Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
島根大学教育学部紀要(人文・社会科学)第19巻 123~138頁 昭和60年12月
現観荘厳論釈の梵文写本(2)
天 野 宏 英
は し が き
(1) 本稿は,先に<現観荘厳論釈の梵文写本(1)〉としてその一部を紹介したのに続くもので,内容的
にはその第五,第六,第七の三章に相当する。この三章は写本としては完全であるが,ただ数ケ所
文字の不鮮明なところが見られる。その場合には,A.およびTib.と比較勘案してこれを補い,そ
してイタリックで示しておいた。
なお前稿では写本N。とも対校したが,上言己三章に相当する部分は断片的で不完全であるため
に,本稿では用いなかった。
本稿で用いる略号は次の如くである。
N1 MS No5-237,v1,Bauddhadarξana2ka Abh1samaya1amkara-vyakhya
A Abh1samaya1amkar’a1oka Pra]iaparamta-vyakhya by Har1bhadra,ed by Unra1
Wog1hara
T1b T1betan vers1on of the Abh1s -kar1ka一§astra-vrtt1(v1d。“A study on the Abh1sa-
maya1amkara-kanka一ξastra-vrtt1’’)
ユ)比治山女子短期大学紀要17号,1983.
l 24
PANCADHIKARA-VIVRTI
(tol. 19b*)
prapta-sarvak~r~bhisal~Lbodhasya prakarSa-paryanto 'dhigarna iti subodhartham
di-kathana-pnrvakar~: mtirddh~bhisamayam ~ha/
svapn~ntare 'pi svapn~bha-sarva-dharmmekSanadika~l/
mtlrddha-pr~ptasya yogasya lihgam dvada~adh~ matam (1) iti/ 1) 2) 3) 4) 5)
6) 7) 8) 9)
10)
11)
12)
1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)
lirLga=
svapn~vasth~y~m apy atyabhyasat svapna-sadr~a-sarva-dharmmekSa~al~l/
~ravakadi-bh~lmi-sprha-cittanut p~danarp/ (toh 20・*)
tath~gatadi-dar~anar~l/
buddharddhi-vikurvito palabdhir
ddharmma-de~ana-cittotpado/
(1""" """I) n~rak~di- sattva-dar~ana-pt~rvvaka- sva-buddha-k~etr~ p~ya- praha~~nusmaral~ar~/
nagar~di-daha- pra~amana-saty~dhi~th~na- samrddhih/
yakSady-amanusya pagama-satya-vakya-nispattih/
svayam-abhi jfia- parakrama-kalyal~amitra-sevanar~L/
sarva- prak~ra- pra jf ia p ~ramita-sikSa~lal~l/ (2)
sarvatranabhinive~0/ (*')
buddha-bodhy-~sannibhavanam
iti dv~da~a-prak~rar~l mti:rddhabhisamayasy~dhigamavasth~-vi~e~asyeti lihgam//
lihgenaivar~ lakSitasya kati-prakar~ vivrddhir iti vivrddhirn ~ha/
jambtidvipa-janeyatt~r~l buddha-ptij ~-~ubhadikam/
upama~l bahudh~ krtv~ vivrddhih S0~a~atmiketi/ (2)
jamb tidvtpadi-tris~has ra-lokadhatu-sattvana~: parimita-tath agata-ptij al (5)
vi~e~ena prajfiap~ramit~-manaskaro/ (*')
'nutpattika-kSanti-1abho/
bodhya-bodhaka-dharmmanupalambhah/
visi~~a-da~a-ku~alady- ~rttpya-samapatti-1abhah/
sarvva-deva-nik~yo pasar~ikramal~aI~L/
sarva-m~rabhibhavanar~/
~~str-sadr~a-jana-sam~navasth~nam/
ity aStavidhar~: pu~LyaI~L/ punah
(1'・・'・・1) om. A. (2) sarvan' A.
bas lhag pa (pcljadhika ?) Tib. ;
chos thams cad ( sarva-dharma) cf, satkaradi-pu~yadhikar~L A
Tib. (3) "dvtpaka' A. (4) mchod pa (5) vi~iSta A. ; khyad par du Tib.
~ ~~ f'* ~i~ 125 9) sarvvathaivop~ya-kau~alena pari~uddha-sikSa/
10) buddha-gotribhavanaI~L/
11) buddhatva-phala-prapti-nimittar~l/ (*')
12) p~ramit~-vipakSa-cittanutpado/
13) r~padi-sahagata-bodhaprasargah/
14) p~ramit~-sar~lgraha-jfi~nar~/
15) sarva-sampat-pratilambhah/
l 6) samyaksal~ibodhy- asannibhava
ity a~tavidham aparar~l pu~Lyam iti/
buddha-ptij~-~ubh~dikal~l pusp~di-bahuprak~r~m Lrpamarp prathamatah krtvottar0=
ttara-vi~i~tatay~ S0da~avastha-svabh~veti vivrddhihf/ (1) (**)
vivrddhyaivar~L Vivarddhitasya satmlbh~va-gamana-paryanta-lakSan~- nir~:~hir iti nirti=
~him aha/
tri-sarvajfiatva-dharm~~Lar~:1 paript~rir anuttara/
aparityakta-sattv~rtha nirn~hir abhidhtyata (3) iti/ (2 )
samyag-up~ya-kau~ala-balenaival~l nirvikalpadhigam~vasth~yam mah~-karu~La-sar~mu=
khikarana-bh~venaparityakta-sattvartha-1ak~al~L~ yathokta-sarvak~rajfiat~di-tri-sarvajfiat~-
(* ' ) (3) dharmm~~Lam pr~g-ukta-cittotpadadinam anuttara paript~rir iti nirt~dhih// (4・・・ ・・・4)
nirti~hyaivarp nir~~hasya sthirlbhava-1ak~al~:a citta-sar~lsthir iti citta-sar~LSthi(m ~ha)/
catur-dvtpaka-s~hasra-dvi-tri-sahasrako pamah/
krtv~ punya-bahutvena samadhih parikirttita (4) iti/
sambhavat-prama~asya pal~grel~La pram~l;Larp pramatum ~akyata iti nyay~c caturdvtp~di-(*')
tn-s ~hasra-10kadh~tu-s tha-sattva- p ~ramit adi-svabh~va- sam~dhi-pu~rya- jfianasya p ratyekam
upam~h krtv~ tad-vi~i~ta-prar~la~Latikr~nta-pu~lya-b~hulyena sam~dhi-1akSa~~ kathiteti ci=
tta-sal~lsthitih/ (5 )
et~ni ca lihg~dini yathakramam t~Smadi-catur-nirvedhabhagtya-rnp~pi boddhavy~ni/ (6)
nirvedhabh~gtyanantaraI~L dar~ana-m~rgas tatra caturvidho vipakSah sapratipakSa iti/ (*.)
gr~hya-vikalpa-vipakSadvayan tavad ~ha/
pravrttau ca nivrttau ca pratyekar~ tau nav~tmakau/
gr~hyau vikalpau vijfiey~v ayath~-vi~ay~tmakav (5) iti/
anupalambhopalambha-svabhavayoh pravrtti-nivrttyor yath~kramaI~L bodhisattva-~r~va= (7)
kadi-dharmmav upadana-tyaga-dv~rel~:a gr~hy~v iti grahya-'vikalpau vastuny apratibaddha-
(1) atrnl' A. (2) karul~adi A. (3) uttara N1 ; bla na med pa Tib. (4・・・・・・4) Lacuna in MS
shes bya ba gsuhS te Tib. (5) veditavyani A. khoh du chud par byaho Tib. gnas pa'・・'・-(7) adana-sal~ltyaga A.
; sems kun du (6) tatraS N1'
126
vrttrtvena vitatha-pratibh~sitvad ayath~-viSaya-svarnpau
prak~rau kle~atvad vipaksau jfieyav iti/
(bl)
viSaya- bhedena pratyekar~ nava-
grahya vikalpa vrpaksa dvayam nirddi~yaiva~l grahaka-vikalpa-vipakSa-dvayam aha/
dravya-prajfiapti-sat-sattva-vikalpau grahakau matau/
prthagjanarya-bhedena pratyekar~ tau navatmakau// (6) (1)
grahyau cen na tatha sto 'rthau kasya tau gr~hakau matau/
iti gr~haka-bhavena ~tinyat~ lakSa~lam tayor (7) iti/ (b')
prthagjanarya-pudgalayor yathakrarnar~L dravya-prajfiapti-sat-puruSadhiSthanau graha=
kav iti gr~haka-vikalpau/ yada tad-viSaya-bhavapanna-grahyav arthau na tath~ grahya-rti=
pe~La bhavata iti tada kasya tau grahak~v iti gr~haka-r~:pe~Lanayor viviktar~L rttpar~L iti vita= (2)
tha-pratibh~sitv~d ayatha-viSaya-svarnpau viSaya-bhedena pratyekan nava-prakarau viba= (b.)
ndhakatv~d vipak~av iti/
katharp pravrtti-pakS~dhiSthanah prathamo gr~hya-vikalpo navadhety aha/
e~a svabh~ve gotre ca pratipat-samudagame/
jfi~nasy~lamban~bhrantau pratipak~a-vipakSayoh// (8)
svasmmn adhigame kartr-tat-karitra-kriy~-phale/
pravrtti-pakSadhiSthano vikalpo navadh~ mata (9) iti/ (3)
1) viviktena viviktanavabodha-svabh~ve/ (b')
2) acalddi-bht~mi-prave~ena niyata-buddha-gotre/
3) m~yopama-pratipatty~ dar~an~di-margga-samudagame/
4) pratibhasa-matre~L~bhr~nta-jfi~nalambane/
5) gul~:a-d0Sa-dar~ana-pnrvvakop~deya-heyatvena pratipakSa-vipakSe/
(4・・・ . . .4) 6) sarvatragadi-gatatvena sv~dhigame/
7) hin~pra~ltatvena ~ravakadi-bhnmi-d~rikaral~e/ (b.)
8) yatha~ayanurnpa-nirmal;1:ena sattvartha-vyapare ca
9) samyag-up~ya-kau~ala-balena sarvva-jana-nirva~:a-prati~thapana-kriy~-phale (5)
nird0Satay~ sarvvathopadeyatvena pravrttih karyeti pravrtti-pak~adhi~thanah
tharno grahya-vikalpo nava-prakaro dar~ana-margga-prayogavastha-praheyo mata iti/
(b . )
katham nivrtti-pakSadhi~th~no dvittyo grahya-vikalpo navadhety aha/
bhava-~anti=Prapatitvan nyttnatve 'dhigamasya ca/
pangrahasyabh~ve ca vaikalye pratipad-gate// (10)
pra=
(1) om. N1' (2) 'rnpo N1' (3) 'bhavo Nl' (4) sarva-tragaditvena A, but in Tib, dri ma thams cad dan
bral ba (sarva-mala-rahitatvena?): cf. Tripatht op. cit., p. 68. (5) sarvatha om. Tib
1 27
para-pratyaya-gamitve samudde~a-nivarttane/
prade~ikatve nanatve sth~na-prasthana-mohayoh// (11)
pr~thato gamane ceti vikalpo 'yan nav~tmakah/ (b")
nivrtti-pakSadhiSthanah ~r~vakadi-mano-bhava (12) iti (1)
1 ) sarps ~ra-nirv~~~nyatara- prap ~titvena nyitnatv~dhigame/ (2)
2) kalya~amitrop~ya-kau~ala-vikalatvena sar~rparigrahabh~ve/ (3)
3) samasta-jfieyavara~lapratipakSatvena pratipan-marga-vaikalye/ (4)
4) tathagatady-upade~~pekSatvena para-pratyaya-gamitve/
5) sarva-sattv~grata-mahattvady-apravrttatvenodde~a-nivrttau/ (b.)
6) kle~avara~La-pratipakSatvena pradesika-margga-vyapare/
7) sopalambhatvena prathama-phalady-adhigama-nanatve/
8) sarvavidy~nu~ayaprahll;Latvena sthana-gamanajfiane/
9) mahayana-sarva-sarylgrahakatvena sarvakarajfiata-sarva-nirva~La-pa~c~d anugame ca (5)
sa-d0~atayagrahyatvena nivrttih karyeti nivrtti-pakSadhiSthano bodhisattvanam ~ravaka-
pra=tyekabuddha-sant~nop~deyatva-samudbhavo dvitlyo gr~hya-vikalpo nava-prak~ro dar~a-
(7) (8) na-m~rgga-citta-caitta-pravrtty-avastha-praheyo mata iti//
kathar~L dravya-sat-prthagjana-puru~~dhi~thanah prathamo gr~haka-vikalpo navadhety
aha/
1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9)
grahakah pratharno jfieyo grahal~a-pratimokSane/
manaskriyay~r~L dhattinam upa~1eSe trayasya ca// (13) (*')
sthane cabhinive~e ca prajfiaptau dharma-vastunah/
saktau ca pratipakSe ca yathecchafi ca gati-kSatav (14) iti/ (9)
m~yavat sar~lvrty~ graha~la-mokSa~le/
tattvato 'manaskare~a manaskara~Le/
dharmmatay~ traidhatukopa~leSa~Le/
~nnyat~navasth~nen~vasthane/ (10)
vastv-anabhinive~ena sarvabhinivese/
dravya-sadbhavena dharma-prajfiaptau/ (n)
tattva- jfiana~aktyanabhinive~a-ptirvva-~aktau/ (**)
samata-bhavan~-pratipakSataya pratipak~e/
samyag-avijfiata-prajfiaparanutatvena yatheccha-gamana-vy~ghate ca p~ram~rthika-
(1) 't~dhi'A. (2) vikalpa' A ; bral
vikalpo bodhisattvanam dar~ana- A (praheyo) Tib. (9) yath~vat A ; sgyu
shen pa Tib.
ba fiid kyis
(6) om. A.
na bshin du
Tib. (3) om. A. (4) de~a-sape (7) vrtty A. (8) prajjeyo N* ;
Tib. (10) om. A. (11) ~akty-abhi'
o A.
s pafi
A;
(5) Ex. conj.
bar bya ba
mhOn par ma
128 ~~~1~1~E~i~~~~~)5~:~~~1~(2)
bhav~bhinive~ena prathamo grahaka-vikalpo nava-prakaro dar~ana-m~rgga-prayog~vasth~-
praheyo mata iti/ (1)
kathar~ prajfiapti-sat-puruSadhiSthano dvittyo grahaka-vikalpo navadhety aha/ (*+)
yathodde~arn anirya~Le margamargavadh(~ra~Le/
sa-nirodhe samutpade vestu-yoga-viyogayoh/ (15)
sth~ne gotrasya na~e ca pr~rthan~-hetv-abh~vayoh/
pratyarthikopalambhe ca vikalpo grahako 'para (16) iti/
1) ~ravakadi-niryanatvena yathoktodde~anirya~e/
(2 ・ ・ ・ . . .2) 2) svabhimata-margabh~venanya-m~rg~marg~vadharal~:e/ (* *)
3) sar~vrti-karya-karal:la-bhavenotpada-nirodhe/ (3)
4) nirantaretara-pratibhasatvena samasta-vastu-sar~Lyoga-visar~ryoge/
5) vyomavasthita-~akuni-sadr~atvena rttp~di-sthane/
6) bodhicittotpadadi-dvare~la ~r~vakadi-gotra-vin~~e/ (4)
7) tath~ta-vi~i~ta-dharmm~bh~venabhilaSabh~ve/
8) paramartha-saty~~rayel~:a hetv-abhave/ (*.)
9) sv-abhyasta-matsarya-dharmmatay~ pratyarthika-m~r~di-vastttpalambhe ca (5) (6)
prajfia-ptika-bhavabhinivesitaya dvittyo grahaka-vikalpo nava-prakaro dar~ana-margga-
citta-caitta-pravrtty-avasth~-praheyo mata iti/
catuh-prakaratayaival~l navabhir antara~10kaih pratyekan navadha dar~ana-m~rgga-vipa=
k~am tat-prah~l~Latvena caturvidho 'pi pratipak~am tadvadbheda-bhinna iti boddhavyah/ (7・・- (*') ...7)
dar~ana-m~rge sa-pratipak~am evar~: vipak~am nirdi~ya yan mahabodhi-nispattaye
dar~ana-m~rgo yena karal~:ena sahita isyate tat-karal~:am antara~10kenaha/
bodhau samdar~ananye~~rn tad-dhet0~ ca partndan~/
tat-prapty-anantaro hetuh punya-bahulya-1ak~al~a (17) iti/
1) vakSyam~na-1akSa~Layam bodhav anye~am dar~ana-m~rgadi-sar~idar~anena pratiSth~=
panam ekar~l/ (* *) (8)
2) bodhi-nimittad eva teSal~ samyag-grantharth~di-dv~re~la prajfiap~ramit~-pratyarppa=
~al~l dvittyar~l/
3) bodhi-pr~ptaye c~vyavahitar~l svatah pracuratara-prajfi~p~ramita-bhavan~di-pul:rya-
lakSanar~l trttyal~l iti kara~lam/
ka punar iyam mah~bodhir yad-artham dar~ana-marga-sahitam evar~l-karanarp isyata
iti mah~bodhim antara~10ken~ha/
(1) 'sth~nau Nl (2・・・・・・2) hitahita-prapti-parih~ratvena A. (3) viyoge A. (4) tathata A. (5) tattvika
A ; btags pa Tib. (6) 've~ena A. (7・・・・・・7) Ex. conj. vipakSar~ sa-pratipakSam evar~l A. (8) anyeSam A ; de dag Tib.
~
~~ ~~ ~ d~: 129 kS~y~nutp~dayor jf~ane malanar~ bodhir ucyate/
(b~)
k~ay(~bh~v~d anutp~d~t te hi jfieye yathakramam (18) iti/
kle~a-jfiey~vara~la-mal~n~m utpann~nutpannatvena kalpit~nal~l
"dharmma-dh~tu-vinirmukto yasmad dharmmo na vldyata"
iti dharmma-dhatu-svabh~van~m ~ka~asyeva nirodhotp~dabh~vad ekaneka-svabhava-(4・・・・・・ (2) (1)
karya-kara~:a-vic~ra~La-prama~ady-upapanna-bh~va-vaidhury~d gagana-kamalavan nirodh0= (6) .,....4) (5) (b') (3)
tp~dabhav~d iti va yath~krarnam malanar~l kSayanutpada-jfiane sarva-dharmmaviparlt~dhi= ( 7)
gati-1ak~arla mahabodhir yath~ dharmmak~yo 'bhidhtyata iti/
yasmad evam ato ye bhava-vin~~abhisandhina kS11~e k~11;Lam iti jfi~naryl kSaya-jfianar~l
bhavanutp~dabhisandhina c~nutpanne 'nutpannam iti jfianam anutpada-jfianam varl;Layanti/ (b*)
te~~r~l k~ay~nutpada-vaikalyad etaj jfianan na ghatata ity antara~10kena t~n praty ~ha/
prakrtav aniruddh~y~m dar~an~khyena vartman~/
vikalpa-j~tar~l kir~l k~IJ~Lar~ kir~ vanutpattim agatam (19) iti/ (8)
utpann~nutpannayor yathakramar~l k~ayotpatti-vigh~ta-1akSal;La-nirodhena rahit~yam (9)
param~rthatas tathat~-rnp~y~m prakrtau satyam katarad vikalp~di-rttpam utpannar~l k~1= (b')
~lar~l katarac canutpannam anutpatti-dharmmakam j~t,am= dar~ana-m~rgga-balena vitatha-
(ro) (n) bhav~bhinivesinar~l bhavat~ naiva kificid ato 'sman-matam ev~bhyupagarnyatam iti bhavah/
(12) (13) anyatha t~ttvika-dharmma-sattvopagamena
bhagavatah sarvath~ vikalpa-kle~a-jfiey~varaQa-prahal~ar~L Vismayasth~ntyam ity antara-
~10ken~ha/
satta ca nama dharmma~laI~L jfieye cavarana-kSayah/ (b ' )
kathyate yat paraih ~astur atra vismtyate mayeti/ (20)
tatrodaya-vyaya-~t~nyatvan nasty atmeti bhavayann atm~bhinive~ar~ parityajya tad vi= (14)
viktar~l skandhadikar~l pratltyasamutpannam udaya-vyaya-dharmmakam samupalabhya nila-
tad-dhiyoh sahopalambha-niyamac citta-matram evedan na bahyartho 'stlti manasikurvvann (b*)
aparityakta-grahakakara-cittabhinive~0 bahy~rthabhinive~a~l tirahkrtya grahyabhave gra=
hakabhava iti nidhy~ya~ls t~m api gr~hakakara-lakSa~L~rp vijfiapti-m~trat~m avadhttya=
dvaya-jfianam eva kevalar~l bh~vato bhava-rtlpam iti ni~citya tad api pratltyasamutpanna=
tvan mayavan nihsvabhavar~l/
(1) om. Tib. (2) kSaya for nirodha A. (3) iti v~ om. A. (4・・・・・・4) Ex. conj. yathakramar~L malanar~L
k~ayotp~d~bhav~d A. (5) ak~aya A. (6) jfi~n~tmika A. (7) yathavat A; ji Ita ba bshin gyi bdag fiid Tib
(8) aniruddhayam A. (9) 'tas ta tathata N1' (10) cf. 've~in~m vadinam A. (11) tasmat A. (12) satto' A. (13) 'game A ; khas len na Tib. (1~ vivikta-svabhavam A
~n{l
(1) (b') tattvato 'pagataikanta-bhav~bh~vadi-paramar~a-rnpam iti bh~vayan bh~vana-niSpattau
keS~mcin ma~ri-rnpyadi-jfianavad utsarita-sakala-bhr~nti-nirnitt~ya mayopamatrna-pratibh=
~sa-dhiyo nirvikalpay~h kathar~lcit pratyatma-vedy~yah samutpade jfiey~vara~lar~l samyag
yogl prajahyat/
anyath~ paraih sarvadaka~asya dravyabhava-m~tra-r~pa-dh~ranavad an~dhey~napa= (b . )
neya-sva-rnpa-dhara~ad dharmmanam kSa~likanal~l jfi~na-matra-'rnp~l~~m jfieya-1akSa~Lanafi
ca yadi paramarthato vidyamanata syat tada pratipakSa-bh~vanayak~~asyeva te~afi na
kificit kriyate/
ato bhav~bhinive~a-viparyasavinivrttya yad bhagavatah sarvatha jfieyavara~~a-prah~~an (2 )
dharmm~~l~r~l ca yat sattopagamyate tat paraspara-viruddh~rth~bhyupagame may~ visml= (3 )
yata iti/
(tol.22* *)
bh~va-pakSam evam nirakrtya nihsvabh~va-pakSaryl sthirikurvan mumuksubhir idam
evabhyupagantavyam iti sthira-pakSam antara~10kenaha/
napaneyam atah kificit prakSeptavyan kificana/
dra~tavyar~L bhntato bhtitar~L bhtita-dar~1 vimucyata (21) iti/ (4)
yasmad bh~vabhinive~ena mukter anupapattir ato 'pavada-samaropa-rttpam apanayana-
prakSepam kasyacid dharmasyakrtvedam eva/ pratltyasamutpannar~l sar~vrty~ tathya-(*')
rnpar~l rnpadi-nihsvabhavadi-rttpato nirtlpa~Ltyam (5 )
evafi ca maya-gaJen~para-maya-gaja-parajayavad viparyasa-vinivrttya tattva-dar~1 vnnu
cyata iti/
prasahgikam evar~l uktva prakrtam eva dar~ana-m~rggam aha/ (6)
ekaikasyaiva danadau teSar~L yah sar~lgraho mithah/
sa eka-k~al~ikah k~anti-sar~lgrhlto 'tra drk-patha (22) iti,/ (* *)
tatra danadi-Sat-paramitanarrL pratyekam ekaika-bh~vena danadau yah parasparar~L ( 7)
pnrvvavat sarngrahah so 'traika-kSal~:iko mnrddhabhisamaye duhkhe dharmma-jfi~na-kS~nti-
sar~grhitas tri-ma~dala-vi~uddhi-prabhavitah . . sattnli~ad-akara-nirjata iti dar~ana-mar= (8)
ggahl (9) (ro)
tasmim~ cotpanne kama-rl~xparnpya-dhatu-bhedena pratyekar~L catur-vikalpa-nava-pra=
(1 1) (**) karatay~ '~tottara-~ata-grahya-grahaka-vikalpa-praha~Lena tat sal~lgrhita-vikalpa-janaka-
v~sana-kle~aStottara-~ata-praha~Lam pratltyasamutp~da-dharmmatayopalabhya tatra va~1
tarthal~l tam eva puna~-punar bhavayatlty antaras:loken~ha/
(1) bhavana-bala A.; bsgom pahi stobs Tib. anutpattir A. (5) vivrttya A. (6) '~yeva N1 ; re
margo 'vas~tavya iti/ A. (9) asmim~ A. (10) ca
(2) om. A.
re ni Tib.
'samut' A.
(3) cf. vismaya-sthantyam bhavet A. (4)
(7) duhkha- A. (8) cf. nirjato dar~ana-(11) 'sto' N1
~ ~; f'* ~~: 1 31 (1)
sa samadhir~l sam~padya tatab simbavijrmbhitam/
anulomarrL Vilomafi ca pratltyotpadarn ik~ata (23) iti/ (**)
sa dar~ana-m~rgga-prapto yogl kle~a-jfieyavara~La-bhayabhav~t shphavijrmbhital~1 sa=
madhirp samapadyottarakalam avidy~-pratyayah sar~lsk~ra ity-~dy-anulomar~ jar~-maraQa-
nirodho jati-nirodhad ity-~di-pratilomal~l Pratltyasamutpadam ik~ata iti/
dar~ana-margam evam abhidh~ya vipak~a-prah~l~:adikam ~dh~ra pratrpatti purvvakam (**)
subodham ity ~dh~rar~l bh~van~-marggar~l aha/
kam~ptam avadhikrtya vijfianam asamahitarp/
sa-nirodhah sarnapattlr ggatyagamya nava dvidh~// (24)
eka-dvi-tri-catuh- pafica-Sat-sa pt~Sta-vyatikramat/
avaskanda-samapattir a nirodham atulyageti/ (25)
prathama-dhyanam arabhya yavan nirodharp gatva tato nirodham arabhya yavat pratha= (*')
ma-dhyanam agamyaivam anuloma-pratiloma-krama-dvayena catur-dhy~na-catur-arttpya-
nirodha-1ak~a~L~ nava-sam~pattlr gatva 'gamya punah prathamar~l dhy~nar~l samapadya
tato vyutt~ya nirodharn/
evar~ yavan naivasarnjfianasamjfiayatan~n nirodhar~l samapadya tato vyutth~yanantara-(**)
sam~pattim alambya kam~vacarar~l vijfianar~L mary~da-rupe~Lavasth~pyopaya-kau~alya-balena (2)
vyutthaya tad eval~l vijfi~nam asamahitam ~mukhikrtya tato nirodharp tato 'samahital~l
tato nirodham ekar~L parityajya naivasamjfianasarnjfiayatanar~l tato 'samahitar~L tato dvayam
parityajyakificanyayatana~l tato 'samahitam evar~l yavad aStau parityajya prathamar~l dhyanar~1
tato 'samahitar~l/ (b*) (3)
ity-ek~di-parity~gen~ nirodha~l yavad visadr~a-dvare~la gacchatlty atulyag~vaskanda-( 4)
samapattir va~itva-1ak~a~La bodhisattvenabhimukhikriyata iti bhavan~-m~rggah/ (5)
bhavana-margam evam abhidhaya tatra prah~~l~c caturvidho vipakS0 vaktavya iti/
prathamal~l gr~hya-vikalpam tavad ~ha/
sar~ik~epe vistare buddhaih sanathyen~parigrahe/ (b')
traik~like gul~abhave ~reyasas trividhe pathi// (26)
eko grahya-vikalpo 'yar~l prayogakara-gocara (27a, b) iti/
l) sal~ikSipta-ruci-sattvanugrahe~la dharmma-sar~ikSepe/ (6)
2) vistara-ruci-sattvanugrahe~La dharmma-vistare/
3) yath~-vihitarth~nanu~thanena buddha-sanathyaparigrahe/
(1) Ex. conj.
praheya~ A.
sam~dhim sa A. (2) eva N1' (3) '~gacchati N1 ; hgro bas Tib. (4) om. Tib & A (5) ; spah bahi phyir Tib. (6) anukampaya A ; rjes su hdsin pa Tib.
~!~:~~E-'-・i~~ ~~:cD5~~~~~j:(f~, ) ~n~
4) samutpanna-niruddhatvena prayoga-m~rgga-gu~Labh~ve/ (1)
5) samyag-utpatti-hetu-vaidhury~d dar~ana-margga-gul;Labh~ve/ (b')
6) anagat~sattvena bhavan~-m~rgga-gu~~bh~ve/ (2)
7) viparyasa-~antatv~dina nirv~na-prayoga-m~rgge/
8) ~ti:nyatabhinirh~ratvena dar~ana-m~rgge/
9) naihsv~bh~vya-bh~vakatvena bhavana-margge
casy~m avasthayam praheyatvena bh~vana=-margga-prayog~vasth~-viSayah prathamo
grahya-vikalpo nava-prakara iti/
(b*)
prathamam evar~l nirddi~ya dvittyam grahya-vikalpam aha/
dvittya~ citta-caitt~n~m pravrtti-viSayo matah// (27c, d)
anutpadas tu cittasya bodhi-ma~Ldamanaskriya/
hinayana-manaskarau sar~ibodher amanaskrtih// (28)
bh~vane 'bh~vane caiva tad-viparyaya eva ca/
ayathartha~ ca vijfieyo vikalpo bhavana-patha (29) iti/
1) kaly~~la-mitr~di-vaikaly~d bodhicittanutpade/ (b')
2) visiSta-buddhalambana-punyabh~v~d bodhi-maT~~amanaskare/
3) ~ravaka-gotratv~t tad-yana-manaskara~Le/ (3)
4) pratyekabuddha-gotratv~t tad-y~n~bhimukhikaral;Le/
5) prajfiaparamita-pratipatti-vaidhuryat samyaksambodhy-amanaskara~Le/ (4)
6) sopalambhatvena bhavane/ (4)
7) nirupalambhatven~bh~vane/ (5)
8) anupalambhananupalambhatvan na-bhavana-nabh~vane/ (b*)
9) viparitabhinive~~d ayatharthatve
casyan avasth~y~r~L praheyatvena bhavana-margga-citta-caitta-pravrtty-avasth~-vi~ayo
dvittyo gr~hya-vikalpo nava-prakara iti/
(6)
dvittyam evarn nirddi~ya prathama-grahaka-vikalpam ~ha/
grahakah prathamo jfieyah sattva-prajfiapti-gocarab/ (7)
dharmma-prajfiapty-a~t~nyatva-sakti-pravicayatmakah// (30) (b")
krtena vastuno yana-tritaye ca sa kirttitah/
dakSil~:~y~ a~uddhau ca cary~ya~ ca vikopana (31) iti/
(1) om. A. (2) om A. (3) amukht A (4) vanayam A (5) 'n~bh~' N1' (6) om. A. (7) otve A.
~ ~~ ~~ ~~ 1) dravya-sad-anutpattya sattva-prajfiaptau/
2) pratibhasa-matratvad dharmma-prajfiaptau/
3) sarvatragatv~t sarvakarajfiatadi-dharmma~t~nyatve/
4) sarvvathabhinive~~praha~L~d dharmma-saktau/
5) nihsvabh~vavabodhena dharmma-pravicaye/
6) samudde~akaral~ena vastndde~a-karaT~e/
7) rttp~dy-upalambhatv~d yana-traya-niryane/
8) samyag-apratipannatvena dak~i~La~uddhau/ (b~)
9) dan~dy-upalambha-pratipattya carya-vikopane ca
ptirvvavat bhavana-margga-prayogavastha-viSayah prathamo
kara iti/
grahaka-vikal po
l 33
nava-pra=
prathamam evar~ nirddi~ya dvittyar~l grahaka-vikalpam aha/
sattva-prajfiapti-tad-dhetu-viSayo navadhaparah/
bhavan~-m~rgga-sambaddho vipak~as tad-vigh~tata (32) iti/
sat tva- p ra jfia p ti- tad-vyavas tha pana- pratibhasa-mat ra-hetu-vi Sayo dvi ttyo grahaka-vika=
lpo bhavana-margga-samyak -praheyatvat tat-sambaddho vipakS0 nava-prakara iti/
katham navadhety antara~10kabhyam ~ha/
sarvva-jflat~n~m tisr~L~rp: yathasvar~l trividh~vrtau/
~anti-margge tathatadi-sa~rprayoga-viyogayoh// (33)
asamatve ca duhkhadau kle~~nam prakyt~v api/
dvay~bh~ve ca sammohe vikalpah pa~cismo mata (34) iti/ (,')
1) sarvakaraparijf~~nena sarvak~rajfiat~vara~a-sar~lmohe/
2) sarva-m~rgaparijfianena m~rggajfiatavaral;La-sarpmohe/
3) sarvva-vastv-aparijfianena sarvvajfiat~varana-sar~Imohe/
4) prajfiaparamit~parijfianena sarvva-~~nta-m~rgga-sar~lrnohe/ (2)
5) tathata-jfieya-rttpady-aparijfi~nena tathata-sa~ryoga-visamyoga-sal~lmohe/
6) m~radi-svarnpaparijfi~nenasamatva-sar~mohe/ (3)
7) yatha-rutartha-grahitay~ duhkh~di-satya-sarylmohe/ (**)
8) ragadi-svabh~vaparijfi~nena kle~a=Prakrti-sar~lrnohe/
9) gr~hya-grahaka-1akSa~~aparijfi~nenadvaya-sar~:mohe ca
ptirvvavad bhavana-margga-citta-caitta-pravrtty-avastha-viSayo 'vas~niko grahaka- vi=
kalpo nava-prakaro mata iti/
(1) praJnapana Nl ' btags pa Tib. (2) vryoga A (3) 'hitvena A.
1 34 ~~~~~~E~~i='--・"~~~~,;R~)5~~~~~~~(2)
caturvidho bhavana-m~rgga-vipakSam tat-prahanatvena caturvldho pr pratrpaksam
tadvad-bheda-bhinna iti boddhavyah/
ptirvvavad a~tottara-vikalpa-~ata-prahana-samakalam eva tat-samgphltaStottara-~ata-
kle~a-prahal;Lat sarvva-gu~La-sampado bhavan~-m~rgga-stham bodhisattvam ~~rayanta ity
antara~10kabhy~m aha/
asar~l kSaye satltin~r~l cir~yocchvasita iva/
sarv~k~ra-jagat-saukhya-sadhana gu~La-sar~lpadah// (35) (**)
sarvah sarvabhisare~la nikama-phala-~alinar~l/
bhajante tar~L maha-sattvaQl mahodadhir~l iv~paga (36) iti//
bhavana-marg~bhyasad asal~ catur-vikalpa-j~tinam upadravatvenettn~m k~aye sati sa=
(2) (3) r~mirodha-vaikalyena har~0cchvasa-prapta iva sarvas tri-yana-sar~lgphlta gul~a-sampadah (**)
krpa-paratantryat sarva-prak~ra-jagat-saukhyotpadana-dakS~h sarvvatha 'bhimukhyagama=
na-prakarel~a prakar~a-paryant~dhigama-phalaih pr~pta-~0bhar~l bh~vana-margga-sthal~l
bodhisattvam a~rayante maha-samudram iva nadya iti/
bhavana=margganantaram anantarya-margga ity anantarya-sam~dhim ~ha/ (4)
tri-sahasrar~l jana~l ~isya-khadg~dhigama-sampadi/
bodhisattvasya ca nyame pratiSthapya ~ubhopamah// (37)
(* ') (5) kytva pu~Lya-bahutvena buddhatva-prapter anantarahf
anantarya-samadhih sa sarvakarajfiata ca tad (38) iti// (6 )
~ravaka-pratyekabuddha-bodhau bodhisattva-nyamavakrantau ca tri-sahasra-maha-sa=
hasra-10kadh~tavtya-sattvan pratiSthapya ka~cid yat pu~Lyar~l prasavati tad upamikrtya (7)
tad-vi~iSta-pul~ya-bahutvena y~ sarvakarajfiat~ tad buddhatvam iti buddhatva-prapter avy= (*.)
avahito yah sam~dhih so 'tranantarya-sam~dhir iti/
kim alambanadikarn ity alarnbanadikam antaraslokenaha/
~lambanam abh~vo 'sya smrti~ cadhipatir mmatah/
akarah ~antat~ catra jalpa-jalpi-pravadinam (39) iti/ (8)
asy~nantarya-samadheh sarvva-dharmmabhavalambanam alambana-pratyayah smaral~ar~l (9) (b*)
cadhipati-pratyayah prakrti-~antata cak~rah/ atra ca sthane duravagahatv~c codya-jalpa-
parampara 'viditop~ya-kau~alanarn pravadin~m tan nirakaral;Lam upaya-kau~alenety anena
gambhtryam asya kathitam iti bhavah/
kir~L-bhtita-vipratipatti-nirakriyaya samadhir utp~dyate dhtdhanair iti sam~dhy-anan=
taram vipratipattim aha/
(1) kala eva Nl ' dus mnam pa kho nar Tib (2) sarnrodha A. (3) sar~LharS0 A. (4) 'sra-ja' A. (5) ' tvapra N1 ; otvapter A. (6) bhumau A (7) buddha pra A. (8) 'valambana-praty' A. (9) tat(:L~ml N1'
l )
2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9)
10)
11)
12)
~ ~~~ ~ t~~ (1)
alambanopapattau ca tat-svabhavavadhara~le/ (b ' )
sarv~k~rajfiat~-jfiane paramarthe sasar~rvrtau// (40)
prayoge tri~u ratne~u sopaye samaye muneh/
viparyase sa-marge ca pratipakSa-vipak~ayoh// (41)
lakSa~Le bhavan~yafi ca mata vipratipattayah/
sarv~karajfiatadharah S0~ha da~a ca vadinam (42) iti/
sar~skrtasa~lskrta-dhatvor abhavatvenalambanopapattau/
sarvath~ nirttpatvad ~lambana-svabh~vavadh~ral~e/ (b*)
bhavabhavanupalambhena sarvvakarajfiat~-jfiane/
tathat~-svabh~vatvena samvrti-param~rtha-satya-dvaye/
danady-anupalambhena prayoge/
boddhavyabhav~d buddha-ratne/
n~madheya-matratv~;d dharma-ratne/
rttpady-~lambana-pratiSedhat sarpgha-ratne/
d~nady-anu palambheno paya-kau~ale/
bhavabhavobhaya-rnpadhigarna-prati~edhat tathagatabhisarnaye/ (b')
prapafica-vyavasthapit~nity~ditvena nityadi-vipary~se/
vibhavita-m~rgga-phal~sakSatkara~lena m~rgge/
135
13) l (2)
h~nopadanabhavena vipakSa-pratipakSe/ 14) f
15) dharmmy-abhav~d dharmma-1ak~ane/ (3)
16) sva-samanya-1ak~a~lanupapattya bhavanay~fi ca (4)
paraspara-viruddh~ bha~arth~nu~th~nenayujyamanataya sar~l~aya-rttp~h S0da~a viprati=
pattayo yathokta-vi~ayatvena sarvakarajfiatadhiSthan~h sarves~m evavidita-bodhisattv0=
paya-kau~ala-jana-pravadinam iti sar~Lvrti-paramartha-dv~re~:a codye yathakramar~l param~=
rtha-sa~rvrti-mukhyena parih~ra ity ubhaya-saty~~ritopaya-kau~alena sahasradha nir~ka= (b . )
ra~la-ptirrvakar~L Samyak sarvath~ ni~cayam utp~dya kalyal;La-kamair bodhisattvair ~nantarya-
samadhir utpadyata iti/
abhisamay~lahkare prajtLaparamitopade~a-~astre
paficamadhikara-vivrtih//
(1) alambeno N1' (2) 'kSe A. (3) om. A. (4) bhasar N (5) 'ttir A. (6) eva vidita Nl; mi ~es pa Tib.
l 36
SASTHADHIKARA-VIVRTI
(toh23b')
prapta-mtirddh~bhisamayo vyasta-samastatvenadhigatan arthan anupttrvikrtya sthirl=
karal;Laya vibh~vayatlty anupnrvabhisamayam ~ha/
danena prajflaya yavad buddhadau smrtibhi~ ca sa/ (b')
dharmm~bh~va-svabh~venety anuptlrvakriy~ mateti/ (1)
tri-man~ala-vi~uddhi-prabhavita-danadi-Sat-paramit~-sarvakara-pariptira~Lena prajfi~-
pararnrt~ntargata-paramita-catuStayatvat samyag-da~a-bhtirni-nisp~dakena/ smrty-upa=
sthanadina saptamar~ bodhy-afigak~re~arya~tahga-margataya ca param~rthato 'smara~la-(b.)
lakSa~Lena trividha-buddhanusmaranena yathakramar~L nirvedhabh~gtya-dar~ana-bhavan~-(1)
m~rga-dyotakena tathaiva ku~alaku~alavyakyta-dharmmanusmara~Lena/ pnrvavad aryavai=
varttika-bodhisattva-sar~lgh~nusmaral~ena/ tathaiva ~ila-ty~ga-devatanusrnaral~Lena/ rttp~di-
sarvva-dharmm~bhava-svabh~venavabuddhena ca yo 'dhigamah sa 'nuptirvakriya mateti//
(toh24**)
abhisamalankare prajfiaparamitopade~a-~~stre
Sa~th~dhikara-vivrtih//
(1) onena ca A.
~ ~~ ~~ ~~ 1 37
SAPTAMADHIKARA-VIVRTI
(f *1.24* *) (1) vibhavitanupnrv~bhisamayasya sv-abhyastikara~L~ya teS~m eva kSarlenaikena bhavanam
ity ekakSanabhisar~lbodhah/
sa ca laksanena caturvidha iti
prathamal~1 avrpakanasrava-sarva-dharmmarka ksana laksanam eka ksanabhisambodh
am ~ha/ (*')
anasrava~L~~l sarveSarn ekaikenapi sarngrah~t/
eka-kSa~Lavabodho yar~l jfieyo danadina muner (1) iti/ (2)
dharmma-dh~tu-rttpe~~a
eko bhavah sarva-bh~va-svabhavah/ sarve bhava eka-bhava-svabhavah/
eko bhavas tattvato yena dr~tah/ sarve bhavas tattvatas tena dr~t~/
iti ny~y~n na kevalar~L bahubhir ekasya sa~lgraho 'pi tv eka-kSana-dan~di-jfianen~lar~:.=
byam~nenapagata- pratiniyata-vastu-graha~a-viparyaya-rttpel;L~nasrava- danadi-aslty- anu= (4)
vyaf~jana-1akSa~l~nar~L dharmma~Lar~L Sar~lgrahat muner bodhisattvasy~vabodho jr:~n.eya iti eka-
k~a~l~bhisar~Lbodhah/ (5 )
kathar~L punar ek~nasrava-jflan~lambane sarvanasrava-sa~lgraha iti laukikam dr~tantam
aha/
araghattar~l yathaikapi padika puruSerita/ (.')
sakrt sarvar~L calayati jfianam eka-k~a~~e tatheti// (2)
yathaikapi padik~ puru~a-prent~ sakrd eka-varal~l sarvam araghattaI~L Sac-chilpika-(6)
pnrvva-parikarmma-s~marthy~c calayati/ tath~ pttrvva-pra~~idh~n~vedha-dharmmadhatu-
s~rnarthyad ekasminn eva kSa~le jfianam ekam an~sravam ~lambyam~nam sarval~l saj~ttyam
abhimukhikarayatlti/ (**)
prathamam evam nirddi~ya dvittyal~l vipaka-dharmmatavasthanasrava-sarva-dharmma=
ika-ksa~lam lakSal~am eka-k~a~L~bhisal~ibodham aha/
vipaka-dharmmatavastha sarva-~ukla-mayi yada/
prajfi~p~ramita jat~ jfianam eka-k~a~Le tadeti// (3)
yad~ bodhisattvasya pratipak~a-bh~vanaya sarva-vipak~~pagame sarvva-vyavadh~na-
(7) (* ') pak~a-vip~ka-dharmmat~vasth~ sakala-kalafLk~pagamena ~arad-indu-jyotsneva ~ukla-sva= (8)
bhav~ j~ta tadaikasminn eva kSal~e vipakavasth~-prapt~n~m anasrava-sarva-dharmmal~:~r~l
bodhat jfi~nar~L prajfiap~ramitety eka-k~a~labhisaI~Lbodhah/
(1) tesam eva sv abhy A but om m Tuccl s editron (2) rupenaiko N . (3) 'mananam apa'A. (4) 'gra-hel~a A. (5) kim A.
rnams rtogs pahi (6) mmadha N (7) ka paga N1' (8) dharmma om. Tib. : zag pa med pa
138 ~~~~;~~E~~:-'・-'-・"~'~~~:(~)~{~~~~~~(2)
dvittyam evam nirdi~ya trttyam alakSaTla-sarvva-dharmmaika-ksana-1aksanam eka-
k~anabhisar~bodham aha/
svapnopameSu dharmmeSu sthitva dan~di caryay~/ (.')
alakSa~atvan dharmma~L~r~l k~a~L~naikena vindatlti/ (4)
ptlrvvar~l svapnopama-sarva-dharmabhyasena sambhara-dvayam anubhttyadhigama=
vast-hay~ryl svapna-svabhaveSu sarvva-dharmmeSttpadana-skandh~diSu sthitv~ dan~di-~at-
p~ranut~-pratrpattya danadi-rtlpa-nirnpanakare~~laks>anah sarva-dharmma iti sal~ikle~a-(. ,)
vyavadana-rnp~~:an dharmm~nam ekenaiva kSaT~enalakSa~atvam janatlty eka-k~a~abhisam=
bodhah/ (1)
trt~yam evam nirddi~ya caturtham advaya-1ak~a~a-sarva-dharmaika-ksa~a-1aksal~am
eka-kSallabhisambodham ~ha/
svapnar~l tad-darsinam caiva dvaya-yogena nek~ate/
dharmma~lam advayam tattvam kSanenaikena pa~yatlti// (5)
nirantara-dlrgha-kala-pravrtta-dvaya-pratibhasa-prahanabhyasa-s~tmibh~v~d unmtilita-(b*)
dvaya-pratibhasa-vasano yad~ bodhisattvo grahya-grahaka-yogena svapnar~t grahyar~L sva= ( 4)
pna-darsinarp gr~hakan 'nekSate/ tada sarve 'py evar~L-dharmm~~o dharma iti dharmal;l~m
advaya-tattvam ekenaiva k~aT)enadhigacchatity eka-kSa~Labhisar~ibodhah//
abhisamayalahkare prajfiaparamitopade~a-~astre
saptamadhik~ra-vivrtih//
(1) eva N1' (2) om. A ;
A ; mthon' ba Tib yun rih mo shig nas Tib. (3) sv~tm~ ' A ; fLah du gyur pas Tib. (4) dar~anam