;

D2 hücresi için =(B2+C2)/2

D3 hücresi için =(B3+C3)/2

D4 hücresi için =(B4+C4)/2

46

Bu formüllere göre D2 hücresinin değeri 85, D3 hücresinin değeri 75 ve D4 hücresinin değeri 65 olacaktır.

Formülleri Otomatik Çoğaltmak

Yukarıdaki örnekte tek tek her öğrencinin not ortalamasını hesaplatmak için not ortalamaları girildi. Eğer öğrenci sayısı yukarıdaki gibi 3 değilde 500 olsaydı bu iş bir işkence olacaktı. Microsoft Excel’in bu tip durumlar içinde önerdiği bir çözüm vardır. Tek tek tüm hücrelere formül girmek yerine sadece ilk hücreye formül girilir. Daha sonra formülün girildiği hücrenin üzerine gelip mouse imlecini hücrenin sağ alt köşesine götürürüz. Mouse imleci siyah bir artı işaretine dönüştükten sonra sol düğme basılı tutularak aşağı doğru çekilir. Bu şekilde istenen hücrelere formülü atamış oluruz. Otomatik formül çoğaltmada ilk formül referans alınır ve her bir alt satırda formül içerisinde geçen hücre adları bir artırılır.

Eğer formül çoğaltmada formül içerisinde bir hücre adının sabit kalması istenirse hücre adı yazılırken $ işaretleri ile beraber yazılır. Örnek olarak aşağıdaki tabloyu inceleyebilirsiniz.

A B C D E F 1 ÜRÜN ADI ALIŞ FĐYATI SATIŞ FĐYATI Kar

Marjı 10

2 Televizyon 250.000.000 TL. ? 3 Çamaşır Makinası 480.000.000 TL. ? 4 Buzdolabı 460.000.000 TL. ?

Yukarıdaki örnekte satmış olduğumuz ürünlerin bir listesi bulunmaktadır. Kar Marjı adlı bölüme yani F2 hücresine gireceğim rakam oranında satış fiyatları hesaplanmasını istiyorum. Yani tüm ürünlerin fiyatı hesaplanırken F1 hücresi sabit olarak kullanılacak.

=B2*F1% formülü sadece B2 (250.000.000 TL.) yüzde F1’ini (10) hesaplayacak. Aynı zamanda F1’ in formül çoğaltmada sabit kalmasını istediğim için $ işaretleri arasında yazmam gerekecek. C2 hücresine girilecek formül şu olmalıdır;

=B2+(B2*$F$1%)

Farklı Çalışma Sayfalarındaki Verileri Kullanmak

Microsoft Excel’de her çalışma kitabı 3 adet sayfa ile açılır. Bu sayfaları artırabilir veya azaltabiliriz. Yeni bir çalışma sayfası oluşturmak için Ekle-Çalışma Sayfası (Insert-Work Sheet) komutu verilir. Varolan bir sayfayı silmek için Düzen-Sayfayı Sil (Edit-Delete-Sheet) komutu verilir. Aktif sayfanın adını değiştirmek için sayfa adı üzerine çift tıklayabilir veya Biçim-Sayfa-Yeniden Adlandır (Format-Sheet-Rename) komutu verilir.

Farklı bir sayfadan veri alınırken SayfaAdı!HücreAdı kalıbı kullanılır.

EV SAYFASI ĐŞ SAYFASI A B A B 1 ELK 15.000.000 TL 1 ELK 80.000.000 TL. 2 SU 8.000.000 TL 2 SU 30.000.000 TL 3 KĐRA 120.000.000 TL 3 KĐRA 600.000.000 TL 4 TOPLAM ? 4 TOPLAM ?

TOPLAM SAYFASI A B 1 ELK ? 2 SU ?

47

3 KĐRA ? 4 TOPLAM ?

Yukarıda bir çalışma kitabında bulunan 3 adet farklı sayfa görülmektedir. EV sayfasında ev için yapılan harcamalar, ĐŞ sayfasında işyeri için yapılan harcamalar ve TOPLAM sayfasında ev ve işyeri için yapılan harcamaların toplamını hesaplayacağımızı varsayalım. Buna göre sayfalara gireceğimiz formüller şu şekilde olmalıdır.

Ev için yapılan toplam harcama miktarını görebilmek için EV sayfasında B4 hücresine şu formülü girmeliyiz;

=B1+B2+B3 yada;

=TOPLA(B1:B3) sonuç 143.000.000 TL. çıkar

Đş için yapılan toplam harcama miktarını görebilmek için ĐŞ sayfasında B4 hücresine şu formülü girmeliyiz;

=B1+B2+B3 yada;

=TOPLA(B1:B3) sonuç 710.000.000 TL. çıkar

TOPLAM sayfasında ise ev ve işyeri için ödenen meblağları bulmak için gireceğimiz formül şöyle olmalıdır;

B1 hücresi için =EV!B1+ĐŞ!B1 sonuç 95.000.000 TL. çıkar B2 hücresi için =EV!B2+ĐŞ!B2 sonuç 38.000.000 TL çıkar B3 hücresi için =EV!B3+ĐŞ!B3 sonuç 720.000.000 TL. çıkar B4 hücresi için =EV!B4+ĐŞ!B4 sonuç 853.000.000 TL. çıkar

NOT : Eğer sayfa adı boşluk içeriyorsa formül içerisinde sayfa adı yazılırken tırnak ( ‘ ) içerisinde yazılmalıdır.

Karşılaştırmaları Kullanmak

Microsoft Excel’de bir hücrenin alabileceği değere göre farklı işlemler yaptırmamız mümkündür. Bunu yapabilmemiz karşılaştırma oparatörlerinden faydalanırız. Microsoft Excel’de kullanılan karşılaştırma oparatörleri şunlardır.

> Büyüktür >= Büyük eşittir < Küçüktür <= Küçük eşittir = Eşittir <> Eşit değildir

Microsoft Excel’de karşılaştırma oparatörlerini kullanmak için Eğer (If) adında bir fonksiyon bulunmaktadır. Bu formülün kalıbı EĞER(KOŞUL;DOĞRU;YANLIŞ) şeklindedir. Bu fonksiyonda bir koşul belirtilir ve bu koşul doğru çıkması veya yanlış çıkmasına göre bir işlem yapılır.

Öğrenci notlarını girdiğimiz bir tablomuz olsun. Bu tabloda öğrencilerin not ortalamasına göre GEÇTĐ veya KALDI yazmasını istiyorsak EĞER ( IF ) fonksiyonunu kullanmalıyız.

A B C D E 1 ADI SOYADI 1. SINAV 2. SINAV ORTALAMA DURUM

48

2 UĞUR ŞAHĐN 90 80 ? ? 3 AHMET ÇELĐK 60 70 ? ? 4 AYŞE DEMĐRCAN 75 75 ? ?

Bu tabloda ilk önce öğrenci not ortalamalarını hesaplatmak için D sütununda ortalamaları hesaplayan bir formül girmeliyiz. Buna göre;

D2 hücresine =(B2+C2)/2 yada =ORTALAMA(B2:C2) formülünü girmeliyiz. Bu şekilde

Bu şekilde tüm öğrencilerin not ortalamaları hesaplandıktan sonra, E sütununda geçti kaldı durumlarını hesaplatmak için şu formüller girilmelidir;

E2 hücresine =EĞER(E2>=50;”GEÇTĐ”;”KALDI”) E3 hücresine =EĞER(E3>=50;”GEÇTĐ”;”KALDI”) E4 hücresine =EĞER(E4>=50;”GEÇTĐ”;”KALDI”)

Formül içerisinde geçen GEÇTĐ ve KALDI metinlerinin tırnak içerisinde yazıldığına dikkat edin. Bir formül içerisinde eğer metin kullanılıyorsa kesinlikle tırnak içerisinde yazılmalıdır.

Bu formülü biraz daha genişletmek istersek yani geçti kaldı değilde öğrenci not ortalaması 85 üzerinde ise TAKDĐR, 85-75 arasında ise TEŞEKKÜR, 75-50 arasında ise GEÇTĐ, 50’nin altında ise kaldı yazmasını istersek formülümüz şu şekilde olmalıdır.

=EĞER(E2>=85;”TAKDĐR”;EĞER(E2>=75;”TEŞEKKÜR”;EĞER(E2>=50;”GEÇTĐ”;”KALDI”)))

TOPLA Formülü (SUM)

=TOPLA(Başlangıç Değerri:Bitiş Değeri)

Başlangıç değeri olarak verilen hücreden bitiş değeri olarak verilen hücreye kadar içerisinde rakam bulundruran bütün hücrelerin toplamını hesaplar.

A B C D E F 1 10 5 3 8 7 2 20 10 6 16 14 3 30 15 9 24 21 4 40 20 12 32 28 5 50 25 15 40 35

Yukarıdaki tabloyu ele alırsak ;

=TOPLA(A1:A5) formülü A1 ve A5 aralığında bulunan bütün hücrelerin toplamını verir. Yani bu formül =A1+A2+A3+A4+A5 formülüne eşittir. =TOPLA(A1:B5) formülü A1 ve B5 aralığında bulunan bütün hücrelerin toplamını verir. Yani bu formül =A1+A2+A3+A4+A5+B1+B2+B3+B4+B5 formülüne eşittir. TOPLA fonksiyonunda Başlangıç Değeri ve Bitiş Değeri arsında iki nokota üst üste ( : ) işareti yerine noktalı virgül ( ; ) işareti kullanırsa eğer sadece belirtilen hücre adresleri işleme tabii tutulur. Örneğin ; =TOPLA(A1;A5) formülü A1 ve A5 hücrelerinin toplamını verir. Yani bu formül =A1+ A5 formülüne eşittir. =TOPLA(A1;sB5) formülü A1 ve B5 hücrelerin toplamını verir. Yani bu formül =A1 +B5 formülüne eşittir.

ÇARPIM Formülü (PRODUCT)

=ÇARPIM(Başlangıç Değeri:Bitiş Değeri)

49

TOPLA gibi kullanılır. Aralrındaki fark toplama yerine çarpma yapmasıdır.

MAK Formülü (MAX)

=MAK(Başlangıç Değeri:Bitiş Değeri)

Belirtilen hücreler içerisindeki en yüksek değeri geri döndürür.

MĐN Formülü (Min)

=MĐN(Başlangıç Değeri:Bitiş Değeri)

Belirtilen hücreler içerisindeki en küçük değeri geri döndürür.

ORTALAMA Değer Formülü (AVERAGE)

=ORTALAMA(Başlangıç Değerri:Bitiş Değeri)

Belirtilen hücreler ortalamsını döndürür.

KAREKÖK Formülü (SQRT)

=KAREKÖK(Değer)

Belirtilen hücrenin karekökünü döndürür. Örneğin;

=KAREKÖK(49) 7 sonucunu verir

YUVARLA Formülü

=YUVARLA(Değer;Ondalık basamak sayısı)

Belirtilen hücre veya değerin ondalık basamak sayısını belirler. Örneğin

=YUVARLA(19.784;2) 19,78 sonucunu verir

=YUVARLA(5,4;0) 5 sonucunu verir

=YUVARLA(5,8;0) 6 sonucunu verir

BUGÜN() Formülü ( DATE() )

=BUGÜN()

Günün tarihini verir

ŞĐMDĐ() Formülü ( NOW() )

=ŞĐMDĐ()

Günün tarihini ve saatini verir.

Hatalar

Microsoft Excel’de yaptığımız islemlerimizde bulunan yanlışlıklara karşın değişik hata mesajları ile karşılaşırız. Bu hatanın anlamını bildiğimiz takdirde düzeltmemiz daha kolay olur.

###### Hatası

Uyguladığınız formül sonucunun hücreye sığmayacak kadar büyük olması durumunda görülür. Sütun genişliğini ayarlayarak soeunu giderebiliriz

#SAYI/O Hatası

Sıfıra bölme hatasıdır. Bölen olarak 0’dan (sıfır) daha farklı bir rakamın girilmesi ile düzeltilebilir.

#AD ? Hatası

Formüldeki girilen metnin tanınmadığı durumda bu hata ile karşılaşırız. Formül adının yanlış yazılması halinde veya formül içerisindeki metnin çift tırnak içinde girilmemesi durumunda gelen bir hata mesajıdır. Formül düzeltiğinde hata giderilir.

#YOK Hatası

Değer bulunamaması durumunda oluşan bir hatadır. Formül içine değişkenler girilmelidir.

50

#SAYI Hatası

Bir sayı ile ilgili problem oluştuğunda oluşur. Microsoft Excel’de gösterilemeyecek kadar büyük veya küçük sayı üreten formüllerde bu hata ile karşılaşırız.

#DEĞER Hatası

Sayı veya mantıksal fonksiyon girilmesi gereken yere metin girilmesi durumunda oluşur.

ĐLAVE BĐLGĐLER

MĐCROSOFT WINDOWS ĐŞLETĐM SĐSTEMĐ

Microsoft firmasının geliştirdiği ve dünya üzerinde en çok kullanılan işletim sistemidir. Kullanımının bir hayli kolay olması bu denli yaygın bir şekilde kullanılmasını sağlıyor.

Windows 98 yüklü olan bir bilgisayar çalıştırıldığında işletim sistemi devreye girer ve bir süre sonra Windows 98 ekranı karşımıza gelir. Karşımıza gelen bu ekrana Masaüstü adını veririz. Masaüstünde bulunan simgeler ise bilgisayarımızda bulunan programları daha pratik bir şekilde çalıştırabilmemiz için Windows tarafından oluşturulmuş Kısayollardır. Ekranın sol alt köşesinde bulunan Başlat düğmesinin bulunduğu gri çubuğada Görev Çubuğu adı verilir.

Programları Çalıştırmak

Windows’da bir program çalıştırmak için bir çok yol var. Programları çalıştırmak için masaüstünde bulunan kısayol simgeleri kullanılabileceği gibi başlat menüsüde kullanılabilir.

1. Masaüstünde bulunan simgeyi seçili hale getirirdikten sonra enter tuluna basılır.

2. Masaüstünde bulunan simgeye çift tıklama yapılır.

3. Masaüstünde bulunan simgeye sağ tıklayıp gelen menüden aç komutu verilir.

4. Başlat Menüsünden çalıştırmak istenilen program kısayolunun üzerine gelip tıklanır.

Pencereleri Yönetmek

Windows’da bütün programlar birer pencere içerisinde çalışır ve dolayısıyla bütün pencerelerin ortak özellikleri vardır. Bütün pencerelerde bir adet başlık çubuğı bulunur. Bu başlık çubuklarının sağ köşelerinde 3 adet simge bulunur. Bu simgler ile pencere kapatılabilir gizlenebilir veya boyutu değiştirilebilir. Başlık çubuğunun sol tarafında ise bu programın adı yazılıdır, bu yazının hemen sol tarafında bulunan küçük simge ise kontrol menüsüdür. Bu pencere içerisinde yapılabilecek işlemleri listeler.

Kapatma

1. Başlık Çubuğunda bulunan kapat düğmesine basılarak

2. Kontrol Menüsüne çift tıklayarak

3. Kontrol Menüsüne tek tıklayıp, gelen menüden Kapat seçilir.

4. Görev çubuğunda bulunan program simgesine sağ tıklayarak, gelen menüden Kapat seçilebilir.

5. Alt F4 tuş bileşenini kullanarak.

51

Simge Durumu

1. Başlık Çubuğunda bulunan simge durumunda küçült düğmesine basılarak

2. Kontrol Menüsüne tek tıklayıp, gelen menüden simge durumunda küçült seçilir.

3. Görev çubuğunda bulunan program simgesine sağ tıklayarak, gelen menüden simge durumunda küçült seçilebilir.

Ekranı Kaplama

1. Başlık Çubuğunda bulunan ekranı kapla düğmesine basılarak

2. Başlık çubuğuna çift tıklayarak

3. Kontrol Menüsüne tek tıklayıp, gelen menüden ekranı kapla seçilir.

4. Görev çubuğunda bulunan program simgesine sağ tıklayarak, gelen menüden ekranı kapla seçilebilir.

Taşıma

1. Başlık çubuğu üzerinde iken mouse’un sol düğmesine basarak sürükleyerek

2. Kontrol menüsü-Taşı komutu ile

3. Görev çubuğunda bulunan program simgesine sağ tıklayarak, gelen menüden Taşı komutu ile

Boyutlandırma

1. Pencerenin etrafındaki cizgiler üzerine mouse’ umuzu götürdüğümüzde işaretçi çift yönlü bir oka dönüşür. Đşaretçi bu durumda iken sol düğmeye basarak mouse’u sürükleyip bırakırız.

2. Ekranı Kapla ve Önceki Boyut düğmeleri ile

3. Kontrol Menüsünden Ekranı Kapla ve Önceki Boyut komutları verilerek

4. Görev çubuğunda bulunan program simgesine sağ tıklayarak, gelen menüden Ekranı Kapla ve Önceki Boyut komutları verilerek.

Pencereler Arası Geçiş

1. Görev çubuğunda istediğimiz program simgesine tıklayarak

2. Alt Tab tuş bileşeni ile

Listeleme

Aktif durumdaki programları listelemek için görev çubuğunda boş bir alana sağ tıklanır. Açılan Menüden;

1. Pencereleri Basamakla

2. Pencereleri Dikey Döşe

3. Pencereleri Yatay Döşe

Masaüstünü Özelleştirmek

Windowsda Masaüstünü özelleştirnek için görüntü özellikleri adlı pencere kullanılır. Bu pencereyi açmak için;

1. Masaüstüne sağ tıklanır ve gelen pencereden özellikler komutu verilir.

2. Denetim masasında bulunan görüntü adlı simgeye iki kez tıklanır.

Bu işlemlerden sonra görüntü özellikleri adlı pencere açılır. Bu pencere içerisinde masaüstünü özelleştirebilmemiz için 6 adet sekme bulunur.

Artalan

Listede bulunan resimlerden birini seçerek Masaüstü Duvar Kağıdı olarak belirleyebiliriz.

52

Ekran Koruyucular

Ekran Koruyucusu adlı açılan liste kutusundan beğendiğimiz herhangibir ekran koruyucusunu seçerek bunu geçerli ekran koruyucumuz olarak belirleyebilirz. Bekleme adlı kutucuğa bir değer yazarakda bu ekran koruyucusunun ne kadar süre sonra devreye girmesini istediğimizi ayarlayabiliriz. Đstersek bu ekran koruyucusuna şifre koyabilir ve şifreyi bilmeyen birinin ekran koruyucudan çıkmasını önleyebiliriz. Bunu yapabilmek içinde Parola Korumalı adlı onay kutucuğuna işaret koyduktan hemen sonra sağ tarafında bulunan değiştir adlı kutucuk ilede parolamızı belirleyebiliriz.

Görünüm

Pencerelerin başlık çubuklarının ve içeriklerinin rengini, mesaj kutularınn renklerini, Wndows’un pencerelerde ve menülerde kullandığı varsayılan yazıtiplerini değiştirebiliriz.

Etkiler

Masaüstünde bulunan Windows’un standart simgelerini değiştirebilir bunaları büyütüp küçültebiliriz. Pencerelerin nasıl taşınacağını menülerin nasıl açılacağını belirleyebilirz.

Web

Windows’da bulunan simgeleri normalde cift tıklama ile çalıştırabiliyorduk. Eğer istersek Web Sayfalarında olduğu gibi bu simgeleri tek tıklama ile çalışabilir hale getirebiliriz. Klasör Seçenekleri adlı düğmeciğe tıklayarak gelen pencereden Web biçemi seçersek simgeleriz tek tıklama ile çalışabilecek hale gelirler. Eğer yine eskisi gibi çift tıklama ile çalışmalarını istiyorsak yine aynı pencereye gelip Klasik Biçemi seçip tamam düğmesine basarız.

Ayarlar

Bu pencere ile ekran çözünürlüğü ve aynı anda kullanılabilecek renk sayısını ayarlayabiliriz. Bu sayede ekranın daha canlı renkler ile ve daha net görülmesini sağlayabiliriz.

Windows Programları Windows işletim sistemi ile sistemi ile bilgisayara kurulan ve gerçekten işlevsel olan birkaç program vardır. Bu programlar günlük çalışma hayatında kullanılmaktadır. Bu programlar Başlat-Programlar-Donatılar menüsünde bulunurlar.

Hesap Makinesi

Bu program Harddiskte Windows klasörü içerisinde Calc.exe adı ile bulunur ve Başlat-Programlar-Donatılar-Hesap Makinası kısayolu ile çalıştırılabilir. Normal bir hesap makinası ile yaptğımız işlerin tamamını ve bu program ile yapabilmekteyiz.

Not Defteri

Bu program Harddiskte Windows klasörü içerisinde Notepad.exe adı ile bulunur ve Başlat-Programlar-Donatılar-Not Defteri kısayolu ile çalıştırılabilir. Basit bir metin editörüdür. Bu programda yazdığımız yazılar bilgisayara txt uzantısı ile kaydedilirler. Not Defterinde hazırlanan bir dosya en fazla 64 KB. Büyüklüğünde olabilir.

Wordpad

Bu program Harddiskte Windows klasörü içerisinde Wordpad.exe adı ile bulunur ve Başlat-Programlar-Donatılar-Wordpad kısayolu ile çalıştırılabilir. Not defterine oranla çok daha gelişmiş bir kelime işlemcidir. Bu programda yazdığımız yazılar bilgisayara doc uzantısı ile kaydedilirler.

Paint

Bu program Harddiskte Windows klasörü içerisinde Mspaint.exe adı ile bulunur ve Başlat-Programlar-Donatılar-Paint kısayolu ile çalıştırılabilir. Resim işleme programıdır. Bu programda yaptığımız resimler bilgisayara bmp uzantısı ile kaydedilirler.

Görev Çubuğunu Yönetmek

Görev çubuğunu ekranda farklı bir noktaya alabilmek ve boyutlarını değiştirmek mümkündür.

53

Taşıma

Mouse’u Görev Çubuğunun üzerine götürüp ekranda sağ, sol, alt veya üst köşelere doğru sürükleyerek, Görev Çubuğunu ekranda herhangibir yere alabiliriz.

Boyutlandırma

Mouse’umuzun Görev çubuğu üzerinde çift yönlü bir oka dönüşmesini sağladıktantan sonra sol düğmeye basarak Görev çubuğunun boyutunu değiştirebiliriz.

Görev Çubuğunu Özelleştirmek

Görev çubuğunu özelleştirmek için Görev Çubuğu Özellikleri pencerisini açmamız gerekir. Bu pencereyi açmak için iki farklı yol izlenebilir. Görev çubuğunda boş bir alana sağ tıklayıp özellikler seçebiliriz veya Başlat-Ayarlar-Görev Çubuğu ve Başlat Menüsü komutunu veririz. Gelen pencerede Görev Çubuğu Seçenekleri adlı sekmeye tıklarız. Bu pencerede dört farklı seçenek vardır;

Her Zaman Üstte; bu seçenek işaretliyse görev çubuğu her zaman çalışan programların üstündedir.

Otamatik Gizle; bu seçenek işaretliyse görev çubuğu kendi kendini gizler ve mousle üzerine gidildiğinde kendini gösterir.

Başlat Menüsünde Küçük Simgeler Göster; bu seçenek işaretliyse başlat menüsünde bulunan programları küçük simgeler ile gösterir.

Saati Göster; bu seçenek işaretliyse Görev Çubuğunun sağ tarafında sistem saati gösterilir.

Başlat Menüsünü Özelleştirmek

Başlat Menüsünü özelleştirmek için Görev Çubuğu Özellikleri pencerisini açmamız gerekir. Bu pencereyi açmak için iki farklı yol izlenebilir. Görev çubuğunda boş bir alana sağ tıklayıp özellikler seçebiliriz veya Başlat-Ayarlar-Görev Çubuğu ve Başlat Menüsü komutunu veririz. Gelen pencerede Başlat Menüsü Programları adlı sekmeye tıklarız. Bu pencerede dört farklı seçenek vardır;

Temizle; Bu düğme ile Başlat-Belgeler menüsünde bulunan en son çalıştırılan 15 adet dosya adı temizlenir.

Ekle; Bu düğmeciğe tıklandığında karşımıza kısayol oluşturma penceresi gelir. Buradan istediğimiz dosya seçilerek başlat menüsüne kısayolunu ekleyebiliriz.

Kaldır; Bu düğmeciğe tıklandığında karşımıza Başlat-Programlar altında bulunan kısayolların bir listesi gelir. Bu listeden istediğimiz bir kısayolu seçerek silebiliriz. Bir kısayol silmek için kullanılabilicek bir başka yol ise; Başlat Menüsünde herhangi bir kısayol üzerinde iken sağ tıklayıp gelen menüden sil komutunu vermektir. Silinen kısayollar geri dönüşüm kutusuna gönderilir.

Gelişmiş; Bu düğmeciğe tıklandığında Windows Gezgini içerisinde başlat menüsü kısayolları karşımıza gelir. Burada yeni program grupları (klasörler) oluşturablir, kopyalama, taşıma, silme ve yeniden adlandırma işlemleri gerçekleştirilebilir.

Denetim Masası

Windows 98 ile ilgili ayarlamaların yapılabilmesi için gerekli araçların bulunduğu bir klasördür.

Tarih ve Saati Değiştirmek

Bilgisayarın tarih ve saatini değiştirmek için iki farklı yol izleyebiliriz.

1. Görev çubuğunda bulunan saatin üzerine çift klik yaparak

2. Denetim masasi içerisinde bulunan Tarih ve Saat adlı simgeyi açarak.

Klavye Ayarları

Windows 98 de klavye ayarlarını yapabilmek için ;

1. Denetim masasında bulunan Klavye simgesini çalıştırmak

2. Görev Çubuğunda bulunan klavye simgesine sağ tıklayarak gelen menüden özellikleri seçmek gerekiyor.

54

Bu gelen pencerede klavyenin yazma hızını hangi dili kullanacağımızı hangi klavye tipini Q veya kullnacağımızı belirtiyoruz.

Mouse Ayarları

Windows’da mouse’un işaretçisini, hareket hızını, çift tıklama hızını değiştirmek için Denetim Masasında bulunan Fare adlı simgeyi çalıştırarak yapabiliyoruz.

Görüntü

Masaüstünü özelleştirebilmemiz için Görüntü Özellikleri adlı pencere açılır.

Ses

Windows’un belirli olaylar karşısında çıkartmasını istediğimiz sesleri ayarlayabilmek için bu pencereyi kullanırız. Bu pencereden Windows açılış, kapanış sesleri, pencere açılışlarında, kapanışlarında, tam ekran yapıldığında, menülerin açılışlarında, hata mesajlarında vb. olaylardaki ses düzeni ayarlanır.

Masaüstü Temaları

Windows’a biraz daha canlılık hareket getirmek için tasarlanmış eğlence amaçlı bir programdır. Masaüstü Temalarında duvar kağıdını, ekran koruyucularını, ses düzenini, fare işaretçilerini, masaüstü simgelerini tek bir seçerek ile değiştirebilmemiz için hazır birçok şablon bulunur. Bunlardan istediğimizi seçerek Windows’u biraz daha eğlenceli bir hale getirebiliriz.

Program Ekle / Kaldır

Windows’da bulunan programları özelleştirmek için kullanılır. Çalıştırmak için Denetim Masasında bulunan Program Ekle / Kaldır simgesini çalıştırmamız gerekir. Program Ekle / Kaldır ‘ı çalıştırdığımızda karşımıza gelen pencerede üç adet sekme bulunur;

Yükle / Kaldır ; Bu bölümde Windows’a daha sonradan kurulmuş olan programların bir listesi bulunur. Bu listeden istenilen program seçildikten sonra Ekle / Kaldır düğmeciğine tıklanarak o programı bilgisayarımızdan kaldırabiliriz.

Windows Kur ; Windows ile beraber gelen programlar, oyunlar, masaüstü duvar kağıtları, ekran koruyucuları, masaüstü temaları ve diger programları Windows’a tekrar kurmak yada kaldırmak için kullanılır.

Başlangıç Disketi; Herhangi bir problem karşısında bilgisayarı açabilmek için gerekli olan sistem disketini oluşturmak için kullanılır.

Yazı Tipleri

Windows’da kullanabileceğimiz tüm yazıtiplerini görebilmemizi, yeni yazıtipleri ekleyebilmemizi ve varolanları silebilmemizi sağlayan bir araçtır.

Yazıcılar

Windows’a yeni bir yazıcı tanıtmak varolan yazıcıları silebilmek ve değişiklik yapabilmek için yazıcılar klasörünü çalıştırmamız gerekir. Yazıcılar klasörüne ulaşabilmek için şu yolları izleyebiliriz.

1. Başlat-Ayarlar-Yazıcılar

2. Bilgisayarım_Yazıcılar

3. Denetim Masası_Yazıcılar

Dosya ve Klasör Yönetimi

Bilgisayarda bulunan tüm programlar, oyunlar, işletim sistemleri, bizim hazırladığımız belgeler dosyalar halinde saklanır. Bu dosyalar bilgisayarımızda harddisk adını verdiğimiz fiziksel bir aygıtta saklanır ve bu dosyaları kendi aralarında gruplamak içinde klasörler kullanılır.

Sürücü; Dosya ve klasörlerin saklanabileceği fiziksel ortamlardır ve alfabede bulunan harfler ile temsil edilirler. Disket sürücüler A veya B harfi ile Harddiskler ise C ve sonrasında gelen harfler ile temsil edilirler. CD-ROM DVD-ROM ve Tape Backup üniteleri vb. diğer aydıtlar ise Harddiskten sonra gelen harfler ile temsil edilirler.

55

Klasör; Sürücüler içerisinde bulunan ve dosyaları gruplamak amacı ile kullanılan program grup isimleridir. Klasörler dosyaları yaptıkları işlere göre gruplandırırlar, bu sayede aradığımız herhangibir dosyayı bulmamız kolaylaşır. Bu olay tıpkı bir kütüphanede kitapların konularına göre gruplandırılmalarına benzer.

Örneğin bilgisayarımızda hazırladığımız belgeler, hesap tabloları, sunular vb. “C” sürücüsünde bulunan “Belgelerim” adlı klasörde gruplanmışlardır. Windows’a ait dosyalar “C” sürücüsünde bulunan “Windows” adlı klasörde gruplanmışlardır ve yine bu dosyalar yaptıkları işlere göre kendi aralarında gruplandırılmışlardır. Bu sayede örneğin bir oyunu silmek veya kopyalamak için o oyunu çalıştıran bütün dosyaları tek tek seçmek yerine bu dosyaları içinde barındıran klasörü seçerek istediğimiz işlemi biraz daha pratik yapabiliriz.

Dosya; Bilgisayarda yaptığımız her işlem dosyalar aracılığı ile yapılmaktadır. Bir oyun oynuyaacaksak onun için gerekli dosyalar ekran görüntüleri dosyalarda saklanır. Kullandığımız bir muhasebe programında girdiğimiz faturalar, çekler, senetler ilgili dosyalara kaydedilir. Yazdığımız belgeler, hesap tabloları, sunular vb. dosyalarda saklanır. Bu sayede yaptığımız çalışmaları istediğimiz herhangi bir zamanda açıp okuyabilir gerekli güncellemeleri yapabiliriz. Bilgisayarda bulunan bütün dosyalar “dosyaadı.uzantı” şeklinde saklanır. Dosyaadı o dosyanın yaptığı işe göre verilmiş mantıksal bir isimdir ve toplam 255 karakter uzunluğunda olabilir, uzantı ise o dosyanın işlevine göre bilgisayar tarafından daha önceden belirlenmiş bir isim olabilir ve genelde 3 harf uzunluğundadır. Uzantılar sayesinde o dosyanın hangi programla hazırlandığını ve hangi programlarla açılabileceğini anlayabiliriz. Aşağıda belli birkaç dosya uzantı örneği bulunmaktadır;

Uzantı Açıklama

Exe Uygulama dosyaları

Bat Toplu iş kütükleri

Txt Metin dosyaları

Bmp Resim dosyaları

Jpg Resim dosyaları

Doc Microsoft Word dosyaları

Xls Microsoft Excel dosyaları

Ppt Microsoft Powerpoint dosyaları

Zip Sıkıştırılmış dosyalar

Dosyalar bilgisayarımızda içeriklerine göre belirli bir alan kaplarlar. Her bir harfin bilgisayarda kapladığı alana 1 byte denir ve buna göre ölçü birimleri aşağıdaki gibidir.

1 Karakter = 1 Byte

1024 Byte = 1 Kilobyte (Kb)

1024 Kilobyte = 1 Megabyte (Mb)

1024 Megabyte = 1 Gigabyte (Gb)

Windows Gezgininin Kullanılması

Windows Gezgini, Windows işletim sisteminin dosya ve klasörleri yönetebilmemiz için bize sunduğu bir araçtır. Başlat-Programlar- programlar menüsü ile çalıştırılabileceği gibi Başlat-Çalıştır penceresine Explorer yazarakda çalıştırılabilir. Araştırılıyor adlı bir başlıkla gelen pencerede sağ tarafda ve sol tarafda iki liste bulunur. Listenin sol tarafında biligisayarınızda bulunanları hiyerarşik bir şekilde görebilirsiniz. Listenin en başında Masaüstü bulunur ve masaüstünde bulunan simgeler hiyerarşik bir liste ile sıralanmıştır. Listenin sağ tarafında ise sol tarafta seçili olan bir elemanın içeriğini görebilirsiniz.

56

Bilgisayarım simgesi ile bilgisayarınızda bulunan sürücü, klasör ve dosyalara erişeblirsiniz.

Ağ Komşularım simgesi ağa bağlı olan bilgisayarlara ve yazıcılara erişeblirsiniz.

Geri Dönüşüm Kutusu simgesi silinmiş öğelere erişeblirsiniz.

Üzerinde Đşlem Yapılacak Öğeleri Seçmek

Dosyaları silmek, kopyalamak, taşımak vb. işlemleri yapabilmek için üzerinde işlem yapılacak öğeleri seçmek gerekir. Windows’da seçim işlemi klavye veya mouse aracılığı ile yapılır. Seçilmek istenilen öğeye mouse ile tıklanır veya klavyede bulunan yön tuşları kullanılılr. Herhangi bir sürücü/ klasör veya içerisinde bulunan dosyalar üzerinde işlem yapabilmek için öncelikle sürücü/ klasör seçilir. Seçili olan sürücü/ klasör adı adres çubuğunda görülmelidir. Listenin sol tarafında ise seçili olan sürücü/ klasör’ün içeriği görülür. Birden fazla dosya veya klasör seçmek için şu yollar kullanılır.

Aralıklı Seçim; Klavyeden control tuşuna basılarak seçilmek istenilen dosyalara mouse ile tıklanılır.

Ardışık Seçim; Klavyeden shift tuşuna basılarak seçilmek istenen dosyaların ilkine sonrada son dosyaya tıklanır. Bu sayede belirtilen aralıklatki tüm dosyalar seçili hale gelir.

Tümünü Seç; Düzün menüsünden Tümünü Seç komutu verilerek veya Ctrl-A tuşlarına basılarak tüm dosyalar seçilir.

Klasör Oluşturmak

Bazen dosyalarımızı gruplamak amacı ile yeni klasörler oluşturma ihtiyacı duyarız. Öncelikle klasörü oluşturacağımız sürücü veya klasörü seçeriz. Bu işlemden sonra aşağıdaki yollardan istediğimizi kullanarak klasör oluşturabiliriz.

1. Dosya-Yeni-Yeni Klasör menüsü aracılığı ile

2. Listenin sağ tarafında boş bir alana sağ tıklayıp gelen menüden Yeni-Yeni Klasör komutu aracılığı ile

Klasör\Dosya Đsimlerini Değiştirme

Bir dosya veya klasörün adını değiştirmek için ağağıdaki yollardan istediğimizi kullanabiliriz

1. Dosya-Yeniden Adlandır menüsü aracılığı ile

2. Seçili olan dosya veya klasöre sağ tıklayıp gelen menüden Yeniden Adlandır komutunu vererek

3. Aralıklı bir şekilde dosya iki kez tıklayarak

4. Klavyeden F2 tuşuna basarak

Klasör\Dosya Silme

Bazen bilgisayarımızda bulunan gereksiz klasör veya dosyaları silme ihtiyacı duyarız. Bu işlemi yapmak için silmek istediğimiz öğeleri seçtikten sonra ağağıdaki yollardan istediğimizi kullanarak silme işlemini gerçekleştiririz.

5. Dosya-Sil menüsü aracılığı ile

6. Seçili olan dosyalara sağ tıklayıp gelen menüden sil komutunu vererek

7. Araç çubuğundan sil düğmesine tıklayarak

8. Klavyeden Delete tuşuna basarak

9. Seçili olan öğeleri mouse ile geri dönüşüm kutusuna sürükleyerek

Bu yöntemler ile silinen öğeler Windows’da Geri Dönüşüm Kutusuna gönderilir.

57

Not; Bir dosyayı Shift-Delete tuşları ile silerseniz direkt olarak bilgisayarınızdan silinir. Geri Dönüşüm Kutusu aracılığı ile kurtarılamaz.

Klasör\Dosya Taşıma

Bilgisayarımızda bulunan dosyaların yerini değiştiririz ve bu işleme taşıma adını veririz. Taşıma işlemi iki etapda yapılır. Đlk etapda taşınmak istenilen dosyalar (kaynak) üzerinde kes komutu verilir, ikinci etapda ise taşınacakları yerde (hedef) yapıştır komutu verilir. Bu işlemi yapmak ağağıdaki yollardan istediğimizi kullanabiliriz

1. Düzen-Kes, Düzen-Yapıştır menüsü aracılığı ile

2. Sağ tıklayıp gelen menüden Kes, Yapıştır komutları aracılığı ile

3. Araç çubuğundan Kes, Yapıştır düğmelerine tıklayarak

4. Klavyeden Ctrl-X, Ctrl-V tuşlarına basarak

5. Seçili olan öğeleri mouse ile taşımak istediğimiz yere sürükleyerek

Klasör\Dosya Kopyalama

Kullanım şekli ve mantığı olarak taşıma işlemine çok benzerdir. Aralarındaki tek fark kopyalama işleminde seçilen dosyalar (kaynak) asıl yerlerinde kalır. Yapıştırma işlemi yaptığımız yerde (hedef) ise bir kopyaları oluşur. Bu işlemde iki etapda yapılır. Đlk etapda kopyalanmak istenilen dosyalar (kaynak) üzerinde kopyala komutu verilir, ikinci etapda ise kopyalanacakları yerde (hedef) yapıştır komutu verilir. Bu işlemi yapmak ağağıdaki yollardan istediğimizi kullanabiliriz

1. Düzen-Kopyala, Düzen-Yapıştır menüsü aracılığı ile

2. Sağ tıklayıp gelen menüden Kopyala, Yapıştır komutları aracılığı ile

3. Araç çubuğundan Kopyala, Yapıştır düğmelerine tıklayarak

4. Klavyeden Ctrl-C, Ctrl-V tuşlarına basarak

5. Seçili olan öğeleri klavyeden control tuşu basılı iken mouse ile kopyalamak istediğimiz yere sürükleyerek

Diskete Kopyalama

Normal bir kopyala işleminden hiçbir farkı yoktur.Sadece kopyalanılacak yer(kaynak) olarak 3½ DisketSürücü (A) seçilmelidir. Bu işlemi yapmak için kullanılacak bir başka yol ise kopyalanıcak dosyalara sağ tıklayarak gelen menüden Gönder-3½ DisketSürücü (A) komutu verilerek.

Geri Dönüşüm Kutusu

Bilgisayarda silinen tüm dosyalar Geri Dönüşüm Kutusu adı verilen özel bir yerde saklanır. Geri Dönüşüm kutusuna Windows Gezgini aracılığı ile veya masaüstünde bulunan simgesine iki kez tıklayarak erişebilirz. Geri dönüşüm kutusu içerisinde silinen tüm dosyalarımız ve klasörlerimiz bulunur. Bunlar arasından kurtarmak istediklerimizi seçtikten sonra aşağıdaki yollardan istediğimizi kullanabiliriz;

1. Dosya-Geri Al menüsü

2. Sağ tıklayıp gelen menüden Geri Al komutu

Eğer Geri Dönüşüm Kutusunda bulunan dosya ve klasörlere ihtiyacımız olmadığını düşünüyosak Dosya menüsünden Geri Dönüşüm Kutusunu Boşalt komutunu vererek bu dosya ve klasörleri bilgisayarımızdan tamamen silebiliriz.

Kısayol Oluşturmak

Bazen çok sık kullandığımız dosya veya programların masaüstünde birer kısayolunu oluşturmak bu sayede bu dosya veya programlara daha hızlı erişmek isteriz. Masaüstünde bir kısayol oluşturmak için masaüstüne sağ tıklayıp gelen menüden Yeni-Kısayol komutunu veririz. Karşımıza gelen pencereden Komut Satırı adlı kısma

58

çalıştırmak istediğimiz dosyanın veya programın bilgisayarımızda bulunduğu yeri yazarız veya Gözat düğmeciğine tıklayarak bilgisayarımızda bulunduğu yeri belirtiriz. Daha sonra ileri düğmesine bsarak kalan aşamaları tamamlarız.

Scandisk

Bilgisayarı Windows’tan çıkmadan kapatırsak veya çalışırken elektirik kesilirse Windows’un ihtiyac duyabileceği bazı dosyalar hasar görebilir, disk yüzeyinde bozuk alanlar oluşabilir. Tüm bunlar bilgisayarımızn düzensiz çalışmasına, çalışırken kilitlenmesine, hatalar vermesine yol açar. Bu alanları onarmak için Scandisk adlı programı kullanabilirz. Başlat-Programlar-Donatılar-Sistem Araçları-Scandisk menüsü araçılığı ile çalıştırabileceğimiz program iki farklı modda çalışabilir. Öncelikle tarama yapılmasını istediğiniz sürücü seçilir ve ardından tarama tipi belirlenir.

Standart; Sadece dosyalar incelenir ve düzeltilmeye çalışılır.

Tam; Hem dosyalar hem de disk yüzeyi hataları incelenir ve düzeltilmeye çalışılır.

Disk Birleştirici

Bilgisayarımıza dosya kopyalayıp sildikçe harddiskde parçalanmalar meydana gelir. Bu parçalanmalar fiziksel değil yazılımsal olur. Disk yüzeyinde bulunan dosyaların parçalanmasıdır. Bu olay bilgisayarımızın çalışma performansını direkt olarak aşağı düşürür. Bilgisayarda meydana gelen bu olaya “fragmantasyon” adı verilir. Bu sorunu düzeltmek için defrag.exe adlı bir program kullanırız. Başlat-Programlar-Donatılar-Sistem Araçları-Disk Birleştirici menüsü araçılığı ile bu programa ulaşabiliriz.

Disk Temizleme

Bu program harddiskte bulunan gereksiz dosyaları kolay bir şekilde silmemizi sağlar. Ayrıca harddiskte bulunan boş alan %3’ün altına inenrse bu program otamatik olarak devreye girer. Başlat-Programlar-Donatılar-Sistem Araçları-Disk Temizleme menüsü aracılığı ile bu programı çalıştırabiliriz. Program çalıştığında temizleyeceğimiz diski seçmemiz ister. Bu işlemden sonra harddiskimizi tarar ve silebileceğimiz dosyaları bize gösterir.

Yedekleme

Windows 98 ile yedekleme işlemini yapabileceğimiz bir program gelir. Başlat-Programlar-Donatılar-Sistem Araçları-Yedekleme menülerini kullanarak bu programı çalıştırdığımızda yedek almak istediğimiz dosyaları belirleriz. Bu program araçılığı ile yedek aldıktan sonra istediğimiz herhangibir zaman yedeğini aldığımız dosyaları tekrar yükleyebilirz.