新增網頁1daibuun.tacocity.com.tw/paper/Suun Engbuun-seg Daibuun.doc · Web view很自然的現象，人一開始想要記載語言的時候是用語詞為單位的圖示[Miller

純英文式台文對語音處理及教材編輯的影響莊勝雄

中興大學機械系

摘要用 26 個羅馬字母所建構的純英文式台文，普實台文 (PSDB)，可以精密的

表達台語的音，調和語意。經過八年來的發展和教學，發現它有人性化，國際化和資訊化的優點。對台灣的教育，文化和資訊科技等各方面的發展都可以促成革命性的進步。

在語音處理方面，可以直接做為合成的輸入資料的表示法，人可以直接輸入。也可以做為辨識結果的表示法，人可以直接讀，不用像中文需要有音標和漢字之間的轉換過程。英語英文的語音處理方法和軟體可以不用改變，或是極少的改變就可以用在台語台文的處理。在教育製作方面，英語英文的工具軟體和方法也是可以直接拿來使用。教材編製的品質和效率可以大大提高。

1. 介紹目前有很多台語文字化的方案，但是大部分都欠缺系統化，資訊化的長期

研究和精緻考慮[Zngf 97c, Ngg SP 98a, Ngg SK 98]。致使台語的分析和發展受到嚴重的限制。因為語言是透過聲音的表現來傳達資訊，文字是用來表示語言意思的書面記載，因此拼音字是最有效率和精密的語文形式。根據台語的特性和現代化資訊環境的考慮，台文需要符合以下的要求：1. 使用拼音字，而且在音節之內要表現出母音，子音和聲調的訊息；2. 要用多音節語詞做書寫的最小單位；3. 文字符號要是剛好完整的羅馬字母集合，就是純英文式的文字形式[Zngf 95, Zngf & Ngg 97, Zngf 00]。1.1. 音節的結構和數目

西方很早以前就可以對他們的發聲做很精確的語章結構分析 [Fromkin 93, Miller 96]。我們可以用同樣的方法來分析台語的音節。

台語的一個音節是由聲母和韻母所組成。看圖 1a，聲母有含鼻音的前子音和不含鼻音的前子音。韻母的部分可分割成母音、聲調及後音。後音是促音或是後鼻音。一個音節除了一定有母音之外，其它的部分都可以沒有。看圖1b，"gveq(夾) "是子音 g，鼻音 v，母音 e 和後音 q 所組成。看圖 1c， pafn

Zngf SH, Suun Engbuun Seg Daibuun … -1-

莊勝雄，2001, 4 月，"純英文式台文對語音處理及教材編輯的影響"，2001 語音訊號處理研討會論文集，pp.77-100.

(班) 是由子音 p，母音 a，聲調 f 和後音 n，所組成。

(a) 音節的階層結構 (b) gveq 的階層結構 (c) pafn 的階層結構

圖 1. 音節的組成台語的一個音節是聲母加韻母(基調)加聲調所組成，理論上可區別音節種

類總數的計算是用 28 個聲母，33 個韻母和 7 個聲調三個數目相乘的結果，就是 28 ×33 ×7＝6468。聲母本用普實台文表示法來區別有 32 個，因為(c, ch, cv, chv) 和 (z, zh, zv, zhv)去和韻母匹配時分別互相形成互補關係，所以這 8個只能算 4 個而已。因此在算聲母總數時，是用 28 個來算的。但是 6468 種的音節和實際上的數目是有誤差的。主要是促音雖然有 2 種聲調，但是它們各有 4種的發音方式，因此促音的總數會去少算到。有後鼻音的韻母就沒有再有促音的而且某些調的韻母不會用到。

所以實際上去計算有在使用的韻母數目是 198 個，就是母音結合聲調和後音的實際總數(參考附錄A)。聲母的數目 28 個乘上韻母的數目成為 28 ×198＝5544，是台語可以發聲區別的音節數目。只是聲母 28 個並不是每個都和每個韻母配對的。所以最精密的台語音節總數應該是從辭典的資料庫來統計。要用辭典而不是字典是因為台語有轉調的特性。根據佘等人的統計，2557 是一個相當接近真實數目的數字，是 5544 可發聲區別音節數的子集合[Siaa 1999b]。1.2. 台文純英文化的理由

台文純英文化是說台文在形式上和英文一樣用 26 個羅馬字母來連接組成，沒有其他一般英文單字所沒有使用的符號，如聲調符號及數字等。漢語長期受漢字圖示表示方式的影響，字的結構停留在圖示音節符號的層次，沒辦法對語音做深一層的研究和利用。新造字和對語音的分析遭受到嚴重的限制[Zngf 97, Ngg SP 98a]。台文形式上純英文化即可以解決這個問題。

講話的語詞和書寫的字詞沒有做直接的關連是漢字表示法的致命傷。當拼音字系統在講"Word (字詞)"的時候，是在講那個語詞，書面表示只是在反應那個語音的意思。漢字的"字"和"語詞"就有不一樣的函意。希臘在 2800 年前就完成拼音字書寫方式的建立。羅馬人再將之修訂成拉丁字，很快就傳播到整個西方世界[Miller 96]，現在連越南、馬來西亞、印尼也是用羅馬字來表示他們的語言


很自然的現象，人一開始想要記載語言的時候是用語詞為單位的圖示[Miller 96]。慢慢的從圖示-音節發展成音節的書寫。音節的書寫最後才被拼音字所取代。用圖示來記載語言的探試被證明是沒有效率的方式，在很多地方最後都採用代表聲音的方法來取代。歷史上拼音字的進展是愈來愈接近表示語言的聲音。每一次的進步顯示著語言分析的改進。這可以說是指數原則的勝利。為了要有足夠的字型，書寫者和講話者在產生語詞一樣，用連接組合的方法來表現文字。

在現在電腦與網際網路都是英文環境的情形下，和英文系統 100%相容的文字，在本身的發展和國際化方面都有很大的便利。文字的形式影響語文的應用和文化的發展。不要說台文是才剛要發展，應該思考一個能夠在現代社會有效率的運作的方案。連德文，本來是強勢的語文，在英文資訊環境的強大壓力之下，也提出一個可以 100%和英文相容的方案。把他們本來不單純羅馬字母改成單純的羅馬字母：例如，ss, oe, ae,等。台文那有需要為了傳統表示符號的堅持來喪失未來發展的機會？

在佘等人的兩篇研究論文中[Siaa 99a, Siaa 99b]，現代文書法的 (oi“帽”之母音) 就有三種不一樣的寫法：O, 0, , 都不是本來規定的。可見一個不是和英文字母一樣的符號所引起的不一致性是非常大的。

‘Witten曾做過一個研究："從音標做講話的自動合成"。裡面所指的音標就是 IPA 音標 (國際音標)。因為國際音標裡面有很多一般鍵盤上所沒有的符號，所以他把每一個符號轉換成一個或是二個鍵盤上所有的符號，讓研究可以順利進行。參考 ’Owens著的書第 106頁[Owens 93]。

以上的例只是冰山的一角，羅馬字化，而且是形式純英文化，可以讓文字處理的工作在現代的資訊環境中節省大量的資源，增加無窮的效率。2. 普實台文簡介2.1. 普實台文的來源

在 1832 年，英國牧師W. H. Medhurst首先用羅馬字母和一些聲調記號來做褔建話的拼音記載，這是拼音台文發展的開始。後來一直在教會內部發展及使用。這就是通稱的教會羅馬字，簡稱教羅。目前台灣大部分人所提出的拼音系統也是用教羅做藍本。這也是目前最流行的拼音式台文。其實應該還未到台文的層次，只是音標而已，因為有用聲調記號，單音節式，也沒有強調文字的標準化[Zngf & Ngg 97, Ngg98]。

周辨明等人，在 1920 年，於廈門，曾經把聲調字母化來做推廣，但是，並沒發揮作用[Qor 90]。到了 1943 年，台南林繼雄等將音標式的教會羅馬字做了一個很大的修正，拿掉音標記號，直接變化母音字母，採用多音節，讓台語有了正式的拼音文字。這是歷史性的大改革，也是讓台文的發展有了一個具體的成果[Liim 88, Dioi 89, Liim 90a, Liim 90b, Liim 90c, Liim 92]。林繼雄


教授將這種文字稱為"台語現代文"。林氏的台語現代文有一個北歐，一個希臘字母，又有一個自創的，電腦鍵

盤上所沒有的符號。這在資訊時代的運用極為不利。因此有幾個熱愛台語文的人士做了一些修改，讓它在電腦上的使用更為方便[Zngf 95, Ngg 98]。這就是純英文式的"普實台文"。2.2 普實台文的建構

普實台文的表示符號包括：26 個英文字母表示台語所有具語意區別的音和調[Zngf 95, Zngf & Ngg 97]。另外是音節分號：(')和輕聲記號：(~)。這兩個符號雖然不是羅馬字母，但是也是 ASCII 字碼 7 bits 內的基本碼，也沒有在做語意的區別。

台語音和調的變化有 32 個子音 (其中有 13 個鼻音是用一個符號接在子音後面所形成) 和 198 個含調韻母 (參考附錄A)。韻母是 8 個單母音，複母音，7個聲調，3 個後鼻音和四對的促音所組成。另外，還有迴升音和輕聲變化。

把台語所有的基本要素包括音調都用英文字母表示，轉調放進去語詞的文字單位中。這樣就可以用來拼出完整又可自由在電腦網路中通行的資訊化台文。下面是用純英文式普實台文所寫的台灣話諺語。

Aix suie m kviaf laau phvixzuie.愛美不怕流鼻水。Sii kaux sii damdngf, booi bie zuo hancii tngf.時到時擔當，沒米煮蕃薯湯。Dngsvoaf sae paxng be lii.唐山屎放未離。Zoix kuef doi zherng, zoix laang doi perng. 做雞就（慶），做人就（並）。PSDB 聲調的表示並非一種聲調用單一的符號。像：基調變高調是 a→af，

但是 i→y 而非 i→if。某一個聲調一律用某一個符號，用數字表示或是字母皆可，範例：a7→a1，i7→i1。做為語音處理的表示法來講，有一致簡單的方便。但是若要成為正式的台文，就要從辨識性和使用效率性做一個考慮和妥協[Zngf 97a, Ngg SK 98]。像字頭的字母分佈平均對於排序，找尋和人的辨識的反應速度就有很大的幫忙[Ngg SP 98b]。在 PSDB 中，有一些情形拼字詞會變短。

雖然 PSDB 拼音規則是完整一致的，但是聲調的處理有加一些變化。為了方便了解和學習，整理成一組對照表[Zngf 00]，請參考附錄 A。表中又有對照的漢字，可以看出子音，母音，含調韻母的表示法。所有台語的音節都可以用聲母子音和韻母去組合出來。


3. 語音處理和文字形式普實台文形式直接有子音，母音與聲調的訊息在裏面。語音處理時很容易

做分類；找尋的工作也很有效率；能夠讓語音合成與辨認的一些程序變得很方便。

對於讀文的語音合成來講，可以把拼音詞讀進來，非單音節的詞先將音節分開，完成詞句內之轉調後，就可以將與每一個音節對應去聲音的資料庫[Siaa 99a, 99b]。這個對應是一對一的關係，非常便利。請看圖 2，所顯示的是聲音合成，台文轉台語的流程圖。若是要讀漢字所寫的文章，每一個漢字和聲音在台語的對應是一對多的關係。不少的情況要要先去猜測文章中的意思，才能將漢字的對應聲音找出來。

圖 2. 聲音合成，台文轉台語流程圖若是讀紙上的台文，可以直接利用英文的影像處理軟體將字碼序列建立起

來。在字型的辨認方面，和英文完全一樣，因此沒有必要發展特別為台文設計的軟體。聲音合成若是要從中文漢字輸入就要增加一個中文轉台文翻譯器，請看圖3。


圖 3. 中文轉台文翻譯器．對於講話語音轉成書面文字資料的語音辨識來講，若可以把發聲的每一音

節分離獨立出來，就可以用單音節聲音模式去匹配。再經過多音節詞庫及反句中詞轉調規則的匹配，就可以把文句完整的表示出來。請參考流程圖 4。若是聲音要轉成漢字文章，困難點是：一個音節的聲音和漢字的對應是一對多的關係。所以從聲音到漢字的選擇，通常也是需要經過轉拼音表示的階段。漢字的正確選擇需要有語法和語意的考慮才能夠完成。圖 4 是台語講話辨識的流程圖，其中若是台語講話台文輸出，就沒有需要台文轉中文的翻譯器。

圖 4. 台語講話辨識的流程圖．以台語的特性來講，語音和表示法最有效率的做法是：語音合成和辨識用

含聲調的音節聲音做最小的單位，約有 2557 個[Siaa 99b]；書面表示則是用基本音素做最小的單位，也就是拼音字的方案。在這裏提出的語音合成和辨識策略就是根據這個基礎所建構的，請看圖 2與圖 4。

要注意的是 1.台文詞庫是用多音節詞為單位的列表，其中音節之間要有音Zngf SH, Suun Engbuun Seg Daibuun … -6-

節分號的標記，每個詞也要有詞類的標記。詞性在句中詞轉調規則中是重要的訊息。2.台語說話時，句中語詞後有接語詞時，有時需把詞尾做轉調變化[Zngf 00]，這個文句中的轉調和句法有關係。台文中的語詞是書寫本調，語音合成時利用句中詞轉調規則做調整可以讓整句的聲音輸出較自然，意思也才不會發生錯誤。辨識時，則是利用反轉調規則，恢復詞之本調。4. 教材和文字形式

英文的編輯工具，軟體和方法大部份可以直接拿來使用在普實台文教材的製作。學習拼字的方法可以參考英文的教材，只要把裏面的內容資料改成台語就可以。如打字訓練教材的編造，學前拼字學習的教材，拼字遊戲的設計等。有一種很流行很有趣，又可以訓練拼字的遊戲，叫做 SCRABBLE [Zngf 98(a), 98(b)]。好像打麻將。有一堆棋子，每個上面有寫一個字母及分數。四個人，每個人先拿六顆棋子。輪流去一個有畫許多方格的正方棋盤上面，用你的棋子去拼出字來，看誰可以拼出最多的分數。我們一般所知的 Crossword，在紙方格上拼字湊字，是類似的玩法。有許多教育方法與教材，台文都可以模仿英文來做[Zngf 99a]。

教材資訊工具本身的製作和工具的利用方面，如編字典，PSDB 字典字詞的排序就直接可以用英文的排序軟體。做多媒體教材就用做英語最進步的多媒體教材的製造軟體。要輸入排版教材的內容，直接用英文的文書處理軟體就可以了

在網際網路上製作教材，在世界各地的各系統互相傳輸顯現都不需要有任何另外的字型處理軟體，也不會有亂碼的情形發生。就是說，台文可以直接又穩定的來使用世界上最進步的資訊處理工具。

因為有上面一些優點，目前普實台文雖然是剛在推廣階段，但是很少的人利用很少的資源，卻已經創造出很多高品質的教材和工具，有：書面教材[Zngf 95, Ngg & Zngf 99, Zngf 99b, Zngf 00, Zngf & Qw 01] ，字典[Qw 95, Zngf & Gaan 95]，書籍[Ngg 00a, Ngg 00b]，網路多媒體教材，和雜誌出版。蓋讚科技公司也替 PSDB 開發了漢字輸入法，編譯器及電子字典。黃承平先生也建立了 PSDB 的拼字檢查的字典庫。

以上教材有在網路上推廣，也在中部地區辦了 5次師資班，有 250 位國中小學教師受 36 小時的研習訓練。PSDB 的普遍應用應是指日可待。5. 結論與未來的工作

在台灣，台語在華語華文佔有絕大部分資源的情況下，又因為本身沒有一套普遍流行的文字，致使沒辦法正常發展。所以我們提議這個極簡單而且非常精密的方案來解決台語文字化的問題。連帶許多資訊化的問題也一併解決。

因為 PSDB 和英文的文字形式是一樣的，在電腦和網際網路上是 100%相容。包括語音處理和教材編輯在內的各項資訊處理，英文系統可以直接拿來使用Zngf SH, Suun Engbuun Seg Daibuun … -7-

或是做極少的改變就可以使用在台文。軟體的台文化只是改變資料的內容而已，絕大部分不用有資料結構及演算法的改變，系統的轉換穩定又快速。台語的處理可以節省大量的資源，很快就可以使用最進步的英語系統來製造內容。

台文使用 PSDB，有許多未來的工作會變得很簡單，而且可以馬上來進行。以下指出幾項具體及基礎性的工作：˙繼續建立達到完整的多音節語詞資料庫。˙確立台文的文法規劃。˙建立語法分類 (詞類) 的規則與資料庫。˙整理語句中詞尾轉調的規則。˙各種教材的編輯。˙語音及資訊處理工具的開發。

考慮文字形式的效率性及時代適應性，台語若採用純英文式普實台文來做為通用的書面表示法，台語一定在極短的時間內，就會有很驚人的發展。[後記]：原文稿是用普實台文所寫成，中文版為翻譯版。普實台文發展之最新消

息，請上網站：台語拼音字，http://www.taconet.com.tw/hioong。1. Dioi趙弘雅，1989，台話發音聲調與文書法，錄音教材。2. Fromkin, V. and R. Rodman, 1993, Introduction to Language, Fifth Edition, New

York, Harcourt Brace Jovanovich.3. Liim林繼雄，1988，台灣現代語音詞典，豐生出版社。4. Liim林繼雄，1990a，台語現代文，大夏出版社。5. Liim林繼雄，1990b，台灣話現代文書法讀本，大夏出版社。6. Liim林繼雄，1990c，資訊時代的台灣話語文，大夏出版社。7. Liim林繼雄，1992，台灣母語文進階，中小學雙語師資研習用。8. Miller, G. A. , 1996, The Science of Words, Scientific American Library.9. Ngg SP 黃承平，1998a, 6 月，"台語書寫的三叉路"，台灣語文研究雜誌，第

14 期，pp.1-7。10. Ngg SP 黃承平，1998b, 9 月，"教會羅馬字與普實台文的比較"，台灣語文研究

雜誌，第 15 期，pp.9-10。11. Ngg & Zngf黃詩建及莊勝雄，1999, 10 月，台語拼字讀本，台灣語文研究社。12. Ngg SK黃詩建，1998, 9 月，"好康鬥相報 --普實台文問與答"，台灣語文研究雜誌，

第 15 期，pp.1-8。13. Ngg SK黃詩建，2000a，笑話選粹，(純普實台文)。14. Ngg SK黃詩建，2000b，寓言選粹，(純普實台文)。15. Owens, F. J. , 1993, Signal Processing of Speech, McGraw-Hill, Inc., pp.106.16. Qor許極燉，1990，台灣語概論，台灣語文發展基金會.


17. Qw邱艷菱，1995，普實台華辭典，本土文化書局。18. Siaa佘永吉，鍾高基及吳宗憲，1999a，3 月，"台語基本音節合成單元資料

庫的發展與建立"，中華醫學工程學刊，第 19卷，第 1 期，pp.47-58頁．19. Siaa佘永吉，鍾高基及吳宗憲，1999b，8 月，"台語多聲調音節合成單元資

料庫與文字轉語音雛型系統的發展"，第 12屆計算語言學研討會，pp.15-35頁．

20. Zngf & Gaan 莊勝雄顏昌榮, 1995(b), 普實漢台字典, 本土文化書局。21. Zngf & Ngg 莊勝雄黃詩建，1997, 11 月，"資訊化台文與地方發展"，地方自治與

國家發展研討會論文集，台灣教授協會，pp.10.1-10.26.

22. Zngf 莊勝雄，1995，普實台文─現代化文字系統，前衛出版社。23. Zngf 莊勝雄，1998,10 月，"台語文字化的考慮"，台灣語文研究雜誌，第 13 期，

pp.1-6。24. Zngf 莊勝雄，1997(b) 8 月，"漢字社會的資訊化危機"，建國會通訊，第 7 期，

PP.42-44

25. Zngf 莊勝雄，1998, 9 月，"拼音字的文字遊戲"，台灣語文研究雜誌，第 15 期，pp.20-23.

26. Zngf 莊勝雄，1998, 12 月，"拼音字的文字遊戲～第二集"，台灣語文研究雜誌，第16 期，pp.19-26.

27. Zngf 莊勝雄，1999, 1 月，"現代化台語幼兒教育"，幼兒資訊雜誌, 98 期, pp. 46-50.

28. Zngf 莊勝雄，1999, 5 月，台語拼音手冊(+錄音帶)，台灣語文研究社。29. Zngf 莊勝雄，資訊化普實台文－台語教育與發展，台灣語文研究社，

200030. Zngf & Qw 莊勝雄邱豔菱，台語學習冊－看圖學拼字，台灣語文研究社，

2001

附錄 A. 台語拼音規則列表１．　母音與子音表１．　八個單母音 (oi 與 ng 是雙字母的單母音)

A ㄚ ha 夏 I ㄧ i 異 U ㄨ u 有 E ㄝ e 下O ㄛ o 芋 Oi ㄜ goi 餓 Ng ㄥ hng 遠 M m 毋


表２．十九個子音與鼻音　（＊表沒有對應之注音符號）D ㄉ　 do 肚

T ㄊ#tng 重溫

B ＊

bi 味P ㄅ po 步

Ph ㄆ pho 簿

G ＊ gi 義

K ㄍ ka 咬

Q ㄎ qu 具

C ㄐ　ciu 就

Ch ㄑ chi 市

H ㄏ ho 雨

J ＊ ji 字

L ㄌ　　lo 路

Z ㄗ　zo 助

Zh ㄘ　 zhu 滑

M ㄇ　 mi 麵

N ㄋ(ㄣ)

na 若S ㄙㄒ　si 是

(鼻音) V ＊　　 vi 院

dve 鄭 tvi 縫 pve 病 phvi 鼻 gve 硬 kvia 件 qvii 扲zvoa 濺 zhvef 青 cvy 爭 chvy 星 hvi 耳 svi 漬


２．基調音和副四聲 (ax *p豹：表示 ”豹”　減去子音 p)

表３．　單母音的基調音和副四聲a *h夏 af 阿 aa *g牙 ax *p豹 ar *k絞i 　異 y　　伊 ii　姨 ix　意 ie　椅u 有 w 　汙 uu *g牛 ux 熨 uo 羽e 下 ef *q溪 ee 的 ex *k嫁 ea　矮o 芋 of　黑 oo　湖 ox　*t兔 or　挖oi *g餓 oy　渦 ooi　蚵 oix　奧 oir　襖ng　*h遠 ngf　秧 ngg　黃 ngx　怏 ngr　阮m 毋 mf (mfpooi

姆婆)

mm　蕾 mx

(mxsi 不是)

mr　姆

表４．　複母音的基調音和副四聲

ai *d 代 ay 哀 aai *d 台 aix　愛 ae 藹au 後 aw 歐 aau 喉 aux 懊 ao *k狗ia 夜 iaf 埃 iaa 爺 iax 厭 iar 野iau 耀 iaw 邀 iaau 姚 iaux *t跳 iao *c鳥ioi *b廟 ioy 腰 iooi 搖 ioix *k叫 ioir *c 少iu 柚 iw 憂 iuu 油 iux 幼 iuo 友oa *d 大 oaf *k歌 oaa *z蛇 oax *h 化 oar *z紙oai *h壞 oay *k乖 oaai *h懷 oaix *k怪 oae *k拐oe 話 oef 鍋 oee 唯 oex *h貨 oea 挖ui 位 uy 威 uii 危 uix 畏 uie 委表５．含後鼻音(n, m, ng 結尾) 之母音的基調音和副四聲an *h 限 afn 安 aan 緊 axn 案 arn *k簡ang *b網 afng 翁 aang　紅 axng 甕 arng *k講eng 用 efng 鷹 eeng 閒 exng 應 erng 泳iam 艷 iafm 閹 iaam 鹽 iaxm 厭 iarm 掩iang 恙 iafng 央 iaang 陽 iaxng 泱 iarng 養ien 沿 iefn 煙 ieen 鉛 iexn 宴 iern 演in 胤 yn 因 iin 云 ixn 印 irn 引im *d燉 ym 音 iim 淫 ixm 蔭 irm 飲iong 用 iofng 央 ioong 容 ioxng 擁 iorng 勇oan 緩 oafn 冤 oaan 完 oaxn 怨 oarn 遠ong　旺 ofng 汪 oong 王 oxng 罋 orng 往


un 運 wn 溫 uun 勻 uxn 搵 urn 隱

３．促音** 表示台語無此種發音；有 # 記號者，取其意而非其音．表６．四對促音

唇上舌前喉頂開放低促 ab 壓 ad 握 ag 渥 aq 鴨高促 ap 盒 at *b 密 ak *b 目 ah *t疊低促 ib 揖 id 壹 ig ** iq *t鐵高促 ip 佾 it 軼 ik ** ih 胰低促 ub ** ut *k滑 ug ** uq *d拄高促 up ** ud 熨 uk ** uh *d刺低促 eb ** ed ** eg 億 eq *k格高促 ep ** et ** ek 役 eh 狹低促 ob *l＃踏 od ** og 惡 oq **

高促 op *lop’lob ot ** ok *d獨 oh **

低促 oib ** oid ** oig ** oiq #難高促 oip ** oit ** oik ** oih 學

表７．　複母音之促音 ied 謁 iog 約 iab #掩藏 iaq 扼iet 搧 iok 育 iap 葉 iah 頁

ioiq #猜 oeq *h血 uiq *h血ioih 藥 oeh 劃 uih 劃

oaq *k 割 oad #轉 auq *k輾oah 活 oat 悅 auh *k輾(死)


Suun Engbuun seg Daibuun duix Gyym Zhwlie kab Kaozaai Piencib ee Efnghiorng

Zngf SernghioongDionghefng Daixhak Kihaai He

DekiauxIong 26 ee Loimar jixbuo sor kiernkox ee suun Engbuun seg Daibuun, Phofsit

Daibuun (PSDB), uexdaxng zengbit piawdat Daigie ee ym, diau kab gyix. Kengkuex pueq nii laai ee hoatdiern kab kaohak, hoathien y u jinsexng hoax, kokzex hoax kab zusixn hoax ee iudiarm. Duix Daioaan ee kaoiok, bunhoax kab zusixn qoiky derng kog hongbin ee hoatdiern lorng uexdaxng chiokseeng kekbeng sexng ee cirnpo.

Di gyym zhwlie hongbin, eerng didciab zoiruii habseeng ee sujip zuliau ee piawsi-hoad, laang uexdaxng didciab sujip. Ma uexdaxng zoiruii piexnseg kietkoir ee piawsi-hoad, laang uexdaxng didciab tak, mxbiern chinchviu Diongbuun suiaux u impiaw kab Harnji cikafn ee zoafnvoa kueateeng. Enggie Engbuun ee gyym zhwlie honghoad kab nngftea eerng biern kaypiexn, iafsi kek cioir ee kaypiexn doi eerng iong di Daigie Daibuun ee zhwlie. Di kaozaai zeazog hongbin, Enggie Engbuun ee kangqu nngftea kab honghoad maxsi uexdaxng didciab teqlaai swiong. Kaozaai pienzoi ee phyncid kab hauxlut uexdaxng doa doa tekoy.

1. KaesiauBogcieen u cviaa zue Daigie bunji hoax ee hongaxn, daxnsi doa poxhun lorng

qiarmqoad hextorng hoax, zusixn hoax ee dngkii giefnkiux kab zengdix qoylu [Zngf 97c, Ngg SP 98a, Ngg SK 98]. Diesuo Daigie ee hunseg kab hoatdiern siuxdioih giamdiong ee haxnzex. Inui gygieen si taokuex sviaym ee piawhien laai toandat zusixn, bunji si ioxnglaai piawsi gygieen iesux ee subin kiezaix, inzhuo phengym ji si siang u hauxlut kab zengbit ee gybuun hengseg. Kinkux Daigie ee degsexng kab hiexndai hoax zusixn qoankerng ee qoylu, Daibuun suiaux huohap yha ee iaukiuu: 1. Swiong phengym ji, jichviar di imzad lai aix piawhien zhud bwym, zwym kab sviadiau ee sirnsid; 2. Aix iong doy-imzad gysuu zoix subin piawhien ee zoex sioir danui; 3. Bunji huhoi aix dwhoir si oanzerng ee Loimar jixbuo cibhap, ciuxsi suun Engbuun seg ee bunji hengseg [Zngf 95, Zngf & Ngg 97, Zngf 00].


純英文式普實台文

1.1 Imzad ee kietkox kab Sorbok

Sehofng cviaa zar yzeeng doi uexdaxng duix yn ee hoatsviaf zoix cviaa zengbit ee gyym kietkox hunseg [Fromkin 93, Miller 96]. Larn ma eerng iong kaxngqoarn ee honghoad laai hunseg Daigie ee imzad.

Daigie ee cit ee imzad si iuu sviabuo kab uxnbuo sor zoseeng. Qvoax Doo 1a, sviabuo u haam phvixym ee zeeng zwym kab booi haam phvixym ee zeeng zwym. Uxnbuo ee poxhun hunkoaq zoix bwym, sviadiau kab auxym. Auxym si chiokym iafsi auxphvixym. Cit ee imzad duliao itdeng u bwym ygoa, kitvaf ee poxhun lorng uexdaxng booi. Qvoax Doo 1b, “gveq” si zwym g, phvixym v, bwym e kab auxym q, sor zoseeng. Qvoax Doo 1c, “pafn” si zwym p, bwym a, sviadiau f kab auxym n, sor zoseeng.

(a) Imzad ee kaizaxn kietkox (b)gveq ee kietkox (c) pafn ee kietkoxDoo 1. Imzad ee zoseeng

Daigie ee cit ee imzad si sviabuo kaf uxnbuo(kidiau) kaf sviadiau sor zoseeng, lylun siong qoir qupiet imzad zefnglui zofngsox ee keasngx si iong 28 ee sviabuo, 33 ee uxnbuo kab 7 ee sviadiau svaf hang sorbok sioiseeng ee kietkoir, doixsi 28*33*7 = 6468. Sviabuo pwnlaai iong PSDB piawsi hoad laai qupiet u 32 ee, inui (c, ch, cv, chv) kab (z zh, zv, zhv) qix hafm uxnbuo phitphoex ee sii hunpiet hoxsiong hengseeng hoxpor ee koanhe, sofie cid pueq ee kandaf eerng sngx six ee naxnia. Inzhuo deq sngx imzad ee zofngsox ee sii, sviabuo ee sorbok si iong 28 ee laai sngx ee. Daxnsi, 6468 qoarn ee imzad kab sidzex siong ee sorbok si u goxzhaf ee. Zwiaux si chiokym suijieen si u nng qoarn sviadiau, daxnsi yn koiq u six qoarn ee hoatsviaf hongseg, inzhuo chiokym ee zofngsox ue qix kiafmsngx. U auxphvixym ee uxnbuo doi booi koiq u kef zoix chiokym ee. Jichviar, bor koafar diau ee uxnbuo booi iong dioih.

Sofie, sidzex siong qix keasngx Daigie u deq swiong ee uxnbuo sorbok si 198 ee, doixsi bwym kiethap sviadiau kab auxym ee sidzex zofngsox (zhamqoir huolok A). Sviabuo sorbok 28 seeng siong uxnbuo ee sorbok doixsi: 198*28 = 5544, si Daigie uexdaxng hoatsviaf qupiet ee imzad sorbok. Cysi, sviabuo 28 ee peng mxsi muie cit


ee lorng ue hafm muie cit ee uxnbuo phoeaduix ee. Sofie, siang zengbit ee Daigie imzad zofngsox erngkay si duix sudiern ee zuliau qox laai tofngkex. Aix iong sudiern mxsi jixdiern si inui Daigie u zoafndiau ee degsexng. Kunkux Siaa derng ee tofngkex, 2557 si cit ee putcyar ciapkin cincviax sorbok ee sorji, si 5544 qoir hoatsviaf qupiet imzad sox ee zuo cibhap [Siaa 99b].

1.2 Daibuun Suun Engbuun Hoax ee Lyiuu

Daibuun suun Engbuun hoax si korng Daibuun di hengseg siong kab Engbuun kaxngqoarn iong 26 ee Loimar jixbuo laai lienciab zoseeng, booi koiq u kitvaf itpvoaf Engbuun danji sor booi swiong ee huhoi, chinchviu sviadiau kiehoi, sorji derng. Harngie dngkii siu Harnji dosi piawsi hongseg ee efnghiorng, ji ee kietkox tengliuu di dosi imzad huhoi ee zanzhux, booi hoatdo duix gyym zoix chym cit zaan ee giefnkiux kab lixiong. Syn zoixji kab duix gyym ee hunseg zoisiu dioih giamdiong ee haxnzex [Zngf 97, Ngg SP 98a]. Daibuun hengseg suun Engbuun hoax doi eerng kaykoad cid ee buxnduee.

Kofngoe ee gysuu kab susiar ee jixsuu booi zoix didciab ee qanlieen si Harnji piawsi-hoad ee diemia siofng. Dngf phengym ji hextorng deq korng “word (jixsuu)” ee sii, si deq korng hid ee gysuu, subin piawsi cysi deq hoafnexng hid ee gyym ee iesux. Harnji ee “ji” kab “gysuu” doi u booi kaxngqoarn ee hamix. Hila di 2800 nii zeeng doi oanseeng phengym ji susiar hongseg ee kiernlip. Loimar laang koiq ka siudeng piernseeng Ladyn ji, cyn kirn doi toanpox kaux kui'ee sehofng seakaix [Miller 96]. Hiexndai, lieen Oadlaam, Maf'lai'se'af, Irnnii maxsi iong Loimar ji laai piawsi yn ee gygieen.

Cviaa zuxjieen ee hiexnsiong, laang cit qaisie sviuxbueq kiezaix gygieen ee sii si iong gysuu uii danui ee dosi [Miller 96]. Baxnban koiq duy dosi-imzad hoatdiern seeng imzad ee susiar. Imzad ee susiar zoeaau ciaq koiq ho phengym ji sor zhwdai. Iong dosi bueq laai kiezaix gygieen ee tarmchix hoong zerngbeeng si booi hauxlut ee hongseg, di cviaa zue sofzai zoeaau lorng zhayiong daixpiao sviaym ee honghoad laai zhwdai. Legsuo siong phengym ji ee cirndiern si juo laai juo ciapkin piawsi gygieen ee sviaym. Muie cit pae ee cirnpo hiefnsi dioih gygieen hunseg ee kaycixn. Zef uexdaxng korng si cysox goanzeg ee serngli. Uixdioih bueq u kaogiah ee jixheeng, susiar ciar kab kofngoe ee laang deq safnsefng gysuu kaxngqoarn, iong lienciab zohap ee honghoad laai piawhien bunji.

Di hiexndai diexnnao kab baxngzex baxnglo lorng si Engbuun qoankerng ee zengheeng ha, kab Engbuun hextorng 100% siongioong ee bunji, di pwnsyn ee hoatdiern kab kokzex hoax hongbin lorng ue u cviaa doa ee lixpien. Bunji ee hengseg efnghiorng gybuun ee erngiong kab bunhoax ee hoatdiern. Maix korng Daibuun si


dwciaq bueq hoatdiern, erngkay suqoir cit ee uexdaxng di hiexndai siaxhoe u hauxlut laai uxnzog ee hongaxn. Lieen Dekbuun, pwnlaai si kiongsex ee gybuun, di Engbuun zusixn qoankerng ee kiongdoa aplek ciha, ma tezhud cit ee uexdaxng 100% kab Engbuun siongioong ee hongaxn. Ka yn pwnlaai mxsi dansuun Loimar jixbuo kae

zoix dansuun ee Loimar jixbuo, chinchviu: ss, oe, ae, derng. Daibuun nar u suiaux ui dioih toantorng piawsi huhoi ee kienchii laai sorngsid bixlaai hoatdiern ee kihoe?

Di Siaa derng ee nng phvy giefnkiux luxnbuun diofng [Siaa 99a, Siaa 99b],

Hiexndai Bunsw Hoad ee (oi) doi u svaf qoarn ee boikaang ee siafhoad: O, 0, , lorng mxsi pwnlaai kuideng ee . Qoykiexn, cit ee mxsi kab Engbuun jixbuo kaxngqoarn ee huhoi sor ynqie ee booi itdix-sexng si huisioong doa ee.

‘Witten bad zoix kuex cit ee giefnkiux: “Duix impiaw zoix kofngoe ee zuxdong habseeng.” Laixdea sor cie ee impiaw doixsi IPA impiaw (kokzex impiaw). Inui kokzex impiaw laixdea u cviaa zue itpvoaf qypvoaa sor booi ee huhoi, sofie y ka muie cit ee huhoi zoarn zoix cit ee iafsi nng ee qypvoaa derng u ee huhoi, ho giefnkiux uexdaxng suxnli laai cirnheeng. Zhamqoir ‘Owen ee zheq de 106 iah [Owens 93].

Ysiong ee le cysi pengsvoaf ee cit kag. Loimar ji hoax, jichviar di hengseg siong si suun Engbuun hoax, uexdaxng ho bunji zhwlie ee qangquex di hiexndai ee zusixn qoankerng diofng cietserng daixliong ee zugoaan, zengkaf buqeeng ee hauxlut.

2. Phofsit Daibuun Kafnkaix2.1. Phofsit Daibuun ee Laigoaan

Di 1832 nii, Engkog bogsw ‘[W.H.Medhurst] siwsiefn iong Loimar jixbuo kab cidkoafar sviadiau kiehoi laai zoix Hokkiexn Oe ee phengym kiezaix. Zef si phengym Daibuun hoatdiern ee qaisie. Au~laai, itdit di Kaohoe laixpo hoatdiern kab swiong. Zef doixsi tongzhefng ee Kaohoe Loimar Ji, kafnzhefng zoix Kaolooi. Bogcieen Daioaan doa poxhun laang sor tezhud ee phengym hextorng maxsi si iong Kaolooi hextorng zoix napurn. Zef iaxsi bogcieen siang liuheeng ee phengym seg Daibuun. Kisit erngkay iawbe kaux Daibuun ee zanzhux, cysi impiaw naxnia, inui u iong sviadiau kiehoi, dafn-imzad seg, ma booi kiongdiau bunji ee piauzurn hoax [Zngf & Ngg 97, Ngg 98].

Ciw Piexnbeeng derng laang, di 1920 nii, zai Exmngg, bad ka sviadiau jixbuo hoax, laai zoix tuikorng. Daxnsi, pexngbooi hoathuy zokiong [Qor1990]. Kaux 1943 nii ee sii, di Dailaam Liim Keahioong derng ka impiaw seg ee Kaohoe Loimar Ji zoix cit ee cviaa doa ee siuzexng, teqdiau impiaw kiehoi, didciab piernhoax bwym jixbuo, zhayiong doy-imzad, ho Daigie u zerngseg ee phengym bunji. Zef si legsuo sexng ee doa kaykeg, ho Daibuun ee hoatdiern u cit ee kiogtea ee sengkoir [Liim 88, Dioi 89, Liim 90a, Liim 90b, Liim 90c, Liim 92]. Liim Keahioong kaosiu ciofng cid


ciorng bunji hoixzoix “Daigie Hiexndai Buun”.

Liim six ee Daigie Hiexndai Buun u cit ee PakAw kab cit ee Hila ee jixbuo, koiq u cit ee zuxzhoxng~ ee, diexnnao qypvoaa derng sor booi ee huhoi. Zef di zusixn sidai ee uxniong huisioong ee putli. Inzhuo, u kuyee jiedaix Daigie Buun ee jinsu ka zoix daxmpoiar siukae, ho y di diexnnao defngtaau ee swiong koiq qaq hongpien [Zngf 95, Ngg 98]. Zef ciu si suun Engbuun seg ee “Phofsit Daibuun”.

2.1. Phofsit Daibuun ee Kietkox

Phofsit Daibuun ee piawsi huhoi paukoad: ji-zap-lak ee Engbuun jixbuo piawsi Daigie sofu ee u gyix qupiet ee ym kab diau [Zngf 95, Zngf & Ngg 97]. Lexnggoa si imzad hunhoi: (') kab qinsviaf kiehoi: (~). Cid nng ee huhoi suijieen mxsi Loimar jixbuo, daxnsi maxsi ASCII jixbea 7’bits lai ee kipurn mar, ma booi deq zoix gyix ee qupiet.

Daigie ym kab diau ee piernhoax u 32 ee zwym (kidiofng u 13 ee phvixym iong cit ee huhoi v daux deq zwym auxpiaq sor hengseeng) kab 198 haam diau ee uxnbuo (zhamqoir Huolok A). Uxnbuo si pueq ee dafn bwym kab yn sor zoseeng ee hogbwym, chid ee sviadiau, svaf ee auxphvixym kab six duix ee chiokym sor zoseeng. Lexnggoa, koiq u hoesefng ym kab qinsviaf piernhoax.

Ka Daigie sofu ee kipurn iaosox paukoad imdiau lorng iong Engbuun jixbuo piawsi, zoafndiau qngx jip qix gysuu ee bunji danui diofng. Afnnef doi uexdaxng iong laai phefng zhud oanzerng koiq uexdaxng zuxiuu di diexnnao baxnglo tongheeng ee zusixn hoax Daibuun. Exbin si iong suun Engbuun seg Phofsit Daibuun sor siar ee Daioaan-Oe Gaxngie.

Aix suie m kviaf laau phvixzuie.Booi bie zuo hancii tngf.Dngsvoaf sae paxng be lii.Zoix kuef doi zherng, zoix laang doi perng.

PSDB sviadiau ee piawsi peng mxsi cit qoarn sviadiau iong danid ee huhoi. Chinchviu: kidiau piexn koidiau si aaf, daxnsi iy mxsi “iif”. Bor cit ee sviadiau itlut iong bor cit ee huhoi, iong sorji piawsi iafsi jixbuo lorng uexsae, hoaxnle: a7a1, i7i1. Zoiruii gyym zhwlie ee piawsi hoad laai korng, u itdix kafndafn ee hongpien. Daxnsi, na bueq zoiruii zerngseg ee Daibuun, doi aix duy piexnseg sexng kab swiong hauxlut sexng zoix cit ee qoylu kab toirhiap [Zngf 97a,


Ngg SK 98]. Chinchviu jixtaau ee jixbuo hunpox pengkyn duix paisu, zawzhoe kab laang ee piexnseg ee hoafnexng sokdo doi u cviaa doa ee pangbaang [Ngg SP 98b]. Di PSDB diofng, u kuie ee zengheeng phengji suu ee dngdo ue piexn dea.

Suijieen PSDB phengym kuizeg si oanzerng itdix ee, daxnsi, sviadiau ee zhwlie u kaf cidkoafar piernhoax. Uixdioih hongpien liawkae kab hagsip, zefnglie zoix cit zof duieciaux pioir [Zngf 00]. Chviar zhamqoir pwnbuun ee Huolok A. Pioir diofng koiq u duieciaux ee Harnji, uexdaxng qvoax zhud zwym, bwym, haam diau uxnbuo ee piawsi hoad. Sofu Daigie ee imzad lorng uexdaxng iong sviabuo zwym kab uxnbuo qix zohap zhud laai.

3. Gyym Zhwlie kab Bunji Hengseg

PSDB hengseg didciab u zwym, bwym kab sviadiau ee sirnsid di laixbin. Gyym zhwlie sii cviaa iong’i laai zoix hunlui; simzhoe ee kangzog ma cviaa u hauxlut; uexdaxng ho gyym habseeng kab piexnseg ee cidkoafar tengsu kef cviaa lixpien.

Duix tagbuun ee gyym habseeng laai korng, uexdaxng ka phengym suu tak jip~laai, huy-dafn-imzad ee suu sefng ka imzad hunquy, oanseeng bunkux lai ee zoafndiau ci’au, doi uexdaxng ka muie cit ee imzad duieexng qix sviaym ee zuliau qox [Siaa 99a, Siaa 99b]. Cid ee duieexng si id-duix-id ee koanhe, huisioong piexnli. Chviar qvoax Doo 2, sor hiefnsi ee si sviaym habseeng, Daibuun zoarn Daigie, ee liutengdoo. Naxsi bueq tak iong Harnji siar ee buncviw, muie cit ee Harnji kab sviaym di Daigie ee duieexng si id-duix-doy ee koanhe. Bexcioir ee zenghorng aix sefng qix zhaizheg buncviw diofng ee iesux, ciaq uexdaxng ciofng Harnji ee duieexng sviaf zhoe zhutlaai.


Doo 2. Sviaym habseeng, Daibuun zoarn Daigie, ee liutengdoo.

Naxsi tak zoar siong ee Daibuun, uexdaxng didciab lixiong tak Engbuun ee viafsiong zhwlie nngftea ka jixbea suxliet kiernlip~qylaai. Di jixheeng ee piexnseg hongbin, kab Engbuun oanzoaan kaxngqoarn, inzhuo booi suiaux hoatdiern degpiet ui Daibuun sietkex ee nngftea.

Sviaym habseeng na bueq duy Diongbuun Harnji sujip doi aix zengkaf cit ee Diongbuun zoarn Daibuun hoanek qix, chviar qvoax Doo 3.

Doo 3. Diongbuun zoarn Daibuun hoanek qix.


Duix kofngoe ee gyym zoafnseeng subin bunji zuliau ee gyym piexnseg laikorng, na uexdaxng ka hoatsviaf ee muie ee imzad hunlii doglip zhutlaai, doi uexdaxng iong dafn imzad sviaym boviu qix phitphoex. Koiq kengkuex doy-imzad suqox ee phitphoex, doi uexdaxng ka bunkux oanzerng laai piawsi zhutlaai. Chviar zhamqoir liutengdoo Doo 4. Naxsi sviaym bueq zoarn zoix Harnji ee buncviw, qurnlaan diarm si: cit ee imzad ee sviaym kab Harnji ee duieexng si id-duix-doy ee koanhe. Sofie, duy sviaym kaux Harnji ee soafndek, tongsioong ma si aix koiq kengkuex zoarn phengym piawsi ee kaidvoa. Harnji ee zerngqag soafndek suiaux u gyhoad kab gyix ee qoylu ciaq uexdaxng oanseeng.

Doo 4 si Daigie kofngoe piexnseg ee liutengdoo. Kidiofng, naxsi Daigie kofngoe Daibuun suzhud, doi booi suiaux Daibuun zoarn Diongbuun ee hoanek-qix.

Doo 4. Daigie kofngoe piexnseg ee liutengdoo.

Ie Daigie ee degsexng laai korng, gyym kab piawsi hoad siang u hauxlut ee zoirhoad si: gyym habseeng kab piexnseg iong haam sviadiau ee imzad sviaym zoix siang sioir ee danui, u 2557 ee [Siaa 99b]; subin piawsi si iong kipurn imsox zoix siang sioir ee danui, doixsi phengym ji ee hongaxn. Di ciaf tezhud ee gyym habseeng kab piexnseg zhekliok doi si kunkux cid ee kizhor sor kiernkox ee.

Aix zuoix ee si:1. Daibuun suqox si iong doy-imzad ee suu zoix danui ee liedpioir, kidiofng imzad

cikafn aix u imzad hunhoi ee piaukix. Muie ee suu ma aix u sului ee piaukix.


Susexng di kux lai suu zoafndiau kuizeg diofng si dioxngiaux ee sirnsid.2. Daigie kofngoe sii, bunkux diofng ee gyym auxpiaq na koiq ciab u gysuu, uxsii

aix ka suu-boea zoix zoafndiau ee piernhoax [Zngf 00]. Cid ee bunkux laixdea suu ee zoafndiau kab kuxhoad u koanhe. Daibuun diofng ee gysuu si susiar pwndiau, gyym habseeng sii aix iong sukux zoafdiaau kuizeg zoix diauzerng, qvoax Doo 2. Afnnef uexdaxng ho kuy kux ee sviaym suzhud qaq zuxjieen, iesux ma qaq be zawzefng. Piexnseg ee sii ciaq lixiong hoarn-zoafndiau kuizeg, hoehok suu ee pwndiau, qvoax Doo 4.

4. Kaozaai kab Bunji HengsegEnggie Engbuun ee piencib kangqu, nngftea kab honghoad doa poxhun uexdaxng

didciab teqlaai swiong di PSDB kaozaai ee zeazog. Hagsip phengji ee honghoad uexdaxng zhamqoir Engbuun ee kaozaai, cyiaux ka laixdea ee laixioong zuliau kae zoix Daigie doi uexdaxng. Chinchviu, phahji hurnlien kaozaai ee pienzoi, hagzeeng phengji hagsip ee kaozaai, phengji iuhix ee sietkex derng. U cid qoarn cviaa liuheeng cviaa zhuobi, koiq eerng hurnlien phengji ee iuhix, ‘SCRABBLE [Zngf 98a & 98b]. Kafnnar phaq machiog lex. U cit duy gie ar, defngtaau u siar cit ee jixbuo, koiq u hunsox. Six ee laang, muie cit ee laang sefng teh lak gie. Lunliuu qix cit ee u oe cviaa zue six kag kehar ee six kag kipvoaa defngtaau, iong lie ee gie ar qix daux zhud ji laai. Qvoax siarng uexdaxng daux zhud siang zue hwn. Larn itpvoaf sor zay ee ‘Crossword, di zoafbin hongkeq siong tiafm ji daoji, si luixsu ee sngfhoad. Cviaa zue kaoiok honghoad kab kaozaai Daibuun lorng uexdaxng bohorng Engbuun laai zoix [Zngf 99a].

Kaozaai zusixn kangqu pwnsyn ee zeazog kab kangqu ee lixiong hongbin, chinchviu, piefn jixdiern, PSDB jixdiern jixsuu ee paisu doi didciab eerng iong Engbuun ee paisu nngftea! Zoix doy-muitea kaozaai doi iong zoix Enggie siang cirnpo ee doy-muitea kaozaai ee zeazoi nngftea. Bueq sujip paiparn kaozaai ee laixioong, didciab iong Engbuun ee bunsw zhwlie nngftea doi uexeng~did.

Di baxngzex baxnglo derng zoix kaozaai, di seakaix kokde ee kog hextorng hoxsiong toansw hiefnsi lorng booi suiaux u jixnhooi lexnggoa ee jixheeng zhwlie nngftea, ma be u loaxnbea ee zengheeng hoatsefng. Doixsi korng, Daibuun uexdaxng didciab koiq wndeng laai swiong seakaix siong siang cirnpo ee zusixn zhwlie kangqu.

Inui u defngkoaan hiahee iudiarm, bogcieen Phofsit Daibuun suijieen si dwciaq di tuikorng ee kaidvoa, daxnsi, cviaa cioir ee laang lixiong cviaa cioir ee zugoaan, qiog ykefng zhorngzoi zhud cviaa zue koy-phyncid ee kaozaai kab kangqu, u: subin kaozaai, jixdiern, zheq, baxnglo doy-muitea kaozaai, kab zabcix ee zhutparn. Uexdaxng ho siaxhoe daixcioxng laai hagsip kab zhamqoir.


A. Subin kaozaai: 1. Phofsit Daibuun ---Hiexndai Hoax Bunji Hextorng [Zngf 95]: Cid

purn zheq ka Phofsit Daibuun ee hextorng kab kog hongbin ee erngiong zoix kipurn ee

kaesiau. 2. Daigie Phengym Chiwzheq [Zngf 99b]: Kaesiau Phofsit Daibuun ee kipurn

iaosox, kapsuu ee honghoad kab kuizeg, ykip kafndafn ee hoaxnbuun. 3. Zusixn Hoax Phofsit Daibuun [Zngf 00]: Ka Phofsit Daibuun--Hiexndai Hoax Bunji Hextorng hid

purn zheq dengsyn kayparn koiq zengkaf laixioong. 4. Daigie Phengji Tagpurn [Ngg &

Zngf 97]: Iong cidkoafar jidsioong sengoah diofng dviaxdvia duo dioih ee duieoe,

phiensiaa zoix dea buun, eeng pangzo zhohak ciar liexnsip kab cirnpo. 5. Daigie Hagsip Zheq –Qvoax Doo Oih Phengji [Zngf & Qw 01]: Iong doaxliong ee doo phoeahap

suqoir ee phengji oaqdong, uexdaxng ho gynar qinsafng hagsip Daigie ee phengji kab

hoatym.

B. Sudiern kab Jixdiern: 1. Daai-Hoaa Sudiern [Qw 95]: Iong Hoagie Harnji laai zoix

Daibuun suu ee zuokae. Inui si arnciaux Engbuun jixbuo ee suxnsu laai phienpaai

Daibuun ee suu, sofie zhasuun~qylaai chviu zhaa Engbuun danji hiahnih hongpien. Zef

si uixdioih bueq pangzo laang tak Phofsit Daibuun ee buncviw. Na tak dioih mxbad ee

suu, cit zhaa pien eeng zaiviar sviafmih iesux. Zef si tak Phofsit Daibuun ee buncviw sii

eeng lixiong dioih ee kangqu. 2. Haxn-Daai Jixdiern [Zngf & Gaan 95]: Cid purn

jixdiern zwiaux si zux Harnji ee Daigie ym. Ho itpvoaf ykefng sibkoaxn iong Harnji ee

laang eeng cviaa hongpien zhaa zhud Daigie ym. Phienpaai kab zasuun ee honghoad kab

itpvoaf ee Hoagie Harnji jixdiern kaxngqoarn. Eeng iong poxsiuo iafsi Hoagie zuoym

laai zhaa Harnji ee Daigie hoatym. Cid purn jixdiern si eng laai siar Phofsit Daibuun

buncviw ee kangqu.

C. Suun Daibuun ee Zheq: 1. Guxgieen Soafnzhuix [Ngg 00a] Siucip seakaix kog due

ee guxgieen, si cviaa u qefhoad-sexng ee zheq. 2. Chioiroe Soafnzhuix [Ngg 00b] Cviaa

zhuobi ee kokciorng chioiroe, si dee-ii-png-au qaikarng cviaa hoir ee zailiau.

D. Baxnglo doy-muitea kaozaai: Di Daioaan Gybuun Giefnkiux Sia ee baxngzam uexdaxng

qvoax dioih ysiong ee zuliau. Ma u uexdaxng hoatsviaf ee doy-muitea kaozaai, kaesiau

kipurn ee Daigie phengym kuizeg.

E. Zabcix: Daioaan Gybuun Giefnkiux Sia hoatheeng ee Daioaan Gybuun Giefnkiux Zabcix

kaux 22 kii, u cviaa zue PSDB ee buncviw, 15 kii kaux 22 kii si oanzoaan iong PSDB siar

ee buncviw.

F. Zusixn zhwlie kangqu: Kaezarn qoiky u tex PSDB qaihoad sujip hoad, kab diexnzuo

sudiern. Ngg Sengpeeng u tex PSDB kiernlip jixdiern ee zuliau qox kab phengji kiafmzaf

ee jixdiern qox.

Ysiong kaozaai u di baxnglo derng tuikorng, ia di Diongpo dexqw pan liao go pae ee suzw pafn, u 250 ee kokdiofng koksioir lauxsw ciapsiu dioih 36 diafmzefng ee giefnsip hurnlien. Phofsit Daibuun erngkay cviaa kirn doi uexdaxng phofphiexn


erngiong lox.

5. Kietlun kab Bixlaai ee QangquexDi Daioaan, Daigie di Hoagie kab Hoabuun ciarmiuo zoat doa poxhun ee

zugoaan ee zenghorng ha, koiq inui pwnsyn booi cit toix phofphiexn liuheeng ee bunji, diesuo booi hoatdo zerngsioong hoatdiern. Sofie, goarn tegi cid ee kafndafn jichviar huisioong zengbit ee hongaxn laai kaykoad Daigie bunji hoax buxnduee. Liendaix, cviaa zue zusixn hoax ee buxnduee ma uexdaxng zoirdin kaykoad.

Inui PSDB kab Engbuun ee bunji hengseg si kaxngqoarn ee, di diexnnao kab baxngzex baxnglo siong si 100% siongioong. Paukoad gyym zhwlie kab kaozaai piencib zaixlai ee kog hang zusixn zhwlie, Engbuun hextorng uexdaxng didciab teqlaai swiong iafsi zoix cviaa cioir ee kaypiexn doi eerng swiong di Daibuun. Nngftea ee Daibuun hoax cysi kaypiexn zuliau ee laixioong jiie, zoat doa poxhun mxbiern u zuliau kietkox kab iefnsngx-hoad ee kaypiexn. Hextorng ee zoafnvoa wndeng koiq qoaesog. Daigie ee zhwlie eerng cietserng doaxliong ee zugoaan, cyn kirn doi eerng swiong siang cirnpo ee Enggie hextorng laai zeazog laixioong.

Daibuun zhayiong PSDB, u cviaa zue bixlaai ee qangquex doi ue piexn kaq cviaa kafndafn, jichviar uexdaxng mafsiong laai cirnheeng. Yha kyzhud kuie hang kuxtea kab kizhor sexng ee qangquex:

Keasiok kiernlip dadkaux oanzerng ee doy-imzad gysuu zuliau qox. Qakdeng Daibuun ee bunhoad kuizeg Kiernlip gyhoad hunlui (sului) ee kuizeg kab zuliau qox Zefnglie gykux diofng suboea zoafndiau ee kuizeg Kog ciorng kaozaai ee piencib Gyym kab zusixn zhwlie kangqu ee qaihoad

Qoylu bunji hengseg ee hauxlut sexng kab sidai sekexng sexng, Daigie na zhayiong suun Engbuun seg ee PSDB laai zoiruii tongiong ee subin piawsi hoad, Daigie itdeng di cviaa dea ee sikafn lai, doi ue u cviaa kvialaang ee cirndiern.

Zhamqoir Zuliau1. Dioi Honggvar, 1989, Daigie Hoatym Sviadiau kab Bunsuhoad, logym kaozaai.2. Fromkin, V. and R. Rodman, 1993, Introduction to Language, Fifth Edition, New

York, Harcourt Brace Jovanovich.3. Liim Keahioong, 1988, Daioaan Hiexndai Gyym Sudiern, Hongsefng zhutparn

sia.


4. Liim Keahioong, 1990a, Daigie Hiexndai Buun, Daixha zhutparn sia.5. Liim Keahioong, 1990b, Daioaan Oe Hiexndai Bunsuhoad Tagpurn, Daixha

zhutparn sia.6. Liim Keahioong, 1990c, Zusixn Sidai ee Daioaan Oe Gybuun, Daixha zhutparn

sia.7. Liim Keahioong, 1992, Daioaan Bwgybuun Cirnkay, Diongsioyhak sianggie

suzw giefnsip iong.8. Miller, G. A. , 1996, The Science of Words, Scientific American Library.9. Ngg Sengpeeng, 1998a, 6 gueh, “Daigie susiar ee Samzhef Lo,” Daioaan

Gybuun Giefnkiux Zabcix, de 14 kii, pp.1-7.10. Ngg Sengpeeng, 1998b, 9 gueh, “Kaohoe Loimar Ji kab Phofsit Daibuun ee

Duieciaux,” Daioaan Gybuun Giefnkiux Zabcix, de 15 kii, pp.9-10.11. Ngg Sikiexn kab Zngf Sernghioong, 1999, 10 gueh, Daigie Phengji Tagpurn,

Daioaan Gybuun Giefnkiux Sia.12. Ngg Sikiexn, 1998, 9 gueh, “Hoyqafng Daux Sioipoix, Phofsit Daibuun Kaesiau

ho Lie Zay,” Daioaan Gybuun Giefnkiux Zabcix, de 15 kii, pp.1-8.13. Ngg Sikiexn, 2000a, 10 gueh, Guxgieen Soafnzhuix (Suun PSDB siar seeng).14. Ngg Sikiexn, 2000b, 11 gueh, Chioiroe Soafnzhuix (Suun PSDB siar seeng).15. Owens, F. J. , 1993, Signal Processing of Speech, McGraw-Hill, Inc., pp.106.16. Qor Kegdwn, 1990, Daioaan Gie Kaelun, Daioaan Gybuun Hoatdiern Kikym

Hoe.17. Qw Iaxmleeng, 1995, Phofsit Daai-Hoaa Sudiern, Daioaan Pwntor Bunhoax

Zhehkiok.18. Siaa Efngkied, Ciofng Koiky kab Goo Zonghiexn, 1999a nii 3 gueh, “Daigie

Kipurn Imzad Habseeng Danoaan Zuliau-qox ee Hoatdiern kab Kiernlip,” Dionghoaa Ihak Kangteeng Hagqafn, de 19 koaxn, de 1 kii, de 47~58 iah.

19. Siaa Efngkied, Ciofng Koiky kab Goo Zonghiexn, 1999b nii 8 gueh, “Daigie Doy-Sviadiau Imzad Habseeng Danoaan Zuliau-qox kab Bunji Zoarn Gyym Zhuheeng Hextorng ee Hoatdiern,” De 12 kaix Keasngx Gygieen-Hak Giefntoir Hoe, pp.15-35.

20. Zngf Sernghioong kab Gaan Chiongeeng, 1995, Phofsit Haxn-Daai Jixdiern, Daioaan Pwntor Bunhoax Zhehkiok.

21. Zngf Sernghioong kab Ngg Sikiexn, 1997, 11 gueh, "Zusixn Hoax Daibuun kab Dexhngf Hoatdiern," Dexhngf zuxdi kab kokkaf hoatdiern giefntoir Hoe Luxnbuun Cip, Daioaan Kaosiu Hiabhoe, pp. 10.1-10.26.

22. Zngf Sernghioong, 1995, Phofsit Daibuun –Hiexndai Hoax Bunji Hextorng, Cienui Zhutparn Sia.


23. Zngf Sernghioong, 1997a, 10 gueh, "Daigie Buji Hoax ee Qoylu", Daioaan Gybuun Giefnkiux Zabcix, de 13 kii, pp.1-6.

24. Zngf Sernghioong, 1997b, 8 gueh, "Harnji Siaxhoe ee Zusixn Hoax Uiky", Kiernkog Hoe Tongsixn, de 7 kii, pp.42-44.

25. Zngf Sernghioong, 1998a, 9 gueh, "Phengym Ji ee Bunji Iuhix", Daioaan Gybuun Giefnkiux Zabcix, de 15 kii, pp.20-23.

26. Zngf Sernghioong, 1998b, 12 gueh, "Phengym Ji ee Bunji Iuhix ~de 2 cip," Daioaan Gybuun Giefnkiux Zabcix, de 16 kii, pp.19-26.

27. Zngf Sernghioong, 1999a, 1 gueh, "Hiexndai Hoax Daigie Iuojii Kaoiok", Iuojii Zusixn Zabcix, de 98 kii, pp.46-50.

28. Zngf Sernghioong, 1999b, 5 gueh, Daigie Phengym Chiwzheq, Daioaan Gybuun Giefnkiux Sia.

29. Zngf Sernghioong, 2000, Zusixn Hoax Phofsit Daibuun –Daigie Kaoiok kab Hoatdiern, Daioaan Gybuun Giefnkiux Sia.

30. Zngf Sernghioong kab Qw Iaxmleeng, 2001, Daigie Hagsip Zheq –Qvoax Doo Oih Phengji, Daioaan Gybuun Giefnkiux Sia.

Huolok A. Phengym Kuizeg Liedpioir

(Chviar Zhamqoir Diongbuun parn ee Huolok A.)


Documents

新增網頁1daibuun.tacocity.com.tw/paper/Suun Engbuun-seg Daibuun.doc · Web view很自然的現象，人一開始想要記載語言的時候是用語詞為單位的圖示[Miller