Buletini i - Dosja AL · 2019. 12. 13. · Frekuenca e hasjes së toksiokoinfeksioneve alimentare gjatë vitit vazhdon të paraqesë karakterin e mirënjohur stinor me mbizotërimin

Buletini i Institutit të Shëndetit Publik

INSTITUTI I SHËNDETIT PUBLIK

Nr. 1 - 2019

BULETINI 4 - 2017

BULETINI I INSTITUTIT TË SHËNDETIT PUBLIK

1

Buletini i Institutit të Shëndetit Publik Nr. 1-2019


2 BULETINI 4 - 2017

BORDI I BULETINIT

Kryetar:

Albana Fico

Anëtarë:

Genc Burazeri, Eduard Kakarriqi, Silva Bino, Arben Luzati, Gentiana Qirjako, Ervin Toçi

Asistent shkencor:

Herion Muja

Redaktore letrare:

Glediona Tola, Kleopatra Sava

ISBN: 978-99956-32-59-5


BULETINI 4 - 2017 3

PËRMBAJTJA

BULETINI I INSTITUTIT TË SHËNDETIT PUBLIK Nr. 1-2019

KËRKIM SHKENCOR ORIGJINAL

Rovena Daja, Artan Bego, Majlinda Dhimolea, Silva Bino Incidenca e sëmundjeve diarreike në Shqipëri në vitin 2017 .......................................... 7 Zahide Sulejmani, Eugena Erindi, Vera Beca Vlerësimi dhe monitorimi i ngarkesës mikrobiale dhe sterilitetit në ambjentet spitalore të maternitetit “Mbreteresha Xheraldinë”, Tiranë ........................................................ 17 Engjëll Mehmetaj Kronobiologjia e ozonit ............................................................................................ 29


4 BULETINI 4 - 2017


BULETINI 4 - 2017 5



6 BULETINI 1 - 2019

7 BULETINI 1 - 2019

BULETINI I INSTITUTIT TË SHËNDETIT PUBLIK KËRKIM SHKENCOR ORIGJINAL

Incidenca e sëmundjeve diarreike në Shqipëri në vitin 2017

Rovena Daja1, Artan Bego1, Majlinda Dhimolea1, Silva Bino1

1 Instituti i Shëndetit Publik, Tiranë

Abstrakt Incidenca e sëmundjeve diarreike, të marra në grup është 3166.92/100.000 banorë në vitin 2017. Sëmundjet diarreike përbëjnë 39.7% të totalit të Sëmundshmërisë Infektive vjetore në vitin 2017 dhe në grupin e sëmundjeve diarreike 96,5% të tyre e zënë gastroenteritet e paspecifikuara pasuar nga toksikoinfeksionet alimentare (2.48% e totalit të sëmundjeve diarreike), Salmonelozat jo-tifoide (0,48% e totalit të sëmundjeve diarreike), Shigeloza (0.45% e totalit të sëmundjeve diarreike), Dizanteria Bacilare (0,003% e totalit të sëmundjeve diarreike) dhe tifo abdominale dhe paratifo (0,003% e totalit të sëmundjeve diarreike). Pesha specifike tepër e lartë e gastroenteritit të paspecifikuar në raportimin e sëmundjeve diarreike lidhet me nivelin e ulët të konfirmimit mikrobiologjik të rastit në nivel rrethi, rrjedhojë e nivelit të ulët të performancës së aktivitetit të laboratorëve mikrobiologjikë të shëndetit publik të rretheve në drejtim të diagnozës bakteriologjike dhe parazitare të infeksioneve/sëmundjeve diarreike.

8 BULETINI 1 - 2019

Hyrje

Në semundjet diarreike perfshihen gjashtë nozologji: tifo abdominale dhe paratifo, salmoneloza, disenteri bacilare, disenteri amebike, toksikoinfeksionet alimentare dhe gastroenteritet (Grupi C). Pesha specifike e Sëmundjeve Diarreike në totalin e Sëmundjeve Infektive është mjaft e rëndësishme.

Metodologjia

Raportimi i detyrueshëm i sëmundshmërisë infektive nga shërbimet epidemiologjike të rretheve në Institutin e Shëndetit Publik sipas Pasqyrës 14/Sh ekzistuese përbën burimin kryesor të të dhënave mbi të cilat mbështetet analiza epidemiologjike e sëmundjeve infektive në Shqipëri.

Përshkrimi i situatës epidemiologjike të sëmundjeve diarreike është bërë duke përqëndruar vëmendjen e veçantë në:

1. Përshkrimin e trendit të tyre gjatë vitit 2017 2. Shpërndarjen e sëmundjeve diarreike sipas moshës 3. Shpërndarja e sëmundjeve diarreike sipas rretheve 4. Shpërndarja e sëmundjeve diarreike sipas muajve 5. Të dhënat janë analizuar dhe janë përpunuar në grafikë dhe tabela në Excel.

Grupi B (pasqyra 14 Sh) përmban 48 entitete nozologjike. Në këtë grup përfshihen edhe sëmundjet diarreike të cilat shërbimi mjekësor klinik i rrethit i raporton në shërbimin epidemiologjik, i cili plotëson Pasqyrën 14 Sh dhe skedat individuale epidemiologjike.

Rezultatet

Tifo Abdominale dhe Paratifo

Tifo abdominale dhe paratifo paraqesin një incidence të ulët në Shqipëri, me ulje dhe me ngritje në vite. Në vitin 2017 kemi vetëm tre raste te konfirmuara në Tiranë. Rastet janë të grup-moshave të ndryshme.

Salmoneloza jotifoide

Salmonelozat vijojnë te përbëjnë problem: incidenca rezultoi në nivelin 15.25/100.000 banorë në 2017. Në vitin 2018 Salmonelozat jo-tifoide përbëjnë 0,48% të totalit të sëmundjeve diarreike. Shkodra është rrethi më problematik me numrin më të lartë të rasteve të konfirmuara me laborator me Salmonelozë jotifoide pasuar nga Dibra dhe Tirana (Grafiku 1).

9 BULETINI 1 - 2019

Grafiku 1. Shpërndarja e rasteve me Salmoneloze Jotifoide sipas rretheve që kanë raportuar raste të kësaj sëmundjeje në vitin 2017

Rastet më të shumta u përkasin grup-moshave foshnjore dhe fëminore: 0-4 vjeç dhe 5-9 vjeç. Ky fakt tregon qartë rolin vendimtar që luan në radhë të parë në vendin tonë niveli i pamjaftueshëm i kulturës higjienike-shëndetësore të nënës.

Këto të dhëna paraqiten në Grafikun 2 në vijim.

Grafiku 2. Incidenca e rasteve me Salmonelozë jotifoide sipas grup-moshave për vitin 2017

Frekuenca e hasjes së salmonelozes jotifoide gjatë vitit vazhdon të paraqesë karakterin e mirënjohur stinor me mbizotërimin e theksuar të rasteve në stinën e nxehtë. Frekuenca e hasjes rritet në Qershor, Korrik, Gusht (Grafiku 3).

0

50

100

150

200

250

300

Shkoder Diber Tirane Vlore Berat Elbasan Bulqize Korce Kucove Lezhe Librazhd

295

86

9 12 14 1 5 1 1 2 1

0

1

2

3

4

5

6

76.9

1.98

0.77 0.44 0.49 1.19 0.91 1.19 0.75 0.82

1.22 1.1 1.91 2.04

10 BULETINI 1 - 2019

Grafiku 3. Shpërndarja e rasteve me Salmoneloze Jotifoide sipas muajve për vitin 2017

Shigeloza Incidenca e shigelozës paraqet rënie nga viti 2016 në vitin 2017. Shigeloza në vitin 2017 përben 0.45% të totalit të sëmundjeve diarreike. Rastet më të shumta u përkasin grup-moshave foshnjore dhe fëminore: 0-4 vjeç dhe 5-9 vjeç (Grafiku 4). Ky fakt tregon qartë rolin vendimtar që luan në radhë të parë në vendin toneë niveli i pamjaftueshëm i kulturës higjienike-shëndetësore të nënës.

Grafiku 4. Incidencat e rasteve të raportuara me Shigelozë sipas grup-moshave për vitin 2017

Vihet re që në mënyrë të qëndrueshme paraqitet një frekuencë të lartë të shigelozës Shkodra, Tirana dhe Kukësi për vitin 2017. Megjithatë në Tiranë vëmë re një ulje të madhe të rasteve të

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Janar Shkurt Mars prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nentor Dhjetor

12

22 25 22 30

77

56

66

46 37

14 20

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

.0-4 .5-9 .10-14 .15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+

4

1.55

0.58 0.37

1.077 0.79

1.04 0.77 0.69

1.28

0.69

1.58 1.59

1.99


konfirmuara me Shigelozë për vitin 2017 duke e krahasuar me vitet e tjera dhe kjo ndoshta lidhet me nën raportimin.

Grafiku 5. Shpërndarja e rasteve sipas rretheve që kanë raportuar raste me Shigelozë për vitin 2017

Rastet me Shigelozë janë të shpërndara gjatë gjithë vitit ashtu siç paraqiten në Grafikun 6 mëposhtë.

Grafiku 6. Shpërndarja e rasteve të raportuara me Shigelozë sipas muajve për vitin 2017

0

50

100

150

200

250

300

350 320

5 32

1 4 3 8 2 5 6 1 3 1 1 3

0

10

20

30

40

50

60

70


27

38

67

45

32

19

30

45

21 25

29

17


Toksoinfeksionet alimentare

Incidenca e toksiokoinfeksioneve alimentare në vitin 2017 është 78.53/100.000 banorë. Toksikoinfeksionet alimentare përbëjnë 2.48% të totalit të sëmundjeve diarreike në vitin 2017. Ndoshta numri i tyre mund të jetë edhe më i lartë por në shume raste ato në shërbimin ambulator diagnostikohen nën emërtimin gastroenterite. Kjo shpjegon edhe faktin pse kemi një numër të lartë të gastroenteriteve. Incidenca e toksikoinfeksioneve alimentare është më e lartë në grup-moshën 0-4 vjec dhe 5-9 vjec sic janë edhe në përgjithësi të gjitha sëmundjet diarreike.

Grafiku 7. Incidenca e rasteve të raportuara me toksikoinfekione alimentare sipas grup-moshave për vitin 2017

Frekuenca e hasjes së toksiokoinfeksioneve alimentare gjatë vitit vazhdon të paraqesë karakterin e mirënjohur stinor me mbizotërimin e theksuar të rasteve në stinën e nxehtë. Frekuenca e hasjes rritet në Qershor, Korrik për të arritur kulmin e vet në muajin Gusht dhe Shtator (Grafiku 8).

0.00

2.00

4.00

6.00

8.00

10.00

12.00

14.00

16.00

.0-4 .5-9 .10-14 .15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+

14.26

8.83

6.95 7.08 7.93

7.14 5.78

4.74 3.72

5.84 6.48 6.24 5.83 5.75


Grafiku 8. Shpërndarja e rasteve me toksikoinfekione alimentare të raportuara sipas muajve në vitin 2017

Numrin më të madh të rasteve të raportuara me Toksikoinfeksione alimentare e ka Bulqiza, Kukësi, Berati dhe Tirana. Kjo është një situatë që ndodh çdo vit për faktin se në këto rrethe shpesh herë vendoset kjo diagnozë nga mjeku klinicist për pacientët që kanë qoftë edhe vetëm një episod “diarre pa gjak”.

Grafiku 9. Shpërndarja e rasteve me toksikoinfeksione alimentare sipas rretheve për vitin 2017

0

50

100

150

200

250

300

350

400


142 109

125

206 195 208

158

356

219

168 130

183

0100200300400500600700800900

1000957

751

379

61 12 13 16 4 4 2

Shperndarja e rasteve me toksikoinfeksione alimentare sipas rretheve per vitin 2017


Gastroenteritet e paspecifikuara

Në grupin e sëmundjeve diarreike 96.5% të tyre e zënë gastroenteritet e paspecifikuara për vitin 2017. Incidenca e gastroenteriteve në vitin 2017 është 3166.92/100.000 banorë. Incidencën më të lartë e gjejmë në grup-moshën 0-4 vjeç sepse kjo është mosha që preket më tepër (Grafiku 10). Pesha specifike tepër e lartë e gastroenteritit të paspecifikuar në raportimin e sëmundjeve diarreike lidhet me nivelin e ulët të konfirmimit mikrobiologjik të rastit në nivel rrethi, rrjedhojë e nivelit të ulët të performancës së aktivitetit të laboratorëve mikrobiologjikë të shëndetit publik të rretheve në drejtim të diagnozës bakteriologjike dhe parazitare të infeksioneve/sëmundjeve diarreike.

Grafiku 10. Incidenca e rasteve të raportuara me gastroenterite të paspecifikuara sipas grup-moshave për vitin 2017

Frekuenca e hasjes të gastroenteriteve të paspecifikuara gjatë vitit vazhdon të paraqesë karakterin e mirënjohur stinor me mbizotërimin e theksuar të rasteve në stinën e nxehtë. Frekuenca e hasjes rritet në Qershor, Korrik për të arritur kulmin e vet në muajin Gusht dhe Shtator (Grafiku 11).

Grafiku 11. Shpërndarja e gastroenteriteve të paspecifikuara sipas muajve për vitin 2017

0-4 5-9. 10.-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+

1474.68

678.9

390.19

197.73 169.80 203.28 214.67 180.1 164.98 167.79 163.80 179.6 246.14

143.5

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nentor Dhjetor

4603 4710 5904 5646

6786 7554

8742

14454

9979

6351 5306 4727


Konkluzione dhe rekomandime

Sëmundjet Diarreike mund të parandalohen duke ndjekur nje përqasje multisektoriale:

1. Monitorimi i pandërprere i faktorëve risk të Shëndetit Mjedisor dhe të kontrollit të sigurisë ushqimore

2. Sigurimi i furnizimit me ujë të pastër brenda parametrave higjeno-sanitare 3. Inspektimi sanitar i produkteve ushqimore dhe i kushteve në të cilat realizohet prodhimi

dhe tregtimi i tyre 4. Menaxhimi sanitar i mbetjeve urbane dhe ujerave të zeza 5. Parandalimi dhe kontrolli i shpërthimeve epidemike 6. Promovimi i edukimit shëndetësor mbi higjienën vetjake dhe komunitare.

Bibliografia

1. Kakarriqi E. Analiza epidemiologjike e semundjeve infektive ne Shqiperi (1996).

2. Cohen, J 2003, Infectious Disease, 2nd edition.

3. Tibayrenc, M 2007, Encyclopedia of Infectious Diseases.

4. Foodborne disease outbreaks: Guidelines for investigation and Control. World Health Organization 2008.

5. Heymann, DL 2008, Control of Communicable Disease Manual.

6. Talley, N, Locke, GR, Saito, Y2007, GI Epidemiology.

7. CDC. National Shigella surveillance system [annual summaries]. Atlanta: CDC; 2012 [cited 2012 Sep 21]. Available from: http://www.cdc.gov/nationalsurveillance/shigella_surveillance.html.

8. Von Seidlein, L, Kim, DR, Ali, M, Lee, H, Wang, X, Thiem, VD et al. A multicentre study of Shigella diarrhoea in six Asian countries: disease burden, clinical manifestations, and microbiology. PLoS Med. 2006 Sep;3(9):e353.

9. Haley, CC, Ong, KL, Hedberg, K, Cieslak, PR, Scallan, E, Marcus, R et al. Risk factors for sporadic shigellosis, Food Net 2005. Foodborne Pathog Dis. 2010 Jul;7(7):741 7.

http://www.cdc.gov/nationalsurveillance/shigella_surveillance.html


Kutia përmbledhëse

Çfarë dihet rreth kësaj çështjeje? Pesha specifike e Semundjeve Diarreike në totalin e Sëmundjeve Infektive është mjaft e rëndësishme.

Çfarë të rejash sjell ky raport? Raporti jep të dhënat e ëemundjeve diarreike për vitin 2017

Cilat janë implikimet për shëndetin publik? Është i nevojshëm monitorimi i kujdesshëm i situatës për të zbuluar në kohë çdo ndryshim të mundshëm dhe planifikuar veprimet perkatese.


BULETINI I INSTITUTIT TË SHËNDETIT PUBLIK KËRKIM SHKENCOR ORIGJINAL

Vlerësimi dhe monitorimi i ngarkesës mikrobiale dhe sterilitetit në ambjentet spitalore të maternitetit “Mbreteresha Xheraldinë”, Tiranë

Zahide Sulejmani1, Eugena Erindi1, Vera Beca2

1 Departamenti i Epidemiologjisë dhe Kontrollit të Sëmundjeve Infektive, Instituti i Shëndetit Publik, Tiranë 2 Materniteti “Mbreteresha Xheraldine”

Abstrakt Mundësia që ekspozimi ndaj një mikroorganizmi të shkaktojë sëmundje pjesërisht varet nga karakteristikat e mikroorganizmit që përfshin rezistencën ndaj agjentëve antimikrobik, virulencës dhe sasisë së materialit infektues (inokulimit). Infeksionet mund të shkaktohen në spital nga transmetimi i një mikroorganizmi nga një person tek tjetri ose mund të shkaktohen nga flora e vetë pacientit (infeksion endogjen). Disa mikroorganizma mund të merren nga objekte ose substanca të cilat janë kontaminuar nga një pacient tjetër (infeksion mjedisor). Qëllimi i këtij studimi është evidentimi i gamës së mikrobeve patogene gram-pozitive dhe gram-negative ne ambjentet e kujdesit shendetesor. Është analizuar problematika e ndotjes mikrobiale si dhe politikat e sterilitetit në ambjentet spitalore ne Maternitetin “Mbreteresha Xheraldinë”. Të dhënat janë mbledhur në ambjentet spitalore (në bllokun e operacionit, si tek obsetrika dhe tek Gjinekologjia, ku mostrat janë marrë në orendi, ajër, solucione dezinfektante, materjale sterile një përdorimshe, cistina sterile, paketa kirurgjikale, personel shëndetësor, dhe procedurat e larjes se duarve etj, ku këtu jane zonat më me rrisk të infeksionit si pasojë e faktorëve që janë të lidhura me shëndetin e pacientëve. Nga totali i 65 mostrave të marra në ambjentet e Maternitetit “Mbretëresha Xheraldinë“ rezultuan: 50 mostra negative, 5 mostra me identifikim të E.Colit, 3 mostra me idntifikim të Staphylococcus të Artë, 1 moster me Pseudomonas Auregynosa, 2 mostra me identifikim të E.Colit + Pseudomonas auregynosa, 4 mostra me kontaminim mesatar. Bazuar në gjetjet e këtij studimi, rekomandohet se pastrimi, dezinfektimi i ambjenteve në sallat operatore është hapi i parë duke iu referuar zbatimit në mënyrë rigoroze të të gjithë elementeve të Protokollit për Kontrollin e Parandalimin e Infeksioneve të kujdesit shëndetësor.

Hyrje

Gjatë shtrimit në spital pacienti ekspozohet ndaj një numri të madh mikroorganizmash por kontakti midis tyre jo gjithmonë rezulton në shfaqjen e një sëmundjeje klinike. Ka disa faktorë të tjerë që influencojnë natyrën dhe shpeshtësinë e infeksioneve spitalore. Mundësia që ekspozimi ndaj një mikroorganizmi të shkaktojë sëmundje pjesërisht varet nga karakteristikat e mikroorganizmit që përfshin rezistencën ndaj agjentëve antimikrobik, virulencës dhe sasisë së materialit infektues (inokulimit). Infeksionet mund të shkaktohen në spital nga transmetimi i një mikroorganizmi nga një person tek tjetri ose mund të shkaktohen nga flora e vetë pacientit (infeksion endogjen). Disa mikroorganizma mund të merren nga objekte ose substanca të cilat janë kontaminuar nga një pacient tjetër (infeksion mjedisor). Progresi në trajtimet me antibiotikë të infeksion

Pacientët me infeksione ose që mbartin mikroorganizma patogjen janë burim infeksioni për pacientët e tjerë si dhe për stafin mjekësor. Pacientët të cilët infektohen në spital janë një burim tjetër infeksioni. Mbipopullimi në ambientet spitalore, transferimet e shpeshta të pacientëve nga një repart në tjetrin si dhe përqendrimi i pacientëve më të predispozuar për infeksione në të njëjtën hapësirë, ndikojnë në përhapjen e infeksioneve spitalore.

Materiali dhe metoda

Është analizuar problematika e ndotjes mikrobiale si dhe politikat e sterilitetit në ambjentet spitalore në Maternitetin “Mbretëresha Xheraldinë”. Të dhënat janë mbledhur në ambjentet spitalore (në bllokun e operacionit, si tek obsetrika dhe tek Gjinekologjia, ku mostrat janë marrë në orendi, ajër, solucione dezinfektante, materiale sterile një përdorimshe, cistina sterile, paketa kirurgjikale, personel shëndetësor, dhe procedurat e larjes së duarve etj, ku këtu janë zonat më me rrisk të infeksionit si pasojë e faktorëve që janë të lidhura me shëndetin e pacientëve.

Objekti i investigimit tonë në maternitetin “Mbretëresha Xheraldinë“, është identifikimi, izolimi i mikroorganizmave patogene prezent në ambjentet spitalore, në salla operatore dhe dhomën e mjekimit si zona më me rrisk për përhapjen e infeksionit spitalor.

Mbledhja e të dhënave

Është kryer në mënyrë të detajuar inspektimi, investigimi, survejimi i të gjitha rregullave higjeno-sanitare, zbatimi i të gjitha protokolleve klinike të përhapjes së infeksionit spitalor, procedurat e hollimit, ekspozimit të llojeve të solucioneve dezinfektante që të tëra klinikat kirurgjikale kanë disponibël. Për të marrë informacion të nevojshëm dhe për të bërë të mundur identifikimin e llojeve të ndryshme të mikroorganizmave patogene në ambjentet spitalore u morën mostra mikrobiologjike në ambjentet e maternitetit për të identifikuar mikroorganizmat patogene prezent si në salla operatore, ashtu edhe në dhomat e mjekimit gjithashtu dhe izolimin e mikroorganizmave patogene si gram-pozitivet si Staphylococu Aureus ashtu edhe gram – negativet si E. Coli.


Marrja e mostrave

Mostrimi i drejtë i materialit për analizë mikrobiologjike është hapi më i rëndësishëm në diagnozën e saktë të një infeksioni, per izolim dhe identifikim të mikrobialeve prezernte në këto ambjente të Maternitetit.

Diagnostika mikrobiologjike përfshin: Marrjen e mostrës, transportin e mostrës, përpunimin e mostrës me veçimin e shkaktarit të infeksionit, identifikimin e tij si dhe përcaktimin e ndjeshmërisë ndaj antimikrobikëve, raportimin dhe interpretimin e rezultatit të ekzaminimit mikrobiologjik.Mostrimi duhet bërë me mjete sterile dhe nën masa rigoroze të asepsis. Ky rregull është i rëndësishm për t’u mbrojtur si personeli që punon në sallë , ashtu edhe personi i cili merr mostrën (teknikët e laboratorit).

Shënim. Të gjitha mostrat duhet të shoqërohen me fletëpërcjellësen përkatëse. Në të duhen shënuar qartë të gjitha të dhënat: vendi ku është marrë ekzaminimi si ajër, sipërfaqe, orendi, plagë, solucion dezinfektant, materiale sterile, paketë kirurgjikale, numri i protokollit, koha e mostrimit, përshkrimi i saktë i llojit të mostrës dhe vendit ku është marrë, reakordimin e nr. te ekzaminimit (në pjatë Rodak, ose tub bujon) me numrin e protokollit të regjistrit, ku do bëhen edhe leximi dhe interpretimi i llojit të analizës.

Metodogjia e përdorur:

• Ekzaminimet e ajrit janë bërë me metodën e sedimentimit me aparatin R.C.S (reuter-centrifugal-sampler) i cili tregon shkallën e kontaminimit të ambjentit me anën e sasisë së partikulave që bien mbi pjatat rodak në terrenin agar-gjak, saboro, ku masat e lejuara janë 100-500 mikrobe/1m3 ajër.

• Ekzaminimet e sipërfaqeve bëhen me metoden standarte të pjatave rodak në terrenin T.S.A (triptikaze-sojë-agar) dhe bujon të thjeshtë ku masat e lejuara janë 500-1000 mikrobe/100cm2.

• Ekzaminimet e qarqeve të tubave të intubimit dhe të ujit të oksigjenuar janë marrë me bujon të thjeshtë, inkubimi ne 37oC dhe kalimi ne terrenet Agar-gjak, D.C, M.C .

Rezultatet

Ekzaminimet janë marrë në momentet që është bërë dezinfektimi, operacionet nuk kanë filluar dhe ambjentet e sallës së operacionit në maternitet janë gati për të filluar interventet e ndryshme që janë të planifikuara.

Mostrat u morën në siperfaqe, orendi në solucione, personel, larja e duarve të instrumentares, në qarkun e tubave të aspirimit dhe të oksigjenit, solucion fiziologjik në shishen e aparatit të oksigjenit, maskat një përdorimshe, ambuja e pacjentit dhe shtrati i të sëmurit, cistine sterile, kompleti i mjekimit, pasi pjesën e sterilitetit e kanë qendrore ku të gjitha cistinat dhe veglat kirurgjikale janë të vendosura në një dhomë të vecantë dhe mbas mbarimit të operacionit dezinfektimi i sallës kryhet nga vetë stafi i qendrës së sterilizimit.

1. Ekazaminimet e marra në Reanimacionin e bebave dhe në dhomën e mjekimit.

1. Krevati i bebit në dhomën e nënave negativ

2. Mbi tavolinë te karroca e mjekimit negativ

3. Peshqir i larjes së duarve negativ

4. Maska të lara , jo të dezinfektuara negativ

5. Qarku i tubit aspirator negativ

6. Maska e bebit jo e hequr nga aparati i inhalacionit kontaminim

7. Inkubatori kontaminim

8. Ambuja e dezinfektuar E.Coli

9. Duart e infermjeres të sapo lara negativ

10. Parvaz dritarje kontaminim

11. Tavolinë medikamentoze negtaiv

12 Inkubatori Pseudomonas Aeruginosa

Nga vlerësimi dhe monitorimi i ambjenteve në Maternitetin “Mbretëresha Xheraldinë“, në Reanimacion dhe në dhomën e mjekimit nga ekzaminimet e mësipërme u konstaua:

Nga totali i 12 mostra të testuara rezultojnë 2 ( % ) e tyre me shtame mikrobike . Nga totali i 12 mostrave të marra në ambjentet e sallës operatore rezultuan 10 mostra

negative dhe 2 mostra me izolim dhe identifikim të mikrobeve patogene. Shtamet mikrobike të izoluar dhe predominant gjatë vlerësimit kanë rezultuar si më

poshtë:

• E.Coli (% ) = 1 shtam mikrobik • Pseudomonas Auregynosa (% ) = 1 shtam mikrobik

2. Ekazaminimet e marra në Obsetrikë Në bllokun operator të Obsetrikës janë 3 salla operatore dhe një dhomë e Sterilitetit qendror.

Hyrja për në bllokun operator bëhej konform rregullores ndërkombetare, me veshjen e pajisjeve mbrojtëse personale që në hyrje, larja e duarve me antiseptik dhe dizinfektantë.


Salla operatore Nr.1

1. Llampa operatore negativ

2. Dritare midis korridorit dhe sallës negativ

3. Shtrati operator negativ

4. Parvaz dritarje negativ

5. shtrati operator negativ

6. Brenda në dollapin e medikamenetve negativ

7. Sipër tubit të prizave negativ

8. Dysheme negativ

9. Sisitemi i filtrimit E.Coli

10. Maska sterile

11. Shtrati i bebit negativ

12. Qarku i tubit të intubimit negativ

13. Inkubatori negativ


1. Dysheme poshtë shtratit operator negativ

2. Sistemi i filtrimit Staphylococus Aureus

3. Duart e instrumentares negativ

4. Sipërfaqe mbi shtratin operator negativ


6. Dollapi i medikamenteve negativ


8. Tavolinë ku janë tubat e intubimit negativ

9. Tavolinë medikamentesh negativ

10. Cistine sterile nga jashtë negativ

11. Prizë negativ

12. Dysheme negativ

13. Qarku i tubit të aspirimit negativ

14. Sistemi i filtrimit Staphylococcus Aureus

15. Maska negativ


1. Inkubatori negativ

2. Dyshemeja negativ

3. Celësi i derës negativ

4. Sipërfaqe mbi shtratin operator negativ


6. Dollapi i medikamenteve negativ


8. Rrotat e karroces negativ

9. Maskë negativ

10. Pllakë muri negativ

11. Dysheme negativ

12. Qarku i tubit të aspirimit negativ

Nga vlerësimi dhe monitorimi i ambjenteve të bllokut operator te Obsetrikës ne Maternitetin “Mbretëresha Xheraldinë“, nga ekzaminimet e mësiperme u konstaua:

Nga totali i 40 mostra të testuara rezultojnë 7,5 % e tyre me shtame mikrobike. Nga totali i 40 mostrave të marra në ambjentet e sallës operatore rezultuan 37 mostra

negative dhe 3 mostra me izolim dhe identifikim te mikrobeve patogene.

Nga 40 mostra i totalit, 37 prej tyre rezultuan negative = 92 % Staphylococcus Aures = 2 shtame mikrobike = 5 % E.Coli = 1 shtam mikrobik = 2,5 %, pra:

o 92 % negativ dhe o 7,5 % te kontaminuara


Grafiku 1. Numri i mostrave të kontaminuara dhe negative

Grafiku 2. Izolimi i mikrobeve patogene, 5 % Staphylococcus Aureus dhe 2,5 % E.Coli, 92 % te mostrave negative

3. Ekazaminimet e marra në Gjinekologji

Në bllokun operator të Gjinekologjisë janë 2 salla operatore si dhe një dhomë e Sterilitetit qendror.

Rezultatet në sallën e Gjinekologjisë

1.Llampa operatore kontaminim i rende

2. Ambuja negativ

3. Solucion i shishes së aspiratorit E.Coli

4. Aparati endoskopik kontaminim mesatar


6. Mbi tavolinën e medikamenetve kontaminm mesatar

7. Telefoni ne korridor negativ

8. Dysheme E.Coli

9. Sisitemi i filtrimit E.Coli + Pseudomonas Auregynosa

10. Maska kontaminim mesatar

11. Solucion i furcave kirurgjikale E.Coli + Pseudomonas Auregynosa

12. Lavamani E.Coli

13. Sistemi i Filtrimit Staphylococcus aureus

Nga vlerësimi dhe monitorimi i ambjenteve të bllokut operator të Gjinekologjisë në Maternitetin “Mbretëresha Xheraldinë“, nga ekzaminimet e mësiperme u konstaua:

Nga totali i 13 mostra të testuara rezultojne 46 % e tyre me shtame mikrobike . Nga totali i 13 mostrave të marra në ambjentet e sallës operatore rezultuan 3 mostra

negative dhe 4 mostra rezultuan me kontaminim mesatar dhe të rëndë. Hyrja për në bllokun operator të Gjinekologjisë bëhej nga dera e cila është në komunikim

me korridorin qendror dhe në kontakt me derën e jashtme. Dhoma ku bëhej zhveshja e personelit shendetesor ishte jo konform rregullave ndërkombëtare.

Me pas kryhej larja e duarve ku vetë mjekët e Gjinekologjisë nuk ishin të kënaqur pasi nuk janë kushte të pershtatshme optimale për larje kirurgjikale të duarve.

Nga 13 mostra te totalit,

3 prej tyre rezultuan negative = 23 % 4 prej tyre rezultuan kontaminim = 30 % 6 rezultuan me izolim dhe identifikim të mikrobeve = 46 %, të ndara si më poshtë:

Staphylococcus Aures = 1 shtam mikrobik = 7,6 % E.Coli = 3 shtame mikrobike = 23 %, E.Coli+ Pseudomonas Auregynosa = 2 shtame mikrobike = 15,3 %


Grafiku 3. Nga totali i 13 mostrave pjesën më të madhe e zë izolimi dhe identifikimi i mikrobeve

Grafiku 4. Paraqitja totale e 13 mostrave të marra në sallën e Gjinekologjisë

Moster ne llampen operatore Moster ne sistemet e filtrimit(Staph. Aureus)

Moster ne lavamanin e larjes se duarve (E.Coli) Moster e sol, ne shishen e aspirimit (E.Coli)


Rekomandime

Duke iu referua ekzaminimeve të lartpërmendura rekomandojmë:

Të kryhet një pastrim dhe dizinfektim i ambjenteve të Gjinekologjisë.

Të pajisen me mekanizmin e vënies së solucioneve dizinfektuese në mur.

Hyrja dhe dalja e personelit shëndetësor të kryhet konform rregullave të bllokut operator.

Të pastrohen filtrat e sistemit të filtrimit.

Të kryhet pastrimi dhe dizinfektimi i dyshemesë me solucionet dizinfektuese përkatëse

Të ndërrohen solucionet dizinfektuese të mbajtjes së furcave të kirurgjisë, pasi bëhen kontaminuese.

Personeli shëndetësor të manipuloje me doreza.

Kutia përmbledhëse

Çfarë dihet rreth kësaj çështjeje? Kontrolli ndotjes mikrobike ne mjediset e Kujdesit Shendetesore eshte nje standart i cilesise dhe ka rol qenesor per mireqenjen dhe sigurine e te semureve, punonjesve shendetesore dhe vizitoreve. Te gjithe institucionet shendetesore duhet te zbatojne programin e kontrollit dhe parandalimit te infeksioneve spitalore duke ulur ne minimum shkallen e ketyre infeksioneve dhe mbrojtjen e personelit shendetesor nga rreziqet eventuale te infektimit. Çfarë të rejash sjell ky raport? Programet e pastrimit, dizinfektimit dhe proceset e sterilizimit jane pjese e grupit te pandare te protokollit klinik te parandalimit te infeksioneve dhe kontrollit te tyre te cilet jane integruar ne spitale dhe institucione te tjera shendetesore per te siguruar mireqenjen e pacjentit personelit,vizitoreve dhe personave te tjere qe jane te lidhur me mjedisin shendetesor. Cilat janë implikimet për shëndetin publik? Procedurat e larjes dhe te dezinfektimit dhe perdorimi me kriter i antibiotikeve.Protokollet duhet te bazohen ne politikat dhe procedurat diagnostikoterapeutike, ne masat e parandalimit , te zbatohet me rigorozitet Protokolli i parandalimit te infeksioneve te kujdesit shendetesor, Është i nevojshëm përmirësimi i kapaciteteve dhe nxitja e standardeve të cilësisë në hallka të ndryshme të sistemit shëndetësor lidhur me zbatimin e protokolleve standarte per parandalimin e infeksioneve te kujdesit shendetesor.

Bibliografia

1. Pitzurra M., Pasquerella C., savino A.(1993):La contaminacione microbica nel’laria

atmosferica delle sale operatorie.(Rischi, valutacione, normative,prevenzione).Ig.Mod.,

100,713-767.

2. Menozzi M.G.,Conti G.,Gambara A.et al.(1993): Indagine epidemiologica riguardante i

microrganismi responsabilidi infezioni nosocomiali caratterizate da bactteriemia e/o

fungiemia.Ig.mod., 100,1508-1533.

3. Fisher B.D., Amstrong D., Yu B.et al. (1981):Invazive E.Coli :progres in early diagnosis

and treatment.am.J.Med., 71, 571,-572.

4. Cruickshank R., Medical microbiology Tests employed in bacterial, identification fq.

813 Edinburgh and London,1986



Kronobiologjia e Ozonit Engjëll Mehmetaj1 1 Sektori i Ajrit dhe Epidemiologjisë Mjedisore, Departamenti Shëndeti dhe Mjedisi, Instituti i Shëndetit Publik, Tiranë Abstrakt Ky studim është një analizë e përbërjes kimike të mostrave të ajrit në Troposferë. Mostrat analizohen nga matjet nga stacionet automatike në mënyrë të pandërprerë në qytetin e Tiranës. Ky studim vëzhgon nga afër lidhjen që egziston midis Ozonit në Tropsferë , ndotësve kimike dhe kronobiologjisë së bimësisë. Metodat e përdorura për analizimin e gazeve janë: për SO2 me fluoreshencë, për NOx me chemioiluminescencë, për BTEX me Gas chromatography me flakë jonizuse, për CO me Non dispersive Infrared , për O3 me phptometri. Mostrimi është në dy pika të një qëndre urbane si Tirana. Studimi analizon kushtet dhe reaktantët që ndikojnë reaksioninet e ekuilibrit të ozonit në Troposferë. Vlerat e ulëta të ozonit brënda standartit në troposferë, nuk tregojnë në cdo kohë një ambjent të shëndetshëm , ai është një indikator për ndotjen në raste të vecanta , por në përgjthësi cikli i tij i jetës është sinbiotik me kronobiologjinë e bimësisë.

Hyrje

Nga të dhënat e publikuara per kimine e ozonit (1), është arritur në përfundimin se ozoni është një element ndotës në troposferë, ai prodhohet vetëm në zonat urbane dhe më pas transferohet në zonat rurale. Eshtë analizuar efekti i disa komponentëve të cilët bëjnë shkatërrimin e ozonit dhe kanë ndikim hollues të ozonosferës. Egziston një raport specifik midis NOx në VOC (2) i cili përcakton efikasitetin e procesit të formimit të ozonit. Kinetika (3) e inkorporimit të radikaleve të lira con në sintezën e PAN (4) dhe Nitro benzene (3).

Në atmosferë ndodhin këto reaxione për NOx (5) (NO2, NO ) dhe O (6):

Për


Metodika e analizës

Metodologjia e përdorur ka qënë: analiza nga stacionet automatike model CHV 150. Kjo analizë na ofron cilësi të lartë, të dhëna të shpeshta dhe preçize. Metodika e analizës për çdo gaz është si më poshtë:

Përbërësi Metodika e analizës Standardi

SO2 UV me fluoreshencë ( UVF ) EN 14212

NOx Chemioiluminescencë (CLD) EN 14212

BTEX Gas chromatography me flakë jonizuse(FID) EN 14662

CO Non dispersive Infrared (NDI) EN 14626

O3 Phptometri UV EN 14625

Solar meter ISO 9060

Vëndvendosja statike e të dy stscioneve në Qëndër dhe në Periferi na japin të dhëna (10) përfaqësuese për një qëndër urbane. Krahasimi është bërë, për matje të njëkohshme.Cilesia e matjeve është provuar me matje paralele. Protokolli i mirembajtjes së stacionit është konform EN61326. Koha në të cilën janë realizuar matjet i përkët periudheve 1Gusht 2012-31 Korrik 2013 si dhe Shtator 2016-30 Janar 2018.

Në kërkim të përgjigjes së pyetjeve se: çfarë ndikimi kanë ndotësit kimikë tek O3?; Cilët janë ozon prodhuesit?; Cilët janë komponimet Aleatë? hulumtimi është i ndarë në katër kapituj: I- Ndotësit kimikë: II - Komponimet aleatë: III - Faktorët kilmaterikë; IV - Kronobiologjisë.

I - Ndotësit kimikë

Matjet janë realizuar për O3, NO, NO2 , CO, SO2, Benzen, Toluen, p_xylen, o_xylen, Ethyl Benzen.

Ndikimi i NOx-eve: Rezultatet e paraqitura për qëndrën në Tabelën 1.

Tabela 1: Të dhënat për O3 dhe NOx për ditën E Hënë: dt 03/04/2017.

Të dhënat për ditën e Hënë dt.03/04/2017 tregojnë se, bashkevrimi midis NOx-ve dhe O3 është i dukshëm. Ecuritë e kurbave duken edhe në graf 29 për O3 dhe graf 33 për NOx. Në të dy grafikët 1 dhe 2 vihet re se ka një përputhje në kohë midis vlerave maksimale(max) të NOx-eve në Ora 9:00, 12:00, 15:00, 19:00, 21:00 dhe vlerave minimale(min) të O3, si dhe e kundërta.

Ecuria e kurbës min max min min rritet max Min max min max min max

ora 0500 0600 0900 1000 1200 1400 1500 1700 1900 2000 2100 2200 O3 7.3 33.6 15.5 15.1 22.0 32.6 25.1 37.6 15.5 16.3 9.1 14.0 NOx 13.8 50.9 93.2 62.1 74.3 36.0 56.1 19.2 67.0 50.6 70.9 45.5 Ora 0500 0600 0900 1100 1200 1400 1500 1700 1900 2000 2100 2200 Ecuria e kurbës

rritet rritet max min max min max min max min max Min

Gjithashtu për dt. 22/05/2017 është pasqyrimi i njëkohshëm NO2 ^ O3 në Grafikun 3 si dhe NOÔ3 Grafikun 4 , kjo në intervalin e 24h.

Grafiku 1 Grafiku 2 Grafiku 3 Grafiku 4

Vetëm ndodhia në Troposferë e reax. nr 5

dhe reax7 bën të mundur sqarimin e variacionit të përqëndrimit të këtyre komponenetve në ajër.

Rezultat i këtyre reaksioneve janë këto kurba simetrike. Për më shumë informacion u vëzhguan matjet në ditë me shi për të dy stacionet. Në ditën me shi (dt 21/05/2017)

Paraqitja grafike NO2Ô3 NOÔ3

Tr _Center (qëndër) Tirana_IPH (periferi) Tr _Center (qëndër) Tirana_IPH (periferi )


Në ditën me shi: Shiu bën që me NOx-et të ndodhë reaxioni ( 2 NO2 + H2O → HNO2 + HNO3; 4 NO + 3 O2 + 2 H2O → 4 HNO3; 4 NO2 + 2 H2O + O2 → 4 HNO3.)

0.05.0

10.015.020.025.030.035.040.0

1h ora03

ora05

ora07

ora09

ora11

ora13

ora15

ora17

ora19

ora21

ora23

O3 E Hene Trcent O3 E Hene IPH

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

1h ora03

ora05

ora07

ora09

ora11

ora13

ora15

ora17

ora19

ora21

ora23

NOx E Hene TR CentNOx E Hene IPH

0

10

20

30

40

50

ORA 1.

5 34.

5 67.

5 910

.5 1213

.5 1516

.5 1819

.5 2122

.5

Tirana_Center O3 dt 22,05,2017Tirana_Center NO2 dt 22,05,2017

0

10

20

30

40

50

60

ORA 1.

5 34.

5 67.

5 910

.5 1213

.5 1516

.5 1819

.5 2122

.5

Tirana_Center O3 dt 22,05,2017Tirana_Center NO dt 22,05,2017

0

10

20

30

40

50

ora

1.5 3

4.5 6

7.5 9

10.5 12

13.5 15

16.5 18

19.5 21

22.5

Tirana_Center O3 21,05, 2012Tirana_Center NO2 21,05, 2012

0

5

10

15

20

25

ORA 1.

5 34.

5 67.

5 910

.5 1213

.5 1516

.5 1819

.5 2122

.5

Tirana_IPH O3 dt 21,05,2017

Tirana_IPH NO2 dt 21,05,2017

0

10

20

30

40

50

ORA 1.

5 34.

5 67.

5 910

.5 1213

.5 1516

.5 1819

.5 2122

.5

Tirana_Center O3 dt 21,05,2017 (Dite meshi)Tirana_Center NO dt 21,05,2017 (Dite meshi)

0123456789

ORA 1.

5 34.

5 67.

5 910

.5 1213

.5 1516

.5 1819

.5 2122

.5



Në Qendër: Nga grafikët duken qartë reaksionet e ekuilibrit 5 dhe 7. Vetëm në orët e natës dhe në orët kur nuk ka trafik vihet re dominimi që marrin vlerat e

Ozonit, kashi NO dhe NO2. Vihet re se NO dhe NO2 ndryshon përqëndrimin në antagonizëm me O3. (Arsyeja qëndron tek elktroni i paciftëzuar e bën NO dhe NO2 reaktiv. Konkretisht ky elektron i NO-s do që të ciftëzohet, gjysëm jeta e tij është 2-6 sekonda. Këtë “uri” (11) për elektron NO do ta plotësojë duke “e vjedhur” nga ato komponime më të afërta që ndesh në rrugën e tij dhe që kanë paqëndruëshmeri energjitike. I gatshëm në këtë rast është Ozoni i cili ka një sjellje të dyfishtë për arsye të paqëndrueshmërisë energjitike të lidhjeve stukturore. Si rezultat i reaksionit ,prishja e lidhjes kimike të njërit prej atomeve të oksigjenit, i cili bashkohet me NO dhe formon NO2, do të çojë nga ana tjetër, në formimin e molekulës së Oksigjenit O2. Në përfundim të reaksionit do të kemi përftimin e NO2-shit, që ka të njëjtin konfigurim të jashtëm elektronik si NO. Kjo paqëndruëshmëri vazhdon deri në kurorzimin me një lidhje kimike. Deri në atë moment është verejtur se ndodhin një numur reaksionesh kaskadë. Numuri reaksioneve zinxhir mund të shkaktojë 6.023 x 10 21 billion molekula për të reaguar për sekondë!” )Pikpyetja ne figure tregon pe nje reaxion midis bimes dhe NO2 por eshte i paqarteë

Në periferi: Ekuilibri NO2-O3 graf. 104 dhe NO-O3graf 124 ka një ecuri krejt ndryshe. Pasqyra në periferi për të dy reaksionet tregon për një dominim që vlerat e Ozonit kanë ndaj vlerave të NO2 dhe NO. Në ditën pa Shi (dt 22/05/2017)

Konponenti: NO2Ô3 NOÔ3

Stacioni:Tirana_Center (qëndër) Tirana_IPH (periferi) Tr _Center (qëndër) Tirana_IPH (periferi )


Kurbat si në Qëndër ashtu edhe në Periferi tregojnë edhe një herë antagonizmin që egziston midis NO2, NO nga njëra anë dhe O3 nga ana tjetër.

Krahasimi Shi-Diell Ekuilibri midis NO2Ô3 si dhe NOÔ3

Në Qëndër; Në krahasimin për ekuilibrin NO2-O3 në graf 105 dhe graf 121, si dhe NO-O3 në graf 123 dhe 121-1 duket se: 1- Natën Ozoni ka vlera dominuse mbi NO dhe NO2. 2-Ditën përqëndrimi i Ozonit luhatet në varësi të përqëndrimit të Nox-eve. 3-Vlera maximale e tij është në orët e mesditës në orën 13:00. Referuar pikërisht këtij fakti të orës 13:00 del se Dielli

0

5

10

15

20

25

ORA 1.

5 34.

5 67.

5 910

.5 1213

.5 1516

.5 1819

.5 2122

.5


Tirana_IPH NO2 dt 22,05,2017

02468

1012

ORA 1.

5 34.

5 67.

5 910

.5 1213

.5 1516

.5 1819

.5 2122

.5


Tirana_IPH NO dt 22,05,2017

akitvizon reaksionin nr 5 dhe rrit nivelin e Ozonit në Qëndër.

Në periferi: Nata është favorizuaese njëlloj si dhe në qendër. Ndikimi i Diellit në orët e mesditës është edhe më i dukshëm. Përqëndrimi i Ozonit ka vlera të tilla që i ngjan një sinusoidë O3 në intervalin 24h. Kjo sinusoidë është e pasqyruar më së miri në Graf 151 i dt 21/08/2012. Krahasimi i graf124 dhe 121-4 tregon se minimizimi deri në zero i NO-s, tregon se Ozoni si një nga dy reaktantet e reaks është në përqëndrime të tilla në Periferi, aq sa t’a ulë përqëndrimin e NO-s deri në Zero. Në ditët me shi Reaks 7 së bashku me reaks (4 NO + 3 O2 + 2 H2O → 4 HNO3; 2 NO2 + H2O → HNO2 + HNO3; 4 NO2 + 2 H2O + O2 → 4 HNO3.) nuk arrijnë që ta konsumajnë Ozonin, por përkundrazi i japin “një frymëmarrje”. Ky favorizim është më i fuqishëm(?!) në zonën e periferisë. Çfarë është kjo frymëmarrje? Kush e favorizon nivelin e lartë të Ozonit në Periferi? Kush janë Aleatët? Përse tejkalohen vlerat e Ozonit më shumë në Qendër sesa në Periferi? Kush i neutralizon NOx-et?

II - Komponimet Aleate

Për të kuptuar këtë frymëmarrje në Qendër u referuam në ditët me të ftohta të vitit: nata midis 17 dhe 18 dhe nata midis 18 dhe 19 ditë me dëborë. U vëzhgua përqëndrimi, për (Dioksidin e Azotit NO2, Dioksidin e Squfurit SO2, Monoksidi Azotit NO, Monoksidi i Karbonit CO, Toluene ose metil benzeni C6H5CH3, p_xylene, o_xylene ose Dimetil benzeni C6H4(CH3)2, Ethyl Benzenint C6H5C2H5, BenzenetC6H6. Teorikisht ulja e temperaturës gjatë natës duhet të shkaktonte edhe rritje të përqëndrimit. Në fakt kemi uljen e përqëndrimit në orët e ftohta të natës.

Konkretisht: Në intervalin kohor 20:00-08:00 është bërë pasqyrimi grafik për të dy datat(Data e I,në17-18/12/2017; Data e II, në18-19/12/2017)në stacionin e Tirana_Center(qendër)

Konponent: O3 NO EthylBenzeni o_xylene


Gjatë këtij intervali kohor shohim se kemi: a- Ulje të përqëndrimit të: NO2, SO2, Benzeneve, Toluenit, p_xylenit; varjon njëlloj si përqëndrimi CO, pasqyruar në graf 211-2. b-Konsum total të: NO(graf 209-2 ) , Etyl benzenit(graf215-2 ); o_xylenit .c- Ozoni rrit përqëndrimin në orët e natës. Në graf 207-2 .(Temperatura më e ulët në ditën me dëborë ka qënë një kusht më pak i favorshëm për sintezën e tij. )


“I-Elektro-negativiteti që kanë molekulat e Dioksidi I squfurit SO2 dhe i Monoksidit të Karbonit CO e ulin përqëndrimin duke reaguar me Ozonin me të njëjtën kinetikë që reagon NO dhe NO2. Konsumi i CO dhe SO2 përgjtatë orëve të natës,

ndërkohë që temperatura ulët e konfirmon këtë. “

Nëpërmjet vetisë elektro-akceptore. Inkorporimi i radikaleve të lira ndodh si më poshtë sipas kesaj Kinetike (3)3-1:”Hapi i parë përfshin një kompleks ion π-aromatik-NO2 + ose palë takimi, ndërsa hapi i mëvonshëm është i natyrës arenium (i ndarë për pozicionet orto, meta dhe para).”Ne vijim te ketij studimi vijne dhe te dhenat per knsumin e o_xylenit në grf. 216-2 dhe Metyl Benzenit në graf 215-2 për të neutralizuar NO në graf. 209-2; është analog. Mëjnaimi nga ajëri i NO, NO2 shohim se sjell për pasojë shtimin e përqëndrimit të Ozonit graf. 207-2. Komponimet si ketonet,aldehidet fenolet e gëzojnë më së miri këtë cilësi kjo fale oksigjenit i cili eshte nje elektro donor,kinetika (12)3-2 e veprimit te tyre ndodh sipas skemes se reaksionit Luckart . Bazuar këtij kontributi; komponente të tillë mund të konsiderohet me marrëveshje si një Aleat i Ozonit. Cila është prejardhja e komponimeve Aleate?

III - Faktorët kilmaterikë

Në pargrafin I u përmend një frymëmarrje e Ozonit: Për të saktësuar këtë frymëmarrje, u zgjerua fusha e analizës për vlerat e Ozonit në të dy pikat në Periferi dhe në Qendër,kjo për gjatë gjithë vitit, në periudhat 2012-2013 dhe 2016-2017 .

Në periferi: Pasqyra e Ozonit në intervalin 24 h e pasqyuar në graf 121-4 shohim se përsëritet çdo ditë gjithashtu edhe në graf 2018-3 ,Grafiku 2018-4 tregon variacionin e rrezatimit Diellor.

Konponenti: O3^NO O3^O3 GlobalRrad O3^GlobalRad

Stacioni: IPH^Center IPH^Center IPH IPH


Prej grafikeve 2018-3,4 arrihet në përfundimin se egziston një lidhje midis O3 dhe rrezatimit. Graf 152 e konfirmon më së miri rritjen e nivelit të Ozonit brënda ditës, pasojë ndriçimin Diellor, pra temperatura. Nga grafiku 152 duket gjithashtu edhe inertesia që rrezatimi Diellor ka mbi Ozonin. Për këtë efekt i referohemi grafikëve 215-2 dhe 216-2.

Përqëndrimi i o_xilenit dhe Ethylbenzenit është më i lart se në ditën me shi. Është pikerisht ky aktivizim diellor që i shkaktohet komponmeve aleate të cilat reagojnë me ndotësit. Pra, kur temperatura ulet si në rastin e ditës së dëborës, komponimet aleate janë me një aktivitet me të ulët. Ky inaktivitet ka ndikuar edhe në nivelin e ulet të Ozonit në graf 207-2.

Meqënse tempertura dhe rezatimi ndryshon gjatë vitit vëzhgimi për vlerat e ozonit u shtri në një diapazon më të gjerë kohor. Në graf 159 janë të pasyruara vlerat për datën 21 të çdo muaji nga ku vihet re qartë ndikimi i temperaturës, që vjen nga ngritja e Diellit mbi horizont. Vijueshmëria e mësipërme ruhet edhe në vlerat mesatare mujore për Ozonin, pasqyruar në Graf.157. Rritja e Ozonit që vjen nga temperatura nuk e ruan trendin njëlloj në muajt me më shumë rrezatim.

Konponenti: O3 O3^O3^0 0 O3^GlobalRad^ 0 0 BTX

Intervali matjeve: cdo dt 21* Vlera1 ( cdo dt 21*^ Vlera1^Vlera2) Vlera3

Stacioni: IPH IPH^Center Tirana _IPH Tirana_IPH


Shënim:

Çdo dt.21*: për çdo datë 21 të secilit muaj të vitit ,në orët,07:00,08:00,09:00,11:00,20:00;për vitin 2012-2013.

Vlera1: Vlerat mestare mujore të O3 përTirana_ IPH dheTirana_ Center si dhe këndi i ngritjes 00 së Diellit mbi horizont sipas muajve përkatës,për periudhën 2012-2013.

Vlera2: Vlera mesatare ditore, për çdo datë, të rrezatimit diellor për secilin muaj për periudhën 2012-2013.

Vlera3: Vlera mesatare mujore për secilin përbërës, komponenet të BTX-eve për periudhën 2016-2017.

Në Qendër: Në graf 157,në muajt e Verës kemi një rritje të nivelit të O3 më shumë në Qendër sesa vlerat e Periferisë. Ky deformim na konfirmon edhe një herë prezencën e Fotolizës. (shih reaction nr 5). Pra fotoliza e NO2 në NO dhe O. Në një fazë të dytë shtimi i përqëndrimit të Oksigjenit Atomik ndikon direkt dhe në reaksionin e sintezës së Ozonit O3.

00.20.40.60.811.21.41.6

dhje

tor

nent

or

teto

r

shta

tor

gush

t

korr

ik

qers

hor

maj

prill

mar

s

shku

rt

jana

r

Tirana_IPH Benzene 16-17 [ppb] mes muaj

Tirana_IPH Toluene 16-17 [ppb] mes muaj

Tirana_IPH p_Xylene 16-17 [ppb] mes muaj

Tirana_IPH o_Xylene 16-17 [ppb] mes muaj

Tirana_IPH Ethylb. 16-17 [ppb] mes muaj


Pra në Qendër është ndotja ajo që favorizon rritjen e niveleve të Ozonit. Është pikërisht kjo ndotje që është cilësuar edhe në Standardin e OBSH-s, i cili ka të limituar numurin e orëve me nivel ozoni 120 µg/m3.

Në Periferi: Me ngritjen e Diellit në maximumin e vet, në muajin Qershor, siç është pasqyruar edhe në graf 160 nuk shoqërohet me shtim të nivelit të Ozonit. Në ecurinë e vlerave të Ozonit në stacionin e Periferisë, shohim se edhe pse Dielli ngrihet në max. në muajin Qershor, niveli i Ozonit nuk rritet.Cila është arsyeja që nuk rritet?

Vihet re një trend gati i njëjte midis BTX-eve dhe Ozonit.

Në Tabelën 2, numri i orëve jashtë standartit është shtuar pas 4 vitesh.Këto nivele të larta të NOx-eve në Qërndër eleminojnë totalisht rritjen e vlerave të Ozonit mbi normë.

Ndotja e lartë ka vështirësuar gjithashtu edhe situatën në Periferi.

Tabela 2. Pasqyra e orëve jashtë standartit për,O3,NOx në dy periudhat në të dy stacionet

Qendër Periferi

Standarti

ska

Në vitin 2016 panvarsisht se ndoja është më e lartë, gjë që duket nga orët kur është tejkaluar standarti, ulja e nivelit të NOx jep shënja shprese. Kjo duket në orën 13:30, në ngritjen që pëson kurba Blu, që tregon përqëndrimin e Ozonit. Një realitet i tillë tregon impaktin pozitiv që ka bimësia e shtuar në këto vite në Qendër.

Pra,edhe pse ndotja rritet vlera e Ozonit nuk e tejkalon standartin.

Pyetja që lind natyrshëm është : përderisa NOx-et janë më shumicë, pse nuk ndodh Fotoliza?

Stacioni: Tirana_Center Tirana_IPH Tirana_Center Tirana_IPH

Data: 26.12.2012 26.12.2012 7.12.2016 7.12.2016

Komponentët: Vlerat* Vlerat* Vlerat* Vlerat*


Natyra e pastër e ajrit në stacionit të Periferisë në vitin 2013, na shtyu të kërkojmë arsyet e kësaj ecurie. Për këtë u referuam të dhënave për Tokën. Këndit të ngritjes së Diellit mbi Horizont edhe distancës Tokë –Diell.

Luhatja e boshtit të Tokës; Janar- Qershor është 23.5 0, (Rrezia e dritës nga 90 0 (perpendikularisht mbi Tokë) me një kënd 300 mbi horizont përgjysmon sasin e enrgjisë ). b-Ndryshimi i Distancës Toke –Diell, po për muajt Janar-Qershor është 152-147=5 milion km në muajin Qershor më larg. Kur boshti i Tokës ulet nga brënda dhe kjo është një shtesë; +(1/2)230 për Hemisferin Verior. E kundërta ndodh në Dhjetor ; –(1/2)230,” Ky efekt duket në të dhënat në Tabelën 3 e cila ka të përmbledhur për secilin a-muaj: b-Sasisë mesatare të Ozonit. c-Vlera mestare mujore e rrezatimit Diellor. d-Këndi i boshtit të Tokës kundrejt planit të Orbitës. Këto të dhëna janë për vlerat Ozonit, për vitin 2012-2013 në stacionin e Periferisë që është pasqyruarë dhe në Grafikun 31.

Tabela 3 praqet të dhëna të rrezatimit Diellor; Sasisë mesatare të ozonit për çdo muaj; Këndi i boshtit të Tokës kundrejt planit të Oritës së Tokës për vitin 2012-2013 në stacionin e Periferisë.

Shënim: (0 ) janë gradë trigonometrike.


Tabela 3. Të dhëna të rrezatimit Diellor; Sasisë mesatare të ozonit për çdo muaj; Këndi i boshtit të Tokës kundrejt planit të Oritës së Tokës për vitin 2012-2013 në stacionin e Periferisë

d=0(grade trigonometrike

0 0 (203ë/m 2 )

c=w/m2 -(1/6)230 (136w/m 2 ) 36.1 ppbO3

+(1/6)230 (269w/m 2 )

b=ppbO3 -(1/3)230 (96 w /m 2 ) 26.9ppb O3 Shtator 47.7ppb O3

11.9ppb O3 (319 w /m 2 )

a=muaj 18.6ppb O3 Tetor Gusht +(1/3)230 -(1/2)230 (62.5 w /m2 ) Nëntor Korrik

+(1/2)230 (308 w /m 2 )

Dhjetor DIELLI Qershor 17ppb O3 Janar Maj 11.97ppb O3

-(1/3)230 (76 ë /m 2 ) Shkurt Prill

+(1/3)230 (236 ë /m 2 )

27ppb O3 -(1/6)230 (90.6 w /m 2 ) Mars

+(1/6)230 (223.4 w /m 2 ) 30.5ppb O3 (periferi)

28.9ppb O3 00 (122.7 w /m 2 ) 38.5ppb O3 y =410 19’49N

33.1ppb O3 x =190 49’ 18E

Për të kuptuar ndikimin që ka ndotja u referuam të dhënave orare për O3,NOx.

IV - Kronobiologjia

Duke ju rikthyer edhe një herë varjacionit: a- vjetor të BTX-eve në graf.207-3; b- ditor te Ozonit në graf.152; c-Vjetor ,të Ozonit paraqitur në graf.159 ose graf.155*shikojmë se aktiviteti i bimor, i disa prej përbërësve volative, i pasqyruar në grafikun 207-3, ka të njëjtën ecuri në vlerë sikur edhe niveli i Ozonit pasqyruar në graf nr Graf 155*; ku është paraqitur varësia e vlerave mestare mujore dhe këndi i ngritjes së Diellit mbi horizont në stacionin e Periferisë për vitin 2012-201.


Dy kreshtat në graf 155* në kurbën e O3 tregojnë se: në muajin Prill janë gati të njëjta me kreshtat e BTX-eve paraqitur në graf 207-3.

00.20.40.60.811.21.41.6

dhje

tor

nent

or

teto

r

shta

tor

gush

t

korr

ik

qers

hor

maj

prill

mar

s

shku

rt

jana

r

Tirana_IPH Benzene 16-17 [ppb] mes muaj

Tirana_IPH Toluene 16-17 [ppb] mes muaj

Tirana_IPH p_Xylene 16-17 [ppb] mes muaj

Tirana_IPH o_Xylene 16-17 [ppb] mes muaj

Tirana_IPH Ethylb. 16-17 [ppb] mes muaj

Përfundime dhe Konkluzione

1. Nga analizat e marra për BTX-et shihet se :

• Përqëndrimi i tyre nuk rritet me uljen e temperaturës. • Përqëndrimi i tyre ulet kur temperatura gjatë natës ulet • Përqëndrimi i vlerave maksimale dhe minimale i BTX-eve është në të njëjtët muaj

(Ref.graf të vlerave mestare mujore, nr 207-3.) Orgjina e BTX-eve është edhe nga Bimësia.

2. Referuar:-Uljes së përqëndrimit gjatë natës të BTX-eve dhe në disa raste konsumit total të tyre

• Uljes së përqëndrimit gjatë natës deri në konsumin total NO-s.(Ref. graf. nr 209-2 për intrevalit 20:00-08:00)

Konsumi i BTX-eve ndodh sipas skemës Kinetikes3-1duke formuar nitrobenzene.

3. Referuar:-Uljes së përqëndrimit të Ozonit me rritjen e NO-eve.

Konsumi i Ozonit, i cili ndodh sipas skemes AOx+O3 → AOx+1 +O2 krijon Zona të nxeha ose Hot Spote.

4. Referuar:-Rritjes së përqëndrimit të Ozonit në qendër,në orën 13:30 kur ndricimi Diellor arrin kulmin,

• Numrit të lartë të orëve ku O3>120 μg/m3 ku në qendër është 77h ndërsa në periferi është zero.

• Nivelet e larta të ozonit në qendër ndryshe nga periferia në muajt Qershor, Korrik. Reaksioni fotolizës së NO2+sunlight→NO+O është ai që rrit nivelin e ozonit në zonat urbane.

5. Referuar: Shtimit të numurit të orëve, ku NOx>200* μg/m3,nga 268 h në 632h dhe uljes së orëve për ozonin nga 77h në zero në qëndrër:

Rritja e NOx-eve nuk çon në mënyre lineare shtimin e Ozonit.

6. Referuar: Rritjes së përqëndrimit të ozonit

• Uljes së përqëndrimit të BTX-eve,konkretisht EthylBenzeni dhe o_xylene . Nëpërmjet reaksionit Kinetikes (3,12)3-1,3-2; të bashkveprimit të ndotësve me BTX-et, ndikohet indirekt në reaksionin e sintezës së Ozonit.

7. Referuar:-Nivelit të ulët të NO dhe të NO2 në zonën e periferisë që tregon për një fotolizë të pamundur (Ref.graf 122 dhe 121-4 në intervalin 24 h) Këtë fakt e konfirmon edhe mungesa e orëve jashtë standartit për ozonin.

• Nivelit të lartë të ozonit vetem në periferi dhe afërsisht Zero në qendër. • Propocionalitetit të rritjes së ozonit, që shkakton rrezatimi diellor vetëm në periferi.

Faktori i bimësisë nëpërmjet sintezës së Oksigjenit atomik (15)14 ,ndikon direkt në sintezën e ozonit.

8. Refeuar: Nivelit të ulët të ozonit në muajt kur rrezatimi diellor është maksimal.


• Përputhshmëria që kanë kurbat e BTX-eve me kurbn e Ozonit. • Vlerave gati të barabarta që ka ozoni në muajt që kanë të njëtën vlerë të ditë-natës.

Midis niveit të Ozonit dhe bimësisë egziston një ritmikë e heshtur. Kronobiologjia.

9. Referuar : Niveleve te larta te Ozonit ne Stratosferë

• Niveleve te ulta te Ozonit ne Troposfere te krijuar ne Hot spote • Si dhe faktit qe keto jane pjese e nje sistemi te hapur, Atmosferës.

Hotspotet ndikojnë në hollimin e Ozonit.

Bibliografia

1. Kimia e ozonit: https://earthobservatory.nasa.gov/Features/ChemistrySunlight/chemistry_sunlight3.php;

2. VOC : Environmental Health Criteria 202 Geneve 1998 .

3. Kinetika :https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC411402/

4. PAN: Peroxi acetil nitratet https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9617633.

5. NOx (NO dhe NO2): https://en.wikipedia.org/wiki/NOx

6. O: (0zon troposferik):http://elte.prompt.hu/sites/default/files/tananyagok/AtmosphericChemistry/ch08s02.html

7. Protokollin e Montreali : https://en.wikipedia.org/wiki/Montreal_Protocol

8. Standarti: http://ec.europa.eu/environment/air/quality/standards.htm

9. Hollimi i ozonit. :https://en.Wikipedia.org/Wiki/Ozone_depletion

10. Të dhënat :jane matjet që janë marrë nga nga serveri për dy stacionet automatike www.ishp.gov.al;

11. Uri:https://www.google.com/search?rlz=1C1CHBF_enAL797AL797&q=kinetics+of+transformation;+NO+to+NO2,+according+to+harward+university&tbm=isch&source=univ&sa=X&ved=2ahUKEwispsO9h6fgAhW_wAIHHXgKBhEQ7Al6BAgBEA8&biw=1366&bih=657#imgrc=UsGptuX_DaISKM

12. Kinetika :https://en.wikipedia.org/wiki/Leuckart_reaction

https://earthobservatory.nasa.gov/Features/ChemistrySunlight/chemistry_sunlight3.phphttps://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9617633http://ec.europa.eu/environment/air/quality/standards.htmhttp://www.ishp.gov.al/

13. Reagimi https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/15287398009529884

14. NO: Oksidi I azotit https://www.dermnetnz.org/topics/nitric-oxide/

15. Oksigjenitatomik:https://books.google.al/books?id=ax1OvyH8jGoC&pg=PA540&lpg=PA540&dq=Terpenic+transformation+reactions&source=bl&ots=keCHnGlJ2u&sig=SPKkcZEgPCCXu1GLxB1i_gklAuk&hl=sq&sa=X&ved=0ahUKEëim9pu9kczVAhËJvRoKHXq2BRMQ6AEINTAC#v=onepage&q=Terpenic%20transformation%20reactions&f=false

16. Stratosfere: Kurba e përqëndrimit të Ozonit O3 sipas lartësisëhttps://ozonewatch.gsfc.nasa.gov/facts/SH.html

4ISBN 999563259-5

9 7 8 9 9 9 5 6 3 2 5 9 5

BULETINI I INSTITUTIT TË SHËNDETIT PUBLIK: Rr. Aleksandër Moisiu, Nr. 80, Tiranë, SHQIPËRI

E-mail: [email protected] Tel: 04 23 74 756, Fax: 04 23 70 058

mailto:[email protected]

BORDI I BULETINITAlbana FicoGenc Burazeri, Eduard Kakarriqi, Silva Bino, Arben Luzati, Gentiana Qirjako, Ervin ToçiHerion MujaGlediona Tola, Kleopatra Sava

PËRMBAJTJABibliografia1. Kimia e ozonit: https://earthobservatory.nasa.gov/Features/ChemistrySunlight/chemistry_sunlight3.php;2. VOC : Environmental Health Criteria 202 Geneve 1998 .3. Kinetika :https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC411402/4. PAN: Peroxi acetil nitratet https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9617633.5. NOx (NO dhe NO2): https://en.wikipedia.org/wiki/NOx6. O: (0zon troposferik):http://elte.prompt.hu/sites/default/files/tananyagok/AtmosphericChemistry/ch08s02.html7. Protokollin e Montreali : https://en.wikipedia.org/wiki/Montreal_Protocol8. Standarti: http://ec.europa.eu/environment/air/quality/standards.htm9. Hollimi i ozonit. :https://en.Wikipedia.org/Wiki/Ozone_depletion10. Të dhënat :jane matjet që janë marrë nga nga serveri për dy stacionet automatike www.ishp.gov.al;11. Uri:https://www.google.com/search?rlz=1C1CHBF_enAL797AL797&q=kinetics+of+transformation;+NO+to+NO2,+according+to+harward+university&tbm=isch&source=univ&sa=X&ved=2ahUKEwispsO9h6fgAhW_wAIHHXgKBhEQ7Al6BAgBEA8&biw=1366&bih=657#imgrc=UsGptuX_DaISKM12. Kinetika :https://en.wikipedia.org/wiki/Leuckart_reaction13. Reagimi https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/1528739800952988414. NO: Oksidi I azotit https://www.dermnetnz.org/topics/nitric-oxide/15. Oksigjenitatomik: https://books.google.al/books?id=ax1OvyH8jGoC&pg=PA540&lpg=PA540&dq=Terpenic+transformation+reactions&source=bl&ots=keCHnGlJ2u&sig=SPKkcZEgPCCXu1GLxB1i_gklAuk&hl=sq&sa=X&ved=0ahUKEëim9pu9kczVAhËJvRoKHXq2BRMQ6AEINTAC#v=onepage&q=T...16. Stratosfere: Kurba e përqëndrimit të Ozonit O3 sipas lartësisë https://ozonewatch.gsfc.nasa.gov/facts/SH.html

Documents

Buletini i - Dosja AL · 2019. 12. 13. · Frekuenca e hasjes së toksiokoinfeksioneve alimentare gjatë vitit vazhdon të paraqesë karakterin e mirënjohur stinor me mbizotërimin