Book วารสารสาธารณสุขศาสตร์ ปี 44 ฉบับ 1 · PDF fileการป‡องกันและควบคุมโรคได้ยาก

93

ÇÒÃÊÒÃÊÒ¸ÒÃ³ÊØ¢ÈÒÊµÃ� »‚·Õè 44 ©ºÑº·Õè 1 (Á.¤.-àÁ.Â. 2557)

ÃÐºÒ´ÇÔ·ÂÒÊÑ§¤Áã¹§Ò¹ÇÔ¨ÑÂ·Ò§ÊÒ¸ÒÃ³ÊØ¢

ÊØ¡ÑÞÞÒ ¨§¶ÒÇÃÊ¶ÔµÂ� *

บทคดยอ วตถประสงคเพอศกษาการกระจายทางสงคม

และตวกำาหนดสขภาพเชงสงคมทมผลกระทบตอ

สขภาพ ในระบาดวทยาสงคม เนนปรากฏการณ

ทางสงคม«งมความสมพนธกบป˜จจยทางเศรษฐกจ

สงคม ทสงผลกระทบตอสขภาพ ความเปนธรรม

ทางสขภาพและการมสขภาพทดขนกบลกษณะทาง

ประชากรเศรษฐกจสงคมและการเมองผานตวกำาหนด

ระหวางกลางทงทางดานสภาพแวดลอมพฤตกรรม

ชววทยาจตสงคมหรอระบบการดแลสขภาพโมเดล

SOCEPIDเปนโมเดลทางระบาดวทยาสงคมทผสม

ผสานแนวคดระบาดวทยากบระบาดวทยาสงคม

ในการวจยทางสาธารณสข «งเปนสงสำาคญในการ

คนหาสาเหตปญหาสขภาพดงนนการวจยทางสขภาพ

ในอนาคตควรมองทงปจจยทางดานประชากรสงคม

วฒนธรรมและพฤตกรรม

¤íÒÊíÒ¤ÑÞ:ระบาดวทยาสงคมวจยทางสาธารณสข

วารสารสาธารณสขศาสตร 2556; 44(1): 93-105

* คณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตรมหาวทยาลยมหดล

94

Journal of Public Health Vol.44 No.1 (Jan-Apr 2014)

บทนำา สงคมปจจบนเปนโลกไรพรมแดน การตดตอ

สอสารการคมนาคมสะดวกการเคลอนยายประชากร

จำานวนมากเนองจากการเปนประชาคมอาเ«ยนอาจม

การเคลอนยายแรงงานและผอพยพยายถนเขาออก

ทงในและนอกประเทศมากขนยอมมการผสมผสาน

ทางวฒนธรรม วถชวต ความเปนอยทหลากหลาย

สงผลกระทบทางดานการแพทยและการสาธารณสข

การเขาถงบรการการปวยการตายมความ«บ«อน

การป‡องกนและควบคมโรคไดยากขนการวเคราะหหา

สาเหตการเกดโรคเพอการป‡องกนและควบคมโรคนน

ควรจะตองอาศยมมมองในหลายมตทงทางกายใจ

สงคมครอบครวและชมชนควบคกนการใชศาสตร

ทางระบาดวทยาอยางเดยวคงไมพอในการหาสาเหต

การเกดโรคการป‡องกนและการควบคมโรคคงตอง

ใชศาสตรทางสงคมมาผสมผสานแนวคดทางระบาด

วทยา เพอใหเขาใจบรบททางสงคม เชอมโยงมต

ทางการแพทยและการสาธารณสข สามารถนำามา

วางแผนงานวจยทางสขภาพไดครอบคลมมากขน

แนวคดทางระบาดวทยาและระบาดวทยาสงคม ระบาดวทยาเปนวทยาศาสตรแขนงหนงศกษา

การกระจายของโรคในชมชน คนหาสาเหตของโรค

ปญหาอนามยชมชน การควบคมและป‡องกนโรคท

เกดขนทงโรคตดตอและโรคไมตดตอการวนจฉยชมชน

ตามลกษณะบคคล เวลา สถานท การคาดคะเน

แนวโนมของการเจบปวยการตายดวยโรคหรอปญหา

อนามยชมชน ตลอดจนวเคราะหความสมพนธของ

ปจจยททำาใหเกดโรคไดแกสงททำาใหเกดโรค(Agent)

บคคล(Host)และสงแวดลอม(Environment)เพอ

หาสาเหตหรอปจจยทกอใหเกดโรคและปญหาอนามย

ของชมชน เนองจากการเกดโรคมความเชอมโยง

ในหลายมตทางกายจตสงคมสงแวดลอมระบาด

วทยาจงมความเกยวของหลายสาขาวชาสงคมวทยา

ชววทยามนษยวทยาภมศาสตรและอนๆ1ระบาด

วทยาสงคมเปนสาขาหนงของระบาดวทยาทศกษา

การกระจายทางสงคม(SocialDistribution)และ

ตวกำาหนดสขภาพเชงสงคม(SocialDeterminants

ofHealth)โดยเนนเหตการณทางสงคมเชนเศรษฐกจ

สงคมความยากจนเครอขายสงคมและการสนบสนน

ทางสงคมการทำางานสงคมสงแวดลอมรวมถงดาน

จตวทยา พฤตกรรม เปนตน2 การเกดโรคไมใชจะ

มองเฉพาะตวเชอโรคเทานน คงตองมองในแงมม

ความแตกตางของตวบคคล ความเชอมโยงคนกบ

สงแวดลอมครอบครวชมชนสงคมขนบธรรมเนยม

ประเพณวฒนธรรมและคานยมเปนตนสงเหลาน

มผลตอพฤตกรรมการแสดงออกวถชวตและความ

เปนอย เปนตน บรบททแตกตางกนในแตละสงคม

เศรษฐกจสงคม เปนตวกำาหนดสขภาพ (Health

Determinants)«งสงผลกระทบตอการเกดโรคและ

สขภาพเชนคนทอาศยอยชมชนแออด เศรษฐกจ

สงคมไมดโอกาสเสยงตอการเปนวณโรคไดงายกวา

คนทมเศรษฐกจสงคมด3การแกปญหาในการควบคม

โรคอาศยมมมองทางสงคมงายๆ ในการหาสาเหต

การเกดโรคดงเชนในอดตSirJohnSnowไดพยายาม

ศกษาคนหาสาเหตของโรคจากเหตการณระบาดของ

โรคอหวาตกโรคในกรงลอนดอนปค.ศ.1854พบวา

ประชาชนทดมนำาจากเครองป�มนำาเดยวกนเปนสาเหต

ของการตายดวยสมมตฐานทวานำาจากเครองป˜�มนำา

นนนาจะมเชออหวาตปนเป„œอนอย การสงป�ดเครอง

สบนำาโดยไมตองรอผลตรวจหาเชอทางหองปฏบตการ

สงผลใหการระบาดของโรคสงบลงไดชวยในการป‡องกน

ควบคมโรคไดอยางรวดเรว4

95


ตวกำาหนดสขภาพเชงสงคม(Social Determinants of Health) ตวกำาหนดสขภาพเชงสงคมเปนเรองของความ

ไมเทาเทยมกนในสงคมการผสมผสานของโครงสราง

ทางสงคม (Social Structures) ระบบเศรษฐกจ

(Economic Systems) รวมทงสงคมสงแวดลอม

(Social Environment) สงแวดลอมทางกายภาพ

(PhysicalEnvironment)การบรการสขภาพ(Health

Services)การกระจายงบประมาณอำานาจทรพยากร

ลงสชมชนระดบชาตและระดบโลก5

องคการอนามยโลก6 สรปกรอบตวกำาหนด

สขภาพเชงสงคม กลไกทางสงคม เศรษฐกจและ

การเมอง มมมองเชงเศรษฐกจสงคม (Socioeco-

nomic Position) ประกอบดวยหลายปจจย เชน

รายได การศกษา อาชพ เพศ เชอชาต/ชาตพนธ

เปนตนเศรษฐกจสงคมเปนตวกำาหนดภาวะสขภาพ

(Health Status) ผานตวกำาหนดระหวางกลาง

(IntermediaryDeterminant)สะทอนคนทอยภายใน

สงคมตามลำาดบชน การยอมรบสภาวะทางสงคม

ประสบการณแตละคนแตกตางกนในการสมผสและ

ความไวในการเกดโรคการเจบปวยการไดรบตำาแหนง

ทางสงคมของแตละคนโอกาสการจางงานและการ

ลดลงของรายไดการเกดโรคระบาดยงสะทอนหนาท

ของสถาบนสงคมเศรษฐกจและการเมอง

ตวกำาหนดโครงสราง (Structural Determi-

nants)และตวกำาหนดสขภาพเชงสงคมทไมเปนธรรม

(Social Determinants of Health Inequities)

ผานตวกำาหนดสขภาพระหวางกลาง(Intermediary

DeterminantsofHealth)ไปสผลลพธทางสขภาพ

(Healthoutcomes)และความเปนธรรมทางสขภาพ

(รปท1)ตวกำาหนดสขภาพระหวางกลางไดแก

-สภาวะแวดลอมทสำาคญ(MaterialCircum-

stances) เชน คณภาพทอยอาศยและเพอนบาน

ความสามารถทางการเงนในการ«อหาอาหารสขภาพ

เสอผาเปนตนสงแวดลอมทางกายภาพในการทำางาน

-สภาวะแวดลอมทางจตสงคม(Psychosocial

Circumstances) รวมถงความเครยดทางจตสงคม

ความเปนอยความสมพนธการสนบสนนทางสงคม

และการปรบตว

-ปจจยพฤตกรรมและชววทยา(Behavioral

and Biological Factors) รวมถงโภชนาการ

ออกกำาลงกาย บรโภคบหร และแอลกอฮอล «ง

แตกตางกนในแตละสงคมปจจยทางชววทยารวมถง

ป˜จจยทางกรรมพนธ(GeneticFactors)

-ระบบสขภาพ(HealthSystem)การเขาถง

ระบบสขภาพมบทบาทสำาคญในการเปนตวกลาง

ทสงผลตามมาตอการเจบปวยทแตกตางกน

Socioeconomicandpoliticalcontext

-Governance

-Macroeconomicpolicies

-Socialpolicies(labourmarket,housing,land)

-Publicpolicies(education,health,social

protection)

-Cultureandsocietalvalues

Structural determinants

Socialdeterminantsofhealthinequities

Intermediary determinants

Social determinants of health

-Materialcircumstances

(livingandworking,

conditions,foodavailability)

-Behavioraland/orbiological

factors

-Psychosocialcircumstances

-Healthsystem

Impact on

equityin

health and

well-being

Socioeconomic position

-Socialclass

-Gender

-Race/ethnicity

-Education

-Occupation

-Income

Figure 1TheCommissiononSocialDeterminantsofHealthConceptualFramework(WHO,2010).

96


งานวจยทางสาธารณสข การเกดโรคภยไขเจบในปจจบน มความสลบ

«บ«อนมากขน การป‡องกนและควบคมโรคคงตอง

มองในหลายมตควบคกนทงทางวทยาศาสตรและ

สงคมศาสตรแมวาแนวคดทางสงคมศาสตรไมตรงไป

ตรงมาเหมอนแนวคดทางวทยาศาสตรแตชวยในการ

อธบายปจจยเสยงปจจยเออหรอตวแปรระหวางกลาง

ตอการเกดโรคบอยครงทการสอบสวนหาสาเหตการ

เกดโรคมกมความเชอมโยงไปถงประเดนทางประชากร

และสงคมเชนความแตกตางของแตละบคคลอาย

เพศ อาชพ การศกษา รายได สถานภาพสมรส

เครอขายทางสงคมและพฤตกรรมเปนตน

การศกษาวจยทางการสาธารณสข สวนใหญ

เนนการวเคราะหหาปจจยเสยงตอการเกดโรคการใช

แนวคดทางระบาดวทยาผสมผสานแนวคดระบาด

วทยาสงคมทำาใหมองปญหาไดครอบคลมยงขนเชน

เครอขายทางสงคมมผลตอการแพรกระจายของเชอ

เอชไอว7-8 การศกษาป˜จจยทางระบาดวทยาอธบาย

สาเหตการเกดโรคเชนการไดรบเชอโรคเขาสรางกาย

โดยตรง กอใหเกดโรคตดเชอ หรอรางกายออนแอ

ภมตานทานลดลงสงแวดลอมเออกมโอกาสเกดโรค

ไดงายเปนตนสำาหรบปจจยทางสงคมกมความสำาคญ

เปนป˜จจยทเออตอการเกดโรคการแพรกระจายเชอ

เชนป˜จจยเสยงในการเกดวณโรคจากป˜จจยบคคล

(HostFactors)ความยากจนทพโภชนาการคนไร

ทอยอาศยและสภาพแวดลอม(EnvironmentCondi-

tions)คนอยหนาแนนสภาพบานเรอนสขาภบาล

พนฐานไมดขาดการศกษาและการเขาถงสถานบรการ

สขภาพ9-11จะเหนไดวาปญหาสขภาพทางดานรางกาย

และจตใจ นอกจากจะขนอยกบความแตกตางของ

แตละบคคลแลวยงขนอยกบปจจยทางสงคมครอบครว

สถานทอยอาศยบรบทของชมชนโครงสรางทางสงคม

บทบาทหนาททางสงคมวฒนธรรมขนบธรรมเนยม

ประเพณ ความเชอ รปแบบการดำาเนนชวต และ

พฤตกรรมดงนนการศกษาวจยควรคำานงถงป˜จจย

ทมผลตอสขภาพใหครอบคลมในทกมตเพอมาอธบาย

ปจจยเสยงทมผลตอการเกดโรคทางตรงและทางออม

อยางเปนเหตเปนผล

ป˜จจยทางประชากรและสงคมเชนเพศอาย

สถานภาพสมรสการศกษาอาชพรายไดชาตพนธ

ศาสนา เครอขายทางสงคมและการสนบสนนทาง

สงคมและพฤตกรรมสามารถนำามาอธบายเชอมโยง

กบสขภาพในมมมองทางสงคมในการศกษาวจย

ทางสาธารณสขดงน

เพศ (Gender) การเกดโรคในเพศหญงและ

เพศชายแตกตางกนดวยปจจยทางสงคมวฒนธรรม

เศรษฐกจ และชววทยา สงผลกระทบตอสขภาพ

ตางกนเชนในประเทศกำาลงพฒนาป˜ญหาอนามย

แมและเดก(การคมกำาเนดการตงครรภทารกแรกเกด)

ขาดโอกาสการเขาถงบรการสขภาพ12 ทำาใหผหญง

สขภาพไมดเทาผชาย13 เพศหญงเพศชายมบทบาท

ทางสงคมโครงสรางทางสงคมความไมเทาเทยมกน

พฤตกรรมและคณลกษณะทางสงคมแตกตางกน14

ผหญงมรายงานอาการและการมารบบรการทาง

การแพทยมากกวาผชายความแตกตางระหวางเพศ

อธบายดวยชนชนทางสงคม ในชนชนทางสงคมตำา

พบการเจบปวยเรอรง การประเมนสขภาพตนเอง

และการรบรสขภาพไมด15 คนทมการสนบสนนทาง

สงคมตำา มโอกาสเสยงตอการตายเพมขนในผหญง

«งมผลตอบทบาทในการดแลสขภาพการปวยและ

การตาย16

อาย(Age)อายสมพนธกบการเกดโรคโรคท

เกดในเดก เชน หด อสกอใส เปนตน โรคหด

พบมากในเดกเพราะเดกขาดภมคมกนและเลนคลกคล

97


เสยงตอการเกดโรคมากกวาผใหญ อตราตายสง

ในเดกเลกและคนสงอาย1โรคทพบบอยในคนสงอาย

เชน โรคหลอดเลอดหวใจ เสนเลอดตบ มะเรง

ขออกเสบตอกระจกกระดกพรนเบาหวานความดน

โลหตสงและสมองเสอมเปนตน17ความแตกตาง

ทางอายมผลตอการมสขภาพทดความเครยดทเกดขน

ในแตละวนผลตอสถานะสขภาพตางกนในแตละคน18

ผสงอายสามารถเรยนรพฤตกรรมควบคมอารมณ

การปรบตวกบป˜ญหาสขภาพไดดกวาคนอายนอย

เชนในวยหนมสาวตองทำางานสรางครอบครวดแล

ญาตผสงอายเผชญกบความทาทายในชวต19

สถานภาพสมรส(MaritalStatus)คนทแตงงาน

มสขภาพดกวาคนทเปนหมายหยาแยกในคนโสด

มสขภาพทไมดภาวะสขภาพมความสมพนธเชงบวก

กบเศรษฐกจของครอบครวและระดบการศกษา

ทงผหญงและผชาย(14)ผชายทหยาและหมายเสยงตอ

การตายสงจากโรคหลอดเลอดหวใจในคนโสดแนวโนม

มพฤตกรรมเสยงเชนสบบหรออกกำาลงกายนอยและ

ไมสนใจตรวจสขภาพเมอเทยบกบคนทแตงงานแลว20

การแตงงานมผลตอสขภาพเพราะการสนบสนนทาง

สงคมและความมนคงทางสงคมคนทแตงงานแลว

มวถชวตททำาใหสขภาพดกวา21-22

การศกษา (Education) เปนองคประกอบ

การวดเศรษฐกจสงคม23 คนทมการศกษาด พบวา

มการสบบหรดมเหลาอวนนอยกวาผทมการศกษาตำา

การขบขอยางปลอดภย อาศยอยในบานทปลอดภย

การป‡องกนดแลตนเองมากกวาคนทมการศกษาตำา24

อาชพ (Occupation) เปนตวบอกสถานะ

ทางสงคม สมพนธกบการศกษาและการทำางาน23

ความตงเครยดจากงานในอาชพพบวาความดนโลหต

เพมขนในผชายทมเศรษฐกจสงคมตำา25 และเครยด

จากงานสะสมในกลมอาชพทไมใชแรงงาน26 ความ

ออนลาจากการทำางานนอกเวลาสมพนธกบงานทเกด

อบตเหตในกลมอาชพคนทใชแรงงาน27-28ความชก

จากการสบบหรในกลมอาชพคนทใชแรงงาน เปน

สองเทาของกลมอาชพคนทไมใชแรงงานอาจเกดจาก

ความเครยดทางจตใจจากรายไดนอย29-30 คนทไมม

งานทำา โอกาสเจบปวยทางกายและใจมากกวาคนท

มงานทำา31

รายได (Income) เปนตวบอกสถานะทาง

เศรษฐกจวดทความรำารวยหรอทรพยสนดกวารายได

อยางเดยวรายไดมผลตอสขภาพในการจดหาอาหาร

และบรการสขภาพ32ในกลมคนทมเศรษฐกจสงคมตำา

มอตราการปวยเปนวณโรคสง33

ชาตพนธ(Race)ชาตพนธสมพนธกบสถานะ

ทางเศรษฐกจสงคมการดแลทางการแพทยความเครยด

ความแปลกแยกทางสงคมการยอมรบของสงคมมผล

กระทบตอสขภาพ34วดจากการตายของมารดาและ

ทารก(InfantandMaternalMortality),ความดน

โลหตสง(Hypertension)การเขาถงการดแลสขภาพ

เปนตน เศรษฐกจสงคม เปนปจจยสำาคญทอธบาย

ความแตกตางทางสขภาพในกลมชาตพนธ35-37

ชาวผวดำาทอยในอเมรกาและชาวอเมรกาการปวยและ

การตายตางกนเชนการตายจากมะเรงเตานมในกลม

ชาวผวดำาทอยในอเมรกาสงกวาชาวอเมรกาเนองจาก

การศกษาตำา การตรวจคดกรองมะเรงเตานมตำา

(Mammogram)การไมมหลกประกนสขภาพและเปน

ผอพยพยายถนเขามาอยในอเมรกายงไมนาน38

ศาสนา(Religion)ศาสนามสวนชวยสนบสนน

สงคมใหมการออกกำาลงกายการรบประทานผกผลไม

เพมขน การสบบหร ดมแอลกอฮอลลดลง39 คนท

เขาโบสถชวยสนบสนนทางอารมณมความสมพนธ

กบการตายลดลงในกลมผสงอาย40 คนทเขาโบสถ

เปนประจำาทกสปดาห มรายงานการเกด Stroke

98


ลดลงในกลมผหญงชาวอฟรกาทอยในอเมรกา41คนท

เขาโบสถพบวาไมสบบหรสงกวาคนทไมเขาโบสถ42

ความเชอทางศาสนาและกจกรรมมความสมพนธกบ

ภมคมกนทดขนอตราตายจากมะเรงลดลงโรคหวใจ

ดขน ความดนโลหตลดลง โคเลสเตอรอลลดลง

พฤตกรรมสขภาพดขนสบบหรลดลงออกกำาลงกาย

เพมขน43-44

เครอขายทางสงคมและการสนบสนนทางสงคม

(SocialNetworkandSocialSupport)ในแตละ

บคคลจะมความผกพนทางสงคมและการตดตอกน

เรยกวาเครอขายสงคม ผลหลงจากความผกพนทม

ตอกน จงเกดเปนการสนบสนนทางสงคมตามมา

เครอขายทางสงคมและการสนบสนนทางสงคม

เปนตวกำาหนดทสำาคญไมเพยงแตระยะเวลาเกดโรค

(OnsetofDisease)แตเปนตวบอกการทำานายโรค

การรอดชพและคณภาพชวตอกทงสมพนธกบสาเหต

การตาย การเกดโรคหวใจหลอดเลอด โรคหวใจ

ขาดเลอดStrokeโรคมะเรงโรคระบบทางเดนหายใจ

และระบบทางเดนอาหารเปนตนเครอขายทางสงคม

มผลตอรปแบบการแพรกระจายการป‡องกนควบคม

โรคตดตอ เชน ผตดเชอเอชไอว เปนตน สำาหรบ

การสนบสนนทางสงคม(SocialSupport)มผลตอ

ความไวตอการตดเชอระบบภมตานทานการป‡องกน

ควบคมโรคการศกษาทผานมาพบวาคนเปนโรคหวใจ

และหลอดเลอดทถกแยกจากสงคมโอกาสตายสองถง

สามเทาของคนทไมแยกจากสงคม คนทไมแตงงาน

โอกาสทจะตาย3เทาภายใน5ปเมอเทยบกบคนท

แตงงาน (OR 3.34, CI: 1.8-6.2)45ความผกพน

ทางสงคมและการแยกตวทางสงคมสมพนธกบการ

เสยงตอการตายเพมขนจากโรคหวใจหลอดเลอด

ทงเพศหญงและเพศชาย46

พฤตกรรมสขภาพ(HealthBehavior)สงผลตอ

การเกดโรคเรอรงทงการปวยและการตายสองในสาม

ของการตายจากมะเรงทงหมดเชอมโยงกบพฤตกรรม

เชนการสบบหรอาหารอวนออกกำาลงกายพบวา

การลดอบตการณของโรคเรอรงโรคหลอดเลอดหวใจ

ทำาไดโดยการออกกำาลงกายอยางนอย30นาทตอวน

บรโภคอาหารทมแคลอรจากไขมนนอยกวารอยละ30

เสนใยอาหาร20-30กรมตอวนและผลไมมากกวา

5 กรมตอวน47 พฤตกรรมการป‡องกนการตดเชอ

เอชไอว/เอดสของเดกนกเรยนมธยมศกษาพบวาอาย

ของนกเรยนระดบการศกษาของนกเรยนอายของ

พอแมผปกครอง การสอสารระหวางพอแมหรอ

ผปกครองกบเดกนกเรยนมความสมพนธกบพฤตกรรม

การป‡องกนการตดเชอเอชไอว/เอดสอยางมนยสำาคญ

ทางสถตทระดบ0.0548

โมเดลระบาดวทยาสงคม (SOCEPIDModel) Cwikelอธบายรปแบบผสมผสานมมมองทาง

ระบาดวทยากบสงคมวทยา โดยใช SOCEPID

Modelโมเดลประกอบดวยการสงเคราะหประเดน

ทางสงคม(SynthesisofSocialIssues)สงเกต

ประชากรและปญหา(ObservationsonPeopleand

Problems)รวบรวมขอมลทางวฒนธรรม(Collect

DatawithCulturalAwareness)ขอมลเชงประจกษ

โดยใชสามเหลยมทางระบาดวทยา(EmpiricalData

UsingEpidemiologyTriangle)กำาหนดนโยบาย

โปรแกรมวจยในอนาคตและเผยแพรตอไป(Policies

andPrograms,IdeasforFutureResearchand

DebriefandDisseminate)49«งตางจากมมมอง

ระบาดวทยาทไมเนนประเดนทางสงคม วฒนธรรม

ตวอยางการประยกตโมเดลระบาดวทยาสงคม

(SOCEPID Model) ในโรคหวใจและหลอดเลอด

99


ในผหญงจากการศกษาวจยในผหญงทปวยเปนโรคหวใจ

และหลอดเลอดพบวาผหญงทมเศรษฐกจสงคมตำา

มความชกในการสบบหรการไมออกกำาลงกายดชน

มวลกายและโคเลสเตอรอลในเลอดสงกวาผหญงทม

เศรษฐกจสงคมสง50 การมารกษาชาในกรณเกด

HeartAttacksทงทมประวตปจจยเสยงอยแลวเชน

พนธกรรม การทำางาน51 นอกจากนระบบการดแล

สขภาพของผหญงพฤตกรรมและวฒนธรรมการบรโภค

อาหารทเสยงตอการเปนโรคหวใจโดยเฉพาะในหญง

วยหมดประจำาเดอน52ขอมลทไดนำาไปสการเชอมโยง

ปจจยเสยงระบาดวทยาสงคมในการกำาหนดนโยบาย

โปรแกรมและแนวคดการวจยในอนาคต(ตารางท1)

Table 1SOCEPIDModelandCoronaryHeartDiseaseinWomen

Synthesis of social

issues:S

Observations on people

andproblems:O

Collect data with

culturalawareness:C

Empirical data using

epidemiologytriangle:E

Policies and programs/ Ideas

for future research/ Debrief

anddisseminate/:PID

-Neglectedinresearchuntilrecently

-Oftendelayseekingcareforsymptoms,donotrealizetherisk

-Morelikelyatypicalpresentation

-Needdifferenttypeofwork-uptogetgoodclinicalpicture

-Needtotrainphysiciansingender-medicine

-Certainculturalgroupsfavorlargewomen

-Highcholesterolconsumption

-Post-menopause

-Smoking

-Diabetes

-Applebodyshape

-Biologicaldifferences

-Moreresearch

-Morewomencardiologists

-Specialinformationprograms

andtraining

-Preventionforpost-meno-

pausal women

-Specializedrehabilitationand

smokingcessationprograms

การผสมผสานแนวคดระบาดวทยากบสงคม

เขาดวยกนกลายเปนศาสตรทเรยกวาระบาดวทยา

สงคม จะทำาใหสามารถมองป˜ญหาแบบองครวม

แกป˜ญหาทเปนป˜จจยเสยงไดตรงจด ตรงประเดน

มากขน ทงในมตทาง กาย ใจ สงคม และชมชน

แมวาปจจยทางสงคมจะถกมองวาเปนปจจยทางออม

ทมผลตอสขภาพแตกมความสำาคญอยไมนอยในการ

คนหาสาเหตการป‡องกนสงเสรมสขภาพและควบคม

โรคในชมชน

100


เอกสารอางอง1.สมชายสพนธวณช.หลกระบาดวทยา.พมพครง

ท1.กรงเทพฯ:ศนยสงเสรมวชาการ,2529.

2.Berkman LF, Kawachi I. A historical

framework for social epidemiology.

In:BerkmanLFandKawachiI,eds.,

Socialepidemiology.Oxford:Oxford

UniversityPress.2000.

3.Olson NA, Davidow AL, Winston CA,

ChenMP,GazmararianJA,KatzDJ.

A national study of socioeconomic

status and tuberculosis rates by

countryofbirth,UnitedStates,1996-

2005. BMC Public Health 2012;

12(365):1-7.

4. Newsom SWB. Pioneers in infection control:

John Snow, Henry Whitehead, the

BroadStreetpump,andthebeginnings

ofgeographicalepidemiology.JHosp

Infect2006;64(3):210-6.

5.WorldHealthOrganization.Commissionon

SocialDeterminantsofHealth(CSDH),

Closing the gap in a generation:

healthequitythroughactiononthe

social determinants of health. Final

report of the Commission on Social

DeterminantsofHealth.WHOPress,

Geneva,Switzerland.2008.

6.SolarO,IrwinA.Aconceptualframework

for action on the social determinants

of health. Social Determinants of

Health Discussion Paper 2 (Policy

and Practice). In: World Health

Organization. WHO Press, Geneva,

Switzerland. 2010.

7.Latkin C, Mandell W, Oziemkowska M,

CelentanoD,VlahovD,EnsmingerM,

etal.Usingsocialnetworkanalysis

tostudypatternsofdruguseamong

urbandrugusersathighriskforHIV/

AIDS. Drug Alcohol Depend 1995;

38(1):1-9.

8.WallaceR.TravelingwavesofHIVinfection

on a low dimensional “socio-geo-

graphic”network.SocSciMed1991;

32(7):847-52.

9.McSherryE,ConnerG.Currentepidemio-

logy of tuberculosis. Pediatr Ann

1993;22(10):600-4.

10.PilheuJA.Tuberculosis2000:Problems

andsolutions.IntJTubercLungDis

1998;2(9):696-703.

11.PorterJD,McAdamKP.There-emergence

oftuberculosis.AnnuRevPublicHealth

1994;15:303-23.

12.SenG,OstlinP.Genderinequityinhealth:

whyitexistsandhowwecanchange

it.GlobalPublicHealth2008;3(S1):

1-12.

13.Koch-WeserS,LiangSL,Grigg-SaitoDC.

Self-reportedhealthamongCambo-

diansinLowellMassachusetts.JHCPU

2006;17(2Suppl):133-45.

101


14.Hosseinpoor AR, Stewart Williams JA,

Gautam J, Posarac A, Officer A,

Verdes E, et al. Socioeconomic

inequalityindisabilityamongadults:

amulticountrystudyusingtheWorld

HealthSurvey.AmJPublicHealth

2013;103(7):1278-86.

15.LadwigKH,Marten-MittagB,Formanek

B,DammannG.Genderdifferences

of symptom reporting andmedical

healthcareutilizationintheGerman

population. Eur J Epidemiol 2000;

16(6):511-8.

16.ShumakerSA,HillDR.Genderdifferences

in social support and physical health.

HealthPsychology1991;10(2):102-11.

17.AubreyDNJ,deGrey. Lifespanextension

research and public debate: Societal

considerations.StudEthicsLawTech

2011;1(1):1-10.

18.Piazza JR, Charles ST, Almeida DM.

LivingWithChronicHealthConditions:

AgeDifferencesinAffectiveWell-Being.

JGerontol2007;62B(6):313-21.

19.HookerK.Possibleselvesinadulthood:

Incorporating teleonomic relevance

into studies of the self. In: Hess

TM,Blanchard-FieldsF,eds.,Social

cognitionandaging.SanDiego,CA:

AcademicPress.1999.97-122.

20.IkedaA,IsoH,ToyoshimaH,FujinoY,

MizoueT,YoshimuraT,etal.Marital

statusandmortalityamongJapanese

menandwomen:theJapanCollabo-

rative Cohort Study. BMC Public

Health2007;7(5):73.doi:10.1186/1471-

2458-7-73.

21. JoungIM,StronksK,vandeMheenH,

Mackenbach JP.Healthbehaviours

explainpartofthedifferencesinself

reported health associated with partner/

marital status in The Netherlands.

JEpidemiolCommunityHealth1995;

49(5):482-8.

22.WykeS,FordG.Competingexplanations

for associations between marital status

andhealth.SocSciMed1992;34(5):

523-32.

23.AdlerNE.Socioeconomicstatusandhealth:

The challengeof the gradient. Am

Psychol1994;49(1):15-24.

24.CutlerDM,Lleras-MuneyA.Understanding

differences in health behaviors by

education.JHealthEcon2010;29(1):

1-28.

25.Landsbergis PA, Schnall PL, Pickering

TG,WarrenK,SchwartzJE.Lower

socioeconomicstatusamongmenin

relation to the association between job

strain and blood pressure. Scandinavian

JournalofWork,Environment&Health

2003;29(3):206-15.

102


26. Guimont C, Brisson C, Dagenais GR,

Milot A, VzinaM,Mโsse B, et al.

Effectsofjobstrainonbloodpressure:

A prospective study of male and

femalewhite collarworkers.Am J

PublicHealth2006;96(8):1436-43.

27.Cochrane G. The effects of sleep

deprivation.TheFBILawEnforceBull

2001;70(7):22-5.

28.BargerLK,CadeBE,AyasNT,Cronin

JW, Rosner B, Speizer FE, et al.

Extended work shifts and risk of

motorvehiclecrashesamonginterns.

NewEnglJMed2005;352(2):125-34.

29.Sorensen G, Barbeau E, Hunt MK,

EmmonsK.Reducingsocialdisparities

intobaccouse:Asocialcontextual

modelforreducingtobaccouseamong

blue-collar workers. Am J Public

Health2004;94(2):230-9.

30.Barbeau EM, Krieger N, Soobader M.

Workingclassmatters:Socioeconomic

disadvantage,race/ethnicity,gender,

andsmoking inNHIS2000.Am J

PublicHealth2004;94(2):269-78.

31.JinRL,ShahCP,SvobodaTJ.Theimpact

ofunemploymentonhealth:Areview

oftheevidence.CANMEDASSOCJ

1995;153(5):529-40.

32.Saegert SC, Adler NE, Bullock HE,

Cauce AM, Liu WM, Wyche KF.

Reportof theAPATaskForceon

Socioeconomic Status. This report

was adopted by the APA Council of

Representativesat itsAugust2006

meeting.Availableathttp://www.apa.

org/pi.

33.Olson NA, Davidow AL, Winston CA,

ChenMP,GazmararianJA,KatzDJ.

A national study of socioeconomic

status and tuberculosis rates by

countryofbirth,UnitedStates,1996-

2005.BMCPublicHealth2012,12

(5):365.doi:10.1186/1471-2458-12-365.

34.WilliamsDR.Race,socioeconomicstatus,

and health. The added effects of

racismanddiscrimination.AnnuRev

PublicHealth1996;17:411-48.

35.Lillie-BlantonM,ParsonsPE,GayleH,

DievlerA.Racialdifferencesinhealth:

notjustblackandwhite,butshades

ofgray.EthnDis2006;16(2):71-6.

36.AnachebeNF.Racialandethnicdisparities

in infant and maternal mortality. Cancer.

2000;88(5):1256-64.

37.Baquet CR, Commiskey P. Socioeco-

nomic factors and breast carcinoma

in multicultural women. CA Cancer

JClin2006;56(3):168-83.

38.GhafoorA,JemalA,WardE,Cokkinides

V,SmithR,ThunM.Trendsinbreast

cancer by race and ethnicity. CA

CancerJClin2003;53(6):342-55.

103


39.DebnamK,HoltCL,ClarkEM,RothDL,

SouthwardP.Relationshipbetween

religioussocialsupportandgeneral

socialsupportwithhealthbehaviors

in a national sample of African

Americans.JBehavMed2012;35(2):

179-89.

40.KrauseN.Church-basedsocialsupport

andmortality.JournalofGerontology

2006;61B(3):140-6.

41.Obisesan T, Livingston I, Trulear HD,

Gillum F. Frequency of attendance

at religiousservices, cardiovascular

disease,metabolic risk factorsand

dietaryintakeinAmericans:Anage-

stratifiedexploratoryanalysis. Int J

PsychiatryMed2006;36(4):435-48.

42.LapaneKL,LasaterTM,AllanC,Carleton

RA.Religionandcardiovasculardisease

risk.JReligHealth1997;36(2):155-63.

43.GoldbourtU,YaariS,MedalieJH.Factors

predictiveoflong-termcoronaryheart

diseasemortalityamong10,059male

Israeli civil servants and municipal

employees.Cardiology1993;82(2-3):

100-21.

44.Oman D, Kurata JH, Strawbridge WJ,

CohenRD.Religiousattendanceand

causeofdeathover31years.IntJ

PsychiatryMed2002;32(1):69-89.

45.Williams RB, Barefoot JC, Califf RM,

HaneyTL,SaundersWB,PryorDB,

etal.Prognosticimportanceofsocial

and economic resources among

mediallytreatedpatientswithangio-

graphically documented coronary

arterydisease. JAMA1992;267(4):

520-4.

46.Eng PM, Rimm EB, Fitzmaurice G,

KawachiI:Socialtiesandchangein

socialtiesinrelationtosubsequent

totalandcause-specificmortalityand

coronary heart disease incidence in

men.AmJEpidemiol2002,155(8):

700-9.

47.U.S.Department of health and human

services.Healthypeople2000:national

healthpromotionanddiseasepreven-

tionobjectives.Washington,DC:U.S.

GovernmentPrintingOffice.1990.

48.Taechaboonsermsak P, Thanh LH,

ApinuntavechS.Factorsassociated

with HIV/AIDS preventive behavior

among high school students in

Dongda District, Hanoi, Vietnam. J

PublicHealth2008;38(2):174-85.

49.CwikelJG.Socialepidemiologyapplied

to chronic disease: cardiovascular

disease, cancer, arthritis, diabetes,

and obesity. In Cwikel JG, Social

epidemiology: Strategies for public

healthactivism.ColumbiaUniversity

Press.NewYork.2006.

104


50.Winkleby MA, Kraemer HC, Ahn DK,

VaradyAN.Ethnicandsocioeconomic

differencesincardiovasculardisease

riskfactors:Findingsforwomenfrom

theThirdNationalHealthandNutrition

ExaminationSurvey,1988-1994.JAMA

1998,280(4):356-62.

51.HareJ.Lifestoriesofwomenwhohave

experiencedheartattack:Myocardial

infarction. Beer Sheva, Israel: Ben

GurionUniversityoftheNegev,2001.

52.WapnerM.Womenatriskofheartattack:

A personal experience, a personal

research.Malibu,Calif.:Pangloss.1997:

17-18.

105


Social Epidemiology in Public Health Research

Sukanya Chongthawonsatid*

ABSTRACT The purpose of the paper was to

examinesocialdistributionandsocialdeter-

minantsthatinfluencethehealthfield.Social

epidemiologyfocusesonsocialphenomena

involving health and its association with

socioeconomic factors that impact health and

well-being.Theimpact inequityonhealth

andwell-beingdependsontherelationship

ofdemographics,socioeconomicsandpolitical

contextthatdirectlyinfluencestheintermediary

determinantsinthehealthfield;factorssuch

asmaterial,behavioral,biological,psychosocial

conditions,orthehealthcaresystem.The

SOCEPIDapproach,asocialepidemiological

model, is an essential tool in determining

the correlation between epidemiology and

social concepts in public health research.

Theelementcorrelationsarenecessary to

definethesourcesofhealthproblems.This

researcher recommends that further study

should incorporate demographics, social,

cultural,andbehavioralfactorsrelatedtoall

health aspects.

Keywords:socialepidemiology,publichealth

research

J Public Health 2013; 44(1): 93-105

Correspondence:SukanyaChongthawonsatid.FacultyofSocialSciencesandHumanities,MahidolUniversity,

NakornPathom73170,ThailandEmail:[email protected]* FacultyofSocialSciencesandHumanities,MahidolUniversity.

Documents

Book วารสารสาธารณสุขศาสตร์ ปี 44 ฉบับ 1 · PDF fileการป‡องกันและควบคุมโรคได้ยาก