BİLGİYİ İŞLEME

KURAMI

Bilgiyi işleme kuramı ile ilgili temel terimleri kavrayabilme

Bilgiyi işleme kuramında yer alan bellek türlerini ve özelliklerini

kavrayabilme

Bilgiyi işleme kuramına göre bilişsel süreçleri ve özellikleri

kavrayabilme

Bilgiyi işleme kuramına göre bellek türlerinin özellikleri ve

öğrenme süreçleri ilklerine uygun olarak öğretim

düzenleyebilme

Bilgiyi işleme kuramının öğretme-öğrenme durumlarını

düzenlemedeki üstünlük ve sınırlılıklarını değerlendirebilme

HEDEFLER

BİLGİYİ İŞLEME KURAMI

Davranışçı öğrenme kuramları gözlenebilen davranışlar üzerine odaklanmışlardır. Ancak bazı durumlar davranışçı ilkelerle açıklanamamıştır. Böylece bilişsel öğrenme kuramları ağırlık kazanmaya başlamıştır. Bilişsel kuramlar gözlenebilen davranışlara ek olarak öğrenenin kafasının içinde olup bitenlerle de yani içsel süreçlerle de ilgilenmişlerdir. Bilgiyi işleme kuramında 4 soruya cevap aramışlardır

Yeni bilgi dışarıdan nasıl alınmaktadır

Alınan yeni bilgi nasıl işlenmektedir

Bilgi uzun süreli olarak nasıl depolanmaktadır

Depolanan bilgi nasıl geriye getirilip hatırlanmaktadır

Biz her an görüntü, ses, tat, koku vb. gibi çevremizden gelen uyarıcı bombardımanına

tutulmaktayız. Genellikle uyarıcı

bombardımanına karşı şu işlemleri yapmaktayız

göze kulağa ve diğer duyu organlarına gelen

fiziksel uyarıcılar seçilerek sinirsel ilerilere

(mesajlara) dönüştürülmekte daha sonra bu

mesajlar depolanabilir ve hatırlanabilmeleri için

sinir siteminde başka değişmelere uğramaktadır

Hatırlanan bilgi ise depolanan mesajlarının kasların hareketini kontrol edebilecek bir başka mesaj türüne dönüştürülmüş biçimidir. Sonuçta ortaya çıkan ürün konuşma yazma yada öğrendiğimizi ortaya koyan diğer etkinlikler hareketidir. Dışarıdan gelen yeni bilgiyi alma işleminden başlayarak davranış değişmesi olarak ortaya çıkıncaya kadar bilginin

dönüştürülme biçimine öğrenme süreçleri adı verilmektedir

Geliştirilmiş olan bilgiyi işleme modeli iki temel öğeye sahiptir. Birincisi üç tür bellekten oluşan

bilgi depoları ikincisi bilişsel süreçler

Bellek türleri

DUYUSAL BELLEK

Duyusal kayıtta bilgi orijinal uyarıcıyı temsil eden bir kopyadır. Burada bilginin kalış süresi kimi

yazarlara göre yarım saniyeden azdır kimi

yazarlara göre 1 ile 4 saniye arasındadır. Görsel

bilgi 1 saniye işitsel bilgi 4 saniye kalabilir kalış

süresi kısadır. Ancak duyusal bellek kapasitesi

sınırsızdır. Duyusal kayıta gelen sınırsız uyarıcıdan

sadece dikkat edilen sınırlı sayıdaki bilgi kısa süreli

belleğe aktarılabilir diğerleri duyusal bellekte

kaybolur

KISA SÜRELİ BELLEK

Dikkat edilen ve algılanan bilgi duyusal kayıttan kısa süreli belleğe geçirilir. Sınırlı bilgiyi sınırlı süre

için depolar yetişkinlerde 5 ile 9 birimlik

kapasitededir (miller 1956) fakat daha

sonra(broadbent 1975) buna karşı çıkıp

kapasitenin 3 birim olduğunu savunmuştur.

Burada tartışılması gereken önemli bir nokta bu

birimlerin uzunluğudur. Kısa süreli bellekte

depolama süresi 20 saniye civarındadır.

Bir diğer işlevi ise zihinsel işlemler yapmaktır. Bu nedenle

işleyen bellek de denir. Duyusal kayıtta açılar ,köşeler ,

yatay ve dikey çizgiler yada işitsel sesler şeklin olan

bilgi kısa süreli bellek kare ,üçgen vb. olarak

anlamlanır. Kısa süreli bellekte depolanan şey sunulan

şeyin tam olarak aynısı değildir. İşitsel olarak saklanan

sözcükler yada sözel mesajlar anlamları yada

görüntüleri nedeniyle değil ses benzerliği nedeniyle

karıştırılır. Kısa süreli belleğe gelen bilgi anlamlandırılıp

doğrudan tepki üreticilere gönderilebileceği gibi

kodlanıp uzun süreli belleğe de gönderilebilir. Bilgi uzun

süreli belleğe gönderme işlemleri yani uzun süreli

bellekten eski bilginin geri getirilip yeni bilgilerle

karşılaştırılması bilginin yeniden organize edilip uygun

şekilde kodlanarak uzun süreli belleğe gönderilmesi

kısa süreli bellekte yapılır. Zihinsel işlemler büyük oranda

kısa süreli bellekte yapılır.

Bu nedenle kısa süreli bellek çok meşgul bir kavşak

görünümündedir bu nedenle uyanık bellekte denir.

UYANIKLIK : Kısa süreli bellek bir çalışma tezgahı görevi

yapmaktadır.

Örneğin : 3 kilosu 125 lira olan patates mi 4 kilosu 160

lira olan patatesi mi almak karlı sorusunun cevabı

burada bulunur

Sonuç olarak kısa süreli belleğe gelen bilgi 3 şekilde

sonuçlanır.

1- Zihinsel tekrar yoluyla bir süre hatırda tutularak tepki

üreticilere gönderilir ve davranış olarak ortaya çıkar.

2- 20 saniye içinde tamamen unutulur

3- zihinsel tekrar ve kodlama yapılarak uzun süreli

belleğe gönderilir.

KISA SÜRELİ BELLEĞİN SINIRLILIĞININ

ÖĞRENMEYE ETKİSİ

Kısa süreli belleğin gerek süre bakımından gerekse alabileceği bilgi birikimi bakımından

kapasitesi sınırlıdır. Bundan dolayı öğretmenlerin

bazı önlemler almaları gerekmektedir.

Sadece sözlü sunuya dayalı dersler öğrenmeyi

büyük ölçüde engellemektedir.

Bir birimlik bilgi kısa süreli bellekten uzun süreli

belleğe 10 saniyede aktarılır.

Kısa süreli belleğe fazla yüklemeyi engellemek

için otomatiklik kazanılmalıdır.

UZUN SÜRELİ BELLEK

İyi öğrendiğimiz bilgiyi sürekli depoladığımız bellek türüdür.

3 kısımdan oluşur

1- anısal bellek : kişisel yaşantılarımızı depoladığımız bölmedir. Adeta otobiyografik bellek olarak iş görür. Bu bellekte olağan ve sürekli olayları hatırlamak oldukça güçtür. Ancak önemli sözel ,olağandışı olaylar kolayca hatırlanır.

2-Anlamsal bellek : Uzun süreli belleğin bu bölümünde konu alanlarının kavramları ,olguları , genellemeleri ,kuralları depolanır.

Okulda öğrendiklerimizin çoğunluğu anlamsal bellekte saklanır. Öğrenme ağlar ve şemalardan

oluşur.

Önerme ağı : Birbirine bağlı olan fikirler kavramlar

ilişkiler setidir. Uzun süreli bellekte bilgi bu set içinde tutulur

Şema : Önerme ağı biçiminde depolanan bilgi

temel olarak betimlenir niteliktedir. Ancak

önermeler küçük bilgi birimlerinin temsil edilmesi

için uygun olmakla birlikte

Organize edilmiş daha büyük bilgi örüntülerini temsil

edici farklı yapılara ihtiyaç vardır. Bu büyük organize

edilmiş bilgi örüntülerini temsil eden veri yapılarına

şema denir. Bu bilgi birimine ne kadar çok yoldan

ulaşılabilirsek bilgi o kadar iyi organize edilmiş demektir

ve bilgi uzun süreli bellekte o derece iyi saklamıp

geriye getirilebilir.

ÖĞRENCİ ŞEMALARININ ÖĞRENME

DÜZEYİNE ETKİSİ

Öğrenenin şemalarının yapısı ve örğütlenmesi ilerideki öğrenmelerini büyük ölçüde etkiler. Bu

durumda öğrencinin önceki kazandığı öğrenme

yaşantıları onun yeni öğrenmelerinin büyük

ölçüde çerçevesini çizmektedir.

İŞLEMSEL BELLEK

Herhangi bir şeyin nasıl yapılacağı ile ilgili bilgileri işlemsel bellekte depolanır.

Oluşması uzun zaman alır ancak öğrenildiğinde

kalıcı olur

Örneğin : Yüzmek ,Araba kullanmak

BİLİŞSEL SÜREÇLER

Bilişsel süreçler : Burada inceleyeceğimiz süreçler bilginin duysal kayıttan kısa süreli belleğe

geçişinde etkili olan dikkat ve seçici algı. Kısa

süreli bellekte depolama için zihinsel tekrar ve

gruplama. Uzun süreli belleğe transfer için

kodlama ve uzun süreli bellekten geriye getirme

süreçleridir.

BİGİNİN DUYUSAL KAYITTAN KISA SÜRELİ

BELLEĞE AKTARILMASINI SAĞLAYAN

SÜREÇLER

Dikkat : Öğrenme dikkat etme süreci ile başlar her an duyu organlarımız çeşitli uyarıcı

bombardımanına tutulmaktadır biz sadece bizim

için önemli olanlara dikkat ederiz ve işlemeye

başlarız.

Öğrenci dikkatini çekme yolları : dikkati toplama

iki sebepten zordur birincisi dikkat gücümüz çok

azdır ikincisi derste sunulan tüm bilgiler eşit

öneme sahip değildir

Dikkat çekici uyarıcılar 4 grupta toplanır

1- Fiziksel uyarıcılar : bir yada daha fazla organını

etkileyen alışılmışın dışındaki uyarıcılardır.

2- Aykırı uyarıcılar : Zıt etki yaratan aykırı gelen

uyarıcılardır. Öğrencinin dikkatini harekete geçirir

belirsizlik yaratmakta dikkat çeker.

3- Duygusal uyarıcılar : En dikkat çeken

uyarıcılardan biri öğrenciye adı ile hitap etmektir.

Ayrıca içinde ölüm ,sevgi ,nefret gibi sözcükler

geçen uyarıcılarda etkili olmaktadır.

4- Emir verici uyarıcılar : “Şimdi buraya dikkat

edin “ gibi yönlendirici ifadeler öğrencinin

dikkatini çeker öğrenme düzeyini artırır.

ALGI

Duyusal bilginin anlamlandırılması yorumlandırılması

sürecidir. Bu anlamlandırma kısmen nesnel gerçeklere

kısmen de bizim sahip olduğumuz öznel bilgilere

dayanmaktadır. Algılama büyük ölçüde bireyin

beklentilerinden etkilenir bireye gelen çevresel

uyarıcılar doğrudan saf bir şekilde algılanmaz algılama

bireyin pek çok içsel faktöründen etkilenir. Algılamayı

etkileyen 2 faktör vardır

ÖN ÖĞRENMELER

Bize gelen yeni uyarıcılara verdiğimiz anlamlar büyük

ölçüde geçmişte edindiğimiz yaşantılara dayanır.

BEKLENTİLER

Bir olay yada objeye verdiğimiz anlam

beklentilerimizden etkilenir.

KISA SÜRELİ BELLEKTE BİLGİYİ

SAKLAMA SÜREÇLERİ

SÜREKLİ TEKRAR : Kısa üreli bellekte bilgi kalma süresi 20 saniyedir bu süre zihinsel tekrar veya sesli

tekrar ile sürekli uzatılabilir

GRUPLAMA : Kısa süreli bellek alacağı bilgi

sınırlıdır (5 ile 9 birim) bilgiyi gruplayarak birim sayısı azaltma kısa süreli belleğin kapasite

sınırlılığını azaltma yollarından biridir.

Kaynakça Gelişim, Öğrenim ve Öğretim – Kuramdan

Uygulamaya

Prof. Dr. Nuray SENEMOĞLU (Ders Kitabı)