15 A

dım

da

Tar

ih

CEVAP ANAHTARLARI

1

1. ADIM1.

Eyyûbîler devri, ilmî hayat bakımından İslâm târihinin en canlı ve hareketli dönemlerinden biriydi. Bozuk îtikâtlara karşı, Ehl-i Sünnet îtikâdını yaymak gâyesiyle, Kâhire ve Dımaşk’ta birçok medreseler açıldı. Burada tefsir, hadis, fıkıh ilimleri yanında, fen ilimleri de öğretiliyordu. Ayrı-ca Kur’ân ilimlerini öğretmek için Dâr-ul-Kurrâlar, hadîs ilimlerini öğretmek için Dâr-ul-Hadîsler ve fen ilimlerini öğretmek için Dâr-ül-Hendeseler açıldı. Medreselerin yanında câmiler de önemli ilim merkezleriydi. Câmilerde çeşitli ilimlerin okutulduğu halkalar ve köşeler vardı.Târihte çok önemli bir rol oynayan Eyyûbîler, Büyük Selçuklu Devletinin geleneklerini yeniden kurarken, Şiî Fâtımî Devleti’ne en büyük darbeyi vurmuş ve İslâm’ın yeniden ihyâsın için canla başla çalışmışlardır. Haçlılara karşı büyük bir devlet ve güç meydana getirmişler, nite-kim muvakkat bir zaman için de olsa Kudüs’ü ele geçi-rebilmişlerdir. Eyyûbîlerin devlet teşkilâtının izleri daha sonra Memlûklu ve Osmanlı devlet teşkilâtında tesirli olmuştur.

Kaynak: www.seu.edu.tr

Yukarıdaverilenbilgileregöreaşağıdakisorularıcevap-layınız.

a. EyyubilerzamanındaKur’ân-ıKerim,hadisvefenbilim-leriöğrenmekgayesiyleaçılanmedreselerehangiisimverilmiştir?

Dârul - kurra, dâru’l - hadis, dâru’l - hendese.

b. Eyyubilerhangiitikadıyaymayaçalışmışvebugayeylehangişehirlerdeokullar(medreseler)açmışlardır?

Ehl-i sünnet itikadını yaymak için Dımaşk ve Kahire’de

Medrese açmışlardır.

c. Eyyubilerdevletteşkilatlanmalarıylahangidevletleriet-kilemişlerdir?

Memluklu ve Osmanlı devletlerini

2. 1243KösedağSavaşı’ylailgiliaşağıdaverilenbilgilerdendoğruolanları“D”,yanlışolanları“Y”şeklindedeğerlen-diriniz.

D/Y

a. Anadolu Moğolların egemenliği altına girdi. D

b. Anadolu Selçukluları Moğollara her yıl vergi vermeyi kabul ettiler.

D

c. Anadolu Selçukluları bu savaştan sonra yıkıl-ma sürecine girdi.

D

d. Moğollar bu dönemden sonra Anadolu’yu iş-gale başladılar.

D

e. Moğollar istedikleri Selçuklu şehzadesini başa geçirdiler, istemediklerini tahttan indirdiler.

D

3. Sinop Yassıçemen Savaşı

Samsun Antalya

Hıttin Savaşı Kösedağ Savaşı

Baba İshak Ayaklanması Alâeddin Keykubad

Yukarıdaverilenkavramlarıkullanarakaşağıdakiifadele-rinboşluklarınıdoldurunuz.

a. Alâeddin Keykubad, Antalya yakınlarındaki Alanya Ka-lesi’ni almıştır.

b. İzzettin Keykâvus döneminde Sinop, şehrini ithalat ve ihracat limanı hâline getirilmiştir.

c. II. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde çıkan Baba İshak Ayaklanması güçlükle bastırılmıştır.

d. Kösedağ Savaşı sonrası Anadolu Türk siyasal birliği bo-zulmuş, Türk beylikleri bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.

15 A

dım

da

Tar

ih

2

CEVAP ANAHTARLARI

e. I. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde, Samsun ve An-talya’yı alınarak Akdeniz ve Karadeniz ticaretinde söz sahibi olunmuştur.

f. Harzemşahlar Yassıçemen Savaşı sonrası yıkılış süreci-ne girmişlerdir.

g. Haçlılara karşı Selahattin Eyyubi tarafından başlatılmış olan savaş mukaddes şehir Kudüs’ün Hıttin Savaşı’yla alınmasıyla sonuçlanmıştır.

4. AynCalutSavaşı’nınsonuçlarınıyazınız.

→ Moğollar Ortadoğu’da ilk kez yeniledi. → Memluklerin İslâm dünyası’ndaki saygınlığı arttı.

5. Öğrendiğiniz bilgilerden yola çıkarak aşağıdaki etkinliğidoldurunuz.

1. J CaberKalesi A. Haçlı Seferleri sonrası önemi artan

limanlar

2. A AkdenizLimanları

B. Türkiye Selçukluları ile Suriye Sel-çuklularının arasının bozulmasına neden olan şehir

3. I Melikşah C. Haçlı Seferleri sonrası güç kaybe-den kurum

4. C Papalık D. Haçlı Seferleri sonrası doğu- batı ti-caretinden büyük kazanç elde eden devlet

5. E Artuklular E. Diyarbakır ve Mardin bölgesinde ku-rulan Türk beyliği

6. G İznik F. İlk denizci Türk beyliği

7. H Bizans G. Türkiye Selçuklu Devleti’nin ilk baş-kenti

8. F ÇakaBeyliği H. Türkiye Selçukluları’nın Pasinler ve Malazgirt savaşlarını yaptığı devlet

9. D İtalya İ. I. Kılıçaslan’ın Türkiye Selçuklu tahtı-na geçmesini geciktiren Büyük Sel-çuklu sultanı

10. B Halep J. Süleyman Şah’ın mezarının bulun-duğu kale

6. MiryokefalonSavaşı’nınsonuçlarınıyazınız.

→ Bizans’ın savunmaya geçmesi → Anadolu’nun Türk yurdu oluşunun kesinleşmesi → Anadolu’nun “Türkiye” adıyla anılmaya başlanması

7. AlâeddinKeykubad’ınMoğollarakarşıaldığıönlemleriya-zınız.

→ Eyyubi ve Abbasilerle işbirliği

→ Sınır ve kalelerin sağlamlaştırılması

8. Muhyiddin-i Arabî Arapça

Taç kapı Farsça

Niyabet Türkçe

Buruciye Latin

Çifte Minareli Kıbrıs

Hacı Bektaş-ı Velî Ahilik

Yukarıdaverilenkavramlarıkullanarakaşağıdakiifadele-rinboşluklarınıdoldurunuz.

a. Türkiye Selçuklularında bilim dili Arapça, edebiyat ve devlet dili Farsça, saray ve halk dili Türkçe, olmuştur.

b. Anadolu’da tasavvuf hareketlerine Hacı Bektaş-ı Veli Mevlânâ, Muhyiddin-i Arabi, Yunus Emre gibi tanınmış âlim ve mutasavvıflar öncülük etmiştir.

c. Türk mimarisinde ana ya da taç kapı, portal olarak isim-lendirilmiştir.

d. Türkiye Selçuklularında hükümdarın olmadığı zaman-larda yerine bakan divvana Niyabet Divanı denilirdi.

e. Ahilik, Türkiye Selçuklu Devleti döneminde ortaya çık-mış, esnaf ve zanaatkârların ticari hayatını şekillendiren sosyal teşkilata verilen isimdir.

f. Sivas’ta bulunan medreseler arasında Gök Medrese, Çifte Minareli, ve Buruciye, medreseleri yer alır.

g. Türkiye Selçukluları ticareti geliştirmek için Kıbrıs, Kral-lığı ve Latin, (İtalyan) cumhuriyetleriyle ticaret anlaşma-ları yapmıştır.

15 A

dım

da

Tar

ih

3

CEVAP ANAHTARLARI

9.

İslâmâlimvemutasavvıflarının“ilahiaşk”lailgilibuyakla-şımlarınıaraştırıpyorumunuzuyazınız.

İlahi aşkla ilgili farklı tasavvufi perspektifler olmuştur.

10. TürkiyeSelçuklularıdönemindeticaretingeliştirilmesiga-yesiyleyapılanlara()işaretiyapınız.

a. Ticarette kullanılmak üzere yollar yapılması

b. Ticaret yolları üzerinde kervansarayların yapıl-ması

c. Tüccarların korsan, eşkıya ve tabiî âfetlerden dolayı uğrayacağı zararları karşılamak üzere bir çeşit devlet sigortası uygulamasının baş-latılması

d. Büyük ticaret merkezlerinde hanlar ve kapalı çarşılar yapılması

e. Karadeniz ve Akdeniz’deki önemli limanların fethedilmesi

11. TürkiyeSelçuklularıdönemindeşehirlerdeyapılanmima-rieserleriaşağıdakitabloyadoldurunuz.

Sivas

Konya

Kayseri

Sivas Ulu Cami, Gök Medrese, Buruciye Medresesi

İnce Minareli Medrese, Karatay Medresesi

Çifte Minareli Medrese

12. Türkiye Selçukluları’ndan Siyasal Yapı

Divanlar

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

.............................................

Devlet Görevlileri Yöneticiler

Tuğra, Arz, Mezalim,Niyabet, Pervane,Berid

Tuğrai, Müşrif, Naip Sultan, Vezirler,Arzü’l Ceyş

13. TürkiyeSelçuklarındaahilerinyüklendiğimisyonuanlatınız.

→ Müslüman esnaf arasında dayanışma

→ Mesleki, ahlakî eğitim

→ Devlet - esnaf - müşteri ilişkilerini düzenleme

14. İktasistemininfaydalarınıanlatınız.

→ Eyalet ordusunun oluşturulması

→ Üretimin arttırılması

→ Konargöçlerin yerleşik hayata geçirilmesi

15. BüyükDivan’abağlıdivanlarışemayayazınız.

TuğraArzMezâlimPervaneBeridNiyabet

15 A

dım

da

Tar

ih

4

CEVAP ANAHTARLARI

2. ADIM

1. AşağıdaverilenTürkiyeSelçukluveOsmanlıDevleti’yleilgilibilgileridoğru(D)veyayanlış(Y)olmalarıaçısındandeğerlendiriniz.

a. Türkiye (Anadolu) Selçuklu Devleti Kösedağ

Savaşı sonrası güç kaybetmiştir.D

b. Türkiye Selçuklularının Moğollara bağımlı hâle gelmesi, Anadolu’da Türk beylikleri dönemini başlatmıştır.

D

c. Anadolu Türk Beylikleri, Moğollardan kaçan Türkmenlerin de katkısıyla Anadolu’yu siyasi, sosyal ve kültürel alanlarda tam anlamıyla Türk yurduna dönüştürmüşlerdir.

D

d. Yarı göçebelerden bazıları hayvancılığa de-vam ederken bir kısmı yerleşik hayat tarzlarını benimsemiş ve Anadolu’daki yerli halkla ileti-şim ve etkileşim yaşamıştır.

D

e. Türkiye Selçuklu sultanı Alaaddin Keyku-bâd’dan yurt edinme müsaadesi alan Ertuğrul Bey’e, Karacadağ yöresi yurtluk olarak veril-miştir.

D

f. Tarihçi Paul Wittek, Osmanlı Devleti’nin kuruluş sürecinde gazâ kavramının Türk savaşçılarının temel motivasyonu olduğunu savunmuştur.

D

2. OsmanlılarınDevleti’yleilgilikullanılankavramları-isim-leriaşağıdakibölümlereyazınız.

Devlet-i Âliye

Saltanat-ı Adalet-iUnvan

Saltanat-ı ÂlemPenah

Devlet-i EbedMüddet

Devlet-i Muazzam

Memâlik-iOsmaniye

3.

A

A A

K

K

K

Ö

Ö

P

R

R

Ü

Ü

Ü

L N I

Y

I

F

E Y K U B

B

A

A

A

D

D

T

E

V

L

E

T

i

1 2

3

4

5

6

Yukarıdaverilenbulmacanınsorularınıverilensorularlaeşleştiriniz.

6Anadolu’nun fethinde rol oynayan derviş- düşü-nür grubu (……….Rum)

3Osmanlı kuruluş süreciyle ilgili nazariyeleri bu-lunan ünlü edebiyatçı- tarihçi

5Kayıları Karacadağ bölgesine yerleştiren Türki-ye Selçuklu hükümdarı (Alaaddin………….)

4Osmanlı Devleti’nin isimlerinden biri (…………… Âliye-i Osmaniye-i İslâmiye)

2Türkmen grupları arsında yerleşik hayata geç-memiş konargöçerlere verilen isim

1 Osmanlıların temelini oluşturan Oğuz boyu

4. Osmanlıkuruluşsürecindekuruluşsüreciyleilgiliaraştır-macılarınnazariyelerini(görüşlerini)yazınız.

→ Anadolu’daki toplulukların etkileşimi

→ Gaza ve cihat anlayışı

→ Türkmen göçü ve yurt bulma motivasyonu

15 A

dım

da

Tar

ih

5. AşağıdaverilenharitadaTürkbeyliklerininisimleriniüzerineyazınız.

•Kırklareli

•Adapazarı

•Kastamonu

•Bilecik

•Ankara

•İstanbul

•Balıkesir

•Manisa

•İzmir

•Aydın

•Muğla

•Isparta

•Kütahya

•Çanakkale

•Beyşehir

•Konya

•Niğde

•Kayseri

•Sivas

•Tokat

•Trabzon

•Bayburt

•Erzurum

•Elazığ

•Diyarbakır

•Bağdat

•Van

•Samsun

•Sinop

•Adana

•Maraş

•Alanya

•Edirne

K A R A D E N İ Z

EG

E D

EN

İZİ

AK DENİZ

KIBRIS

a:

h:

g:

ı:

j:

m:

k:

l:

b:

c:

d:

e:f:

a: Osmanoğulları

b:Karesioğullar

c:Saruhanoğulları

d:Aydınoğulları

e:Menteşeoğulları

f:Hamitoğulları

g:Germiyanoğulları

h:Karesioğulları

ı:Eratna Beyliği

j: Karamanoğulları

k: Ramazanoğulları

l:Dulkadiroğulları

m:Canikoğulları

5

CEVAP ANAHTARLARI

6. a. Bizans’ın otoritesini kaybetmesi ve tekfurların (vali) ba-şına buyruk hareket etmesi

b. Osmanlıların güçlü Anadolu beylikleri yerine zayıf Bi-zans üzerine harekâtlar düzenlemesi

c. Osmanlı merkezi otoritesinin sağlam olması

d. Gaza ve cihat anlayışının benimsenmesi

e. Ahi ve abdalların halkın birlik ve beraberliğini sağlaması

f. Toy ve şölenlerle içtimaî dayanışmanın sağlanması

Osmanlıların kısa sürede gelişmesinde etkili olan yuka-rıdaki durumların siyasî-idarî ve sosyo-kültürel alanlarlaöncelikliilişkisiniaşağıdakişemayayazınız.

Siyasiidari

Sosyalkültürel

a

b

c

d

e

f

Siyasiidari

Sosyalkültürel

a

b

c

d

e

f

Siyasiidari

Sosyalkültürel

a

b

c

d

e

f

7. Aşağıdakibilgileridoğru(D)veyaYanlış(Y)olarakdeğer-lendiriniz.

a. Osman Bey aşiretini beylik düzeyine taşımıştır. D

b. Osman Bey’in fethettiği yerler arasında Edirne ve Bursa yer alır.

Y

c. Osmanlılarla Bizans arasındaki ilk savaş Ko-yunhisar Savaşı’dır.

D

d. Osman Bey’in uyguladığı politikalar arasında iskân, istimâlet ve hoşgörü politikaları yer alır.

D

e. Osman Bey oğlu Orhan Bey’e âdil, yardımse-ver ve cesur olmayı tavsiye etmiştir

D

f. Koyunhisar Savaşı Osmanlı- Bizans uzlaşma dinamiğine örnek verilebilir.

Y

15 A

dım

da

Tar

ih

6

CEVAP ANAHTARLARI

8. Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda etkili olan sivil- askerîtoplumoluşumlarınıaşağıdakişemayayazınız.

Gruplar

Ahi

Bacı

GaziAbdal

Osman Gazi’nin silah arkadaşları, Köse Mihal, Turgut Alp, Konur Alp, Akça Samsa Çavuş, Koca’nın faaliyetlerinden Os-manlı arşiv vesikaları ve saha araştırmalarında bahsedilmiş, bu tarihî şahsiyetlerin folklorik olduğu ve yaşamadığını iddia eden Imber gibi tarihçilerin tezi Halil İnalcık tarafından çürü-tülmüştür.

9. Tarihöğretmenitarafındansınıftahtasınayazılanbubilgi-leregöresorduğuaşağıdakisorularıkısacacevaplayınız.

a. Osman Gazi’nin silah arkadaşları kimlerdir?

Köse Mihal, Turgut Alp, Konur Alp, Samsa Çavuş, Akça Koca

b. Colin Imber’in tezlerini Halil İnalcık hangi kaynakları kullana-rak çürütmüştür?

Arşiv vesikaları ve saha çalışma raporlarını

c. “Arşiv vesikası” ve “saha çalışması” kavramlarını kısaca açık-layınız.

Arşiv vesikası, resmi belgelerdir. Saha çalışması tarihi olayın yaşandığı yerdeki araştırmalarıdır.

10. Osmanlı Devleti’nin kısa sürede büyümesini sağlayan etmen-leri yazınız.

→ Dâhi düzeydeki hükümdarlar → Tımar, devşirme, iskân, istimâlet politikalarının uygulanması → Bizans’ın zayıflığı → Bölgedeki (Ön Asya, Balkanlar) istikrarsızlık

11. İskân siyasetinin Osmanlı Devleti’ne olumlu yansımalarını yazınız.

→ Yörüklerin yerleşik hayata geçirilmesi → Fetih bölgelerinin Türk ve müslümanlaştırılması → Üretimin artması

12. Osmanlı Devleti’nin kuruluş süreciyle ilgili tarihçilerin nazari-yeleri hakkında bilgi veriniz.

→ Köprülü, kuruluş sürecinde çevresel siyasi duruma, → Wittek, gaza motivasyonuna, → İnalcık, Türkmen göçü ve cihat anlayışına dikkat çekmiştir.

15 A

dım

da

Tar

ih

7

CEVAP ANAHTARLARI

3. ADIM1. Aşağıdaverilenbilgileridoğru(D)veyayanlış(Y)olmaları

açısındandeğerlendiriniz.

a.Palekanon (Eskihisar) Savaşı sonrası Ko-caeli Yarımadası’nın yolu Türklere açılmış-tır.

D

b.Karesioğulları’ndaki taht mücadelesini fır-sat bilen Orhan Bey bu beyliği egemenlik altına almıştır.

D

c.Sırpsındığı Savaşı, Bizans İmparatorlu-ğu’na karşı kazanılan ilk zaferdir.

Y

d.Osman Bey döneminde Rumeli Yarımada-sı’nın tamamı fethedilmiştir.

Y

e.Karesioğulları beyliğinin Osmanlılara katıl-masıyla Anadolu Türk birliği sağlanmıştır.

Y

f.I. Murat zamanında gerçekleşen Ploşnik Savaşı’ndan Osmanlı ordusu bozgunla ayrılmıştır.

D

g.

I. Murat ayaklanma hazırlığı içindeki kar-deşleri Şehzade İbrahim ve Şehzade Halil’i öldürterek kardeş katli uygulamasını res-men başlatmıştır.

D

2. OrhanBeyzamanındafethedilenyerleriaşağıdakigrafiğeyazınız.

Ankara

İznik Çanakkale

BursaBolu

3. Osman,OrhangazilerveSultanI.Muratdönemindeger-

çekleşengelişmeleriilgilidönemiyleeşleştiriniz.( )

OsmanGazi

OrhanGazi

I.Murat

Pençik Sistemi’nin uygulanmaya başlan-ması

Söğüt ve Domaniç bölgesinin yurtluk ve yaylak- kışlak olarak kullanılması

Haçlılara karşı I. Ko-sova Zaferi’nin kaza-nılması

Bursa, Balıkesir, İznik ve İzmit’in fethedil-mesi

Davud-ı Kayserî’ye İznik Medresesi’nin kurdurulması

Bakır paranın bastırı-lıp iktisadî bağımsızlı-ğın ilan edilmesi

4. I.Murat’ınHaçlılarlayaptığısavaşlarıaşağıdakigrafiğeya-zınız.

.........................................

.........................................

.........................................

.........................................

Sırpsındığı Ploşnik

Çirmen I. Kosova

15 A

dım

da

Tar

ih

8

CEVAP ANAHTARLARI

5. OrhanBey’inKaresioğullarıBeyliği’niegemenlikaltınaal-masınınsonuçlarınıyazınız.

→ Karesi donanmasının Osmanlılara geçmesi → Türk siyasal birliği için adım atılması → Balıkesir ve Çanakkale’nin alınması

6. OrhanBey’inteşkilatlanmaçalışmalarıhakkındabilgive-riniz.

→ Divan → Donanma → Düzenli Ord (Yaya ve Müsellem) → Vezirlik → Medrese

7. Rumeli’nin“Türk Yurdu”olmasüreciniSüleymanPaşa’nınfaaliyetleriçerçevesindeanlatınız.

→ Fetihler → İstimâlet ve Hoşgörü Siyaseti → Evlâd-ı Fatihân’ın iskanı

8. OsmanlıBeyliği’ninbaşkent(merkez)seçimindeesasal-dığıkriterlerikısacayazınız.

→ Fetihler bölgelerine yakınlık → Jeopolitik ve jeostratejik önem ve özellik → Askeri, idari ve lojistik organizasyonu kolaylaştırma

9. Osmanlıtarihiyleilgilikavramlarveaçıklamalarıneşleştir-mesiniyapınız.

A. Pençik 1.Osmanlı Devleti’nde başkent olan şehir

B. Tımar 2.Padişahtan sonra en çok yet-kiye sahip olan idareci

C. Vakıf 3.Sosyal hizmetlerin yürütül-mesi için açılan hayır mües-sesesi

D. Veziriâzam 4.Savaşlarda esir edilen as-kerlerin beşte birinin devlet hizmetine alınması

E. Payitaht 5.Devlet görevlilerinin kontrolü altındaki topraklara verilen isim

A B C D E

4 5 3 2 1

10. I. Yerleşiklerin konargöçer hayatageçmesi hedeflenmiştir.

II. Devletin asker ve vergi toplamaişleri kolaylaştırılmaya çalışılmıştır.

III. Göçebelerin şehirlilere verdiğizarar azaltılmaya çalışılmıştır.

IV. Yörüklerin yeni fethedilen yörelereyerleştirilmesiyle devletin hâkimiyetipekiştirilmeye çalışılmıştır.

İskân sisteminin hedefleriyle ilgili yukarıda verilenlerdendoğruveyanlışolanlarıaçıklayarakbelirtiniz.

Doğru olanlar şunlardır, çünkü;

II, III ve IV. İskân siyaseti üretimi, devlet otoritesini arttırır.

Yanlış olanlar şunlardır, çünkü;

Yalnız I. Çünkü İskân siyasetiyle konargöçlerin yerleşiklere

zararı engellenir.

15 A

dım

da

Tar

ih

9

CEVAP ANAHTARLARI

11. Osmanlıtarihiyleilgiliaşağıdaverilenbilgileridoğru“D”veyanlış“Y”olmalarıaçısındadeğerlendiriniz.

a.Kapıkulu Ocakları’nın ve Yeniçeri Ocağı’nın te-melleri Orhan Gazi zamanında atılmıştır.

D

b.I. Murat, kut anlayışında değişiklik yapıp “Ülke padişah ve oğullarının mülküdür.” prensibini getirmiştir.

D

c.Osmanlı Devleti’nin kuruluş süreci ve yüksel-menin başlarında en çok mücadeleyi Karesio-ğulları’yla yapmıştır.

Y

d.I. Murat, Şehzade Bayezid ile Germiyan beyinin kızını evlendirip çeyiz olarak Kütahya ve çev-resi almıştır.

D

e.Osmanlılar ilk kez savaş topunu Koyunhisar Savaşı’nda kullanmışlardır.

Y

f.Eskihisar Savaşı sonrası, Edirne’nin güvenliği sağlanmış ve bu şehir başkent olarak yapılmış-tır.

Y

12. Aşağıdaverilenteşkilatlarıvekurulduğupadişahdöneminiokla(→)belirtiniz.

I. Murat

II. Murat

Yıldırım Bayezid

Orhan Gazi

Veziriâzamlık

Divan

Enderun

AnadoluBeylerbeyliği

13.I. Murat döneminde yapılanAnadolu Türk siyasi birliğinisağlamayayönelikçalışmalararasındahangileriyeralır?

→ Germiyanoğullaru’ndan çeyiz yoluyla Kütahya ve çevresi-nin alınması

→ Hamitoğullarından Isparta ve çevresinin satın alınması

14. SırpsındığıSavaşı’nınsonuçlarınıyazınız.

→ Haçlılara karşı ilk zaferin kazanılması

→ Edirne’nin güvenliğinin sağlanıp başkent yapılması

15. I.Muratdönemindegerçekleşenteşkilatlanmaçalışmalarıhangilerdir?

→ Vezirrâzamlık

→ Yeniçeri Ocağı

→ Pençik sistemi

16. I.Murat’ınverasetsistemindeyaptığıdeğişikliğivehedef-leriniyazınız.

→ Padişahın otoritesini artırması

→ Taht kavgalarının alanını daraltmak

4. ADIM1. Aşağıdaverilenbilgileridoğru(D)veyayanlış(Y)olmaları

açısındandeğerlendiriniz.

a.Yıldırım Bayezid, Anadolu Türk birliğini büyük oranda sağlamıştır.

D

b.Karesioğulları Osmanlı egemenliğine Yıldırım Bayezid döneminde girmiştir.

Y

c.Niğbolu Savaşı, Karamanoğullarına karşı kaza-nılan bir zaferdir.

Y

d.Yıldırım Bayezid döneminde Bulgaristan’ın ta-mamı fethedilmiştir.

D

e.Yıldırım Bayezid zamanında Sakız Adası’nın fethiyle Akdeniz’in tamamı Osmanlıların kont-rolüne geçmiştir.

Y

f.Yıldırım Bayezid, Sultan II. Murat’tan sonra taht-ta geçmiştir.

Y

g.Osmanlı tarihinde ilk kez cülus bahşişi veren padişah Yıldırım Bayezid’dir.

D

15 A

dım

da

Tar

ih

10

CEVAP ANAHTARLARI

2. YıldırımBayezidzamanındaegemenlikaltınaalınanbey-likleriaşağıdakigrafiğeyazınız.

Aydın

Menteşe Saruhan

GermiyanHamid

3. AşağıdakigelişmeleriYıldırımBayeziddönemindeolupol-mamasıaçısından()işaretiyleişaretleyiniz.

a.Kadı Burhaneddin’in kontrolündeki Orta ve Doğu Anadolu’daki toprakların kontrolünün ele geçirilmesi.

b. Rumeli Hisarı’nın inşa edilmesi n

c.Yunanistan’ın tamamının egemenlik altına alın-ması n

d.Birleşik Haçlı kuvvetlerinin Niğbolu’da mağlup edilmesi

e.Aydın, Saruhan, Hamid, Menteşe, Germiyan ve Teke beyliklerini Osmanlı topraklarına katılması

f. Altın paranın bastırılıp tedavüle konulması n

4. YıldırımBayeziddönemindeyapılansavaşvekuşatmala-rınönemlilerini,tarihleriyleberaberaşağıdakigrafiğeyazı-nız.

I. İstanbul Kuşatması

NiğboluSavaşı

AnkaraSavaşı

II. İstanbul Kuşatması

5. Yıldırım Bayezid’in Anadolu Türk siyasi birliğini sağlama ça-lışmalarını yazınız.

6. Birleşik Haçlı ordusunun Niğbolu Savaşı öncesi hedeflerini yazınız.

→ Türkleri Balkanlaran atmak

→ Bizans’a yardım etmek

→ Anadolu’yu ve Kudüs’ü ele geçirmek

7. Niğbolu Savaşı’nın sonuçlarını maddeler hâlinde yazınız.

→ Bulgaristan fethedildi.

→ Kuruluş dönemi itibariyle batıda en geniş sınırla ulaşıldı.

15 A

dım

da

Tar

ih

11

CEVAP ANAHTARLARI

8. Abbasi Halifesi’nin Yıldırım Bayezid’e verdiği unvanı, anlamını ve Osmanlı Devleti’nin hedeflerine etkisini yazınız.

→ Halife, “Sultan-ı İklim-i Rûm” unvanını vemiş ve bu unvan Anadolu Türk birliğini sağlamanın meşruiyet kaynağı ol-muştur.

9. Osmanlı tarihiyle ilgilikavramlarveaçıklamalarıeşleştir-mesiniyapınız.

A. Çelebi 1.Devlet yönetiminde hüküm-darsız bir süreç yaşanması

B. İskân 2.Osmanlı şehzadelerine veri-len isim

C. Fetih 3.Gayrimüslimlere hoşgörülü davranılması

D. Fetret 4.Türkmenlerin yeni yerlere yerleştirilmesi

E. İstimâlet 5.Yeni bölgelerin egemenlik al-tına alınması

A B C D E

2 4 5 1 3

10. I. Osmanlı Devleti'nin dağılmaihtimali ortaya çıkmıştır.

II. Yıldırım Bayezid’e oğullarıisyan etmişlerdir.

III. Anadolu Türk birliği sağlanmıştır.

IV. İstanbul’un fethi gecikmiştir.

FetretDevri’yleilgiliyukarıdaverilenlerdendoğruveyanlışolanlarıaçıklayarakbelirtiniz.

Doğru olanlar şunlardır, çünkü; I ve III çünkü devletin parçalanması tehlikesi ortaya çıkmış,

fetihler gecikmiştir.

Yanlış olanlar şunlardır, çünkü; II ve IV çünkü, Türk siyasal birliği bozulmuş, şehzadeler kendi

aralarında çatışmışlardır.

11. AnkaraSavaşısüreciyleilgiliaşağıdaverilenbilgileridoğ-ru“D”veyanlış“Y”olmalarıaçısındadeğerlendiriniz.

a.Kara Tatar ve bazı Anadolu beylik askerleri Ti-murluları bırakıp Osmanlılara katılmışlardır.

Y

b.Timur, Çin Seferi’ne gitmeden önce batı sınırın-da bulunan Osmanlıları kuvvetten düşürmek istemiştir.

D

c.Timur’un Sivas’ı yağmalaması, Osmanlı – Ti-murlu arasının bozulmasına neden olmuştur.

D

d.Emir Timur, Semerkant merkezli büyük bir dev-let kurmuş, Türkistan bölgesinde güçlenmiştir.

D

e.

Yıldırım Bayezid’in Anadolu Türk birliğini sağla-ması üzerine bazı beyler Timur’a sığınmış, Ti-mur’un Ortadoğu’ya gelişiyle bazı hükümdarlar da Yıldırım’a sığınmıştır.

D

15 A

dım

da

Tar

ih

12

CEVAP ANAHTARLARI

12. Şeyh Bedrettin Çalıbey İskân Venedikliler

İstimâlet Mustafa Mehmet Timurlular

Yukarıdaverilenkavramlarıkullanarakaşağıdakiifadelerinboşluklarınıdoldurunuz.

a.Mustafa Çelebi, daha sonra çıkacak Düzmece adıyla bili-nen isyana karışıp âsi olmuştur.

b.Çelebi Mehmet zamanında Venedikliler ile yapılan

1416’daki Çalıbey Deniz Savaşı, Osmanlıların ilk deniz savaşıdır.

c.İslâm itikadına aykırı fikirler yayan ve kamu düzenini bo-

zan Şeyh Bedrettin Osmanlılardaki ilk sosyal içerikli is-yan hareketidir.

d.Mehmet Çelebi, Osmanlı kaynaklarında Fetret Devri’ni sona erdirdiğinden “devletin ikinci kurucusu” olarak ad-landırılmıştır.

e.Fetret Devri sürecinde Osmanlıların, Balkanlar’da ciddi bir

toprak kaybı yaşamamasında İskân ve İstimâlet politika-ları etkili olmuştur.

f.Osmanlıların Timurlular ile yaptıkları Ankara Savaşı ye-nilgiyle sonuçlanmıştır.

13. Ankara Savaşı’nın nedenlerini yazınız.

→ Timurlular ile Osmanlıların Ortadoğu ve İslâm dünyası re-kabeti

→ Timur ile Yıldırım’ın siyasi gayelerinin çatışması

14. Ankara Savaşı’nın sonuçlarını yazınız.

→ Timurluların kazanması, Yıldırımın esir edilmesi

→ Anadolu Türk siyasal birliğinin bozulması

→ Fetret Devri’nin başlaması

15. Fetret Devri hakkında bilgi veriniz.

→ Çelebiler (şehzadeler) arası taht kavgalarının yaşanması

→ İstanbul’un fethi’nin geçikmesi

16. Çelebi Mehmet dönemi hakkında bilgi veriniz.

→ Şeyh Bedrettin İsyanı’nın bastırılması

→ Siyasi istikrarın sağlanması

→ Venedikler ile Çalıbey Deniz Savaşı’nın yapılması

5. ADIM1. Aşağıdaverilenbilgileridoğru“D”veyanlış“Y”olmaları

açısındadeğerlendiriniz.

a.

Azaplar, savaşlarda Yeniçerilerin ön safında savaşan, sağa ve sola çekilerek Yeniçerilerin manevra kabiliyetlerini artıran öncü ve gönüllü birliklerdir.

D

b.Mirî arazilerin, vergi geliri hizmet karşılığı asker-lere ve devlet adamlarına verilirdi.

D

c.Sipahiler barış döneminde taşrada güvenliği sağlamışlardır.

D

d.Zeamet sahipleri, yüz bin akçeden fazla geliri olan toprakların yöneticisi olup yüksek devlet görevlileriydiler.

Y

e.I. Murad zamanında gayrimüslim çocukların alı-nıp yetiştirilmesiyle oluşturulan Tımarlı Sipahi-ler denilen bir ordu kurulmuştur.

D

f.Kapıkulu askerlerinin tamamı Türklerden oluş-muştur.

Y

g.Orhan Bey zamanında Yaya ve Müsellem adın-da düzenli bir ordu oluşturulmuştur.

D

15 A

dım

da

Tar

ih

13

CEVAP ANAHTARLARI

2. Dirliktopraklarınınvergigelirlerinegöreayrıldığıbölümleriaşağıdakigrafiğeyazınız.

Has

Zeamet Tımar

3.

1

4

5

32

A Z A P

İ S K Â N N

D İ R L İ K

İ

T

İ

M

A

E

T

E

M

E

T

E

Ç

İ

K

Yukarıdaverilenbulmacaylaaçıklamalarınıeşleştiriniz.

5Tımar topraklarında maaş karşılığı verilen toprakların genel adı

1 ↓ Gayrimüslimlere hoşgörülü ve adaletli davranma

siyaseti

4Toplumun bir kısmının ülkenin başka bir yerine yerleş-

tirilmesi siyaseti

1 → Genç, bekâr ve savaşlarda öncü olan cesur savaşçı

3Savaşlarda esir edilen askerlerin beşte birinin ordu

hizmetine alınması

2 20.000-100.000 akçelik dirlik topraklara verilen isim

4. eyalet zeâmet tımarlı

müsellem mirî cihat

Yukarıdaverilenkavramlarıkullanarakaşağıdakiifadelerinboşluklarınıdoldurunuz.

a. Mülkiyeti devlete ait olan topraklara miri arazi denilir.

b.Zeâmet sahipleri gelirlerinin beş bin akçesi ile kendileri

geçinir, geriye kalan her beş bin akçe için bir atlı asker

beslerlerdi

c.Eyalet ordusunun askerlerinin tamamı Türklerden oluş-

muştur.

d.Orhan Bey zamanında Yaya ve Müsellem adında dü-

zenli ordular oluşturulmuştur.

e.Tımarlı sipahiler Osmanlı ordusunun klasik dönemde en

kalabalık ordusunu oluştururlardı.

f.Cihat İslâm dinini yaymak için gayret etmek anlamına

gelmektedir.

5. TımarSistemihakkındabilgiveriniz.

→ Devlete ait toprakların tımarlı sipahiler denetiminde işlen-mesi ve karşılığında alınan vergiyle kamu hizmetlerinin yürütüldüğü sistemdir.

6. Osmanlı Devleti’nde gönüllü askerî birliklerden düzenliaskerîyapıyageçişikısacaanlatınız.

Düzenli askerî yapıya;

→ Orhan Bey döneminde Yaya ve Müsellem,

→ I. Murat döneminde Pençik ve Devşirme sistemleriyle geçilmiştir

15 A

dım

da

Tar

ih

14

CEVAP ANAHTARLARI

7. Eyaletordusuhakkındabilgiveriniz.

→ Tımar sisteminin uygulandığı,

→ Dirlikli, savaş zamanı orduda, barış zamanı taşrada görevli birliklerdir.

8. Osmanlıtarihiyleilgilikavramlarveaçıklamalarıneşleştir-mesiniyapınız.

A.İnce donanma

1.Donanmalarda tayfalık ve as-kerlik yapan kişiler

B. Levent 2.Gulam (devşirme) sistemiyle devlet hizmetine alınmış ki-şiler

C. Ulufe 3.Nehir ulaşımında kullanılan deniz kuvvetine verilen isim

D. Reis 4.Yeniçerilere üç ayda bir veri-len maaş

E. Kapıkulu 5.Gemi komutanlarına verilen isim

A B C D E

3 1 4 5 2

9.

Yukarıdaki haritada kuruluş sürecinde Osmanlı Beyliğivekomşularınıgörmektesiniz.HaritayıyorumlayarakOs-manlıaskerîyayılışınıaçıklayınız.

→ Genişleme siyaseti zayıf Bizans ile birlik içinde olmayan Balkanlara doğru olmuştu.

10. KapıkuluOrdusuylailgiliaşağıdaverilenbilgileridoğru“D”veyanlış“Y”olmalarıaçısındadeğerlendiriniz.

a.Kapıkulu Sipahileri, devşirme askerlerin atlı bir-likleridir.

D

b.Kapıkulu askerlerin hiçbir şekilde evlenmesine veya ticaretle uğraşmasına izin verilmezdi.

D

c.Kapıkulu süvarileri rütbece yeniçerilerden ön-dedir.

Y

d.Kapıkulu birlikleri hazineyi, padişahı, devletin sancak ve bayraklarını korumaktan sorumludur.

D

e.Kapıkulu askerleri Bursa, Edirne ve İstanbul gibi şehirlerde yaşarlardı.

D

11. Aşağıdaverilenözelliklerintımarlısipahilerinvekapıkulla-rınınözellikleriolmalarıaçısından()işaretiyledeğer-lendiriniz.

ÖzellikTımarlıSipahiler Kapıkulları

Askerlerinin tamamı Türkler-den oluşmuştur.

Hıristiyan çocuklarının devşiril-mesiyle meydana getirilmiştir.

Mirî arazilerde “Dirlik” toprak-larının üretim ve denetim işle-rini yapmışlardır.

Toprak sistemi ile askerî siste-mini birleştiği yapıdır.

Başkentin ve savaşta Otağ-ı Hümâyun’un korunmasıyla so-rumludurlar.

15 A

dım

da

Tar

ih

15

CEVAP ANAHTARLARI

12. Devşirmealmayöntemihakkındabilgiveriniz.

→ Devşirme memurları tarafından fiziki durum, yüz okuma sanatı, kabiliyet, aile durumu (soy, nesep) esasları dikkate alınarak gerçekleştirildi.

13. PençikSistemi’ninuygulanışıveamacınıyazınız.

→ Savaşta esir edilen askerlerden 1/5 oranında seçilirdi.

→ Amaç, ordunun asker ihtiyacının karşılanmasıdır.

14. Kapıkulusisteminigenelözellikleriniyazınız.

→ Maaşlı (ulufeli)

→ Merkezde vazifeli

→ Devşirmelerden oluşan bir ordudur.

Değerlendirme Adımı 61. OrhanBeydönemindegerçekleşenteşkilatlanmaçalışma-

larınıaşağıdakikutularayazınız(15puan).

Divan’ın kurulması

Yaya ve Müsellem’in kurulması

Donanma’nın kurulması

Vezirlik makamının kurulması

Vakıf teşkilatının oluşturulması

Medreselerin kurulması

2. OsmanlıDevleti’ninkısasüredebirdünyagücünedönüş-mesindeetkiliolanetmenlerimaddelerhâlindeyazınız.(15puan)

→ Dâhi hükümdarlar

→ Türk beylikleriyle çatışma

→ Bizans’ın zayıf durumda olması

→ Gaza ve cihat politikası

→ Balkonlarda birlik olmaması

→ Tımar, iskân, istimâlet, devşirme siyaseti

15 A

dım

da

Tar

ih

16

CEVAP ANAHTARLARI

3. Osman,OrhangazilerveSultanI.Muratdönemindeger-çekleşengelişmeleriilgilidönemiyleilişkisini()işaretiyleişaretleyiniz.

GelişmeOsmanGazi

OrhanGazi

SultanI. Murat

Pençik Sistemi’nin uygulanmaya baş-lanması

Rumeli fetihlerinin başlaması

Bizans’a karşı Ko-yunhisar Savaşı’nın kazanılması

Edirne ve civarının fethedilmesi

Karacahisar, İnegöl, Koyunhisar, Yarhisar ve Bilecik’in fethedil-mesi

4. OsmanlıDevleti’ninkuruluşundaetkiliolansivilveaskerîoluşumlarıaşağıdakigrafiğeyazınız.(10puan)

Gazi

Bacı

AhiAbdal

5. Aşağıdaverilenbilgileridoğru(D)veyayanlış(Y)olmalarıaçısındandeğerlendiriniz.(15puan)

a.Osman Bey, Anadolu Türk birliğini büyük oran-da sağlamıştır.

Y

b.Karesioğulları Osmanlı egemenliğine Orhan Bey döneminde girmiştir.

D

c.Koyunhisar Savaşı, Karamanoğulları’na karşı kazanılan bir zaferdir.

Y

d.Yıldırım Bayezid döneminde Bulgaristan’ın ta-mamı fethedilmiştir.

D

e.Orhan Bey döneminde beylikten devletleşme sürecine geçilmiştir.

D

f. I. Murat, Anadolu Beylerbeyliği’ni kurmuştur. Y

6. Niğbolu Savaşı’nın sonuçlarını aşağıdaki grafiğe yazınız.(10puan)

Bulgaristan’ın fethi

Haçlı saldırısının durdurulması

Batıda en geniş sınırlaraulaşılması (Kuruluş Döneminde)

15 A

dım

da

Tar

ih

17

CEVAP ANAHTARLARI

7. Osmanlıaskerîteşkilatınıaşağıdaverilenkavramlarıkulla-narakaçıklayınız.(15puan)

TımarlıSipahi:

Dirliktopraklardaüretimidenetleyenkamugörevlisi

Devşirme:

Kapıkuluocaklarınagayrimüslimlerdenseçilenasker-bü-rokratadayı

DirlikSistemi:

Mirîarazilerdeuygulanandevletdenetiminedayalıtopraksistemi

Ulufe:

Kapıkullarınaüçaydabirverilenmaaş

YayaveMüsellem:

Orhan Bey döneminde kurulan piyade ve süvarilerdenoluşandüzenliordu

8. Osmanlıordusistemiyleilgiliaşağıdakigrafiğidoldurunuz.(10puan)

Kapıkulları Tımarlı Sipahiler

Osmanlı Ordusu

Yeniçeri Cebeci Topçu Akıncı Azap Müsellem

7. ADIM1. Aşağıdaverilenbilgileridoğru“D”veyanlış“Y”olmaları

açısındadeğerlendiriniz.

a.Süleyman Çelebi’nin “Mevlid” adıyla tanınan Vesîletü’n-Necât isimli eserine kaynaklık eden Garibnâme’yi Aşık Paşa yazmıştır.

D

b.Osmanlıların kuruluşunda Şeyh Edebalî tekke-nin, Dursun Fakih medresenin devletteki nüfu-zunu temsil etmektedirler.

D

c.Muhyiddin İbn Arabî tasavvufî fikirlerini Fü-tuhât-ı Mekkiye ve Fususu’l-Hikem isimli eser-lerinde ortaya koymuştur.

D

d.Molla Güranî medrese-tekke sentezinin en mühim şahsiyetlerinden biri olduğu kabul edil-mektedir.

Y

e.Şeyh Said mülkün ortak olduğu telakkisiyle Çelebi Mehmet döneminde dinî- içtimaî içerikli isyan çıkarmıştır.

Y

2. Anadolu’da,OsmanlıDevleti’ninkuruluşundanöncekiyüz-yıldaizbırakmışsufîlerinisimleriniaşağıdakigrafiğeyazı-nız.

İbnü’lArabiMevlânâ

Celaleddin

Evhadeddin

Kirmani

SadrettinKoneviŞihabeddin

Sûhreverdî

Necmeddin

Dâye

AhiEvran YunusEmre sems-iTebrizî

15 A

dım

da

Tar

ih

18

CEVAP ANAHTARLARI

3. Mesnevî, Avârif ve Mirsâd dergâhlarda okunan eserler olma özelliği taşımaktadır. Hikâyeleri ve toplumdan verdiği örnekleriyle Mesnevî, ayet ve hadislerle tasavvufî düşün-ceyi birbirinden ayrılmaz bir tarzda ele alan ve tekke âda-bını sistemleştiren Avârif ile tasavvuf kültürünün yaygınlaş-masına yardımcı olan Mirsâd, Türkçeye tercüme edilmiştir. Biri Sühreverdiye, diğeri Kübreviye kültürünü Anadolu’ya nakşeden bu son iki eser yüzyıllarca tekkelerde okunarak Anadolu’nun manevî arka planındaki yeri almıştır. Mesnevî için Dâru’l-Mesnevî denen özel bir eğitim kurumu açılmış, buralarda hem Farsça öğretilmiş, hem de bu eser okunmak suretiyle tasavvuf eğitimi yapılmıştır. Dâru’l-Mesnevîlerin müdavimlerinin yalnızca Mevlevîlerden ibaret olmayıp, mesnevîhan sıfatıyla anılan Mehmed Murad Buharî gibi Nakşî şeyhlerinin varlığı da göstermektedir ki bu eser tari-katlar arasında bir köprü olmayı başarmıştır.

Dr.ZaferErginli,OsmanlıDevleti’ninKuruluşundaTürkDervişlerininİzleri

Metindeverilenbilgileregöreaşağıdakisorularıcevaplayı-nız.

Osmanlılar zamanında dergâhlarda okunan eserleri yazınız.

Mesneviy-i Şerif, Avârif, Mirsad.

Metinde verilen eserlerden hangisi tekke âdabının hangisi ta-savvuf kültürünün yayılmasına katkıda bulunmuştur?

Tekke âdabını Avârif, Tasavvuf kültürü Mirsad sistemleştir-miştir.

Avârif ve Mirsad isimli eserler hangi tasavvuf yol ve kültürü-nün Anadolu’da tanınmasına katkıda bulunmuş eserlerdir?

Avârif ve Mirsad, Sühreverdiye ve Kübreviye’nin tanınmasına katkıda bulunmuştur.

Dâru’l–Mesnevî hangi anlama gelmektedir? Mesnevi okunan ve Farsça öğretilen eğitim kurumlarıdır.

Nakşi – Mevlevî tarikatları arasında köprü olan Şeyh Meh-med Murad Buharî hangi okumalara katılmış ve hangi lakabı almıştır?

Seyh Mehmed Murad Buharî, Dâru’l - Mesnevilerde Mesneviyi Şerif okumalarına katılmış ve mesnevihan lakabını almıştır.

4. Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda dervişlerin etkileri hakkında bilgi veriniz.

→ Aile bağlarını güçlendirmiş gazalara katılmış, iskân, şehir-leşme şehirleşme ve tebliğ faaliyetlerinde bulunmuşlardır.

5. Tekkelerin topluma sunduğu belli başlı hizmetleri yazınız.

→ Konaklama

→ Güvenlik

→ Dinî ve ruhi eğitim

→ Sanat, zanaat ve spor faaliyetleri

6. Osmanlı Devleti’nin kuruluş sürecinde, Anadolu insanının ma-nevi hayatına etki eden tasavvuf eserlerini yazınız.

→ İbnü’l - Arabi’nin Fütuhat-ı Mekkiye ve Fususu’l - Hikem’i

→ Hz. Mevlana’nın Mesneviy-i Şerif, Divan-ı Kebir ve Divan-ı Kebir’i,

→ Konevî’nin Nusus Fükut ve Risaletü’l - Vücud’u,

→ Sühreverdi’nin Avârifü’l Maarrif’î,

→ Necmeddin Dâye’nin Mirsadü’l İbad’ı

15 A

dım

da

Tar

ih

19

CEVAP ANAHTARLARI

7. Aşağıdakibilgileridoğru“D”veyayanlış“Y”olarakdeğer-lendiriniz.

a.Davud-ı Kayserî, Vahdet-i Vücutçu anlayışı fel-sefî kanıta ve matematiğe dayanan çıkarımlar-la yeniden inşa etmiştir.

D

b.İbnü’l- Arabî’nin Fusûsü’l Hikem isimli eserine şerh yazan Yunus Emre’dir.

Y

c.Sadreddin Konevî’nin ruh ve fikir dünyasını şe-killendiren ilk hocası¸ ilk şeyhi büyük sufî Muh-yiddin-i Arabî’dir.

D

d.Mevlânâ, Anadolu’da ahiliğin kurulup gelişmesi ve değişik yörelerde örgütlenmesinde etkin bir rol oynamıştır.

Y

e.Anadolu’da İslâmiyet’in yayılması hizmet eden Hacı Bektaşı Veli’nin eseri Makâlât’tır.

D

8. Aşağıdaverilenkavramlarıveaçıklamalarınıeşleştiriniz.

A. Mutasavvıf 1.Müslümanlar arasında daya-nışma sağlayan meslek ör-gütü

B.Erguvan Bayramı

2.Tasavvufla meşgul olan ve manevî ilerleme kaydeden kimse

C. Ahilik 3.Allah’ın kulluğunun gerekle-rini yerine getirmeye çalışan kişi

D. Takva 4.İnsanın Allah’ın emirleri çer-çevesinde hareket etmesi hâli

E. Abdal 5.Farklı sufi gruplarının bir ara-ya geldiği manevî şölen

A B C D E

2 5 1 4 3

9. SufilerinAnadolu’dakihizmetleriniaşağıdakigrafiğeyazı-nız.

•Siyasî-AskerîHizmetler

• Gaza ve cihat faaliyetlerine katılınması • Orduya lojistik destek sağlanması

•Dinî-İlmî-KültürelHizmetler

• Tasavvuf ve tekke âdab ve erkânının öğretilmesi • İslâmiyet’in yayılması

•ToplumsalHizmetler

• İmaret, konak ve kervansaraylarda insanlara hizmet edilmesi • İhtiyaç sahiplerinin gereksinimlerinin giderilmesi

10. Halkınduyuşvedüşünüşüüzerindeetkili olanderviş vesufilerkimlerdir?

→ Yunus Emre

→ Hacı Bayram Veli

→ Taptuk Emre

→ Hacı Bektaş-ı Veli

→ İmam-ı Rabbani

→ Abdülkadir-i Geylani

→ Ahi Evran

→ Sadreddin-i Konevi

→ Hoca Ahmet Yesevi

→ Beyazıt-ı Bestamî

15 A

dım

da

Tar

ih

20

CEVAP ANAHTARLARI

11. Hacı Bayram-ı Veli’nin bazı sözleri şöyledir:

"Allah'a isyan yolunda, hiçbir kimseye yardım etmeyiniz." "Ölümü çok hatırlayınız. Ölüm gelmeden hesabınızı yapınız. Tövbe ediniz ki, affa kavuşasınız." "Hiddet ve kin, hakikatleri gören gözleri kör eder. Öfke, iyi düşünmeyi daraltır, yanıltır."

Tarih öğretmeni tarafından öğrencilerin söylediği HacıBayram-ıVelî’ninsözlerinegöresorduğuaşağıdakisoru-larıkısacacevaplayınız.

a. Hangi durumda insanlara yardım edilmemelidir?

→ Allah’a isyan eden insanlara

b. İnsanlar hayatlarının muhasebesini ne gelmeden yapmalı ve ne şekilde davranmalıdırlar?

→ Ölüm gelmeden hayat muhasebesi yapılmalı, tevbe ve is-tiğfar edilmelidir.

c. Gerçeği görmemize engel olan durumlar hangileridir?

→ Öfke, hiddet ve kin gerçeğin görülmesini engeller.

d. Öfkeli davranmak neyi engeller?

→ Öfke, doğru, sağlıklı, tutarlı düşünmeyi engeller.

8. ADIM1. Aşağıdakibilgileridoğru“D”veyayanlış“Y”olarakdeğer-

lendiriniz.

a.Osmanlılarda, Tasavvuf Edebiyatı’nın en önemli temsilcileri arasında, Hacı Bayram-ı Veli, Kay-gusuz Abdal, Akşemseddin yer alır.

D

b.Osmanlılarda, Halk Edebiyatı’nın en önemli temsilcileri arasında Eşrefoğlu Rumî ve Ümmî Kemal yer alır.

Y

c.Âşıklar halk hikâyelerini,aşk veya aşk- kahra-manlık konulu manzum ve mensur karışık an-latmalarla halka nakletmişlerdir.

D

d.Menkıbeler yazılı gelenekten teşekkül etmiş eserlerdir.

Y

e.Türk Halk Edebiyatı’nda; Âşık Garip ile Şahse-nem, Kerem ile Aslı, Tahir ile Zühre, Ferhat ile Şirin, Arzu ile Kamber gibi halk hikâyeleri vardır.

D

f.Osmanlıların uçlardaki hayat serüveni içeri-sinde en dikkati çeken motif “gazâ ve cihad” motifidir.

D

2. Kültürününunsurlarınıaşağıdakitabloyayazınız.

İnanç

Âdet

GelenekÖrf

15 A

dım

da

Tar

ih

21

CEVAP ANAHTARLARI

3. Aşıkpaşazâde’nin yaygın olarak “Tevârih-i Âl-i Osman” veya “Menâkıb-ı Âli Osman” adıyla da bilinen çalışma-sın sagu özelliği gösterir. Destanî ve tarihsel malze-meyi, yazılı kültür ürünü olmasına rağmen sözlü kültür ürünü bir halk anlatısı planı, üslubu ve yapısı içinde ele aldığını söyleyebiliriz. Kanaatimizce, bugüne kadar Türk halkbilimciler tarafından yeterince değerlendirilme-miş olan erken dönem Osmanlı tarihlerinin taşıdıkları “tarih” hüviyetlerinin yanı sıra epik destan veya sagu türüyle olan ilişkileri de göz önüne alınarak topluca değerlendirilmelidir. Söz konusu anlatıların incelene-rek içerdikleri sözlü kültürel elementlere oluşturulacak olan Türk kültür çevrebilim motif-indeksinde mutlaka yer verilmelidir.

Doç. Dr. Özkul ÇOBANOĞLU,SözlüKültürdenYazılıKültürOrtamınaGeçişBağlamındaErkenDönem

OsmanlıTarihlerindenAşıkpaşazade’ninEpik KarakteriÜzerineTespitler

Metindeverilenbilgileregöreaşağıdakisorularıcevaplayınız.

Aşıkpaşazâde’nin menâkıbı hangi tür bir edebi eserdir?

Sagu tarzı bir menkıbedir.

Menâkıb-ı Âli Osman yazılı bir eser olmasına karşın hangi özellikleri barındırmaktadır?

Sözlü kültür ürünü bir halk anlatısı özelliğini barındırır.

Erken dönem Osmanlı tarih ürünlerinin epik destan örneği ol-ması hangi anlama gelmektedir?

Tarihsel bir metin özelliği taşıyıp sagu ve destan niteliğinde olma anlamına gelir.

Araştırmacılar erken dönem menkıbelerinin hangi tür motif ve indekslerini vermelidirler?

Türk kültür çevrebilim motif - indeksi verilmelidir.

4. Osmanlı Devleti’nin kuruluş sürecinde görülen edebiyattürleriniaşağıdakiboşluklarayazınız.

Halk Edebiyat Divan Edebiyatı TasavvufEdebiyatı

5. Menkıbelereyansıyansözlükültürhakkındabilgiveriniz.

→ Kurgusal, hayal gücüne dayalı, tarih anlatımıyla bezeli bir sözlü kültür anlatısıdır.

6. Âşıkedebiyatıhakkındabilgiveriniz.

→ Türk destan anlatısı geleneğinin inşa edildiği, cönk ve mecmualardan oluşan bir edebiyattır.

7. KlasikdönemOsmanlıdivanedebiyatınıngenelözellikleri-niyazınız.

→ Divan edebiyatında dil Türkçe olmakla birlikte Arapça, Farsça kelime, tamlama ve ekler yer almıştır.

→ Divan şiirinde aruz kullanılmıştır.

8. TasavvufEdebiyatı’nınönemlitemsilcileriniyazınız.

→ Hacı Bayram-ı Velî

→ Kaygusuz Abdal

→ Akşemseddin

→ Ümmî Kemal

15 A

dım

da

Tar

ih

22

CEVAP ANAHTARLARI

9. Aşağıdaverilenbilgileridoğru“D”veyanlış“Y”olmalarıaçısındadeğerlendiriniz.

a.Türk kültürü, Türklerin devlet kurduğu coğraf-yanın etkisiyle “Bozkır Medeniyeti” olarak ad-landırılmaktadır.

D

b.Selçuklu sanatı, başlangıçta Osmanlı mimarisi-nin genel özelliklerini taşımıştır.

Y

c.Klasik dönemde Osmanlıların en ünlü tezhip sanatçısı Matrakçı Nasuh olmuştur.

Y

d.Tac Mahal’in mimarlığını Mimar Koca Sinan yapmıştır.

Y

e.Ünlü minyatür sanatçıları arasında Amasyalı Şeyh Hamdullah ve Ahmet Karahisarî yer alır.

Y

f.Yeşil Cami, Topkapı Sarayı ve Yeşil Türbe Os-manlı çini sanatının en güzel örneklerini barın-dırır.

D

g.El yazması eserleri süslemek amacıyla pers-pektif olmadan yapılan resme minyatür denir.

D

10. Aşağıdaverilenkavramlarıveaçıklamalarınıeşleştiriniz.

A. Tasvir 1. Minyatür yapan sanatçı

B. Hüsnühat 2. Güzel yazı sanatı

C. Tezhip 3. El yazması süsleme sanatı

D. Nakkaş 4.Güzel yazı sanatıyla uğraşan kimse

E. Hattat 5. Minyatür yapım işi

A B C D E

5 2 3 1 4

11. MimarSinan’ınçıraklık,kalfalık,ustalıkeserleriniaşağıdakiyazınız.

•Çıraklık

Şehzadebaşı Camii

•Kalfalık

Süleymaniye Camii

•Ustalık

Selimiye Camii

12. Aşağıdagörselleriverilengelenekselsanatlarıaraştırarakisimleriniyanlarındaverilenboşluğayazınız.

Hüsnûhat

Çini

Tezhip

Kakmacılık

Ebru

Oymacılık

15 A

dım

da

Tar

ih

23

CEVAP ANAHTARLARI

13. Minyatürsanatınınözelliklerini,“nakkaş,nakış,tasvir”ke-limelerinidekullanarakanlatınız.

→ Minyatür sanatıyla uğraşanlara naklaş denilir. → Minyatür motif ve imgelerine nakış denir. → Minyatür yapma işine tasvir denilir.

14. Gelenekselİslâmîsanatlarveözelliklerihakkındakısacabilgiveriniz.

Hüsnühat: Güzel yazı sanatı Tezhip: Süsleme (altınlama) Ebru: Süsleme (boyama) sanatı Minyatür: Perspektifsiz resim sanatı Oymacılık, kalkmacılık iç mimari zanaatı

15. MimarKocaSinan’ıneserleriveTürkmimarlığınakatkılarıhakkındabilgiveriniz.

Çıraklık eseri Şehzadebaşı, kalfalık eseri Süleymaniye ustalık eseri Selimiye camileridir. Türk ve dünya mimarlığına çığır atlatmıştır.

16. KlasikdönemOsmanlımimarieserlerineFatihSultanMeh-metveIV.Muratdevirlerindenörnekveriniz.

Fatih IV. Murat Topkapı Bağdat ve Sarayı Revan köşkleri

9. ADIM1. İstanbul’un Türkler tarafından fethedilmek istenmesinin

sebepleriyleilgiliaşağıdaverilenbilgileridoğru(D)veyayanlış(Y)olmalarıaçısındandeğerlendiriniz.

a.İstanbul’un Bizans Devleti’nin topraklarını Ana-dolu ve Rumeli diye ikiye ayırması

D

b.Bizans’ın, Osmanlıların Anadolu’dan Rumeli’ye, asker geçişini engellemesi

D

c.Bizans Devleti’nin Anadolu beyliklerini ise siyasî hedeflerle Osmanlılara karşı kışkırtması

D

d.Osmanlı Devleti’nin Avrupa devletlerini Bi-zans’a karşı Haçlı ittifakına davet etmesi

Y

e.İstanbul’un jeopolitik ve jeostratejik öneme sa-hip olması

D

f.Baharat Ticaret Yolu’nun kontrolünün ele geçi-rilmek istenmesi

Y

2. II.Murat’ınBalkanlardafethettiğiyerleriyazınız.

Batı Trakya

SelanikMakedonya

Güney Romanya Doğu Arnavutluk

15 A

dım

da

Tar

ih

24

CEVAP ANAHTARLARI

3. Haçlı Aydınoğulları Düzmece

Menteşeoğulları Mustafa II. Kosova

Bizans Ankara II. Murat

Yukarıdaverilenkavramlarıkullanarakaşağıdakiifadelerinboşluklarınıdoldurunuz.

a.

II. Murat tahta çıkınca Bizans İmparatorluğu amcası

Mustafa Bey’i serbest bırakmış, Düzmece Mustafa İs-

yanı yeniden başlamıştır.

b.II. Murat 1451 senesinde vefat etmiş, yerine oğlu II. Meh-

met hükümdar olmuştur.

c.

İstanbul’un alınmak istenmesinde Bizans’ın Avrupa dev-

letlerini Osmanlılara karşı Haçlı ittifakına davet etmesi

etkili olmuştur.

d.

II. Murat, Ankara Savaşı’ndan sonra yeniden kurulan

Anadolu beyliklerinden Aydınoğulları Hamitoğulları ve

Menteşe oğulları beyliklerine kesin olarak son vermiş-

tir.

e.II. Kosova Savaşı’nın sonrası Osmanlıların Rumeli’deki

egemenliği kesinleşmiştir.

4. II. Kosova Savaşı süreciyle ilgili aşağıda verilen bilgileridoğru“D”veyanlış“Y”olmalarıaçısındadeğerlendiriniz.

a.Osmanlıların Balkanlardaki egemenliği kesin-leşmiştir.

D

b. Haçlılarla yapılan son savaş olmuştur. Y

c.Haçlılar Osmanlıları Balkanlardan atma ümitle-rini kaybetmiştir.

D

d.II. Viyana Kuşatması’na kadar Osmanlılar sa-vunma durumuna geçmişlerdir.

Y

5. II.KosovaSavaşı’nınnedenleriniyazınız.

Haçlıların Osmanlıları Balkanlaran çıkarmak istemesi Bizans’ın Hristiyan dünyasınından yardım istemesi

6. İstanbul’unfethedilmekistenmesininnedenleriniyazınız.

Toprak bütünlüğünü sağlamak Bizans’ı yıkıp siyasi entrikalara son vermek

7. Edirne-SegedinAntlaşması’nınmaddeleriniyazınız.

Tuna Nehri sınır kabul edilecektir. Sırp Krallığı yeniden kurulacaktır. Barış on yıl süreli olacaktır.

8. II. Murat’ın Anadolu Türk Birliği’ni sağlama çalışmalarınıanlatınız.

Aydın, Hamit, Menteşe beylikleri Osmanlı egemenliğine gir-miştir.

Germiyan beyinin vasiyetiyle beylik Osmanlılara katılmıştır.

15 A

dım

da

Tar

ih

25

CEVAP ANAHTARLARI

9. Osmanlı tarihiyle ilgilikavramlarveaçıklamalarıeşleştir-mesiniyapınız.

A. Kanunnâme 1.Sosyal ihtiyaçları karşılamak gayesiyle oluşturulan mü-essese

B. Vakıf 2.Fatih’in balistik hesaplama-larını yaptığı top

C. Şahî 3.Osmanlılarda lise ve üni-versite düzeyi eğitim veren eğitim kurumu

D. Medrese 4.Yasaların bir araya getirildiği mecmua

E. Feodalite 5.Toprağa ve soyluluğa dayalı idarî- sosyal düzen

A B C D E

4 1 2 3 5

10. Fatih Sultan Mehmet, Karadeniz’de etkili olan İtalyan devleti Cenevizlilerin koloni merkezi olan Amasra’yı ele geçirmiştir. 1461 senesinde Sinop’ta bulunan İsfendiyaroğulları Beyliği’ne son vermiştir. II. Mehmet, Trabzon merkezli Trabzon Rum İmparatorluğu’nu da ortadan kaldırmıştır. Karamanoğulları Beyliği’nin merkezi Konya 1466 yılında Osmanlı egemenliğine alınmış, bunun üzerine bazı Karaman beyleri Toroslara (Silif-ke-Mut) taraflarında beyliğin varlığını sürdürmüşlerdir.

Yukarıdaverilenbilgilerdenyolaçıkarakaşağıdakisorularıcevaplayınız.

a. Osmanlıların Avrupa’da rekabet ettiği devlet ve beylikler hangileridir?

Cenevizliler, İsfendiyaroğulları, Trabzon Rum İmparator-luğu

b. Karadeniz havalisinde fethedilen yerleri yazınız.

Amasra, Sinop, Trabzon, Rize

c. Karamanoğulları ile yapılan mücadelenin sonuçları ne-lerdir?

Beyik merkezi Konya alınmış Karaman beyleri Silifke - Mut taraflarına kaçmıştır.

11. FatihSultanMehmetdönemindeyapılanOsmanlı-Venedikantlaşmasını(1479)esaslarıylailgilidoğruolanları“D”,yan-lışolanları“Y”şeklindedeğerlendiriniz.

a.Venediklilerin Osmanlılara yıllık vergi ödemesi kararlaştırılmıştır.

D

b.Osmanlı Devleti’nin Venedik DEvleti’ne savaş tazminatı ödemesine karar verilmiştir.

D

c.Venedik’in Osmanlı fetihlerini tanıması kabul ettirilmiştir.

D

d.Venedik’in İstanbul’da balyos adıyla elçi bulun-durması kabul edilmiştir.

Y

e.Venedik’in İstanbul’da balyos adıyla elçi bulun-durması kabul edilmiştir.

D

f.Venedik’in Osmanlı ülkesinde ticaret yapması yasaklanmıştır.

Y

12.AşağıdakiverilengelişmeleriII.MuratveII.Mehmetdöne-miyleilgiliolmalarıaçısından()işaretiyledeğerlendiriniz.

Özellik II.Murat II.Mehmet

Venedik - Osmanlı savaşları (1463-1479) sonrası imzalanan barışta Venediklilerin savaş taz-minatı ödemesi kararlaştırılmıştır.

Gedik Ahmet Paşa idaresinde bir donanma, Napoli krallığının elinde bulunan Otranto’yu fet-hetmiştir.

Edirne- Segedin Anlaşması son-rası Osmanlı- Macar sınırı Tuna Nehri kabul edilmiştir.

1473 senesinde Otlukbeli Sava-şı’nda Akkoyunlular yenilmiştir.

Şehzade Mustafa ve Düzmece Mustafa ayaklanmaları yaşan-mıştır.

15 A

dım

da

Tar

ih

26

CEVAP ANAHTARLARI

13. Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul kuşatması öncesindekihazırlıklarınıyazınız.

→ Büyük topların dökülmesi

→ Rumeli Hisarı’nın yapılması

→ Donanma hazırlanması

→ Çevre kalelerin fethedilmesi

14. İstanbul’unfethininTürktarihiaçısındansonuçlarınıyazı-nız.

→ İstanbul’un yeni başkent olması

→ Osmanlıların cihan devletine dönüşmesi

→ Yükselme sürecinin başlaması

15. İstanbul’unfethinindünyatarihiaçısındansonuçlarınıya-zınız.

→ Yeniçağ’ın başlaması

→ Kale ve surlarun (Feodal yapıların) öneminin azalması

→ Bizans İmparatorluğunun yıkılması

→ İpek Yolu’nun Türklere geçmesi üzerine Avrupalıların Coğrafi Keşiflere yönelmesi

10. ADIM1. II. Bayezid’in Cem Sultan’ın ülkeyi paylaşma teklifini kabul et-

meyince iki kardeş Yenişehir’de karşı karşıya geldi. Cem Sultan yenildi ve Memluk Devleti’ne sığınıp Kahire’ye gitti. Bu olay Osmanlı Memluk ilişkilerini bozdu. Cem, Kahraman oğlu Ka-sım Bey’in destek vaadine güvenerek tekrar Anadolu’ya gel-di. Ancak taraftar bulamadı. Rodos şövalyelerinden kiraladığı gemiyle Rumeli’ye gitmek istedi. Ancak şövalyeler Bayezid ile anlaşarak Cemi tutukladılar. Rodos’tan Fransa’ya götürdüler. II. Bayezid Cem’in serbest bırakılmaması için şövalyelere bol para verdi. Cem Sultan’ı şövalyelerin elinden almak için, Fran-sa, Macaristan ve Papa rekabete girdi. Sonunda Cem Papa’ya teslim edildi. Cem 1595 tarihinde Fransa kralı tarafından Pa-pa’dan alınıp Fransa’ya götürülürken vefat etti.

CemSultanOlayı’yla ilgili yukarıda verilenbilgileregöreaşağıdakisorularıcevaplayınız.

a. Cem Sultan ile II. Bayezid’in savaşmasına neden olan du-rum ve ilk harp hangisidir?

Taht mücadelesi olup ilk harp Yenişehir’de yapılmıştır.

b. Cem Sultan’ın sığındığı ülke ve şehir hangisiydi?

Memluk Devleti ve başkenti Kahire’ye sığınmıştır.

c. Cem Sultan’ın II. Bayezid ile ikinci karşılaşması sonucu ne olmuştur?

ikinci karşılaşmada Anadolu’da olmuş ve Cem, Rodos şö-valyelerine sığınmıştır.

d. Cem Sultan’ın Avrupa’da kaldığı yerler hangileri ve serü-veninin sonu ne olmuştur?

Fransa ve Papalık’ta kalmış ve neticede gurbette vefat et-

miştir.

2. Yavuz Sultan Selim’in İran seferinin hedeflerini aşağıdakigrafiğeyazınız.

Şi tehlikesini engellemek

Baharat Yolunu almak

Safevileri yıkmakOrta Asya Türkleri’yleirtibat kurmak

Doğu Anadolu’da etkili olmak

15 A

dım

da

Tar

ih

27

CEVAP ANAHTARLARI

3. Memluklular Haçlı Safevilerin

Çaldıran Şiî Memlüklu

Dulkadiroğulları Sinan Şah İsmail

Yukarıdaverilenkavramlarıkullanarakaşağıdakiifadelerinboşluklarınıdoldurunuz.

a.Yavuz Sultan Selim Türk-İslâm dünyasını Osmanlı bayra-

ğı altında toplamak gayesiyle Safeviler ve Memluklular savaşlarını yapmıştır.

b.Yavuz Sultan Selim İran Seferi’ne giderken ordusunun bir bölümünü Sivas’ta bırakmış, böylelikle Anadolu’da çıkma-

sı muhtemel bir Şiî isyanını önlemek istemiştir.

c.İstanbul’un alınmak istenmesinde Bizans’ın Avrupa dev-

letlerini Osmanlılara karşı Haçlı ittifakına davet etmesi etkili olmuştur.

d.

Şah İsmail ile Yavuz Sultan Selim, Van Gölü’nün doğu-

sundaki Çaldıran Ovası’nda karşılaşmış,Dulkadiroğulları Beyliği, Fatih devrinden beri Osmanlılarla

Memluklu arasında anlaşmazlıklara sebep olmuştur.

e.

Dulkadiroğulları Beyliği, Yavuz Sultan Selim’in İran Se-feri sırasında Osmanlı ordusunun topraklarından geçişine izin vermemiş, Çaldıran Savaşı dönüşünde Osmanlılar

Sinan Paşa komutasında bu beylik üzerine ordu sevk etmişlerdir.

4. II.Bayeziddönemiyleilgiliolupolmamalarıaçısındandoğ-ru“D”veyanlış“Y”şeklindedeğerlendiriniz.

a.

Osmanlılar İslam dünyasınıda egemenliğini güçlendirmek amacıyla Toros Dağları’nı aşıp Çukurova’ya girince Memlüklülerle aralarında savaş başlamıştır.

D

b.16 yıl süren Osmanlı - Venedik savaşları Os-manlıların zaferi ile sonuçlanmıştır.

D

c.Venedik, Fatih Sultan Mehmet’in vefatından sonra imzalanan anlaşmaya uymamış, Os-manlı ticaret gemilerine saldırmıştır.

D

d.Venedik Akdeniz’deki Osmanlı adalarına sal-dırmış ancak başarılı olamamıştır.

D

5. II.Bayezid’inBoğdanSeferi’ninsonuçlarınıyazınız.

→ Kili ve Akkerman kaleleri alınmıştır

→ Boğdan Beyi Osmanlıların şartlarını kabul etmiştir.

6. Cem Sultan Olayı’nın Osmanlı dış politikasına etkileriniyazınız.

Batı yönlü genişleme siyasetinin zayıflaması

Cem Sultan için Papalık’a ödenek verilmesi

7. SafevîDevleti’ninkurulmasıveŞahkulu İsyanıhakkındabilgiveriniz.

Seferilerin Doğu Anadolu’da etkinliklerini artırmak isteme-ler

Şiî propagandası etkisiyle Şahkulu isyan çıkmış ayaklanın-ca zorlukla bastırılmıştır.

15 A

dım

da

Tar

ih

28

CEVAP ANAHTARLARI

9. Yavuz Sultan Selim dönemi savaşları ve savaş yapılandevlet/beylikeşleştirmesiniyapınız.

A. Turnadağ 1. Safeviler

B. Çaldıran 2. Dulkadiroğulları

C. Ridaniye 3. Memluklar

A B C

2 1 3

10. Baharat Abbasi Mısır

Yavuz Sultan Selim

Portekiz Kıbrıs

Memlüklere Suriye Ümit

Yukarıdaverilenkavramlarıkullanarakaşağıdakiifadelerinboşluklarınıdoldurunuz.

a.

Mısır’ın fethiyle Baharat Yolu Osmanlıların eline geçmiş-

se de, Portekiz devletinin Coğrafi Keşifler sonucu Ümit Burnu keşfedip Hindistan’a ulaşmasıyla beklenen kazanım elde edilememiştir.

b.Mısır Seferi sonunda Doğu Akdeniz Osmanlı egemenliği altına girmiştir.

c.Abbası halifesi Mısır Seferi sonrası hilafeti Yavuz Sultan Selim hana devretmiş, Osmanlı sultanları halife unvanını almaya başladılar.

d.Venedik Kıbrıs Adası için Memlüklere ödedikleri vergiyi Mısır Seferi sonrası Osmanlılara ödemeye başladılar.

e.Yavuz 1516 senesinde Suriye’ye girmiş, Memluk Sultanı Kansu Gavri ile Mercidâbık Ovası’nda karşılaşmıştır.

11.MısırSeferi süreciyle ilgili aşağıda verilenbilgileri doğru“D”veyanlış“Y”olmalarıaçısındandeğerlendiriniz.

a.Baharat Yolu Osmanlıların kontrolüne geçmiş-tir.

D

b.

Mısır seferi sonunda doğu Akdeniz’in Osmanlı egemenliği altına girmesi Avrupa devletleriy-le Osmanlı devletinin ekonomik mücadelesini hızlandırmıştır.

D

c.Venedik Kıbrıs adası için Memluklulara öde-mekte olduğu vergiyi Osmanlılara ödemeye başlamıştır.

D

d.İslâm dünyası Osmanlı bayrağı altında birleş-miş, İslâm dünyasının liderliği ve koruyuculuğu Osmanlılara geçmiştir.

D

e.Memluk sarayında yaşayan Abbasi halifesi ha-lifelik yetkisini Yavuz’a devretmiştir.

D

f.Osmanlı sultanları halife unvanını almaya baş-layınca, Osmanlıların teokratik yapısı güçlen-miştir.

D

12.Aşağıdaki verilen gelişmeleri II. Bayezid ve Yavuz SultanSelimdönemiyleilgiliolmalarıaçısından()işaretiyledeğerlendiriniz.

ÖzellikYavuz

SultanSelimII.Bayezid

Cem Sultan Olayı’nın yaşan-ması

Suriye’nin fethedilmesi

Anadolu Türk birliğinin sağlan-ması

Boğdan Seferi’nin yapılması

Şahkulu İsyanı’nın çıkması

Baharat Yolu’nun kontrol altına

alınması

15 A

dım

da

Tar

ih

29

CEVAP ANAHTARLARI

13. TurnadağSavaşı’nınsonuçlarınıyazınız.

Dulkadiroğulları yıkıldı. Anadolu Türk birliği sağlandı.

14. MısırSeferi’ninsonuçlarınıyazınız.

Suriye, Filistin, Hicaz, Mısır fethedildi Memlik Devleti yıkıldı.

15. KanuniSultanSüleymandönemindeçıkanisyanlarıyazınız.

Halifelik Osmanlılara geçti. İslâm âleminin liderliği Osmanlılara geçti

16. KanuniSultanSüleymandönemiOsmanlı-Fransızilişki-lerinianlatınız.

Kalenderoğlu Baba Zünnun Canberd Gazali Ahmet Paşa Fransa, Kutsal Roma Germen baskısından kurtarılmıştır. Siyasi ve ticari iş birliği ve kapitülasyon antlaşması yapılmıştır.

11. ADIM

1. FatihSultanMehmetdönemindeeğitim,hukuk,toplum,yö-netimalanındagerçekleşençalışmalarıyazınız(15puan).

Divan toplantılarına padişahın katılmaması

Kanunnâme-i Âli Osman’ın hazırlanması

Fatih (Sahn-ı Semân) medreselerininkurulması

Fatih Külliyesi’nin inşası

Kapalıçarşı’nın hizmete açılması

Fatih Vakfı’nın kurulması

2. FatihSultanMehmet’inortaveuzunvadedeulaştığıbaşa-rılarınıyazınız.(15puan)

→ İstanbul’un fethi → Osmanlıların cihan devleti olması → Yükselme sürecine girilmesi → İpek Yolu’nun kontrol altına alınması → Doğu Avrupa’da egemen olunması

15 A

dım

da

Tar

ih

30

CEVAP ANAHTARLARI

3. II.Murat,II.Mehmet,I.Selimdönemindegerçekleşengeliş-meleriilgilidönemiyle()eşleştiriniz.(10puan)

Gelişme II.Murat II.Mehmet I.Selim

Kırım’ın fethedilip Kara-deniz’in Türk iç denizi yapılması

Yanya, Selanik ve Niş’in fethedilmesi

Şah İsmail’in siyasî hedeflerinin engellen-mesi

Suriye’nin ve Baharat Yolu’nun kontrol altına alınması

Arnavutluk, Mora ve Eflak’ın fethedilmesi

Varna ve Kosava’da Haçlıların yenilmesi

4. ÇaldıranSavaşı’nınsonuçlarınıgrafiğeyazınız.(10puan)

Şiî propagandasınınengellenmesi

Safevilerinetkinliğinin kırılması

Doğu’daki Kürt veTürk aşiretlerininkontrol altınaalınması

Doğu Anadolu’daegemenlik kurulması

5. Aşağıdaverilenbilgileridoğru(D)veyayanlış(Y)olmalarıaçısındandeğerlendiriniz(15puan).

a.Yavuz Sultan Selim, İpek Yolu’nu kontrol altına almıştır.

Y

b.Fatih Sultan Mehmet, Rodos ve Belgrat’ı ala-mamıştır.

D

c.Otlukbeli Savaşı, Akkoyunlulara karşı kazanılan bir zaferdir.

Y

d.

Hacı Bayram-ı Velî, Hoca Ahmet Yesevî, Hacı Bektaş-ı Velî, İbnü’l- Arabî, Yunus Emre, Mev-lanâ; Anadolu’nun Türkleşmesine ve İslâmlaş-masına katkıda bulunmuşlardır.

D

e.II. Murat döneminde devletten imparatorluk sü-recine geçilmiştir.

Y

f.Âşıklık geleneği ve menkıbeler millî- manevî değerlerin tanınması ve gelecek nesillere akta-rılmasına katkıda bulunmuştur.

D

6. Mısırseferininsonuçlarınımaddelerhalindeyazınız. (10 Puan)

→ Baharat Yolu kontrol altına alındı

→ Halifelik ve İslâm aleminin liderliği Osmanlılara geçti

→ Mısır ve Ortadoğu egemenliği güçlendi

15 A

dım

da

Tar

ih

31

CEVAP ANAHTARLARI

7. FatihSultanMehmetdönemindeaşağıdaverilenkonularlailgiliyapılanuygulamalarıyazınız(15puan).

KardeşKatli: Fatih Kanunnamesi ile serbest bırakılmış, otorite korunmuş-

tur.

DivanToplantılarınınYönetilmesi: Divan toplantılarının yönetimi sadrazama bırakılmıştır

İstanbul’unDurumu: Payitaht (başkent) yapılmış ve örgütlenme gerçekleştirilmiştir.

KanunlarınDüzenlenmesi: Örti kanunlar bir araya getirilmiştir.

EğitimHizmetleri: Enderun İstanbul’a taşınmış Fatih Medresesi (sahnısemân)

açılmıştır

8. SufilerinTürkİslamkültürünehizmetleriniyazınız. (10 Puan)

→ İslâmiyet’in tanınması benimsenmesi ve yayılması

→ Türk - İslâm kültür, sanat ve diyanetinin geliştirilmesi

→ Toplumun ahlakî ve şahsî yönünün geliştirilmesi

12. ADIM

1. Türkdenizciliğiyle ilgiliaşağıdaverilenbilgileridoğru(D)veyayanlış(Y)olmalarıaçısındandeğerlendiriniz.

a.II. Murad zamanında Selanik şehrini fethedince Venedikliler tekrar Gelibolu’ya saldırmışlardır.

D

b.İlk önemli Osmanlı-Venedik deniz savaşı 1416 senesinde Gelibolu’da meydana gelen Çalıbey Deniz Savaşı’dır.

D

c.Orhan Gazi’nin oğlu Süleyman Paşa Gelibo-lu’yu fethederek Osmanlı donanmasının üssü haline getirmiştir.

D

d.İlk Osmanlı donanması Ertuğrul ve Osman ga-ziler zamanında kurulmuştur.

Y

e.II. Murat döneminde Venedikliler donanmala-rıyla Çanakkale Boğazı’nın istihkâmlarını ele geçirmişlerdir.

D

f.Akçakoca’nın komutanlarından Karamürsel Bey, İzmit Körfezi’nin güney kıyılarını fethet-miştir.

D

2. Osmanlıların kuruluş sürecinde donanma oluşturulması,tersanekurulması,ilkdenizsavaşınınyapılmasıgelişmele-rininyaşandığıdönemleriaşağıdakigrafiğeyazınız.

Donanma Kurulması

• Orhan Bey

Tersane yapılması• Yıldırım Bayezid

İlk deniz savaşının yapılması

• Çelebi Mehmet

15 A

dım

da

Tar

ih

32

CEVAP ANAHTARLARI

3. Çalıbey Venedikliler donanma

Fatih Sultan Mehmet

leventler Portekiz

Hollanda Cenevizliler İngiltere

Yukarıdaverilenkavramlarıkullanarakaşağıdakiifadelerinboşluklarınıdoldurunuz.

a.

Osmanlılarda denizcilik geliştiği iki koldan ilki kendi gay-

retleriyle denize açılan leventler olup karada akıncıların yaptığı hizmetleri yapmışlardır. Denizciliğin ikinci kolu ise,

devletin teşkil ettiği donanma kuvvetleriydi.

b.Kiklad Adaları’nın valisi Türk gemilerine saldırınca Vene-

diklilerle ilişkiler bozulmuş ve Çalıbey Deniz savaşı ya-şanmıştır.

c.Osmanlılar kuruluş sürecinde Venedikler ve Cenevizler gibi İtalyan cumhuriyetlerinin Osmanlı Devleti’ne karşı bü-tün Haçlı birliklerine donanma göndermişlerdir.

d.Düzenli kara ordusunun I. Murad zamanında teşkil edil-mesine rağmen, gerçek manada düzenli bir donanma an-

cak Fatih Sultan Mehmet döneminde oluşturulabilmiş,

e.Dünyanın en önemli denizci devletleri arasında İspanya,

İngiltere İtalya, Hollanda ve Portekiz devletleri yer alır.

4. Türkdenizciliğiileilgiliaşağıdaverilenbilgileridoğru“D”veyanlış“Y”olmalarıaçısındadeğerlendiriniz.

a.Orta Asya’da kurulan Türk devletleri kara dev-letleri olduğundan, denizcilik gelişmemiştir.

D

b.Eski Türk devletleri karşılarında denizden ge-len bir tehlike bulunmadığından denizciliğe ge-reken önem verilmemiştir.

D

c.Türkler ancak Anadolu’ya geldikten sonra de-nizciliğin önemini anlamışlardır.

D

d. Çaka Bey ilk Türk denizci beyidir. D

e.Selçuklular döneminde Adalar Denizi’nin kont-rolü Türklerin eline geçmiştir.

D

5. Kaptanderya,reis,kaptanpaşaleventkavramlarınaçık-layınız.

Kaptanıderya (kaptanpaşa) donanma komutanlarına Reis, gemi komutanlarına

Levent, denizci askerlere verilen isimdir.

6. Dünyada Osmanlıların çağdaşı devletler arasında karavedenizkuvvetleriyleönplanaçıkandevletleriaşağıdakigrafiğeyazınız.

Kara Ordusuyla Ön Plana Çıkanlar

• Roma

• Habsburg

• Rusya

• Fransa

Deniz Kuvvetleriyle Ön Plana Çıkanlar

• Hollanda

• İtalya

• İngiltere

• Portekiz

7. OsmanlıDevleti’ninkuruluşsürecindedenizcilikalanındayapılançalışmalarıyazınız.

→ Donanmanın oluşturulması: Orhan Bey

→ Tersanenin kurulması: I. Beyazid

→ İlk deniz savaşı: I. Mehmet

15 A

dım

da

Tar

ih

33

CEVAP ANAHTARLARI

8. Osmanlıların denizlerde rekabet ettiği İtalyan devletlerinivemücadeleedilendenizsahalarınıyazınız.

Karadeniz’de Cenevizliler ile, Akdeniz’de Vevedikliler ile

9. Osmanlı denizcilik tarihinde zafer kazanan kaptanlar vefetihlerieşleştirmesiniyapınız.

A.Turgut Reis

1. Balear

B.Piyale Paşa

2. Trablusgarp

C.Barba ros Paşa

3. Sakız Adası

A B C

2 3 1

10. Preveze Deniz Savaşı’nda Osmanlı Donanması’nda 162’si Ka-dırga, 140’ı Barça olmak üzere 302 gemiden oluşuyordu. Bu ge-miler hem rüzgârla hem kürekle kullanılabiliyordu ve oldukça seriydi. Gemilerde toplam 2500 top ve 60.000 asker bulunuyor-du. Kıyaslayacak olursak Haçlı Donanması asker sayısı olarak 3 kat, gemi sayısı olarak 2,5 kat, top sayısı olarak 15 kat daha güçlüydü.

En azından 120.000 insanın deniz üzerinde karşı karşıya gel-diği bu çok büyük açık deniz vuruşmasında Barbaros Hay-rettin Paşa askerî taktik manevralarla (denizde hilal taktiği) birleşik Avrupa donanmasını perişan etti. Şarlken, intikam almak üzere Andrea Doria idaresindeki armadası ile Cezayir şehrine çıkarma yaptı. Barbaros oğlu Hasan Bey, Şarlken’in ordusunu yenilgiye uğrattı. Andrea Doria’nın armadası, Pre-veze’deki kadar ağır bir zayiat verdi.

YılmazÖztuna’nınOsmanlı Tarihi isimli eserinde verilenbubilgilerdenyolaçıkarakaşağıdakisorularıcevaplayınız.

a. Preveze Deniz Savaşı’nda Osmanlı ve Birleşik Haçlı do-nanmalarının askerî gücü ne düzeydi?

Birleşik Haçlı donanması asker, gemi ve silah açısından daha güçlüydü

b. Preveze’de Türk donanmasının başında kim vardı ve hangi askerî stratejiyi uyguladı?

Barbaros Hayrettin Paşa bulunmakla olup denizde hilal taktiğini uygulamıştır.

c. Preveze Deniz Savaşı’nın sonuçlarını yazınız. Bu savaş sonrası Doğu Akdeniz Türk iç denizi olmuştur.

11.Osmanlıdenizciliğiyle ilgiliaşağıdaverilenbilgileridoğru“D”veyanlış“Y”olmalarıaçısındandeğerlendiriniz.

a.16. yüzyılın sonunda Ali Bey, Kenya, Tan-ganika ve Mozambik'e kadar Osmanlı egemenliğini ulaştırmıştır.

D

b.Fas’ın himaye altına alınması Preveze Deniz Zaferi sonrası gerçekleşmiştir.

Y

c.Kıbrıs Fethi sonrası oluşan Haçlı armadası ile Preveze Deniz Savaşı yapılmıştır.

Y

d.Sokullu Mehmet Paşa Don-Volga Kanal Projesi’yle Karadeniz ile Hazar Denizi bir-leştirmek istemiştir.

D

e.Tunus ülkesinin İspanyollardan II. Selim döneminde alınmıştır.

D

15 A

dım

da

Tar

ih

34

CEVAP ANAHTARLARI

12. AşağıdakiverilengelişmeleriKanuniveSokulludönemle-riyleilgiliolmalarıaçısından()işaretiyledeğerlendiriniz.

Kanuni Sokullu

Preveze Deniz Savaşı’nın kaza-nılması

Kıbrıs’ın fethedilmesi

İnebahtı Deniz Savaşı’nda bozguna uğranılması

Süveyş Kanal Projesi’nin yapılması

Barbaros Hayrettin Paşa’nın kaptanıderya olması

Don- Volga Kanal Proje-si’nin yapılması

Saint Jean (Tapınak) Şöval-yeleri’nden Rodos’un alın-ması

İznik Gölü’nün Marmara’ya bağlanmasının düşünülmesi

13. Turgut Reis’in denizcilik faaliyetlerini yazınız.

→ Trablusgarp’ı fethetmiş,

→ Malta Kuşatması’nda şehit olmuştur.

14. Kanuni döneminde Akdeniz’de gerçekleştirilen fetihleri yazı-nız.

Preveze Rodos Trablusgarp

15. Sokullu Mehmet Paşa’nın kanal projelerini yazınız.

Don - Volga Süveyş İznik Gölü - Marmara

16. Kıbrıs’ın fethi ve İnebahtı Deniz Savaşı hakkında bilgi veriniz. Sokullu Mehmet Paşa döneminde Kıbrıs fethedilmiş, Birleşik Haçlı donanması Osmanlıları İnebahtı’da mağlup et-

miştir.

13. ADIM1. Osmanlıyönetimanlayışıyla ilgiliaşağıdaverilenbilgileri

doğru(D)veyayanlış(Y)olmalarıaçısındandeğerlendiri-niz.

a.Osmanlı Devleti fetih temeli üzerine kurulan bir devlettir.

D

b.Osmanlı Devleti’nin siyasi varlığını uzun süre sürdürmesinde merkeziyetçi bir idari sistem uygulaması etkili olmuştur.

D

c.Osmanlılarda padişahlık makamı mutlak otori-teyi temsil etmiş, egemenliği elinde bulunmuş-tur.

D

d.Padişah yetkilerini kullanırken, şeriata, töreye divan kararlarına uygun hareket etmeye çalış-mıştır.

D

e.Osmanlı nasihatname ve siyasetname ede-biyatının temel işlevi hükümdarlara rehberlik etmektir.

D

f.Divan-ı Hümâyûn toplantılarına Fatih devrine kadar padişahların başkanlık etmesi divanın danışma organı olduğunu gösterir.

Y

15 A

dım

da

Tar

ih

35

CEVAP ANAHTARLARI

2. Nasihatnâme ve siyasetnâmelere göre hükümdarda bu-lunmasıgerekenvasıflarıaşağıdakigrafiğeyazınız.

Adaletli

Kararlı

İstişareciSabırlı

Liyâkatlı

3. kut hanedanı ümerâ

kafes III. Mehmet sancağa

ulemâ II. Mehmet kural

Yukarıdaverilenkavramlarıkullanarakaşağıdakiifadelerinboşluklarınıdoldurunuz.

a.Osmanlı Devletinde kimin padişah olacağı konusunda ke-

sin bir kural olmayıp Osmanlı hanedanı mensubu bütün erkekleri taht üzerinde hak sahibi idiler.

b.

Padişahlar vefat edince oğullarının hangisinin tahta geçe-

ceği konusunda devlet yönetimindeki etkili olan ümerâ ve

ulemâ gruplarının tercihleri önemli rol oynamıştır.

c.Eski Türk Devlet geleneğinden kaynaklanan kut anlayışı taht kavgalarına neden oluyordu.

d.III. Mehmet ’ten sonra şehzadelerin sancağa çıkma usu-

lü kaldırılmış, şehzadeler sarayda kafes hayatı yaşamış-lardır.

e.II. Mehmet döneminden itibaren padişahlar divan top-lantılarına başkanlık etmemiş, toplantı idaresi sadrazama bırakılmıştır.

4. Osmanlı yönetim sistemiyle ilgili aşağıda verilen bilgileridoğru“D”veyanlış“Y”olmalarıaçısındandeğerlendiriniz.

a.Şehzadeler sancaklarda lala denilen tecrübeli devlet adamlarının yanında yöneticilik öğren-mişlerdir.

D

b.Fatih dağınık kanun, tüzük ve gelenekleri topla-tılarak Kanunnâme-i Âl-i Osmanı hazırlatmıştır.

D

c.Fatih devrinden itibaren divan toplantılarına sadrazamın başkanlık etmesi, bu kurumun ka-rar organı olduğunun göstergesidir.

Y

d.Fatih Kanunnâmesi’nde şehzadelerin devletin bekası için katledilmelerine izin verilmiştir.

D

5. OsmanlıDevleti’ninidariözellikleriniyazınız.

Merkeziyetçi Askeri Monarşikmutlakiyetçi

Çok uluslu Teokratik

6. FatihSultanMehmetdönemindeyönetimalanındager-çekleşendeğişiklikleriyazınız.

→ Kardeş Katli Fetvası

→ Kanunnâme-i Âl-i Osman

→ Divan başkanlığının sadrazama bırakılması

7. Osmanlı nasihatname ve siyasetname edebiyatının te-melişlevinivehükümdarlarınözellikleriyleilgilikoyduğuprensipleriyazınız.

→ Liyakatli olma

→ Adaletli olma

→ Kararlı olma

→ İstişareci olma

15 A

dım

da

Tar

ih

36

CEVAP ANAHTARLARI

8. Osmanlıverasetsistemihakkındabilgiveriniz.

Sultan I. Ahmet dönemine kadar veraset belirsizken “Ekber ve Erşed Kanunu’yla en büyük ve akıllı olanın tahta geçiril-mesiyle veraset düzene konulmuştur.

9. Osmanlılardaşehzadelerinyetiştirilmesiileilgiliyöntemle-riyazınız.

Sancağa çıkmaUsulüLala denetim ve eğitiminde

Kafes UsulüŞehzadegan Mektebi’nde

10. Osmanlıtımar(dirlik)sistemiyleilgilikavramlarveaçıkla-malarınıneşleştirmesiniyapınız.

A.Eşkinci Tımarı

1.Saray görevlilerine verilen tı-mardır.

B.Mustahfaz Tımarı

2.Savaşta yararlılık gösteren askerlere verilen tımardır.

C. Has 3.Eyalet merkezlerinde görev alan orta düzey yöneticilere verilen tımardır.

D. Zeamet 4.Geliri yüz bin akçeden fazla olan ve üst düzey görevlilere verilen tımardır.

E.HizmetTımarı

5.İmamlara ve müderrislere ve-rilen tımardır.

A B C D E

2 5 4 3 1

11. Osmanlı Devleti’nde sınırların genişlemesi üzerine eyalet sistemine geçilmiş, Rumeli ve Anadolu Beylerbeylikleri kurulmuştur. Ülkenin idari bölünüşü vergi sistemine göre (Merkeze Bağlı Eyaletler, Salyaneli (Yıllıklı- Özel Yönetimli) Eyaletler, Bağlı Hükûmet ve Beylikler) şekillendirilmiştir.

Merkeze bağlı eyaletlerde gelirler dirlik yöntemiyle, sal-yaneli eyaletlerde iltizam sitemiyle toplanmıştır. İltizam, salyaneli eyaletlerde toplanacak verginin önceden dev-let hazinesine yatırılması demektir. Mültezim (iltizam alan kişi) devlete verdiği peşin vergiyi bu eyaletlerden toplardı.

Yukarıdaverilenbilgilerdenyolaçıkarakaşağıdakisorularıcevaplayınız.

a. Osmanlı idari teşkilatlanması hangi sisteme göre şekil-lendirilmiştir?

Salyaneli Salyanesiz Özel Yönetimli

b. Salyaneli ve salyanesiz eyaletlerde hangi sistemler uy-gulanmıştır?

Salyaneli → İltizam Usulük

Salyanesiz → Tımar (Dirlik)

12.Osmanlı iktisadî düzeniyle ilgili aşağıda verilen bilgileridoğru“D”veyanlış“Y”olmalarıaçısındadeğerlendiriniz.

a.

Osmanlı Devleti’nde âyanlar, iltizam alarak servet sahibi olan, dirlik sisteminin bozulmasıy-la genişleyen iltizama verilmiş vergi alanların-da zenginleşen yerel eşraftırlar.

D

b.Mülkiyeti Müslümanlara ait olan topraklara ha-racî toprak denilmiştir.

Y

c.Gelirleri doğrudan hazineye aktarılan toprakla-ra mukataa arazi denilmiştir.

D

d.Gelirleri kale muhafızlarına ve tersane giderle-rine ayrılan topraklara yurtluk arazi denilir.

Y

e.Devlete önemli hizmetleri olan kişilere verilen topraklara malikâne toprağı denilir

D

15 A

dım

da

Tar

ih

37

CEVAP ANAHTARLARI

13. Aşağıdakiverilenvergitürlerini,Şer’îveörfîvergiolmalarıaçısından()işaretiyledeğerlendiriniz.

VergiTürü Şer’îVergi ÖrfîVergi

Çift Resmi (Vergisi)

Öşür Vergisi

Müsadere Vergisi

Haraç Vergisi

Bennak Resmi (vergisi)

Cizye Vergisi

İspençe Vergisi

Avarız Vergisi

Derbent Resmi (Vergisi)

14. Dirlik toprakları gelirlerine göre kaça ayrılır ve özellikleri ne-lerdir?

Tımar → 3-20 bin akçelik topraklar Zeâmet → 20 - 100 bin akçelik topraklar Has → 100.000 ve üzeri akçe gelir getiren topraklar.

15. Aşağıdakikavramlarınıaçıklayınız.

Reaya:Devlete bağlı yönertilen halk sınıfıdır.

Mirî:Devlete ait topraklardır.

Dirlik:Tımar sisteminin uygulandığı arazilerdir.

Resm:Devletin aldığı vergilerdir.

Çiftbozan: Arazisini ekmeyen veya terkedenlerden alınan vergidir.

16. Osmanlı vergi sisteminin genel özelliklerini yazınız.

Şer’î Resimler Örfî Resimler

Şer’i vergiler dine, örfî vergiler hükümdar buyruğuna (kanuna) göre tespit edilmiştir.

14. ADIM

1. Osmanlıilimveirfangeleneğiyleilgiliaşağıdaverilenbil-gileridoğru(D)veyayanlış(Y)olmalarıaçısındandeğer-lendiriniz.

a.Osmanlılarda tekkeler ve arifler bilgi üretimi ve eğitim alanında önemli görevler üstlenmişler-dir.

D

b.Osmanlıda kurulan medreseler ve Enderun’da yetenekli ve başarılı devlet adamları yetiştiril-miştir.

D

c.Osmanlı devlet idaresinide seyfiye, kalemiye ve ilmiye zümreleri yer almıştır.

D

d.Osmanlı Devleti’ne yön veren münevverler (aydınlar) çoğunlukla medreselerden yetişmiş-tir.

D

e.Ehl-i şeriat, Osmanlı Devleti’nde adalet hizmet-leri, eğitim ve yargı görevlerini yürüten züm-redir.

D

f.İç ve dış yazışmaları yürüten sınıf ilmiye sını-fıdır.

Y

15 A

dım

da

Tar

ih

38

CEVAP ANAHTARLARI

2. OsmanlıDevleti’ndemedreselerdeeğitimalankişileringe-neldegörevaldığıhizmetalanlarınıaşağıdakigrafiğeyazı-nız.

Yargıçlık

Hatiplik Yargıçlık

Müderrislik Hekimlik

3. • Ulema sınıfı yetiştirerek

• Sıbyan mektebi hocası yetiştirerek

• İmam, vaiz yetiştirerek

• Devlet memurlarını yetiştirerek

• Cer yolu ile

• Huzur dersleri ile

• Padişahın bir tür siyasal denetimi ile

• Bazı yöntemlerin etkisi ile

Medreselerinyukarıdaverilenetkilerindenyolaçıkaraket-kiliolduklarıhayatsahalarınıaşağıyayazınız.

a. Bilim - Kültür

b. Siyaset - İdare

c. Din - Diyanet

d. Teftiş - Denetim

e. Yaygın Eğitim

4. Aşağıdaverilenbilgikutusundakimalumatlarıntedris, ifta, kazakavramlarıylailişkisinitabloyayazınız.

Hâkimlerin dine göre yargılama ve karar verme görevidir

Öğretmenden öğretim üyesine kadar bütün tedrisat işlerine bakan görevlilerdir.

Bir konunun Şeriat'a uygunluğu konusunda fetva verme görevidir.

Kaza

Tedris

İfta

5. İlmiyesınıfınınOsmanlısiyasî,sosyalvekültürelhayatın-dakietkiliolduğualanlarıyazınız.

Adalet Eğitim Bilim YaygınEğitim

6. OsmanlıDevlet’ndebilgiüretenleriyazınız.

Medrese müderrisleri (âlimler) ve tekke mensupları (ârifler)dır.

7. İslâmtoplumundabilimleringenelkategorileriniyazınız.

Aklî Dinî - Nakli Felsefi

15 A

dım

da

Tar

ih

39

CEVAP ANAHTARLARI

8. Osmanlı’da yönetim sınıflarını yazınız.

Seyfiye(Ehl-i Örf)

İlmiye(Ehl-i Şer’)

Kalemiye(Ehl-i Kalem)

9. Önemli olan sadece düşünmek değil, bir de düşünüleni ha-yata geçirmektir. Kabul edilmeli ki, bir şeyi hayata geçirmek için önce onu anlamak gerek. Osmanlı, sadece kendisinden ibaret değildi, bir İslâm toplumuydu ve bu toplumun düşünce geleneğini de almış, onu anlamış ve yeniden üretmiştir. Yani Osmanlı’da tevarüs edilmiş köklü bir düşünce geleneği vardı.

FatihM.Şeker,OsmanlıEntelektüelGeleneği

Yukarıdaverilenalıntıdanyolaçıkarakaşağıdakisorularıcevaplayınız.

a. Osmanlı’da bilgi teori düzeyinde kalmış mıdır? Teoriden uygulamaya geçirilmiştir.

b. Düşünülenin hayata geçirilmesi hangi durumun göster-gesidir?

Köklü bir düşünce geleceğinin göstergesidir.

c. Osmanlı ilim ve hikmet geleneğinin temelinde yalnız Türk millî kültür altyapısı mı vardır?

Osmanlı İslami - milli geleneği tevarüs etmiştir.

10. Osmanlıilimveirfangeleneğiyleilgiliaşağıdaverilenbil-gileridoğru(D)veyayanlış(Y)olmalarıaçısındandeğer-lendiriniz.

a.Kültür insanoğlunun ekip ürettiği bilginin, toplu-ma mal olan hayattaki biçimidir.

D

b.İlim ve irfanın birbirini tamamlayan işlevleri bu-lunur.

D

c.İrfan daha çok sıradan bir bilgiyi anlatan, duyu-larla bilinen bilgidir.

Y

d. İrfan aklî bilgiden önce vahiyle (nakille) oluşur. D

e. İlim ruhî bir hissediş olup basiretle kazanılır. Y

11. Osmanlı ilmiye sisteminde çok katı ideolojik çerçeve söz

konusu değildir.

Eğitim kurumları şunlardır:

1. Sıbyan mektepleri

2. Medreseler

3. Tekke ve zaviyeler, camiler, aile

4. Azınlık ve yabancı mektepleri, kiliseler

5. Enderun mektebi

Osmanlı ilmiye sınıfıyla ilgili yukarıda verilen bilgilerdenyolaçıkarakaşağıdakisorularıcevaplayınız.

a. Osmanlı ilmiyesinde eğitim tekel altında mıydı? İlmiye sınıfı ideolojik tekel altında değildi.

b. Osmanlılarda eğitim kurumları hangileridir? Sıbyan mektepleri medreseler tekkeler, yabancı mek-

tepler enderin..

c. Osmanlı ilmiyesinde katı bir fikri taassup ve baskı ortamı var mıydı?

Katı bir fikri taassup ve baskı ortamı olmamıştır.

12. kültür irfan Marifetnâme

marifet tasavvuf irfan

Yukarıdaverilenkavramlarıkullanarakaşağıdakiifadelerinboşluklarınıdoldurunuz.

a.Kalbi temizlemek, iyi işler yapmak gayesiyle İslâmiyet’in

hakikatine inme gayretine tasavvuf denir.

b.Erzurumlu İbrahim Hakkı Efendi’nin Marifetnâme isimli

eseriyle ilim ve irfan bir araya getirmiştir.

c.Kültür insanın ürettiği bilgiyle oluşurken, irfan vahiy bil-gisiyle oluşur.

d. Marifet duyularla bilmedir, irfan ise ruhi bir hissediştir.

15 A

dım

da

Tar

ih

40

CEVAP ANAHTARLARI

13. İlmiyesınıfınınOsmanlısiyasî,sosyalvekültürelhayatın-dakirolüneilişkinaşağıdakikavramlarıaçıklayınız.

İlim:Akıl ve duyu organlarıyla elde edilen bilgi.

İrfan:Ruhi hissedişle hikmete ulaşım

Marifet:Duyulara bilme durumu

Kültür:İnsanoğlunun ürettiği bilgi, birikim.

Tasavvuf:İslâm’ın hakikatine erme yolu

14. Taşköprülüzâde’ninilimlerisoyuttansomutadoğrusıra-lanışınıaşağıdakigrafiğeyazınız.

➜ ➜

➜➜

Kitabî

İbarîAynî

Zihnî

15. Osmanlıilimgeleneğindeinsanınbilgiöğrenmeyollarınıaşağıdakişemayayazınız.

Vahiy Sezgi - Akıl Beş Duyu

15. ADIM1. Osmanlıkültürvemedeniyetiyleilgiliaşağıdaverilenbilgi-

leridoğru(D)veyayanlış(Y)olmalarıaçısındandeğerlen-diriniz.

a.Osmanlı Devleti’nde yaşayan gayrimüslim mil-letler arasında Ortodokslar, Ermeniler ve Ya-hudiler yer alırdı.

D

b.Gayrimüslim üç milletin başında doğrudan doğruya Osmanlı padişahına bağlı din adamları bulunuyordu.

D

c.İlmiye sınıfı mensupları eğitimin ücretsiz oldu-ğu medreselerde yetişiyordu.

D

d.Seyfiye sınıfı zorunlu tüketim maddelerini alma, taşıma, depolama ve üretim için gerekli malzemeyi teminle ilgilenmiştir.

Y

e.Devlet dairelerinde çalışan her seviyedeki ida-ri memurların oluşturduğu üst seviye bürokrat zümre, kalemiye sınıfını oluşturmuştur.

D

f.Kadı sicilleri içindeki tereke defterlerinde aile-lerin çocuk sayısı, mirasçıların durumu ve bir-den fazla evlilik yapıldıysa nedeni yazılmıştır.

D

2. HakkaniyetÇemberi’niaşağıdakigrafiğeyazınız.

Halk

Servet

Kanun Hükümdar

Devlet

15 A

dım

da

Tar

ih

41

CEVAP ANAHTARLARI

3. Yönetilenler(reaya)sınıfıarasındaaşağıdakilerdenhan-gileriyeralmışsayanına()işaretiyapınız.

• Saray Halkı

• Seyfiye

• İlmiye

• Kalemiye

• Tüccar ve Esnaf

• Köylüler

• Göçebeler

nnnn

4. Osmanlıtoplumsalyapısıvesosyalhayatıylailgiliaşağıdaverilenbilgileridoğru“D”veyanlış“Y”olmalarıaçısındadeğerlendiriniz.

a.Vakıf müessesi, Osmanlı toplum hayatında is-kân, istikrar, şehircilik, eğitim, kültür alanlarında rol oynamıştır.

D

b.Osmanlı kadınları evlenen erkeğe mehir deni-len bir nikâh bedeli verirler.

Y

c.Din, adalet ve eğitim-öğretim faaliyetlerinde bulunanlar ve bilginler kalemiye sınıfında yer alırdı.

Y

d.Osmanlı Devletinde toplumu oluşturan sınıf ve zümreler arasındaki geçişlere yaşanmış olup buna dikey hareketlilik denilmiştir.

D

e.Osmanlı Devleti’nde millet sistemi, Müslüman olsun gayrimüslim olsun tüm halkın “Osmanlı” sayılması esasına dayanmıştır.

D

f.Köylülerin büyük bir bölümü “çifthane sistemi” ile devletin kendilerine tahsis ettiği raiyyet çift-liklerini işleten ailelerden oluşmuştur.

D

5. Osmanlı ailesi hakkında bilgi veriniz. Evlilik kadı huzurunda resmileşir. Temeli din (Şeriat) ve töreye dayanır. Tek eşlilik yaygındır. Evlenen kıza mehir verilir.

6. Sosyal yardımlaşma hakkında bilgi veriniz. Kurumsallığına ahilik ve vakıflar örnek verilebilir. İskân eğitim, kültür, şehircilik sosyal hizmet sahalarında gö-

rülmüştür.

7. Yöneticisınıfışemayayazınız.

Saray Halkı Seyfiye İlmiye Kalemiye

8. OsmanlıDevleti’ndeMilletSistemivetoplumsalyapıhak-kındabilgiveriniz.

Osmanlılarda ülke içerisinde yaşayan dinî toplukların kendi hukuklarına göre yönetilmesi sistemidir.

15 A

dım

da

Tar

ih

42

CEVAP ANAHTARLARI

9. Lonca(Ahi)Teşkilatı’nıngörevleriveözellikleriileverilenaşağıdakibilgileridoğru(D)veyanlış(Y)olmalarıaçısın-dandeğerlendiriniz.

a.Teşkilatı meydana getiren ticari üyeleri denetlemektir.

Doğru

b.Ticareti düzenli hale getirmektir.

Doğru

c.Üretim, verim ve tüketimi denetim altında tutmaktır.

Doğru

d.

Esnafların birbiriyle olan anlaşmaları sağlamak ve anlaş-mazlıkları gidermektir.

Doğru

e.

Teşkilat, merkezi idare ile halk arasında bir köprü oluş-turur.

Doğru

f.Esnaf - tükeci ilişkilerini düzenler.

Doğru

g.Zanaatkara ham madde dağıtır.

Doğru

h.Üretim ve pazarlamayı koordine eder.

Doğru

i.Vergilendirme ve ticari istikrara yönelik görüş belirtir.

Doğru

ı.Evkaf Nezareti’ne bağlı çalışır.

Yanlış

10. VakıfTeşkilatı’nıngörevleriveözellikleriileverilenaşağı-dakibilgileridoğruveyanlışolmalarıaçısındandeğerlen-diriniz.

a.

Kişilerin ya da kurumların maddi varlık-larını insanların yayarına dini ve sosyal hizmetlere tahsis etmesine vakıf adı ve-rilmektedir.

Doğru

b.

Vakıf kurumu sayesinde birçok yoksul, fakir fukara ve yardıma muhtaç kişilerin ihtiyaçları karşılanarak toplumsal barış ve dayanışma sağlanmıştır.

Doğru

c.Vakıflar aracılığı ile darüşşifa ve akıl has-taneleri kurulmuş, halkın sağlık sorunları-nın çözülmesine önem gösterilmiştir.

Doğru

d.Eğitim ve kültür faaliyetlerinin düzenli olarak yürütülmesi sağlanmıştır.

Doğru

e.Vakıflar tarafından kurulan kervansaray-lar sayesinde ticari faaliyetlerin gelişme-si sağlanmıştır.

Doğru

f.

Ülkenin bayındırlık faaliyetleri; mektep-ler, camiler, hamamlar, yollar, köprü ve kanallar vb. tesislerin kurulması sağlan-mıştır.

Doğru

g.

Vakıflar aracılığı ile fethedilen yerlere Türkler yerleştirilmiş ve bölgenin Türk-leşmesini sağlamak amacıyla faaliyetler-de bulunulmuştur.

Doğru

h.Askerî alanda gereksinim duyulan kale, donanma, top yapımı vb. hizmetlerin ya-pılması sağlanmıştır.

Doğru

i.Fethedilen bölgelerin canlandırılması için faaliyetlerde bulunulmuş, şehirler ve ka-sabaların büyümesi sağlanmıştır.

Doğru

15 A

dım

da

Tar

ih

43

CEVAP ANAHTARLARI

11. Osmanlıkıraathanekültürühakkındabilgiveriniz.

Toplumsal buluşma, kültürel aktarım sanat ve siyasetin akta-rım (uğral) yerleridir.

12. Miriarazilerinraiyyetlerinişemayayazınız.

Tımar Zeâmet Has Evkâf

13. Tımarveçifthanesistemihakkındabilgiveriniz.

Mirî (devlete ait) arazilerde üretim, örgütlenme, denetim işleri bu sistemle yürütülmüş, kamusal fayda amaçlanmıştır.

14. VakıfTeşkilatı’nınhizmetleriveözellikleriilgilibilgiveriniz.

→ Sosyal yardımlaşma

→ İskân, eğitim, bilim ve sağlığı geliştirme

→ Kamusal hizmetler sunma

Genel Değerlendirme 16

1. Kanuni Sultan Süleyman döneminde Türk denizciliğininzirveyeçıkışıyla ilgiliörnekgelişmeleriaşağıdaki tabloyayazınız.(15puan)

Preveze Deniz Zaferi’nin kazanılması

Trablusqarp’ın Alınması

Rodos’un Fethi’nin yapılması

Barbaros’un Donanmanın başına geçmeli

Batı denizciliğinin geçilimesi

Doğu Akdeniz’in Türk gölü olması

2. Kıbrıs’ınfethininveİnebahtıBozgunu’nunsonuçlarınıyazı-nız.(15puan)

Kıbrıs’ın fethiyle Akdeniz egemenliği pekişti. İnebahtı Bozgunu sonrası donanma yenilendiyse de denizci-

lik gerilemeye başladı.

15 A

dım

da

Tar

ih

44

CEVAP ANAHTARLARI

3. Türkdenizciliğiyle ilgili yaşanangelişmeleri “I. Bayezid, I. Süleyman, Sokullu Mehmet”dönemlerindeolmalarıaçısın-danaşağıdakitabloya()işaretleyiniz.(10puan)

Gelişme I. Bayezid I. SüleymanSokullu Mehmet

İzmit’te tersanenin açılması

Preveze Deniz Savaşı’nın kazanıl-ması

Trablusgarp’ın fet-hedilmesi

Don- Volga Kanal çalışmalarının baş-laması

Kıbrıs’ın fethedil-mesi

4. Osmanlıidariyapısınınözellikleriniaşağıdakigrafiğeyazı-nız.(10puan)

Mutlakiyetçi

MerkeziyetçiTeokratik

Çok Uluslu Monarşik

5. Aşağıdaverilenbilgileridoğru(D)veyayanlış(Y)olmalarıaçısındandeğerlendiriniz.(15puan)

a.

Osmanlı Devleti fetih temeli üzerine kurulmuş bir devlet olup bu durumu dinî (cihat ve gaza), ekonomik (ganimet) ve siyasî (fetih) hedefleri kanıtlamaktadır.

D

b.Osmanlı Devleti’nin siyasi varlığını uzun süre sürdürmesinde ademimerkeziyetçi yönetim sis-teminin benimsemesi etkili olmuştur.

Y

c.Osmanlı Devleti’nde uygulanan Şer’î hukuk İs-lâm dini kurallarına, örfî hukuk Türk geleneksel hukuk kurallarına (Töre) dayanmıştır.

D

d.Osmanlılarda devlet işlerinin görüşülüp tartışıl-dığı yer bugünkü Bakanlar Kurulu’na benzetile-bilecek olan Divan-ı Hümâyûn’dur.

D

e.Eski Türk Devlet geleneğinden kaynaklanan kut anlayışı Osmanlılarda taht kavgalarını tama-men engellemiştir.

Y

f.

Osmanlılarda XVI. yüzyılın sonlarına kadar şehzadeler on dört- on beş yaşlarına gelince, Anadolu’daki sancaklara sancakbeyi olarak gö-revlendirilmişlerdir.

D

6. OsmanlıDevleti’ndeuygulanantımarsistemininözellikleri-nitabloyayazınız.(10puan)

Mirî arazilerin ekilipbiçilmesine dayanır.

taşrada denetim veüretimi sağlar.

Kamusal hizmetleri,askerlik ve vergiişlerini kontrole alır.

15 A

dım

da

Tar

ih

45

CEVAP ANAHTARLARI

7. AşağıdaverilenOsmanlıkültürvemedeniyetiyleilgilikav-ramlarıaçıklayınız.

Vakfiye: Vakıfların şartlarını içeren belge

Ahiteşkilatı: Müslüman tüccarlar arası dayanışma teşkilatı.

Vakıf: Sosyal yardımlaşma kurumu

Tasavvuf: İslâm’ın özünü, ruhunu anlamaya yönelik yol ve yöntemler

Kethüda: Lonca teşkilatında denetim işlerini yürüten idareci.

8. Osmanlıkültürâlemindeilim,irfanvemarifetkavramlarıylailgiliortayaatılanfikirlerianlatınız.(10puan)

İlim, akıl ve duyu organlarıyla elde edilen bilgidir. İrfan, vahiy ve hikmetle bilginin arka planına ulaşmadır. Marifet, duyularla bilinen sıradan bilgidir.

15 A

dım

da

Tar

ih

46

CEVAP ANAHTARLARI