3
Struni radBoko Mandi
KALKULACIJA TROKOVA PO PROIZVODIMA I USLUGAMASAETAKKalkulacija
je raunski postupak kojim se iznalaze nabavne, prodajne i druge
cijene. U proizvodnim preduzeima najvee znaenje pridaje se
kalkulaciji cijene kotanja i prodajne cijene izraenih proizvoda,
odnosno usluga. Zadatak kalkulacije sastoji se u uspostvaljanju tih
cijena, ali ona ima i drugi isto toliko vaan ili ak i mnogo vaniji
zadatak, a to je kontrola trokova i kontrola ekonominosti
poslovanja. Izvravanjem ovog drugog zadatka kalkulacija treba da
pomogne nastojanja za poveanjem proizvodnosti i ekonominosti i za
postizanjem racionalnosti poslovanja uopte. Kalkulacija-izraavanje
cijene kotanja predstavlja postupak rasporeivanja ukupnih trokova
na nosioce. Cilj utvrivanaja cijene kotanja jeste taj da se svaki
proizvod optereti onim iznosom dijela trokova koje je svojom
proizvodnjom prouzrokovao. Izraunavanje cijene kotanja proizvoda i
usluga predstavlja bitnu aktivnost u preduzeu, jer se na taj nain
omoguuje orijentacija poslovanja prema trinim uslovima koje
obuhvataju kako kupce, tako i konkurenciju.
Kljune rijei: kalkulacija, cijena kotanja, trokovi, preduzee,
cijena proizvoda, cijena roba.
Boko MandiCALCULATION BY THE COST OF PRODUCTS AND
SERVICESABSTRACTCalculation is accounting procedure by which
purchasing, sales and other prices are determined. In manufacturing
companies, the largest importance is given to calculation the of
cost-price and sales price of produced and services.The main task
of calculation is determination of those prices, but it also has
another important tasks that is even more important than
determination of prices, i.e. costs control and control of low
operating costs. Calculation should help efforts for increasment of
productivity and economy, as well as general business
rationalization achievement. Calculation determination of cost
prices represents procedure of allocation of total costs on
products. The aim of cost price determination is that each product
burdened wich exact amount of cost. Determination of cost prices of
products and services represents an important activity in the
company, wich allows orientation of business towards market
conditions which include customers and competition
Keywords: calculation, cost-price, cost, company, price of
product, the price of goods.
UVOD
Glavna karakteristika trine ekonomije je zakonitosti odnosa
ponude i tranje, na osnovu koje se formiraju cijene proizvoda i
usluga. U tom smislu, uporeivanje cijene kotanja sa trinom cijenom
vlastitih proizvoda i usluga, daje menamentu preduzea jasan signal
da se opredjeljuju za one proizvode i usluge kojima e ostvarivati
to povoljnije rezultate, ali i za odstupanje od onih proizvoda i
usluga koji vie ne donose rezultate za pozitivan poslovni uspjeh.
Osnovne karakteristike kalkulacija:
- Tana i prilagoena nainu poslovanja preduzea;
- Dokumentovana knjigovodstvenom evidenciojom;
- Jednoobrazna za sve proizvode;
- Uporediva sa drugim kalkulacijama
- Blagovremena, pregledna i ekonomina.
U ekonomskoj teoriji i privrednoj praksi postoji podjela
kalukacija:
1. Prema vremenu izrade i
2. Prema nainu izrade, odnosno metodu rasporeivanja trokova na
nosioce.
1.) Prema vremenu izrade kalkulacije se dijele na:
- Predhodna ili planska kalkulacija,
- Meuplanska kalkulacija i
- Naknadna ili stvarna kalkulacija.
1.1. Predhodna ili planska kalkulacija - primjenjuje se u
proizvodnom procesu gdje se eli dobiti planska vrijednost, odnosno
cijena kotanja izrade gotovog proizvoda. Planska kalkulacija
sainjena je od direktnih trokova materijala, direktnih trokova
rada, fiksnih trokova i varijabilnih trokova. Direktni trokovi
materijala mogu se upisivati na osnovu poslednje nabavne cijene a
mogu se koristiti i cijene koje su upisane u cjenovnik.Ovako
dobijeni direktni trokovi se zbrajaju sa fiksnim i varijabilnim
trokovima na osnovu ega se dobija puna planska cijena gotovog
proizvoda. Planska kalkulacija se moe raditi za jedan ili vie
gotovih proizvoda. Ako se u kalkulaciju doda i prodajna cijena
proizvoda i planirani rabat na prodajnu cijenu, mogue je izraunati
profitabilnost proizvoda. Planske kalkulacije seporede sa stvarnim
trokovima ili se porede sa kalkulacijama iz ranijeg perioda.
1.2. Meuplanska kalkulcija - se vri u toku aktivnosti
proizvodnje gotovih proizavoda. Ona se uporeuje sa planskim
normativima i planskom cijene kotanja, odnosno daje signal
menadmentu preduzea da li da nastavi sa proizvodnjom i u kom pravcu
da izvri korekcije. Znai neophodna je stalna kontrola ulaganja
vezanih za uinak u toku proizvodnje. Meuplanska kalkulacija ublaava
razlike meu rezultatima planske kalkulacije i stvarne
kalkulacije.
1.3. Naknadna ili stvarna kalkulacija - se vri radi obezbeivanja
dugorone likvidnosti. Uvijek treba analizirati, u nekom odreenom
periodu, koliko zapravo kota proizvodnja. Svojstveno ovoj
kalkulaciji je to to ona rauna sa injenicama, i opsluuje nas
stvarnim podacima o uinjenim trokovima, koji su pogodni za
pokretanje korekcija sa nekim buduim ciljem. Ona se moe i naknadno
uraditi.
2) Prema nainu izrade, odnosno metodu rasporeivanja trokova na
nosioce, kalkulacije se dijele na:
- Diviziona kalkulacija,
- Kalkulacija vezanih (kuplovanih) proizvoda,
- Kalkulacija ekvivalentnih brojeva,
- Dodatna kalkulacija i
- Direct kosting. Zavisno od vrste djelatnosti kojom se
privredni subjekt bavi primjenjivat e se i odgovarajua metoda
izraunavanja cijene kotanja proizvoda i usluga.
2.1. Diviziona kalkulacija - cijene kotanja se zasniva na
dijeljenju ukupnih trokova elemenata proizvodnje sa brojem jedinica
proizvoda ili usluga. Ona se javlja u dva glavna oblika, kao
sumarna (skupna, ista, obina) diviziona kalkulacija i kao viefazna
(diferencirana) diviziona kaklkulacija. Kod obine divizione
kaklkulacije je predpostavka da se za izraunavanje uzimaju
istovrsni proizvodi ili usluge, koji se mogu predstaviti
jedinstvenim brojem jedinica. Obrazac za izraunavanje divizione
kalkulacije cijene kotanja izgleda ovako:
( Tm + Ti + Tl )
Tq =
(1.1)
Q
pri emu je: Tq = iznos trokova po jedinici proizvoda ili usluga,
odnosno cijena kotanja; Tm, Ti i Tl = trokovi materijala, sredstava
za rad i radne snage, kao elemenata proizvodnje; Q = obim
proizvodnje, odnosno koliina istovrsnih proizvoda ili usluga,
odnosno
Tdi + Tin
Tq =
(1.2)
Q
pri emu je: Tdi = iznos direktnih trokova, Tin = iznos
indirektnih trokova.
Primjena ovog metoda kalkulacije ograniena je na preduzea koja
masovno proizvode jednu vrstu proizvoda, kao to su: elektrine
centrale, cementare, eerane, mlinovi, livnice, rudnici, pivovare sa
samo jednom vrstom piva, fabrike vode, itd.
Rijetko, ili nikako, sreu se primjeri preduzea koja proizvode
istu vrstu proizvoda ili pruaju istu vrstu usluge. U uslovima fazne
proizvodnje koristi se viefazna diviziona kalkulacija gdje se
trokovi uspostavljaju zasebno za svaku fazu (mjesto). Ukupni
trokovi svakog od tih mjesta odnosno svake faze dijele se sa brojem
koliinskih jedinica uinaka tih mjesta da bi se dobili trokovi po
jednici proizvoda za svaku od tih faza. Posle toga se izraunava
cijena proizvoda zbrajanjem pojedinanih trokova svih faza.
Primjenjuje se kod postupka obrade:
- isti materijal sa razliitom upotrebom vremena za vie ili manje
razliite varijante proizvoda (npr. isto pie punjeno u razliita
punjenja),
- isti materijal sa istom upotrebom vremena za vie ili manje
razliite varijante proizvoda (npr. plastini poluproizvodi koji su
izraeni od razliitih vrsta plastike).
- razliiti materijal sa razliitom upotrebom vremena za razliite
varijante proizvoda (npr. pivo razliitih vrsta punjeno u boce
razliitih veliina...)
Viefazna diviziona kalkulacija omoguuje mnogo bolji uvid u
ekonominost rada jer se trokovi ne obraunavaju zajedno, nego
posebno za svaku fazu proizvodnje.
2.2. Metoda kalkulacije cijene kotanja kuplovanih (vezanih)
proizvoda - ima dosta slinosti sa divizionom kalkulacijom, jer se
takoe zasniva na postupku dijeljenja ukupnih trokova brojem
jedinica proizvoda, stim da je ovdje sluaj da se iz istog
proizvodnog procesa dobija vie vrsta proizvoda. Metoda kalkulacije
kuplovanih proizvoda primjenjuje se u uslovima proizvodnje vie
vrsta proizvoda u jedinstvenom tehnolokom procesu, koji
predstavljaju organske komponente jedne sirovine. S obzirom da se u
takvom proizvodnom procesu, javlja jedan proizvod kao osnovni,
metoda kalkulacije se usmjerava na izraunavanje njegove cijene
kotanja.
Ovom metodom kalkulacije ukupni trokovi obraunavaju se u ukupnom
iznosu, a zatim se od toga iznosa oduzmu procjenjene vrijednosti
sporednih proizvoda, te preostali dio podijeli koliinom osnovnog
proizvoda. Procjenjivanje vrijednosti sporednih proizvoda vri se,
obino, na osnovu trine cijene koja se moe postii njihovom
realizacijom, tako da iznos trokova kojima e biti optereen osnovni
proizvoda u velikoj mjeri zavisi od cijena po kojima se prodaju
sporedni proizvodi. Formula za ovaj postupak izgleda ovako:
T (Q2Cq2 + Q3Cq3 + + QnCqn )
Tq1 =
(1.3)
Q1
Odnosno
n
T - Qj Cqj
j=2
Tq1 =
(1.4)
Q1
Pri emu je: Tq1 = cijena kotanja osnovnog proizvoda, Q2 do Qn =
koliine sporednih proizvoda, Cq2 do Cqn = prodajne cijene sporednih
proizvoda, Q1 = koliina osnovnog proizvoda.
Metoda kalkulacije cijene kotanja kuplovanih proizvoda nije
potpuno precizna i ne daje realnu sliku troenja elemenata
proizvodnje prouzrokovanih izradom glavnog proizvoda jer se
vrijednost sporednih proizvoda obraunava po prodajnim cijenama
koje, po svojoj strukturi, obuhvataju i odgovarajui iznos profita.
Na taj nain, ukupni iznos trokova poslovanja umanjen je ne samo za
trokove koji bi se mogli odnositi na sporedne proizvode ve i za
alikvotni dio profita koji je sadran u tim sporednim
proizvodima.2.3. Metoda kalkulacija pomou ekvivalentnih brojeva -
primjenjuje se u uslovima proizvodnje vie proizvoda koji su
meusobno srodni i imaju zajednike trokove. Ovi srodni proizvodi
razlikuju se po dimenziji, obliku, teini i slino ali su izraeni od
iste sirovine i proizilaze iz istog tehnolokog procesa. Kalkulacija
pomou ekvivalentnih brojeva polazi od injenice da se trokovi
osnovnog i pomonog materijala, kao direktni, mogu neposredno
obraunavati po vrstama i jedinicama ovako diferenciranih proizvoda,
dok se indirektni trokovi moraju prenositi na osnovu posebnih
raunskih postupaka. Da bi se gore navedeno razumjelo, neophodno je
na primjeru proizvodnog procesa, izvriti ovakav postupak
rasporeivanja trokova na razliite vrste i jedinice proizvoda. To su
prije svega proizvodnja valjanih limova, zatim predionice, fabrike
ica i eksera, industrija plastike i dr. Mjerenje teina datih
koliina svake od vrsta ovih proizvoda i njihovim mnoenjem sa
nabavnim cijenama po toni materijala, mogue je neposredno izraunati
ovaj dio cijene kotanja. Problem se javlja u vezi sa rasporeivanjem
ukupnog iznosa reijskih, odnosno indirektnih trokova, jer se oni ne
mogu neposredno izraunati za svaku vrstu takvih proizvoda.
Na osnovu unaprijed utvrenih odnosa, koji se uspostavljaju u
troenju za pojedine vrste srodnih proizvoda, rasporeuju se
indirektni trokovi na pojedine vrste ovih proizvoda. Odnosi se
utvruju na osnovu iskustva, kao tehniki normativ, a ponekad u
nedostatku navedenog i procjenom. Tako dobijeni meusobni odnosi,
nazivaju se koeficijenti, pomou kojih se utvruju ekvivalentni
brojevi. Ekvivalentni brojevi, u stvari predstavljaju umnoak
koeficijenta koji pokazuje srazmjeru u ueu pojedinih srodnih vrsta
proizvoda u ukupnim indirektnim trokovima, pokazateljima o obimu
pojednih vrsta proizvoda.
Ova metoda izvodi se tako to se razliiti proizvodi svedu na
jednako vrijedne brojeve, odnosno na uslovne jedinice, na osnovu
kojih se indirektni trokovi dijele njihovim zbirom, ime se dobije
iznos indirektnih trokova po uslovnoj jedinici, tj. rasporeen na
zbir ekvivalentnih brojeva. Kada se iznos indirektnih trokova po
uslovnoj jedinici pomnoi sa odgovarajuim koeficijentom za datu
vrstu proizvoda, dobije se iznos indirektnih trokova po jedinici te
konkretne vrste proizvoda.
Ovako prikazan postupak kalkulacije cijene kotanja pomou
ekvivalentnih brojeva moe se predstaviti kroz sledei obrazac:
Tin
Tinqo =
(1.5)
n
Qj Kej
j = 1
pri emu je: Tinqo = iznos indirektnih trokova po uslovnoj
jedinici proizvodnje, Kej = koeficijent uea u indirektne trokove za
razne vrste proizvoda.
Tinqn = Tinqo Ken
(1.6)pri emu je: Tinqn = iznos indirektnih trokova po jedinici
konkretne vrste proizvoda, Ken = koeficijent uea u indirektnim
trokovima konkretne vrste proizvoda.
Da bi se utvrdila puna cijena kotanja (Tq) metodom kalkulacije
pomou ekvivalentnih brojeva, potrebno je izvriti sabiranje iznosa
ovako utrenih indirektnih trokova po jedinici date vrste proizvoda
i direktnih trokova po jedinici toga proizvoda. Obrazac za izraun
gore navedenog izgleda ovako:
Tqn = Tdiqn + Tinqn
(1.7)pri emu je: Tqn = iznos ukupnih trokova po jedinici date
vrste proizvoda, tj. cijene kotanja za konkretni proizvod, Tdiqn =
iznos direktnih trokova po jedinici date vrste proizvoda.
Kada se uvrste numerike veliine iz Tabele 6. dolazi se do sledee
raunice:
135 000
Tinqo = = 300
450
U cilju to boljeg shvatanja metode kalkulacija ekvivalentnih
proizvoda, daje se primjer:
Tabela1.
Redni
BrojVrsta
proizvoda
(n)Koliina
proizvoda
(Q)Koeficijent
uea u ind.
trokovima
(Ke)Direktni tro-
kovi po jed.
proizvoda
(Tdiq)Ukupni indirektni
trokovi (Tin)
012345
1.PloicaDrina15o0,75300
2.Ploica Drim2501,00350
3.Ploica Nela501,50650
Ukupno:135 000
Kada se uvrste numerike veliine iz Tabele1. dolazi se do sledee
raunice:
135 000
Tinqo = = 300
450
Da bi se dobio zbir ekvivalentnih brojeva, odnosno uslovnih
jedinica za ukupni obim proizvodnje neophodno je pomnoiti podatke
iz kolene 2 sa odgovarajuim podacima iz kolone 3, odnosno iznos
indirektnih trokova po uslovnoj jedinici proizvodnje ( Tinqo = 300)
mnoiti sa koeficijentom uea u indirektnim trokovima (Ken) za svaku
vrstu ploica:
Tinq1 = 300 x 0,75 = 225
Tinq2 = 300 x 1,00 = 300
Tinq3 = 300 x 1,50 = 450
Na osnovu izrauna indirektni trokovi po jedinici svake vrste
dodaju se ve poznatim iznosima direktnih trokova po jedinici
proizvoda:
Tq1 = 300 + 225 = 525
Tq2 = 300 + 300 = 600
Tq3 = 300 + 450 = 750
Iz predhodnog obrauna dobijeni su ukupni trokovi po jedinici
svake konkretne vrste proizvoda.
2.4. Metoda dodatne kalkulacije - primjenjuje se u uslovima kada
je proizvodnja raznovrsna, gdje se mogu svi troovi utvrditi
neposredno po nosiocima, jer se u njihovoj strukturi javlja i
indirektna komponenta.
Primjenjuje se u preduzeima gdje se u jednom pogonu proizvodi
vie vrsta meusobno razliitih proizvoda, koji se izrauju i od
razliitih materijala, pa ak i pomou razliitih maina. To su uglavnom
preduzea za proizvodnju obue, odjee, proizvodnju namjetaja, u
mainogradnji i drugi.
U ovakvim sluajevima, svaka jedinica i vrsta proizvoda zahtijeva
odreeni iznos direktnih trokova, kao to su trokovi osnovnog i
pomonog materijala, trokovi radne snage na poslovima izrade. Pri
emu, trokovi na pripremno-zavrnim poslovima, odnosno reijski
poslovi nastaju na nivou preduzea ili pogona kao zajednike cjeline
za sve jedinice i vrste ovih razliitih proizvoda. Za izraun cijene
kotanja metodom dodatne kalkulacije koriste se uglavnom dva
uzastopna postupka za rasporeivanje indirektnih trokova na pojedine
vrste proizvoda. Oni se uspostavljaju na osnovu tehnikih normativa,
iskustva ili procjenom i pokazuju uee pojedinih proizvoda u
nastanku indirektnih trokova. Mogu biti jedinstveni za preduzee
(jedinstveni klju) u cjelini, kao i posebni (dodatak) za svako
odjeljenje ili pogon, ili drugi organizacioni dio.
U postupku izrauna dodatne kalkulacije posebno se utvruju
direktni trokovi za svaku vrstu i jedinicu proizvoda, usluga ili
drugih uinaka, a posebno indirektni trokovi u njihovom punom
iznosu. Na iznos direktnih trokova za svaku jedinicu proizvoda
dodaje se alikvotni dio indirektnih trokova, koji su predhodno
utvreni po osnovu odreenih raunskih kljueva. Oni predstavljaju
odnos izmeu ukupnih indirektnih trokova i zbira direktnih trokova
svih vrsta proizvoda, i na osnovu toga dobija se cijena kotanja te
vrste proizvoda.
Raspored indirektnih trokova po jedinstvenom kljuu za cijelo
preduzee moe se predstaviti sledeim obrascem:
Tin
Tqn = Tdiq n [1 + ]
(1.8)
n
Qj Tdiq j
j = 1
a to se moe svesti najednostavniji izraz:
Tqn = Tdiqn ( 1 + Tink)
(1.9)
pri emu je: Tqn = cijena kotanja konkretne vrste proizvoda,
Tdiqn = iznos direktnih trokova konkretne vrste proizvoda, Tin =
ukupni indirektni trokovi, Tink = koeficijent dodatka indirektnih
trokova.
Da bi se bolje razumjela primjena navedene formule dodatne
kalkulacije dajemo primjer u Tabeli 2:
Tabela 2.Redni
BrojVrsta
Proizvoda
(n)Koliina
Proizvoda
(Q)Direktni trokovi
po jed. proizvoda
(Tdin)Ukupno indirektni
trokovi
(Tin)
01234
1.A1 200100-
2.B1 500150-
3.C1 800200-
4.D2 500300-
- - - -650 000
Unoenjem podataka iz Tabele 2. u navedenu formulu dolazi se do
sledeeg rezultata:
650.000
Tq1 = 100 (1 + ) = 100 ( 1 + 0,45 ) = 145
1,455.000
650.000
Tq2 = 140 ( 1 + ) = 140 ( 1 + 0,45 ) = 203
1.455.000
650.000
Tq3 = 200 ( 1 + ) = 200 ( 1 + 0,45 ) = 290
1,455.000 650.000
Tq4 = 300 ( 1 + ) = 300 ( 1 + 0,45 ) = 435
1,445.000
U predhodnoj formuli iznos u imeniocu dobijen je mnoenjem
vrijednosti iz kolone 2 s vrijednostima iz kolone 3, te sabiranjem
dobijenih umnoaka. Na osnovu ovako utvrenih kljueva u pogonu,
odjeljenju ili drugi organizacioni oblik, odnosno utvreni
koeficijent dodatka indirektnih trokova omoguuje vii stepen
preciznosti kalkulacije cijene kotanja.
2.5. Metod direct costing - esto se primjenjuje u najveem broju
industrijski razvijenih zemalja. Metoda direct costing polazi od
okolnosti to se proizvodi realizuju, uglavnom po trinim cijenama,
koje se opet formiraju na osnovu odnosa na tritu, ponude i tranje.
Indirektni trokovi, kod ove metode, se utvruju u ukupnom iznosu i
ne rasporeuju se po vrstama i jedinicama koji se odnose na vie
proizvoda ili vie organizacionih dijelova preduzea. Direktni
trokovi se utvruju neposredno po nosiocima ali za pojavu svake nove
jedinice proizvoda. Takvim utvrivanjem direktnih trokova po
jedinici proizvoda dobija se iznos cijene kotanja u ijoj su
strukturi samo direktni trokovi. Kada se mogua trina vrijednost
proizvoda uporedi sa utvrenim direktnim trkovima koji se nalaze u
strukturi cijene kotanja, dobije se iznos mogue razlike, koja moe
biti pozitivna ili negative. Ova razlika prestavlja, s jedne
strane, izvor za pokrie ukupnih indirektinih trokova i, eventualno
dobitak koji na kraju ostane, ili gubitak u poslovanje preduzea.
Navedeno se moe predstaviti i po formuli:
n
C - Qj Tdiq Tin
(2.0)
j = 0
ili jednostavnije: C - Tdi Tin
(2.1)
C - Tdi Tin
(2.2)
Ako je lijeva strana formule (2.1) koja predstavlja razliku
izmeu iznosa mogue realizacije proizvodnje (C) i iznosa ukupnih
direktnih trokova (Tdi) vea od desne strane formule koja
predstavlja iznos ukupnih indirektnih trokova (Tin), privredni
subjekt e ostvariti dobit u svom poslovanju. Ukoliko je situacija
obrnuta, tj. da je lijeva strana formule (2.2) manja od desne
strane, tada e privredni subjekt poslovati sa gubitkom. U sluaju da
se lijeva strana i desna strana izjednae, tada je neto poslovni
rezultat jednak nuli. Radi lakeg razumijevanja metoda direct
costing, naveemo sledei primjer u Tabeli 3.
Tabela3.R.
br.Vrsta
proiz.
(n)Obim
proiz.
(Q)Direktni trokoviProd.
Cena
(Cq)Reali-
zacijaRazli-
ka
(6 - 4)Indir.
trok.
(Tin)Dobi-tak
(C-T)
Po jed.
(Tdiq)Ukupni
(Tdi)
0123456789
1.A500074370000160800000430000--
2.B90003027000070630000360000--
3.C120004048000080960000480000--
Svega:--1120000-23900001270000896000374000
Iz Tabele 3. se vidi da je od ukupnog iznosa razlike izmeu
realizacije (kolona 6) i cijene kotanja proizvoda po direktnim
trokovima (kolona 4) pokriven ukupni iznos indirektnih trokova.
Ostatak iznosa vrijednosti realizacije proizvodnje po pokriu
direktnih i indirektnih trokova (374.000) predstavlja dobitak
odnosno akumulaciju preduzea. Ovakav obraun trokova ima za cilj da
ukae menadmentu preduzea da li je opravdana proizvodnja date vrste
i kvaliteta proizvoda. To podrazumijeva tretiranje indirektnih
trokova kao neotklonjivih u okviru koritenja datog kapaciteta.
Bitno je naglasiti da je metod diret costing primjenjiv naroito
kod preduzea koja imaju izrazito visok organski sastav elemenata
proizvodnje. u kojima se mora uvaiti neotklonjivost indirektnih
trokova, koji se mogu poistovjetiti sa fiksnim trokovima ba zbog
uslovljenosti velike koncentracije sredstava za rad i sloenom
poslovnom organizacijom
2.6. Kombinovanje kalkulativnih metoda - znaaj kalkulacije
cijena, poznavanje elemenata kalkulacije i mogunosti prebacivanja
optih i zajednikih trokova sa jednog proizvoda na drugi daje veliku
mogunost za kombinacije u formiranju prodajnih cijena i zato je ovo
podruje izuzetno znaajno za marketing funkciju naroito u voenju
politike cijena. Pri izradi kalkulacije moemo koristiti ve gore
navedene metode, ali zbog razliitih proizvodnih asortimana,
primjene vie tehnolokih postupaka i razliitosti proizvodnji uopte,
rijetko se sree primjena samo jedne od metoda kalkulacije. Zato se
esto kombinuje vie metoda kalkulacija da bi se dobila to realnija
cijena kotanja proizvoda, usluga i slino. 3. Kalkulacija robe u
preduzeima koja se bave trgovinom
Fakturna cijena robe se sastoji od bruto i neto fakturne
vrijednosti. Neto fakturna vrijednost je jednaka razlici izmeu
bruto fakturne vrijednosti i diskonta. Neto fakturna cijena moe
biti: a) neto fakturna cijena na dan isporuke (bruto fakturna
cijena negotovinski diskont) i b) neto fakturna cijena na dan
plaanja (bruto fakturna cijena gotovinski diskont).
Diskont moe biti: koliinski, sezonski, gotovinski i diskont po
osnovu plaanja unaprijed.
Zavisni trokovi nabave ine: utovar, pretovar, istovar,
osiguranje, i dr. Oni mogu biti:
a) direktni (ako se prevozi jedna vrsta robe) i b) indirektni
(ako se prevozi vie vrsta robe, rasporeuju se putem kljua)Klju moe
biti po:teini ili vrijednosti i isti moe platiti i prodavac u
zavisnosti od dogovora.
Nabavna cijena robe predstavlja iznos uloenog novca u kupovinu
odreene koliine robe. Nabavna cijena robe je jednaka cijena
kotanja. Razlika u cijeni robe se naziva mara i moe biti: slobodno
formirana razlika u cijeni, propisana mara i rabat.
Kalkulacija cijene robe u trgovini mogu biti:
- Kalkulacija cijena robe po principu ukupnih trokova;
- Kalkulacija cijena robe po principu varijabilnih trokova;
- Kalkulacija cijena robe po principu prosjenih trokova
poslovanja (trokovi plus);
- Kalkulacija cijena robe po principu prosjene stope razlike u
cijeni
3.1. Kalkulacija cijena robe po principu ukupnih trokova
Fakturna cijena robe
+ Zavisni trokovi nabavke = Nabavna cijena robe
+ Proizvodni trokovi poslovanja = Ukupni trokovi robe
+ Razlika u cijeni robe (mara) = Prodajna cijena robe
+ Porez na promet
= Prodajna cijena robe sa porezom na promet (maloprodajna cijena
robe)
Napomena: Mara slui uz nadoknadu istih trokova i izvestan
profit.
3.2.Kalkulacija cijena robe po principu varijabilnih trokova
Fakturna cijena robe + Zavisni trokovi nabavke = Nabavna cijena
robe
+ Varijabilni trokovi poslovanja = Ukupni varijabilni
trokovi
+ Kontribuciona mara = Prodajna cijena robe
+ Porez na promet
= Prodajna cijena robe sa porezom na promet (maloprodajna cijena
robe)
Napomena: Mara slui za nadoknadu fiksnih trokova poslovanja i
izvjestan profit.3.3. Kalkulacija cijena robe po principu prosjenih
trokova poslovanja (trokovi plus) Fakturna cijena robe
+ Zavisni trokovi nabavke = Nabavna cijena robe
+ Trokovi poslovanja = Cijena kotanja robe
+ Profit = Prodajna cijena robe
+ Porez na promet
= Prodajna cijena robe sa porezom na promet (maloprodajna cijena
robe)
3.4. Kalkulacija cijena robe po principu prosjene stope razlike
u cijeni
Fakturna cijena robe + Zavisni trokovi nabavke = Nabavna cijena
robe
+ Planirana razlika u cijeni = Planirana prodajna cijena
Odstupanje od planirane razlike u cijeni = Trina prodajna cijena
robe
+ Porez na promet
= Prodajna cijena robe sa porezom na promet (maloprodajna cijena
robe)ZAKLJUAK
Iz gore navedenog, moemo zakljuiti da kalkulacije cijene
kotanja, neovisno od toga o kojoj djelatnosti se radi,
predstavljaju nezaobilaznu komponentu u funkcionisanju preduzea.
Koritenje razliitih metoda kalkulacija za utvrivanja cijene kotanja
pojedih vrsta proizvoda obezbjeuje veu preciznost u izraunu trokova
po proizvodima, ime preduzea na taj nain sa veom sigurnou mogu da
se opredjele za odreeni proizvodni program.
Menadmentu preduzee e omoguiti odabir odgovarajuih proizvoda
koje e proizvoditi u svojim kapacitetima, stalno praenje trokova,
uporedne analize cijena proizvoda i cijene kotanja, te kvalitetan
nastup na tritu ponude i tranje. Klakulacije, kao oblik
orijentacije u poslovnoj politici, imaju primjenu u preduzeima koja
se bave proizodnom djelatnou, a i u preduzeima koja se bave uslunom
djelatnou (trgovake usluge, komunalne usluge i druge)
LITERATURA 1. Babi .: Uvod u ekonomiku poduzea, Zagreb: kolska
knjiga, 1973.
2. Berberovi, ., Stavri, B.: Trokovi i poslovna politika, Banja
Luka: Ekonomski
fakultet, 1990.
3. Berberovi,., Berberovi,D.: Kako voditi biznis, Beograd: KIZ
Centar, 1996. 4. Berberovi,.; Jeli,M. Menadment malih i srednjih
preduzea, Banja Luka:
Ekonomski fakultet, 2005 (KIZ Beograd)
5. Berberovi,.,unji-Beus,M.: Trokovi i poslovna politika ,
Sarajevo
Banja Luka: Ekonomski fakultet, 1999. 6.
Berberovi,.,unji-Beus,M.,Stavri,B.: Ekonomika preduzea, Sarajevo,
2000.
7. Berberovi,.,Stavri,B.: Teorija i metodologija trokova,
Beograd:
Savremena administracija, 1982.
8. Kolari,V.: Teorija dinamike trokova, Beograd: IP Rad,
1975.
9. Majcen, .: Trokovi u teoriji i praksi, Zagreb: Informator,
1976,
10. Markovski, S.: Trokovi u poslovnom odluivanju, Zagreb:
Informator, 1978. 12. Nikoli, M., Pokraji, D.,Malenovi, N.,
Paunovi,B.: Ekonomika preduzea, Ekonomski fakultet, Beograd, 1996.
13. Perovi, D.: Teorija trokova, Sarajevo: Svjetlost, 1964.
Mr sc. Boko Mandi, Visoka kola poslovnog menadmenta PRIMUS
Gradika (BiH)
Babi, . Uvod u ekonomiku poduzea, Zagreb: kolska knjiga, 1973.
str. 324.
Babi, . Uvod u ekonomiku poduzea, isto, str. 325.
Kuplovani proizvodi (latinski copulare spojiti) nastaju preradom
jedinstvene sirovine kojom su meusobno povezani, kao i u
jedinstvenom tehnolokom procesu i jedni bez drugih ne mogu se
proizvoditi.
Berberovi, , Jeli,M. Menadment malih i srednjih preduzea, Banja
Luka: Ekonomski fakultet, 2005 (KIZ
Beograd), str. 216.
Berberovi, ., Stavri, B., Trokovi i poslovna politika preduzea,
Banja Luka: Ekonomski fakultet, 1990.,
str.182.
Berberovi, ., Stavri,B., Trokovi i poslovna politika preduzea,
Banja Luka: Ekonomski fakultet, 1990. ,
str. 187.
