Upload
truongngoc
View
232
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Sisteme Genel Bakış
• Dolaşım sisteminin üç temel bileşeni:
– Kalp (pompa) - kardiyo
– Kan damarları (borular) - vasküler
– Kan (taşınan sıvı)
• Kardiyovasküler sistem; endokrin sistem, sinir sistemi ve böbreklerden etkilenir.
Kan
• Kan plazma denen bir sıvı içinde asılı duran "şekilli elemanlardan’’ meydana gelir. Örneğin; hücreler, hücre parçaları ve plazma (çoğunlukla su).
• Hücreler alyuvar ve akyuvarlar olup hücre parçaları isetrombositlerdir.
• Plazma kan hücrelerini, proteinleri, besinleri, metabolik atıkları ve vücutta taşınan diğer molekülleri taşır.
• Kanın içerdiği alyuvar miktarına Hematokrit denir.
Fig. 12-1
Alyuvarlar
Akyuvarlarve
Trombositler
• Dolaşım sisteminde iki devre vardır: Sistemik ve pulmoner(akciğer).
• Pulmoner dolaşım (küçük dolaşım), oksijence fakir kanı akciğerlere taşır, burada temizlenen kanı geri kalbe taşır.
• Sistemik dolaşım (büyük dolaşım), oksijence zengin kanı kalpten vücüdun kalanına taşır.
• Her iki devrede kalpte başlayıp kalpte sonlanır,
• Bu tamamen kapalı bir sistemdir. kaçaklar daimakötüdür.
Fig. 12-2
Sisteme Genel BakışAkciğer dolaşımı
Sistemik dolaşım
Kan Damarları• Kanı kalpten uzaklaştıran damarlara atardamarlar (arter)
denir, bunlar daha küçük atardamarlara (arteriyoller), çok sayıda küçük kılcal damarlara bölünebilirler.
• Kanı dokulardan kalbe taşıyan damarlara isetoplardamarlar (ven) adı verilir.
• Sistemik dolaşımdaki arterler (atardamarlar) oksijenli kanı, venler (toplardamarlar) ise CO2’li kanı taşırlar.
• Pulmoner arterler oksijeni alınmış kanı oksijenlemek için akciğerlere taşır ve pulmoner venler ise oksijenli kanı vücudun kalan kısımlarına göndermek için tekrar kalbe taşır.
Basınç, Debi ve Direnç
• Basınç sıvının uyguladığı kuvvettir ve ölçü birimi fizyolojide genelde mmHg dır.
• Debi (kan akımı) birim zamanda taşınan kan hacmidir ve birimi mL/dak dır.
• Direnç kanın basınç farklılığı olan iki nokta arasında ne kadar zor aktığıdır. Direnç akıma karşı koyan sürtünmenin bir ölçüsüdür.
Direnç
• Dirence sebep olan 3 faktör :
1. Kanın Viskozitesi – kıvam (hacim ve kırmızı kan hücrelerinin sayısı etkiler.)
2. Toplam Kan Damarı Uzunluğu (sabittir)
3. Kan Damarı Çapı (gevşemiş damarlar direnci azaltır, daralmış damarlar arttırır; bu, damar sistemindeki direncin dakika dakika kontrolü için en büyük yardımcıdır.
Kalbin AnatomisiBaş ve kollara giden atardamarlar
Sağ akciğer atardamarı
Sağ akciğer toplardamarları
Üst ana toplardamar
Aort (Ana atardamar)
Sağ kulakçık (atrium)
Sağ atrioventriküler -AV (triküspit)kapakçık
Alt ana toplardamar
Sağ karıncık (ventrikül)
Sol kulakçık
Sol karıncık
Sol akciğer atardamarı
Sol akciğer toplardamarları
Sol atrioventriküler(biküspit) kapakçık
Aort yarımay kapakçığı
Karıncıklar arası perde
Miyokard
Epikard
PerikardAkciğer yarımay kapakçığı
Kalbin Kapakları
Fig. 12-7Sağ atrioventriküler -AV (triküspit)kapakçık
Sol atrioventriküler(biküspit) kapakçık
Aort yarımay kapakçığı
Akciğer yarımay kapakçığı
Kapakçık az açılmış
Kapakçık neredeyse tam kapanmış
Kalp Kası
• Miyokardın kalp kası hücreleri birbirine sıkıca bağlı tabakalar halinde düzenlenmiştir
• Bir odacığın duvarları kasıldığında, büzülür ve içerdikleri kan üzerine basınç uygularlar.
• Kalp hücrelerinin tümü her kalp atışıyla kasılırlar bu sebeple bu hücreler hiç dinlenmezler.
• Kalbin kas hücrelerini yenilemesi için sadece sınırlıyeteneği vardır.• Son araştırmalar, yılda kalp kası hücrelerinin yalnızca
% 1’inin yenilenebildiğini gösteriyor. • Bu nedenle kalp krizleri ile sonuçlanan miyokard
hücrelerinin ölümü sonrasında onarımı çok zordur.
Kalbin İletim Sistemi
• Kalp hücrelerinin yaklaşık % 1’i normal kalp uyarılması için vazgeçilemez önemi olanözelleşmiş niteliklere sahiptirler.
• Bu hücreler kalbin ileti sistemi olarak bilinen bir ağ oluştururlar kalp kasları ile elektriksel iletişimde bulunurlar.
• İleti sistemi kalp atımını başlatır ve bir aksiyonpotansiyelin (uyarının) kalbin her yerine hızlıcayayılmasına yardım eder.
Kalbin Sinir Donanımı
• Kalp, zengin olarak sempatik ve parasempatik sinir lifleri ile donatılmıştır.
• Kalbin çalışması serebrum, hipotalamus, medülla oblongata, ve otonom sinir sistemi tarafından farklı seviyelerde düzenlenir.
• Otonom sinir sisteminin kalp üzerindeki etkileri düzenleyici tarzdadır, kalbi hızlandırır yada yavaşlatırfakat kalp atımlarının oluşması için gerekli değildir.
Kalbin Sinir Donanımı
• Ana kontrol merkezi medülla oblongatada bulunmaktadır.
• Bu merkez serebrum ve hipotalamustan vücut ısısı, duygular, düşünceler ve stres hakkında duyusal bilgiler aldığı gibi
• ana atardamarlarda bulunan basınç ve kimyasal almaçlardan da bilgi alır.
• Sempatik sistem - noradrenalin ve adrenalin salgılar.• Sonuçta sempatik uyarılma ile kalbin pompalama hızı ve
gücü artar.
• Parasempatik sistem - asetilkolin salgılar• Sonuçta parasempatik uyarılma ile kalp hızı yavaşlar.
Kalbin Sinir Donatısı
Fig. 12-9
Parasempatik Sempatik
Asetil kolin Norepinefrin
Epinefrin
Dolaşım
Kulakçıklar
Karıncıklar
Kalp Atımının Eşgüdümü
Sinoatrialdüğüm
Sağ kulakçık
Sağ demet dalı
Sağ karıncık
Purkinjelifleri
Karıncıklar arası perde
His demeti
Atrioventriküler düğüm
Sol kulakçık
Sol karıncık
Sol demet dalı
1. Sinyal sinoatrial düğümde (SA) başlar.2. Depolarizasyon dalgası önce kulakçık kas hücrelerine yayılır
ve aynı anda düğümler arası yol aracılığıyla atrioventrikülerdüğüme (AV) gider.
3. Yayılan aksiyon potansiyel kulakçığın kasılmasına neden olur ve karıncıklar kasılmadan önce karıncıkları tamamen kanla doldurur
4. Depolarizasyon dalgası AV düğümünde 0.1 sn gecikir ve karıncıklar arası perdeden aşağıya doğru yayılır.
5. His demeti denilen ileti lifleri iki kola ayrılarak uyartıyı karıncıkların büyük bölümüne hızla dağıtan Purkinje lifleri ile temas eder.
6. Böylece karıncıklar kasılır
Kalbin Uyarılma Zinciri
Uyarılma ZinciriKulakçık uyarılır Karıncık uyarılır Karıncıklar gevşer
Başlar Biter Başlar Biter
SA düğümü
Kulakçıklar gevşer
AV düğümü
Zaman
EKG - elektrokardiogram
Zaman Zaman Zaman Zaman
https://www.youtube.com/watch?v=WNHDf0G03vs
Düğüm Hücreleri
• İleti sistemindeki kendiliğinden aksiyon potansiyelüretebilen Düğüm hücrelerinin kendi ritimleri vardır.
• sinoatrial düğümde (SA), antrioventrikülerdüğümde (AV), His demetinde, purkinje liflerindeve AV demet dallarında bulunurlar.
• Sağlıklı bir kalpte SA düğümü doğal bir pildir (pacemaker)
• SA düğümündeki ya da kalp duvarındaki herhangi bir hasar bu döngüye zarar verir
SA Düğümünün Uyarımı
• SA düğümde AP kendiliğinden nasıl oluşur?• Hücre zarı sabit bir dinlenme potansiyeline sahip
değildir. • Sürekli yavaş bir depolarizasyon halindedir. • Bunu da repolarizasyon sırasında açılmaya başlayan özel
sodyum kanalları sağlar
Na+ girişi
Ca2+ girişiK+ çıkışı
Eşik
Klinik Sorunlar
• SA düğümü zarar görürse AV düğümü (~dakikada 60 atış) onun yerine geçebilir. Bu normal dolaşım için yine de yeterlidir.
• AV düğümdeki hasar kalp bloğuna yol açar. AV düğümü kulakçıklar ve karıncıklar arasındaki tek bağlantıdır. • Bunun dereceleri vardır; tam bir blok, karıncıkların kendilerine
özgü bir hızda atması demektir ama bu dolaşımı sürdüremeyecek kadar yavaştır.
• Kısmi blokta uyarı yavastır ama sonuçlanır. Bir kalp pili bunu tedavi etmek için kullanılmalıdır.
• Bu anormalliklerin çoğu elektrokardiyogram üzerinden görülebilir.
Elektrokardiyogram
• Kalbin elektriksel aktivitesini kaydeden bir grafik.
• Elektrotlar doğru bir okuma elde etmek için düzgün bir şekilde yerleştirilmelidirler.
• Okuma, tek bir hücrenin aksiyon potansiyelinden ziyade tüm kalp kasının elektriksel aktivitelerin bir bileşimidir.
Kardiyak Döngü
• Kardiyak döngü, bir kalp atışı boyunca kalp aracılığıyla kan akışı ile ilgili tümmekanikolaylardır.
• Sistol kasılma fazıdır. Karıncıkların kasılması 0,3s
• Diastol gevşeme fazıdır. 0,5s
Kardiyak Döngünün Mekanik OlaylarıSistol
Diastol
Kulakçık gevşek
Karıncıklar kasılır
Kulakçık gevşek
Karıncıklar kasılır
Kulakçık gevşek
Karıncıklar gevşer
Karıncıklar gevşer
Karıncıklar kasılır Kan karıncıklardan dışarı pompalanır
Kan karıncıklara dolar
Kulakçık gevşek
Karıncıklar gevşer
Kulakçık kasılır
Karıncıklar gevşek
Klinik Sorunlar• Anormal kalp sesleri - üfürümler olarak
adlandırılır.
• Düzgün bir akış için kan akışı oldukça sessiz olmalıdır. Onu engelleyen herhangi bir şeye çarparsa, türbülanslı olacak ve stetoskop ile duyulabilecek ses üretecektir.
• Yetişkinlerdeki üfürümlerin çoğu sebebi kapakçık problemleridir. Kapakçık düzgün bir şekilde kapanmazsa, bir hışırtıdan sonra ses duyulur. Eğer kapakçıklar tıkandıysa, tiz bir ses ya da bir tık sesi duyulabilir.
Kalp Atım Hızının Denetlenmesi• Sağlıklı bir sistemde, her atımda fırlatılan kan miktarı yaklaşık
sabittir.
• Vücudun toplam kan hacmi düşer ya da kalp güçsüzleşirse, budurumda hacim azalır ve kalp debisi, hız artırılarak korunur.
• Yaş ve cinsiyet: Yaşla giderek azalır. Doğumda 130, yetişkinde 70-80, kadında erkekten 5-10 atım/dakika daha yüksek.
• Duruş: Yatar pozisyonda ve uykuda en düşük, dik pozisyona geçişte artar.
• Fiziksel Aktivite/egzersiz: Egzersizin başlangıcından hemen önce veya egzersiz başlar başlamaz artar.
Damar Sistemi• Atar damarlar ve toplar damarlar; düz kas hücrelerine,
içzar endotel hücrelere, esnek arakatmanlara sahiptirler ancak her bir türün bileşimi bunların miktarlarında farklılık gösterir.
• Yapı türleri:– Atar damarlar
• Elastik büyük arterler• Kaslı küçük arterler• Arteriyoller• Kılcal damarlar
– Toplar damarlar• Sistemik venler• Küçük damarlar• Venüller• Kılcal damarlar
Büyük toplardamar Büyük atardamar
Az düz kas katmanı ve bağ dokusu
Fazla düz kas katmanı ve bağ dokusu
Az elastik katman Çok
elastik katman
Geniş iç boşluk
Dar iç boşluk
Endotel EndotelAort
Alt ana toplardamar
Endotel
Endotel hücreler
Kılcal damar
Endotel
Düz kas hücreleri
ArteriolVenül
İç boşluk
Bağ doku
Atar damar
Toplar damar
Damar Sistemi
Sistol
Diastol
Sistol
Diastol
Bas
ınç
Art
er
Art
erio
l
Kılc
alla
r
Ven
ül
Ven
Akc
iğer
d
ola
şım
ı
Sist
emik
d
ola
şım
1. Atardamarlar (Arterler)
• Esneklik ne kadar fazlaysa, o kadarkolaylıkla gerilebilir.
• Arterler, elastik geri yaylanmadan dolayı basınç deposu olarakgörev yaparlar
• Arterler toplardamarlar kadar yüksek esnekliğe sahip değildir
• Dolayısıyla basınçları fazladır
Sistol
Diastol
Kapakçık
Arter ArteriolKalpten çıkış
1.1. Elastik Arterler
• Kalbe en yakın olan, dokulara kan akımını taşıyandüşük dirençli ileticilerdir.
• Elastik arterlerin en önemli olanı aorttur.• Basınç depoları olarak bilinirler• Ateroskleroz (damar tıkanıklığı) ve arterioskleroz
(damar sertleşmesi) bunların işlevinin düzgün bir şekilde yapılmasını bozar.
• basınç yaşla daha büyük hale gelir, duvarlar zayıflar ve şekil değiştirir.
1.2. Kaslı Arterler
• Bu arterler kanı belirli organlara taşırlarÖr: böbrek atardamarı
• En fazla düz kasa sahip olan arterlerdirve kan damarlarının daralması sırasındaçok aktiflerdir.
• Bu arterler kan basıncının düzenlenmesinde de önemli bir roloynarlar.
Basınçlar
• Ortalama kan basıncı 120/80 mm Hg dır.
• Kan basıncının 140/90 mmHg dan daha fazla olması hipertansiyona işaret eder.
• Sistolik veya diyastolik basınçlar birbirinden bağımsız olarak yüksek olabilir.
Hipotansiyon (Düşük tansiyon)
• Düşük kan basıncına denir
• Bazı insanların oldukça düşüktür ve son derece normaldir.
• Kronik hipotansiyon, kötü beslenme, düşük viskoziteye sahip kan veya Addison hastalığında görülebilir.
• Kanama da hipotansiyona sebep olan ana sebeplerdenbiridir.
• Akut hipotansiyon, kan basıncında ani düşüş
Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon)• Genelde “sessiz” bir öldürücü diyebiliriz. Çünkü insanlar
kendilerinde belirgin bir etki görmedikleri sürece yüksek tansiyon sahibi olduklarını bilmezler.
• Uzun süreli hipertansiyon, kalp yetmezliği, böbrek yetmezliği, inme ve damar hastalıklarının önemli nedenidir.
• Hipertansiyonun birincil ve ikincil olmak üzere iki ana formu vardır:
• Birincil olan hipertansiyonun sebeplerinde %90 olarak şu sebepten oldu denilemez.
• İkincil hipertansiyon ise bir hastalık sonucu olabilir. Adrenalmedullada oluşan bir tümör sebep olabilir ve tedavi edilebilir. Aynı zamanda Cushing hastalığı, böbrek damarlarındaki kapanmaya veya hipertiroide işaret olabilir.
Birincil Hipertansiyon
• Hipertansiyon gelişiminde rol oynayan faktörler şunlardır:
– Diyet: Yüksek Na+, yüksek kolestrol vb...
– Obezite
– Yaş(~40)
– Cinsiyet (Menopoza kadar erkeklerin kadınlara nazaran daha fazladır.)
– Şeker Hastalığı
– Genetik (Aile içi(ırsi),siyahilerin beyazlara göre daha fazladır)
– Stres
– Sigara Kullanımı
• Tamamen tedavi edilemez. Düzenli beslenme, egzersiz, hayat tarzındaki değişikler ve ilaçlarla düzenlenebilir.
• İdrar sökücü ilaçlar, ve diğer ilaçlarla kontrol altında tutlur.
1.3 Arteriyoller
• En küçük arterlerdir. • İşlevleri sinirsel, hormonal ve yerel kimyasal
maddelerle kontrol edilir.• Kılcal damarlardaki kan akışını dakika dakika kontrol
ederler. • Kılcal damarlara doğrudan bağlanan daha küçük
olanlar tek tabaka düz kaslara sahiptir.• Kan basıncı üzerinde büyük etkileri vardır.
2. Kılcal Damarlar (Kapillerler)
• Kılcal damarlar en küçük kan damarlarıdır. Bunlarda kan ile doku arasında difuzyonla besin ve gaz alışverişi sağlanır.
• Yüzey alanı çok fazla olduğundan kan akış hızı yavaşlar
Kılcal Ağ Anatomisi
Fig. 12-38
Endotelhücre
Toplardamara gider Kılcallar
Venül
Kapakçıklar
Arteriol
Düz kaslar
Kılcal Kan Akımının Hızı
Fig. 12-39
1 dakikada gidilen yol
1 dakikada gidilen yol
Yüze
y al
anı
Hız
Ao
rt
Art
er
arte
rio
l
Kılc
alla
r
Ven
ül,
ven
Sıvı Hareketi• Kılcal damarın, atar damar ucundan toplar damar ucuna doğru gidildikçe; kan
basıncı sürekli azalır.• Buna karşın, kanın osmotik basıncı ise kılcal damar boyunca sürekli sabit kalır.
• Çünkü, kanın protein osmotik basıncını ayarlayan albümin ve globulinproteinleri kılcal damar dışına çıkamaz
• Kılcal damarın atar damar ucunda; kan basıncı, protein osmotik basıncından daha yüksektir. (KB > POB)
• Bu bölgede, süzülme gerçekleşir:• Kılcal damarda bulunan ve hücre zarından geçebilen maddeler ( su, O2,
glikoz, vitamin, mineraller...) kılcal damar dışına çıkarak doku sıvısına geçer.
• Kılcal damarın toplar damar ucunda; kanın protein osmotik basıncı, kan basıncından daha yüksektir. (POB > KB)
• Bu bölgede, geri emilme gerçekleşir:• Böylece doku sıvısında biriken; fazla su, CO2, NH3 ve zararlı tuzlar
dokulardan uzaklaştırılmış olur
3. Toplardamar Sistemi
• Kan kılcallardan venüllere sonra da venlere akar. Venüller kılcal damarlardan uzaklaştıkça yapısal olarak değişirler.
• Duvarları arterlerden daha incedir.
• Daha az düz kas içerir ve arterlere göre dahaelastiktir.
• Toplardamarlar çok iyi gerilirler, bu nedenle kan depoları gibi davranan damarlar olarak bilinirler.
Varis
• Toplardamarlar geri akışı engellemek için venkapakları içerir ve tek yönlü akışa izin verirler.
• Varisli damarlar genişlemiş ve kıvrımlı halegelmiştir ve işlevsiz (sızdıran) kapakları vardır.
• Yetişkinlerin yaklaşık % 15’i bacaklarda bu durumdan muzdariptir.
Toplardamar Basıncı• Kan Basıncı toplar damarlarda ~15 mm Hg’dir. Bu kanı kalbe geri
yollamak için yeterli değildir. Bu yüzden “pompalar” vardır.
1. Solunum pompası: Nefes alıp verme sırasında çevre toplardamarlar ile kalp arasında basınç farkı meydana gelir ve bu da kanın kalbe geri itilmesine yardımcı olur.
2. İskelet Kası pompası: Kasların kasılması sırasında toplardamarlarşıkışır ve kanın damarlarda geri gitmesi kapaklar sayesinde engellenir. Böylece kanın kalbe taşınması sağlanır.
• Damarlardaki düz kaslar uyarıldığında bu kaslar kasılır. Bu kasılmalümenin daralmasına neden olur.
Lenf Sistemi• Lenf damarlardan ve lenf düğümlerinden oluşur.
• İçinden hücrelerarası sıvıdan türemiş olan lenf sıvısı akar.
•Görevi:• Kılcal kan damarlarından sızan doku sıvısını ve
akyuvarları kan dolaşımına geri katar.• Akyuvar üreterek, vücudun mikroorganizmalara
karşı savunulmasında görev yapar.• Yağların sindirimi sonucu oluşan yağ asitleri ve
gliserolün, yağda çözünen vitaminlerin bağırsaklardan alınarak taşınmasını sağlar.
Lenf Akış Mekanizması
• Lenflerin duvarlarındaki düz kaslar pompa gibi çalışır ve lenf damarlarında da toplardamarlardakilere benzer kapaklarbulunmaktadır.
Lenfoid Dokular
• İki önemli rolü vardır.
1. Lenfositleri barındırmak ve çoğalmasını sağlamak
2. Lenf sıvısını incelemek ve temizlemek için gözetim yeri oluşturur.
• Vücutta bulunan lenf düğümlerine lenf organları denir. • Bu düğümlerde bazı akyuvarlar üretilir ve lenf sıvısına
verilir
Trombosit Tıkacının Oluşumu
• Trombosit tıkacı damarın zarar gördüğü yerde iç damar zarının yapışkanlığından faydalanarak başlar.
• Tıkaç kan kaybını azaltır.
• Tıkaç oluşumu ve yapısı kan pıhtısı üretimi için önemlidir.
Kan Pıhtısının Oluşumu
• Kan katı jel halindeki pıhtıya dönüştürülür.
• Trombosit tıkacının etrafında meydana gelir.
• Baskın bir kan durdurucu savunma mekanizmasıdır.
Pıhtılaşma Faktörleri
• Pıhtılaşma faktörleri karaciğer tarafından faal olmayacak şekilde
üretilir. Kan içine öyle bırakılır.
• İçinde pıhtılaşma faktörü olmayan plazmaya serum denir.
• Hemofili, pıhtılaşma faktörü eksikliğinden kaynaklanan
genetik bir rahatsızlıktır.
• K vitamini eksikliği de pıhtılaşma faktörü sentezini
azaltır
• Pıhtının gereksiz yere çok büyük olmasını engellemek
için (arterlerin tıkanmaması için) aktif olan pıhtılaşma
faktörleri hızlı bir şekilde ortadan kaldırılır.
Tromboemboli
• Trombus (damarı tıkayan pıhtı) kan damarında oluşur ve kan akışını engellemeye çalışır.
• Yeterince büyükse kan akışını durdurabilir. Bu durum bölgeselkansızlığa ve ters akıntı yaparak doku ölümüne sebep olur.
• Bu ölümcül olan kalp krizlerinin sebebidir.
• Embolus ya da emboli kan akışında serbestçe dolaşan pıhtılardır. Bu durum damarda tıkanmaya yol açabilir ve embolizme sebep olur.
• Akciğer embolisi bünyeye giren oksijeni azaltır.
• Bu da felce yol açar.
Kanama Bozuklukları
• Trombositopeni pıhtı hücreleri eksikliğiyle ilişkilendirilmiştir.
• Bu da kılcal damarlarda kendiliğinden kanamaya yol açar.
• Gündelik hareketler bile deride iç kanamaya sebepolur.
• Kemik iliğini etkileyen herşey buna sebep olabilir.
• Örnek olarak kemoterapi ve röntgen ışınlarına maruz kalmak... verilebilir. Tek tedavi yöntemi trombosit(pıhtı) hücre naklidir.