( https://t.me/tarihogretmeni )

Telegram kanalımızın linkidir

DAVETLİSİNİZ

Hazırlayan

Onur İŞERİ

Tarih Öğretmeni

YKS

YKS SINAVINA YÖNELİK GENEL TARİH

DERS NOTLARI

İÇİNDEKİLER

GENEL TARİH

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

İLK TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ

TÜRKİYE TARİHİ

-I.BEYLİKLER DÖNEMİ

-ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ

-II. BEYLİKLER DÖNEMİ

ASYA ve MISIR’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER

OSMANLI TARİHİ

-KURULUŞ DÖNEMİ (Siyasi Tarih)

-YÜKSELME DÖNEMİ (Siyasi Tarih)

-YENİÇAĞDA AVRUPA

-DURAKLAMA DÖNEMİ (Siyasi Tarih-Islahatlar)

-GERİLEME DÖNEMİ (Siyasi Tarih-Islahatlar)

-YAKINÇAĞDA AVRUPA

-DAĞILMA DÖNEMİ (Siyasi Tarih-Islahatlar)

-KÜLTÜR MEDENİYET

İNKILAP TARİHİ

İNKILAP TARİHİNE GİRİŞ

XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE SONUÇLARI

MİLLİ MÜCADELE HAZIRLIK DÖNEMİ

İLK TBMM VE GELİŞMELER

MİLLİ MÜCADELE MUHAREBELER DÖNEMİ

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI

CUMHURİYET DÖNEMİ

-İÇ POLİTİKA

-İNKILAPLAR

ATATÜRK İLKELERİ

TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN DIŞ SİYASETİ

İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE SONRASI GELİŞMELER

TAMAMLAYICI NOTLAR

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

(TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞLARI)

Türklerin Ana Yurdu

Türklerin ana yurdu Orta Asya’dır. Coğrafi konum olarak;Doğuda Kingan dağları,Batıda

Hazar denizi,Kuzeyde Altay dağları ve Baykal gölü,Güneyde Hindikuş Karanlık dağlarıyla çevrili

geniş bozkırlardır.

Orta Asya’da Yaşamış Kültürler

Anav Kelteminar Afenasyova Andronova Karasuk Tagar

ANAV: (M.Ö. 4500 - M.Ö. 1000), Bugünkü Türkmenistan'ın başkenti Aşkabat yakınlarında Anav

bölgesinde yapılan kazılarda bulunmuş kültür bölgesi. Kazılar sonucunda bu kültür çevresindeki

insanların, yerleşik oldukları, tuğladan yapılma evlerde oturdukları, dokumacılık, toprak ve bakır

işlemeciliği, koyun, keçi, sığır ve deve besledikleri ve bununla birlikte tarım da yaptıkları ortaya

çıkmıştır.Orta Asya’nın en eski kültürüdür.

KELTEMİNAR: M.Ö. 3000 yıllarında Aral Gölüne dökülen Amuderya deltası civarında balıkçılık ve

avcılıkla uğraşan bir Orta Asya kültürü. Bu çevrede insanlar yerleşik bir hayat tarzı benimsemişlerdir.

Bu kültürün mensuplarının balıkçılık ve hayvancılıkla geçimlerini sağladıkları anlaşılmaktadır.

AFANESYOVA: Orta Asya'daki Tunç Çağı kültür çevrelerinden biridir. M.Ö. 3200 ile M.Ö. 1700

arasına tarihlenir. Altay ve Sayan dağlarının kuzeybatısındaki bozkırlarda gelişmiştir. Avcılık,

hayvancılık, taştan ve bakırdan eşyalar yaptıkları kazılar sonucu ortaya çıkmış topluluktur. Türklerin

en eski kültürüdür.

ANDRONOVA: Altay - Tanrı Dağı dağları, Güney Sibirya ve Hazar'ın kuzeydoğusuna kadar uzanan

bölgede gelişen Hint-İran temelli kültür çevresi. M.Ö. 1700 ile M.Ö. 1200 arasına tarihlenir.

Afanasyevo Kültürü'ne benzeyen ve daha ileri bir seviyeye ulaşan kültürde bakır araçların yanı sıra

tunç, gümüş ve altından araçlara da rastlanmıştır. Eşyalarını hayvan figürleri ile süsleyen bu kültür atı

evcilleştirmiştir.

KARASUK: MÖ 1200- MÖ 700 yılları arasına tarihlenen Tunç Çağına ait kültür çevresi. Bu kültür

adını Yenisey ırmağının kollarından biri olan Karasuk nehrinden almıştır. Orta Asya uygarlığında

demir ilk defa bu bölgede işlenmiştir. Keçeden dokunan çadırlarla örtülü dört tekerlekli arabaların

kullanıldığı yapılan kazılar sonucunda tespit edilmiştir.

TAGAR: MÖ 700 - MÖ 100 yılları arasında Kögmen dağları, Kem, Kemçik, Uluğ-Kem ve Abakan

ırmakları çevresinde ortaya çıkmıştır. Minusinsk adı da verilen bu bölgeye MÖ 700 yıllarında

Türkler'den Ting-Ling boylarının yeni bir göçü olmuş ve bölgede egemen olan Karasuk Kültürü,

Tagar Kültürü'ne gelişim göstermiştir. Tagar kalıntılarında da, Karasuk Kültürü'nde olduğu gibi dağ

keçisi, koyun ve geyik yontucukları vardır.

TÜRK GÖÇLERİ

Türkler,MÖ 2.binden başlayarak MS 11.yüzyıla kadar Asya,Avrupa ve Afrika kıtasının değişik

bölgelerine göç etmişlerdir.

-GöçlerinNedenleri: -Boylar arası egemenlik anlayışı, boyların birbiriyle

hakimiyet mücadelesi

-Siyasi Sebepler -Bağımsız yaşama duygusu, özgür yaşama düşüncesi

-Dış baskılar;Çin,Moğol ve Tunguzlar ile yapılan mücadeleler

-Yeni yerler bulma arzusu

-Kuraklığın artması, otlakların ve tarım alanlarının daralması

-Ekonomik-İklime -Hayvan hastalıklarının artması

bağlı sebepler -Hızlı nüfus artışı

-Doğal yıkımlar

-Göçlerin Sonuçları

-Göçler at sırtında ve tekerlek sayesinde gerçekleşmiştir.Bu nedenle Türkler atla

bütünleşip,özdeşleşmiştir.

-Göçler Türk insanının özgürlükçü yeteneğini geliştirmiş ve bu durum devlet kurma

geleneğini ortaya çıkarmıştır. Türkler tarih boyunca çok sayıda devlet kurmuşlardır.

-Türkler gittikleri bölgelere kültürlerini taşımışlar ve böylece Türk kültürü farklı

coğrafyalara yayılmıştır.

-Türklerin çok geniş bir coğrafyada varlık göstermesi Türk tarihinin incelenmesini

zorlaştırmıştır.

ĠLK TÜRK DEVLETLERĠ VE TOPLULUKLARI

ĠSKĠTLER -Tarihte rol oynayan ilk önemli Türk topluluğudur.Alp Er Tunga en önemli hükümdarlarıdır.

(SAKALAR) -Özellikle Karadeniz’in kuzeyinde etkili olmuşlardır.

-Tomris adı verilen ilk kadın hükümdarın bu uygarlıkta yaşadığı iddia edilmektedir.

-Atı evcilleştiren topluluk olarak bilinir.

HÜKÜMDARLAR MERKEZ GENEL

ÖZELLĠKLERĠ

ASYA HUN

DEVLETĠ

(M.Ö.220-

M.S.216)

Teoman

Mete Han Ötüken

-En parlak devirleri Mete Han devridir.

-Mete Han Çin’i baskı altında tutmuştur ancak Çin’e yerleşmemiştir.(ipek

yolu)

-Bütün Türk boyları tek bayrak altında toplanmıştır.

-Ordu sistemi daha sonraki Türk devletlerine örnek olmuştur.

-Oğuz Kağan Destanı Asya Hunları’nın en önemli destanıdır.

-MÖ.58’de doğu ve batı olmak üzere 2’ye ayrılmışlardır.Batı Hunlarının

başında Çİ-Çİ bulunuyordu,MÖ 38’de Çin’e mağlup olarak

yenildiler.Doğu Hunları ise hükümdarları Ho-han-Yeh’ten sonra MS

48’de Kuzey ve Güney diye ikiye ayrılmıştır.Güney Hunları 156’da

Sienpiler tarafından,Güney Hunları ise 216’da Çinliler tarafından

yıkılmıştır.

AVRUPA HUN

DEVLETĠ

(375-469)

Balamir,Uldız

Karaton,Rua

Atilla

Etzelburg (Budapeşte)

-Kavimler göçüne sebep olan Hunlar,Balamir komutasında Orta

Macaristan bölgesine gelerek devletlerini kurmuşlardır.En parlak

dönemleri Atilla devridir.

-Batı Roma üzerine Galya ve Roma seferleri yapılmıştır.

-Bizans üzerine seferler yapılmış Margos ve Anatolyos antlaş.

yapılmıştır.

GÖKTÜRKLER

(I.GÖKTÜRK)

(552-658)

Bumin Kağan

Mukan Kağan

Ötüken

-Tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlettir. Kurucusu Bumin

Kağan’dır.

-Batı kanadının yönetiminde Ġstemi Yabgu bulunmaktaydı. Bu

dönemde Sasanilerle anlaşılarak Akhunlar ortadan kaldırılmış,daha

sonra Bizans;’la anlaşarak Sasaniler zayıflatılmıştır. (Bu durum

ilerde Hz.Ömer’in İran fethini kolaylaştırmıştır.)

-Orta Asya’dan Bizans’a ilk kez bir elçilik heyeti yollanmıştır.

-I.Göktürk Devleti 582’de Çin politikaları sonucu ikiye

ayrılmıştır,630’da Doğu,658’de Batı Göktürkler Çin egemenliğine

girmiştir.

-630-680 arasında Çin egemenliğinde geçen döneme ‘esaret

devri’ denir.

KUTLUK

DEVLETĠ

(II.GÖKTÜRK

DEVLETĠ)

(682-744)

Kutluk Kağan(İlteriş)

Bilge Kağan

Kültigin

Ötüken

(Türkler esaret devrinde Çin’e karşı zaman zaman bağımsızlık hareketleri

başlatmış ancak bu hareketler kanlı bir şekilde bastırılmıştır.Bunlardan en

ünlüsü KÜRġAT ĠHTĠLALĠDĠR.)

-Kutluk Ayaklanması, Türklerin ilk milli mücadelesidir.

-En parlak devirleri Bilge Kağan ve Kültigin kardeşler ile Vezir

Tonyukuk dönemidir.

-Türk Tarihi’nin bilinen en eski Türkçe yazılı belgeleri olarak

kabul edilen Göktürk Kitabeleri Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir

Tonyukuk adına dikilmiştir.

-II.Göktürk devleti Uygur,Karluk ve Basmil topluluklarının

işbirliği sonucu 744’de yıkılmıştır.

UYGURLAR

(744-840)

Bilge Kül Kağan

Moyen-Çur

Böğü Kağan

Ordu-Balık

(Karabalasagun)

-Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur.Kurucu Kutluk Bilge

Kül Kağan.

-Türk tarihinin ilk şehirlerini

kurmuşlardır.(Beşbalık,Ordubalık,Turfan,Karaşar)

-Böğü Kağan zamanında Maniheizm Dini resmi din olarak kabul

edilmiştir.

-Yerleşik hayatla birlikte saraylar, tapınaklar gibi kalıcı mimari eserler

bırakmışlardır.

-Savaşçı özelliklerinden çok bilimsel ve kültürel etkinlikleri ön

plandadır.Çin’den öğrendikleri kağıt ve matbaayı geliştirmişlerdir.

-Moğolların Türkleşmesinde önemli etkide bulunmuşlardır.

-Karabalasagun ve Sine-Uşi yazıtları Uygurlara aittir.

DĠĞER TÜRK BOYLARI VE DEVLETLERĠ

-AKHUNLAR(EFTALĠTLER):Hun Devleti’nin

farklı bir koludur. Sasani- Göktürk işbirliği ile

yıkılmışlardır.Afganistan bölgesinde kurulmuştur.

-TÜRGĠġLER:Baga Tarkan bilinen ilk

hükümdarlarıdır.Emevilerin doğudaki ilerleyişini

durdurmuşlardır.Hükümdarları adına para bastıran ilk

Türk Devleti’dir.

-KARLUKLAR:İslamiyet’i kabul eden ilk Türk

topluluğudur. 1221’de Moğol hakimiyetine

girmişlerdir.(Moğolların egemenliği altına giren ilk

Müslüman Türk topluluğu)

-SĠBĠRLER:İran’daki Sasanilerle birleşip Bizans’a

karşı,Anadolu’ya akınlar yapmışlardır.Sibirya adı

onlardan kalmıştır.

-HAZARLAR:Devlet yöneticileri Museviliği

benimsemiştir. İslamiyet’in Kafkasya’da yayılmasını

engellemişlerdir.Ticarette çok ileri gitmişlerdir.Hazar

ülkesinde dini yönden hoşgörü ortamı oluşturulmuştr.

Bu döneme tarihte Panhazaria (Hazar Birliği)

denmesine neden olmuştur.

-KIRGIZLAR:Uygurları yıkıp Ötüken merkezli bir

devlet kurmuşlardır.Dünyanın en uzun destanı

MANAS Kırgızlara aittir.Yenisey yazıtlarıda

Kırgızlara aittir.Moğol hakimiyetini kabul eden ilk

Türk topluluğudur.

-AVARLAR:(JUAN-JUAN)Bugünkü Romanya ve

Macaristan’ı alarak Orta Avrupa da devlet kurmuşlardır.

Sasanilerle işbirliği yaparak İstanbul’u iki kez

kuşatmışlardır.(İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir)

(Hem Asya’da hem Avrupa’da devlet kurmuşlardır)

-BULGARLAR: İki kola ayrıldılar. İdil Bulgarları

İslamiyet’i kabul etti.(VII-XIII.yy ALMIŞ HAN dönemi)

Tuna Bulgarları ise Hıristiyanlığı kabul ederek Slavlaştı.

-MACARLAR:Bugünkü Macaristan’a yerleşmişler ve

Hristiyanlığın Katolik mezhebini benimsemişlerdir.

-PEÇENEKLER:Bizans ordusu içinde paralı asker

olarak da görev yapmışlardır.Malazgirt savaşı sırasında

Selçukluları desteklemişlerdir.

-UZLAR(OĞUZLAR):En kalabalık Türk boyudur. Bir

kolu İslamiyet’i bir kolu Hristiyanlığı benimsemiştir.

-KUMANLAR(KIPÇAKLAR):Karadeniz’in kuzeyine

yerleşmişlerdir.Kıpçakların,Oğuzlarla mücadelesi DEDE

KORKUT hikayelerine konu olmuştur.

KÜLTÜR VE MEDENĠYET

-Eski Türklerde en büyük sosyal yapı devlettir.Devlet çeşitli boyların birleşmesiyle oluşmuş bir

FEDERASYONDUR.

-Devlet yönetimini kolaylaştırmak amacıyla ülke Doğu-Batı şeklinde ikiye ayrılarak yönetilmiştir(ĠKĠLĠ

TEġKĠLAT).

-Han,Hakan,Kağan,Şanyü.İlteber,İdikut,Tanhu gibi ünvanlar verilen hükümdara,devleti idare etme yetkisinin

Tanrı tarafından verildiğine inanılırdı(KUT ANLAYIġI).

-Hakanın eşine ‘Hatun’ adı verilirdi. Hatunların elçi kabul törenlerine ve Kurultaya katıldıkları görülmüştür.

-Eski Türklerde önemli devlet işleri KURULTAY (TOY-KENGEŞ) adı verilen mecliste görüşülürdü.

Kurultay boy beylerinden ve hanedan üyelerinden oluşurdu.Son söz Kağana aitti.

KURULTAYIN GÖREV VE YETKĠLERĠ

Hakanın seçiminde Devlet politikasını İnsan ve Yargılama Törelerde

etkili olmak belirlemek hayvan sayımı yapmak değişiklik

yapmak yapmak

-Eski Türklerde ülke hükümdar ailesinin ortak malı sayılırdı.Bu anlayışa VERASET SĠSTEMĠ denir.

-Veraset sistemi ,sık sık taht kavgalarının yaşanmasına ve Türk devletlerinin kısa sürede parçalanmasına neden

olmuştur.

- Türklerde Milleti meydana getiren unsurlar : OğuĢ (Aile) Urug (Soy) Bod (Boy)

Budun(Millet) Devlet (Ġl)

HÜKÜMDARLIK ALEMETLERĠ: HÜKÜMDARIN GÖREVLERĠ:

Otağ(çadır)

Taht(örgin) halkını korumak

Sancak halkını doyurmak

sorguç(kotuz) adaleti sağlamak

davul (nevbet) toy düzenlemek

unvan alma

Tigin:Hükümdar oğulları ġad:Hanedan üyesi

Ayuki:Hükümet Tamgacı(Bitikçi)Yazışmalardan sorumlu

Ağılıg:Hazine görevlisi olan kişi

Ayguci:Vezir Tudun:Vali (vergi memuru)

Buyruk:Devlet bakanı,hükümet üyesi Yarlığ:Hükümdar emri

Yargucı:Yargıç Kamdular:Para yerine kullanılan bez parçaları

Ebi:Hükümet Konağı Apa:Sivil yönetici

Kenetçi:Danışman

-Türklerde sosyal sınıflaşma ve kölecilik anlayışı yoktu.Halk devamlı gözetilirdi.(SOSYAL DEVLET

anlayışı)Çekirdek aile tipi görülen Türklerde,aterkil yapı ön plandadır.Toplumda tek eşli evlilik (monogami)

geçerli olmuştur.

-Eli silah tutan herkes asker sayılırdı. ORDU-MĠLLET anlayışı. İlk düzenli orduyu Mete Han kurmuştu.

Ordu ‘Onlu sisteme’ göre teşkilatlanmıştı.(Meta Han’ın tahta çıkış tarihi kara kuvvetlerinin kuruluş tarihi

olarak kabul edilmektedir. MÖ.209) TARKAN(SUBAġI):Komutan, SÜVARĠ:Atlı asker(Türklerde tarih

sürecinde en az değiĢikliğe uğrayan yapı askeri sistemdir)

-Eski Türklerde DĠN; Göktanrı inancı olarak karşımıza çıkmaktadır.Ayrıca

Totemizim(Ongun),ġamanizm ve Atalar Kültüde görülmüştür.Ahiret inancına sahip olan Türkler YUĞ

adı verilen cenaze törenleri yaparlardı.Cenaza törenlerinde verilen yemeklere ise Yuğ aĢı adı verilirdi.Din

görevlilerine ġaman-Kam veya Baksı denirdi.Cennet uçmağ olarak anılırken cehenneme tamu denirdi.

-Mezarlara KURGAN denilirdi. Mezarların başına BALBAL denilen taşlar dikerlerdi. Balballar ölen

kişinin hayatta iken öldürdüğü kişi sayısını gösterirdi.

TÜRKLERĠN BUDĠZM:Uygurlar,Türgişler

HRĠSTĠYANLIK:Macar,Bulgar,Peçenek,Uzlar

KABUL ETTĠĞĠ DĠNLER MANĠHEĠZM:Uygurlar Kumanlar,Avarlar

MUSEVĠLĠK:Hazarlar ĠSLAMĠYET:Karluk,İtil Bulgarları,Oğuzlar

-Türklerde hukuk Töre denilen sözlü hukuk kurallarına dayanmaktaydı

-Devlet yönetiminde Hakan sonsuz yetkilere sahip görülse de yetkileri TÖRE adı verilen yazısız hukuk

kuralları ile sınırlandırılmıştır

- Önemli suçların cezası idamdı.Hapis cezaları on günü geçmezdi.(göçebe hayat) Türk hukuku ilk kez

Uygurlar tarafından yazılı hale getirilmiştir.

-Törenin değişmez hükümleri: Adalet,İyilik(konilik)Faydalık(uzluk),Eşitlik(Düzlük),İnsanlık(Kişilik)

Adam öldürmenin cezası ölümdür.

Savaştan kaçanın cezası ölümdür.

Vatana ihanet edenin cezası ölümdür. Törenin hükümleridir

Soyguncunun mallarına el konur.

-Türklerin kullandığı alfabeler:Göktürk(Orhon),Uygur, Kiril,Soğd,Arap,Latin

-Orhon alfabesi; Türklerin kullandığı en eski milli alfabedir.38 harften oluşan alfabe sağdan sola

yazılmaktadır.Uygur Alfabesi:Bu alfabe 18 harften oluşmaktadır.Sağdan sola yazılmaktadır.

Sav: Türk atasözleridir.

Sagu:Ağıt

KoĢuk:Saz eşliğinde söylenen şiirlerdir.

DESTANLAR:

ĠSKĠTLER: Alp Er Tunga,Şu OĞUZLAR:Dede Korkut

GÖKTÜRKLER:Ergenekon,Bozkurt ASYA HUNLARI:Oğuz Kağan

KIRGIZLAR:Manas

UYGURLAR:Türeyiş-Göç

-Göktürk (Orhun) Kitabeleri;Bilge Kağan(735),Kültigin(732) ve Tonyukuk(727) adına dikilmiştir.Yoluğ

Tigin tarafından taşa kazınmıştır.(Ġlk Türk tarihçisi ve edebiyatçısı) İsveçli subay Strahlenberg’in bulduğu

kitabeler dil bilimci Thomsen tarafından okunmuştur.

-Uygurlarda FRESKO (duvar resmi), ve minyatür sanatı oldukça gelişmiştir.

-Uygur ressamlarına Bedizci adı verilmiştir.

-İslamiyet öncesi dönemde Türk toplulukları 12 hayvanlı Türk takvimini kullanmışlardır.Takvim 12 yıl

esasına göre düzenlenerek her yıla bir hayvan ismi verilmiştir.Takvimin kullanılması Türk topluluklarının

astronomiye ilgi duyduklarını göstermektedir.Bilim adamlarına TAYANÇ ya da KENEġÇĠ ismi verilmiştir.

-Tiyatro alanında orta oyun Uygurlarla gelişme göstermiştir.

-İlk düğümlü halı örneği,Orta Asya’da Asya Hunlarına ait olduğu kabul edilen Pazırık Kurganı’nda

bulunmuştur.

-Bir Türk prensine ait olduğu düşünülen (Esik Kurganı) Altın Adam zırhı Türk maden sanatının en önemli

örneklerinden biridir.

-Tötö Kanalı Hunlar ve Göktürkler döneminde açılmıştır.

-Türkler ticaret hayatında dışarıya at,koyun,deri,kürk dokuma,keçe gibi ürünler satarken tahıl ve ipek türü

şeyleri almışlardır.

TÜRK KÜLTÜRÜNÜN ÇEVRE KÜLTÜRLERLE ĠLĠġKĠLERĠ

Türklerin Çinlileri Etkilediği Alanlar: Çinlilerin Türkleri Etkilediği Alanlar:

-Askerlik alanında -Tarım yerleşik kültür

-Devlet teşkilatında -Felsefe

-Atı evcilleştirmede ve binicilikte -Giyim

-GökTanrı inancıyla konularında etkilemişlerdir.

etkilemişlerdir.

TÜRKLERĠN,MOĞOL KÜLTÜRÜNE KATKILARI;Devlet teşkilatında,dil ve alfabede Moğolları

etkilediler.Ayrıca Moğollara;kımız yapmayı,Türk töresi ve geleneklerini öğrettiler.

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

TEMEL KAVRAMLAR

Apa:Eski Türklerde sivil yönetici

Balbal:Eski Türklerde mezarların üstüne anıt

olarak dikilen uzunca taş

Balık:Uygur dilinde şehir anlamındadır.

Bengütaş:Yazılı anıt

Bozkır:Kurakçıl otsu bitkilerden oluşan,ağaçsız

doğal bölge,step

Çivag:Eski Türklerde yoksul kesimden halk

Çevgen:Ata binilerek değneklerle oynanan bir

çeşit top oyunu

Damga:Her boyun hayvanları ile eşya ve mezar

taşlarında bulunan işaret

Fresk:Yaş duvar sıvası üzerine,kireç suyunda

eritilmiş madensel boyalarla resim yapma

yöntemi.Bu yöntemle yapılmış duvar resmi

Ganimet:Savaşta düşmandan alınan her türlü

eşya taşınır mal

Gravür:Ağaç ya da madeni levhalar üzerine

kazıyarak yapılan resim

Gürz:Bir savaş aleti,Türkçesi Bozdoğan

Hanedan:Belli büyük bir soydan gelme,tarihi bir

kişiye dayanan soy

Hayvan Üslubu:Eski Türklerde yaşam biçiminin

sanata yansımasıyla ortaya çıkan sanat

tarzı,anlayışı

Hegomonya:Bir devletin başka bir devlet

üzerindeki siyasi üstünlüğü,etkisi

İğdişçiler:Eski Türklerde hayvanları otlatan

çobanlar

Kam.Eski Türklerde din adamı

Karabudun:Eski Türklerde işsizler

Keneş(Kengeş):Eski Türklerde meclis

Keramik:Seramik sanatı

Kışlak:Kışın barınılan yer

Kitabe:Taş,mermer gibi sert cisimler üzerindeki

oyma ve kabartma yazı,yazıt

Koloni:Sömürge,müstemleke

Köni:Eski Türklerde iyilik

Kült:Tanrıya ilahi ve öyle sanılan varlıklara

gösterilen saygı

Kün:Eski Türklerde halk

Noyan:Moğol kabile başkanlarına verilen ad

Nöker:Savaş arkadaşı,can yoldaşı

Obog:Eski Türklerde oba ve oymakların

birleşmesinden oluşan topluluk

Ongun:İlkel toplumlarda,her kanlın kabile ve

boyun kutsal saydığı hayvan

Otacı:Eski Türklerde sağlıkla ilgilenen

doktor,eczacı

Otağ:Hükümdar çadırı

Öliş:Eski Türklerde ulus anlamına gelir.Daha çok

devlet ve memleket olarakta kullanılmıştır.

Satıgcı:Eski Türklerde ticaretle uğraşan

Tabgaç:Saygıdeğer,ulu

Uzluk:Eski Türklerde el sanatlarıyla uğraşan

kimse

Yalvaç:Uygurlarda elçi

Yersub:Kutsal yerler,vatan

Yıldızcı:Eski Türklerde Astrolog

Veliaht:Bir hükümdardan sonra onu yerine aday

olan kişi

ĠLK TÜRK- ĠSLAM DEVLETLERĠ

Dönemin geliĢmelerinden Olayın Etkileri

Talas SavaĢı (751)

(Türk-Arap ve Çin)

-Orta Asya’nın Çin egemenliğine girmesine engellenmiĢtir

-BaĢta Karluklar olmak üzere Türkler kitleler halinde Müslümanlığı

kabul etmeye baĢlamıĢlardır.

-Çinliler tarafından kullanılan matbaa, barut, kağıt dünyaya yayılma

fırsatı bulmuĢtur.

Türklerin Ġslamiyet’e girmesini kolaylaĢtıran etkenler:

-Türklerdeki tek tanrı (Gök Tanrı) inanışı ile İslamiyet arasındaki Allah kavramının uyuşması

-Türk töresinin ahlak anlayışındaki pek çok değer yargısının İslam ahlakında da bulunması

-Ahiret, Cennet ve Cehennem anlayışının Türklerde de var olması

-İslamiyet’te bulunan cihangirlik anlayışının İslam’daki Cihat anlayışı ile bütünleşmesi

-Türklerin Müslüman tüccarlarla kültürel etkileşim yaşaması

Türklerin Ġslam Dünyasına Yaptığı Hizmetler

- Abbasi Halifesini Şii Büveyhoğullarına karşı korudular(Gazneli Mahmut ve Tuğrul Bey)

- Haçlı seferlerini durdurmada büyük katkı sağladılar

- İslam Dinini Hindistan,Anadolu,Kafkasya,Balkanlar ve Orta Avrupa’ya kadar yaydılar

DEVLET HÜKÜMDARLAR MERKEZ GENEL ÖZELLĠKLERĠ

KARAHANLILAR Bilge Kül Kadir Han -Orta Asya’da Ġslam dinini kabul eden ilk Türk Devleti’dir.

(840-1212) Satuk Buğra Han Balasagun -Halkın çoğunluğu Türklerden oluĢmaktadır.Resmi dil Türkçe’dir.

Yusuf Kadir Han (Maveraünnehir) -Türk Ġslam sentezini baĢlatmıĢlardır.Uygur alfabesinide kullanmıĢlardır.

-Ribat adıyla kervansaray yapmıĢlardır.Türklerde ilk posta teĢkilatını kur.

-Burslu öğrenci okutmuĢlardır.(Semerkant Medresesi)

-Bimarhane adı verilen hastaneleri kurmuĢlardır.

-Karahanlılar 1042’de ikiye ayrılmıĢlardır,Bunlardan Doğu Karahanlılara

Karahitaylar son verirken(1211);Batı Karahanlılar ise HarzemĢahlar

tarafından yıkılmıĢtır.(1212)

GAZNELĠLER Alptekin -Çok uluslu bir yapıya sahiptir.Resmi dil ve bilim dili olarak Arapça

(963-1183) Sultan MAHMUT Afganistan edebiyatta Farsça,sarayda ve orduda Türkçe kullanılmıĢtır.

Sultan Mesut Gazne Ģehri -Sulatan Mahmut zamanında Hindistan’a 17 sefer yapılmıĢtır.

-Abbasi Halifesi ġii Büveyhoğullarına karĢı korunmuĢtur. Halife

Mahmut’a Sultan ünvanını vermiĢtir.

TOLUNOĞULLARI Ahmet bin Tolun -Mısır’da kurulan ilk Müslüman Türk devletidir.

(868-905) Mısır -Maliyede düzenlemeler yaparak bayındırlık faaliyetlerine giriĢmiĢ ve

(Fustat) Mısır’ı zenginleĢtirmiĢlerdir.Tolunuğlu Camii önemlidir.

-Abbasiler tarafından yıkılmıĢtır.

-Türk tarihinde kutsal topraklara sahip olan (Mekke-Medine) ilk devlettir

AKġĠTLER Ebubekir Mehmet Mısır - Bu devlete Fatımiler son vermiĢtir. (ĠHġĠDLER)(935-969) (Muhammed Bin Togaç) (Fustat)

EYYUBĠLER Selahaddin Eyyubi Mısır -Hıttın savaĢında Haçlılara karĢı mücadele ederek Kudüs’ü Haçlılardan

(1174-1250) kurtarmıĢlardır.

-Memlukler tarafından yıkılmıĢtır.

MEMLUKLER Aybek Mısır -Aynı Calut,Elbistan,Humus ve Merc-i Suffar savaĢları ile Moğolları

(1250-1517) Baybars yenip bu devletin istilasını durdurdular.

Tomambay -1258 den sonra Abbasi halifesini korumaya almıĢlardır.

-Memluklu Devleti Türk veraset sitemini uygulamamıĢtır.Bu devlette

Hükümdarlık babadan oğla geçmemiĢtir.BaĢarılı komutanların tahta

geçme hakkı vardır.

-1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye savaĢları ile Osmanlı Devleti’ne

mağlup olup tarih sahnesinden çekilmiĢlerdir

HARZEMġAHLAR AnuĢ Tegin Harzem -B.Selçuklulardan ayrılarak bağımsız olmuĢlardır.

(1077-1231) Celaleddin HarzemĢah -Türkiye Selçuklu Devleti ile yaptıkları Yassıçimen savaĢı kaybedince

zayıflamıĢlardır.

“

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040-1157)

Büyük Selçuklu Devleti’nin ilk kurucusu,Oğuz Yabgu Devleti’nde subaĢılık görevini yapan Selçuk Beydir.X.yy’ın

ikinci yarısında baĢkent Cend olmak üzere Maveraünnehir bölgesinde Hazar ve Aral Gölü civarında

kurulmuĢtur.Selçuklular Oğuz destanına göre Oğuzların Üçok kolunun Denizhan sülalesinin Kınık boyundandır.

Oğuz adının anlamı:’’OĞUZ’’ boylar ya da kabileler demektir. Oğuz adına ilk olarak Yenisey yazıtlarında

raslanmıĢtır.

Oğuzlar

Bozoklar Üçoklar

"Gün Han"

Kayı Bayat

Alkaevli

Karaevli

"Ay Han" Yazır

Döğer

Dodurga

Yaparlı

"Yıldız

Han"

AvĢar

Kızık

Beğdili

Karkın

"Gök Han"

Bayındır

Beçene

Çavuldur

Çepni

"Dağ

Han"

Salur

Eymür

Alayuntlu

Yüreğir

"Deniz

Han"

Ġğdir

Büğdüz

Yıva

Kınık

SELÇUK BEY

Arslan Yusuf Musa Mikail

KutalmıĢ

SüleymanĢah

(Anadolu Selçuklular) (I)TUĞRUL BEY Çağrı Bey (1037-1063)

(2)ALPARSLAN Kavurt (1063-1072) (Kirman Selç.)

(3)MELĠKġAH TutuĢ (1072-1092) (Suriye Selç.)

(4)(MAHMUT) (5)BERKYARUK (6)II. MELĠKġAH (7)M.TAPAR (1092-1094) (1094-1105) (1105) (1105-1118) (8)SENCER(1118-1157)

B.SELÇUKLU DEVLETĠ’NDE;

-1035 Nesa SavaĢı’nda Tuğrul ve Çağrı Beyler Gazneliler’i

yenerek Nesa,Ferave ve Dihistan Ģehirlerini aldı.

-1038 Serahs SavaĢı’nda Gazneliler mağlup edilmiĢ,NiĢabur alınarak

baĢkent yapılmıĢ,Tuğrul Bey adına hutbe okutulmuĢtur.

-1040 Dandanakan SavaĢı ise dönüm noktasıdır.Bu savĢla Horasan bütünüyle Tuğrul ve Çağrı Bey Selçukluların eline geçti.B.Selçuklular tam bağımsızlı sağlayarak kuruluĢu

Dönemi tamamladı.

-1048 Pasinler SavaĢı’nda Bizans ordusu yenilgiye uğratıldı.Bu savaĢta ilk

kez ciddi Ģekilde Selçuklu ve Bizans orduları karĢı karĢıya gelmiĢtir.

- Abbasi Halifesi Kaim Bi-Emrullah, ġii Büveyhoğullarının baskısından

kurtarıldı.1055 Bağdat ve 1057 Kuzey Irak seferleri ile,baskıdan kurtarılan Halife Tuğrul Bey’e ‘Doğu’nun Batı’nın Sultanı’ ünvanı verdi.

--Vezirlik makamına Nizamülmülk getirildi.Bu dönemde Ġranlıların

devlet yönetimindeki etkisi arttı.

-Alp Arslan,Azerbaycan,Kafkasya ve Doğu Anadolu üzerine seferler

yapmıĢ,Ani kalesini almıĢtır.Ayrıca yaptığı iki seferle Gürcistan’ı

itaat altına almıĢtır.

-Alp Arslan döneminin en önemli olayı Malazgirt SavaĢı’dır.

Alp Arslan 26 Ağustos 1071’de yapılan Selçuklu-Bizans savaĢını Türkler kazandı.

Dönemi (Alp Arslan-Romen Diojen)

-Malazgirt SavaĢı’nın sonuçları:

-Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.

-1096-1270 arası Haçlı seferlerinin çıkmasına neden olmuĢtur.

-Anadolu Türk Tarihi,bir baĢka deyiĢle Türkiye Tarihi baĢlamıĢtır.

-Alp Arslan komutanlarına,Anadolu’nun fethi görevini verdi.Komu-

tanlarına fethettikleri yerlerin kendilerine ait olacağını belirtti.

‘Fethedilen yer fethedenindir.’(KILIÇ HAKKI)

-Anadolu’da ilk Türk beylikleri kuruldu:Saltuklular,Artuklular

Mengücekler,DaniĢmentliler,Çaka Beyliği…

-Alp Arslan,1072’de Karahanlılar üzerine sefere çıktı.Bu seferde tutsak

alınan bir kale komutanı tarafından öldürüldü.

-Bu dönemde devlet sınırları Orta Asya’dan Marmara’ya,Umman

MelikĢah Denizi’nden, Aral Gölü’ne kadar geniĢledi.(Ġmparatorluğun en geniĢ

Dönemi sınırlarına ulaĢtığı dönem)

-Bu dönemin en önemli meselelerinden biride BATINĠLERĠN

faaliyetleridir.Hasan Sabbah öncülüğündeki Batınilerin amacı,Selçukluları

çökertmek ve Ġslam dünyasının liderliğini ġii Fatımilere kazandırmaktır.

Batıniler,Ġran’da Alamut Kalesinde(Kartal Yuvası) üslenmiĢlerdi.

-MelikĢah’tan sonra devalı taht kavgaları yaĢanması devleti zayıflamıĢtır.

Bir dönem Fetret Devri yaĢanmıĢtır.

Sencer -Sultan Sencer bunalımlı dönemlere son vermiĢ olsa da,1141’de Kara-

Dönemi hitaylarla yapılan Katvan savaĢı ile B.Selçuklu Devleti’nin yıkılma sürecini

baĢlatmıĢtır.

-1153’teki Oğuz isyanında esir düĢen Sencer 1157’de serbest kalsa da

onun ölümüyle devlet tamamen dağılmaya baĢladı.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETĠ’NĠN YIKILMA NEDENLERĠ:

Veraset sisteminin etkileri,taht kavgaları Atabeylerin çalıĢmaları Bâtınilerin yıkıcı faaliyetleri Ġran kökenlilerin öne çıkması, Oğuzların küstürülmesi Abbasi Halifelerinin eski güçlerine yeniden kavuĢma arzusu Haçlı seferleri Katvan SavaĢı

B.SELÇUKLU DEVLETĠ’NĠN YIKILMASIYLA ORTAYA ÇIKAN;

-Saltuklular Erzurum ve çevresi

BEYLĠKLER -Mengücekler Erzincan,Kemah,Divriği (Anadolu’da I.Beylikler) -Artuklular Hasankeyf,Harput,Mardin (Komutanlar) -DaniĢmentliler Tokat,Sivas,Kayseri,Amasya -Çaka Beyliği Ġzmir ve çevresi

-Irak Selçukluları (Kurucu:Mahmut)

DEVLETLER -Horasan Selçukluları (Kurucu:Mahmut)) (Hanedan Mensupları) -Suriye Selçukluları (Kurucu:TutuĢ)

-Kirman Selçukluları (Kurucu:Kavurd)

-Anadolu(Türkiye) Selçukluları (Kurucu:SüleymanĢah)

-Salgurlular Fars –Güney Ġran(Fars Atabey.)

ATABEYLĠKLER -Ġldenizoğulları Azerbaycan (Azerbaycan Atabey.)

(Deneyimli Devlet Adamları) -Begteginoğuları Irak-Erbil (Erbil Atabeyliği)

-Böriler Suriye-ġam (ġam Atabeyliği)

-Zengiler Irak-Musul (Musul Atabeyliği)

KÜLTÜR- MEDENĠYET

-DEVLET YÖNETĠMĠ

Türk devletlerinde Ġslamiyet öncesi var olan hâkimiyet anlayıĢı Ġslamiyet’ten sonrada devam

etmiĢtir. Ġlk Türk devletlerinde olduğu gibi devlet hükümdar ailesinin ortak malı sayılmıĢtır.(VERASET

sistemi).Yine yönetme gücünün Göktanrı tarafından verildiğine inanılması (yerini Allah inancına

bırakmıĢtır) (KUT AnlayıĢı) ve ĠKĠLĠ TEġKĠLAT sistemi devam ettirilmiĢtir.

Hükümdarlık Alametleri; hutbe okutma,sikke(para) bastırma,tuğ(at kuyruğunun bir araya getirilip bir sırığa

bağlanması),otağ(saltanat çadırı),taht,sancak,taç,nevbet.

Selçuklu Sultanları tahta çıktıklarında Ġslam dininin lideri sayılan Halifeye elçi ve hediye göndererek

hükümdarlıklarının onayını isterdi.Halifede onayladığı Sultana menĢur (onay) verir ve ona

hil’at(giysi),asa,çetr(gölgelik,saltanat Ģemsiyesi),alem gibi hükümdarlık sembolü sayılan hediyeler

verirdi.Halifenin onayını alan Hükümdarın Ġslam alemi içindeki saygınlığı ve otoritesi artardı.

Büyük Selçuklu Sultanları,Sultan-ı Azam(büyük sultan),Sultanü’l Alem(alemin sultanı),Sultanü’l

mağrib ve maĢrık (doğu ve batının sultanı) unvanlarını da kullanırdı.Ayrıca Türk Ġslam devletlerinde

hükümdarlar;Buğra,Nasr,Kara,Kadir,Melik,ġahinĢah,PadiĢah gibi ünvanlarda kullanmıĢtır.

Devlet Ġdaresinde Kullanılan Bazı unvanlar ve Tanımları ise ġunlardır:

Melik:Sultanın erkek çocukları

Atabey:ġehzadeleri yetiĢtiren hoca

ġıhne:Askeri ve idari yönetici

Muhtesip:Belediye çalıĢmalarının yürütülmesinden sorumlu kiĢi

Kadı:Adalet iĢlerinden sorumlu(hakim)

Amid:Vilayetlerde yönetimden sorumlu sivil görevli

Amil:Vilayetlerin vergisini toplamaktan sorumlu kiĢi Ulak:Haberci

Selçuklu Devleti’nde devlet iĢleri Divan-ı Saltanat(Divan-ı Ali) adı verilen büyük divanda görülmüĢtür.

Bu divanın asıl baĢkanı Sahib-i Divan-ı Devlet denilen büyük vezirdir.

Ayrıca alt divanlar;

DĠVAN GÖREVĠ DEVLET BAġKAN

Divan-ı

Tuğra(ĠnĢa)

Ġç-DıĢ

yazıĢmalar

Selçuklu Tuğra-i

Divan-ı

Mezalim

Yüksek

Mahkeme

Selçuklu Sultan

Divan-ı

ĠĢraf

TeftiĢ Selçuklu

ve Gazneli

MüĢrif

Divan-ı

Vezaret

Maliye ĠĢleri (Bağlantı sağ.)

Gazneli Selçuklu

Vezir

Divan-ı Arz Askeri ĠĢler Selçuklu

ve Gazneli

Arz-ül CeyĢ-Emir-i

Arz

Divan-ı

Ġstifa

Mali iĢler Selçuklu Müstevfi

Niyabet-i

Saltanat

Hükümdar

vekilliği

Selçuklu Naip

SARAY TEġKĠLATI

Hacipler:Devlet görevlileri arasındaki yazıĢmaları sağ. Alemdar:Bayrak ve sancakları taĢıyanların sorumlusu

KapucubaĢı:Gündelik iĢlerden sorumlu Camedar:Hükümdarın Giyim iĢlerini takip eder.

Silahtar:Silahaneden sorumlu Emir-i Ahur:Saray hayvanlarının bakımını üstlenir.

Candar:Saray muhafızlarının baĢı

ÇaĢnıgir:Mutfak iĢlerini düzenler

-HUKUK SĠSTEMĠ

Hukuk sistemi, Ģer’i ve örf’i olmak üzere ikiye ayrılırdı.

Hukuk Sistemi

ġer’i Hukuk Örf’i Hukuk -Ġslam Hukuku demektir. -Örf,adet,gelenek ve göreneklerdir.

-Kaynakları Kuran-ı Kerim,sünnet -Kamu hukukudur.

Ġcmal ve kıyastır. -Ġhtiyaçlara göre düzenlenir.

-Uygulayıcısı kadılardır. -PadiĢah fermanları bu kapsam içindedir.

-Kadıların baĢında KADI’UL KUDAT -Örfi davalara Emir-i DAD bakardı.

bulunurdu.(KAZĠ’L KUZAT)

-ġer-i Hukukun alanı içine giren konular;

Evlenme,boĢanma,miras,velayet,vesayet

vakıf,özel iliĢkiler…

- Kadı-i LeĢker: Askeri davalara bakar.

-ORDU TEġKĠLATI

ORDU

KARAHANLI GAZNELĠLER HARZEMġAHLAR SELÇUKLULAR

-Saray Muhafızları -Gulam Askerleri -Ġkta Askerleri

-Hassa Ordusu -Eyalet Askerleri -Hassa Ordusu

(doğrudan hükümdara bağlı -Ücretli Askerler -Valilerin Askerleri MERKEZ ORDU EYALET ORDUSU

Askerler-) -Gulam Ordusu -ġehzade-Melik Asker.

-Eyalet Askerleri -Hassa Ordusu -Sipahiyan

(Ģehzade ve valilerin -Türkmenler

yönetimindeki askerler) -Bağlı Beylik Askerleri

GULAM ORDUSU:SavaĢ esirleri arasından seçilenler ve halktan toplanan küçük yaĢtaki çocuklar

yeteneklerine göre gulamhane adı verilen merkezlerde yetiĢtirilirdi.Kulluk sitemi demek olan Gulam

Sistemi’nde değiĢik milletlerin çocukları küçük yaĢta alınarak özel olarak yetiĢtirilirdi.En önemli görevleri

sultanı korumaktı ve yılda dört kez maaĢ alırlardı.(BiĢtegani) Gulam sistemi B.Selçuklular, Eyyubiler,

Memlukler ve Osmanlılar dahil birçok Türk-Ġslam devletinde uygulanmıĢtır.Gulam Ordusu Osmanlı

Devleti’ndeki Kapıkulu Askerleri ismiyle görülür.

HASSA ORDUSU:Türk boylarından seçilerek oluĢturulan atlı birliklerdir.Sultana bağlı olan bu ordu

mensuplarına hizmetlerinin karĢılığında ikta adı verilen belirli bir arazi tahsis edilirdi.

SĠPAHĠYAN(ĠKTA ASKERLERĠ):Kendilerine ikta verilen kiĢilerin, topladıkları vergi karĢılığında

yetiĢtirdikleri atlı askerlerdir.

-TOPRAK YÖNETĠMĠ

TOPRAK YÖNETĠMĠ

MĠRĠ ARAZĠ MÜLK ARAZĠ

-Mülkiyeti devlete,tasarruf hakkı halka -Mülkiyeti Ģahıslara ait olan arazidir.

vergi geliri memurlara ve askerlere -Mülk topraklar, satılabilir, devredilebilir,

bırakılan arazilerdir.Ġki çeĢidi vardır: miras bırakılabilirdi.

1)HAS ARAZĠ:Vergi geliri Sultana ayrılır

2)ĠKTA ARAZĠ:Vergi geliri;Melik,emir,vali

askerlere ayrılır.

3)VAKIF ARAZĠ:Gelirleri hayır kurumlarına

ve bilimsel kuruluĢlara ayrılan topraklardır.

Not:HARACĠ ARAZĠ:Selçuklu sınırları içinde yaĢayan gayr-i Müslim halkın elindeki topraklardır.

ĠKTA SĠSTEMĠ: -Üretimde süreklilik sağlamıĢtır.

-SavaĢa hazır asker yetiĢtirilmiĢ ve güçlü bir ordu oluĢturulmuĢtur.

-TaĢrada devlet otoritesi artırılmıĢtır.

-Güvenlik iĢleri sağlanmıĢtır.

-Bayındırlık faaliyetlerini hızlandırmıĢtır

Türk Ġslam Devletlerinde çiftçi;

-Özde toprağın sahibi olmayıp, kullanma hakkına sahiptir.

-Toprak iĢlendiği sürece çiftçinin elindedir. Öldüğünde iĢletme hakkı aynı koĢulları yerine getirdiği süre

çocuklarına verilebilirdi.

-Çiftçi vergisini ikta sahibine verirdi.

-EKONOMĠK HAYAT

-Türk Ġslam Devletlerinde ekonomi; ticaret, tarım, demircilik, dokumacılık, el sanatları, hayvancılık, bakırcılık

ve dericilik üzerine geliĢmiĢtir.

-Esnafın kendi aralarında birleĢerek kurdukları fütüvvet adı verilen (ilerde Ahilik ve Lonca olarak anılacak

sistem)dini ve iktisadi bir teĢkilatlanma vardı.

-Türk-Ġslam Devletlerinde gelir kaynakları;

Halktan alınan vergiler;

ÖĢür: Müslümanlardan alınan ürün vergisi

Haraç: Gayri Müslimlerden alaına ürün vergisi

Cizye: Gayri Müslimlerden askerlik karĢılığı alınan vergi.

Ganimet gelirleri

Gümrük gelirleri

Maden ve orman gelirleri

Bağlı beylik ve devletlerden alınan vergiler

-SOSYAL HAYAT

-Karahanlılar, geneli Türklerden oluĢan bir Türk devletidir.Gazneliler ve B.Selçuklular çok uluslu

imparatorluk özelliğindedir.Tolunoğulları ve AkĢitler ise yöneticiler Türk,halkın geneli Arap olan ve yabancı

kültür üzerinde kurulan devletlerdir.Tüm Türk toplumlarında toplumda adalet ve hoĢgörü egemendir.Toplumsal

alanda herhangi bir sınıf ayrımı yapılmamıĢtır.Sınıf ayrımının ve imtiyazlı grupların olmadığı toplum yapısı

benimsendiği için,yetenekli kiĢiler en üst memurluklara kadar çıkabilmiĢtir.

- EĞĠTĠM-ÖĞRETĠM

-Ġlk Selçuklu medresesi NiĢabur’da Tuğrul Bey tarafından açılmıĢtır.Alparslan zamanında vezir Nizamülmülk

Bağdat’ta Nizamiye Medresesini kurdu.(Bu medrese dünyanın ilk üniversitesi sayılır)

-Nizamiye Medereseleri toplu yapı sanatının ilk örneklerindendir. Toplu yapılara Külliye denir. Öğrenci

yurtları, cami, derslikler, yemekhane, Hamam, kütüphane gibi.

-Türk Ġslam Devletlerinde medreseler;

Her türlü giderleri vakıflarca karĢılanmıĢtır

Öğrenciler bursludur

Yönetsel ve ekonomik özgürlüğe sahiptirler

Dini bilimler olan Kur’an, Fıkıh,Tefsir,Hadis,Kelam gibi ilimlerin yanında Matematik,Fizik,Kimya ve Tıp

gibi müspet bilimlerde okutulmuĢtur.

-DĠL –EDEBĠYAT

KARAHANLILAR DÖNEMĠ

-DĠVAN-I LÜGAT-Ġ TÜRK: Karahanlılar zamanında KaĢgarlı Mahmut tarafından yazılmıĢtır. Yazılma amacı

Türk dilinin en az Arapça kadar zengin olduğunu göstermektir.Ġlk Türkçe sözlüktür.Bu kitabın içerisinde ilk Türk

dünyası haritası vardır.

-KUTADGU BĠLĠG:Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıĢ devlet yönetimi ile ilgili bilgiler verir.Karahanlılar

dönemine aittir.Yazarı bilinen ilk Türk Ġslam eseridir.’Mutluluk veren bilgi’ anlamına gelir.

-ATEBETÜL HAKAYIK:Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıĢtır.Eğitici,öğretici bir ahlak kitabıdır.

-DĠVAN-I HĠKMET: Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıĢtır.Ahmet Yesevi ilk Türk mutasavvıfıdır

GAZNELĠLER DÖNEMĠ

-ġEHNAME: Firdevsi tarafından yazılmıĢtır.Gazneliler dönemine aittir.Türk-Ġran savaĢlarını konu alır.Farsçadır.

HARZEMġAHLAR DÖNEMĠ

-MUKADDĠMET’ÜL EDEB:ZemahĢeri’ye adlı eser Türk lehçeleri ile ilgili bilgi vermektedir.

B.SELÇUKLU DÖNEMĠ

-RUBAĠLER:Ömer Hayyam

-KASĠDELER:Enveri

-SĠYASETNAME:Nizamülmülk’ün devletin aksayan yönlerini ele aldığı bu eser Selçukluların anayasası

niteliğindedir.

-BĠLĠM ADAMLARI VE DÜġÜNÜRLER

-HAREZMĠ (780-850):Cebir-Matematik-Coğrafya alanında öne çıkmıĢtır.Kitab’ül cebr Ve’L Mukabele adle eseri

bulunmaktadır.

-FARABĠ (870-950):Matematik,fizik,astronomi,felsefe alanlarında eserler vermiĢtir. Batıda Al-Phorobius ismiyle anılır.

Ayrıca MUALLĠM-Ġ SANĠ ünvanı verilmiĢtir..Eserleri:EL Medinet’ül Fazıla

-BĠRUNĠ (973-1051):Astronomi sahasında ilerlemiĢ ve Asarül Bakiye adlı eseri yazmıĢtır.Enlem ve boylam

dairelerini tespit edip dünyanın güneĢ etrafında dönüĢünün bir yılda gerçekleĢtiğni ispatlamıĢtır.

-ĠBN-Ġ SĠNA (980-1037):Avrupa’da ‘Avicanne’ diye anılır.EL Kanun fi’t tıp adlıeseri meĢhurdur. Büyük küçük

kandolaĢımını keĢfetmiĢtir.

-GAZALĠ (158-1111): Ġhyay-ı Ulumiddin adlı eseri önemlidir.Nizamiye Medreselerinde görev yapmıĢtır.

-ZEMAHġERĠ:HarzemĢahlar döneminde yaĢamıĢtır.KeĢĢaf adlı eseri ve Mukademet’ül Edeb adlı bir gramer kitabı

vardır.

-ÖMER HAYYAM: (1048-1131): Selçuklu dönemi edebiyatçısıdır.Rübaileri meĢhurdur.Celali Takvimini

hazırlamıĢtır.

-ABDULLAH EL BARANĠ: Trigonemetri bilminin kurucusu.

-ĠBN-Ġ RÜġT:Ġspanya’da (Endülüs’te) yetiĢmiĢtir.Avrupalılara Aristo’yu tanıtmıĢtır.

-MĠMARĠ

KARAHANLILAR DÖNEMĠ

Karahanlılar zamanında Türk-Ġslam mimarisinin temelleri atılmıĢ,bu dönemde

cami,mescit,türbe,medrese,han,hamam,kervansaray ve hastaneler inĢa edilmiĢtir.

-Hazer Degaron Camii

-Talhatan Baba Camii

-Arap Ata Türbesi (Karahanlılardan kalan en eski eser) (978)

-AyĢe Bibi Türbesi

-Balaci Hatun Türbesi

-Özkent Türbesi

Türk-Ġslam mimarisinde ‘en eski kervansaraylar’, Karahanlılardan kalmıĢ olup, Bunlara Ribat adı verilmiĢtir.

Karahanlı kervansarayların mimarisi ve plânları daha sonra, Büyük Selçuklular ve Anadolu Selçukluları'nın yaptırdığı

kervansaraylarda geliĢtirilmiĢtir. -1078-79 tarihli Ribat-ı Melik kervansarayı

GAZNELĠLER DÖNEMĠ

-LeĢker-i Bazar Ulu Camii

-LeĢker-i Bazar Sarayı

-Sultan Mesut Sarayı

-Zafer Kuleleri

-Arslan Cazip Türbesi

-Aras’ül Felek Camisi

-Ribat-ı Mahi (Ribat-ı Çahe) : Kervansaray

Hindistan’daki Gazneli eserlerinde Hint, Ġran ve Türk sanatı kaynaĢmıĢsa da Türk üslubu daha belirgindir.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETĠ

Büyük Selçukluların mimariye getirdikleri yeni unsurlar şunlardır: -üst üste çifte kubbe -köşeli çatı -sivri kemer -Türk üçgeni tarzı kubbeye geçiş elemanı -silindirik ve yivli ve ince minareler -dikdörtgen ve beş köşeli mihrap

-Ġsfehan Mescid-i Cuma -Kümbed-i Ali (Kümbet)

-Zavvare Ulu Camii -Cihil Duhteran (Kümbet)

- Mescid-i Cuma(Kazvin’de) -Sultan Sencer Türbesi (Merv Ģehrinde)

-Damgan Mescid-i Cuma -Tuğrul Bey Kümbeti (Rey Ģehrinde)

-Gülpayegan Camii -Ġmam Gazali Türbesi (Tus’ta)

-Rey Medresesi (MelikĢah Dönemi) -Anu ġirvan Kervansarayı

-Zafarani Kervansarayı -Hargird Medresesi (MelikĢah Dönemi)

-Ribat-ı ġerif (Kervansaray)

B.Selçuklular’ da ilk kurulan Medrese NiĢabur’dadır.(Tuğrul Bey tarafından)

Alp Arslan zamanında vezir Nizamülmülk Bağdat’ta Nizamiye Medresesini kurdu.(1066) (Nizamiye

medreseleri toplu yapı sanatı adını verdiğimiz külliyelerin ilk örneklerindendir.)

İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ VE

TÜRKİYE TARİHİ KAVRAMLAR

Alem:Bayrak,sancak

Alemdar:Bayrak ve Sancak taşıyan

Amid:Eyaletlerde görevli sivil yönetici

Amil.Eyaletlerde vergi toplayan görevli

Atabey:Eski Türk devletlerinde,özellikle

Selçuklularda sulatanın erkek çocuklarını ülke

yönetimi konusunda yetiştiren tam yetkili

danışman

Ahilik:Türk İslam devletlerinde esnaf

zanaatkarları örgütü

Ayni:Para olarak değil,madde olarak verilen

Ahi Evran:Anadolu’da Ahiliğin kurucusu

Batınılik:Şiiliğin aşırı davranışları benimseyen

bir kolu

Beytülmal:Devlet hazinesi

Biat:Bağlanma,bağlılık bildirme

Baba:Tarikatların başındakilere verilen unvan

Bacıyan-ı Rum:Anadolu kadınları teşkilatı

Bedesten:Çarşı

Bimarhane:Hastahane(Akıl hastanesi)

Çift başlı kartal:Selçukluların sembolü

sayılan hayvan figürü

Cihat:İslamiyet’in yayılması için yapılan

mücadele

Darüşşifa:Hastahane

Dizdar:Kale komutanı

Dinar:Selçuklularada kullanılan altın para

Diyar-ı Rum:Rum memleketi diyarı

anlamında Anadolu’nun eski adı

Eşraf:Bir memleketin ileri gelenleri

Evkaf:Vakıflar

Ehl-i İlim:Anadolu Selçuklularında,din ve

bilim adamları sınıfı;bunlar

şeyh,müderris,kadı,imam,hatip,müezzin

Ehl-i Örf:Anadolu Selçuklularında şehirlerde

oturan melik,subaşı,tahsildar,askerlere verilen

genel ad.

Feteyanı Rum:Anadolu gençleri teşkilatı

Farisan:Sınır kalelerinde koruma

hizmetlerinde kullanılan atlı hisar eri

Fetihname:Bir bölge fethedildiği zaman

hükümdar tarafından komşu hükümdar ve

idarecilere gönderilen mektup

Fütüvvet:Dini ve mesleki birlik,esnaf teşkilatı

Ganimet:Savaşta düşmandan alınan her türlü

eşya

Gaza:Din uğruna yapılan savaş

Gılman:Köle asker,yönetici

Gulam:Küçük yaşlarda alınan ve özel eğitime

tabi tutulan kişiler

Gulaman- Saray:Sultanın özel muhafız

ordusu

Gazıyanı Rum:Anadolu Gazileri teşkilatı

Hacib:Saray ve orduda görev alanlar verilen unvan

Hat: Arapça yazı

Hattat: Güzel yazı yazan kişi

Hanefi: İmam-ı Azam’ın kurduğu mezhep,Türklerin çoğu

bu mezheptendir

Hankah:Tekke,dergah

Haraç: Müslüman olmayanlardan alınan toprak vergisi

Hars: Kültür,uygarlık.medeniyet

Hassa: Hükümdara ait,seçkin

İcma:Büyük din bilginlerinin dinle ilgili konularda birlik

olmaları

İmaret: Yoksullara yiyecek dağıtan aşevi

Kıyas:Bir şeyi başka şeye benzeterek hüküm verme

Koçbaşı: Kale kuşatmalarında yararlanılan kuvvet

Köy Kethüdası: Bugünkü köy ve mahalle muhtarlarının

görevini yapan görevli

Kervansaray:Anayollarda yapılan konaklama yeri

Külliye:Cami,hastane,imaret,bedesten gibi yapılar topluluğu

Maksure:Halifeleri ve devlet bakanlarını namaz kılarken

olası bir tehlikeye karşı korumak için ,camilerde yapılan özel

yer

Mancınıkçı: Kale kuşatmalarında kütle atışı yapan silahları

kullanan sınıf

Meşveret Meclisi:İlk Türk Devletlerinde kurultayın

işleyişini yerine getiren sınıf

Mazdeizm:Eski İranlıların Zerdüşt dini

Merkad:Mezar

Minyatür:Işık ve gölge yansıtılmayan küçük renkli resim

Neftçi:Selçuklularda kale kuşatmalarında yaralanılan yağları

kullanan sınıf

Nakkaş:Yapıların duvar ve tavanlarına süslemeler yapan usta

Noyan:Moğol kabile başkanalarıan verilen unvan

Nöker:Savaş arkadaşı,can yoldaşı

Pederşahi:Ata buyruklu,araerkil

Portal:Yapıların gösterişli girişi,taç kapı

Rölyef:Kabartma

Raiyyet:Yönetilen halk

Reis:Şehirlerde halk tarafından seçilen yönetici

Rıhlet:Göç etme,ölme

Rıyaziye:Eskiden matematik

Sahibi Etrak:Selçuklularda sınır uç illeri

yöneten komutan(Emiri Vilayeti Uç)

Serhenk:Sulatana ait kuvvetlerin önünde yol açan çavuş

Seyyid:Hz.Peygamberin soyundan gelenler

Sfenks:İnsan başlı,hayvan vücutlu heykeller

Siyer:Hz.Peygamberin hayatını konu alan eserler

Tabl:Türk-İslam Devletlerinde hükümdarlık sembolü olan

davul

Tezhip:Kitap velevhaların süsleme sanatı

Yuğruş:Karahanlılarda vezir ve divan başkanlığı yapan

kişi

Zaviye:Tekkenin küçüğü

Zimmi:İslam Devletlerinin egemenliğini kabul

eden,Müslüman olmayan kişiler

TEMEL KAVRAMLAR

İmaret: Yapı-eski zamanlarda yoksullara ve öğrencilere yiyecek dağıtmak için kurulmuş

hayır kurumu… İmarethane olarak da anılır.

Kervansaray: Ticaret yolları üzerinde ticaret kervanlarının konaklaması için devlet

tarafından kurulan siteler.

Kitabe: Yazıt

Kurgan: İslamiyet öncesi Türklerde ölülerin gömüldüğü mezar.

Külliye: Cami ile birlikte medrese, imaret, türbe, kütüphane, hamam gibi binadan oluşan

yapılar topluluğu.

Kümbet: Selçuklular zamanında yapılan kendine özgü yapısı olan anıt mezarlardır.

Müslümanların ölülerini gömdükleri binalara kümbet ya da türbe denilmektedir. Çadır biçiminde

yapılan türbelere kümbet denir.

Mabet: Tapınak

Manastır: Keşiş yurdu, Hıristiyan din adamları okulu.

Nakkaş: Minyatür sanatçısı.

Minyatür: Çok ince işlenmiş ve küçük boyutlu resimlere ve bu tür resim sanatına verilen

addır. Minyatür yapanlara ‘Nakkaş’ denir.

Revak: Sütun ve payeler tarafından taşınan kemerler arkasında yer alan, üstü örtülü uzun

bölüm, güneş ve yağıştan korumalı yürüme bölümü.

(Revağa örnek olarak caminin son cemaat gösterilir. Genellikle revaklı olan son cemaat yeri

namaza yetişemeyenler içindir)

Ribat: 1-Karahanlılarda kervansaraylara verilen isim

2- Sınırda düşmanın tecavüzüne maruz yerlerdeki karakol çeşidinden binalara verilen

isimdir.

Tekke: Tasavvuf düşüncesinin, anlayış ve terbiyesinin derinleştirildiği ve halka takdim

edildiği yer.Tarikat ilkelerinin öğretildiği yer.

Tezhip: El yazması kitapların altında yaldızlanmasına ve süslenmesine denir.Tezhip

yapanlara ‘müzehhip’ denir.

Türbe: Devlet adamlarının veya din âlimlerinin mezarlarının bulunduğu oda şeklindeki

binaya verilen addır. İçerisinde (çoğunlukla) ünlü kişilerin gömülü bulunduğu anıtsal tarihi

mezarlar için de türbe kelimesi kullanılır.

Mihrab: Camilerin iç bölümlerinde imamın namaz kıldığı bölüm.

Minber: Camilerin iç bölümlerinde Hutbe okunan bölüm.

Zaviye: Tekke gibi tarikat etkinliklerinin yürütüldüğü küçük yapı.

Hat sanatı: Arap harfleri çevresinde oluşmuş güzel yazı sanatıdır. Bu sanat Arap harflerinin

6. yüzyıl ve 10. yüzyıl arasında geçirdiği bir gelişme döneminden sonra ortaya çıkmıştır. Hat,

Arapça çizgi demektir. Sanatkârına ‘hattat’ denir.

Fresk: Yaş alçı üzerine yapılan resim.

Kubbe: Binaların üstünü örtmek için kullanılan yarım küre şeklindeki mimari unsur.

Medrese: Müslüman ülkelerde orta ve yüksek öğretimin yapıldığı eğitim kurumlarının genel

adı.

Sebil: Selçuklular ve Osmanlılar zamanında işlek yollar üzerinde, insanların su ihtiyaçlarını

karşılayabilmek için inşa edilen yapılardır.

Darüşşifa: Selçuklularda ve Osmanlılarda hasta tedavi edilen yer.

Şifahane: Hastane.

Bimarhane: Akıl hastanesi, tımarhane.

Bedesten:Osmanlıda: kumaş, mücevher ve çeşitli kıymetli eşyaların alım satımının yapıldığı,

eşit büyüklükte kubbelerle örtülü, bir çeşit kapalı çarşı olup bu yapıların ilk örneklerine 13.

yüzyıl başlarında Anadolu’da rastlanmıştır.

Rüştiye: Ortaokul.

Mülkiye: Asker dışındaki memurların eğitim aldığı yer. Siyasal Bilgiler Fakültesinin eski adı.

Hisar : Bir şehrin veya önemli bir yerin korunması için taştan yapılmış, yüksek duvarlı ve

kuleli, çevresinde hendekler bulunan küçük kale.

Sarnıç: İçinde yağmur suyu biriktirilen su haznesi.

Roman Tarzı: Ortaçağ Avrupa mimarı tarzıdır.Bu tarzda duvarlar kalın,pencereler dardır.Sen

Mişel Kilisesi(Almanya) ve Sen Etyen Kilisesi (Fransa) bu tarzın önemli örnekleridir.

Gotik Tarzı: Kendine has özelliği olan bir sanat anlayışı. Ortaçağı kapatan, Rönesansı

başlatan akımdır. Bu tarzda yüksek gösterişli: heykel ve kabartmalarla süslü, ferah ve aydınlık

yapılar dikkat çeker. Paris’teki Notr Dam Kilisesi bu tarzı yansıtır.

Barok Tarzı: Avrupa'da yaygınlaşan sanatta bir anlatım biçimidir. Başlangıcı ve bitişi için

kesin bir tarih verilememekle birlikte 16. ve 18. yüzyıllar arasında oluşup şeklini almış bir

dönemdir. Mimarlık, müzik, resim ve heykelin etkileyici temalar altında birleştirilmesi

amacını güder. Abartılı hareket duygusu ve net gözüken detayları ile dönemin müzik ve

edebiyatında da kendini gösterir. Yoğun bir etki bırakan bu anlatım biçimi kendi alanında

fazla eser verildiğinden bir dönem adı olarak anılmaya başlanmıştır. 1600'lerde Roma'da

kilise etkisinde doğmuşsa da tüm Avrupa'ya yayılmıştır. Mimaride, Mimar Louis Le Vau ve

bahçeci André Le Nôtre tarafından yapılan Versailles Sarayı, Barok mimarisinin en tipik

örneklerindendir.

Rokoko Tarzı: Barok stilinden sonra sanat akımlarına verilen addır. XVII.nci yüzyılın

ortalarına doğru Barok stilinde kullanılan doğru çizgilerden meydana getirilen süslemeye

karşı tepki olarak doğmuş olan barok stilin hatları gibi eğri büğrü çizgili motiflerden ibaret

olup Baroktan daha ince ve şekillerin kıvrımları daha zarif bir stildir.

Derbent: Küçük kale. Osmanlı Devleti’nde önemli geçitlerde karakol olarak da

adlandırılmıştır.

Rıka: Osmanlı Devleti Dönemi'nde günlük yazışmalar, mektuplar, el yazması eserler için

kullanılan ve ilk olarak Osmanlı Devleti tarafından kullanılan yazı tipidir.

Nesih: Arap harflerinin, basımda ve yazma kitaplarda en çok kullanılan çeşidi. Yazı tipi.

Sülüs: Hat

sanatında bir

yazı tarzı.

Camilerde ve

kitabelerde sülüs

tarzı yaygındır.

TÜRKĠYE TARĠHĠ 1071 Malazgirt Savaşı’yla başlayan Anadolu Türk Tarihi beş büyük devreye ayrılır.

- I.BEYLİKLER DÖNEMİ

-ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ

-II. BEYLİKLER DÖNEMİ

-OSMANLI DEVLETİ

-TÜRKİYE CUMHURİYETİ

NOT: Anadolu’ya ilk Türk akınları Avrupa Hunları yapmıştır. Asya’dan Avrupa’ya göç eden Hunların bir

kolu Kafkaslar üzerinden Anadolu’ya gelmiş, ancak yerleşim yeri arayan bu Hun topluluğu, Anadolu’da

kalmayarak tekrar Avrupa koluna katılmışlardır.

Anadolu’ya ikinci Türk akını VI.yy da Sibir(Sabar) Türkleri tarafından yapılmıştır.Sasanilerle anlaşan

Sibir Kralı Balak,Konya ve Kayseri’ye kadar ilerlemiştir.

Anadolu’ya ilk Müslüman Türk akınları ise Abbasi hizmetindeki Türkler tarafından yapılmıştır.(Bu

akınları yapanlar arasında Ferganalı Ömer, Semerkantlı Haris gibi Abbasi hizmetindeki komutanlar yer alır)

Anadolu’ya yapılan ilk Türk akınlarının genel amacı; önemli yoları ele geçirmek ve Anadolu’yu

tanımaktı. Bu akınlar yerleşme amacından ziyade istila amacı taşımaktaydı.

1071 MALAZGİRT Muharebesi’ne kadar olan süreçte ise akınlar;

-1015-1048 arası keĢif,

-1048-1071 arası yıpratma,

1071’den sonra ise yerleĢme amaçlı yapılmıştır.

NOT: 1048 PASĠNLER SAVAġI ,ilk Selçuklu-Bizans savaşıdır.İbrahim Yınal komutasındaki

Selçuklu ordusu Bizans ordusunu yenilgiye uğratmış ve Van Gölü,Trabzon arası topraklar

B.Selçuklu egemenliğine girmiştir.

1064’te Alparslan,Ani Kalesi’ni(Kars) ele geçirmiştir.Bu fetih üzerine Abbasi Halifesi

Alparslan’a Ebu’l Feth (fethin babası) ünvanını vermiştir.

1071’de ise Alparslan, Romen Diyojen komutasındaki Bizans ordusunu yenilgiye uğrattı

ve Anadolu’nun kapısı Türklere açılmış oldu. Malazgirt Zaferi’nden sonra Alparslan, komutanlarına

ve hanedan üyesi Süleymanşah’a Anadolu’da fetih yapma emri verdi.

Fethedilen yerin fethedene verilmesi Anadolu’daki fetihleri hızlandırdı ve Birinci Beylikler

ile Anadolu Selçuklu Devleti’nin temelleri atıldı.

-BĠRĠNCĠ BEYLĠKLER

BEYLĠKLER

GENEL ÖZELLĠKLERĠ

SALTUKLULAR (1072-1202)

Ebul Kasım Saltuk tarafından Erzurum merkez olmak üzere kurulmuştur.

Bayburt,Kars,Artvin çevresinde etkili olmuşlardır.

MENGÜCEKLER

( 1080-1228)

Mengücek Ahmet Gazi tarafından Erzincan merkezli kurulmuşlardır. Kemah ve

Divriği çevresinde de egemenlik kurmuşlardır. Anadolu’daki en eski külliye

Divriği külliyesidir.

DANĠġMENDLĠLER

(1080-1178)

Danişmend Ahmet Gazi tarafından kurulmuştur.Sivas,Tokat,Amasya,Kayseri

çevresinde hüküm sürmüşlerdir.İlk beylikler içerisinde en büyük ve güçlü

olanıdır.Haçlılara karşıda mücadele etmişlerdir.Anadolu’da bilinen en eski

medrese olan Yağıbasan Medresesi, Danişmendlilere aittir.

ARTUKLULAR

(1102-1409)

Hasankeyf,Mardin ve Harput şeklinde üç kola ayrılmışlardır.Kurucu Artuk Bey

ve onun ölümünden sonra oğulları Sökmen,İlgazi ve İmamettin Ebubekir

tarafından yönetilmişlerdir.Haçlılara karşıda mücadele etmişlerdir.

Anadolu’da ilk köprüleri yapmışlardır.

ÇAKA BEYLĠĞĠ

(1081-1093)

Çaka Bey tarafından İzmir ve çevresinde kurulmuştur.Çaka Bey ilk Türk

denizcisidir.Günümüzde Türk Deniz Kuvvetlerinin kuruluş yılı Çaka Bey’in

deniz zaferleri başlangıç alınarak kutlanmaktadır.

SÖKMENLĠLER (AHLATġAHLAR)

(1110-1207)

Ahlat’ta Sökmen Bey tarafından kuruldu.

DĠLMAÇOĞULLARI (TOGANARSLANOĞULLARI)

(1085-1394)

Bitlis ve Erzincan civarında kurulmuştur.

ĠNALOĞULLARI (YINALOĞULLARI)

(1098-1183)

Diyarbakır’da kurulmuştur.

ÇUBUKOĞULLARI

(1085-1213) Elazığ ve çevresinde kurulmuştur.

TANRIVERMĠġOĞULLARI

(1081-1093) Efes’te kurulmuştur. Denizci beyliklerdendir.

ĠLK TÜRK BEYLĠKLERĠNĠN TARĠHTEKĠ ÖNEMĠ

-Anadolu’nun fethinde ve Türkleşmesinde büyük rol oynadılar. Anadolu’da Türk nüfusunu artırdılar

ve bölgenin Türkleşmesine katkı sağladılar.

-Bizans, Haçlı, Gürcü ve Ermenilere karşı başarılı savaşlar yaptılar.

-İslamiyet’in Anadolu’da yayılmasında etkili oldular. Anadolu’ya Türk-İslam kültürünü

yerleştirdiler.

-Anadolu’da yeni yerleşim alanları kurdular.Köprü,saray,imarethane ve kervansaray gibi eserler

yaparak Anadolu’yu imar ettiler.

-Kurdukları şehir ve kasabalara Türkçe isimler verdiler.

-Anadolu Selçuklu(Türkiye Selçuklu) Devleti’nin alt yapısını oluşturdular

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETĠ(1077-1308) (TÜRKĠYE SELÇUKLU DEVLETĠ)

DÖNEM

HÜKÜMDAR VE FAALĠYETLERĠ

KURULUġ

DÖNEMĠ

-SÜLEYMANġAH(1077-1086): Kocaeli yarımadası ve Boğazlara yakın bölgeler kontrol

altına alınmıştır.Devletin ilk merkezi Ġznik’tir.

-I.KILIÇARSLAN(1092-1107): Birinci Haçlı seferi ile mücadele edilmiştir.. Başkenti

Ġznik’ten Konya’ya taşıdı.Çaka Beyliği’ne son verilmiştir. -I.MESUT(1116-1155): II.Haçlı seferini karşıladı.Anadolu’daki bayındırlık faaliyetlerini

geliştirdi.Ġlk parayı bastırdı.(Bakır)Anadolu ilk defa ‘Türkiye’ adıyla onun zamanında

anılmaya başlanmıştır.

YÜKSELME

DÖNEMĠ

-II. KILIÇARSLAN(1155-1192): MİRYOKEFALON SAVAŞI(1176): Anadolu’nun kesin

Türk yurdu olduğu savaşla birlikte Bizans’ın Türkleri Anadolu’dan atma ümidi sona ermişti.

Ġlk gümüĢ ve altın para bu dönemde bastırıldı.(Dirhem-Dinar) Ayrıca bu dönemde

Danişmentlilerle mücadele edilmiş ve üstünlük sağlanmıştır.

-I.GIYASEDDĠN KEYHÜSREV(1196/1205-1211): Karadeniz ticareti güvenlik altına alındı.

Akdeniz ‘deki liman şehri Antalya ele geçirildi. Donanma kuruldu. Denizcilik faaliyetleri

başlatıldı. Uluslararası ticaret teşvik edildi. Venediklilerle ticaret antlaşması yapıldı. AlaĢehir

savaĢında İznik Rum İmp. mağlup edildi.

-I.ĠZZEDDĠN KEYKAVUS (1211-1220): Sinop limanı ele geçirildi. Anadolu’da ticari

canlılık iyice artış gösterdi. Trabzon Rum İmparatorluğu vergiye bağlandı. Kıbrıs Krallığı ile

ticari antlaşma yapılmıştır.

-I.ALAEDDĠN KEYKUBAD(1220-1237):Türkiye Selçukluları’nın en parlak devridir. Alanya alındı ve tersane inşa edildi. Kırım seferi düzenlenmiş, Suğdak limanı alınmıştır.

Mengüceklere son verilmiştir. Anadolu Türk siyasi birliği bu dönemde sağlanmıştır.Eyyübilerle

ittifak antlaşması yapılmıştır.(Moğol tehlikesine karşı)Tüccarlara sigorta sistemi

uygulanmıştır.Harzemşahlarla Yassı Çimen savaĢı yapıldı.(1230)

Not:Bu dönemde doğudan Moğol tehlikesi önünden kaçarak Anadolu’ya sığınan Türkmenler Bizans’a sınır olan uç bölgelere yerleştirilerek,uçbeylikleri oluşturulmuştur. Osmanlılarda bu dönemde Anadolu’ya gelen Türkmen boylarındandır.

DAĞILMA

DÖNEMĠ

- II-GIYASEDDĠN KEYHÜSREV(1237-1246):Babailer( Baba İshak )İsyanı(1240)Bu

dini ve toplumsal içerikli isyan devletin zayıflamasına neden oldu. Moğolların Anadolu’yu

işgaline zemin hazırladı. Dönemin en önemli kişisi vezir Saadettin Köpeg’dir.

KÖSEDAĞ SAVAġI: Anadolu Selçuklu-Moğol(Ġlhanlı)(1243)

Sonuçları: - Anadolu Selçuklu Devleti yıkılma sürecine girdi.

-Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu

-Anadolu’da ikinci beylikler dönemi başladı.

-Anadolu sosyal ve ekonomik olarak harap olmuş, Moğollar şehirleri yağmalamıştır.

-Moğollar uzun yıllar Anadolu halkından ağır vergiler

almışlardır.

-ĠKĠNCĠ BEYLĠKLER DÖNEMĠ BEYLĠK KURUCU BÖLGESĠ ÖNEMĠ

OSMANOĞULLARI

(1299-1922)

Osman Bey Söğüt ve Domaniç 1299 da bağımsız olarak

kurulmuş ve Anadolu’da Türk

siyasi birliğini sağlayarak 623

yıl hüküm sürmüştür.

KARAMANOĞULLARI

(1256-1487)

Karaman Bey Konya Oğuzların Afşar

boyundandır.Osmanlı Devleti’ni

en çok uğraştıran

beyliktir.Resmi dil

Türkçedir.Türkçenin resmi dil

olma kararının alındığı tarih

bugün Türk Dil Bayramı olarak

kutlanır.(13 Mayıs 1277)

GERMĠYANOĞULLARI

(1299-1429)

Yakup Bey Kütahya ve Denizli çevresi Osmanlı Devleti’ne çeyiz olarak

Kütahya,Simav ve Tavşanlı

bölgesini veren beyliktir.

KARESĠOĞULLARI

(1304-1360)

Karesi Bey Balıkesir ve Çanakkale

çevresi

Osmanlı Devleti’ne katılan ilk

Türk beyliğidir.Denizcilikte

ilerlemiştir.

CANDAROĞULLARI

(ĠSFENDĠYAROĞULLARI)

(1292-1461)

Şemseddin Yaman

Candar

Kastamonu ve Sinop çevresi Denizci özellikleri, Sinop'ta

kurdukları tersanenin Osmanlı

Devleti'ne katılması ve

geliştirilmesi, Osmanlı

Donanması'na güç kattı.

TACEDDĠNOĞULLARI

(1348-1428)

Taceddin Bey Niksar,Bafra,Ordu çevresi Denizcidirler

HAMĠTOĞULLARI

(1300-1423)

Hamit Bey Isparta,Eğirdir,Antalya Topraklarının bir bölümünü

para karşılığı Osmnalı

Devleti’ne satmışlardır.

EġREFOĞULLARI

(1284-1326)

Seyfeddin Süleyman

Bey

Beyşehir

ALAĠYE BEYLĠĞĠ

(1293-1471)

Karamanoğullarına

bağlı beyler

yönetmiştir.

Alanya Denizcidirler

MENTEġEOĞULLARI

(1261-1464)

Menteşe Bey Muğla ve çevresi Denizcidirler

AYDINOĞULLARI

(1308-1426)

Gazi Mehmet Bey Aydın-Birgi Denzicilik-Donanma

DULKADĠROĞULLARI

(1337-1515)

Zeyneddin Karaca

Bey

Elbistan-Maraş Turnadağ savaşı ile Osmanlı

topraklarına katılmıştır.

RAMAZAZOĞULLARI

(1353-1608)

Ramazan Bey Adana ve çevresi Yavzu’un Mısır seferinden

sonra Osmanlıya bağlı hale

gelmiştir.

SARAUHANOĞULLARI

(1313-1410)

Saruhan Bey Manisa Denizcidirler

ERETNA BEYLĠĞĠ

(1335-1381)

Eretna Bey Sivas, Kayseri,Tokat,Amasya

KADI BURHANEDDĠN

DEVLETĠ

(1381-1398)

Kadı Burhaneddin

Beyliği

Sivas Ankara savaşından sonra

kurulmayan iki beylik

Karesioğulları ve Kadı

Burhaneddin beyliğidir.

SAHĠP ATAOĞULLARI

(1275-1342)

Sahip Ata Afyon

ĠNANÇOĞULLARI

Mehmet Bey Denizli

AKKOYUNLULAR

(1378-1502)

Kara Yölük Osman Bayburt,Urfa,Diyarbakır Dede Korkut Hikayelerini yazılı

hale getirmiş ve ilk kez Kuran-ı

Kerimi Türkçeye çevirmişlerdir.

KARAKOYUNLULAR

(1365-1469)

Bayram Hoca Doğu Anadolu-Erciş Azerbaycan’ın Türkleşmesinde

rol oynamışlardır.

KÜLTÜR- MEDENĠYET

-DEVLET YÖNETĠMĠ

Anadolu Selçukluları, devlet yönetiminde Büyük Selçuklu Devleti’ni örnek almıştır. Veraset sitemi

ve kut anlayıĢı devam etmiştir. Ancak iki devlet arasında büyük benzer özellikler olsa da Anadolu

Selçuklu Devleti’nde merkezi otorite daha güçlüdür.

-Devletin başındaki hükümdar SULTAN unvanını kullanırdı.

-Hükümdar çocukları MELĠK unvanıyla çeşitli bölgelerde Atabeylerin denetiminde eğitilir ne yöneticilik

yaparlardı.

-Anadolu Selçuklu Devleti’nde hükümdarlar;Keyhüsrev,Keykubat,Keykavus gibi isimlerde kullanmışlardır.Bu

isimler İran(FARS) kültürünün etkisini göstermektedir.

-Hükümdarlık alemetleri;Tuğ,çetr(şemsiye),sancak,otağ,nevbet,hilat(elbise),saray,taht,hutbe,mühür ve para

bastırma idi.

Not:Anadolu Selçuklu Devleti’nde ‘MeĢveret Meclisi’ görülmüştür.

- Devlet işleri ’DĠVAN-I SALTANAT’ ta görüşülürdü.

AYRICA;

-Saltanat Naibi: Hükümdar vekili -Muhassıllar: Mali işleri yürütür.

-Emir’ül Ümera: Ordu Komutanı -Muhtesip: Belediye işlerine bakar

-SübaĢı:Askeri işlerden sorumlu

EYALET

MELĠK (Vali) ġIHNE Hanedan üyesi (Askeri Vali)

Amil ve Reis Kadı Hatip -Sultan tarafından atana sivil -Yargı işlerinden -Din işleri ile ilgilenirdi

yöneticiler sorumludur

-Vergilerin toplanmasını sağlarlar -Aynı zamanda

-Merkez idare ile halk arasındaki günümüzdeki noter

ilişkiyi düzenlerler. görevini yapardı.

DĠVAN GÖREVĠ

Divan-ı

Ġstifa

Mali işler (Müstevfi)

Divan-ı Arz Askerlerin maaşından sorumlu (Emir-i arz-Ariz)

Divan-ı

ĠĢraf

Teftiş (MüĢrif)

Divan-ı

ĠnĢa(Tuğra)

İç dış yazışmalar (MünĢi)

Divan-ı

Pervane

Arazi defterlerini tutar has ve iktaları düzenler (Pervaneci)

Niyabet-i

Saltanat

Bu makama idare edene Naib-i Sultan adı verilirdi.Naib-i

Sultan devlet idaresinde vezirden sonra gelirdi.Naibin

görevi,hükümdar başkentte olmadığı zamanlarda ona vekalet

etmektir.

-HUKUK SĠSTEMĠ

Hukuk sistemi, Ģer’i ve örf’i olmak üzere ikiye ayrılırdı.

1)ġER’Ġ HUKUK: Temelinde din kuralları olan İslam Hukukudur. Evlenme, boşanma, vakıf, miras,velayet,

vesayet ve özel ilişkilerle ilgili konulara bakılırdı.Kadılar,kararlarında hiçbir kişi ya da kuruma bağlı

değildi.Kadıların başı Kadı’ül Kudat Konya’da otururdu.Kararlara usulüne uygun itiraz edilirse,bir üst makam

olan birkaç kadının incelemesiyle temyiz esasına göre Sultana rapor edilebilirdi.

2)ÖRFĠ HUKUK: Kamu hukukudur. Devlete isyan etme, devletin düzenini bozma, kanunlara uymama gibi

siyasi davalarla ilgilenirdi.Örfi mahkemelerin başında Emir-i Dad bulunurdu.Emiri-i Dad ;divan üyeleri ile

veziri yargılama ve tutuklama yetkisine de sahipti.

-Kadıasker (Kadı-i LeĢker):Askeri davalara bakan mahkemelerin başkanı.

-Divan-ı Mezalim:Ağır siyasi suçların görüldüğü Sulatanın başkanlığındaki mahkeme.

-ORDU TEġKĠLATI

ORDU

HASSA ORDUSU SĠPAHĠLER TÜRKMENLER BAĞLI BEYLĠK- ÜCRETLĠ

(GULAM ORDUSU) (ĠKTA) DEVLET ASKERLERĠ ASKERLER

Değişik milletlerden Kendilerine maaş yerine Sınır boylarında savaşa ASD’de Rum

küçük yaşlarda alınan ikta(dirlik) verilen atlı hazır durumda bulunan Frenk ve Rus

çocuklardan oluşurdu. Askerlerdir. kuvvetlerdi. unsurlardan

oluşurdu.

GÖNÜLLLÜLER: Savaş bölgelerine yakın sınır boylarından orduya katılan kuvvetlerdi.

DONANMA KOMUTANLARINA;

Meliküs-Sevahil: Sahiller Meliki

Reis’ül Bahr:Deniz Reisi

-TOPRAK YÖNETĠMĠ

TOPRAK YÖNETĠMĠ

MĠRĠ ARAZĠ MÜLK ARAZĠ VAKIF ARAZĠ

-Mülkiyeti devlete, tasarruf hakkı -Devlet adamlarına başarılarından -Sosyal amaçlı kurumların

halka,vergi gelirleri memurlara ve dolayı verilen arazilerdir.Satılabilir, masraflarını karşılamak için

askerlere bırakılan arazilerdir.İki devredilebilir,miras bırakılabilirdi. geliri bırakılan arazilerdir.

çeşidi vardır.

1)HAS ARAZĠ:Vergi geliri Sultana ayrılırdı.

2)ĠKTA ARAZĠ:Ordu mensuplarına ve devlet

memurlarına karşılık olarak,geliri bırakılan arazidir.

-SOSYAL HAYAT

Türkiye Selçuklu döneminde,Anadolu halkının büyük çoğunluğunu Türkler oluşturuyordu.Halk,yaşam biçimine

göre köylü,konar göçer ve Ģehirli olmak üzere üç gruba ayrılırdı.

-Devlete ait topraklar köylüler tarafından işletilirdi. Konargöçer Türkmenler genellikle uç bölgelerde hayvancılıkla

uğraşırlardı.Devlet memurları,tüccarlar,bilim adamları,esnaf ve zanaatkarlar şehir halkını oluştururlardı.

-Esnaf ve Zanaatkarlar Ahilik kurumuna bağlıydı. Dini ve ekonomik yapısı olan Ahilik kurumunun kurucusu Ahi

Evrandır.(1175-1262)

AHİLİK TEŞKİLATI

Anadolu’da esnaf birlikleri olarak yapılandırılmış teşkilatlardır. Bu kurumda her meslek grubunun

ayrı bir örgütlenmesi vardı:Kuyumcular,fırıncılar gibi...

Ahilik Kurumunun iĢlevleri arasında;

Üyeleri arasındaki anlaşmazlıkları çözme;

Üretimi ihtiyaca göre ayarlama,

Devlet-esnaf ilişkilerini düzenleme,

Kalitesiz ve bozuk mal üretimini engelleme,

Mesleki eğitim verme

Üyelere kredi sağlama.

Ahi:Kurumun başkanı Yiğit Başı:Ahi’nin yardımcısı Ahi Baba:Şehir temsilcileri

-EKONOMĠK HAYAT

-Ticareti geliştirmek ve ticaret yollarının güvenliğini sağlamak Anadolu Selçuklu Devleti’nin ana

politikalarından biri olmuştur.

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ’NDE TİCARETİN GELİŞMESİ İÇİN;

-Liman şehirleri fethedildi.

-Sigorta sitemi uygulandı. Yabancı devletlerle antlaşmalar yapıldı.

-Kervansaraylar yapıldı, Düşük gümrük vergisi uygulandı.

Selçuklular, ticaret yollarının güvenliğini sağlamak için belli aralıklarla kervansaraylar ve hanlar

yaptırmıştır. Kervansarayların ihtiyaçları ve giderleri vakıflar tarafından karşılanmıştır.

-Köylerde yaşayan Türkmenler tarım ve hayvancılıkla uğraşarak ekonomiyi canlandırmışlardır.

Ayrıca; Konya, Ankara, Kayseri ve Denizli dokumacılıkta ileri gitti. Diyarbakır, Siirt, Balıkesir ipek

üretimiyle ünlüydü. Dokumacılıkta da kullanılan şap madeni Kütahya ve Giresun’dan temin

ediliyordu.

-Devletin bütün gelirleri hazinede toplanırdı. Hazine iki kısma ayrılırdı;

HAZĠNE

Hazine-i Amire Hazine-i Hassa (Devlet Hazinesi) (Sulatanın şahsına ait)

-Devlet Gelirleri: Öşür, haraç,cizye,gümrük vergileri,ganimetlerin beşte biri,bağlı beylik ve

devletlerden alınan vergi ve hediyeler,Pazar vergisi,maden ve tuzla gelirleri

-Devlet Giderleri:Memur maaşları,ordu masrafları ve imar işleri.

-BĠLĠM VE FĠKĠR HAYATI

Anadolu Selçuklu Devleti ve Anadolu Türk Beylikleri dönemlerinde halk Türkçe konuşmaktaydı.

Anadolu Selçukluları’nda bilim dalı Arapça, edebiyat dili Farsça idi.

SELÇUKLULAR VE BEYLĠKLER DÖNEMĠNDE ANADOLU’DA FAALĠYET GÖSTEREN

TARĠKATLAR:

-Yesevilik: Ahmet Yesevi tarafından kurulmuştur.

-Mevlevilik:Mevlana’nın oğlu Sultan Veled tarafından kurulmuştur.

-BektaĢilik:Hacı Bektaş-ı Veli tarafından kuruldu.Temel kitabı

MAKALAT’tır.

-Ekberilik:Sadrettin Konevi tarafından kurulmuştur.

-Babailik:Baba İlyas tarafından kuruldu.Anadolu’da dini ve toplumsal

nitelikli ilk ayaklanmayı çıkardırlar.

-Ayrıca Anadolu’da NakĢibendilik, Kadirilik,Rufailik ve Kübrevilik gibi tarikatlarda

mevcuttu.

-AYRICA; MEVLANA: Eserleri;Divan-ı Kebir, Mesnevi, FİF-İ Mafih,Mektubat.

YUNUS EMRE: Eserleri;Divan ,Risalet’ün Nushiyye HOCA DEHHANĠ:İlk divan şairidir.En önemli eseri Farsça yazdığı Selçuklu Şehnamesidir.

GERMĠYANLI AHMED:İskendername adlı eseri mevcuttur.

MUHYĠDDĠN ARABĠ:Anadolu’da Tasavvufun gelişmesinde büyük rolü olmuştur.

Vahdet-i Vücüd görüşünü savunmuştur.

CACA BEY:Anadolu Selçukluların zayıfladığı dönemde Kırşehir’i yönetmiş ve kendi

adıyla anılan ünlü bir medrese yapmıştır. Matematik ve astronomi alanında çalışmaları

vardır.

AHMET GÜLġEHRĠ:Kırşehirli olan Ahmet Gülşehri Ahilik geleneğinden gelmektedir.

İranlı şair,Feriüddin Attar’ın Mantık’üt Tayr adlı eserini Türkçeye çevirmiştir.

AġIK PAġA:Eserlerini Türkçe yazmıştır.Garipname adlı eseri önemlidir.

ĠBNĠ BĠBĠ:Eserlerini Farsça yazmıştır.El Evamir’ül Alaiye önemli eseridir.

KADI SĠRACEDDĠN:Mantık ve Kelamla ilgilendi

KERĠMÜDDĠN AKSARAYĠ:Müsaremetül Ahbar isimli eseri Moğolların Anadolu’yu

işgal ettiği dönemi anlatır.

EFLAKĠ:Menakibül Arifin adlı eseri önemlidir.

MEHMET REVANDĠ:Tarihçidir.Rehatüssudur adlı eseri Türkiye Selçuklu tarihini

anlatır.

SEYFEDDĠN AMĠDĠ: Felsefe, Mantık ve fen bilimiyle uğraştı.

NECMEDDĠN DAYE:Siyasetname adlı eseri I.Alaeddin Keykubad dönemini anlatır.

NOT:

MOĞOL ĠSTĠLASI SONRASI HALKI KORUYUP KOLLAYAN ÖRGÜTLER;

-Abdalan-ı Rum (Anadolu Dervişleri) -Bacıyan-ı Rum (Anadolu Kadınları) -Gaziyan-ı Rum:(Anadolu Gazileri) -Feteyan-ı Rum (Anadolu Gençleri)

- MĠMARĠ

DEVLET-BEYLĠK ESERLER

SALTUKLU DÖNEMĠ ESERLERĠ - ( 1072-1202 )

Erzurum

Erzurum Kale Camii

Erzurum Ulu Camii

Tepsi Minare ( Saat Kulesi )

Mama Hatun Kervansarayı ve Kümbeti

Emir Saltuk Kümbedi(Anadolu’nun en eski amıtsal

mezar yapısıdır)

MENGÜCEKLĠ DÖNEMĠ ESERLERĠ - ( 1080 -

1228 ) Erzincan, Kemah, Şebinkarahisar, Divriği

Divriği Külliyesi (Anadolu’daki ilk külliye)

Divriği Kale Camii

Divriği Darüşşifası

Divriği Ulu Camii - Hat sanatı ile ünlüdür.

(Not:Mengüceklere ait Divriği Ulu Camii ve

Külliyesi UNESCO’nun ülkemizde dünya

kültür mirası listesine aldığı tarihi eserdir) Divriği Sitte Melik Kümbeti

ARTUKLU DÖNEMĠ ESERLERĠ - Anadolu'da

ilk köprüleri yaptılar.

( 1102 - 1409 ) Diyarbakır, Harput, Mardin

Diyarbakır Surları Diyarbakır Artuklu Sarayı

İlk Artuklu Medresesi İlgazi tarafundan Halep'te

yaptırıldı.

Silvan (Meyyafarkin) Ulu Camii

Mardin Ulu Camii

Harput Ulu Camii

Dunaysır (Kızıltepe) Ulu Camii

Urfa Ulu Camii

Malabadi Köprüsü(Batman çayı Diyarbakır

Silvan) Haburman Köprüsü(Çermik yakınları)

DANĠġMENDLĠ DÖNEMĠ ESERLERĠ - ( 1080 -

1178 ) Sivas, Kayseri, Malatya, Tokat, Amasya,

Çankırı, Kastamonu

Niksar Ulu Camii

Kayseri Ulu Camii

Kayseri Kölük Camii

Kayseri Melik Danişment Gazi Kümbeti

Tokat ve Niksar Yağıbasan Medreseleri -

Anadolu'daki ilk medrese.

Emir Gazi Kümbeti

II.BEYLĠKLER DÖNEMĠ

ÖNEMLĠ ESERLERĠ

Manisa Ulu Camii:Saruhanoğulları

Aksaray Ulu Camii:Karamanoğulları

Arapzade Camii:Karamanoğulları(Karaman’da)

Kütahya KurĢunlu Camii:Germiyanoğulları

Kütahya Hisar Bey Camii:Germiyanoğulları

Birgi Ulu Camii:Aydınoğulları

Selçuk Ġsa Bey Camii:Aydınoğulları

Milas Hacı Ġlyas Camii:Menteşeoğulları

Milas Ulu Camii:Menteşeoğulları

BeyĢehir Ulu Camii:Eşrefoğulları

Ġbn-i Neccar Camii:Candaroğulları(Kastamonu)

Elbistan Ulu Camii:Dulkadiroğulları

MaraĢ Ulu Camii:Dulkadiroğulları

Adana Ulu Camii:Ramazanoğulları

Yivli Minare Camii:Hamitoğulları

II.BEYLĠKLER DÖNEMĠ

ÖNEMLĠ ESERLERĠ

TaĢ medrese:Dulkadiroğulları(Maraş)

Hatuniye Medresesi:Dulkadiroğulları(Kayseri)

Vacidiye Medresesi:Germiyanoğulları(Kütahya)

Tol medrese:Karamanoğulları(Ermenek)

Hatuniye Medresesi:Karamanoğulları(Karaman)

Ak Medrese:Karamanoğulları(Niğde)

Emir Sinaneddin Medresesi:Hamitoğulları(Korkuteli)

Dündar Bey Medresesi:Hamitoğulları (Eğirdir)

Zinciriye Medresesi:Karamanoğulları(Aksaray)

ANADOLU’DA DĠĞER TÜRK

DEVLETLERĠNDEN

ÖNEMLĠ ESERLER

Halime Hatun Kümbeti: Karakoyunlular(Gevaş’ta)

Erzen Hatun Kümbeti: Karakoyunlular(Ahlât’ta)

Kadem PaĢa Hatun Kümbeti: Karakoyunlular

Anonim Kümbet: Karakoyunlular (Patnos Yolu)

Safa ya da Iparlı Camii: Akkoyunlular (Diyarbakır)

Zeynel Bey Türbesi: Akkoyunlular(Hasankeyf’te)

Sulatan Kasım Medresesi: Akkoyunlular(Mardin)

Emin Bayındır Kümbeti: Akkoyunlular(Ahlat)

ġeyh Matar Camii: Akkoyunlular(Diyarbakır)

ANADOLU (TÜRKĠYE) SELÇUKLU DEVLETĠ’NDE ESERLER

Anadolu'da iki yüzyıla yakın bir süreci kapsayan ve Orta Asya kökenli Türk göçebe

sanatının izlerini taşıyan Anadolu Türk sanatı, mimarlıktan bezemeye ve el sanatlarına

kadar damgasını vurmuştur. Doğudan getirilen unsurlarla Anadolu'nun yerel gereçleri ve

geleneksel teknikleri birleşerek, yeni bir senteze ulaşılmaya çalışılmış; ancak, kesin

birleşim Osmanlı sanatıyla gerçekleşmiştir.

XIII. yy.dan başlayarak Anadolu mimarlığında söz sahibi olan Anadolu Selçukluları; cami,

medrese, türbe, tekke-zaviye, kervansaray, han, hamam, köşk, saray ve köprü gibi değişik

işlevlerde birçok yapı üretmişlerdir. Bu yapıların çoğu devletin merkezi olan Konya ve

çevresinde bulunmaktadır.

Türkiye Selçuklu mimari eserleri dini, sivil ve askeri olmak üzere üç grupta incelenebilir:

I.Dini Mimari:

A.Camiler: Değişik planlarda ve çok sütunlu olarak yapılmıştır.

(1) TaĢ ve Tuğladan Yapılan Camiler:

-Alaeddin Camii:(Konya)(ASD’den kalma en eski camidir.)

-Alaeddin Camii: (Niğde)

-Ulu Camii:(Malatya)

-Ulu Camii :(Sivas)

-Burmalı Minare Camii:(Amasya)

-Alaeddin Camii(Ulu Camii):(Sinop)

-Gök Medrese Camii:(Amasya)

-Develi Ulu Camii:(Kayseri)

(2) AhĢap-Ağaç Direkli Camiler: -Ulu Camii:(Afyonkarahisar)

-Ulu Camii:( Sivrihisar)

-Arslanhane Camii:(Ankara)

-Sahip Ata Camii:(Konya)

-Yivli Minare:(Antalya) Yivli Minare Külliyesi içerisinde camiinin hemen güneydoğusunda,

XIII. yüzyıla ait bir Selçuklu eseridir. I. Alâeddin Keykubat tarafından (1219–1238) tarihleri arasında

yaptırılmıştır

B.Mescidler: Mescid, minberi olmayan küçük camidir. Tek kubbeli ya da düz çatılı olur.

-TaĢ Mescit:(Konya)

-Sırçalı Mescit:(Konya)

-Karatay Mescidi:(Konya)

-Hoca Hasan Mescidi:(Konya)

-ErdemĢah Mescidi:(Konya)

-TaĢ Mescid:(Çankırı)

-Güdük Minare Mescidi:(Akşehir)

-Alaca Mescid(Arap Baba Mescidi):(Harput)

C-Medreseler:Orta ve yükseköğretim kurumlarıdır.

Not: Danişmendlilerin yaptırdığı Niksar'daki Yağıbasan Medresesi Anadolu'da ilk medrese ve ilk

beylikler dönemindedir.

1193'de Kayseri Koca Hasan Medresesi Anadolu Selçuklularında ilk medresedir.

(1) Kubbeli (kapalı) Medreseler: Avlunun üzeri örtülüdür.

-Cacabey Medresesi: (Kırşehir)

-Karatay Medresesi: (Konya)

-Ġnce Minareli Medrese:(Konya)

-Çay Medresesi:(Afyon)

(2) Avlulu (açık) Medreseler: Avlunun üzeri açıktır ve etrafı revaklarla çevrilidir.

-Sırçalı Medrese: (Konya)

-Gök Medrese: (Tokat)

-Gök Medrese: (Sivas)

-Buruciye Medresesi:(Sivas)

-Çifte Minareli Medrese: (Erzurum) (Anadolu’daki en büyük medrese)

-Çifte Minareli Medrese: (Sivas)

-TaĢ Medrese:(Akşehir)

-ġifaiye Medresesi:(Sivas)

-Seracettin Medresesi :(Kayseri)

-Avgunu Medresesi:(Kayseri)

D-Külliyeler: Medrese, şifahane, kütüphane, hamam, türbe, imaret gibi yapıların toplu halde

bulunduğu mimari tarzdır.

-Hunad Hatun Külliyesi:(Kayseri) (Ġlk Selçuklu Külliyesi; Alaeddin Keykubat’ın eşi

Mahperi Hatun tarafından yaptırılmıştır.)

-Hacı Kılıç Külliyesi:(Kayseri)

-Sahip Ata Külliyesi:(Konya)

E-Türbeler: Dört duvarın üzeri kubbe ile örtülü anıt mezarlardır.

F-Kümbetler: Duvarların silindir ya da çokgen, çatısı konik ya da piramit şeklinde anıt

mezarlardır. Türklerin geliştirdiği bir mimari tarzdır.

-Döner Kümbet:( Kayseri)

-Ulu Kümbet:(Ahlat)

-II.Kılıçaslan Kümbeti:(Konya)

II. Sivil Mimari:

A-Saray ve KöĢkler:

-Kubadiye Sarayı:(Kayseri)

-Kubadabad Sarayı:(Beyşehir)

-Alaiye Sarayı:(Alanya-yazlık)

-Haydar Bey KöĢkü:(Argıncık-Kayseri)

-Hızır Ġlyas KöĢkü:(Kayseri)

B-Kervansaraylar(Hanlar):

Ticareti canlandırmak,yol ve yolcu güvenliğini sağlamak,yolculuğu kolaylaştırmak

amacıyla inşa ettirilirdi.Sultanlarin yaptirdiklarina ‘Sultan Hanı’ denirdi.

Odalar, aşhaneler, ibadet mekanları, hamam,hayvan barınağı,depo gibi birimleri

vardı.Kervansaraylar biribirlerinden bir gün uzaklıkta inşa edilirdi.Yolculara üç gün

süresince ücretsiz hizmet verilirdi.

-Kayseri-Aksaray arası ALAY HAN: Türkiye’deki ilk kervansaraydır.II.Kılıçaslan

zamanında yapılmıştır.

-Antalya-Isparta arası EVDĠR HAN

-Konya-Aksaray arası SULTAN HAN

-Antalya-Alanya arası ALARA HAN

-Sivas-Malatya arası HEKĠM HAN

-Antalya-Isparta arası ĠNCĠR HAN

-Afyon -Antalya arası KIRKGÖZ HAN

-Konya -Alanya arası ġARAPSA HAN

-Akşehir-Çay yolu ĠSHAKLI HAN

-Afyon-Denizlı arası AK HAN

-Konya-Akşehir arası HOROZLU HAN

-Aksaray-Kayseri arası SULTAN HAN

-Konya-Afyon arası ÇAY HAN

-Aksaray-Konya arası ZAZADĠN HAN

C-Köprüler:

-Belkıs Köprüsü:(Antalya)

-Hıdırlık Köprüsü:(Tokat)

-Eğri Köprüsü:(Sivas)

D-DarüĢĢifalar(Hastaneler):

-Gevher Nesibe DarüĢĢifası :(Kayseri) Anadolu'nun İslam dönemine ait en eski hastahanesi

olan bu bina günümüzde Tıp Tarihi Müzesi olarak kullanılmaktadır.

-Gıyasiye DarüĢĢifası:(Kayseri)

-Keykavus ġifahanesi:(Sivas)

-Torumtay DarüĢĢifası:(Amasya)

-Müineddin Pervane DarüĢĢifası:(Tokat)

III. Askeri Mimari

Konya,Alanya,Tokat,Amasya kaleleri……

NOT: Türkiye Selçukluları,resim ve heykelle ilgilenmişlerdir.Bu yönüyle diğer Türk-İslam

Devletlerinden ayrılırlar.Saray ve kalelerde insan ve hayvan kabartmalarına yer vermişlerdir.

Çift baĢlı kartal en yaygın motiftir. II.Keyhüsrev insan tasvirli para bastırmıştır.

Çinicilik,kumaş,halı ve kilim dokumacılığı,hat,tezhip,oymacılık ve kakmacılık gelişmişitir.

DĠĞER TÜRK DEVLETLERĠNDE KISACA MĠMARĠ ESERLER(Anadolu’nun DıĢında)

-TĠMURLULAR:(1369-1507)(Türkistan-Orta Asya)

Semerkant’ta;Bibi Hanım Mescidi,Gök Saray

Keş’te;Ak Saray,Timur Türbesi,Yesevi Türbesi….

-SAFEVĠLER:(1502-1736)(İran)

İsfahan’da Şah Camisi,NakĢ-ı Cihan Meydanı,Safevi ve Lütfullah Camileri İran’da dikkat çekici

Safevi mimari eserleridir.

-BABÜRLER:(1526-1858)(Hindistan)

Yeni delhi’de:Kutup Minar Humayun ve Ataka Han Türbeleri

Ağra’da:Tac Mahal

Not: Hindistan’ın en gözde mimari yapıtı olan Tac Mahal Şah Cihan’ın eşi Mümtaz Mahal için

yaptırdığı bir anıt mezardır. Yapımında Osmanlı mimarlarıda görev almıştır.

-MEMLUKLER:(1250–1517)(Mısır-Suriye-Arabistan)

Sultan Kalavun,Sultan Hasan ve Sultan Kayıtbay Camileri Memluk mimarisinin başlıca

eserleridir.

NOT: Moğol(Ġlhanlı) Hakimiyeti Dönemi Eserleri(Moğollar’ın İlhanlı kolu 1243

Kösedağ savaşından sonra Anadolu’da hüküm sürmüştür.)

Amasya, ġifahane

Erzurum, Yakutiye Medresesi

Niğde, Hüdavend Hatun Kümbedi

Tokat, Nureddin Ġbn Sentimur Kümbedi

Niğde, Sungur Bey Camii

ASYA VE MISIR’DA KURULAN DĠĞER DEVLETLER (XVIII ve XIX.yy ARASI TÜRK DÜNYASI)

DEVLET HÜKÜMDARLAR MERKEZ GENEL ÖZELLĠKLER

HARZEMġAHLAR

(1097-1231)

Anuş Tigin

İl Arslan

Aleaddin Tekiş

CelaleddinHarzemşah

Gürgenç

(Aral Gölü

Çevresi)

-Harzemşahların atası AnuĢ Tegin’dir

-Ġl Arslan zamanında B.Selçuklularda

ayrılarak bağımsız olmuşlardır

-En parlak zaman Aleaddin TekiĢ

zamanıdır.

-Türkiye Selçuklu Devleti ile yapılan

Yassıçimen SavaĢı kaybedilince devlet

zayıflamış bir yıl sonrada yıkılmıştır

FATIMĠLER

(910-1174)

Ubeydullah

Tunus

Mısır

-Bu devlet Türk Devleti değildir.

Peygamberin kızı Hz. Fatma’dan ismini

almıştır.

-ġii devlettir. Yöneticilerini Halife olarak

tayin etmişlerdir.

-Mısır’da Şiiliği etkin hale getirmek için

Darü’l Hikme adı verilen medrese

açılmıştır.

-Bâtıni faaliyetlerine destek vermişlerdir.

-En önemli eserleri, Mısır’daki El-Ezher

Camii ve Kahire Surlarıdır.

-El-Ezher Üniversiteside bu dönemde

kurulmuştur.

EYYUBĠLER

(1174-1250)

Selahaddin Eyyübi

Adil Seyfettin

Mısır

-1187 Hıttin SavaĢında Selahaddin

Eyyubi’nin Kudüs’ü Haçlılardan geri

alması III. Haçlı seferine yol açmıĢtır.

-1193’te Selahaddin Eyyübi ölünce

yerine kardeşi Adil Seyfettin geçmiştir.

onunda Yafa’yı Haçlılardan alması

IV.Haçlı seferine sebep olmuştur.

MEMLUKLER

(KÖLEMENLER)

(1250-1517)

Aybek

Kutuz

Baybars

Kayıtbay

Tomambay

Bahri Memlukler

(Türk asıllı Hük.)

Burci Memlukler

(Çerkez asıllı Hük.)

Mısır

-Kurucu Aybek son Eyyübi Hükümdarı

Turan Şahı öldürerek Eyyübi Devleti’ni

yıktı, Memluklu Devleti’ni kurdu.

-Ortadoğu’daki son haçlı kalıntılarını

ortadan kaldırdılar.

-1260 Ayn-ı Calut,1277 Elbistan,1282

Humus,1308 Merc-i Suffar savaşları ile

Moğolları yenip bu devletin istilasını

durdurdular.

-1258’den sonra Abbasi Halifesini

himaye altına almaya başladılar.

-Türk-İslam dünyasının liderliği için

Osmanlı Devleti ile mücadele ettiler.1516

Mercidabık ve 1517 Ridaniye

savaşlarında Osmanlı’ya mağlup olup

tarih sahnesinden çekildiler.

-Memluklu Devleti Türk veraset

sistemini uygulamamıĢtır. Bu devlette

hükümdarlık babadan oğla geçmemiştir.

Her başarılı komutanın tahta çıkma hakkı

vardır.

MOĞOL ĠMP.

(1196-1227)

Cengiz Han

Karakurum

-Türk kültüründen büyük ölçüde

etkilenmişlerdir. Hükümdarları Han ve

Kağan unvanını kullanmıştır.

-Türk veraset sitemi ve Kut Anlayışı bu

devlette de uygulanmıştır.

-Türklerin Toy ve Kurultay Meclisi

Moğollarda da bulunmaktadır.

-Uygur Türklerinden birçok alanda

etkilenmişlerdir. BahĢi adı verilen Uygurlu

öğretmenler Moğollara birçok alanda

yardımcı olmuşlardır.

-Kağan oğulları, Kobegün

;Komutanlar:Noyan;Komutan yardımcıları

Nöker ismiyle anılmıştır.

-Cengiz Han Türk Töresini Cengiz Han

Kanunları diye uygulamıştır.

-Ticaret vergisi:Tamga,Tarım

vergisi:Kalan,Hayvan Vergisi:Kopçur

-Cengiz’in gizli yaşamını anlatan

Moğolların gizli tarihi önemlidir.

ALTIN ORDA

DEVLETĠ

(1227-1502)

Batu Han

Berke Han

Toktamış Han

Saray

(Aral Gölü-

Macaristan

Arası)

-Berke Han döneminde İslamiyet devletin

resmi dini olmuştur.

-İslamiyet’i kabul eden ilk Moğol

devletidir.

-Timur’un Altın Orda Devleti’ne

saldırmasından sonra devlet zayıfladı ve

toprakları üzerinde Kırım, Kazan, Nogay,

Ejderhan(Astarhan),Kasım,Küçüm

Hanlıkları kuruldu.-Bu parçalanma

Rusya’nın güneye inmesine ve büyümesine

ortam hazırlamıştır.

-Adige,Alpamıs,Koblan ve Kırk Kız

destanları ünlüdür.

ĠLHANLILAR

(1256-1336)

Hülagu Han

Gazan Han

Tebriz

İran

-Hülagu Han Azerbaycanı alarak

Batınilerin zararlı faaliyetlerine son verdiler

-1258’de Bağdat’ı alarak Abbasi

Devleti’ne son verdiler.

-Ayn-ı Calud savaşında Memluklere

yenildiler.1243 Kösedağ savaşında Anadolu

Selçuklu Devleti’ni mağlup ettiler.

-Kelile ve Dimne Moğolcaya çevrildi.

Eyaletleri ‘Hakemler’,şehirleri ‘ġıhne’ adı

verilen askeri valiler yönetti.

ÇAĞATAYLAR

(1227-1369)

Çağatay

Kara Hülagu Han

Algu Han

Türkistan

-Tarmaşirin Han döneminde İslamiyet’i

kabul ettiler.

-Hakaniye lehçesini resmi dil olarak

kullandılar(Çağatayca)

-Timur Çağatay Devleti’ne son verdi.

KUBĠLAY

HANLIĞI

(1280-1368)

Kubilay

Çin

-Zamanla Çin etkisine girmişlerdir.

-İslamiyet’i benimsemeyen tek Moğol

devletidir.

TĠMURLULAR

(1396-1507)

Timur

Şahruh

Uluğ Bey

Semerkant

-Altın Orda Devleti’ni

zayıflattılar bu durum

Rusya’yı güçlendirdi.

-Osmanlı Devleti ile yaptıkları

1402 Ankara SavaĢı ile

Anadolu Türk birliği bozuldu

ve İstanbul’un fethi gecikti.

-Eyaletlerin başında Mirzalar

görev yapmıştır.

Tavacı(Askeri) Divan ve

Divan-ı Mal adıyla mali divan

bulunmaktadır.

-Ali ġir Nevai Muhakemet-ül

Lügateyn adlı eseri yazmıĢtır.

-Uluğ Bey de dönemin

astronomi uzmanıdır.Ali

KuĢçu önemli çalıĢmalar

yapmıĢtır.

KARAKOYUNLULAR

(1365-1469)

Bayram Hoca

Kara Yusuf

Erciş

Doğu Anadolu

-Azerbaycan’daki Türk

etkinliğini artırmışlardır.

AKKOYUNLULAR

(1378-1502)

Kara Yölük Osman

Uzun Hasan

Doğu Anadolu

İran

-Bu devlet Osmanlılara

karşıVenedik,Karamanoğlu ve

Pontus Rum Devleti ile ittifak

halinde olmuştur.

-Uzun Hasan döneminde

Osmanlı Devleti ile yaptıkları

Otlukbeli savaĢını kaybederek

yıkılma sürecine girdiler.

-Dede Korkut hikâyelerini

yazılı hale getirmiş ve ilk kez

Kuran-ı Kerimi Türkçeye çevirmişlerdir.

SAFEVĠLER

(1502-1736)

Şah İsmail

Şah Tahmasb

İran

-XVI. ve XVII.yy da Osmanlı

Devleti ile egemenlik

mücadelesine girmiştir.

-Şii bir devlettir.

BABÜRLER

(1526-1858)

Babür Şah

Ekber Şah

Cihangir Şah

Şah Cihan

Hindistan

-Hindistan’da ilk defa siyasi

birlik Babürler zamanında

sağlanmıştır.

-Tac Mahal en önemli eserleri

arasındadır.

-Bugünkü Pakistan,Bangladeş

ve Hindistan’da İslamiyet’in ve

Türk kültürünün yayılması

Babürler sayesinde olmuştur.

-1858 yılında bir isyan üzerine

bölgeye müdahale eden

İngiliz'lerce Hindistan'daki

Babür İmparatorluğu'na son

verilerek; Hindistan, Büyük

Britanya Ġmparatorluğu'na

bağlanılmıĢtır.

OSMANLI TARĠHĠ

İmparatorunuza Söyleyin. Şimdi ki Osmanlı Padişahı Öncekilere Benzemez. Benim Gücümün Ulaştığı Yerlere, Sizin İmparatorunuzun

Hayalleri Bile Ulaşamaz.

FATİH SULTAN MEHMET HAN (Bizanslı elçiye)

OSMANLI HANEDANININ SOY AĞACI Ertuğrul Bey

1- I.OSMAN (Bey) (1299-1324)

2- ORHAN (Gazi) (1324-1362)

3- I.MURAT (Hüdavendigar) (1362-1389)

4- I.BAYEZIT (Yıldırım) (1389-1402)

Süleyman Çelebi Musa Çelebi 5- I.MEHMED(Çelebi) İsa Çelebi Mustafa Çelebi (1413-1421)

6- II.MURAT (Birinci defa 1421-1444)

(İkinci defa 1444-1451)

7- II.MEHMED (FATİH) (Birinci defa 1444)

(İkinci defa 1451-1481)

8- II.BAYEZIT (Veli) (1481-1512)

9-I.SELĠM (Yavuz) (1512-1520)

10-I.SÜLEYMAN (Kanuni) (1520-1566)

11-II.SELĠM (Sarı) (1566-1574)

12-III.MURAT (1574-1595)

13-III.MEHMED (1595-1603)

14-I.AHMED 15-I.MUSTAFA (1603-1617) (Birinci defa 1617-1618) (İkinci defa 1622-1623)

16-II.OSMAN (Genç) 17-IV.MURAT 18-ĠBRAHĠM (1618-1622) (1623-1640) (1640-1648)

19-IV.MEHMED (AVCI) 20-II.SÜLEYMAN 21-II.AHMED (1648-1687) (1687-1691) (1691-1695)

22-II.MUSTAFA 23-III.AHMED (1695-1703) (1703-1730)

24-I.MAHMUD 25-III.OSMAN 26-III.MUSTAFA 27-I.ABDÜLHAMĠD (1730-1754) (1754-1757) (1757-1774) (1774-1789)

28-III.SELĠM 29-IV.MUSTAFA 30-II.MAHMUD (1789-1807) (1807-1808) (1808-1839)

31-ABDÜLMECĠD(1839-1861) 32-ABDÜLAZĠZ (1861-1876)

33-V.MURAT(1876) 34-II.ABDÜLHAMĠD 35-V.MEHMED REġAD 36-VI.MEHMED (1876-1909) (1909-1918) (Vahdettin)(1918-1922

PADĠġAHLAR

TAHTA

GEÇME

YAġI

SALTANAT

SÜRESĠ

SALTANAT

BĠTĠġ

YAġI

VEFAT

YAġI

DOĞUM

YERĠ

/VEFAT YERĠ

ANNELERĠ

OSMAN BEY 23 43 68 68 Söğüt-1258 Bursa-1326

Hayme Hatun

ORHAN GAZĠ 36 36 79 79 Söğüt-1281

Bursa-1360 Mal Hatun

I.MURAD 34 29.2 63 63 Bursa-1326 Kosova-1389

Nilüfer Hatun

I.BAYEZID 29 13.1 42 43 Bursa-1360

Akşehir-1403 Gülçiçek Hatun

I.MEHMED 24 7.11 32 32 Edirne-1389 Edirne-1421

Devlet Hatun

II.MURAD 17;42 23,7;4,4 40;47 49 Amasya-1404

Edirne-1451 Emine Hatun

II.MEHMED 12.8;18.11 1.10;30.3 14;49 49 Edirne-1432 Maltepe-1481

Huma Hatun

II.BAYEZID 33 31 62 62 Dimetoka-1448

Dimetoka-1512 Gülbahar Hatun

I.SELĠM 42 8 50 50 Amasya-1470 Çorlu-1520

Ayşe Hatun

I.SÜLEYMAN 25 46 71 71 Trabzon-1494

Zigetvar-1566 Hafsa Hatun

II.SELĠM 42 8 50 50 İstanbul-1524 İstanbul-1574

Hürrem Sultan

III.MURAD 28 21 49 49 Manisa-1546

İstanbul-1595 Nur Banu Sultan

III.MEHMED 29 8 37 37 Manisa-1566 İstanbul-1603

Safiye Sultan

I.AHMED 14 14 28 28 Manisa-1590

İstanbul-1617 Handan Hatun

I.MUSTAFA 25;30 3ay-1,4 25.3;31 47 Manisa-1592 İstanbul-1639

Handan Hatun

II.OSMAN 14 4 18 18 İstanbul-1604

İstanbul-1622 Hatice Mahfiruze

Sultan

IV.MURAD 11 17 28 28 İstanbul-1612 İstanbul-1640

Kösem Mahpeyker

Sultan

ĠBRAHĠM 25 8 33 33 İstanbul-1615

İstanbul-1648 Kösem Mahpeyker

Sultan

IV.MEHMED 6 39 45 51 İstanbul-1642

Edirne-1693 Turhan Sultan

II.SÜLEYMAN 45 4 49 49 İstanbul-1642 Edirne-1691

Saliha Dilaşub

Sultan

II.AHMED 48 4 52 52 İstanbul-1643

Edirne-1695 Hatice Muazzez

Sultan

II.MUSTAFA 31 8 39 39 Edirne-1664

İstanbul-1703 Gülnuş Sultan

III.AHMED 30 27 57 63 Bulgaristan-1673

İstanbul-1736 Gülnuş Sultan

I.MAHMUD 34 24 58 58 Edirne-1696 İstanbul-1574

Saliha Sultan

III.OSMAN 55 3 58 58 İstanbul-1699

İstanbul-1757 Şehsuvar Sultan

III.MUSTAFA 40 17 57 57 İstanbul-1717 İstanbul-1774

Mihrişah Sultan

I.ABDÜLHAMĠD 49 15 64 64 İstanbul-1725

İstanbul-1789 Rabia Şermi

Sultan

III.SELĠM 28 18 46 47 İstanbul-1761

İstanbul-1808 Mihrişah Hatun

IV.MUSTAFA 28 1 29 29 İstanbul-1779

İstanbul-1808 Ayşe Sineperver

Sultan

II.MAHMUD 22 31 53 53 İstanbul-1786

İstanbul-1839 Nakşidil Sultan

I.ABDÜLMECĠD 16 22 38 38 İstanbul-1823

İstanbul-1861 Bezm-i Alem

Sultan

ABDÜLAZĠZ 31 15 46 46 İstanbul-1830

İstanbul-1876 Pertevniyal Sultan

V.MURAD 36 3 ay 36 64 İstanbul-1840 İstanbul-1904

Şevkefza Sultan

II.ABDÜLHAMĠD 34 33 67 76 İstanbul-1842

İstanbul-1918 Tir-i Müjgan Sul.

V.MEHMED 65 9 74 74 İstanbul-1844

İstanbul-1918 Gülcemal Sultan

VI.MEHMED 57 4 61 65 İstanbul-1861

San Remo-1926

Gülistan Sultan

KURULUġ DÖNEMĠ (1299-1453)

YÜKSELME DÖNEMĠ (1453-1579)

OSMANLI DEVLETĠ’NDE

YAġANAN DURAKLAMA DÖNEMĠ (1579-1699)

ANA DEVĠRLER

GERĠLEME DÖNEMĠ (1699-1792)

DAĞILMA DÖNEMĠ (1792-1922)

FETRET DÖNEMĠ (1402-1413)

LALE DEVRĠ (1718-1730)

OSMANLI DEVLETĠ’NDE

YAġANAN TANZĠMAT DÖNEMĠ (1839-1876)

ARA DEVĠRLER

I.MEġRUTĠYET DÖNEMĠ (1876-1878)

II. MEġRUTĠYET DÖNEMĠ (1908-1920)

KURULUġ

DEVRĠ

(1299-1453)

OSMAN GAZİ (1281-1324)

ORHAN GAZİ (1324-1362)

I. MURAT (1362-1389)

YILDIRIM BAYEZİD (1389-1402)

FETRET DEVRĠ (1402-1413)

ÇELEBİ MEHMET (1413-1421)

II. MURAT (1421-1451)

II. MEHMET (1451-1481)

1302 Koyunhisar (Bafeon) Savaşı

1329 Maltepe (Palekanon) Savaşı

1363 Sazlıdere Savaşı

1364 Sırpsındığı Savaşı

1371 Çirmen Savaşı

1388 PloĢnik Bozgunu

1389 I. Kosova Savaşı

1396 Niğbolu Savaşı

1402 Ankara Savaşı

1444 Varna Savaşı

1448 II. Kosova Savaşı

YÜKSELME

DEVRĠ

(1453-1579)

II. MEHMET (FATİH) (1451-1481)

II. BAYEZİD (1481-1512)

YAVUZ SULTAN SELİM (1512-1520)

KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN (1520-1566)

II. SELİM (1566-1574)

III. MURAT (1574-1595)

1453 Ġstanbul’un Fethi

1473 Otlukbeli Savaşı

1483 Karamanoğulları Yıkıldı

1484 Boğdan‟ın Fethi Tamamlandı

1514 Çaldıran Savaşı

1516 Mercidabık Savaşı

1517 Ridaniye Savaşı

1521 Bağdat’ın Fethi

1526 Mohaç Meydan muharebesi

1529 I. Viyana Kuşatması

1532 Almanya Seferi

1541 Macaristan‟ın Fethi

1566 Zigetvar Seferi

1538 Preveze Deniz Zaferi

1543 Nis Seferi

1551 Trablusgarb‟ın Fethi

1559 Cerbe Savaşı

1565 Malta Kuşatması

1571 Ġnebahtı Savaşı

DURAKLAMA

DEVRĠ

(1579-1699)

III. MURAT (1574-1595)

III. MEHMET (1595-1603)

I. AHMET (1603-1617)

I. MUSTAFA (1617-1618)

II. OSMAN (1618-1622)

I. MUSTAFA (1622-1623)

IV. MURAT (1623-1640)

SULTAN İBRAHİM (1640-1648)

IV. MEHMET (1648-1687)

II. SÜLEYMAN (1687-1691)

II. AHMET (1691-1695)

II. MUSTAFA (1695-1703)

Osmanlı-Ġran Savaşları (1577-1590, 1603-

1611, 1617-1618, 1623-1639) ve

Antlaşmalar (Ferhat PaĢa-1590, Nasuh

PaĢa-1611, Serav-1618, Kasr-ı ġirin-

1639).

1621 Hotin Seferi

1672 Lehistan Seferi ve BucaĢ Ant.

Osmanlı-Avusturya Savaşları (1593-1606,

1662-1664) ve Antlaşmalar (Zitvatorok-

1606, Vasvar-1664).

1683-1699 II. Viyana Kulşatması

1699 Karlofça Antlaşması

1700 Ġstanbul Antlaşması

GERĠLEME

DEVRĠ

(1699-1792)

II. MUSTAFA (1695-1703)

III. AHMET (1703-1730)

I. MAHMUT (1730-1754)

III. OSMAN (1754-1757)

III. MUSTAFA (1757-1774)

I. ABDÜLHAMİT (1774-1789)

III. SELİM (1789-1807)

1711 Prut Savaşı

1715-1718 Osmanlı-Avust.,Venedik

1718 Pasarofça Antlaşması

1736-1739 Osmanlı-Avst.,Rusya

1739 Belgrat Antlaşması

1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı

1774 Küçük Kaynarca Antlaşması

1787-1792 Osmanlı-Rus,Avst.

1791 ZiĢtovi Antlaşması

DAĞILMA

DEVRĠ

(1792-1922)

III. SELİM (1789-1807)

IV. MUSTAFA (1807-1808)

II. MAHMUT (1808-1839)

ABDÜLMECİD (1839-1861)

ABDÜLAZİZ (1861-1876)

V. MURAT (1876)

II. ABDÜLHAMİT (1876-1909)

V. MEHMET REŞAT (1909-1918)

VI. MEHMET VAHDETTİN (1918-1922)

1792 YaĢ AntlaĢması Osm-Rus

1789-1801 Napolyon‟un Mısır‟ı İşgali

1804 Sırp İsyanı

1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı

1812 BükreĢ Antlaşması

1820 Yunan İsyanı

1827-29 Osmanlı-Rus Savaşı

1829 Edirne Antlaşması

Mısır Sorunu ve 1833 Kütahya Ant.

1833 Hünkar Ġskelesi Antlaşması

1839 Tanzimat Fermanı

1853-56 Kırım Sav. 1856 Paris Ant.

1856 Islahat Fermanı

1876 I. MeĢrutiyet

1877-78 Osm-Rus. 1878 Ayastefanos

1878 Berlin Antlaşması

1908 II. MeĢrutiyet

KURULUġ YILLARINDA OSMANLI BEYLĠĞĠ

SINIRLARI GENĠġLEYEN OSMANLI DEVLETĠ

OSMANLI DEVLETĠ’NĠN KURULUġU, KAYI BOYU VE OSMANLI AĠLESĠ Osmanlı Devleti‟nin kurucusu olan Osmanlı Hanedanı,Oğuz Türklerinin Bozok koluna bağlı Kayı

boyuna mensupturKayı Oymağı,Oğuzların yoğun olarak yaşadıkları Aral Gölü Havzası‟ndaki Merv civarında

Mahan Ovası’na yerleşmişti.Kayı;kuvvet ve kudret anlamındadır.Sembolü Ģahin,damgası iki ok ve bir yaydır.

Batıya doğru göç eden Kayılar ilk olarak Doğu Anadolu‟da Ahlat bölgesine,Muş,Malazgirt,Eleşkirt ve

çevresine yerleşmişlerdi.Anadolu Selçuklu Sultanı Birinci Aleaddin Keykubad döneminde Harzemşahlarla

yapılan Yassıçimen savaşındaki (1230) katkılarından dolayı Ankara‟nın Karacadağ ve çevresine yerleştirildiler.

Kayılar daha sonra Sakarya Vadisi‟ni takip ederek Söğüt, Domaniç bölgesine yerleşip Söğüt‟ü kışlak,

Domaniçi‟de yaylak olarak kullanmaya başlamışlardır. Bu sıralarda başlarında Ertuğrul Gazi bulunmaktaydı.

OSMANLI DEVLETĠ KURULDUĞU SIRADA BĠZANS’IN VE BALKANLARIN DURUMU

-Bizans eski gücünü ve topraklarının çoğunu kaybetmiĢ durumdaydı.Trakya,Makedonya,Yunanistan,Ege

adalarıyla;Anadolu‟da ise İznik,İzmit ve Bursa‟ya egemendi.Dışarda Sırp ve Bulgar krallıklarının saldırıları,içerde

ise taht kavgaları ve tekfur denilen Rum yerel yöneticilerinin başına buyruk davranışları,Bizans‟ı zayıflatan

etkenlerdi.

Bizans’ın zayıf olması, Osmanlı Beyliği’nin Anadolu’da ve Rumeli’de Bizans’a doğru büyümesini

kolaylaştırmıştır.

-XIV. Yüzyıl başlarında Balkanlarda siyasi birlik yoktur.Bölgede;Sırp, Bulgar ve Macar krallıkları ile

Arnavutluk, Bosna-Hersek, Eflak,Boğdan ve Erdel beylikleri bulunuyordu.Balkanlarda Slav-Latin,Katolik-Ortodoks

sürtüşmesi yaşanıyordu.

OSMANLI BEYLĠĞĠ’NĠN KISA SÜREDE GELĠġĠP GÜÇLENMESĠNĠ SAĞLAYAN ETKENLER

Merkeziyetçi yönetim anlayışının benimsenmesi (veraset siteminde değiĢiklik)

Coğrafi konumu (ticari canlılığa yakın bölgede olması ve Moğolların etkisinin dışında kalması)

Bizans‟a sınır olması, Bizans‟ın iç karışıklıklar içinde olması

Farklı din ve milletlere karşı hoşgörülü ve adalete dayalı bir yönetim anlayışının benimsenmesi

Fetih politikasının cihat ve gaza anlayışıyla yürütülmesi

Kuruluş döneminden dini ve ekonomik nüfuzu olan Ahilerin desteğinin sağlanması

Doğudan gelen göçebe Türkmenlerin Osmanlılara katılmasıyla beyliğin nüfus ve asker sayısının artması

İlk dönemlerde Anadolu beyliklerinin birbirleriyle olan çatışmalarına karışmamaları

Uygulanan iskan ve tımar politikalarının başarılı olması

OSMANLILARIN RUMELĠ’DE UYGULADIĞI ‘ĠSKAN POLĠTĠKASININ’ ÖZELLĠKLERĠ

Osmanlı Devleti‟nin Rumeli‟de fethedilen bölgelere Anadolu‟dan Türk aileleri yerleştirme siyasetine iskân

politikası denilmiştir.

Osmanlı Devleti iskân politikasıyla;

Fethedilen bölgelerin savunulmasını ve elde tutulmasını sağlamayı,

Fetedilen bölgelerde Türk egemenliğini artırmayı,

Anadolu‟daki konargöçerlerin yerleşik hayata geçmesini sağlamayı

Anadolu‟da sosyal düzen ve huzuru sağlamayı,

Fetedilen yeni bölgelerdeki yerli halktan ayaklanama olasılığı bulunanları başka bir yere yerleştirmeyi

amaçlamıştır

İskân Politikasının bazı özellikleri; İskân için özellikle konargöçer Yörükler tercih edilir, böylece yerleşik hayat geçmeleri sağlanırdı.

Bir bölgede aralarında anlaşmazlık bulunan ailelerden biri iskâna tabi tutulur, böylece o bölgedeki

anlaşmazlık sona erdirilirdi.

Göçmenler iskân bölgesine yakın yerlerden alınırdı. Bununla hem göç işi kolaylaşmış olur, hem de

göçebelerin benzer yaşam koşulları sayesinde yeni yaşamlarına uyum sağlamaları kolaylaşmıştır.

İskâna tabi olan ailelere gerekli olan malzemeler devlet tarafından karşılanırdı. Göçmenlerden belli bir

süre vergi alınmazdı.

Göçmenlerin haklı bir sebep olamadan yeni yerleşim yerlerini terk etmeleri yasaklanırdı

-İstimalet Politikası: Hoşgörü Politikası.

-KURULUġ DÖNEMĠ

OSMAN

GAZĠ (1281-1324)

-1299‟da bağımzılığı ilan etti.

-Bizans‟ın Bursa tekfuru Atranos ve merkezBizans kuvvetlerine karşı bu dönemde

Koyunhisar (Bafeon)savaĢı yapıldı.(Koyunhisar:Bursa‟nın kuzeydoğusunda Gemlik‟in

güneyindedir)Bu zaferin ardından Kite Hisar‟ı alındı.(Ġlk Osmanlı Bizans savaĢı)(1302)

-1308‟de İznik yolu üzerindeki Karacahisar alındı. İnegöl ele geçirildi.1313‟de Osman

Gazi‟nin yakın dostu olan Harman- kaya hakimi uç beyi Köse Mihail Müslüman oldu.

Lefke(Osmaneli),Mekece, Akhisar, Geyve,Gölpazarı ve Lüblüce kaleleri alındı.

-Marmara‟daki İmralı adası alındı. Merkez Söğüt‟ten Bilecik‟e nakledilmiştir.1315‟te Bursa

abluka altına alındı. -Osman Bey Ahi liderlerinden Şeyh Edebali‟nin kızı Bala Hatun(Mal

Hatun) ile de evlenmiştir.

-İlk kez bakırdan Osmanlı parası(mangır) bastırılmıştır.

-İlk Osmanlı vergisi alınmıştır(pazar vergisi:Bac)

-Kayı boyu aşiret düzeninden beylik konumuna geçirilmiştir. BU DÖNEMĠN ÖNEMLĠ DEVLET ADAMLARI;Alaüddin Paşa,Hasan Alp,Turgut Alp,Konur

Alp,Abdurrahman Gazi,Samsa Çavuş,Köse Mihail Gazi,AkTemür,Karamürsel,Akçakoca,Saltuk

Alp,Taz Ali,Akbaş,Mahmut Alp,Karaoğlan,Kara Tekin,Candarlı Mevlan Kara Halil,Aydoğdu)

ORHAN

BEY (1324-1362)

-1315‟ten berri kuşatma altında olan Bursa,1326’da ele geçirildi.Kalenin muhafızı Evranuz

Müslüman oldu ve Osmanlı hizmetine girdi.Merkez Bursa‟ya alındı.Ġpek ticaretinin

merkezi olan Bursa Osmanlı ekonomisine büyük katkı sağladı.

-Kara Mürsel,İzmit Körfezi‟nin güney kesimlerini fethetti.Ardından Aydos(Kartal civarı) ve

kuzeyde Samandıra kaleleri alındı.Türklerin Kocaeli yarımadasındaki fetihleri Bizans‟ı

endişelendirdi.Bizans İmparatoru III.Andrenikos,bir yandan kaybettiği kaleleri geri almak

bir yandan da kuşatma alında bulunan İznik‟i kurtarmak için hareket geçti.

PELAKANON(MALTEPE) savaşında Osmanlılara mağlup oldu.(Bu savaş Osmanlıların

merkezi Bizans ordusu ile ilk ciddi savaşıdır)(1329)Bu savaştan sonra alınan Ġznik bir süre

Osmanlılara merkezlik yaptı.

-1337‟de Ġzmit fethedildi.1333‟de Gemlik alındı.1342‟de Ulubat,Mihaliç ve Kirmastı

Kaleleri alınarak Karesioğlu Beyliği ile hudut komşusu olundu.

-Orhan Bey,Karesi Bey‟in ölümünden sonra bu beylikte başlayan taht mücadelesinde

kendisine sığınan Dursun Bey‟e destek oldu.Dursun Bey‟in rakibi Demirhan yakalanarak

Bursa‟ya getirildi.Dursun Bey‟inde Bergama kuşatması sırasındaki ölümünün ardından

Karesioğullarının toprakları olan Balıkesir,Manyas,Edincik,Kapıdağ Yarımadası

Osmanlı topraklarına dahil oldu.(1343)(Truva ve Edremit Körfezi civarında bir müddet

daha devam eden Karesioğlu Beyliği,I.MURAT zamanında tamamen sona erdirildi.)

-Karesi Beyliği’nin alınmasıyla birlikte;Karesi donanması Osmanlıların eline

geçti,Osmanlı ilkkez deniz gücüne kavuşmuş oldu.Anadolu Türk siyasi birliğini kuma

yolunda ilk adım atıldı.Ayrıca Hacı İlbey,Gazi Fazıl,Ece Halil ve Evranus Bey gibi Karesi

komutanları Osmanlı hizmetine girdi.

-RUMELĠYE GEÇĠġ:Orhan Bey,Bizans‟taki taht mücadelelerine karışarak Kantakuzen‟in

imparator olmasını sağladı.Kantakuzen,Bulgar ve Sırp kuvvetlerinin saldırılarını durdurmak

için tekrar Orhan Bey‟den yardım istedi.Bu yardımlar karşılığında Gelibolu‟daki Çimpe

Kalesi Osmanlılara verildi.(1353)Böylece,Türkler Rumeli‟de yerleşmek için bir köprü

başı elde etmiş oldular.Orhan Bey‟in oğlu Süleyman Paşa,Rumelide fetihlere başladı ve

Malkara,Keşan,Lüleburgaz ve Çorlu‟yu ele geçirip İstanbul-Edirne yolunu kesti.Osmanlı

Devleti Rumeli topraklarına Türk kimliği kazandırmak için iskan siyasetini başlattı.(İskan

siyaseti XIV.yüzyılın ortalarında başlayıp XVI.yüzyılın ortalarına kadar sürmüştür.)

-1354’te Ankara Ahilerden alındı ve Osmanlılar ile Karamanoğulları ilk kez komşu oldu.

-Bu dönemde sınırların genişlemesine bağlı olarak teşkilatlanma faaliyetlerine hız

verilmiştir.Bu doğrultuda;Karamürsel’de ilk Osmanlı tersanesi açılmıştır,İlk kez gümüşten

Osmanlı parası bastırılmıştır,yaya ve müsellem adıyla ilk düzenli ordu oluşturulmuştur,ilk

Osmanlı medresesi açılmıştır(Süleyman Paşa Medresesi),İlk Divan teşkilatı oluşturulmuştur,

İlk kez vezirlik makamı oluşturulmuş ve ilk Osmanlı veziri Hacı Kemaleddin oğlu Aleaddin

Paşa‟dır,Sancaklara Sübaşı ve Kadı ataması yapılmıştır.İlk imarethane bu dönemde İznik‟te

açılmıştır.Osmanlı bu dönemde beylik konumundan devlet yapısına geçmiştir. BU DÖNEMĠN ÖNEMLĠ DEVLET ADAMLARI:Alaüddin Paşa,Süleyman Paşa,Mahmutoğlu

Nizamüddin Paşa,Hacı Paşa,Sinaüddin Yusuf Paşa

I.MURAT (1362-1389)

-Orhan Bey‟in ölümünden sonra Osmanlıların tahtına geçen I.Murat,batıya doğru genişleme

politikasını devam ettirerek İpsala,Dedeağaç ve Dimetoka‟yı ele geçirdi.I.Murat‟ın

Balkanlarda ilk hedefi Edirne idi.Önce Çorlu ve Lüleburgaz tekrar Bizanslıların elinden

alındı.Yine Malkara,İpsala,Dedeağaç,Dimetoka ve Kırklareli ele geçirildi.Ardından Lala

ġahin PaĢa komutasındaki Osmanlı ordusu SAZLIDERE SAVAġI‟nda Bizans ve Bulgar

birleşik ordusunu mağlup ederek Edirne’yi fethetti.(Edirne‟nin fethiyle Bizans‟ın

Balkanlarla olan bağlantısı kesildi)(1363)

-Edirne‟nin alınması Sırp ve Bulgarları rahatsız etmişti.Sırplar ve Bulgarlar Osmanlı

ilerleyişini durdurmak amacıyla Papaya başvurdular.Papa V.Urban‟ın

teşvikiyle, Macar, Bulgar,Sırp,Eflak,Bosna ve Bizans‟ın içinde olduğu bir ittifak

kuruldu.Osmanlı kuvvetleri Hacı İlbeyi komutasında SIRPSINDIĞI SAVAġINDA

(I.Meriç)önemli bir zafer elde etti.(1364) (Sırpsındığı Savaşı ilk Osmanlı-Haçlı savaĢıdır)

-1371 ÇĠRMEN SAVAġI(II.Meriç) Savaşı ise Sırpların intikam alama amacıyla başlattığı

savaştır.Osmanlı kuvvetleri bu muharebede düşmanı bozguna uğratmış ve Makedonya ticaret

yolları Türklere açılmıştır(1372).Devamında Kavala,Drama,Serez ve Batı Tarkya Türk

hakimiyetine girmiştir.Türk akıncıları Adriyatik sahillerine ulaştı ve demir madenleriyle ünlü

Köstendil Bulgarlardan alındı.Bulgarlar vergi vermeyi kabul etti.

-PLOġNĠK BOZGUNU(1388):Balkanlarda oluşturulan Sırp,Arnavut ve Bosna ittifakı Lala

Şahin Bey komutasındaki Türk akıncılarını Ploşnik‟te ani bir saldırı ile yenilgiye uğrattı.

-I.KOSOVA SAVAġI(1389):Osmanlı kuvvetlerinin Ploşnik‟te yenilmesinden cesaret alan

Haçlı ordusu Kosova‟da Osmanlı ordularının karşısına çıktı. Osmanlı Devleti‟ni Balkanlar-

dan çıkarmayı amaçlayan Haçlı ordusu,Kosova‟da yapılan savaşı kaybetti.Savaşın bitimin-

de I.Murat savaş meydanında Miloş Obiliç(Kabiloviç) ismindeki yaralı bir asker tarafından

hançerlenerek şehit edilmiştir.(Osmanlılar ilk kez bu savaĢta top kullanmıĢtır)

-I.Murat döneminde Anadolu’daki faaliyetler ise şu şekildedir:I.Murat oğlu Bayezıt‟ı

(Yıldırım) Germiyanoğlu Süleymanşah‟ın kızı Devlet Hatun‟la evlendirdi.Kızın çeyizi

olarak Kütahya tavşanlı,Emed,Simav Osmanlılara terk edildi.Hamitoğlu Hüseyin Bey‟den

Akşehir, Beyşehir, Seydişehir,Yalvaç,Karaağaç,Isparta yöreleri para karşılığı Osmanlılara

geçti.Karamanoğulları ile de ilk savaĢ bu dönemde olmuştur ancak I.Murat aynı zamanda

da damadı olan Aleaddin Bey‟i affederek herhangi bir toprak almamıştır.

-Devlet teĢkilatlanması konusunda bu dönemde: PENÇĠK SĠSTEMĠ uygulanarak,

Acemioğlanlar Ocağı kuruldu. Yeniçeri ve Kapıkulu ordularının temeli atıldı. Merkezi

Manastır olan Rumeli Beylerbeyliği kuruldu.(Ġlk Beylerbeyi Lala ġahin PaĢa’dır.)

Kazaskerlik makamını oluşturdu ve bu göreve ilk olarak Çandarlı Halil Hayrettin Paşa

getirildi. Maliye teĢkilatı kuruldu. Deftarlık makamı oluşturuldu. Tımar sistemi uygulanarak,

Tımarlı sipahiler oluşturuldu. Divan sürekli hale getirildi. Ülke toprakları hanedanın ortak

malıdır anlayışı değiştirildi, ülke padişah ve oğullarının malıdır anlayışı getirilmiştir.

- Osmanlı Devleti‟nde ‘Sultan’ unvanı ilk kez I.Murat tarfından kullanılmıştır.

BU DÖNEMĠN ÖNEMLĠ DEVLET ADAMLARI: Sinaüddin Yusuf Paşa, Çandarlı Ali

Paşa

I.BAYEZID

(YILDIRIM) (1389-1402)

A) Anadolu Türk Birliğini Kurma ÇalıĢmaları:

Taht değişikliğinden faydalanarak Osmanlı aleyhine faaliyetlere girişen Anadolu beylikleri

üzerine yürüyen Yıldırım Bayezit 1390'da Germiyan, 1391'de Aydın, Saruhan, Hamit ve

Menteşeoğulları'nı, 1392'de Candaroğulları'nı (Sinop hariç), 1397'de Akçay Savaşı'yla

Karamanoğulları'nı, 1398'de Kadı Burhanettin Devleti'ni topraklarına katarak Anadolu

Türk Birliğini ilk kez büyük ölçüde kurmuştur.

Not: Kütahya merkezli,Anadolu Beylerbeyliğini kurarak beylerbeyliği sayısını ikiye

çıkarmıĢtır.

B) Ġstanbul KuĢatmaları:

Yıldırım Bayezit Ġstanbul'u ilk kez kuĢatan Osmanlı padiĢahıdır. İstanbul'u birkaç kez

kuşatmış ve bu amaçla Anadolu Hisarı'nı (Güzelcehisar) yaptırmıştır. Fakat

Karamanoğulları'nın saldırıları, Niğbolu savaşı ve Timur tehlikesi yüzünden kuşatmalara

ara vermek mecburiyetinde kalmıştır.Bizans ile bir anlaşma yapılarak Sirkeci'‟e bir Türk

mahallesi kurulmuş,Kadı tayin edilmiş ve yıllık haraç artırılmıştır.

C) Niğbolu SavaĢı (1396): Bizans'ın yardım isteği, Papa'nın kışkırtmaları ve Osmanlılar'ı Balkanlar'dan atmak

istemeleri neticesinde ilk kez Avrupa'nın büyük devletlerinin de katıldığı ortaçağın

Osmanlı'ya karşı düzenlenen en büyük Haçlı Seferi olan Niğbolu Savaşı meydana

gelmiştir. Haçlılar büyük bir bozguna uğramışlar ve uzun süre yeni Haçlı Seferi

düzenlenememiş(1444‟e kadar), Osmanlılar'ın Balkanlar'daki hakimiyeti

güçlenmiştir.Bulgar Krallığı ortadan kaldırıldı.Yıldırım’a Sultan-ı Ġklimi Rum unvanı

verildi.

D) Ankara SavaĢı (1402)(OSMANLI DEV.-TĠMUR ĠMP.)

Sebepleri:

1) Karakoyunlu Kara Yusuf ve Celayirli Ahmet‟in Yıldrım'a sığınması

2) Anadolu beylikleri beylerinin Timur'a sığınarak O'nu kışkırtması

3) Aralarındaki sert mektuplaşmalar

4) Timur'un Sivas'ı ele geçirip yağmalaması

5) Yıldırım'ın Erzincan çevresini ele geçirmesi

6) İki hükümdarın da cihan hakimiyeti düşüncesine sahip olması

7) Timur'un Çin seferi öncesinde batısını güvenlik altına almak istemesi

Sonuçları: 1) Karatatarlar'ın ve Anadolu beylikleri kuvvetlerinin ihanetine uğrayan Osmanlı mağlup

olmuş,

2) Anadolu'yu ele geçiren Timur, İzmir‟e kadar ilerlemiş ve burayı Haçlılar'dan almış,

3) Esir düşen Bayezit, bu hayata dayanamayarak ölmüş,

4) Anadolu beylikleri (Karesi ve Eretna hariç) yeniden kurulmuş,

5) Kardeşler arası taht kavgaları (Fetret devri) başlamış,

6) Osmanlı Devleti dağılma tehlikesi geçirmiş,50 yıl kadar duraklamasına neden olmuş

7) İstanbul‟un alınması ve Bizans'ın yıkılması gecikmiş,

8) Balkanlar'daki ilerleyiş durmuştur.

FETRET DEVRĠ (1402 - 1413)(Fasıla-i Saltanat) ġehzade Süleyman, Ġsa, Musa ve Mehmet arasında 11 yıl süren mücadelelerden

Çelebi Mehmet galip çıkarak birliği yeniden kurmuĢtur.

- Bu dönemde şehzade Musa tarafından İstanbul kuşatılmıştır.

- Bu dönemde Balkanlar'da önemli bir isyanla karşılaşılmamasının temel nedeni hoşgörülü

ve adil bir yönetim uygulanmasıdır.

- Bu dönemde Avrupa'dan saldırı olmamasının en önemli sebebi Yüzyıl Savaşları'dır.

BU DÖNEMĠN ÖNEMLĠ DEVLET ADAMLARI: Çandarlı Ali Paşa

Not:Ayrıca bu dönemde Gelibolu Tersanesi açılmıştır.

I.MEHMET

(ÇELEBĠ) (1413-1421)

-Ġkinci kurucu olarak anılmaktadır.

- Çelebi Mehmet ikinci kez Anadolu Türk birliğini kurma çalışmalarını başlatmış ve

Saruhanoğulları'nı ortadan kaldırmıştır. Aydınoğulları'ndan İzmir'i almış,

Karamanoğulları'yla mücadele etmiştir.

Eflak Osmanlılara bağlanmıştır. Venediklilerle ilk deniz savaĢı yapılmış, fakat başarılı

olunamamıştır.(1416).

ġeyh Bedrettin Ġsyanı: Şehzade Musa'nın kazaskerliğini yapan daha sonra İznik'te göz

hapsinde tutulan Şeyh Bedrettin Rumeli'ye geçmiş, sapık fikirlerini yayarak yeni bir

saltanat kurma iddiasıyla isyan etmiştir. İsyan bastırılmış Şeyh Bedrettin öldürülmüştür

(1420).

Not: Dini ve sosyal içerikli bir ayaklanmadır.

ġehzade Mustafa Ġsyanı: Timur'un beraberinde Semerkant‟a götürdüğü Şehzade Mustafa.

Timur'un ölümünden sonra Anadolu'ya dönerek isyan etmişse de mağlup olarak Bizans'a

sığınmıştır.

II.MURAT (1421 - 1451)

-ġehzade Mustafa Olayı: Taht değişikliğinden istifade ile Bizans'ın kışkırttığı Şehzade

Mustafa'nın isyanı bastırılarak Mustafa öldürülmüştür. İsyanı kışkırtan Bizans üzerine

gidilerek İstanbul kuşatılmışsa da başarılı olunamamıştır.

-Küçük Mustafa Çelebi isyanı: Kardeşi II. Murat‟ın tahta geçmesinin ardından ayaklanan

Şehzade Mustafa, çok fazla etkili olamadan öldürülmüştür.

-Anadolu Türk birliğini kurma çalıĢmalarına devam edilmiĢ, Menteşe, Hamit, Aydın

ve miras yoluyla da Germiyanoğulları Osmanlı Devleti'ne bağlanmıştır.

Karamanoğulları'yla mücadele edilerek Beyşehir, Seydişehir alınmıştır

-Bir taraftan Anadolu beylikleriyle mücadele eden Osmanlı Devleti diğer taraftan

Balkanlar'da özellikle Erdel beyi Hünyadi Yanoş karşısında arka arkaya başarısızlıklar

almıştır. Bunun üzerine 1444'te Edirne Segedin AntlaĢması imzalanmıştır. Buna göre;

1) İki taraf arasında 10 yıl savaş yapılmayacak

2) Tuna nehri sınır kabul edilecek

3) Sırbistan yeniden kurulacak, fakat Osmanlı'ya vergi verecek

4) Eflak Macaristan'a bırakılacak, fakat Osmanlı'ya vergi verecektir.

Önemi: Osmanlılar'ın imzaladığı ilk önemli antlaşmadır. Segedin Antlaşması sonrasında

II. Murat, Manisa sancak beyi oğlu II. Mehmet‟i tahta geçirmiştir. Bu durum yeni bir haçlı

ordusunun toplanmasına sebep olmuştur.

VARNA SAVAġI (1444): Yeniden ordunun başına geçen II. Murat Haçlıları büyük bir

bozguna uğratmıştır.

- Niğbolu'dan sonra toplanan ilk Haçlı ordusudur.

-Ankara Savaşı'ndan sonra Osmanlılar'ın eski gücüne ulaştığını gösteren ilk olaydır.

II. KOSOVA SAVAġI (1448):

Sebepleri: Bizans'ın ve papanın kışkırtması ,Türkleri Balkanlar'dan atma düşüncesi, Varna Savaşı'nın

intikamını almak istemeleri,Hünyadi Yanoş ve Arnavut beyi İskender Beyin gayretleriyle

yeni bir Haçlı ordusu toplanması.

Sonuçları: Osmanlılar büyük bir galibiyet elde etmişlerdir.,Bir dönüm noktası özelliğindedir.

Haçlılar'ın son taarruzu, Osmanlılar'ın son savunmasıdır. (II. Viyana kuşatmasına kadar).

Bizans'ın İstanbul‟u kurtarmak için Haçlılar'dan yardım alma ümidi sona ermiştir

Balkanlar'ın kesin bir Türk yurdu olduğu ve Türklerin Balkanlar'dan atılamayacağı

anlaĢılmıĢtır.

BU DÖNEMĠN ÖNEMLĠ DEVLET ADAMLARI:Amasyalı Bayezıd Paşa,Çandarlı İbrahim

Paşa,Amasyalı Hızır Danişmendoğlu Koca Mehmed Nizamüddin Paşa,Çandarlı Halil Paşa

1451'de II. Murat'ın ölümüyle II. Mehmet, yeniden tahta geçmiştir.

-YÜKSELME DÖNEMĠ

Osmanlı Devleti‟nde yükselme dönemi İstanbul‟un fethiyle başlar, Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa‟nın ölümüne

kadar geçen devreyi kapsar.(1453-1579)

* II.Mehmet (Fatih) 1451-1481

* II.Bayezid (Sofu) 1481-1512

* I.Selim (Yavuz) 1512-1520

* I.Süleyman (Kanuni) 1520-1566 (46 yıl)

* II.Selim (Sarı ) 1566-1574

* III.Murat 1574-1595

II. MEHMET

(FATĠH) (1451-1481)

- ĠSTANBUL’UN FETHĠ (29 Mayıs 1453)

Sebepleri:

-Anadolu - Rumeli toprak bağlantısını kesmesi, Rumeli güvenliğinin sağlanmak istenmesi.

-Bizans entrikaları (Haçlı ittifakları, şehzade ve Anadolu beyliklerini kışkırtmaları)

-Stratejik bir bölge olması ve Hz. Muhammed‟in hadisindeki müjdeye ulaşmak istenmesi.

Osmanlı’nın Hazırlıkları:

-Bizans‟a, Karadeniz‟den gelebilecek yardımı engellemek için, Anadolu Hisarı‟nın

(Güzelce hisar) karşısına Rumeli Hisarı (Boğaz Kesen) yaptırılmıştır.

-Bizans‟ın Silivri ve Vize kaleleri alındı, Büyük toplar döktürüldü. Surlara tırmanmak

için tekerlekli kuleler yaptırıldı. Karaman oğulları itaat altına alındı. Balkan devletleri ile

saldırmazlık antlaşmaları yapıldı.

Bizans’ın Hazırlıkları:

-Sur ve Kaleler yeniden elden geçirildi, tamir edildi. Haliç‟in ağzı eski gemiler ve

zincirlerle kapatıldı. Grejuva (Rum AteĢi) denilen silahların sayısı arttırıldı.

Avrupa devletlerinden yardım istendi.

KuĢatmanın GeliĢimi:

- 72 parça gemi karadan Haliç‟e geçirildi. 54 günlük kuşatmadan sonra şehir alındı.

Surlara Türk bayrağını ilk diken Ulubatlı Hasan oldu.

Sonuçlar:

Türk Tarihi Bakımından:

-II. Mehmet “Fatih” unvanını aldı. İstanbul, Osmanlı‟nın Başkenti oldu. İstanbul boğazı

ve Karadeniz ticaret yolu Osmanlı‟nın eline geçti. Rumeli‟nin güvenliği sağlandı.

-Anadolu ve Rumeli‟nin bağlantısı sağlandı. Osmanlı Kuruluş Dönemi bitti, Yükselme

dönemi başladı.

Dünya Tarihi Bakımından:

-Doğu Roma yıkıldı. Doğu Ticaret yolları Osmanlı eline geçtiği için Avrupalılar yeni

yollar aradı ve Coğrafi keşiflere sebep oldu. Rönesans hareketlerine zemin hazırladı.

-Surların yıkıla bileceği anlaşıldı. Avrupa‟da feodalite zayıfladı. Krallıklar güçlendi.

-Ortodoksluk Osmanlı himayesine girdi. Orta çağ sona erdi, Yeniçağ baĢladı. Avrupalı

devletler, Ġstanbul’da ilk sürekli elçiliklerini kurdu.

BALKANLARDA (RUMELĠ) FETĠHLER

Sırbistan ( Belgrat hariç) 1459

Mora Yarımadası 1460

Eflak ve Boğdan 1462-1476

Bosna-Hersek 1463-1465

Arnavutluk 1479

Not: Bu devirde Osmanlı sınırı Balkanlarda Tuna Nehrine kadar ulaştı. ANADOLU’ DA FETĠHLER

Amasra (Cenevizlilerden) (1459)

Sinop (Candaroğulları) (1460)

Trabzon, Trabzon Rum Ġmparatorluğu sona erdi (1461)

Konya ve Karaman (Karamanoğulları itaat altına alındı) (1466)

II. MEHMET

(FATĠH) (1451-1481)

OTLUKBELĠ SAVAġI (1473)

Osmanlı - Akkoyunlu

Sebepleri:

-Uzun Hasan‟ın Karamanoğullarına yardım etmesi.

-Akkoyunlular‟ın Venediklilerle anlaşması.

-Akkoyunlular‟ın Osmanlı‟dan Sivas ve Trabzon‟u istemesi.

-Fatih‟in, doğu sınırının güvenliğini sağlamak istemesi.

Sonuçları:

-Osmanlı kazandı.Doğu Anadolu‟nun güvenliği sağlandı.Akkoyunlu‟nun yıkılmasına

zemin hazırlandı. Ali KuĢçu Osmanlı hizmetine girdi.

DENĠZLERDEKĠ FAALĠYETLER

-Cenevizlilerden:Limni,Taşoz, Bozcaada,Semadirek, İmroz.(1456)

-Venediklilerden:Midilli,Eğriboz.(1479)

-Kırım’ın Fethi (1475): Kırım’da; Kefe,Azak ve Menküp gibi limanlar Gedik Ahmet

Paşa tarafından alındı. Böylelikle; Karadeniz Türk gölü oldu. İpek yolunda Osmanlı

denetimi arttı.

-Rodos kuĢatması ve Otranto’nun fethi(Pulya çıkartması) (1480).

NOT:Osmanlı-Memluklü ilişkileri Hicaz su yolları meselesinden dolayı bu dönemde

gerginleşmiştir.

OSMANLI VENEDĠK SAVAġLARI (1463-1479)

-Savaşlar 16 yıl sürdü.

İmtiyazlar Antlaşması (1479):

Her iki taraf aldıkları yerleri geri verecek.

Kroya ve İşkodra kaleleri Osmanlılarda kalacak.

Arnavutluk, Mora, Dalmaçya kıyılarının bir kısmı Venediklilere bırakılacak.

Venedik yıllık vergi ve savaş tazminatı ödeyecek. Buna karşılık;

Venedik, İstanbul‟da Balyoz (elçi) bulundurabilecek.

Venedik, Osmanlı sularında serbest ticaret yapabilecek.

Osmanlıdaki Venediklilerin davalarına kendi hakimleri bakacak.

Venedik bayrağı taşıyan gemilere saldırılmayacak.

NOT: İlk imtiyazlar Fatih tarafından ticareti geliştirmek ve Hıristiyan birliğini

parçalamak amacıyla Venediklilere verildi.

DĠĞER GELĠġME VE ÖZELLĠKLER:

Osmanlı yükselme dönemine girmiş ve imparatorluk olmuştur.

Mevcut kanunlar toplanıp Kanunname-i Ali Osman (Fatih Kanunnamesi)

çıkarılmıştır.

Buna göre devletin devamı için “kardeş katline” izin verilmiştir. Böylece devletin

merkeziyetçi yapısı güçlenmiştir.

Divana padişah yerine sadrazam baĢkanlık yapmaya başlamıştır.

Fatih camii ve yanına Sahn-ı Seman Medreseleri inşa edilmiştir.

Klasik Osmanlı mimari üslubu ortaya çıkmıştır.

Cülus BahĢiĢinin dağıtılması gelenek haline gelmiştir.

Ġlk altın para bastırıldı.

Topkapı Sarayı yaptırılmıştır.

Kilitbahir Kalesi inşa edilmiştir.

Enderun mektebi açılmıştır.

BU DÖNEMĠN ÖNEMLĠ DEVLET ADAMLARI:Çandarlı Halil Paşa,Mahmud Paşa,Rum

Mehmed Paşa,İshak Paşa,Gedik Ahmed Paşa,Karamani Mehmed Paşa.

II.BAYEZID (1481-1512)

-CEM SULTAN OLAYI

Fatih‟in ölümü Osmanlı yönetiminde büyük bir siyasi buhrana yol açtı. Sadrazam

Karamani Mehmed Paşa‟nın başını çektiği Türk asıllı devlet adamları, Şehzade Cem‟in

Padişah olmasını isterken, eski Sadrazam İshak Paşa‟nın başını çektiği devĢirme asıllı

devlet adamları ise Bayezıd‟ı tahta geçirmeye çalıştılar. İshak Paşa, Yeniçerileri

kışkırtarak Sadrazam Karamani Mehmed Paşa‟yı öldürttü,yönetimi ele geçirdi.Şehzade

Cem‟e babasının ölüm haberi daha geç ulaştı.Amasya Sancak Beyi Bayezıt İstanbul‟a

erken ulaşıp tahta oturdu. Şehzade Cem ise ağabeyi Bayezıt‟a karşı saltanatta hak iddia

ederek harekete geçti.Cem sultan Bursa’da hükümdarlığını ilan etti. II.Bayezid‟e

yenilen Cem önce Memluklara sonra Rodos (Saint Jean) Ģövalyelerine sığındı ve

oradan Papa’ya teslim edildi. 1495 yılında ölmesi ile sorun kendiliğinden çözüldü.

(Cem,Napoli‟de 35 yaşında ölmüştür,Cenazesi iki yıl sonra Osmanlı ülkesine yollandı ve

Bursa‟ya defnedildi.)

NOT: Cem Sultan olayına; Memluklar, Karaman beyleri, Dulkadiroğluları, Rodos

Şövalyeleri ve Papalık karıştığı için sorun devletlerarası (uluslar arası) bir soruna

dönüĢmüĢtür. Bu olayı öteki şehzade olaylarından ayıran en önemli özellik budur.

NOT: 1483‟te Cem Sultan olayına karışan, Aksaray‟da yaşayan Karaman beyleri

İstanbul‟a sürüldüler. Böylece İstanbul‟daki Aksaray semti oluştu. İstanbul‟da Müslüman

sayısı arttı ve Karaman beyleri denetim altında tutulmaya başlandı.

II.Bayezıd’ın 31 yıl süren saltanatını iki bölümü ayırmak mümkündür.Bunlar;

-14 yıllık ilk dönem:Cem Sultan olayı ağırlıklıdır

-17 yıllık dönem:Safevi meselesi ve oğullarının doğurduğu karışıklık meselesi

Karamanoğulları’nın Yıkılması (1483):Karamanoğullarına kesin olarak son verildi.

Boğdan’ın Fethi’nin Tamamlanması (1484)

Kili ve Akkerman alınarak Boğdan‟ın fethi tamamlanmıştır. Dobruca ile Kırım‟ a ait

topraklar birleştirildi.

NOT: Böylece Kırım ile kara bağlantısı sağlanmış ve Lehistan ile ilk iliĢkiler baĢlamıĢtır

OSMANLI-MEMLUK SAVAġLARI (1485-1491)

Sebepleri:

- Fatih zamanından beri devam eden Hicaz su yolları meselesi,Memluklerin Cem Sultan‟ı

kışkırtmaları,Ramazan ve Dulkadiroğulları üzerinde hakimiyet mücadelesi,Memluklerin

Karamanoğulları‟nı desteklemeleri, Hindistan‟dan gönderilen hediyelere Memlüklerin el

koyması.

- SavaĢlardan kesin bir sonuç alınamamıĢtır.II.Bayezıd‟ın bizzat sefer eçıkmasından

endişe duyan Memluk Sultanı Kayıtbay,Tunus Sultanı III.Yahya‟nın aracılığı ile barış

istemiştir.Memluklerle yapılan anlaĢmaya göre;eski sınırlarda bir değişiklik

olmayacak,Dulkadiroğulları Osmanlıya ,Ramazanoğulları beyliği ise toprakları Harameyn

Vakıf toprağı olduğu için Memlüklü nüfuzuna bırakılacaktır.

OSMANLI-VENEDĠK SAVAġLARI (1499-1502)

Osmanlı; Modon, Koron, İnebahtı ve Navarin‟i almıştır.Böylece Mora Yarımadası’nın

fethi tamamlanmıĢ oldu.

OSMANLI-ĠRAN ĠLĠġKĠLERĠ

Şah İsmail 1502‟de Akkoyunlu devletini yıkarak ġii-Safevi devletini kurmuştu. Şah

İsmail‟in Anadolu‟ya gönderdiği adamlar ayaklanmalar çıkarmıştır. (ġahkulu

isyanı(1511) uzun süre bastırılamadı.-Gökçay Meydan Muharebesi)

ġEHZADE SELĠM’ĠN ĠSYANI: Trabzon Sancak beyi Yavuz, Rumeli‟de sancak beyliği

istemişse de verilmemiş ve isyan etmiştir. Başarılı olamamış fakat ordunun (yeniçerilerin)

hayranlığını kazanmıştır. Ordunun baskısı üzerine II.Bayezid Yavuz‟u tahta geçirmek

zorunda kalmıştır.

II.BAYEZĠD

AHMET KORKUT SELĠM(YAVUZ) Amasya Manisa- Antalya Trabzon

(Bürokrasi desteği) (Ulema dest.) (Ordu dest.)

II.BAYEZID (1481-1512)

II.BAYEZIT DÖNEMĠNDE AYRICA;

-İlk Osmanlı tarihleri Neşri ve İdrisi Bitlisiye yazdırılmıştır.

(Neşri-Cihannüma)

(İdrisi Bitlisi-Heşt Bİ Hişt(8Cennet)kaleme almıştır)

-Osmanlı Devleti‟nde ilk Avarız vergisi toplandı.

-Dünyada ilk defa malların kalitesi ve standartları esaslara bağlandı.

-ENDÜLÜS’E YARDIM: İspanya‟da Katolikler, Müslümanlara ve Yahudilere katliam

uygulamaya başlamıştı.Endülüs Müslümanları,Osmanlı Devleti‟nden yardım

istedi,Osmanlı bu yardım isteğine,Cem Olayından dolayı yeterince cevap

veremedi.Bölgeye gönderilen Osmanlı kuvvetleri(Kemal Reis),İspanya‟daki Müslümanları

Kuzey Afrika‟ya;Yahudileri de Selanik ve İstanbul‟a gemilerle taşıdı.(1492)

BU DÖNEMĠN ÖNEMLĠ DEVLET ADAMLARI:İshak Paşa,Davut Paşa,Hersek-zade Ahmed

Paşa,Çandarlı İbrahim Paşa,Mesih Paşa,Hadım Ali Paşa,Koca Mustafa Paşa

I.SELĠM

(YAVUZ) (1512-1520)

ġEHZADELER SORUNU

Yavuz, kardeşleri ve yeğenlerini ortadan kaldırarak rakipsiz olarak tahtta kaldıktan

sonra asıl amacı olan Safevi tehlikesini önlemek için sefere çıkmıştır. Ayrıca bu dönemde

Bozoklu Celal Ayaklanması bastırılmıştır.

ÇALDIRAN SAVAġI (1514)

Şah İsmail‟in Anadolu‟da Şiiliği yayması ve isyanlar çıkarması karşısında İran üzerine

bir sefer düzenleyen Yavuz, Çaldıran‟da teknik üstünlüğünün(seyyar toplar ve tüfekler) de

etkisi ile büyük bir zafer kazanmıştır.

Sonuçları:

- Sefevi tehlikesi ve Şii tehdidi bir süre için engellendi.

-İpek yolunun Tebriz-Bursa,Tebriz-Halep bağlantısı Osmanlı kontrolüne girdi.

-Tebriz‟den başka,Musul,Kerkük ve Erbil Osmanlı kontrolüne girdi.

TURNADAĞ SAVAġI (NURHAK-GÖKSUN SAVAġI) (1515)

-Dulkadiroğullarına son verildi. Ramazanoğlu Mahmut Bey‟de Osmanlı hakimiyetini

kabul etti ve ordusuyla Mısır seferinde Yavuz‟a katıldı.(1516)

NOT: Anadolu Türk birliği kesin olarak sağlanmıştır.

OSMANLI-MEMLUK SAVAġLARI (1516-1517) (MISIR SEFERĠ)

Sebepleri:

-Memlukların Safevi ile iş birliği yapması,Ramazanoğulları üzerinde hâkimiyet

mücadelesi, Yavuz‟un İslam dünyasında birliği sağlamak istemesi,Baharat yolunu ele

geçirmek istemesi,Yavuz‟un Halifeliği ele geçirme düşüncesi.

Sonuçları:

- 1516 Mercidabık savaĢı ile Suriye, Filistin ve Lübnan ele geçirildi.

- 1517 Ridaniye savaĢı ile Mısır ve Hicaz ele geçirildi.

- Memluklar yıkıldı.(Osmanlı Veziriazamı Sinan Paşa savaşta öldü. Osmanlı ordusu

Kahireyi ele geçirdi,esir düşen Tomambay idam edildi.)

- Halifelik Osmanlılara geçti.(Memluklerin himayesinde yaşayan son Abbasi Halifesi

III.Mütevekkil İstanbul‟a getirildi.Ayasofya Camiinde yapılan merasimle Halifeliği

Yavuz‟a devretmiştir.Ayrıca Mekke Şerifi,Ebu Numey’i Mısır’a göndererek Mukaddes

Makamların(Kabe ve Ravza-i Mutahhara’nın) anahtarlarını ve Mukaddes emanetleri

Yavuz’a sunmuştur.Böylece Hicaz’da Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır.)

- Osmanlı devlet yönetiminde dini özellik önem kazandı. Teokratik yapı pekişti.

- Çok büyük ganimetler elde edilmiş ve hazine altın ile dolmuştur.

- Baharat yolu Osmanlı’nın eline geçmiĢtir.

- İslam dünyasında birlik sağlanmıştır.

-Mısır‟daki birçok alim ve sanatkar İstanbul‟a getirildi.

-Venedikliler Kıbrıs için ödediği vergiyi Osmanlıya ödemeye başlamıştır.

BU DÖNEMĠN ÖNEMLĠ DEVLET ADAMLARI:Koca Mustafa Paşa,Hersekzade Ahmed

Paşa,Dukakinoğlu Ahmed Paşa,Hadım Sina Paşa,Yunus Paşa,Piri Mehmed Paşa

I.SÜLEYMAN

(KANUNĠ) (1520-1566)

Yavuz‟un ölümü üzerine tahta, tek oğlu olan Kanuni Sultan Süleyman geçmiştir. Kanuni

Osmanlı tahtında en uzun kalan Osmanlı Padişahı oldu. 45 yıl 3 ay 7 gün padişahlık yaptı.

Saltanatının 2745 gününü (7,5 sene) at sırtında seferlerde geçirdi. 13 büyük seferinde at

üzerinde yaklaşık 43 000 kilometre kadar mesafe katetti. 21 eyalet ve 250 sancaktan oluşan

Osmanlı Devleti çok geniş sınırlara ulaştı

ĠÇ ĠSYANLAR:

Canberdi Gazali Ġsyanı (1521): ġam-Siyasi: Yavuz‟un ölümünü fırsat bilen Suriye

valisi Canberdi Gazali,Memluklu Devleti‟ni yeniden diriltmek gayesiyle isyan

etti.Ancak Şehsuvaroğlu Ali Bey komutasındaki Osmanlı ordusuna Halep önlerinde

yapılan Mastaba SavaĢı‟nda yenilen Canberdi Gazali idam edilmiştir.

Vezir Ahmet PaĢa Ġsyanı (1524) : Mısır-ġahsi: 1522 yılında Sadrazam Piri

Mehmed Paşa emekli oldu. Bunun üzerine, hiyerarşik düzene göre 2. vezir Ahmed

Paşa'nın sadrazam olması bekleniyordu. Ancak dönemin hünkarı Kanuni Sultan

Süleyman, yakın arkadaşı Pargalı İbrahim Paşa'yı sadrazamlığa atamıştır. Bu atama

üzerine Ahmed Paşa, Mısır Beylerbeyliği'ne atanmıştır. Ancak Ahmed Paşa, 1524

senesinde Mısır'a vardığında bağımsızlığını ilan etmiştir. Bu doğrultuda para

bastırarak, kendi adına hutbe okutmuştur. Kısa sürede Osmanlı kuvvetleri bu isyan

hareketini bastırmıştır.

Baba Zünnun Ġsyanı (1526): Yozgat-Ekonomik: Safevilerin Anadolu‟da Şiilik

propagandasının etkisiyle Bozok(Yozgat) yöresinde Baba Zunnun ismindeki kişinin

başlattığı isyan,İçel ve Tarsus taraflarına da yayılmış,Baba Zunnun‟un öldürülmesiyle

isyan bastırılmıştır.(İsyanda vergi konusunda bahane edilmiştir)

Kalenderoğlu Ġsyanı(1527): Karaman-Dini: İsyanın çıkış sebebi; devletin göçebe

yaşam sürdüren Şii Türkmenleri denetlemek istemesi ve bir grubun da tımarların

haksız yere ellerinden alındığını iddia etmesi. Konya‟da Kalenderoğlu tarafından

çıkarılmış bir Şii ayaklanmasıdır. İsyan Osmanlı kuvvetleri tarafından bastırılmıştır.

Bu Dönemde Osmanlı Devleti’nin rakipleri;

BATI DOĞU

FRANSA KUTSAL AVUSTURYA MACAR. OSMANLI SAFEVĠLER

(Fransuva) ROMAGERMEN (Ferdinand) (II.Layoş) KANUNĠ (Şah Tahmasb)

(Şarlken)

Not:Kanuni‟nin tahta geçtiği yıllarda,Avrupa‟nın siyasi coğrafyasında önemli değişiklikler

oluyordu.Charles-Quint(ŞARLKEN) 1546‟da İspanya kralı,1519‟da V.Carlos(Karl)

ünvanıyla Almanya İmparatoru olmuştur.Ayrıca Kastilya Aragon,Napoli,Sicilya Krallık

taçlarını da ele geçirmişti.Belçika,Hollanda,Sardunya,Lüksemburg ve Kuzey İtalya‟da bazı

yerlerde onun hakimiyetinde idi.Şarlken,Fransa ve İngiltere‟yi tehdit etmeye

başlamıştı.ġarlken‟in tek erkek kardeşi Ferdinand,Avusturya kralı idi,ayrıca Ferdinand da

Macar Kralı II.LayoĢ‟un kızkardeşi ile evli idi.Macar Kralı II.Layoş‟ta Şarlken‟in

kızkardeşi ile evliydi

BELGRAT’IN FETHĠ (1521)

Osmanlı tarihinde ‘ Dar’ül Cihat’(Cihat Kapısı) olarak anılan Belgrat stratejik bir

öneme sahipti. Belgrat‟ın alınmasıyla Orta Avrupa‟nın kapıları Osmanlılara açılmıştır.

MOHAÇ MEYDAN MUHAREBESĠ (1526)

Macar Kralı Layoş‟un Osmanlıya karşı Eflak ve Boğdan Prensliklerini kışkırtması ve

Fransa kralı I.Fransuva‟nın Şarlkene esir düşmesi ve yardım isteği(Fransuva‟nın annesi

Louise de Savoie‟nin Kanuni‟ye mektubu) üzerine Kanuni sefere çıkarak 2 saat gibi kısa

bir sürede Macar ordusu Mohaç Muharebesi‟nde imha edildi.Budin(BudapeĢte) ele

geçirildi.Jan Zapolya(Yanoş) ,Macar Krallığına atandı.

NOT: Bu durum Osmanlı-Avusturya ilişkilerinin bozulmasına sebep olacaktır.

I.SÜLEYMAN

(KANUNĠ) (1520-1566)

I.VĠYANA KUġATMASI (1529) Avusturya Kralı Ferdinand‟ın Macaristan üzerindeki iddialarından vazgeçmemesi ve

Şarlken tarafından Macar Kralı ilan edilmesi, ayrıca Macaristan‟a girerek Budapeşte‟yi

işgal etmesi üzerine Macar Kralı Zapolya Osmanlı‟dan yardım istedi. Bunun üzerine

Kanuni sefere çıkarak Budapeşte‟yi tekrar ele geçirdi ve Viyana’yı kuĢattı.20 günlük

kuşatmadan sonra Osmanlı ordusu geri çekildi. Ordunun geri çekilme sebepleri ise;

ağır kuşatma toplarının Budapeşte‟de bırakılmış olması, kuşatma sonrasında yağışların

devam etmesi ve kışın yaklaşmakta olması,Viyana surlarının oldukça güçlü olması ve

seferin esas hedef olan Macaristan‟ın işgalinden kurtarılmış olması gibi temel nedenler

yer almaktadır.

ALMAN SEFERĠ (1532) Ferdinand‟ın tekrar Macaristan‟a saldırması üzerine meseleye köklü çözüm bulmak

amacıyla Kanuni, Şarlken üzerine sefere çıkmıştır. Karşısına hiçbir ordu çıkmamıştır.

Ferdinand‟ın barış teklifini İran sorunu yüzünden kabul etmiştir.

1533 Ġstanbul(Ġbrahim PĢa) AntlaĢmasına göre:

Ferdinand Yanoş‟un(Jan Zapolya) Macar krallığını kabul edecek.

Avusturya kralı protokolde Osmanlı sadrazamına eşit sayılacak.

Avusturya yıllık vergi ve savaş tazminatı ödeyecek.

NOT: Avusturya ile yapılan ilk resmi antlaşmadır. Osmanlı Avusturya’ya üstünlüğünü

kabul ettirmiĢtir. Bu üstünlük 1606 Zitvatoruk AntlaĢmasına kadar sürdü.

KANUNĠ’NĠN ġARLKEN’E MEKTUBU: ‘Bu kadar zamandır erlik davası yapıp durursun,ne senden ne kardeşinden nam ve nişan yok.Sizlere saltanat ve erlik davası haramdır.Askerinden ve hanımından utanmaz mısın.Er isen meydana gelesin,takdir ne ise yerine gele,gel seninle saltanatı Beç(Viyana) sahrasında üleşelim,reaya fukarası dahi asude olsun.Yoksa meydanı arslandan hali buldukça tilki gibi fırsatla şikar almayı(kaçmayı) erlik sayma.Bu kere dahi meydana gelmezsen,bir padişahlık tacını ürünmiyesin ve erlik adını diline getirmeyesin.’ Kaynak:Peçevi Tarihi

MACARĠSTAN’IN OSMANLI TOPRAKLARINA KATILMASI (1541):

Ferdinand, Yanoş‟un oğlu Sigismund‟un Macar krallığını kabul etmeyerek saldırınca

sefere çıkan Kanuni Macaristan‟ı 3 parçaya bölmüştür.

MACARĠSTAN

Asıl Macaristan Erdel Küçük bir kısmı

(Budin (Sigismund‟a) (Vergi karşılığı

(Osmanlı‟ya) Avusturya‟ya)

ZĠGETVAR SEFERĠ(1566)

-1552‟de Almanya‟nın elçisi Baron Van Busbec ile Osmanlı Devleti arasında bir

antlaşma imzalandı.Ancak bu antlaşma uzun sürmedi.Almanya‟nın Erdel‟in içişlerine

müdahalesi Kanuni’nin son seferine çıkmasına sebep oldu.Kuşatma sırasında Kanuni

vefat etti.I.Murat‟tan sonra savaş meydanında ölen ikinci padişah Kanuni oldu.

NOT: Kanuni‟nin Zigetvar kuşatmasındaki ölümü askerden gizlendi. Cesedi bozulmasın

diye iç organları çıkartılarak ilaçlandı ve otağının bulunduğu yere gömüldü. Bedeni ise

fetihten sonra İstanbul‟a getirilerek Süleymaniye Camii avlusundaki bugünkü yerine

gömüldü. Tahta çıkan II. Selim daha sonra babası Kanuni‟nin iç organlarının gömülü

olduğu yere türbe, etrafına da külliye yaptırdı. 150 yıl kadar kalan bu yapılar daha sonra

Zigetvar Kalesi‟nin Osmanlı‟nın elinden çıkmasıyla yıkıldı.

Macarlar, daha sonra bu bölgeye “Süleyman‟ın kalbinin gömülü olduğu türbe” anlamına

gelen “Turbek” ismini koydu. Hatta türbenin üzerine yapıldığı tahmin edilen kilisenin

adına da Turbek Kilisesi denildi. Kiliseyi ziyaret edenlerin, papazlara en çok sorduğu

soru ise hep aynı oldu: “Süleyman‟ın kalbi nerede gömülü?”

I.SÜLEYMAN

(KANUNĠ) (1520-1566)

FRANSA ĠLE ĠLĠġKĠLER:

Kanuni, Şarlken‟in Avrupa‟da tek güç olmasını engellemek amacı ile bir taraftan

Reform hareketlerini destekler iken diğer taraftan yaptığı seferler ile Fransa Kralı

Fransuva‟yı kurtarmış ve hatta Şarlken karşısında güçlü tutabilmek için ekonomik

ayrıcalıklar verilmiştir.

Fransa Elçisi De La Forest ile Sadrazam İbrahim Paşa arasında imzalanmıştır.

1535 Kapitülasyon(Ahdi Atika) AntlaĢmasına göre;

Fransızlar Osmanlı sularında serbestçe ticaret yapabilecek.

Fransız tüccarlardan düşük gümrük vergisi alınacak.

Osmanlı ülkesindeki Fransızların kendi aralarındaki davalara Fransız hakimler

bakacak.

Osmanlı vatandaşları ile sorun yaşarlar ise Osmanlı mahkemeleri bakacak fakat

tercüman bulundurabilecekler.

Aynı haklardan Osmanlı devleti de yararlanabilecek.

*** Bu antlaşma iki hükümdar hayatta kaldığı sürece geçerli olacak.

NOT: 1740 yılında I.Mahmut zamanında kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiştir.

OSMANLI-ĠRAN ĠLĠġKĠLERĠ (1534-1555)

Kanuni‟nin Avrupa ile ilgilenmesinden faydalanan İran, sınırda karışıklıklar

çıkarmıştır. İran üzerine 3 sefer düzenlenmiştir.

I.ĠRAN SEFERĠ(IRAKEYN SEFERĠ)(1534)

-Bağdat,Tebriz ve Van Osmanlı topraklarına katıldı.Erzurum Beylerbeyliği

kuruldu.Erzurum ve Kars çevresi tamamen Osmanlı hakimiyetine girdi.Ardından Basra

ele geçirildi.1538‟de Basra Beylerbeyliği kuruldu.Bu beylerbeylik Kuveyt,Lahsa,Katar

ve Bahreyn‟i içine alıyordu.1536‟da Erzurum Beylerbeyi,Gürcü Prenslikleri üzerine

yürüdü.Ahıska Osmanlı topraklarına katıldı.

II.ĠRAN SEFERĠ(1548) -Şah Tahmasb‟ın Kafkasya‟daki faaliyetleri üzerine, Kanuni ikinci kez sefere

çıktı.Tortum,Şavşat,Ardahan Osmanlı Devleti‟ne katıldı.Van Beylerbeyliği kuruldu.

Osmanlı geri çekilince İran Tebriz‟i geri ele geçirdi.

III.ĠRAN (NAHCĠVAN) SEFERĠ (1553)

-Nahcıvan, Karabağ dolayları Osmanlı kontrolüne geçmiştir. Şah Tahmasb‟ın

karşısına çıkmaması ve kış mevsiminin yanaşmasından dolayı Kanuni Amasya‟ya

döndü. Şah Tahmasb‟ın isteği üzerine antlaşma yapılmıştır.

AMASYA ANTLAġMASI(1555)

-Bu antlaşmaya göre Gürcistan toprakları Osmanlılarla Safeviler arasında

paylaşıldı.Ahıska ve Acaristan(Batum Ahıska arası) Osmanlı‟da,Gürcistan‟ın doğusu ise

İran‟da kalıyordu.Bu antlaĢma Osmanlı Devleti’yle Safeviler arasındaki ilk resmi

antlaĢmadır.

HĠNT DENĠZ SEFERLERĠ (1538-1554) Hint Müslümanlarının yardım isteği, bölgedeki Portekiz üstünlüğüne son vermek,

Kızıldeniz‟de yeniden üstün konuma gelebilmek için 4 sefer düzenlenmiştir.

I.HĠNT SEFERĠ(1538): Hadım Süleyman PaĢa 76 parçalık Süveyş Donanması ve 20

bin askerle sefer düzenledi. Özdemir Paşa komutasındaki Mısır donamasının

öncülüğünde Habeşistan ve Yemen‟in fethi gerçekleşti

II.HĠNT SEFERĠ(1552):Meşhur denizci Kemal Reis‟in yeğeni olan Piri Reis,Barbaros

kardeşlerin hizmetinde bulunmuş,Akdeniz kıyılarının haritasını yapmış,Karamanlı bir

Türktü.Süveyş‟teki Osmanlı donamamsının başına geçtikten sonra Aden‟i

Portekizlilerden kurtardı.(1548).Umman Denizi kıyısındaki Maskat‟ı ele geçirdi.Basra

bölgesine yaklaşan Piri Reis,bölgede güçlü bir Portekiz donaması olduğunu öğrenince

donanmayı Basra‟da bırakıp üç gemi ile geri döndü.

I.SÜLEYMAN

(KANUNĠ) (1520-1566)

III.HĠNT SEFERĠ(1552-1553):Piri Reis‟ten sonra Süveyş Kaptanlığı‟na atanan Murat

Reis Basra‟ya gelmişti.Görevi Piri Reis‟in Basra‟da bıraktığı donanmayı Süveyş‟e

getirmekti.Murat Reis 18 gemi ile Basra Körfezi‟ne çıktı.Ancak,Umman kıyılarında

Portekiz donanmasıyla karşılaştı.İki taraf yenişemedi.Bir kaç gemisi battı.Eldeki

gemilerle Basra‟ya döndü.

IV.HĠNT SEFERĠ(1554):Aslen Sinoplu olan Seydi Ali Reis,Basra‟daki gemileri

Süveyş‟e götürmekle görevlendirildi.15 parçalık Osmanlı gemileri,Hürmüz Boğazı‟nı

çıkınca Aden Körfezi çıkışında Maskat Adalarında Portekiz donanmasının saldırısına

uğradı.Seydi Ali Reis 11 gemisi ile Hadramut kıyılarına yaklaştı ardından da Umman

Denizi‟ni baştan başa geçerek Hindistan‟a ulaştı.Gemileri Gücerat Sultanı‟na bağışlayan

Seydi Ali Reis 50 leventle Delhi şehrine ulaştı.Oradan da Türkistan üzerinden İstanbul‟a

ulaştı. Seydi Ali Reis'in bu maceralı yolculuğu padişaha takdim ettiği MĠR'AT ÜL'

MEMALĠK adlı eserinde özetledi.

Hint deniz seferlerden istenilen başarı elde edilememiştir.

Bunun sebebi:

Osmanlı kaptanlarının tecrübesizliği,

Donanmanın okyanuslara dayanıklı olmaması,

Hint Müslümanlarından gereken desteğin alınamaması

DENĠZLERDEKĠ GELĠġMELER

Rodos’un Fethi (1522):Çok güçlü surlara sahip olan bu ada Fatih döneminde 3 defa

kuşatılmasına rağmen alınamamıştı. Rodos dahil 12 Ada ve Anadolu sahilindeki Bodrum

Saint Jean Şövalyelerinin elindeydi. Şövalyeler,Doğu Akdeniz‟de korsanlık yapıyor ve

sürekli Müslüman gemileri rahatsız ediyordu.Osmanlı donanmasına Kurdoğlu

Muslihiddin Reis komuta ediyordu.Kanuni‟de Marmaris‟ten adaya geçmişti.

Şövalyelerin lideri olan Fransız asıllı Philippe Villers,5 ay kadar süren direnişin ardından

kaleyi teslim etti.Rodosla birlikte 12 ada ve Bodrum(Halikarnas)‟da ele geçirildi.

Cezayir’in Alınması (1533): Barbaros‟un Kaptan-ı Derya olması ile savaşılmadan

Osmanlı topraklarına katılmıştır.

Preveze Deniz Zaferi (1538): Şarlken‟in oluşturduğu Cenevizli Andrea Dorya

komutasındaki Haçlı donanmasına (İspanya, Almanya, Venedik, Portekiz,Ceneviz,Malta

ve Papalık filoları)karşı mücadele edilmiştir.Osmanlı Donanmasının başında Barbaros

Hayreddin Paşa bulunuyordu.Sağ kanatta Salih Reis,sol kanatta Seydi Ali Reis ve geride

ihtiyat filosunun başında Turgut Reis yer alıyordu.Bu deniz muharebesinden Osmanlı

kuvvetleri büyük bir zaferle ayrıldı.Akdeniz Türk gölü haline geldi.

Nis (Nice) Seferi (1543): Fransa‟ya yardım amacı ile mücadele edilmiştir.Ġlk kez büyük

bir Avrupalı devletin kuvvetleriyle birleşen Osmanlı kuvvetleri diğer bir Hrıstiyan

devlete karşı harekete geçiyordu.

Trablusgarb’ın Fethi (1551): Sen Jan Şövalyelerinden Turgut Reis almıştır.Turgut Reis

1566‟da Trablısgarp Beylerbeyi oldu.9 yıl bu vazifede kaldı.Türbesi Tarblusgarpta‟dır.

Cerbe Deniz Zaferi (1560): Turgut reis ile Andrea Dorya‟nın yeğeni Gian Doria

arasında oldu. Bu muharebeye katılan Osmanlı kuvvetleri arasında İstanbul‟dan hareket

eden Piyale PaĢa komutasındaki 120 parçalık Türk donanması ayrıca İzmir Bahriye

Sancak Bey‟i Uluç Ali Reis ve ihtiyat filosunda Seydi Ali Reis bulunuyordu.

İspanyolların elindeki Cerbe adası alındı.(Bu zafer Osmanlı Devleti’nin Preveze’den

sonraki ikinci büyük deniz zaferidir)

Malta KuĢatması(1565):Hristiyanlığın Akdeniz‟deki kalesi olarak nitelendirilen

Malta‟da bulunan Sen-Jan şövalyeleri Şarlken‟den aldıkları destekle,Türklerin ticaret

gemilerine saldırıyor ve Türkler aleyhine yapılan seferlere katılıyordu.Bu gelişmeler

üzerien Kanuni‟nin emriyle Kpatan-ı Derya Piayale Paşa komutasındaki Osmanlı

donanması Malta seferine çıktı.Turgut Reis ve Trablusgarp‟tan Hasan Paşa‟da

Cezayir‟den gelip donanmaya katıldı.Ancak ada alınamadı.

I.SÜLEYMAN

(KANUNĠ) (1520-1566)

Sakız Adası’nın Ġlhakı(1566):Cenevizliler,bu ada için Fatih döneminden itibaren

Osmanlı Devleti‟ne vergi ödüyordu.Kanuni döneminde Cenevizliler hem vergilerini

aksatmaya başladı hem de Osmanlı aleyhine Malta şövalyeleri ile işbirliği yaptı.Bu ada

için Piyale PaĢa komutasındaki Osmanlı kuvvetleri harekete geçti ve adayı teslim

aldılar.Bu esnada Kanuni‟de son seferi olacak olan Zigetvar‟a doğru harekete geçmişti.

Not: ġEHZADE MUSTAFA OLAYI: Bu konuyla ilgili ismi geçen Ģahıslar Ģunlardır:

Mahidevran Haseki (Gülbahar Sultan): Mahidevran Sultan'ın Kanuni tahta çıkmadan

önce Manisa valisi olarak görev yapmaktayken gözdeleri arasına girdiği bilinmektedir.

1515 yılında Kanuni'nin en büyük erkek çocuğu olan Şehzade Mustafa'yı dünyaya

getirdi. 1520 yılında eşinin padişah olması üzerine çocuğuyla birlikte İstanbul'a geldi.

Şehzade Mustafa yetişkinliğe ulaşınca Osmanlı geleneğine uyarak Amasya'ya vali olarak

gönderildi. Yine gelenek olduğu üzere annesi Mahidevran Sultan da oğluyla birlikte

Amasya'ya gitti. Mahidevran Sultan 1580 yılında Bursa'da öldü. Oğlunun türbesine

gömüldü.

Sadrazam Rüstem PaĢa:1500 yılında Hırvatistan'da doğmuştur. Osmanlı topraklarına

getirildikten sonra devşirilmiş, 1539'da Diyarbakır Valisi ve III. Vezir iken Şehzade

Cihangir ve Şehzade Bayezid'in sünnet düğününde Kanuni Sultan Süleyman'ın kızı

Mihrimah Sultan ile evlenmiştir.Bu nedenle 'Damat „ da sıfatıyla anılır. Kendisini

çekemeyenlerce çıkarılmış "cüzzamlıdır" dedikodusunun yayıldığı bir esnada, üzerinde

bit çıkmıştır.Hatta bununla ilgili anonim bir beyit dilden dile yayılmıştır.

Olucak bir kişinin bahtı kavi talii yar. Biti dahi mahallinde anın işine yarar. Zira inanışa göre cüzzamlının üzerinde bit barınamazmış. Bu yüzden, tarihçilerin

kendisine vermiş oldukları bir diğer isim "Kehle-i Ġkbal" (İkbal Biti) Rüstem PaĢa'dır.

Hürrem Haseki: Lehistan Krallığı'nın sınırları içerisinde bulunan

Rutenya'da(Lehistan) doğdu. Tatar akıncılar tarafından 1520 tarihinde 20'li

yaşlarında Rutenya'den kaçırılmış, Kırım Hanı'nın himayesinde kalmış daha sonra

Osmanlı sarayına girmiştir. 19. yüzyılın Ukrayna'daki ilk kayıtlarına göre

Anastasia (Kısaca Nastia) Polonyalıların geleneğinde, Aleksandra Lisowska

olarak bilinir. Avrupa dillerinde Roxolena ,Türkçe'de Hürrem (Farsça kökenli:

Hürrem), neşeli olan kişi ve (Arapçada Kerîme ) soylu olan kişi anlamına gelir. Hürrem

Sultan saraya geldiğinde Kanuni'nin Manisa valisi iken birlikte olduğu Mahidevran

Sultan'dan Mustafa isimli bir oğlu vardı.Hürrem Sultan, Kanuni Sultan Süleyman'a bir

kız, dört oğlan çocuğu doğurdu. En büyük oğlu Mehmet Şehzade tahta çıkamadan öldü.

İkinci oğlu Selim tahta çıktı. Diğer çocukları da Beyazıt ve Cihangir Şehzadeleridir. Kızı

Mihrimah Sultan'ı Vezir-i Azam Rüstem Paşa ile evlendirdi. Hürrem Sultan 18 Nisan

1558 tarihinde eşi Kanuni Sultan Süleyman'dan 8 sene önce 52 yaşındayken

ölmüştür. Oğlu II. Selim'in tahta çıkışını göremedi. Süleymaniye Camisi

Külliyesi içinde kendisi için yaptırılan türbeye gömüldü. Türbenin iç duvarları bir

cennet bahçesini tasvir eden İznik çinileriyle kaplıdır. Hürrem Sultan İstanbul'da

günümüzde onun adıyla anılan Haseki semtinde, Mimar Sinan'a HASEKĠ

KÜLLĠYESĠNĠ yaptırmıştır. 1538-1550 yılları arasında inşaatı tamamlanan külliyenin

içinde bir hamam, medrese ve hastane bulunmaktadır. Günümüzde T.C. Sağlık Bakanlığı

Haseki Eğitim ve AraĢtırma Hastanesi olarak tanınan bu hastane Türkiye'de kesintisiz

hizmet vermekte olan en eski hastane olma özelliğini taşır. Hürrem Sultan ayrıca

Ayasofya Camii civarında yardıma muhtaç ve fakirlerin karnını doyurmak için bir

mutfak yaptırtmıştır.

I.SÜLEYMAN

(KANUNĠ) (1520-1566)

Osmanlı tarihçilerinin beyanına göre, ġehzade Mustafa hayatta iken onunla beraber

hayatta olan üç şehzade daha vardır: ġehzade Bayezıd, ġehzade Cihangir ve ġehzade

Selim.

Sadrazam Rüstem Paşa ve Hürrem Sultan‟ın niyeti Şehzade Bayezıd‟ı hükümdar

olarak görmekti. Padişahlar, askerler,alimler ve meşayıhın meyli ise Şehzade Mustafa

idi.Harem halkı da sancağa çıkmayan ve sarayda oturan Şehzade Cihangir‟i

destekliyordu.Şehzade Selim ise hiç kimsenin aklından bile geçmiyordu.

Ancak Kanuni‟nin hanımı Hürrem Haseki‟nin Şehzade Bayezıd,Şehzade Selim ve

Şehzade Cihangir‟in annesi olması;Şehzade Mustafa‟nın ise Mahidevran haseki‟nin oğlu

olması fitneyi ateşlemeye yeterli bir sebepti.Hürrem Haseki‟nin ve Kanuni‟nin kızı

Mihrimah Sultan ile evlenen ve 1544 yılında Sadrazamlık makamına gelen Rüstem

Paşa,fitne ateşini körüklemeye başladı.Asıl arzusu Şehzade Bayezıd‟ın tahta

çıkmasıydı.Bunun için Şehzade Mustafa‟nın tasfiyesi gerekiyordu.Bu gayeye ulaşmak

üzere Damad,Kayınvalide ve kız birlikte hareket ettiler.Osmanlı Devleti‟ni en çok

ürküten politik bir mevzu olan Anadolu‟nun Şi‟alaşmasını vesile ettiler.

Kanuni Sadrazam Rüstem Paşa‟nın komutasında İran seferine çıkmak üzere bir ordu

çıkarmıştı.Bu olaydan sonrasını SOLAKZADE Ģöyle özetlemiĢtir:

‘’ġaĢılacak bir iĢtir ki, askerin dilinde hiç hoĢ olmayan sözler dolaĢıyordu. Bazı gayr-ı

makul sözler ile çadırlar dolup gizli ve aĢikar söyleniyordu ki,’ PadiĢah(Kanuni) gayet

kocaldı, yaĢlılık vücudunu yıprattı.Bu günden sonra sefere çıkamaz.Onun için Rüstem

PaĢa’yı Anadolu’ya serdar tayin etti.Ġnsaf o ki,ġehzade Mustafa yerlerine tahta geçmek

istiyormuĢ;ancak Rüstem PaĢa engel imiĢ’.Bu tür dedikodular tevatür derecesine geldi.’Söz

yalan olmaz;yanlıĢ olur’ dedikleri gibi,aslında ġehzade Mustafa’nın yaĢı kırkı geçmiĢ,ilim ve

kahramanlık itibariyle Ģehzadeler arasından biricik idi.Ayrıca asker ve halk onu seviyor ve

istiyordu.Maalesef bazı ahmaklar iyi niyetle ve bazıları ise kötü niyetle ġehzade Mustafa’ya

bu sözleri ulaĢtırdılar ve onu isyan edecek merhaleye getirmeye çalıĢtılar.’’

İşte bu dedikodular üzerine, fesat şebekeleri, Şehzade Mustafa‟nın İran şah‟ı

Tahmasb ile gizlice ittifak yaptığına ve onun damadı olup babasını devireceğine

Kanuni‟yi ikna ettiler.Her ne kadar Kanuni,kendisine ilk olarak bu mevzu açıldığında,

‘‘ Haşa Mustafa oğlum bu küstahlığa cür’et ede.Bazı müfsidler kendi arzularını mülk

ve saltanat ona kalmasun deyü iftira ederler’’ diye sert cevap vermesine rağmen,sahte

mektuplar ve benzeri desilelerle onun isyan edeceğine ve hıyanet ettiğine inandı.Hatta

III.İran seferi için yaptığı hazırlığa,Şehzade Mustafa‟nın Konya Ereğlisi yakınlarında

30.000 kişilik bir orduyla katılmasını,ona isyan için geliyor zannetti.

Rüstem paşa‟nın tahrikleri kötü amacına ulaşmış ve Paşa ġeyhulislam Ebüssud

Efendi‟den de devlete isyan ettiğinden dolayı idam fetvasını kamufleli bir şekilde

almıştır. Böylece araya giren müfsidlerin tahriki ile, Osmanlı tarihinin en haksız bir

idamı gerçekleşmiş 960/1553 yılının Şevval ayında Sultan Mustafa babası ile görüşmek

üzere geldiği çadırda boğdurulmuştur.Katli,devlete isyan suçundan dolayıdır;ancak

deliller yanlış ve şahitler yalancıdır.

Şehzade Mustafa‟nın idam edilmesi, her ne kadar kanuna uydurulmuş ve sahte

deliller ile insanlar kandırılmış olsa da, memleket içinde büyük sıkıntılar meydana

getirmiştir.Hadiseye üzülen ġehzade Cihangir,aynı yıl üzüntüsünden vefat etmiştir.Ordu

çok ciddi manada rahatsız olmuş ve ısrarla Sadrazam Rüstem Paşa‟nın azli istenmiş ve

mecburen azledilmiştir.En kötü olanı da İran seferinden vazgeçilmiştir.Halk arasında

Şehzade Mustafa destanlaşmış ve adına çok önemli mersiyeler yazılmıştır.

Bu olayların ardından bu seferde Lala Mustafa PaĢa, bazı şahsi menfaatleri

yüzünden,iki öz kardeşin arasını açmaya başlamış ve ġehzade Bayezıd ile ġehzade

Selim‟in aralarına buz dağları sokmaya çalışmıştır.1558 yılında Şehzade Bayezıd

Kütahya‟dan Amasya‟ya ve Şehzade Selim ise Manisa‟dan Konya‟ya sancakbeyi olarak

tayin edilmişlerdir.Şehzade Bayezıd,bazı tahriklere aldanarak bu fermanı dinlememiştir.

Padişah‟ın emriyle üzerine gelen orduya Konya‟da mağlup düşen Bayezıd İran‟ın

başşehri Kazvin‟e sığınmış ve asi hale gelmiştir. Sonunda İran Şahı,bazı dedikoduların

etkisiyle asi oğlunu babası Kanuni‟ye teslim edince,4 oğlu ile birlikte Şehzade Bayezıd 1562

yılında idam edilmişlerdir.İdam fetvasını veren yine Şeyhülislam Ebüsuud Efendi‟dir.Bu

fetvada bir aykırılık bulunmamaktadır.Zira Şehzade Bayezıd‟ın katli tamamen devlete

isyan suçundan dolayıdır ve bağy suçunun cezasıdır.(Kaynak: Bilinmeyen Osmanlı) BU DÖNEMĠN ÖNEMLĠ DEVLET ADAMLARI:Piri Mehmed Paşa,Pargali İbrahim

Paşa,Ayas Mehmed Paşa,Lütfi Paşa,Hadım Süleyman Paşa,Rüstem Paşa,Kara Ahmed

Paşa,Semiz Ali Paşa,Sokullu Mehmed Paşa.

II. SELĠM

(SARI) (1566-1574)

Kanuni Sultan Süleyman öldükten sonra, tahta hayatta kalan tek oğlu Şehzade

Selim geçmiştir.

Tahta çıktığında asker Cülus bahĢiĢi için ayaklanmıştı. Padişah II.Selim Kapıkulu

askerlerinin yanı sıra Ulemaya da cülus bahşişi ödemiştir.Ulema için bu uygulama

Osmanlı tarihinde ilk defa olmuştur.

Bu dönemin en önemli ismi hiç şüphesiz SOKULLU MEHMET PAġA‟dır.

SOKULLU MEHMET PAġA: 1505 yılında Vişegrad kadılığındaki Rodo kasabasına

uzak olmayan (Osmanlı idaresi altında iken Sokol olarak adlandırılan) Sokoloviçi (Slav

dillerinde 'şahin oğulları' demektir) köyünde doğmuştur. İlk adı Bayo Sokoloviç'di. Bu

nedenle Balkan halkları arasında Mehmet Paşa Sokoloviç olarak anılır. Vaftiz edilirken

Bayo adı takılmıştı. Babasının adı Dimitriye'ydi. Dimitriye'nin bir kızı ve Sırp

tarihçilerine göre üç, Türk yazarlarına göre ise iki oğlu daha vardı. 1519 yılında

devĢirme sistemi ile çocuk yaşta Edirne Sarayına getirilmiş, Mehmet adı verilerek Türk

ve Müslüman kültürü ile yetiştirilmiştir. Ardından İstanbul'a gönderildi. Topkapı

Sarayı'nın Enderun bölümünde çeşitli görevlerde bulundu. 1541'de Kapıcıbaşılığa

yükseldi. 1546'da saray hizmetlerinde başarılı olanların dış göreve atanmaları yolundaki

gelenek uyarınca Kaptan-ı Derya'lığa getirildi. Görevde iken Trablusgarp Seferi'ne

katıldı, İstanbul Tersanesini genişletti ve yeniledi. 1549'da vezirliğe yükselerek Rumeli

Beylerbeyliğine atandı. Kanuni Sultan Süleyman 1553'te Sokullu Mehmet Paşa'yı

Rumeli askerlerinin başında Anadolu'ya gönderdi. Aynı yıl başlayan Nahçıvan Seferinde

Sokullu komutasındaki Rumeli askerleri büyük başarı gösterdiler. Sefer dönüşünde

Sokullu üçüncü kez vezirliğe yükselerek kubbealtı vezirleri arasına katıldı. Sokullu

Mehmed Paşa, Kanuni'nin oğulları arasındaki mücadeleler sırasında da hep Selim'in

yanında oldu. Nitekim taht mücadelesini Selim kazandı. Semiz Ali Paşa'nın sadrazamlığa

yükselmesiyle ikinci vezir olan Sokullu, onun 1565'de ölmesiyle sadrazamlığa

getirildi. Yaşı hayli ilerlemiş olan Kanuni çok güvendiği Sokollu'ya geniş yetkiler

vermişti. 1561'de üçüncü vezir iken Kanuni Sultan Süleyman'ın torunu ve Sultan II.

Selim'in kızı Esmehan Sultan ile evlendi. Bu tarihten ölümüne kadar ki 15 yıl boyunca

Osmanlı Ġmparatorluğunun idaresini fiilen elinde tuttu.

Sokullu Mehmed Paşa; Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat

devirlerinde toplam 14 yıl, 3 ay, 17 gün Osmanlı İmparatorluğu'nun sadrazamlığını

yapmıştır. Kanuni Sultan Süleyman'ın son vezir-i azamı olmuĢtur. Hem Osmanlı

İmparatorluğu'nun zirvede bulunduğu dönemi simgelemesi itibariyle hem de icraatları,

projeleri ve kişiliği nedenleriyle en büyük Osmanlı sadrazamlarından biri kabul edilir. İki

metreyi aşan boyu ile aynı zamanda en uzun boylu Osmanlı sadrazamı idi. 1579 yılında

ise III. Murat' ın eşi Safiye Sultan tarafından tutulan ve derviş kılığına girmiş bir yeniçeri

tarafından divan çıkışında 11 Ekim 1579 da kalbinden hançerlenerek öldürüldü.

Paşa'yı öldüren şahıs ise hemen oracıkta askerler tarafından parçalanırken başta padişah

olmak üzere bütün devlet ileri gelenleri hemen içeri alındı. Sokullu ise yapılan bütün

müdahalelere rağmen kurtarılamadı ve kısa sürede hayatını kaybetti. Daha sonra

Eyüp'te defnedildi.

Endonezya Seferi(1568-1569): II.Selim döneminde Kurdoğlu Hayredin Hızır Reis

komutasında Süveyş‟ten hareket eden 22 gemi,teknik personel ve savaş malzemesiyle

birlikte Sumatra‟ya ulaştı.Kuzey Sumatra‟da hüküm süren Açe Sultanlığı Türk

yardımları sayesinde Güney Doğu Asya‟nın en güçlü devleti haline gelmişti.

Astrahan(Ejderhan) Seferi(1569): Osmanlı Devleti'nin 1556 yılında Rusya'nın eline

geçen Astrahan Hanlığı'nı Rusların elinden kurtarmak için düzenledikleri seferdir. Bu

seferin bir diğer amacı da Don-Volga kanallarının açılmasıydı. Ancak istenilen sonuç

alınamadı.

II. SELĠM

(SARI) (1566-1574)

KANAL PROJELERĠ

Don-Volga: Sadrazam Sokullu Mehmet PaĢa tarafından Don ve Volga nehirlerinin

birleştirilmesi için tasarlanan projedir. Bu projenin amaçları arasında;

İran savaşlarında donanmanın kullanılmasını sağlamak, Kuzey Kafkasya‟nın egemenlik altına alınmasını kolaylaştırmak, Hazar Denizi ile doğrudan irtibat sağlamak, Orta Asya Türkleri doğrudan ilişki kurmak gibi amaçlar yer alıyordu.

Kanal mesafesinin üçte biri kazıldığı halde,kış mevsiminin yaklaşması ve Karadeniz‟in

kuzeyindeki kontrolü Osmanlı Devleti‟ne kaptırmak istemeyen Kırım Hanı‟nın isteksiz

tutumu yüzünden proje hayat geçirilemedi. Don-Volga kanalı 1952‟de Ruslar tarafından açılmış ve kullanılmaya başlanmıştır.

SüveyĢ Projesi: Akdeniz‟deki Osmanlı donanmasının doğrudan Kızıldeniz ve Hint

Denizi‟ne kolayca geçebilmesini sağlamak, Yemen, Habeş ve Hicaz‟daki hakimiyeti

güçlendirmek, Akdeniz ticaretini canlandırmak için Kızıldeniz-Akdeniz arasında bir

proje planlanmış anacak gerçekleşmemiştir.(Kanal 1869‟da Fransızlar tarafından

açılmıştır)

Marmara-Sapanca Projesi: Marmara Denizi-İznik Gölü ve İznik Gölü-Sakarya

nehri arasında kanal açılması öngörülüyordu.

KIBRIS’IN FETHĠ(1571)

Venediklilerden Kıbrıs‟ın alınmasıyla Doğu Akdeniz tamamen Osmanlı egemenliğine

girmiş, İnebahtı Savaşına sebep olmuştur.Kıbrıs seferi için orduyu Lala Mustafa Paşa

komuta etmiştir.

ĠNEBAHTI DENĠZ SAVAġI(1571)

Venedik öncülüğündeki Haçlı donanmasıyla yapılan savaşta Osmanlı donanması imha

edilmiş, fakat altı ay içinde yeni bir donanma inşa edilmiştir.

TUNUS’UN FETHĠ (1574)

Osmanlı‟nın İnebahtı bozgunundan sonra Akdeniz‟de üstünlüğünü devam ettirdiğinin

anlaşıldığı savaştır. İspanyollardan alınmıştır. Osmanlı kuvvetlerinin başında Kaptan-ı

Derya Kılıç Ali Paşa ve Koca Sinan Paşa bulunuyordu.

BU DÖNEMĠN ÖNEMLĠ DEVLET ADAMLARI:Sokullu Mehmed Paşa,Semiz Ahmed

Paşa,Lala Mustafa Paşa,Koca Sina Paşa,Kanijeli Siyavuş Paşa,Özdemiroğlu Osman Paşa,

İkinci Mesih Paşa,Ferhad Paşa.

III. MURAT (1574-1595)

Sokullu Mehmet Paşa Sadrazamlığa devam etmiştir.

FAS’IN ALINMASI /Vadi’üs Seyl (Kasr’ül Kebir SavaĢı )(1578)

1578 yılında, Osmanlı'yla Portekiz arasında yapılan deniz savaşıdır. Kasr-ül Kebir

Savaşı olarak da bilinir.Bazı kaynaklarda „Üç Kral Muharebesi „ olarak da

bilinir.(Portekiz Kralı Sabestio,eski Fas Sultanı III.Muhammed ve Yeni Fas Sultanı

Abdulmelik) Fas'ın Osmanlı yönetiminden kopmasından sonra, Fas'ta kral değişti. III.

Muhammed tahta geçti. Ama Abdülmelik tahta geçmek isteyince, Osmanlı'dan yardım

istemiştir. Bunun üzerine üzerine, kral III. Muhammed de Portekizlilerden yardım istedi.

Fas açıklarında karşılaşan Osmanlı ve Portekiz donanmaları savaştı. Osmanlı'nın kesin

zaferiyle savaş sona erdi. Bunu gören Abdülmelik, sevincinden kalp krizi geçirdi. Yerine

Mevlay Mehmed‟i Fas Sultanı oldu.Bu savaş sonunda, Portekizlilerin Akdenizdeki

üstünlüğü bitti.

LEHĠSTAN’IN OSMANLI HĠMAYESĠNE GĠRMESĠ(1577)

Erdel Prensini kral seçtiren Osmanlı, böylece Lehistan‟ı himaye altına almış oldu.

Lehistan‟ın Osmanlı hâkimiyeti 20 yıl sürmüştür. BU DÖNEMĠN ÖNEMLĠ DEVLET ADAMLARI:Sokullu Mehmed Paşa,Semiz Ahmed

Paşa,Koca Sinan Paşa,Kanijeli Siyavuş Paşa,Özdemiroğlu Osman Paşa,Mesih Paşa,Ferhad

Paşa

-YENĠÇAĞDA AVRUPA

Yeniçağ;1453'te Ġstanbul'un fethiyle baĢlayıp 1789'da Fransız Ġhtilalı’yla kapanan dönemdir. Bu

dönem Avrupa'sında görülen önemli geliĢmeler sırasıyla Coğrafi KeĢifler, Rönesans ve Reform

Hareketleri'dir.

YENĠÇAĞ AVRUPASI'NI HAZIRLAYAN BĠLĠM VE TEKNĠK ALANDAKĠ GELĠġMELER

Hümanizma:

Konusu insan sevgisi ve tabiat olan düĢüncedir. Ortaçağ’ın sonlarında Avrupa'da görülmeye baĢlayan

bu düĢünce ile ilkçağ Hellen ve Roma Uygarlığı'na ait eserler incelenmeye baĢlanmıĢtır.

Tarihte ilk kez Çin'de kullanılmıĢ olan barut, pusula, kâğıt ve matbaa Talas savaĢı (751)sonrasında

Türk-Ġslam dünyasında kullanılmaya baĢlanmıĢtır. Haçlı Seferleri sırasında da Avrupalılar tarafından

öğrenilmiĢtir.

Barut: Çin’de maytap ve havai fiĢek yapımında kullanılan barut, Ortaçağ’ın sonlarında ateĢli

silahlarla kullanılmaya baĢlanmıĢtır. Bu geliĢme derebeyliklerin sonunu hazırlarken, merkezi

krallıkları güçlendirmiĢtir.

Uyarı:

Ġstanbul'un fethi büyük surların toplarla yıkılacağını göstermiĢtir.

Pusula: Çin’de mıknatıslı taĢlardan yapılan pusula yön tespitinde kullanılmıĢtır. Pusula sapma

açısından tam olarak hesaplanması Kristof Kolomb tarafından gerçekleĢtirilmiĢtir. Pusulanın icadı

Coğrafi KeĢiflerin temel etkenlerinden biri olmuĢtur.

Kâğıt: Çin'de Ġpek'ten yapılan kâğıt, Türk-Ġslam dünyasında ipek ve pamuktan yapılmıĢtır. Ortaçağ

Avrupa’sında ise paçavradan yapılmıĢtır. Kâğıdın selüloz (odun özü) dan yapılmaya baĢlanması

bollaĢması ve ucuzlamasına neden olmuĢtur.

Matbaa: Çin’de bulunan basma matbaa, Uygur Trükleri’nde biraz geliĢtirerek kliĢe matbaaya

dönüĢtürülmüĢtür. Günümüzde kullanılan modern matbaanın mucidi ise Alman kuyumcu ustası Jan

Gutenberg olmuĢtur.

Uyarı:

Kâğıdın bollaĢması, matbaanın icadı, fikir ve düĢüncelerin hızlı bir Ģekilde yayılmasına neden

olmuĢtur.

COĞRAFĠ KEġĠFLER

Sebepler

Pusulanın sapma açısından Kristof Kolomb tarafından tam olarak hesaplanması,

Gemicilik sanatında ilerleme, Karavela adı verilen açık denizlere dayanıklı büyük gemilerin

yapılması,

Haçlı Seferleri sonunda Ġslam âlimlerine ait birçok eserin Avrupa'ya taĢınması ve dünya

hakkındaki bilgi birikiminin artması,

Doğu'dan gelen ticari önemli büyük Ġpek ve baharat yollarının Türk-Ġslam Dünyası’nın

kontrolünde olması,

Doğu ülkelerinin zenginliği, Avrupalıların bu zenginliklere aracısız olarak ulaĢma düĢüncesi,

Hurafelere inanmayan cesur gemicilerin yetiĢmesi,

Avrupalıların Hıristiyanlığı yayma düĢünceleridir.

BAġLICA KEġĠFLER

1486'da Portekiz kâĢif, Bartelmi Diaz, Afrika’nın güneyindeki Ümit Burnu'nu keĢfetti.

Fırtınalar Burnu olarak bilinen bu bölgeye gemicilerin cesaretini kırmamak amacıyla ''ümit

burnu'' denildi.

1498'da Wasko dö Gama, Müslüman keĢif Ġbn-i Macit'in de yardımıyla, Ümit Burnu'nu

dolaĢarak Hindistan'daki Kalküta Limanı'na ulaĢmıĢtır. Böylece Hindistan'a giden deniz yolu

bulunmuĢtur.

1492'de Kristof Kolomb, orta Amerika'daki Antil adalarına ulaĢmıĢtır. Ancak buranın yeni

bir kıta olduğunu anlayamamıĢ, Hindistan’ın batısındaki adalar olduğunu zannetmiĢtir.

Kolomb bu bölgeye bundan sonra üç sefer daha düzenlemiĢtir.

1507'de bölgeye ulaĢan Ameriko Dö Vespuci bölgenin yeni bir kıta olduğunu anladı. Bu

kâĢifin isminden dolayı da kıtaya Amerika denilmiĢtir.

1519-1522 yılları arasında Dünyanın yuvarlıklığı Macellan ve Del Kano tarafından

ispatlandı. Sürekli batıya gidildiğinde aynı noktaya gelineceğini belirten Macellan, Filipinlere

ulaĢtığında buradaki yerli halkla yapılan mücadelede ölmüĢtür. Del Kano seyahati

tamamlamıĢtır.(1522).

COĞRAFĠ KEġĠFLERĠN SONUÇLARI:

Yeni kıtalar, yeni yollar keĢfedildi.

KeĢfedilen kıtalardaki birçok ürün tanındı (Tütün, kakao, vanilya, patates, domates gibi).

KeĢfedilen kıtalarda Avrupa'dan göçler baĢladı. Sömürge imparatorlukları kuruldu.

KeĢfedilen kıtalardaki altın, gümüĢ, bakır gibi madenler Avrupa'ya taĢındı. Avrupa’da büyük

bir sermaye birikimi oldu.

Akdeniz limanları önemini kaybetti. Akdeniz ticareti sönükleĢti. Atlas Okyanusu limanları

önem kazandı.

Ticaretle uğraĢan Burjuva sınıfı güçlendi.

Ekonomik refahın yükselmesi Rönesans'ın doğuĢunu da etkiledi.

Papa ve diğer din adamlarının söylediklerinin tersinin uygulamalı olarak ispatlanması din

adamları ve kiliseye olan güveni sarstı.

Hıristiyanlık Avrupa kıtası dıĢında, keĢfedilen bölgelerde de yayıldı.

Türk-Ġslam dünyası Coğrafi KeĢiflerden olumsuz yönde etkilendi. Gümrük gelirleri

azaldı. Avrupa’da altın ve gümüĢ madenlerinin artması Osmanlı para birimi Akçenin de değer

kaybetmesine neden oldu.

Uyarı:

Coğrafi KeĢiflerin öncüleri Ġspanyollar ve Portekizlerdir. Daha sonraki dönemlerde okyanuslardaki

üstünlük Ġngiltere, Fransa ve Hollanda'ya geçmiĢtir

RÖNESANS

Rönesans, kelime anlamlı itibariyle ''Yeniden doğuĢ'' demektir. Yeniden doğuĢ denmesindeki

neden Yeniçağ Avrupa’sında, Antik kültürün yeniden canlandırılmasıdır. GeniĢ anlamıyla

Rönesans,15. ve 16. yy.da Avrupa'da meydana gelen bilim ve sanattaki geliĢmelerin tümüdür.

Rönesans Hareketlerinin Sebepleri:

Ortaçağ'ın sonlarına doğru kültür ve sanat alanında belirli bir birikiminin oluĢması,

Kâğıdın bollaĢması ve matbaanın icadı ile fikir ve düĢüncelerin hızlı bir Ģekilde yayılması,

okur-yazar oranının artması,

Coğrafi KeĢiflerle zenginleĢen halkın, bilime ve sanata yönelmesi,

Mesen adı verilen sanata ilgi duyan, sanatkârları ve sanat eserlerini koruyan bir sınıfın doğması,

Büyük sanatkârların yetiĢmesi.

Ġlkçağ Hellen ve Roma dönemine ait birçok eserin incelenerek tekrar üniversitelerde

okutulmaya baĢlanması,Ġstanbul'un Türkler tarafından fethinden sonra Ġtalya'ya giden Bizanslı

bilginlerin yaptıkları çalıĢmalardır. Yukarıda belirtilen sebeplerden dolayı Rönesans

Hareketi ilk olarak edebiyatta Hümanizma akımıyla Ġtalya'da baĢlamıĢtır.

RÖNESANS'IN ĠTALYA'DA BAġLAMA SEBEPLERĠ:

Ġtalya'nın coğrafi konumu nedeniyle Akdeniz uygarlığına ve Ġslam dünyasına yakınlığı.

Haçlı seferleri sonunda Akdeniz ticaretinin canlanmasına paralel olarak, Ġtalya’da birçok

liman kentinin zenginleĢmesi,

Siyasi birlikten yoksun olan Ġtalya’da Cumhuriyetleri andıran devletlerin bulunması, bu

devletlerde diğer Avrupa ülkelerine göre daha serbest bir düĢünce ortamının bulunması

Ġtalya'nın dini merkez olması papa'yı ve Vatikan kilisesini ziyarete gelenlerin bol miktarda

bağıĢ yapmaları, ekonomik refahın yükselmesinde etkili olmuĢtur.

Rönesans hareketleri önce Ġtalya'da baĢlamıĢ, daha sonraki dönem de Fransa, Almanya,

Ġspanya ve Hollanda da görülmüĢ.

RÖNESANS'IN ĠTALYA DIġINDA YAYILMA NEDENLERĠ:

Ġtalya'nın dini, eğitim, kültür ve ekonomik merkez olması.

Ġtalya Veraset savaĢları nedeniyle birçok kralın bu ülkeye gelmesi ve buradaki geliĢmeleri

kendi ülkelerinde uygulamak istemeleridir.

RÖNESANS'IN SONUÇLARI:

Skolâstik düĢünce etkisini yitirerek yerine Hümanizma ve pozitif bilimlere bıraktı.

Bilim ve sanatta önemli geliĢmeler baĢladı, ölümsüz eserler meydana getirildi.

DüĢünen, araĢtıran insan tipi ortaya çıktı. Bu da Reform hareketlerine zemin hazırladı.

Toplumda; Edebiyattan ve sanattan zevk alan ve bunlarla uğraĢan sınıf (Mesenler) ile sanata

ilgi duymasına rağmen sanatla uğraĢmayan fakir sınıf belirgin olarak birbirinden ayrıldı.

UYARI:

Coğrafi keĢifler sonunda biriken sermaye, Rönesans sonunda bilim ve teknikteki geliĢmelerle

birleĢince ileriki dönemde Sanayi Ġnkılabı’nın meydana gelmesinde temel etken olmuĢtur.

REFORM

Reform, ıslah etme, düzeltme anlamındadır.

REFORMUN SEBEPLERĠ

Kağıdın bollaĢması ve matbaanın kullanılmasıyla okur yazar oranının artması,

Ġncil, Tevrat gibi kutsal kitapların Latinceden milli dillere çevrilmesi, çok sayıda basılması ve

bunları okuyup anlayanların sayısının artması,

Coğrafi keĢifler ve Rönesans hareketleri sonucunda din adamlarına olan güveninin sarsılması.

Kilisenin Aforoz, Enterdi ve Endülüjans uygulamalarının halktan tepki almaya baĢlaması,

Din adamlarının ve Kilise'nin zenginliği karĢısında köylülerin yoksulluk içerisinde

bulunmasıdır.

REFORM'UN BAġLAMASI VE YAYILMASI

Reform hareketleri Martin Luther önderliğinde Almanyada baĢlamıĢtır. Bir Teoloji(ilahiyat) bilgini

olan Martin Luther, Ġncil’de yazılanlara kilise uygulamalarının aynı olmadığını görmüĢ ve bunu

protesto etmek amacıyla 95 maddeden oluĢan bir bildiri hazırlayarak Wittenberg Kilisesi’nin kapsına

asmıĢtır.(1517).Papa Luther'i Aforoz etmiĢtir. Tutuklanması içinde Alman imparatoru ġarlken'den

yardım istemiĢtir. Luther, Worms imparatorluk Meclisi'nde yargılanırken, Saksonya Elektörü

tarafından kaçırılarak Wartburg ġatosunda korumaya alınmıĢtır. Martin Luther, burada kaldığı bir yıl

içerisinde Ġncil’i Latinceden Almancaya çevirmiĢtir. Ġncil’in Almanca olarak basılıp çoğaltılmasıyla

Luther taraftarları çoğalmıĢtır. Bu geliĢmeler sonunda Protestanlar ile Katolik kilise mensupları

arasında mücadeleler baĢladı.Nitekim Protestan Alman Prensleri ile Katolik Alman Ġmparatoru

arasında 1555'de Ogsburg AntlaĢması imzalandı. Böylece Protestanlık mezhebi tanınmıĢ oldu.

Halk bağlı olduğu prensin benimsediği mezhebe girmek zorunda bırakıldı.

REFORM HAREKETLERĠNDE DĠĞER ÜLKELER

Reform Hareketleri, Fransa'da Kalven'in önderliğinde baĢlamıĢtır. Kalvenizm Fransa'da

1598'de Nant Fermanı ile serbest bırakılmıĢtır.

Ġngiltere'de Reform Hareketleri, diğer Avrupa ülkelerinden farklı olarak yönetenin

önderliğinde baĢlamıĢtır. Kral VIII. Henry önderliğinde baĢlayan hareketler sonunda

Anglikanizm mezhebi doğmuĢtur.

Fransa’da Reform Hareketleri sonunda Kalvenizm mezhep olarak benimsenmiĢtir. Bu mezhep

Ġskoçya’da Presbiteryen olarak tanınmıĢtır.

Reform Hareketleri zamanla diğer Avrupa ülkelerinde de etkili oldu. Ġsveç, Norveç,

Danimarka’da Protestanlığı kabul etmiĢtir.

REFORMUN SONUÇLARI

Katolik kilisesindeki birlik bozuldu yeni mezhepler ortaya çıktı.

Kiliseye ve din adamlarına olan güven iyice azaldı.

Katolik kilisesine bağlı din eğitimi veren okulların yanında laik esaslara dayalı eğitim veren

yeni okullar açıldı. Böylece eğitimde laikleĢme süreci baĢladı.

Kilise döneminde bulunan topraklarla köylüler el koydu. Kiliseye ait mallar yağmalandı.

Bilimin üzerindeki din baskıları kalktı. Bilim Rönesans’ı doğdu.

Katolik kilisesi kendisini düzeltme ve koruma yoluna gitti. Engizisyon mahkemeleri yoğun

bir biçimde çalıĢtı. Cizvit tarikatı kuruldu.

UYARI:

Osmanlı devleti Reform Hareketleri'ni yakından takip etmiĢ; Kanuni özellikle Almanya'da

ġarlken`e karĢı mücadele eden Protestanlara destek vermiĢtir.

Reform Hareketleri'nin Avrupa'da mezhep birliğini bozması, Osmanlı Devleti’nin Avrupa içinde

ilerlemesini kolaylaĢtırmıĢtır.

30 YIL SAVAġLARI (1618-1648)

Reform Hareketlerinin sonuçlarına bağlı olarak doğmuĢtur. Katolik Alman Ġmparatorluğu ile Protestan

Alman Prensleri arasında baĢlayan savaĢlara, Ġsveç, Fransa, Danimarka ve Ġspanya'da katılmıĢtır. Fransa

Katolik olmasına rağmen Almanya'nın güçlenmesini önlemek için Almanya'nın karĢısında yer almıĢtır.

Ġspanya ise bu savaĢlar sırasında müttefiki Almanya ile birlikte hareket etmiĢtir. Bu savaĢlar sonunda Katolik

Alman Ġmparotorluğu yenilmiĢtir

1648 Westfalya AntlaĢması ile 30 yıl savaĢları sona ermiĢtir.

Bu AntlaĢmaya Göre;

Protestanlık Almanya'da tamamen serbest bırakıldı.

Almanya, Prusya Dukalığı çevresinde birçok Prensliğe bölündü.

Alsas-Loren bölgesi Fransa'ya bırakıldı.

1609’da kurulmuĢ olan Hollanda'nın bağımsızlığı onayladı.

Ġspanya ile de 1639'da Pirene AntlaĢması yapılmıĢtır.

Ġsviçre bağımsızlığını kazandı

VERASET SAVAġLARI

1-1702-1714 arası Ġspanya veraset savaĢları

2-1733-1738 atası Lehistan Veraset savaĢları

3-1740-1748 arası Avusturya veraset savaĢları EkslaĢepel AntlaĢması ile son buldu.

Bu savaĢlardan Fransızlar üstün çıkmıĢtır

-DURAKLAMA DÖNEMĠ

(1579-1699)-XVII. yy

Duraklama Dönemi 1579’da Sokullu Mehmet PaĢa’nın ölümüyle baĢlayıp,1699 Karlofça

AntlaĢması’na kadar geçen dönemi kapsar.

III. MURAT (1574-1595) ALT KONU BAġLIKLARI

III. MEHMET (1595-1603)

I. AHMET (1603-1617) -DURAKLAMANIN SEBEPLERĠ

I. MUSTAFA (1617-1618) -SĠYASĠ OLAYLAR

II. OSMAN (1618-1622) -ĠÇ ĠSYANLAR

I. MUSTAFA (1622-1623) -XVII. YÜZYIL ISLAHATLARI IV. MURAT (1623-1640)

SULTAN ĠBRAHĠM (1640-1648)

IV. MEHMET (1648-1687)

II. SÜLEYMAN (1687-1691)

II. AHMET (1691-1695)

II. MUSTAFA (1695-1703)

DURAKLAMANIN SEBEPLERĠ

ĠÇ SEBEPLER

Merkezi Yönetimdeki Bozulmalar; -Kanuni döneminden sonra tahta geçen PadiĢahların bazıları çocuk, bazıları ise etki altında

kalan, saraydan dıĢarı çıkmayan, zayıf iradeli kimselerdi. Hatta çoğu padiĢah ordunun baĢında

bile sefere çıkmamaya baĢladı.

-Devlet adamları genelde liyakat ve hizmet esaslarına bakılmadan iltimas ya da rüĢvetle

atanmıĢlardır

-ġehzadelerin sancak beyi olarak sancağa gönderilmesi geleneğinin kaldırılması ve buna

bağlı olarak devlet iĢlerinde yeterli birikime sahip olmayan Ģehzadelerin tahta çıkması(KAFES

USULÜ)

-Çocuk yaĢta padiĢahların tahta çıkması ve valide sultanların yönetimde etkili olması

Maliyenin(Ekonominin) Bozulması; -Sarayda lüks ve israfın artması,

-Kapıkulu ocaklarındaki asker sayısının artması ve Kapıkulu askerlerinin devletten aldığı

maaĢın(ulufe) miktarında artıĢ olması,

-SavaĢların uzun sürmesi savaĢ ganimetlerinin iyice azalması

-Cülüs bahĢiĢi miktarında artıĢ yaĢanması ve sık sık padiĢah değiĢikliği ile bu bahĢiĢin

hazineye yük getirmeye baĢlaması

-Gümrük gelirlerinde azalma olması (Bu durumun ene büyük sebebi Kapitülasyonlardan

yararlanan devlet sayısının artmasıdır)

-Ġpek ve Baharat yollarının önemini kaybetmesiyle bu yollardan gelen gelirlerin azalması

-Osmanlı parasının Coğrafi KeĢifler sonucu değer kaybetmesi ve Osmanlı Devleti’nde

enflasyonun görülmesi

-Üretimin düĢmesi ve halkın vergileri ödeyemez hale gelmesi

Askeri Sistemin Bozulması; -Kanun ve nizamlara aykırı olarak Kapıkulu Ocaklarına asker alınması ve sayının her

geçen gün artması. Ocağın mevcudunun artmasına karĢılık kalitesi düĢmüĢtür.(Kapıkulu

Ocaklarına usule aykırı olarak asker alan ilk padiĢah III. Murat’tır. Bu durum KANUN-Ġ

KADĠM’in bozulmasına yol açmıĢtır)

-Yeniçeri Ocağı’ndaki anlayıĢın değiĢmesi ‘Ocak devlet içindir düĢüncesi’ yerine, ‘Devlet

ocak içindir’ anlayıĢının gelmesi,

-Tımarların geliĢigüzel dağıtılması sonucu (toprak sisteminin bozulması) Tımarlı sipahilerin bu

durumdan olumsuz etkilenmesi.(XVI. yüzyılda Tımarlı sipahi sayısı 140 bin iken, XVII. yüzyılda

70 bine düĢmüĢ, II. Selim’in tahta geçtiğinde Yeniçeri mevcudu 12 bin iken, XVII. yüzyıl

sonlarına doğru 70 bini geçmiĢtir.)

-Barbaros Hayreddin PaĢa’dan sonra donanmanın baĢına denizci olmayan kiĢilerin

getirilmesi(Kaptan-ı Derya Ali PaĢa gibi)

Ġlmiyenin (Eğitim ve Adalet) Sisteminin Bozulması;

-BeĢik Ulemalığı sisteminin uygulanması ve duraklama döneminden itibaren ilimle ilgisi olmayan

kiĢilerin âlimlik sıfatını parayla satın alması,

-Medreselerde pozitif bilimlerin terk edilmesi ve ezbere dayalı, pratikten uzak, Rönesans’a,

aydınlanmaya yabancı bir bilim anlayıĢının benimsenmesi

Ülke Yönetiminin (Eyalet-TaĢra) Bozulması; -Eyaletlere iltimas ile tayin edilen valiler, kadılar ve diğer memurlar yüzünden halkın can ve

mal güvenliği kalmamıĢ, ülkenin çeĢitli bölgelerinde isyanlar çıkmaya baĢlamıĢtır. Halka

baskı ve zulüm yapılması ülkede güven ve huzuru bozmuĢtur.

Ġmparatorluk Yapısının (Sosyal Alan) Bozulması;

-Zamanla çeĢitli alanlarda bozulmaların yaĢanmaya baĢlaması, etnik çeĢitliğe sahip olan

Osmanlı Devleti’ni de doğal olarak olumsuz etkiledi.Ülke sınırlarının geniĢlemesi,beraberinde

hızlı nüfus artıĢı imparatorluk içerisindeki dengeleri değiĢtirmeye baĢladı.

DIġ SEBEPLER

Osmanlı Devleti’nin doğal sınırlara ulaĢmıĢ olması, ya da bir baĢka ifade ile güçlü

devletlerle komĢu olunması

Coğrafi KeĢifler sonucu Avrupalıların yeni ticaret yolları bulması Osmanlı Devleti’nin

ekonomisine büyük darbe vururken, Osmanlı’nın bu geliĢmelere ayak uyduramaması

Avrupa’nın Rönesans hareketleri ile bilim ve teknikte ileri gitmesi, Osmanlı Devleti’nin bu

konularda da ilgisiz kalması

Ekonomisi düzelen Avrupa’nın ordu, teknik ve donanma alanında güçlenmesi

Osmanlı Devleti’ne karĢı Avrupalıların birlikte hareket etmesi(Haçlı DüĢüncesi)

-DURAKLAMA DÖNEMĠ SĠYASĠ OLAYLARI

DOĞU’DA:

OSMANLI-ĠRAN ĠLĠġKĠLERĠ

-1577 – 1590 SavaĢları:1590 Ferhat PaĢa (Ġstanbul) AntlaĢması’na göre; Kuzey Kafkasya,

Dağıstan, Revan(bugünkü Ermenistan),Ardelan,KirmanĢah,Luristan,Huzistan Osmanlı Devleti’ne

verilecekti.

Not: Osmanlı’nın doğuda en geniĢ sınırlara ulaĢtığı antlaĢmadır.

- 1603 – 1611 SavaĢları: 1611 Nasuh PaĢa AntlaĢması’na göre Ferhat PaĢa AntlaĢması’yla alınan

yerler geri verilmiĢ, eski sınırlara dönülmüĢtür. Ayrıca Ġran yılda iki yüz deve yükü ipek vergi vermeyi

kabul etmiĢtir(Bu antlaĢma Osmanlı’nın doğuda yenildiği ve toprak kaybettiği ilk antlaĢma

sayılır)

- 1617 – 1618 SavaĢları:1618 Serav (Erdebil) AntlaĢması: Osmanlı devleti Pul-ı ġikeste (Kırk

Köprü) savaĢında mağlup oldu. Ancak Sadrazam Halil PaĢa Erdebil’e saldırdı, ġah antlaĢma isteyince

iki devlet arasında bu antlaĢma yapıldı. Buna göre Nasuh PaĢa antlaĢmasındaki vergi maddesi yüz

deve yükü olarak değiĢtirilmiĢtir, sınırlarda bir değiĢiklik olmamıĢtır.

- 1623 – 1639 SavaĢları: Ġran, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu karıĢık durumdan faydalanarak

Revan’ı ve Bağdat’ı ele geçirmiĢtir. IV. Murat içte asayiĢi sağladıktan sonra 1635 Revan, 1638

Bağdat seferleriyle bu bölgeleri ele geçirmiĢtir. KuĢatma sırasında Sadrazam Tayyar Mehmed PaĢa

ölmüĢtür. IV. Murat ‘Bağdat Fatihi’ unvanını almıĢtır. 1639 Kasr-ı ġirin AntlaĢması’na göre,

Bağdat Osmanlılarda kalacak, Revan ve Azerbaycan Ġran’a bırakılacak, Zağros Dağları sınır kabul

edilecektir.(Kasrı ġirin: Kerkük’ün doğusunda Ġran-Irak hududunda bir kenttir)

Not: Bugünkü Türk-Ġran sınırları çizilmiĢ ve uzun süren bir barıĢ dönemi baĢlamıĢtır. Bu sınır

en eski sınırımız olma özelliğine sahiptir.

BATI’DA:

OSMANLI-VENEDĠK ĠLĠġKĠLERĠ-GĠRĠT’ĠN FETHĠ(1645-1669)

Ada’nın kuĢatılma sebepleri;

-Ege denizinin güneyinde yer alan adanın stratejik açıdan önemli olması

-Yine adanın, Venedik ve diğer Hıristiyan ülkeler için korsan yatağı haline dönüĢmesi vb. sebepler

yer almaktadır.

Sultan Ġbrahim zamanında Venedikle savaĢlar baĢladı.53 günlük kuĢatmadan sonra Hanya Kalesi alınmıĢtı.

Venedik adanın merkezi olan Kandiye’yi Avrupa’dan gelen destekle savunuyordu. IV.Mehmet döneminde

Köprülü Fazıl Ahmet PaĢa (1667) Girit seferine çıktı.BaĢarılı bir kuĢatmadan sonra Girit’in fethi

tamamlandı.(1669)

Not-1: Sicilya Adası’nın doğusundan itibaren Akdeniz, Türk hâkimiyetine girmiĢtir.

Not-2: Girit’in fethinden sonra donanmaya gereken önem verilmemiĢtir.

OSMANLI-LEHĠSTAN ĠLĠġKĠLERĠ

- 1621 Hotin Seferi: Lehistan’ın Boğdan’ın iç iĢlerine karıĢması ve Boğdan’ a bağlı Hotin Kalesi’ni

iĢgal etmesi üzeriene iliĢkiler bozulmuĢ, II. Osman Hotin seferine çıkmıĢ, fakat yeniçerilerin disiplinsizliği

yüzünden kale alınamamıĢtır.

- 1621 Hotin AntlaĢması: Önemli bir sınır değiĢikliği olmamıĢ ve Lehistan vergi vermeye razı

olmuĢtur.Bu antlaĢmayla Lehistan Osmanlı nüfuzunu tekrar kabul etmiĢtir.

Önemi : Ġlk kez bu olayla beraber Yeniçeri Ocağını kaldırma fikri II. Osman tarafından ortaya

atılmıĢtır

- 1672 Lehistan Seferi ve BucaĢ AntlaĢması: Lehistan’ın Osmanlı himayesindeki Ukrayna

Kazakları’na saldırmasıyla savaĢlar baĢlamıĢ, Osmanlı kuvvetleri Lehistan’ı mağlup etmiĢ ve 1672

BucaĢ AntlaĢması imzalanmıĢtır. Buna göre, Podolya ve Ukrayna Osmanlı topraklarına katılmıĢ ve

Lehistan vergi ödemeyi kabul etmiĢtir. Önemi: Osmanlı Devleti’nin topraklarına toprak kattığı en son antlaĢmadır.

Not: Lehistan Diyet Meclisi, antlaĢmanın Ģartlarını ağır bulup reddettiğinden, BucaĢ antlaĢması yürürlüğe

girmemiĢtir.Bunun üzerine IV.Mehmet Lehistan seferine çıkmıĢtır.Ukrayna Lehlerden temizlendi ve

Hotin geri alındı.Ardından Zoravno AntlaĢması imzalandı.Buna göre;BucaĢ AntlaĢmasının vergi

maddesi kaldırıldı ancak diğer hükümler aynen geçerli olacaktı.

OSMANLI-RUSYA ĠLĠġKĠLERĠ

Rusya’nın Dinyeper(Özü) Kazaklarına saldırması ve bunları Osmanlı Devleti’ne karĢı kıĢkırtması

üzerine Rusya’ya savaĢ açılmıĢtır(1677).Osmanlı-Kırım ordusu Çehrin kalesini bir aylık kuĢatmadan

sonra ele geçirmiĢtir.

1681’de Rusya ile Bahçesaray(Çerhin-Edirne Ant.) AntlaĢması imzalandı:Buna göre; Dinyeper

Irmağı Osmanlı Devleti ile Rusya Çarlığı arasında sınır oldu. Dinyeper Irmağı'nın sağ yakası (batısı)

Osmanlı Devletinin elinde kaldı ve Çehrin kalesi Osmanlılara ait olduğu kabul edildi. Dinyeper

Irmağı'nın sol yakasının ise, yani Ukrayna'nin doğusu ve Zaporizya Kazaklar bölgelerinin, Rusya

Çarlığı idaresinde olduğu Osmanlılar tarafından onaylandı.

Not: Çehrin (Edirne-Bahçesaray) AntlaĢması ilk Osmanlı-Rus antlaĢmasıdır.

OSMANLI-AVUSTURYA ĠLĠġKĠLERĠ

- 1593 – 1606 SavaĢları: III. Murat zamanında baĢlayan savaĢlar, III. Mehmet zamanında devam

etmiĢ,I.Ahmet dönemine kadar uzanmıĢtır. Bosna beylerbeyinin tuzağa düĢürülmesi ve Avusturya’nın

sınırlarda karıĢıklık çıkarması ile baĢlayan savaĢlar uzun süre devam etmiĢtir. 1595’de tahta geçen III.

Mehmet devlet adamlarının ısrarı ile ordunun baĢında sefere çıkmıĢtır. Eğri, Kanije, Estergon kaleleri

alınmıĢ, 1596 Haçova Meydan SavaĢı kazanılmıĢtır. Doğuda Ġran SavaĢları, içeride Celali Ġsyanları

nedeniyle barıĢa razı olunmuĢtur.

1606 Zitvatorok AntlaĢması : - Eğri, Kanije, Estergon kaleleri Osmanlı’da kalacak

- Avusturya ödemekte olduğu vergiyi bundan sonra vermeyecek, sadece bir kereye mahsus 200.000

kara kuruĢ savaĢ tazminatı ödeyecek.

- Avusturya arĢidükası Roma ÇeĢarı kabul edilecek, protokol bakımından Osmanlı padiĢahına eĢit

sayılacaktır.Bu antlaĢma 1661’e kadar sürdü.

Not: Osmanlı’nın Avusturya karĢısındaki üstünlüğünü kaybettiği antlaĢmadır.

-1662 – 1664 SavaĢları: Avusturya’nın Zitvatoruk AntlaĢması hükümlerini ihlal etmesi ve Erdel

sorunu yüzünden savaĢlar yeniden baĢlamıĢ, Fazıl Ahmet PaĢa, alınması çok zor bir kale olan Uyvar’ı

(Bugünkü Çek Cumhuriyeti) ele geçirmiĢ, Zerinvar SavaĢında Avusturya mağlup oldu ve barıĢ

istediler.

1664 – Vasvar AntlaĢması : - Uyvar ve Novigrad kaleleri Osmanlı’ya bırakılacak.

- Erdel Osmanlı’ya bağlı kalacak

- Avusturya savaĢ tazminatı ödeyecek.

Not: Avusturya’dan toprak kazanılan son antlaĢmadır. Son kez savaĢ tazminatı alınmıĢtır.

II. VĠYANA KUġATMASI ve Kutsal Ġttifak SavaĢları (1683 – 1699) : Avusturya’nın baskısı

karĢısında Macarlar’ın yardım istemesiyle baĢlayan savaĢlar, Merzifonlu Kara Mustafa PaĢa’nın

devleti eski ihtiĢamına ulaĢtırabilme düĢüncesiyle Viyana’yı kuĢatmasına kadar uzanmıĢtır. Fakat

Viyana önlerinde büyük bir bozgun yaĢanmıĢtır. Bu bozgunda Kırım Hanı Murat Giray(Tuna

üzerindeki köprüyü tutmaması ve Leh ordusunun geçiĢini izlemesi) ve Budin Beylerbeyi Ġbrahim

PaĢa’nın(Viyana önlerinde henüz tam yenilgi yokken kuvvetlerini alıp geri çekilmesi) büyük ihaneti

de etkilidir. Artık Osmanlı için Felaket Seneleri baĢlamıĢtır.

OluĢturulan Kutsal ittifak ile (Avusturya, Venedik, Lehistan, Malta, Rusya) 16 yıl süren savaĢlarda

mağlup olunarak Belgrad önlerine kadar geri çekilmek zorunda kalınmıĢtır. Özellikle Salankamen ve Zenta

savaĢlarında ağır kayıplar veren Osmanlı Devleti, Ġngiltere ve Hollanda’nın arabuluculuğu ile antlaĢma

istemek zorunda kalmıĢtır.

1699 KARLOFÇA ANTLAġMASI

Macaristan (TemaĢvar hariç),Slovenya, Transilvanya (Erdel) Avusturya’ya

Podolya,Galiçya ve Ukrayna Lehistan’a

Mora ve Dalmaçya kıyıları Venedik’e verilmiĢtir.

BarıĢ 25 yıl sürecek ve Avusturya’nın garantörlüğünde bulunacaktır.

1700 ĠSTANBUL ANTLAġMASI (Rusya ile)

Azak kalesi ve çevresi Rusya’ya bırakılacak

Esirler karĢılıklı değiĢtirilecek

Rusya Ġstanbul’da bir elçi bulunduracak.

Not: Rusya bu antlaĢma ile Karadeniz’e inme fırsatı bulmuĢtur.

ÖNEMĠ:

Karlofça AntlaĢması; -Osmanlı ilk kez büyük ölçüde toprak kaybına uğramıĢ ve gerileme dönemi baĢlamıĢtır.

- Osmanlı Devleti’nin batıda toprak kaybettiği ilk antlaĢmadır.

-Avrupa karĢısında Türk gerilemesi 1921 Sakarya Meydan Muharebesine kadar sürmüĢtür.

Not: Karlofça AntlaĢması ile yaklaĢık 346 bin km

2 toprak kaybedilmiĢ. Avusturya, Lehistan,

Venedik vergileri kaldırılmıĢtır. Türklerinde yenilebileceğinin ve ellerindeki ülkelerin alınabileceğinin

imkansız olmadığı anlaĢılmıĢ oluyordu. Artık Osmanlı hükümdarları Avrupa krallarına gönderdiği

mektuplarda ‘sen’ yerine ‘siz’ diye hitap edecektir.

Not: Ġstanbul’da ilk daimi elçilik 1454’de Venedik tarafından açıldı.O tarihte Venedik Avrupa’nın en

güçlü Hristiyan devleti idi.Daha sonra 1475’te Lehistan,1525’de Fransa,1528’de Alman Ġmparatorluğu,

1538’de Ġngiltere,1612’de Hollanda ardından Ġsveç,Danimarka,Sicilya Krallığı ve diğer devletlerin

elçilikleri açıldı.

-XVII. YÜZYILDA ĠÇ ĠSYANLAR

I- MERKEZ(ĠSTANBUL) ĠSYANLARI Yeniçeriler ve Kapıkulu süvarileri tarafından çıkarılan isyanlardır.

SEBEPLERĠ

Ekonomik yapının bozulması ile askere verilen maaĢların geç veya ayarı düĢük parayla ödenmesi

Yeniçeri Ocağı’na asker alma iĢlemine uyulmaması(Kanun-ı Kadim’in bozulması)

Yeniçerilerin cülus bahĢiĢi almak için PadiĢah değiĢtirme isteği

Ulemadan bazılarının kendi menfaatleri için yeniçerileri yönlendirip isyana teĢvik etmesi

Yeniçeri ve Sipahilerin çıkarlarına ters düĢen devlet adamlarını görevden uzaklaĢtırmak istemesi

‘Ocak devlet içindir’ anlayıĢı yerine ‘Devlet ocak içindir’ anlayıĢının yerleĢmiĢ olması

Önemli Ġstanbul isyanları;

-Ġlk ciddi isyan III. Murat döneminde ayarı düĢük akçe bastırılması üzerine çıkmıĢtır. Deftardarın

öldürülmesi istekleri yerine gelince isyan büyümeden sona ermiĢtir.

-XVII. yüzyıl içerisinde ilk önemli isyan ise II. Osman döneminde olmuĢtur. II. Osman Hotin seferi

sırasında yeniçerilerin yaptığı disiplinsizlik üzerine Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmayı düĢünmüĢ fakat Ġstanbul’da

çıkan ayaklanma ile Genç Osman öldürülmüĢtür.

-IV. Murat döneminde; Kösem Sultan ve Topal Recep PaĢa’nın kıĢkırtmaları ile yeniçeriler iki kez

ayaklandılar. IV. Murat isyanı bastırabilmek için Sadrazam Hafız Ahmet PaĢa ve ġeyhülislamında yer aldığı

17 devlet adamını isyancılara teslim etti. Zamanla halkın desteğini alan IV. Murat yeniden otoriteyi sağladı.

Ardından da Topal Recep PaĢa’nın idamını emretti.

-Çınar Vakası(Vaka-ı Vakvakiye);IV. Mehmet zamanında yeniçeriler maaĢlarının düĢük

ödenmesinden sorumlu tuttukları 30 kadar devlet adamını padiĢahtan istediler. Bu devlet adamlarını Sultan

Ahmet meydanındaki Çınar ağaçlarına astılar.(1656) (Bu olaya Vakvakiye denmesinin sebebi: Üzerine

cesetler asılmıĢ çınar ağacın Ġslam inancında adı geçen, Cehennem'de bulunan ve meyveleri insan kafası olan

Vakvak ağacına benzetilmesi sebebiyle Vaka-i Vakvakiye olarak da adlandırılmıĢtır)

-1687’de yeniçeriler IV.Mehmet’i tahttan indirmiĢlerdir.

-1703’te Edirne Olayı ile II. Mustafa tahtından olmuĢtur.

NOT: İstanbul isyanları devlet düzenini değiştirmeye yönelik değil, kişileri değiştirmeye yöneliktir. Bu

isyanların sonucunda İstanbul’da asayiş ve güven bozulmuş, devlet otoritesi sarsılmış, yeniçeriler

merkezde etkin bir güç haline gelmişlerdir.

II.ANADOLU (CELALĠ) ĠSYANLARI (Büyük Kaçgun) 16. ve 17. yüzyıllarda, Osmanlı yönetimindeki Anadolu'da toplumsal ve ekonomik yapının

bozulmasından kaynaklanan ayaklanmalardır. Bu isyanlara verien Celali ismi ise; Yavuz Sultan Selim

zamanındaki Bozoklu Celal ayaklanmasından dolayıdır.

SEBEPLERĠ

Ekonomik durumun bozulması ve gittikçe kötüleĢmesi (temel neden)

Devlet adamlarının ve eyaletteki yöneticilerin yetersiz kabiliyetsiz kiĢilerden olması

Ġdarecilerin halktan usulsüz-kanunsuz vergi toplaması ve buna bağlı olarak halkın devlete olan

güveninin azalması

Tımar sistemindeki bozulmalar, halkın toprağı terk etmesi, kentlere yapılan göçler ve iĢsizliğin

artması

Devletin gelirlerini artırma amacıyla vergilerin ağırlaĢtırılması ve adaletsiz vergi düzeni

nedeniyle köylünün toprağı ter ederek eĢkıyalığa yönelmesi

SavaĢtan kaçan askerlerin Anadolu’da dağa çıkmaları, asayiĢi bozmaları

CELALĠ ĠSYANLARINI ÇIKARAN ELEBAġLARI ise Ģunlardı:Tavil Ahmet,Gürcü Nebi,

Deli Hasan,Canpolatoğlu,Katırcıoğlu,Kara Haydar gibi isimler vardı.

Ayrıca, ‘KARAYAZICI’ ismiyle ünsalan Abdulhalim adlı eski bir subay ve

yardımcıları;Deli Hasan Ağa,Amasyalı Deli Zülfikar,Ankaralı Kalenderoğlu Mehmet,Malatyalı

KarakaĢ Ahmet,Tekeli Mehmet,Bağdatlı Uzun Halil,Adanalı Sevindik,Sivaslı Kara Said,Tokatlı

Ağatçan Piri Haçova savaĢından kaçtıkları için ordudan ihraç edilmiĢ ve dirlikleri ellerinden

alınmıĢ sipahi subaylarıydı.

Not:Celali isyanları kanlı bir Ģekilde bastırılmıĢtır.Ġsyanların bastırılmasında Kuyucu Murat

PaĢa ve Köprülü Mehmet PaĢa baĢarılı olmuĢlardır.Ġsyanların nedenleri araĢtırılmayıp Ģiddetle

bastırıldığı için isyanlar tekrarlanmıĢtır.

Not: Osmanlı Devleti XVII. yüzyılda içinde bulunduğu ekonomik durumu düzeltmek için

‘iltizam’ sistemini yaygınlaĢtırarak gelirlerini artırmaya çalıĢmıĢtır.

III.EYALET ĠSYANLARI

Merkezi otoritenin bozulması, eyaletlerde de sorunlara yol açmıĢtır. Yerel yöneticilerinde

devletten ayrılma isteklerinde artıĢ olmuĢtur.

Bu isyanlara örnek olarak;Sivas Valisi Vardar Ali PaĢa,Erzurum Valisi Abaza Mehmet PaĢa,

Lübnan’da Dürzi lideri Fahreddin,Halep’te Ali PaĢa isyanlarıdır.Ayrıca,Eflak,Boğdan,Erdel,

Trablusgarp ve Kırımda’da bu özellikte isyanlar çıkmıĢtır.

Not:Bu isyanlar Avrupalı devletler tarafından da desteklenmiĢtir.Ancak bu dönemde çıkan

ayaklanmalarda milliyetçilik fikrinin etkisinden söz edilemez.

-XVII. YÜZYIL ISLAHATLARI (DURAKLAMA DÖNEMĠ ISLAHATLARI)

XVII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLĠKLERĠ

Sorunların temel nedenleri araĢtırılmamıĢ geçici ve günü kurtarmaya yönelik çözümlere

baĢvurulmuĢtur. Alınan önlemler yüzeysel olmuĢtur.

Islahatlar kiĢilere bağlı kalmıĢ ve sürekli bir devlet politikası olmamıĢtır.

Islahatlarda Avrupa örnek alınmamıĢtır. Islahatlar belirli alanlarla sınırlandırılmıĢtır.

Islahatların genel yöntemi baskı ve Ģiddettir.

Islahatlar genellikle isyanları önlemeye yönelik olduğu için askeri niteliklidir.

III.MEHMET DÖNEMĠ (1595-1603)

-Kafes Usulü getirilerek Ģehzadelerin sancağa gönderilmesi uygulamasına son verildi.

-Sancağa çıkan son Osmanlı padiĢahıdır.(Ġlk çıkan I.Murat)

-Kanuni’den sonra ordunun baĢında sefer çıkan ilk Osmanlı padiĢahıdır.

I.AHMET DÖNEMĠ (1603-1617)

-Taht kavgalarını önlemek amacıyla ‘Ekber ErĢed’ sistemini getirmiĢtir.

XVII.YÜZYIL ISLAHATÇILARI

II.OSMAN (GENÇ) DÖNEMĠ (1618-1622)

-Islahat giriĢiminde bulunan ilk Osmanlı padiĢahıdır.

- Sultan Genç Osman, Fatih Sultan Mehmed devrine kadar yapıldığı gibi saray dıĢından, ġeyhülislam Es'ad

Efendinin ve Pertev PaĢa'nın kızları ile evlendi.

- ġeyh’ül Ġslam’ın yetkilerinde kısıtlamalar yapmıĢtır.

- Yeniçeri Ocağını kaldırmak isteyen ilk Osmanlı padiĢahıdır.

IV.MURAT DÖNEMĠ (1623-1640)

-Yeniçerileri kıĢkırtan elebaĢlarını öldürttü. Ayrıca Genç Osman’ı öldüren Yeniçeri Ocağı’nın

61.ortasını (tabur) kaldırdı.

-Annesi Kösem Sultan baĢta olmak üzere akrabalarını devlet iĢlerinden uzaklaĢtırdı.

-Yangınlara sebep olduğu düĢüncesiyle kahvehaneleri kapattı ve tütün içmeyi yasakladı.

- Döneminde Legari Hasan Çelebi, Hezarfen Ahmet Çelebi gibi devre göre aykırı düĢünen bilim ve

düĢünce insanları yetiĢti. Füzeciliğin atası olan ünlü Türk bilim adamı Lagari Hasan Çelebi, 17.

yüzyılın baĢlarında barut dolu haznesi bulunan bir basit hava roketi ile ilk kez havalanmayı

baĢarmıĢtır. UçuĢ 1633 yılında dönemin Osmanlı padiĢahı IV. Murat'ın kızının doğum günü

kutlamalarında sergilenmiĢtir. Lagâri Hasan Çelebi 'nin yaklaĢık 300 metre kadar havalandığı ve 20

saniye boyunca havada kaldığı ölçülmüĢtür. Kendisine bağlı bulunan kanatlar sayesinde Boğaziçi'ne

oldukça yumuĢak bir iniĢ yapmıĢtır. Ġlk önceleri sultan tarafından da desteklenen Hasan Çelebi, daha

sonra ulemânın baskısı ile yargılanmıĢ ve Kırım'a sürgüne gönderilmiĢtir. Aynı Ģekilde kendi

geliĢtirdiği takma kanatlarla 1632 yılında lodoslu bir havada Galata Kulesi'nden kuĢkanatlarına benzer

bir araç takıp kendini boĢluğa bırakan ve uçarak Ġstanbul Boğazı'nı geçip 3358 m. ötede Üsküdar'da

Doğancılar'a indiği varsayılan Hezarfen Ahmet Çelebi de Cezayir’e sürgüne gönderilmiĢtir.

-Evliya Çelebi’de IV. Murat ile çağdaĢtır.

-IV.Murat devletin kötü gidiĢini sorgulamak isteyen ilk OSMANLI padiĢahıdır.Bu konuda

KOÇĠ BEY’den bir rapor hazırlamasını istemiĢtir.(Koçi Bey’e Türklerin Mönteskiyusu denir)

KUYUCU MURAT PAġA

-I.Ahmet dönemi sadrazamıdır. Celali isyanlarını baskı ve Ģiddetle bastırmıĢtır.

KEMANKEġ KARA MUSTAFA PAġA

-Sultan Ġbrahim dönemi sadrazamlarındandır. Para yarlarını düzeltmeye çalıĢmıĢtır.

-Haksız alınan maaĢları engellemeye çalıĢtı.

TARHUNCU AHMET PAġA

-IV.Mehmet dönemi sadrazamlarındandır.RüĢveti önlemeye çalıĢmıĢtır.

-Bütçe açıkları gidermeye çalıĢmıĢtır.

-Ġlk kez denk (gelir-gider) bütçeyi hazırlamıĢtır.

-Çıkarları zedelenenler tarafından iftira atılıp idam edilmiĢtir.

KÖPRÜLÜLER DÖNEMĠ

KÖPRÜLÜ MEHMET PAġA

-IV.Mehmet dönemi sadrazamıdır.Sadrazamlığa belirli Ģartlar öne sürerek gelen ilk Osmanlı

devlet adamıdır.(ġartları:Saray devlet iĢlerine karıĢmayacak,yaptıklarına asla müdahale

edilmeyecek,memur atamalarını kendisi yapacak,kendisi hakkında Ģikayet olursa savunması

alınmadan karar verilmeycek)

-Ġlk iĢ olarak Bozcaada ve Limni Adasını Venediklilerin iĢgalinden kurtarmıĢtır.

-Orduda disiplini sağlamıĢtır.

-Ulema arasındaki kısır dini tartıĢmalara son vermiĢtir.

-Hatasını gördüğü devlet adamlarını görevden uzaklaĢtırmıĢtır.

KÖPRÜLÜ FAZIL AHMET PAġA

- IV. Mehmet dönemi sadrazamıdır. Bütçe açığını azaltmıĢ, topçu sınıfını güçlendirmiĢtir.

Girit’in fethini tamamlamıĢtır.

KÖPRÜLÜ FAZIL MUSTAFA PAġA

-II. Süleyman dönemi sadrazamıdır. Köprülü Mehmet PaĢa'nın ikinci oğlu, Köprülü Fazıl Ahmet

PaĢa'nın kardeĢidir. Köprülü Fazıl Mustafa PaĢa, halkı ezen gereksiz vergileri ortadan kaldırmıĢ,

saraydaki değerli eĢyaları darphanede paraya çevirerek maliyeyi düzeltmiĢ ve ordudaki asker sayısını

azaltarak orduyu yenilemiĢtir

MERZĠFONLU KARA MUSTAFA PAġA

-Köprülü Mehmet PaĢa’nın damaydı.II.Viyana kuĢatması sonunu hazırladı.

KÖPRÜLÜ AMCAZADE HÜSEYĠN PAġA

-II.Mustafa dönemi sadrazamıdır. Vergi sisteminde, ordunun teĢkilatında ve eğitiminde, kürekli

gemilerden oluĢan eski donanmanın yerine yelkenli gemilerden oluĢan yeni bir donanma yapılması

gibi konularda büyük değiĢiklikler yaptı.

-GERĠLEME DÖNEMĠ

(1699-1792) XVIII. yy

II. MUSTAFA (1695-1703) ALT KONU BAġLIKLARI

III. AHMET (1703-1730)

I. MAHMUT (1730-1754) -DÖNEMĠN SĠYASĠ OLAYLARI

III. OSMAN (1754-1757) -XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARI III. MUSTAFA (1757-1774)

I. ABDÜLHAMĠT (1774-1789)

III. SELĠM (1789-1807)

* 18. yy. DıĢ Politika : Karlofça ve Ġstanbul AntlaĢması’yla kaybedilen yerleri geri almak ve mevcut

toprakları korumak amacıyla batıda Avusturya ve Venedik, kuzeyde Rusya ve doğuda Ġran ile savaĢlar

yapılmıĢtır.

* 18. yy. Ġç Politika : Bu yüzyılda Avrupa’dan geri kalındığı Pasarofça AntlaĢması’ndan itibaren

kabul edilmiĢ ve yapılan ıslahatlarda Avrupa örnek alınmıĢtır.

NOT: 1703 Edirne Vakası (Cebeci Ġsyanı) : Sultan II. Mustafa devlet iĢlerinden elini çekmiĢ ve

vaktinin çoğunu Edirne’de geçirmeye baĢlamıĢtır. ġeyhülislam Feyzullah Efendi’nin eline kalan devlet

iĢlerinde önemli aksamalar görülmüĢtür. Bir de baĢkentin Edirne’ye taĢınacağı söylentisi, yeniçerilerin

isyanına sebep olmuĢtur. ġeyh’ül-Ġslam öldürülmüĢ, II. Mustafa tahttan indirilerek yerine Sultan III.

Ahmet getirilmiĢtir.

-GERĠLEME DÖNEMĠ SĠYASĠ OLAYLARI

BATI’DA:

1711 PRUT SAVAġI: : 18. Yy. baĢlarında Rus Çarı olan I. Petro Rusya’yı bir Avrupa

devleti haline getirmiĢ ve tarihi bir dıĢ politika tayin etmiĢtir. Bir taraftan Baltık Denizi’ne diğer

taraftan Akdeniz’e açılmayı hedeflemiĢtir. Lehistan’ın iç iĢlerine karıĢması Ġsveç ile savaĢlara

sebep olmuĢ Poltova SavaĢı’nda Ruslara mağlup olan Ġsveç kralı 12. ġarl’ın peĢinden Petro da

Osmanlı topraklarına girmiĢtir. SavaĢın asıl sebebi ise, Osmanlı Devleti’nin Ġstanbul

AntlaĢması ile Rusya’ya kaptırdığı yerleri geri alıp Rusya’nın Karadeniz’den

uzaklaĢmasını sağlamaktı. Bunun üzerine Osmanlı, Rusya’ya savaĢ açmıĢtır. Prut bataklığında

Rus ordusu sıkıĢtırılmıĢsa da Yeniçerilere güvenemediği için Baltacı Mehmet PaĢa antlaĢmaya

razı olmuĢtur.

1711 Prut AntlaĢması’na göre;

¨ Azak Kalesi ve çevresi Osmanlı’ya verilecek

¨ Ruslar Ġstanbul’da elçi bulunduramayacak

¨ Rusya Lehistan’ın iç iĢlerine karıĢmayacak

¨ Ġsveç Kralı DemirbaĢ ġarl ülkesine dönebilecek

¨ Çar Petro ve ordusu serbest bırakılacaktır.

Not: Ġstanbul AntlaĢması’yla kaybedilen yerler ve haklar geri alınmıĢtır. Karlofça ile

kaybedilen yerlerin de geri alınabileceği ümidi doğmuĢtur.

1715 – 1718 OSMANLI – AVUSTURYA VE VENEDĠK SAVAġLARI

Osmanlı Devleti’nin Karlofça AntlaĢması ile kaybettiği toprakları geri alma düĢüncesi(asıl

sebep),Mora halkının Venedik idaresinden memnun olmayıp Osmanlı’dan yardım istemesi ve

Venedikli korsanların Osmanlı ticaret gemilerine saldırması üzerine Venedik ile savaĢ yapılmıĢ,

Veziriazam Silahtar Ali PaĢa komutasındaki Osmanlı ordusu Venediklileri yenerek Mora’yı

almıĢtır. Fakat bu geliĢmelerden sonra Karlofça’nın garantör devleti olan Avusturya sıranın kendisine

geldiğini anlayınca Osmanlı’ya hemen savaĢ açmıĢtır. Prens Ojen komutasındaki 180 bin kiĢilik

Avusturya ordusu TemaĢvar ve Banat’ı ele geçirerek Osmanlı’nın Macaristanla bağlantısını tam

olarak kesmiĢtir. 1717’de Belgrat’ta düĢünce Osmanlı barıĢ istemiĢtir.

1715 Pasarofça AntlaĢması: Banat, TemeĢvar ve Belgrat dahil Macaristan’ın büyük bir

bölümü Avusturya’ya bırakıldı. Arnavutluk, Hersek ve Dalmaçya kıyıları Venedik’e, Mora

Osmanlı’ya bırakılmıĢtır.

Not: Avrupa’nın üstünlüğü kabul edilmiĢ, Lale Devri baĢlamıĢ ve ilk kez Avrupa örnek alınarak

ıslahatlara giriĢilmiĢtir.

1736 – 1739 OSMANLI – AVUSTURYA VE RUSYA SAVAġLARI

Karadeniz’e inmek isteyen Rusya’nın Kırım’ı tehdit etmesi, Rusya’nın Eflak ve Boğdan baĢta olmak

üzere Ortodoksları Osmanlı aleyhine kıĢkırtması, Rusya’nın Avusturya, Osmanlı ve Rusya arasında bir

denge unsuru olan Lehistan’ın içiĢlerine karıĢması ve Osmanlı Devleti’ne karĢı Rusya ve Avusturya’nın

ittifak kurması savaĢın baĢlıca sebepleri oldu.(Bu ittifaka göre: Ruslar Kırım’ı, Avusturya’da

Sırbistan,Bosna ve Hersek’i alacaktı.)

SavaĢta Rusya;Azak,Kılburun ve Özi kalelerini;Avusturya ise NiĢ ve BükreĢ’i iĢgal etti.

Osmanlı Devleti her iki devlete karĢıda baĢarılı oldu(Bu baĢarıda I.Mahmut’un askeri alanda yaptığı

ıslahatların büyük katkısı olmuĢtur).Lehistan ve Ġsveç’te Osmanlı ile ittifak görüĢmeleri yaptı. Bu

geliĢmeler devam ederken Fransa’nın Ġstanbul büyükelçisi aracılığıyla Belgrat AntlaĢması imzalandı.

1739 Belgrat AntlaĢması: (Her iki devletle de ayrı ayrı imzalanmıĢtır) -Küçük Eflak,Belgrad,Semendire,Sırbistan,Bosna’nın kuzey kesimleri Osmanlı

Devleti’ne geri verilecek,ancak Banat Eyaleti Avusturya’da kalacaktı.(Pasarofça’nın kötü izleri silindi)

-Azak kalesi yıkılmak suretiyle Rusya’da kalacak

-Ruslar Karadeniz’de ticaret gemisi bulundurmayacak(Bu madde ile Ruslar, son defa

olmak üzere Karadeniz’in bir Türk denizi olduğunu kabul etmiĢ oldu)

-Rus Çarı Avusturya ve Fransa krallarına denk sayılacaktı.(Bu madde ile Rusya

Avrupa devleti sayılmıĢ oluyordu)

-Bu antlaĢma Osmanlı’nın batıda imzaladığı son kazançlı antlaĢma olmuĢtur.

NOT:

FRANSA ĠLE 1740 KAPĠTÜLASYON ANTLAġMASI

Fransa, Rusların nüfuz bölgelerini Karadeniz ve Akdeniz’e uzatarak kendilerinin doğudaki

ticari menfaatlerine zarar verebileceklerini düĢünerek, Osmanlıların Avusturya ve Rusya ile Belgrat

AntlaĢması’nı imzalamasında büyük rol oynamıĢtır.

I.Mahmut, sürüp giden Osmanlı-Ġran savaĢlarının baĢta ve Rusya ve Avusturya gibi iki büyük

devletin ağır saldırıları karĢısında, Fransa’nın bu yardımına karĢılık bir teĢekkür niĢanesi olarak

kapitülasyon imtiyazlarını geniĢletmiĢ ve sürekliliğini kabul etmiĢtir.(1740)Bu antlaĢma

I.Mahmut ile Fransa hükümdarı XV. Louis arasında yapılmıĢtır.

Bundan böyle Osmanlı Devleti üzerindeki Fransız nüfuzu artacak ve kapitülasyonların tek

taraflı olarak kaldırılması mümkün olmayacaktır. Fransa ile iyi iliĢkiler,1798’de Napolyon’un

Mısır’ı iĢgal etmesine kadar sürdü.

1768 – 1774 OSMANLI – RUS SAVAġI

Rus çariçesi II. Katharina Deli Petro’nun yolundan gidiyor, Kırım’ı ele geçirmek, Balkanlar’da

kendine ait devletçikler kurmak, Kafkaslar’ı ve Lehistan’ı ele geçirmek istiyordu. Lehistan’da çıkan

taht mücadelelerine karıĢmıĢ, Rusya yanlısı Stanislas’ı kral seçtirmiĢtir. Leh milliyetçileri ise ‘Bar

Konfedrasyonu’ adlı bir teĢkilat kurarak Rusya’ya karĢı bağımsızlık mücadelesi baĢlattılar. BaĢarısız

oluncada Osmanlı ülkesine sığındılar(Balta kasabası-Leh sınırı) Ruslar, Balta Kasabasını iĢgal edip

Türkleri öldürdü.Ayrıca Kafkaslarda Kabartay bölgesine saldırdılar,Gürcüleri Osmanlı Devleti’ne

karĢı kıĢkırttılar.Bu geliĢmeler üzerine Osmanlı – Rus SavaĢları yeniden baĢlamıĢtır. Baltık Denizi

ve Ġngilizler’in de yardımıyla Cebelitarık’tan dolaĢan Rus donanması ÇeĢme önlerinde Osmanlı

donanmasını yakmıĢlardır (1770). Kartal meydan muharebesinde 180.000 kiĢilik Osmanlı ordusu

30.000 kiĢilik Rus ordusu karĢısında ağır bir yenilgiye uğramıĢtır. Bu olayları duyan III. Mustafa

kederinden ölmüĢtür. Tahta geçen I. Abdülhamit barıĢ istemiĢtir.

1774 Küçük Kaynarca AntlaĢması imzalanmıĢtır.

Buna göre;

- Kırım bağımsız olacak (Böylece ilk kez halkının tamamı Müslüman olan bir bölge kaybedilmiĢtir

ve ilk kez halifeliğin siyasi gücünden faydalanılmaya baĢlanmıĢtır.)

- Azak kalesi ve çevresi Rusya’ya bırakılacak

- Ruslar istedikleri yerlerde konsolosluk açabilecek

- Rusya, Ortodoksların hamiliğini üstlenmiĢtir. (Rusya Osmanlı’nın iç iĢlerine karıĢma yetkisini

elde etmiĢtir.)

- Ruslar kapitülasyonlardan faydalanabilecek (ilk kez)

- Rusya, Karadeniz’de savaĢ ve ticaret gemileri bulundurabilecek, Osmanlı limanlarını

kullanabilecek (Karadeniz bir Türk gölü olmaktan çıkmıĢtır.)

- Rusya savaĢ sırasında iĢgal ettiği, Eflak, Boğdan ve Ege adalarından çekilecek, Osmanlı Devleti

buralarda genel af ilan edecek, belli bir süre vergi almayacak ve halkın göç etmesine izin verecektir.

- Osmanlı Devleti savaĢ tazminatı verecek (Tarihinde ilk kez)

Önemi: Osmanlı Devleti’nin bu yüzyılda imzaladığı en ağır anlaĢmadır

1779 Aynalıkavak AntlaĢması (Tenkihnamesi) :

II. Katherina’nın Rusya yanlısı ġahin Giray’ı Kırım hanı seçtirmesi üzerine Kırım halkı

Osmanlı’dan yardım istemiĢtir. Fakat savaĢ durumu ortaya çıkmadan Fransa’nın arabuluculuğu ile

Aynalıkavak Tenkihnamesi (1779) imzalanmıĢtır. Bu AntlaĢma Ġstanbul’da Haliç Tersanesine yakın

Aynalıkavak Kasrı’nda yapılmıĢtır.

Buna göre; Kırım bağımsız kalacak, ġahin Giray’ın Kırım Hanlığı’nı Osmanlı Devleti kabul

edecektir. Rusya’da Eflak ve Boğdan prenslerinin tayinine karıĢmayacaktır, Osmanlı Devleti ve Rusya

Kırım Hanlarının yönetimine karıĢmayacaktır, bundan sonra halkın seçtiği Kırım Hanı Osmanlı

halifesi tarafından onaylanacaktır.

1787 – 1792 OSMANLI – RUSYA VE AVUSTURYA SAVAġLARI

Ruslar’ın Kırım’ı iĢgal etmeleri, göç eden halkı katletmeleri ve Osmanlı’yı paylaĢma konusunda

Avusturya ile anlaĢmaları üzerine savaĢlar baĢlamıĢtır. Özi kalesinin Ruslar tarafından ele geçirilip

halkının katledilmesi üzerine I. Abdülhamit kederinden ölmüĢ, yerine III. Selim geçmiĢtir. 1789

Fransız Ġhtilali olunca Avusturya, 1791 ZiĢtovi AntlaĢması’nı imzalayıp savaĢtan çekilmiĢtir. Buna

göre;savaĢta alınan yerler geri verilecek,sadece Orsova kasabası kendisinde kalacaktı.Ayrıca Rusya ile

savaĢ devam ederse Avusturya yardım yapmayacaktı.(Avusturya ile yapılan son savaĢ olmuĢtur)

Yalnız kalan Rusya da barıĢ istemiĢtir. 1792 YaĢ AntlaĢması’na göre;

- Kırım ve Özi Rusya’da kalacak

- Dinyester Irmağı sınır kabul edilecektir

NAPOLYON’UN MISIR’I ĠġGALĠ (1798-1801)

Bu geliĢme Gerileme döneminin son Dağılma döneminin ilk yıllarında gerçekleĢmiĢtir.

1789 ihtilalinden sonra Fransa yayılmacı bir siyaset izlemeye baĢladı. Napolyon’un amacı

Britanya Adası’nda yenilmeyen Ġngiltere’nin gücünü sömürgelerde kırmaktı. Bunun için sömürgelere

giden yol üzerindeki Mısır’ı iĢgal etmeye kara verdi.

1798’de Napolyon Bonapart komutasındaki Fransız donanması Mısır’a asker çıkardı ve

Ġskenderiye’yi iĢgal ettikten sonra, Murat Bey komutasındaki Mısır kuvvetlerini

Piramitler(Ehramlar) savaĢında mağlup edip Kahire’yi iĢgal etti.Rus ve Avusturya SavaĢları’nın

olumsuz etkilerini hala gideremeyen Osmanlı Devleti,Hicaz’da Vahhabi,Vidin’de(Bulgaristan)

Pazvandoğlu isyanlarıyla karĢı karĢıya kaldı.Bu nedenle Fransız kuvvetlerine tek baĢına karĢı

koyamazdı.

Fransa’nın Mısır ve çevresine yerleĢmesini çıkarlarına aykırı gören, Ġngiltere ve Fransa Osmanlı

Devleti’nin yanında yer aldı.(Tarihte ilk kez bir Rus donanması Boğazlar üzerinden Ege

Denizi’ne geçti) (DENGE POLĠTĠKASI)

Osmanlı kuvvetleri ile destekli Amiral Nelson önderliğindeki Ġngiliz donanması,Fransız

donanmasını Ebukır Limanında yenilgiye uğrattı.Donanmasını kaybeden Napolyon,Akka Kalesi’nde

Cezzar Ahmet PaĢa komutasındaki Osmanlı birliklerine yenildi.(Nizam-ı Cedit ordusunun ilk baĢarısı)

1801’de Osmanlı ordusu Mısır’a girdi. Fransa EL-ARĠġ ANTLAġMASINI imzalayarak

Mısır’dan çekildi.

DOĞU’DA:

OSMANLI – ĠRAN ĠLĠġKĠLERĠ

Ġran’ın Sünni Müslümanlara baskı yapmasıyla mezhep ve saltanat mücadelesi baĢlamıĢtır. Ġran’da

ortaya çıkan bu karıĢıklıktan faydalanmak isteyen Rusya Ġran’a saldırınca Osmanlı Devleti de Ġran’a

girmiĢ, Fransa’nın arabuluculuğu ile savaĢ olmadan Rusya ile 1724 Ġstanbul AntlaĢması imzalanmıĢtır. Buna göre, Ġran’ın kuzeyi Rusya’ya batısı Osmanlı Devleti’ne bırakılmıĢtır. Ġran

Osmanlı Devleti’nin ele geçirdiği toprakları geri almak isteyince Osmanlı – Ġran savaĢları baĢlamıĢ,

1732 Ahmet PaĢa AntlaĢması ile son bulmuĢtur. Buna göre, Tebriz, Kirman, Hemedan Ġran’da,

Tiflis ve Dağıstan Osmanlı’da kalıyordu. Bu esnada Ġran’da, taht değiĢikliği olmuĢ, Safevi hanedanına

son veren AvĢar Türkleri’nden Nadir ġah tahta geçmiĢ ve yapılan anlaĢmayı tanımayarak Osmanlı’ya

savaĢ açmıĢtır. Sonunda 1746 Kerden (II. Kasr-ı ġirin) AntlaĢması imzalanmıĢtır. Buna göre; I.

Kasr-ı ġirin AntlaĢması esas alınmıĢ ve Zağros Dağları sınır kabul edilmiĢtir. Böylece günümüze

kadar süren dostluk dönemi baĢlamıĢtır.

-XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARI (GERĠLEME DÖNEMĠ ISLAHATLARI)

XVII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLĠKLERĠ

Ġlk defa Avrupa örnek alınarak ve batıdan uzmanlar getirilerek ıslahatlar yapıldı.

BatılılaĢma çabaları askeri alanda yoğunlaĢtı.

XVIII. yy ıslahatları XVII. yy ıslahatlarına göre daha sistemli ve daha kapsamlı yapılmıĢtır.

Islahatlarda hoĢgörü esas alınmıĢtır.

Bilim, teknik-kültürel, askerlik ve maliye alanlarında ıslahatlar yapılmıĢtır.

Dönemin ıslahatları çıkarları zedelenen yeniçeri ve ulema gibi grupların tepkisine neden

olmuĢtur.

LALE DEVRĠ ISLAHATLARI

Bu dönem 1718 Pasarofça AntlaĢmasından ;1730 Patrona Halil isyanına kadar geçen dönemi kapsar.

Bu Dönemde;

PadiĢah:III.Ahmet

Sadrazam:NevĢehirli Damat Ġbrahim PaĢa

MeĢhur Ģairleri:Nedim

Bestekar: Dede Efendi

Minyatür ustası:Levni’dir.

Tarihçi:Naima

LALE DEVRĠ Yenilikleri: Avrupa’nın önemli Ģehirlerinde geçici elçilikler açılmıĢtır.(Paris, Londra, Viyana)

Ġlk geçici elçilik Pariste açılmıĢtır. Ġlk geçici elçi Yirmisekiz Çelebi Mehmet’tir.(Eseri:

Sefaretname)

Sait Efendi ve Ġbrahim Müteferrika tarafından 1727 ilk Türk Matbaası kurulmuĢtur.(Matbaa Avrupa’dan alınan ilk teknik araçtır)Matbaada basılan ilk eser Vani

Efendi’nin Vankulu Lügatı’dır. Matbaaya hattatlardan ve müstensihlerden(eseleri çoğaltan

kiĢiler) tepki gelmiĢtir.

Doğu ve Batı klasiklerden Türkçe’ye çeviriler yapılmıĢtır.

Yeniçerilerden bir itfaiye bölüğü (tulumbacılar) oluĢturuldu.

Osmanlı ülkesinde ilk kez çiçek hastalığına karĢı aĢı uygulandı.

Ġstanbul’da çini; Yalova’da kağıt fabrikası açılmıĢtır.

Sivil mimarinin en fazla geliĢme gösterdiği dönemdir..Avrupa mimarisinden yararlanılmıĢtır.

BAROK ve ROKOKO tarzı mimari eserler yapılmıĢtır

III. Ahmet çeĢmesi de bu dönemde yapılmıĢtır.

Not:Llale Devri, PATRONA HALİL isyanı ile son bulmuştur. Lale Devri’nde askeri alanda

hiçbir yenilik yapılmamıştır.

I.MAHMUT DÖNEMĠ(1730-1754)

-Avrupa’nın askeri üstünlüğü bu dönemde baĢlamıĢtır.

-Yabancı uzmanlardan yararlanılarak askeri ıslahatlar yapılmıĢtır.

-Fransız Comte (Kont Dö boneval);Ġslan dinine girerek Humbaracı Ahmet PaĢa ismini almıĢtır.

-Humbaracı Ahmet PaĢa;

a)Ordunun top, mermi ve havan topu ihtiyacını karĢılayan Humbaracı Ocağını geliĢtirdi.

b)Orduya bölük, tabur ve alay sitemini getirdi.

c)Orduyu Fransız ve Avusturya tarzında yeniden düzenledi.

-Avrupa tarzında ilk teknik okul olan Hendeshane Üsküdar’da Ahmet PaĢa’nın gayretleriyle

açılmıĢtır.(1734)

-Halk kütüphaneleri açılmıĢtır.

III.MUSTAFA DÖNEMĠ(1757-1774) -Dönemin Sadrazamı Koca Ragıp PaĢa ıslahatların yapılmasında etkin rol oynamıĢtır.

-Topçu ocağı ıslah edilmiĢ ve Baron Dö Tot Topçu ocağının baĢına getirilmiĢtir.

-Sürat topçuları ocağı kurulmuĢtur.

-Maliyenin düzeltilmesi amacıyla ‘esham-ı tahvilat’ ismiyle ilk kez iç borçlanmaya gidilmiĢtir.

-Deniz kuvvetlerinin subay ihtiyacını karĢılamak amacıyla Mühendishane-i Bahr-i Hümayun

adıyla denizcilik okulu açılmıĢtır.(1773)

I.ABDÜLHAMĠD DÖNEMĠ(1774-1789) -Dönemin Sadrazamı Halil Hamit PaĢa ıslahatların yapılmasında etkili olmuĢtur.

-Sürat topçuları ocağı geniĢletilmiĢtir.Yeniçeri sayımı yapılmıĢtır.

-Subay yetiĢtirmek amacıyla istihkam okulu açılmıĢtır.

-Ġlk kez Ulufe alım satımı yasaklanmıĢtır.

-Esham senetleri uygulamaya konulmuĢtur.

-Culüs bahĢiĢi kaldırılmıĢtır.

-Haliç,Karadeniz ve Ege’de yeni tersaneler açılarak modern gemiler yapılmıĢtır.

-Devlete hizmet için gelen yabancı uzmanların Müslüman olma Ģartı kaldırılmıĢtır.

III. SELĠM DÖNEMĠ(1789-1807)

-III.Selim planlı ve programlı ıslahatlar yapmaya çalıĢmıĢtır.(NĠZAM- CEDĠT ıslahatları)

-Avrupa’da açılan elçilikler sürekli hale getirilmiĢtir.(Ġlk daimi elçilik Londra’da açılmıĢ ilk daimi

elçi olarak da Yusuf Agah Efendi atanmıĢtır.)

-III.Selim devletin içinde bulunduğu durum ve sorunların çözümü amacıyla MeĢveret adıyla danıĢma

meclisleri toplamıĢtır.Ayrıca Devlet adamlarına LAHĠYA ismiyle raporlar hazırlatmıĢtır.

-Nizam-ı Cedit ismiyle yeni bir ordu kurmuĢtur.Bu ordunun masraflarını karĢılamak amacıyla Ġrad-ı

Cedit adıyla bir hazne oluĢturulmuĢtur.Matbaa devlet matbaası haline getirilmiĢtir.(Matbaa-i Amire)

-Ordunun eğitimi için Levent ve Selimiye kıĢlaları yapılmıĢtır.

-ġeyhül Ġslam’ın yetkileri kısıtlanmıĢ ve kadıların görev yerlerine gitmeleri sağlanmıĢtır.

-Önceden açılan Mühendis okulları birleĢtirilerek hapsi yeni açılan Mühendis Hane-i Berr-i

Hümayun (Kara Mühendishanesi) çatısında birleĢtirilmiĢtir.

-Askeri teknik okullarda Fransızca zorunlu dil olmuĢtur.

-Bu dönem KABAKÇI MUSTAFA İSYANI ile kapanmıĢtır.(1807)

-YAKINÇAĞ’DA AVRUPA

YEDĠ YIL SAVAġLARI (1756-1763): Avusturya veraset savaĢları sonunda yapılan EkslaĢapel AntlaĢması Avrupalı devletleri

memnun etmiĢ, devletler kaybettiklerini geri almak ve sömürgelerini geniĢletmek amacıyla savaĢları

yeniden baĢlatmıĢlardır.

Yedi Yıl SavaĢları önce Avrupa’da; Fransa, Avusturya, Prusya, Rusya ve Almanya Prenslikleri

arasında baĢladı. SavaĢ daha sonra Ġngiltere'nin de katılmasıyla okyanuslara ve sömürgelere yayıldı.

Yedi Yıl SavaĢları daha sonra Ġngiltere-Fransa savaĢlarına dönüĢtü ve savaĢı kazanan taraf Ġngiltere oldu.

Yedi Yıl SavaĢları 1763'de imzalanan Paris ve Huberttusburg AntlaĢmaları ile sonuçlandı.

Paris AntlaĢması ile; Fransa, Hindistan sömürgelerini ve Kanada'yı Ġngiltere'ye bıraktı.

Huberttusburg AntlaĢması ile de Prusya, Avrupa’nın en güçlü kara devleti haline geldi.

AMERĠKA BAĞIMSIZLIK SAVAġI VE ABD’NĠN KURULUġU(1787)

Amerika 1492'de Kristof Kolomb tarafından keĢfedildikten sonra;

Ġspanyollar Meksika ve Güney Amerika'ya,

Portekizliler Brezilya'ya,

Fransızlar Kanada'ya

Ġngilizlerde bugünkü BirleĢik Amerika'daki Atlas Okyanusunu kıyılarını yerleĢtiler.

Ġngilizler daha sonraki dönemlerde kıtanın iç kısımlarına doğru ilerleyerek yeni topraklar kazandılar

ve kuzey Amerika Kıtası’nda 13 koloni oluĢturdular. Bu kolonilere çoğunluğu Ġngiliz olmak üzere

Avrupa'dan getirdikleri göçmenleri yerleĢtirdiler ve kolonileri Ġngiltere’den atadıkları valiler aracılığı

ile yönetmeye baĢladılar.

Amerika Bağımsızlık SavaĢı'nın BaĢlama Nedenleri: Yedi Yıl savaĢları sırasında Kanada ve Florida'ya yerleĢme vaadi ile Ġngiltere'ye para,

malzeme ve Ġnsan yardımı yapan Kolonilerde birleĢme duygusunun oluĢması,

Yedi Yıl SavaĢları'nı kazandığı halde Ġngiltere’nin; Fransa’dan alınan Kanada'ya ve

ispanya'dan alınan Florida'ya Kolonilerden göçü yasaklanması,

Yedi Yıl SavaĢları'ndan galip çıkmasına rağmen kendi ekonomisi de oldukça sarsılan

Ġngiltere'nin kolonilere yeni gümrük ve damga vergileri koyması,

Kolonilerin, Ġngiltere parlamentosunda seçilmiĢ temsilcileri bulunmadığından, ‘’Temsilcisiz

Vergi Konamaz’’ ilkesinden hareketle buna karĢı çıkmaları.

Bu geliĢme karĢısında Ġngiltere'nin pul ve damga vergilerini kaldırması; ancak temel tüketim

mallarına yeni vergiler koyması.

1773'de Boston Limanı'na gelen çay yüklü bir Ġngiliz Ģilebindeki çayların koloni halkları

tarafından denize dökülmesi üzerine, Ġngilizlerin Boston Limanı’nı kuĢatması sonucunda

Kolonilerin Ġngiltere’ye karĢı isyanlarını baĢlatmasıdır.

SavaĢın BaĢlaması, Evreleri ve Sonucu: 1744'de koloni temsilcileri I.Filedelfiya kongresini toplayarak Ġngiliz hükümetinden;

Koloni meclislerinin onayı alınmadan vergi konulmamasına ve ticareti engelleyici yasaların

kaldırılmasını istediler. Fakat Ġngiltere bu istekleri reddetti.

Uyarı

Bu kongre aynı zamanda Amerikalı kavramının ortaya çıkmasına neden olmuĢtur.

Ġstekleri reddedilen koloni temsilcileri 1776'da II.Filedelfiya kongresini toplayarak savaĢa karar

verdiler.George Washington'u baĢkomutan seçtiler.aynı zamanda bağımsızlık ilan eden koloni

temsilcileri ‘ Bağımsızlık ve Ġnsan Hakları Beyannamesi'’ni de yayınladılar(4 Temmuz 1776).

Bu bildiriye göre;

Ġnsanların doğuĢtan devredilemez vazgeçilemez birtakım hakları vardır. Bunlar;

YaĢama

Özgürlük

Mutluluğu arama haklarıdır.

Bu hakları, kuvvetini halktan alan ve halkın arzusuyla iĢbaĢına gelen hükümetler korur.

Hükümetler bu hakları çiğnediği taktirde, yerine yenisini koymak milletin hakkı ve ödevidir.

Uyarı

Bu bildirgedeki düĢünceler dünyaya yeni bir yönetim Ģekli olan demokrasiyi getirmiĢtir.

Ġnsan hakları bildirgesinin kabul edilmesinden sonra koloniler ile Ġngiltere arasında savaĢlar

baĢladı.

Amerikalılar 1777'de Saratoga'da Ġngilizleri yendiler.Bu geliĢme üzerine Yedi Yıl

SavaĢları'nda Ġngilizlere yenilerek kolonilerini kaybeden Fransa,Ġspanya ve Hollanda'da

Ġngiltere'ye karĢı savaĢa girdiler.

1781'de Amerikalılar ‘’York Town’’ savaĢında bir Ġngiliz ordusunu teslim aldılar.

Ġngiltere’de yenildi ve barıĢ istedi.

1783'de imzalanan Versay AntlaĢması ile Ġngiltere,kolonilerin bağımsızlığını tanıdı.

Uyarı

Versay AntlaĢması,Almanya'nın I.Dünya SavaĢı sonunda imzaladığı AntlaĢma ile aynı adı

taĢımaktadır.

Koloniler bağımsızlıklarını kazandılar fakat yeni rejimin ne olacağını tartıĢmaları yüzünden

1783-1787 tarihleri arasında Koloniler birbirleriyle savaĢtılar.

SavaĢı, Cumhuriyetçileri mağlup eden Federalistler kazandı.

1787'de koloniler bir kez daha Filedelfiya'da toplanarak ABD Anayasası'nın kabulü ve

George Washington'un ilk baĢkan seçilmesiyle ABD’nin kuruluĢu tamamlanmıĢ oldu.

Uyarı

ABD 'deki bu geliĢmeler,1789 Fransız Ġhtilalı’nın baĢlamasında etkili olmuĢtur.

SANAYĠ ĠNKILABI

El tezgahlarının fabrika sistemine, tek tek üretimden seri üretime geçiĢi, insan emeğinin yerine

makinelerin alması ifade eder.18.yy.ın ikinci yarısında Ġngiltere'den baĢlayarak diğer Avrupa

ülkelerine de kısa zamanda yayılmıĢtır.

BaĢlama Sebepleri

Coğrafi keĢifler sonunda bulunan yeni kıtalardaki değerli madenlerin Avrupa'ya taĢınmasıyla

meydana gelen sermaye birikimi,

Rönesansla birlikte baĢlayan bilim ve teknolojideki geliĢmelerdir.

BaĢlaması ve Yayılması

Sanayi Ġnkılabı ilk olarak Ġngiltere'de dokunma endüstrisinde baĢladı.

Çelik,buhar gücü Elektrik sırayla sanayiye girdi ve yararlanılmaya baĢladı.

Sanayi Ġnkılabı,(endüstri devrimi)Ġngiltere’den sonra, Fransa,Belçika ve Hollanda da

görüldü.Batıda ABD, Uzakdoğu'da Japonya'da gerçekleĢti.

Sonuçları

Büyük fabrikalar kuruldu ve üretimde çok büyük bir artıĢ meydana geldi.

Yeni buluĢlar ve teknik ilerlemeye önem verildi.

Modern iĢci sınıfı doğdu,iĢci haklarını koruyan sendika ve partiler kurulmaya baĢlandı.

Kapitalizm, Liberalizm, Sosyalizm gibi akımlar ortaya çıktı.

KentleĢme ve kent sorunları doğdu.

Ġnsanın dünyaya düĢkünlüğü ve rahata olan tutkusu arttı.

Hammadde ve pazar ihtiyacı arttı.

Fransız Ġhtilalı’nın sonuçlarına ters bir Ģekilde sömürge elde etme yarıĢı hızlandı.

Bu geliĢme devletlerarası önüne geçilmez bir ekonomik rekabeti baĢlattı ve zincirleme olarak

I. ve II. dünya savaĢlarına neden oldu.

Uyarı

Sanayi Ġnkılabı, geri kalmıĢ, teknolojik geliĢmesini tamamlayamamıĢ ülkeler için, büyük bir sıkıntı

da beraberinde getirmiĢtir. Bu ülkeler Endüstri Ġnkılâbını gerçekleĢtirmiĢ olan ülkelerin hammadde ve

pazar kaynağını oluĢturmuĢtur.

Uyarı

Osmanlı Devleti açısından da Sanayi Ġnkılabı çok büyük sıkıntı yarattı. Kapitülasyonların da

olumsuz etkisi yüzünden Osmanlı ekonomisi çöküntüye uğradı. El tezgâhlarında oluĢan yerli sanayi

dağıldı.

FRANSIZ ĠHTĠLALĠ(1789)

Nedenleri

Fransa'daki krallık yönetiminin halk üzerindeki ağır baskısı,

Fransa'da halkın sosyal sınıflara ayrılmıĢ olması,siyasal haklardan yoksun olan burjuva

sınıfının Coğrafi keĢifler sonunda zenginleĢmesi ve siyasal haklar istemesi.

Uyarı

Fransa'da halk; soylular, rahipler, burjuvalar ve köylüler olmak üzere dört sınıfa ayrılmıĢtı. Ülkenin en

ağır yükünü köylüler çekiyordu.

Mali zorluklar ve halkın ağır vergiler altında ezilmesi,

Jan Jak Russo,Monteskiyo,Volter ve Didero gibi aydınların fikirleriyle halkı etkilemesi,

Ġngiltere'deki MeĢrutiyet Yönetimi ve Amerika'daki insan hakları ve demokrasi gibi

geliĢmelerin Fransız toplumunu etkilemesi.

Ġhtilalin BaĢlaması ve Evreleri

Ġhtilal,Bastil hapishanesinin önünde baĢladı ve yayıldı.Bastil hapishanesindeki tutuklular

serberst bırakıldı (14 temmuz 1789). Bu tarih bundan sonraki dönemde Fransa'da milli

bayram olarak kutlanmıĢtır.

Ġhtilalle baĢlayan karĢılık,1804'de Napolyon Bonopart'ın iktidarı ile son bulmuĢtur.

Fansa'da ihtilal sürecinde 28 ağustos 1789'da insan ve vatandaĢlık hakları bildirgesi ilan

edilmiĢtir.Bu bildiride Ģu esaslar yer almaktadır.

Ġnsanlar,hakları bakımından hür ve eĢit doğarlar ve öyle yaĢarlar.

Her siyasi topluluğun amacı insan haklarını korumaktır.

Bu haklar özgürlük, milliyet,güvenlik ve baskıya karĢı direnme,haklarıdır.

Hakimiyet milletindir. Hiçbir kiĢi ve kuruluĢ milletçe verilmeyen bir hakimiyeti kullanamaz.

Özgürlük, baĢkasına zarar vermeyen her Ģeyi yapabilmektir.

Özgürlüğün sınırı ancak kanunla belirlenir.

Fransız Ġhtilali'nin Sonuçları

Ġnsan hakları kabul edildi.Demokratik ve laik anayasal rejimler yaygınlaĢtı.

EĢitlik,hürriyet,adalet ve demokrasi kavramları yayılmaya baĢladı.

Fransız Ġhtilali savaĢları Fransız halkını bütünleĢtirdi ve bunun sonucunda milliyetçilik

akımı ortaya çıktı.

Milliyetçilik ilkesi siyasi bir karakter kazanarak çok uluslu devletlerin (imparatorluk)

parçalanmasında ve mutlak Kralıkların sona ermesinde etkili oldu.

Bunların yerine demokratik ve laik esaslara dayalı milli devletler kurulmaya baĢladı.

Ekonomide ve siyasette liberalizm ön plana çıktı.

Fransa'da yönetimde, burjuva sınıfı daha etkili oldu.

Fransız ihtilali'nin yaymıĢ olduğu bu fikir akımları evrensel nitelik taĢıdığından

Yeniçağ'ın kapanmasına,Yakıncağ'ın baĢlamasına neden oldu.

Uyarı

Milliyetçilik akımlarından en çok etkilenen, çok uluslu imparatorluklardır. Osmanlı devleti ve

Avusturya-Macaristan imparatorluğu Ġhtilaldan en fazla zarar gören iki devlet oldu.

VĠYANA KONGRESĠ(1815)

Fransız Ġhtilali'nin yıldızı parlayan generali Napolyon Bonapart,Ġmparotor olduktan sonra bütün

Avrupa'yı hakimiyeti altına almak için harekete geçti.Bu geliĢme,Fransa ile diğer Avrupa devletleri

arasında 1804-1815 yılları arasında Napolyon savaĢları veya Koalisyon savaĢları olarak anılan

savaĢlara neden oldu.Napolyon'un 1815 yılında Waterlo savaĢı'nda Ġngilizlere yenilmesiyle savaĢlar

sona erdi.

Viyana Kongresi'nin Toplanma Sebepleri

Napolyon savaĢları ile bozulan Avrupa'daki sınırları ve siyasal dengeyi yeniden düzenlemek,

Fransız Ġhtilani'nin yaymıĢ olduğu düĢünce akımlarına karĢı mutlak krallıkları korumak için

alınacak tedbirleri belirlemektir.

Konferansa Katılan Devletler

Avusturalya,Ġngiltere,Prusya ve Rusya'nın öncülüğündeki Avrupa ülkeleri katıldı.Konferansa

Avusturya BaĢbakanı Meternich baĢkanlık etti.

Uyarı

Konferansa Osmanlı devleti katılmamıĢtır.

Osmanlı Devleti, Fransa’nın Mısır'ı iĢgali sırasında (1798) koalisyon devletleri ile iĢbirliği yaptığı için

konferansa çağrılmıĢtı.Ancak,Osmanlılar 1812 BükreĢ antlaĢmasında Sırplara verilen ayrıcalıkların

arttırılmasının isteneceğinden çekinerek toplantıya katılamadı.

Viyana Kongresi'nde Alınan Bazı Önemli Kurallar ġunlardır:

Ġmparatorluklar kutsaldır.

Milliyetçilik hareketleri desteklenmemelidir.

Milliyetçilik hareketlerine karĢı imparatorluklar korunmalıdır.

Sonuç:

Fransa'ya karĢı; Ġngiltere, Rusya, Prusya ve Avusturya'dan oluĢan dörtlü ittifak ayrıca

Hıristiyan devletlerin dostluğu için kutsal ittifak kuruldu.

Uyarı

Viyana Kongeresin'nden sonra Avrupa'da baĢlayan döneme restorasyon dönemi (yeniden yapılanma) denir.Viyana Kongresi kararlarına Avusturya baĢkanı Meternich öncülük ettiği için,restorasyon dönemi

politakaları Meternich sistemi olarak adlandırılmıĢtır.

Uyarı

Avusturya'nın karĢı çıkmasına rağmen;Fransa,Ġngiltere ve Rusya Mora'ya,Yunan Ayaklanmasına

destek amacıyla donanma gönderince çökmüĢ ve Restorasyon dönemi kapanmıĢtır.

Avrupalı devletler, Yunanistan'a bağımsızlık verilmesi için 1827'de Navarin limanı'nda

Osmanlı donanmasına yakarak, Viyana kongresi kararlarını hiçe saymıĢlardır.

Uyarı

Viyana Kongresi'nde Avrupalı devletlerin sınırları yeniden belirlenirken, milliyet, din ve dil

farklılıkları dikkate alınmadığı için Avrupa'da kalıcı barıĢ ve huzur sağlanmadı.

1830 Ġhtilalleri

Nedenleri

Napolyon'dan sonra Fransa'da kurulan MeĢruti krallık döneminde kral olan x.ġarl baĢbakanı

polinyak'ın özgürlükleri kısıtlayıcı önlemler almaları, özellikle de basın özgürüğünü

kısıtlamaları ve mutlakiyet yönetimini yeniden canlandırmak istemeleri sonucu halk

ayaklandı.

Ġhtilal

X.ġarl tahttan indirildi. Liberal olarak tanınan Lui Filip kral seçildi.

Fransa'da baĢlayan 1830 ihtilalleri daha sonra Ġngiltere, Hollanda, Belçika ve Norveç'e yansıdı.

Sonuçları

Fransa'da kısıtlanan haklar geri verildi ve yönetimde liberallerin etkisi arttı. Yeni kral

anayasaya bağlı kalacağına dair yemin etti.

Ġngiltere'de yapılan seçimleri liberaller kazandı.

Belçika, Hollanda'dan ayrılarak bağımsız oldu.

Ġsveç ve Norveç ayrılarak bağımsız devletler haline geldiler.

Avrupa'da orta sınıf bazı haklar elde etmeye baĢladı.

Uyarı

1830 ihtilalleri Avrupa'da liberallerin ve liberal akımının güçlenmesini sağlamıĢtır.

1848 Ġhtilalleri

Nedenleri

Sanayi Ġnkilâbı'ndan sonra ortaya çıkan iĢçi sınıfının haklarını savunmak üzere kurulan

sendika ve sosyalist partilerinin çalıĢmaları.

Milliyetçilik hareketlerinin ve liberalizmin gittikçe güçlenmesi ve bunların bağımsızlığa

dönüĢtürülmek istemesidir.

Ġhtilal

Fransa'da baĢladı Kral Lui Flip tahttan indirilerek Lui Napolyon tahta çıkarıldı.

Ġhtilal daha sonra sanayileĢmiĢ diğer Avrupa ülkelerinde de etkili oldu.

Sonuçları

Fransa'da cumhuriyet ilan edildi ve Fransız halkına seçim hakkı tanındı.

Fransa'da ölüm cezası kaldırıldı ve esir ticareti yasaklandı.

Avusturya'da toprak köleliği yasaklandı.

Avrupa'da sosyalist akımlar ön plana çıktı.

1848 ihtilalleri Almanya ve Ġtalya'nın siyâsi birliklerine sağlamalarına zemin hazırladı.

Uyarı

Siyâsi birliklerine geç tamamlayarak sömürgecilikte geri kalan Almanya ve Ġtalya, dünya'daki ekonomik

rekabeti hızlandırmıĢ, büyük devletlerin bloklaĢmalarına neden olmuĢtur.

ĠTALYA SĠYASĠ BĠRLĠĞĠNĠN SAĞLANMASI (1870)

Ġtalya Birliğinin Sağlanmasında Etkili Olan Faktörler

Fransız ihtilali sonrasında yayılan milliyetçilik ilkesinin Ġtalya toplumunu etkilemesi Ġtalyan aydınları

tarafından kurulan Karbonari cemiyeti'nin çalıĢmaları.

Ġtalya Ģehir devletleri arasında güçlü kültürel bağların bulunması.

Birliğin Kurulması

Viyana kongresi'nde Ġtalya 7 hükümete ayrılmıĢtı.Bu hükümetler içerisinde en güçlüsü

Piyemonte cumhuriyeti idi.

Fakat buna rağmen Piyemonte Ġtalya'daki Avusturya koruyuculuğunu kaldırmak için yalnız

baĢına baĢlattığı ayaklanmada baĢarılı olamadı.

Piyemonte baĢbakanı Kont Kavur, Avusturya'ya karĢı Ġngiltere yada Fransa gibi güçlü bir

devletin desteğini sağlayabilmek için onlarla birlikte hareket ederek kırım savaĢına ordu ve

donanma gönderdi.

Kırım SavaĢı'ndan sonra Fransa'nın desteğine olan Piyemonte hükümeti Avusturya'ya karĢı

yapılan savaĢı kazandı (1859.) Bu geliĢme Ġtalya birliğine giden yolu açtı, fakat bu seferde

Ġtalya'da Fransa'nın koruyuculuğu baĢladı.

1870'de Fransa, Sedan SavaĢı'nda Almanya'ya yenilince, Fransa'nın Ġtalya'daki

koruyuculuğuda sona erdi.

1870'de Papalık Hükümetinide yıkan Piyemonte cumhuriyeti Roma merkezli Ġtalya siyasi

birliğini sağladı.

Uyarı

Siyasi birliğini sağlayan Ġtalya, hızlı bir sanayileĢme sürecine girdi ve geliĢen sanayisine

hammadde ve pazar bulabilmek için sömürgecilik faaliyetlerine baĢladı.

ALMANYA SĠYASĠ BĠRLĠĞĠNĠN SAĞLANMASI (1871)

Almanya Siyasi Birliğinin Sağlanmasını Etkileyen Faktörler

Fransız ihtilalinin yaymıĢ olduğu milliyetçilik akımlarının Alman toplumunu etkilemesi,

Prusya Dükalığı'nın Almanya birliğini kurma çalıĢmaları,

Viyana kongresinden sonra Avusturya koruyuculuğunda kalan Alman prensliklerinin, Prusya

öncülüğünde siyasi birlik için uğraĢmaları,

Birliğin Kurulması

1864'de Avusturya ile birlikte hareket eden Prusya Danimarka'dan ġlevzig'i aldı.

Daha sonra Avusturalya ile yaptığı savaĢı kazanan Prusya, Prag antlaĢması ile Avusturyayı

topraklarından çıkardı ve "Almanya konfederasyonunu kurdu."

1870'de Fransa ile yapılan Sedan SavaĢı'nda Fransa mağlup edildi ve Alsas-Loren bölgesi

geri alındı.

I.Wilhelm, "Alman kralı" olarak taç giydi ve Alman birliğinin kuruluĢu tamamlandı

(1871.)

Uyarı

Almanya hızla sanayileĢerek Avrupa'da önemli bir güç haline geldi ve Ġtalya gibi sömürge arayıĢına baĢladı.

Uyarı

Ġtalya ve Almanya siyasi birliklerin sağlanması Avrupa’da askeri ve siyasi dengeleri bozmuĢtur.

Ġngiltere ve Fransa Osmanlı Devletinden uzaklaĢarak Rusya'yı balkanlarda serbest bırakmıĢlardır. Osmanlı

Devleti'de (özellikle Berlin AntlaĢmasından sonra)Almanya ile yakınlaĢmaya baĢlamıĢ ve bu devletle iĢ

birliğini arttırmıĢtır.

-DAĞILMA DÖNEMĠ

(1792-1922) XIX-XX. yy

III.SELĠM (1789-1807) ALT KONU BAġLIKLARI

IV.MUSTAFA (1807-1808)

II.MAHMUT (1808-1839) -SĠYASĠ OLAYLAR

ABDÜLMECĠD (1839-1861) -XIX. YÜZYIL ISLAHATLARI

ABDÜLAZĠZ (1861-1876)

V.MURAT (1876-…3 AY)

II.ABDÜLHAMĠD (1876-1909)

V.MEHMET REġAT (1909-1918)

VI.MEHMED VAHDETTĠN (1918-1922)

Genel Politika: -Osmanlı Devleti bu dönemde denge politikası izleyerek varlığını korumaya çalıĢmıĢtır.

-Islahatlar yaparak dağılma sürecinin önüne geçmeyi amaçlamıĢtır.

-DAĞILMA DÖNEMĠ SĠYASĠ OLAYLARI

SIRP AYAKLANMASI (1804)

-Balkanlarda Osmanlı Devleti’ne karĢı ayaklanan ilk ulus Sırplar olmuĢtur. Ayaklanmalarında

baĢlıca etken milliyetçilik akımından etkilenmeleri olmuĢtur.

-Sırplar Kara Yorgi önderliğinde isyan etmiĢlerdir. Ġsyan Rusların desteği ile yaygınlık kazanmıĢtır.

OSMANLI-RUS SAVAġI (1806-1812)

-Osmanlı Devleti’nin Rus yanlısı Eflak ve Boğdan beylerini görevden alması üzerine,Rusya tekrar bu

beylerin iadesini Osmanlı Devleti’nden talep etti.Ayrıca Rusya,Boğazların kendisine açılmasını

istiyordu.

-Taleplerin sonucunu beklemeyen Rusya Eflak ve Boğdan’ı iĢgal etti.(1806)

-Fransa tarafından desteklenen Osmanlı Devleti BükreĢ yakınlarında Rus birliklerini durdurdu.

-Ġngiltere bu geliĢmelr devam ederken Rus yanlısı bir politika izliyordu. Fransa, Rusya ile Ġngiltere

arasındaki ittifakı bozmak için Rusya ile TĠLSĠT AntlaĢmasını imzaladı.(1807)

-Tilsit AntlaĢmasını çıkarlarına aykırı bulan Ġngiltere Osmanlı Devleti’ne yakınlaĢtı ve KALE-Ġ

SULTANĠYE AntlaĢmasını imzaladı.(1809)

-Osmanlı Devleti bu geliĢmeler karĢısında tam anlamıyla bir denge siyaseti izliyordu.

-Bütün bu geliĢmeler devam ederken Rusya Sırpları Osmanlı’ya karĢı kıĢkırtıyor ve Kuzey

Bulgaristan’ın iĢgalini hızlandırıyordu. Osmanlı-Rus savaĢını fırsat bilen Napolyon, Rusya’ya savaĢ

açınca Rusların isteğiyle 1812 BükreĢ AntlaĢması imzalandı.

Buna göre;

Baserabya Rusya’da kalacak

Eflak ve Boğdan Osmanlı Devleti’nde kalacak

Ġki devlet arasında Prut nehri sınır olacak

Rus ticaret gemileri Tuna ağzında faaliyet gösterecek.

Sırbistan’a özerklik verilecekti.(Ġlk kez Gayr-i Müslim bir azınlığa ayrıcalıklar tanındı)

YUNAN AYAKLANMASI (1821)

-Balkan milletleri içerisinde en sistemli ayaklanmayı Yunanlılar yapmıĢtır.

-Yunanlılarda milliyetçilik akımından etkilenmiĢlerdir.

-Yunan ayaklanmasının Sırp isyanından baĢlıca farkı; Sırp isyanına sadece Ruslar destek verirken

Yuna isyanına bütün Avrupa destek olmuĢtur.

-Rumların ilk isyanı 1820’de Eflak ve Boğdan’da baĢladı.Öncüleri Ġpsilantiydi.Ancak bu isyandan

istediklerini alamadılar Ġpsilanti Avusturya’ya sığındı..Asıl Yunan ayaklanması ise 1821’de Mora’da

baĢlamıĢtır.Ġsyanı BaĢpiskopos Gemanos bizzat kumanda ediyordu.

-Osmanlı isyanı bastıramayınca Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali PaĢa’dan yardım istemiĢtir.Kavalalı;Girit

ve Mora valilikleri kendisine verilirse gerekli yardımı yapacağını bildirmiĢtir.II.Mahmut tarafından Ģartları

kabul edilen Kavalalı isyanı kısa sürede bastırmıĢtır.

-Yunan isyanının bastırılması üzerine, Avrupa Devletleri duruma müdahale ettiler. Rusya, Ġngiltere ve Fransa

Osmanlı Devleti’ne nota vererek, Yunanlılara bağımsızlık verilmesini istediler. Osmanlı Devleti bu notayı,

içiĢlerine müdahale sayıp reddedince, bu devletlerin filoları,NAVARĠN’de Osmanlı ve Mısır donanmasını

yaktılar.(1827)

OSMANLI-RUS SAVAġI (1828-1829)

-Osmanlı Devleti NAVARĠN’DE yanan donamasına karĢılık ilgili devletlerden tazminat istedi. Bu

istek üzerine Ġngiltere ve Fransa iliĢkileri dondurma kararı alırken Rusya ise savaĢ açarak karĢılık

verdi.

-Eflak ve Boğdan’a giren Ruslar, Tuna’yı geçerek Balkanlarda ilerleyip Edirne’yi de iĢgal

ettiler.(Ruslar ilk defa Balkanları aĢarak Trakya’yı iĢgal etmiĢtir)Diğer Rus ordusu ise Kars ve

Erzurum’u ele geçirdi.

-Bu geliĢmeler üzerine Osmanlı Devleti barıĢ isteğine bulundu ve 1829 Edirne AntlaĢması yapıldı.

Buna göre;

Yunanistan’a bağımsızlık verilecek (ilk bağımsız olan millet)

Sırbistan’a bazı yeni imtiyazlar verilecek

Doğu da Anapa,Ahıska ve Poti Rusya’ya bırakılcaktı.

Rus gemileri boğazlardan serbestçe geçiĢ yapabilecekti

Eflak ve Boğdan’daki kaleler yıkılacak ve Türk askerleri artık görev baĢında bulunmayacaktı

Osmanlı Devleti Rusya’ya savaĢ tazminatı verecekti.

MISIR SORUNU (1831-1840)

Mehmet Ali PaĢa, Mısır’a vali olunca Fransa’dan subaylar ve teknisyenler getirerek, kuvvetli bir

ordu ve donanma kurmuĢtur. Kısa zamanda Mısır’ı bayındır bir ülke haline getirmiĢtir.

Valinin isyan etmesinde; Mora’daki kuvvetlerini padiĢahın izni olmadan Mısır’a çekmesi, Osmanlı-

Rus savaĢında yardımda bulunmaması, kendisine vaat edilen Mora valiliğine karĢılık Suriye ve TrablusĢam

valiliğinide istemesi baĢlıca sebepleri oluĢturmaktadır.

Mehmet Ali PaĢa’nın oğlu, Ġbrahim PaĢa 1831’de Suriye’yi ele geçirmiĢ ve arka arkaya Osmanlı

kuvvetlerini yenerek Kütahya’ya kadar gelmiĢtir. Mısır ordusuna Ġstanbul yolu açılmıĢtı.

Bu geliĢmeler karĢısında, oldukça zor durumda kalan II. Mahmut, Ġngiltere ve Fransa’dan yeterince

destek görmeyince, Mehmet Ali PaĢa’yı kendisi içinde tehlikeli görüp Osmanlı Devleti’ne yardım teklifi

getiren Rusya ile birlikte olma kararı aldı.(Deniz düĢen yılana sarılır)Yardım için gelen Rus askerleri ve

donanması Ġstanbul’da Boğaziçine yerleĢti.

Rus donanmasının Ġstanbul önlerine gelmesini çıkarlarına aykırı bulan Ġngiltere ve Fransa, Mehmet Ali

PaĢa’ya baskı yaparak Osmanlı Devleti ile Mehmet Ali PaĢa arasında Kütahya AntlaĢması’nın imzalanmasını

sağladı.(Böylelikle Mısır sorunu uluslar arası bir sorun haline geldi)

1833 Kütahya AntlaĢması’na göre; Mehmet Ali PaĢa’ya Mısır ve Girit’e ek olarak ġam valiliği de verilecek,

Mehmet Ali PaĢa’nın oğlu Ġbrahim PaĢa’ya da Cidde valiliği ve Adana muhassıllığı (vergi

toplama ) hakkı verilecekti.

NOT: Mısır sorunun geçici olarak Kütahya AntlaĢması ile tamamen ise 1840 Londra AntlaĢması

ile çözüme kavuĢmuĢtur.

1833 Kütahya AntlaĢması tarafları pek memnun etmedi. Ayrıca Osmanlı Devleti Ġngiltere ve

Fransa’ya da pek güvenmiyordu. Bu durumda Osmanlı Devleti, Ruslarla 1833 Hünkâr Ġskelesi

AntlaĢması’nı yaptı:

Buna göre; Osmanlı Devleti bir saldırıya uğrarsa masrafları karĢılanmak üzere Rusya askeri yardımda

bulunacak,

Rusya’ya saldırı olursa Osmanlı Devleti boğazları Rusya’nın lehine kapatacak,

Bu antlaĢma 8 yıl olacaktı.

Not: Hünkar Ġskelesi AntlaĢması ayrıca; Osmanlı Devleti’nin boğazlar üzerindeki egemenlik

haklarını kullanarak imzaladığı son antlaĢmadır. Boğazları uluslar arası bir sorun haline

dönüĢtürmüĢtür.

BALTA LĠMANI TĠCARET ANTLAġMASI (1838)

Mısır Valisi Mehmet Ali PaĢa’nın ve Rusya’nın istekleri karĢısında, Ġngiltere’nin desteğini alabilmek

için Osmanlı Devleti’nin Ġngiltere ile yaptığı ticaret antlaĢmasıdır.

Bu antlaĢmaya göre; Ġç ticarete Osmanlı vatandaĢlarının yanı sıra Ġngilizlerde katılacaktı,

Ġhracatta ödenen vergiler tüccara %12,ithalatta alınan vergiler %5 olarak tespit edildi.

Ġngilizler iç gümrük vergisinden muaf tutuldular

Sonuç: Bu antlaĢma; yerli sanayi ve üretimin durmasına, Osmanlı ülkesinin Avrupa mallarının

pazar yeri ve Avrupa için hammadde kaynağı olmasına ve Osmanlı ekonomisinin iyice dıĢa bağımlı

hale gelmesine yol açtı. Bu haklar daha sonra diğer Avrupalı devletlere de verilince Osmanlı,

Avrupa’nın yarı sömürgesi durumuna düĢtü.

MISIR MESELESĠ’NĠN ÇÖZÜMÜ VE LONDRA KONFERANSI(1839-1840)

Mehmet Ali PaĢa,Kütahya AntlaĢması gereği Osmanlı Devleti’ne ödemesi gereken vergiyi

ödememiĢti.Ayrıca 1839 da bağımsızlığını ilan etti.Tekrar Osmanlı topraklarına saldırdı.Osmanlı

ordusu Nizip’te büyük bir yenilgiye uğradı. Mehmet Ali PaĢa'nın oğlu Kavalalı Ġbrahim PaĢa

komutasındaki Mısır ordusu Hafız Osman PaĢa komutasındaki Osmanlı ordusunu imha etmiĢti. Bu

sırada II.Mahmut ölmüĢ yerine Abdülmecid tahta geçmiĢti.

Bu geliĢmeler karĢısında Hünkâr Ġskelesi AntlaĢması’nı etkisiz kılmak isteyen Ġngiltere’nin

çabalarıyla Londra’da bir konferans toplandı. Fransa’nın katılmadığı konferansa, Ġngiltere, Rusya, Prusya,

Avusturya ve Osmanlı Devleti katıldı.

1840 Londra Konferansı Kararlarına Göre;

Mısır hukuki bakımdan Osmanlı Devleti’ne bağlı bir eyalet olarak kalacak,

Mısır’ın idaresi Mehmet Ali PaĢa ve oğullarına bırakılacak,(Mısır valiliği saltanata dönüĢtü)

Mısır Osmanlı Devleti’ne vergi ödemeye devam edecek,

Suriye, Adana ve Girit Osmanlı Devleti’ne bağlı olacaktı

Not: Kavalalı M.Ali PaĢa,bu antlaĢmayı kabule yanaĢmadı.Bunun üzerine Ġngiltere ve Avusturya

Beyrut’a asker çıkardı.Ayrıca Ġngiliz donanması Lübnan kıyılarını topa tutmaya baĢladı.Bu güçlere

karĢı koyamayacağını anlayan Mehmet Ali PaĢa Londra Konferansı kararlarını kabul etmek zorunda

kaldı.Sultan Abdülmecid ise 1841 Mısır Fermanı ile Mısır’ın yönetim düzenini belirledi.Mehmet Ali

PaĢa,1845'te Ġstanbul'a gelip padiĢaha bağlılığını bildirdi. 1849'da Kahire'de öldü.

Not: HĠDĠV UNVANI:Kavalalılara mensup Mısır valilerine babadan oğula geçmek üzere 1867'de verilen

resmi unvandır. Önceleri yazıĢmalarda sadrazamlar için büyük vezir anlamında kullanılan hıdiv unvanı, 8

Haziran 1866'da, bir irade-i seniyeyle (padiĢah izni) Mısır valisi Ġsmail PaĢa'ya sadaret payesiyle birlikte verildi.

Ġsmail PaĢa ilk Mısır hıdivi olurken, Mısır valiliğine de Hıdiviyet-i Mısır dendi. Ġsmail PaĢa'nın oğlu Tevfik

PaĢa ile Abbas Hilmi PaĢa da II. Abdülhamid'in fermanlarıyla hıdiv unvanını kullandılar. Ġngilizlerin 1914'te

Mısır'ı iĢgal etmesinden sonra yerine amcası Hüseyin Kamil geçirildi ve hıdiv yerine sultan unvanı kullanılmaya

baĢladı. Bununla birlikte Osmanlı hükümeti Abbas Hilmi PaĢa'yı 1922'ye değin hıdiv olarak tanıdı. 24 Temmuz

1923'te imzalanan Lozan AntlaĢması'yla Abbas Hilmi PaĢa'nın hıdivliği sona erdi.

BOĞAZLAR SORUNU VE LONDRA BOĞAZLAR SÖZLEġMESĠ (1841)

Mısır sorununun çözülmesi sırasında Osmanlı Devleti, Rusya ile Hünkar Ġskelesi antlaĢmasını

imzalamıĢtı.Bu durum Boğazlar sorununu gündeme getirmiĢti.Bu geliĢmeler karĢısında rahatsız

olan Ġngiltere ve Fransa,8 yıl için imzalanan antlaĢmanın günü dolmak üzere olduğundan konunun

milletlerarası bir konferansta ele alınmasını istedi.

Konferansa Ġngiltere, Fransa, Avusturya, Rusya, Prusya ve Osmanlı Devleti’nin temsilcileri katıldı.

Konferansın sonunda 1841 Londra Boğazlar SözleĢmesi imzalandı.

Buna göre;

Boğazlar Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetinde kalacak,

BarıĢ döneminde hiçbir devletin gemisi Boğazlardan geçmeyecek,

Boğazlar tüm ticaret gemilerine açık olacaktı

Not: Bu antlaĢma ile Hünkâr Ġskelesi antlaĢması yürürlükten kalktı, boğazlar ilk kez uluslar arası

bir konferansta ele alınmıĢ oldu. Ayrıca, Ġngiltere ve Fransa, Rus tehdidine karĢı sömürge yollarını

güvence altına almıĢ oldu.

ġARK (DOĞU) MESELESĠ

‘ġark Sorunu’ bir politika terimi olarak ilk kez 1815 Viyana Kongresi’nde kullanılmıĢtır. Rus

delegeleri kongre esnasında, üyelerin dikkatini Osmanlı ülkesinde yaĢayan Hıristiyan halkın durumu

üzerine çekmeye çalıĢtılar ve bu durum için ‘ġark Sorunu’ tabirini kullandılar. Daha sonra bu tabir

diplomatlar tarafından kullanılmaya baĢlanmıĢtır.

Genel olarak ġark Meselesi,1071-1923 arasında Batı Hıristiyan dünyası ve Türk Ġslam

dünyası arasındaki iliĢkilerin tamamının adıdır.

Bir baĢka ifadeyle;

1071-1699 arası: Balkanlar ve Anadolu’dan Türkleri atma,

1699-1923 arası: Osmanlı topraklarından pay alma, Osmanlı Devleti’ni yıkma

Osmanlı Devleti’nin son yüzyıldaki her buhranlı olay Avrupalılarca ġark meselesi baĢlığı

altında incelendi.

Fransa’nın Cezayir’i iĢgali (1830): Yunanistan’ın bağımsız olmasıyla Akdeniz’deki

mevcut dengenin sarsıldığını gören Fransa Cezayir’i ilhak etmeye kalkıĢtı.

Osmanlı toprağı olan Cezayir’i PadiĢah tarafından atana Valiler idare etmekteydi. Emrinde

Anadolu’dan gelen Yeniçeri birlikleri de bulunuyordu. Zamanla bu askeri kuvvetler valilerin iĢlerine

karıĢmaya baĢladılar. Hatta, zamanla yönetim yeniçerilerin eline geçti. XVII. yüzyılın sonlarına doğru bu

bölge ‘DAYI’ adı verilen idareciler tarafından yönetildi.(GARP OCAKLARI: Osmanlı Devleti’nde

Kuzey Afrika topraklarına verilen isimdi, zamanla bu bölgelerle bağlar zayıfladı)Dayılar, zamanla

Cezayir’i bağısız devlet gibi yönetmeye baĢladılar. XIX. yüzyılda Cezayir’in durumu böyleydi.

Fransa’nın Cezayir’e ilgisi çok öncelere dayanmaktaydı. Ancak burada sadece 1830’daki

iĢgali anlatmakla yetineceğiz.12 Haziran 1830’da 16.000 kiĢilik bir kuvvetle Cezayir’e çıkarma

yaptılar.5 Temmuz’da Dayı Hüseyin PaĢa ve kuvvetleri teslim oldu. Bununla beraber Fransa’nın

Cezayir’i kontrol altına alması uzun yıllar sürdü. Hatta zamanla ‘Abdulkadir Ġbn Muhyiddin

Cezayiri’ etrafında birleĢen yerel kuvvetler Fransızlara karĢı direniĢ göstermeye çalıĢtılar.

Osmanlı Devleti Cezayir iĢgali karĢısında Ġngiltere’den Londra elçisi Namık PaĢa

vasıtasıyla destek ummuĢsa da Ġngiliz Hükümeti, Portekiz ve Belçika meselelerini bahane ederek

baĢından savmıĢtır. Bunun üzerine Osmanlı ancak iĢgali protesto etmekle yetindi.

MACAR MÜLTECĠLERĠ SORUNU (1848)

1848 ihtilalleri Avrupa’da ciddi boyutta karıĢıklar ortaya çıkarmıĢtı. Bunlar içerisinde en dikkat

çekenlerden bir tamesi de Macar milliyetçilerinin bağımsızlık giriĢimleri oldu. Bu doğrultuda Avusturya’ya

karĢı ayaklanan Macarlar, Avusturya’nın Rusya ile birlikte hareket etmesi üzerine zor durumda kaldılar.

Rusların yaptığı katliamlardan kurtulan Macar milliyetçileri Osmanlı Devleti’ne sığındı. Avusturya ve

Rusya sığınmacıları istese de Osmanlı bu isteği geri çevirdi. Rusya ve Avusturya’nın baskıları iyice artınca

Osmanlı Devleti bu mültecilere Müslüman olayı teklif etti. Mültecilerin büyük çoğunluğu kabul etti ve

Osmanlı bu kiĢileri yüksek rütbelerle önemli görevlere getirdi. Birçoğu Kütahya’ya yerleĢtirildi.

Osmanlı Devleti’nin bu yaklaĢımı Avrupa kamuoyunda, hatta Amerika’da bile büyük takdir topladı. Bu ülkelerde Osmanlı Devleti lehine gösteriler bile yapıldı. O kadar ki, Londra’da gösteri yapan

Ġngiliz gençleri bir gün Osmanlı elçisi Muzuros PaĢa’ya rastlayınca, arabasının atlarını sökerek arabayı

elçiliğe kadar kendileri çekmiĢlerdir.(Kaynak:Fahir Armaoğlu,XIX.yy Siyasi Tarihi)

KIRIM SAVAġI (1853-1856)

Osmanlı Devleti ile Rusya arasında olmuĢtur.

Sebepleri:

Rus Çarı I.Nikola’nın geleneksel Rus siyaseti doğrultusunda; Ġstanbul ve boğazlara

yerleĢmek, Balkanlarda kendisine ait devletler kurmak istemesi.

Rusya’nın tarihi emellerine ulaĢmak için ‘Hasta adam’ dediği Osmanlı Devleti’ni

paylaĢma adına Ġngiltere’ye yaptığı teklifin reddedilmesi

Teklifi reddedilen Rusya’nın bir bakıma savaĢ bahanesi oluĢturma adına Kutsal Yerler

Meselesi’ni ortay atması ve Ġstanbul’a gönderilen elçi Mençikof’un, Hünkâr Ġskelesi

AntlaĢması’na benzer bir antlaĢma teklif etmesi, Kutsal yerlerde Ortodokslara tanınan

yetkilerin artırılması isteği, Osmanlı Devleti’ne baskı yapmaya çalıĢması

Politik yollardan istediğini elde edemeyen Rusya’nın isteklerini kuvvet kullanarak elde

etme adına Eflak ve Boğdan’ı iĢgal etmesi.

Eflak ve Boğdan’ı iĢgal eden Ruslar, Osmanlı Devleti’ne destek amacıyla Ġngiliz ve Fransız

donanmalarının Ġstanbul önlerine geldiğini görünce, Boğazlar sözleĢmesinin ihlal edildiğini öne

sürerek SĠNOP BASKINI ile burada bulunan Osmanlı donanmasını yaktı.

Bu savaĢta Ġngiltere, Fransa, Avusturya ve Piyomente Osmanlı Devleti’nin yanında yer aldı. Müttefik

ordular Kırım’da Rusları bozguna uğratarak Sivastopol kalesini aldılar.Bu geliĢmeler üzerine Rus Çarı

I.Nikola barıĢ istemek zorunda kaldı.Osmanlı Devleti,Rusya,Ġngiltere,Fransa,Avusturya,Piyomente ve

Rusya’nın katılımıyla Paris AntlaĢması imzalandı.(1856)

Buna göre;

Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğü Avrupalı devletlerin garantisi altında

olacaktı.(Osmanlının kendi baĢına topraklarını koruyamayacak kadar zayıfladığının göstergesi)

Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti sayılacak ve Avrupa devletler hukukundan yararlanacaktı.

(Osmanlı ilk kez Avrupa devleti sayıldı)

Boğazlar konusunda 1841 sözleĢmesi geçerli olacaktı

Karadeniz tarafsız hale getirilecek, bütün devletlerin ticaret gemilerine açık olacak, Osmanlı Devleti

ve Rusya, Karadeniz’de donanma ve tersane kuramayacaktı.(Osmanlı bu madde ile kazandığı bir

savaĢta mağlup muamelesi görüyordu)

Eflak ve Boğdan’ın içiĢlerine hiçbir devlet karıĢmayacaktı.(özerklik)

Osmanlı Devleti’nin 1856’da ilan ettiği Islahat Fermanı Batılı devletler tarafından dikkate alınacak;

ancak bu devletler Osmanlı Devleti’nin içiĢlerine karıĢmayacaktı.(Bu madde Avrupalıların Osmanlı

üzerindeki baskısını artırmıĢtır)

NOT: Kırım Savaşı sırasında Osmanlı Devleti İSTİKRAZ adıyla ilk dış borçlanmaya gitti. (Sultan Abdülmecid dönemi)

Ayrıca savaş devam ederken hemşirelik mesleğinin öncüleri arasında yer alan Florance Nigthingale Üsküdar’daki Selimiye Kışlası’nda, Kırım Savaşında yaralanan askerlerin tedavisine bakmıştır. Hatta gece gündüz demeden çalıştığı için kendinse ‘Lambalı Kadın’ unvanı verilmiştir. Kendisi modern hemşireliğin kurucusu sayılır.

ĠSTANBUL(TERSANE ) KONFERANSI (1876)

Osmanlı Devleti'nin Balkanlardaki eyaletlerinin yönetim koĢullarını düzenlemek, Balkan

olaylarını yatıĢtırmak üzere Avrupa ülkelerinin baskısı sonucu Ġstanbul'daki Haliç Tersaneleri'nde

toplanmıĢ uluslararası konferanstır.

Özellikle Rusya XIX. yüzyılla birlikte Balkan uluslarını kendi çıkarları doğrultusunda kıĢkırtmaya

baĢlamıĢtı. Rusya’nın amacı, Slav kökenden gelen bütün halkları kendi yönetimi altında birleĢtirmekti.

(Panslavizm siyaseti)

(SLAVLAR; Doğu Slavları, Batı Slavları ve Güney Slavları olmak üzere üç gruba ayrılırlar.

Ruslar, Ukraynalılar ve Beyaz Ruslar Doğu Slavları grubuna girer. Polonyalılar (Lehler), Çekler ve

Slovaklar Batı Slavları grubuna girer. BoĢnaklar, Hırvatlar, Sırplar, Karadağlılar, Bulgarlar, Pomaklar,

Slovenler, Makedonlar, TorbeĢler Güney Slavları grubuna girer. Slavlar dini bakımdan Ortodokslar ve

Katolikler olarak iki ana grupta toplanır.)

Konferansa, Osmanlı Devleti, Rusya, Ġngiltere, Fransa, Avusturya, Almanya ve Ġtalya katılmıĢtır.

Konferansın toplandığı gün Osmanlı Devleti Kanun-i Esasi’yi yürürlüğe koydu ve MeĢrutiyet’i ilan etti.

Konferans’ta alınan kararlar; Sırbistan ve Bosna’daki Osmanlı askerlerinin çekilmesi, Bosna

Hersek ve Bulgaristan’da özerk yönetimler kurulması, Balkanlarda Osmanlı Devleti’nin ıslahat

çalıĢmalarını artırması yönünde kararlar çıktı.

Ġç iĢlerine karıĢma anlamına geldiğinden Osmanlı Devleti bu kararları kabul etmeyeceğini

bildirdi. Daha sonra Londra’da toplanan konferansta da aynı kararlar alındı ancak Osmanlı Devleti bu

kararları da kabul etmedi.

93 HARBĠ (OSMANLI-RUS SAVAġI) 1877-1878

Tersane Konferansı ve Londra kararlarını Osmanlı Devleti’nin kabul etmemesi üzerine büyük

devletlerin desteğini yanında hisseden Rusya savaĢ hazırlıklarına baĢladı.

Osmanlı Devleti, Ruslarla; Balkanlarda ve Kafkaslarda savaĢmak zorunda kaldı. Doğu’da ilerleyen

Rusları Kafkas Cephesi komutanı Ahmet Muhtar PaĢa Erzurum yakınlarındaki Aziziye Tabyalarında

durdurabildi. Erzurum kurtarıldı. Aziziye Tabyası denilince akla NENE HATUN gelir. Nene Hatun 20

yaĢlarında iken 3 aylık bebeğini bırakarak eĢinin ve ağabeyinin de savaĢtığı tabyalara koĢup Ruslara karĢı

savaĢmıĢtır.(Bu savaĢlarda Ermenilerde Ruslara yardım etmiĢtir)Tabya geri alınmıĢtır. SavaĢtan sonra

Nene Hatun 98 yaĢına kadar yaĢamıĢtır.1955’te vefat etmiĢtir. Ölmeden birkaç ay önce Türk Kadınlar

Birliği tarafımdan ‘yılın annesi’ seçilmiĢtir.

Balkanlarda ilerleyen Rus kuvvetlerini Gazi Osman PaĢa, beĢ ay süren bir direniĢle Plevne’de

durdurdu. (Plevne Müdafaası) Ancak takviye birlikler gelmeyince Plevne Rusların eline geçti Edirne’yi

alan Ruslar Çatalca’ya kadar geldi. Bütün bu geliĢmeler karĢısında, Osmanlı Devleti barıĢ istemek

zorunda kaldı.Osmanlı Devleti ile Rusya arasında 1878 Ayestefanos (YeĢilköy) AntlaĢması imzalandı.

Buna göre; Karadağ,Sırbistan,Romanya (Eflak-Boğdan) bağımsız olacak

Osmanlı Devleti’ne vergi bağı ile bağlı olacak Büyük Bulgaristan kurulacak.(Sınırları kuzeyde

Tuna,doğuda Karadeniz,batıda Arnavutluk,güneyde ise Ege Denizi’ne dayanacaktı)

Teselya Yunanistan’a verilecek

Bosna-Hersek Osmanlılara bağlı kalmak kaydıyla özerklik elde edecek

Kars,Ardahan,Batum,EleĢkirt ve Doğu Bayezıt Rusya’ya bırakılacak

Ermenilerin oturduğu yerde ıslahat yapılacak.

Osmanlı Devleti Ruslara savaĢ tazminatı ödeyecekti.

Rusya’nın Ayestefanos AntlaĢması’nın maddeleriyle Osmanlı topraklarını parçalama giriĢimi

Ġngiltere ve Avusturya’nın itirazına takıldı. Özellikle Ege civarında Büyük Bulgaristan kurulmasını

çıkarlarına aykırı görüyorlardı. Ayestefanos AntlaĢması yürürlüğe girmedi. Yeni bir savaĢı göze

alamayan Rusya, Avrupalıların isteği çerçevesinde BERLĠN KONFERANSI’NIN toplanmasına razı

oldu.

Not: İngiltere ilk kez bu savaş sırasında Osmanlı toprak bütünlüğünü korumaktan vazgeçmiştir.

Not: Bu savaş Rumi takvime göre 1293 yılına denk geldiğinden Osmanlı tarihinde 93 Harbi olarak bilinir

BERLĠN ANTLAġMASI (1878)

Ayestefanos AntlaĢması iptal edilince yerine Osmanlı Devleti, Ġngiltere, Fransa, Ġtalya,

Almanya ve Rusya’nın katıldığı Berlin Kongresi toplandı.

Konferans sonucunda imzalanan Berlin AntlaĢması’na göre; Sırbistan, Romanya ve Karadağ bağımsız oldu.

Bulgaristan üç bölgeye ayrıldı.

-Asıl Bulgaristan: Özerk olacak, Osmanlı Devleti’ne vergi ödeyecek

-Doğu Rumeli: Hıristiyan vali atanacak, Osmanlı Devleti’ne bağlanacak

-Makedonya Bölgesi: Islahat yapmak Ģartıyla Osmanlı Devleti’nde kaldı

Kars,Ardahan ve Batum Rusya’ya,Doğu Beyazıt Osmanlı Devleti’ne bırakıldı

Ermenilerin oturduğu yerlerde ıslahat yapılması kararlaĢtırıldı.( Ermeni sorunu ilk kez

uluslar arası bir antlaĢmaya girmiĢ oldu)

Bosna- Hersek Osmanlı toprağı sayıldı ancak yönetimi Avusturya’ya bırakıldı.

Teselya’nın Yunanistan’a ait olduğu kabul edildi.

BERLĠN ANTLAġMASI’NIN ARDINDAN OSMANLI’NIN PARÇALANMASI;

Kıbrıs’ın Ġngiltere yönetimine bırakılması (1878)

Tunus’un Fransızlar tarafından iĢgali (1881)

Mısır’ın Ġngilizler tarafından iĢgali (1882)

Bosna-Hersek’in Avusturya’ya bağlanması (1908)

Bulgaristan’ın bağımsızlığı (1908)

GĠRĠT SORUNU VE OSMANLI YUNAN SAVAġI (1896-1897)

Yunanistan eski Bizans’ı canlandırmak amacıyla harekete geçti. Bu büyük Yunan idealine Megola

Ġdea adını verdiler. Bu amaçla Girit’e de asker çıkardılar. Bu geliĢmeler Osmanlı Yunan savaĢını baĢlattı.

DÖMEKE MEYDAN SAVAġINDA Yunanlılar yenilgiye uğratıldı Dömeke meydan savaĢı

Osmanlı Devleti’nin Dağılma döneminde dıĢ yardım almaksızın kazanabildiği tek savaĢtır.

DUYUN-U UMUMĠYE ĠDARESĠ (1881) (Genel Borçlar Ġdaresi)

Osmanlı Devleti ilk dıĢ borcunu Kırım savaĢı sırasında Ġngiltere’den almıĢtı. Bundan sonraki

dönemde Osmanlı Devleti, Avrupalı diğer devletlerden de borç almaya devam etti. Osmanlı Devleti

bu borçları ödeyemez duruma gelince 20 Ocak 1881 (29 Muharrem 1299)da Muharrem

Kararnamesi ile borçlarını konsolide etmek (borçları uzun vadeye yaymak) için giriĢim baĢlatmıĢ

ancak Avrupa Devletleri Duyun-u Umumiye Komisyonu kurarak Osmanlı Devleti’nin gelirlerine

el koymuĢtur

TAMAMLAYICI NOTLAR:

Not 1: HALEPE FERMANI: Osmanlı Devleti’nin Giritli Rumlara verdiği imtiyazları içerir.

Osmanlı Devleti Avrupalı Devletlerin bu bölgeye karıĢmamasını istemektedir. Bu fermanla Giritli

Rumlara vergi muafiyeti de getirilmiĢtir.(1866)

Not 2: Osmanlı Donanmasının yakıldığı olaylar:

-ÇeĢme (1770)

-Navarin (1827)

-Sinop (1853)

-XIX. YÜZYIL ISLAHATLARI (DAĞILMA DÖNEMĠ ISLAHATLARI)

Meşrutiyet Dönemi

1908

Tanzimat Dönemi 1877-78 II.Meşrutiyet

1876 istibdat dönemi

II. Mahmut 1856 I.Meşrutiyet

1839 Islahat Fermanı

1808 Tanzimat Fermanı Sened-i Ġttifak

XIX.YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLĠKLERĠ

Diğer dönemlerden farklı olarak ilk kez hukuk,yönetim ve toplum alanında düzenlemeler

yapılmıĢtır

Amacı,devleti çöküĢten kurtarmaktır.

II. MAHMUT DÖNEMĠ (1807-1839)

SENED-Ġ ĠTTĠFAK:

Osmanlı Devleti’nde bulundukları Ģehirlerin en nüfuzlu ve zengin kiĢileri olan Ayanlar

XVII. yüzyıldan itibaren toprak yönetiminde izlenilen yanlıĢ politikalar sonucunda giderek

güçlenmiĢtir. Kendiside aynı zamanda bir Ayan olan Alemdar Mustafa PaĢa, devlet

otoritesini yeniden sağlamak için Ayanları Ġstanbul’a davet etmiĢ ve onlarla bir sözleĢme

imzalanmasını sağlamıĢtır.

SözleĢmeye göre; AYANLAR; - II. Mahmut’un otoritesini kabul edecek,

- Yapılacak ıslahatlara destek verecek,

-Asker ve vergi toplanmasına yardım edecek,

-Yeniçeriler isyan çıkarırsa gelip bastıracaklardı

Senedi Ġttifak SözleĢmesi ile; PadiĢahın yetkileri ilk kez kısıtlanmıĢtır, DemokratikleĢmenin ilk adımı atılmıĢtır.

Not: Bu sözleĢme uygulanmamıĢtır. II. Mahmut belirli bir süre sonra ayanları ortadan

kaldırmıĢtır.

Askeri Alanda Islahatlar

Alemdar Mustafa PaĢa Sekban-ı Cedit adıyla yeni bir ordu kurdu. Yeniçeriler isyan ederek

bu orduyu da kapattı Alemdar Mustafa PaĢa’da öldürdüler.(Alemdar olayı)

Yeniçerilerin içinden seçilerek EĢkinci Ocağı kuruldu.

1826 da Yeniçeri Ocağı kaldırıldı(Vakayi Hayriye)

Yeniçeri Ocağı’nın yerine Asakir-i Mansure-iMuhammediye adında yeni bir ordu kuruldu

1834’te vilayetlerde ‘redif’ adıyla bir askeri teĢkilat geliĢtirildi.(Tımar sistemi kaldırıldığı

için)

Askeri iĢleri düzenlemek için Dar’ı ġuray-ı Askeri kurulmuĢtur

Askeri Bando Okulu (Mızıka-i Hümayun) açılmıĢtır.

Not:

Dar-ı ġuray-ı Askeri: Askeri konular

Meclis-i Valay-ı Ahkâm-ı Adliye: Adli konular

Dar-ı ġura-ı Bab-ı Ali: Bürokratik konular

Meclis-i Hass-ı Vükela: Vekiller Meclisi

Yönetim ve Hukuk Alanında Islahatlar

Divan teĢkilatı kaldırıldı. Yerine Bakanlıklar (Nazırlıklar) kuruldu.

Ayrıca: Sadrazama: BAġVEKĠL, Saderet Kethüdasına: DÂHĠLĠYE NAZIRI;

Reisül Küttaba: HARĠCĠYE NAZIRI dendi.

Tımar sistemi uygulamadan kaldırıldı. Memurlara maaĢ bağlandı

Askeri amaçlı ilk nüfus sayımı yapıldı.(1831)

Toplanacak vergileri belirlemek amacıyla Mülk sayımı yapıldı.

Köy ve mahalle muhtarlıkları kurulmuĢtur.

Devlet memurlarına fes, ceket ve pantolon resmi kıyafet olarak kabul edildi

Devlet dairelerine PadiĢahın resimleri asıldı.

Ülke dıĢına çıkıĢlarda Pasaport zorunluluğu getirildi.

Müsadere usulü büyük ölçüde kaldırıldı.

Ülke içinde seyahat edeceklere ‘mürur tezkeresi’ uygulandı

Ġlk kez posta ve karantina hizmetleri kuruldu

Polis teĢkilatının temelleri atıldı.

Eğitim Alanında Islahatlar

Ġlköğretim zorunlu hale getirildi. RüĢtiye(ortaokul) ve Mekteb-i Ulum-ı Edebiye gibi orta

dereceli okullar eğitim vermeye baĢladı

Devlet memuru yetiĢtirmek amacıyla Mekteb-i Maarifi Adliye doktor yetiĢtirmek amacıyla

Tıbhane-i Amire(1827),Cerrehane(1832)ve Mekteb- ġahane-i Tıbbıye açıldı(1839)

Harbiye ve Tıbbıye sahasında eğitim için Enderun’dan seçilen150 öğrenci Avrupa’ya gönderildi.

(ĠLK KEZ) 1831’de Takvim-i Vekai adıyla ilk resmi gazete çıkarıldı

Not: Ceride-i Havadis: 1840’ta yayımlanan Türkçe gazete

Tercüman-ı Ahval:1860-1866 arasında yayımlanan ilk özel Türkçe gazete

Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar

Yerli kumaĢ kullanma zorunluluğu getirilmiĢtir.

Yerli hammadderin yurt dıĢına çıkıĢını engelleyen Yed-i Vahid (tekel) uygulamaya konulmuĢtur.

Ġstanbul’da Çuha fabrikası kurulmuĢtur. Gümrük vergileri yeniden düzenlenmiĢtir

Devlet memurlarına ilk kez maaĢ bağlanmıĢtır.

Not:Ekonomik alanındaki ıslahatlara en büyük darbeyi 1838 Balta Limanı Ticaret

AntlaĢması vurmuĢtur.

TANZĠMAT FERMANI (Gülhane Hatt-ı Hümayun)(1839)

(Fermanın içeriğini II. Mahmut ve Mustafa ReĢit PaĢa hazırlamıĢtır)

(Fermanı II. Mahmut’un oğlu Sultan Abdülmecid yayımlamıĢtır.)

Herkesin, can, mal ve namus güvenliği sağlanacak

Kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak, idam edilmeyecek

Mahkemeler herkese açık olacak, kanunlar herkese eĢit uygulanacak

Vergiler herkesten kazancına göre alınacak

Askerlik bütün tebaaya yayıldı. Gayr-i Müslimler askere alınmaya baĢlandı.

Herkes mal, mülk edinebilecek, isterse bunları satacak, miras bırakabilecek.

RüĢvet ve iltimas (adam kayırma) yasaklanacak

Müsadere usulüne son verilecek(Mülkiyet hakkı devlet garantisine alınmıĢtır)

Bu fermanda yayımlanana bütün kanunlara padiĢahta bağlı kalacak.

Bu fermanla;

-Osmanlı padiĢahı ilk kez kanun gücü üstünlüğünü kabul etti.

-Anayasal düzene ve hukuk devleti anlayıĢına geçiĢin ilk adımı sayıldı.

-Osmanlı Devleti ilk kez insan hakları konusunda düzenleme yaptı.

TANZĠMAT FERMANININ AKABĠNDE SULTAN ABDÜLMECĠD’ĠN YAPTIĞI DĠĞER

YENĠLĠKLER ġUNLARDIR:

1853’te Meclis-i Ali-i Tanzimat kurularak ıslahat iĢlerini düzenleme ve kanun yapma yetkisi

bu kurula verilmiĢtir.

1858’de Arazi Kanunnamesi çıkartılarak miri topraklarda tasarruf edilmesi ve verimliliğin

sağlanması amaçlanmıĢtır.

Ġltizam Sistemi kaldırılarak vergilerin toplanması maaĢlı devlet memurlarına bırakılmıĢtır.

Mecidiye (madeni para) ve Kaime-i mutebere (kâğıt para) piyasaya sürülmüĢtür.

1847’de Bank-ı Dersaadet kurulmuĢtur.

1856 da yabancı destekli ilk banka olan Bank-ı ġahane Osmaniye kurulmuĢtur.

Nizamiye (mecburi) askerlik süresi 5 yıl ile sınırlandırılmıĢtır.

1854’te Jandarma teĢkilatı kurulmuĢtur.

1845’te bugünkü Milli Eğitimin temeli olan Meclis-i Maarif-i Umumiye kurulmuĢtur.

1848’de Dar’ül Muallimin adıyla öğretmen okulu açılmıĢtır.

1851’de Dar’ül Fünun (Üniversite) açılmıĢtır.

1848’de Dar’ül Maarif adıyla (Eğitim Evi) açılmıĢtır.

1859’da idari alanda memur yetiĢtirmek amacıyla Mekteb-i Mülkiye kurulmuĢtur.

1859’da Kız RüĢtiyeleri açılmıĢtır.

1840’da Posta Nezareti kurulmuĢtur.

1855’te telgraf kullanılmaya baĢlandı.(Ġstanbul-Edirne-ġumnu hattı)

1856’da demiryolları yapılmaya baĢlandı.1860’da ilk demiryolu hattı (Köstence-Çernova)

açıldı. Anadolu’da ilk demiryolu 1866 yılında bir Ġngiliz firması tarafından Ġzmir-Aydın

arasında yapılmıĢtır.

1851’de ġirket-i Hayriye adıyla Boğaziçi vapurları iĢletilmeye baĢlamıĢtır.

Dolmabahçe Sarayı, Beykoz, Küçüksu, Ihlamur, Yıldız Kasrı gibi birçok köĢk yapılmıĢtır.

1861 de gedik usulüne son verildi. Gedik usulü nedir? Gedik, ustaların dükkân açma

ve mesleklerini icra etme hakkıdır. Gedik sahiplerinin yapacakları iĢi ve satacakları malı

baĢkaları yapamaz ve satamaz. Bu sistem esnaf arasında tekelleĢmeye sebep olmaktaydı.

Örneğin kuyumculuk yapmak isteyen bir kiĢi o bölgedeki kuyumculardan izin almalıdır .

ISLAHAT FERMANI(1856) (Islâhat Hatt-ı Hümâyûn-û)

Bu ferman Tanzimat Fermanı’nın tamamlayıcısı niteliğindedir. Islahat Fermanı’nda yalnızca

gayr-i Müslimlere ve yabancılara yönelik haklar verilmiĢtir. Islahat Fermanı tamamıyla yabancı

devletlerin baskısıyla gerçekleĢmiĢtir.

Fermana göre;

Mahkemeler açık yapılacak, herkes kendi dinine göre yemin edebilecek.

Herkes banka ve Ģirket kurabilecek. Gayr-i Müslimlerde devlet memurluklarına ve

okullara alınabilecek.

ĠĢkence, dayak ve angarya kaldırılacak.

Gayr-i Müslim halka din ve vicdan özgürlüğü sağlanacak; Patrikhane, kilise, okul ve hastane

gibi binalar tamir ve yeniden inĢa edilebilecek.

Resmi yazıĢmalarda Gayr-i Müslimleri kötüleyen ve küçük düĢüren söz ve deyimler

kullanılmayacak

Gayr-i Müslimlerde Vilayet Meclislerine üye olabilecek(Gayr-i Müslimlerin Osmanlı

Devleti’nden elde ettiği ilk siyasi haktır.) Gayr-i Müslimler nakdi bedel ödeyerek askerlikten muaf olabilecek.

Yabancı uyruklular vergisini ödemek koĢuluyla mal ve mülk edinebilecekti.(Böylece,

Osmanlı sınırları içerisinde yabancılarda mülk edinme kakına ilk kez kavuĢmuĢ oldu)

SULTAN ABDÜLAZĠZ DÖNEMĠ(1861-1876) -Yabancı ülkelere seyahate çıkan ilk Osmanlı padiĢahıdır.

-Osmanlı tarihinde Mısır’ı ziyaret eden ilk Osmanlı padiĢahıdır.

1867’de Çiftçiyi desteklemek amacıyla Ziraat Bankası’nın temeli olan Memleket Sandıkları

kuruldu.

1862’de ilk Posta pulu basıldı.

1864’te Vilayet Nizamnamesi yayımlandı.

1864’te Nizamiye mahkemeleri kuruldu(ġeriat ve ticaret konuları dıĢında kalan hukuk ve

cinayet davalarına bakmak üzere)

1868’de Galatasaray Lisesi,1870’de kız öğretmen okulu olan Dar’ül Muallimat kuruldu.

1868’de ġura-i Devlet (DanıĢtay) ve Divan-ı Ahkâm-ı Adliye (Yargıtay) oluĢturuldu.

1869’da Maarif-i Umumiye Nizamnamesi (genel eğitim tüzüğü) yayımlanmıĢtır.

Ahmet Cevdet PaĢa baĢkanlığında bir heyet MECELLE adıyla Ġslam hukukuna dayalı bir

Medeni Kanun hazırlamaya baĢladılar.(10 yıllık bir çalıĢmayla 16 kitap Ģeklinde hazırlanmıĢtır)

Ġlk defa Düstur adında yeni çıkan kanunları bildiren bir dergi yayımlandı.

1873’te yetim Müslüman çocukların eğitimi için DarüĢĢafaka kuruldu.

Sahillere deniz fenerleri inĢa edildi.

I.MEġRUTĠYET (1876)

ġartlı olarak tahta çıkarılan ilk Osmanlı padiĢahı olan II. ABDÜLHAMĠD döneminde ilan edilmiĢtir.

Genç Osmanlılar MeĢrutiyeti ilan etmesi Ģartıyla onu tahta çıkarmıĢlardır.

Mithat PaĢa, Namık Kemal, Ziya PaĢa ve Ali Süavi’nin çalıĢmaları sonucunda 1876 da ilan edilmiĢtir.

MeĢrutiyet’in ilan edilmesiyle birlikte; -Osmanlı tarihinde ilk kez yönetim Ģekli (egemenlik anlayıĢı ya da rejim) değiĢti.

-Halk ilk kez temsil hakkına kavuĢtu.(seçme-seçilme)

-Türk tarihinde ilk Anayasa hazırlandı.(Kanun-i Esasi)

Mithat PaĢa ve Server PaĢa baĢkanlığında bir komisyonun hazırladığı Osmanlı Anayasası;

-12 bölüm ve 119 maddeden oluĢmaktadır.

-Prusya Anayasası örnek alınarak hazırlanmıĢtır.

-Bu anayasa ile 18 bin Yahudi’ye,107 bin Hıristiyan’a ve 133 bin Müslüman’a bir milletvekili seçme

hakkı tanınmıĢtır. Bu durumun nedeni Avrupa’ya hoĢ görünmektir.

Kanun-i Esasi’nin içeriği;

Meclis Ayan ve Mebusan Meclisi adıyla iki kısımdan oluĢmaktaydı.

Ayan Meclisi üyelerini PadiĢah atayacak, Mebusan Meclis-i üyelerini halk seçecekti.

Meclisi açma kapama yetkisi PadiĢahta olacaktı.

PadiĢahın milletvekillerini sürgüne gönderme yetkisi olacaktı.

Hükümet Meclise değil PadiĢaha karĢı sorumlu olacaktı.

Kanun tasarıları hükümet tarafından hazırlanacak, mecliste görüĢüldükten sonra padiĢahın

onayına sunulacaktı.

Öğretim serbesttir.

II. ABDÜLHAMĠD zamanında ayrıca;

Yıldız Sarayı inĢa edilerek devletin idaresi bu saraydan yürütülmeye baĢlanmıĢtır.

TeĢkilat-ı Mahsusa adıyla bir istihbarat teĢkilatı kuruldu.

Basına sansür uygulandı. Doğu’daki aĢiretlerden Hamidiye Süvari Alayları oluĢturuldu.

Hicaz ve Bağdat demiryolu iĢletmeye açıldı.

Ġlk tramvay hatları kurulmuĢtur.

Hamidiye kâğıt fabrikası, Kadıköy Havagazı Fabrikası (Havagazı, kentlerde ısınma ve aydınlanma

maksadıyla kullanılmak üzere kömürden imal edilen gazdır) HaydarpaĢa Garı yapıldı.

1888’de Ziraat Bankası açıldı.

Ġlk kez özürlüler için eğitim kurumları açılmıĢtır.

Sanayiinefîse Mektebi, Ticaret Mektebi, Hukuk Mektebi ve Mühendis Mektebi açıldı.

II.MEġRUTĠYET(1908)

-Ġttihat ve Terakki Cemiyeti’nin çalıĢmaları sonucunda ilan edilmiĢtir.

-Basına özgürlük getirilmiĢ ve sansür kaldırılmıĢtır.

-Ġlk kez siyasal partiler kurulmuĢtur.(Çok partili hayat)(Hürriyat ve Ġtilaf, Osmanlı Ahrar Fırkası,

Federakan-ı Millet,Ġttihad-ı Muhammed-i,Osmanlı Demokrat,Islahat-ı Esasiye,Mutedil Hürriyetpervaran)

-II. MeĢrutiyet’in ilanından hemen sonra 31 Mart ayaklanması patlak vermiĢ ve II.Abdülhamid tahtan

indirilerek Kanun-i Esasi de değiĢiklikler yapılmıĢtır. Ve PadiĢahın yetkileri kısıtlanmıĢtır.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ PARTİLERİ

İTTİHAT VE TERAKKİ (Birlik ve İlerleme Partisi)

Osmanlı İmparatorluğu'nda İkinci Meşrutiyet'in ilânına önayak olan ve 1889 yılında

kurulup 1908-1918 yılları arasında -kısa kesintilerle- devlet yönetimine hakim olan siyasî

örgüttür. Başlangıçta devletin anayasal bir düzene kavuşmasını amaçlayan gizli bir dernek

olarak kurulan örgüt; anayasanın kabul edilip II. Meşrutiyet’in ilan edilmesinden sonra

iktidarı denetleyen bir siyası parti (İttihat ve Terakki Fırkası) halini almış; 1912'de ise iktidar

partisi olmuştur. Üyeleri “İttihatçılar” olarak anılır. İttihat ve Terakki, bir siyasi örgütün

olduğu kadar bir devrin ve bir kuşağın da adı olarak düşünülür. İttihatçılar, kendinden önce

gelen Genç Osmanlılar kuşağının devamıdır; kendilerinden "Jön Türkler" diye de bahsedilir.

AHRAR FIRKASI

1908’de Prens Sabahattin tarafından kuruldu. Siyasi görüşleri İslamcılık ve Adem-i

merkeziyetçiliktir(Yerinden yönetim). Yayın organları Serbesti, Mizan, Yeni gazete ve

Saday-ı Hak gazeteleridir. Türk siyasi tarihinin ilk muhalefet partisidir.

Hürriyet ve İtilaf Fırkası:

Eylül 1909’da Dr. Rıza Nur ve Damat Ferit tarafından kuruldu. Ekonomide

Liberalcidirler. Genellikle ordudaki yaşlı subayların tercih ettiği bir parti oldu. Birinci Balkan

Savaşında İttihatçı subaylar ile itilafçı subaylar arasındaki çekişme Osmanlıya ağır bir yenilgi

getirmiştir.

Fedekaran-ı Millet:

1908’de kuruldu. Kurucusu Avnullah el Kazımi’dir.

Ahali Fırkası:

Gümülcineli İsmail tarafından kuruldu. İslamcıdır.

Mutedil pervaran:

Arnavut ve Arap mebuslarca kuruldu.

İttihat-ı Muhammedi:

1909’da Derviş Vahdeti tarafından kuruldu. Yayın organı Volkan gazetesidir. İttihat-ı

İslamcıdır.

MEŞRUTİYET DÖNEMLERİ

Meşrutiyet: Hükümdar + Anayasa + Parlamento

Hükümdar Anayasa

Hanedanın en büyük oğlu olan kişi

Padişah olur. Padişah aynı zamanda

da halifedir.

a) 1876 Kanun-u Esasi’si

I.Meşrutiyetin Anayasasıdır.

b) 1909 Kanun-u Esasi’si

II. Meşrutiyetin

Anayasasıdır.

Parlamento

A)Meclis-i Ayan Üyeleri Padişah tarafından

seçilir.

Ayan olabilmek için 40

yaşını aşmış olmak gerekir.

Ömür boyu Ayan olurlar.

Ayan meclisi üye sayısı

mebusan meclisi üye

sayısının 3’te 1’ni geçemez.

Ayan olabilmek için devlete

yararlı hizmetlerinin

dokunmuş olması gerekir.

B)Meclis-i Mebusan

Üyeleri halk tarafından seçilir.

Seçimler dört yılda bir yapılır.

Seçme yaşı 25, seçilme yaşı 30

Her 50.000 erkek bir

milletvekili seçer.

Seçimler iki turlu’dur.

Mecliste gayrimüslim

milletvekilleri de vardır.

Kadınlara seçme ve seçilme

hakkı verilmediğinden dolayı

kadın milletvekili yoktur

A) I.Meşrutiyet - 1876 B) II. Meşrutiyet – 1908

1. 1876–1878 arası dönemdir.

2. Padişahı II. Abdulhamit’tir.

3. İlan edilmesinde etkili olan güç

Genç Osmanlılar Cemiyetidir.

Bu cemiyet 1865’te

kurulmuştur.

1. 1908–1920 arası dönemdir.

2. Padişahları:

1908–1909 arası II. Abduhamit

1909–1918 arası V.Mehmet

Reşat

1918–1920 arası VI. Mehmet

3) İlan edilmesinde etkili olan güç

İttihat ve Terakki

Cemiyetidir(Jön

Türkler).1907’de kurulmuştur.

Cemiyetin Cemiyetin

Aydınları Yayın

Organları

Aydınları Yayın Organları

Ziya Paşa

Ahmet Mithat

Mustafa Fazıl

Paşa

Ali Suavi

Namık Kemal

Muhbir

Ulum

Hürriyet

İbret

Tercüman-ı

ahval

Hasan Tosun

AbdullahCevdet

Talat Paşa

İsmail Canpolat

Cemal Paşa

Enver Paşa

Tanin

Hizmet

OSMANLI DEVLETĠ‟NDE KÜLTÜR-UYGARLIK

OSMANLI DEVLET TEġKĠLATI VE YÖNETĠM

Osmanlı Devlet sisteminin esası üç temel noktada toplanırdı -Ġslam Hukuku -Eski Türk gelenekleri -Fetih alanlarındaki uygulamalar

Osmanlı yapılanmasında ki temel anlayıĢ ise; adalet, hoĢgörü ve himayedir.

Klasik Dönemde Osmanlı Devleti‟nin özellikleri; -MonarĢik -Teokratik -Merkezi Devlet -Ġmparatorluk

Osmanlı Devleti‟ne verilen bazı isimler arasında; -Devlet-i Aliyye -Devlet-i Muazzama -Devlet-i Ebed Müddet

Osmanlı Devleti‟nde baĢkente payitaht denirdi. Osmanlıya baĢkentlik yapan yerler ise; Söğüt-Domaniç, Bilecik, Karacahisar, Bursa, Ġznik, Edirne, Ġstanbul Osmanlılar Ġstanbul‟a; Kostantiniyye,Ġslambol,Dersaadet ve Asitane gibi isimler vermiĢlerdir.

-PADĠġAH

Ülke toprakları hanedanın ortak malı sayılıyordu.

-I.Murat‟tan itibaren ‘Ülke PadiĢah ve oğullarınındır’ anlayıĢı geldi.

-Fatih Kanunnamesi ile tahta geçen padiĢahın kardeĢlerini öldürme yetkisi verildi.(KardeĢ katli)

-I.Ahmet döneminde ‘ekber ve erĢed‟ sistemi benimsendi. Buna göre hanedan içindeki en akıllı en yaĢlı kiĢi

tahta çıkacaktı -Veraset sisteminde yapılan bu değiĢimlerdeki amaç merkezi otoriteyi korumaktır. Padişahların Eğitimi

-ġehzade ya da Çelebi unvanı alırlardı. -Anadolu’da belirli sancaklara „sancak beyi‟ olarak atanırlardı

-Bu uygulamaya sancağa çıkma denirdi. Bu görevlerinde ġehzadelere „LALA‟ adı verilen kiĢiler yardımcı

olurdu.

-Sancağa çıkma siteminin amacı ise; Ģehzadeler devlet tecrübesi kazanıyordu. -Sancaktan yetiĢerek gelen son Osmanlı padiĢahı III. Mehmet’tir. ġehzadelerin sancağa çıkma geleneğine III.

Mehmet zamanında son verilmiĢtir. Sancağa gönderilmeyen ġehzade sarayın ġimĢirlik denilen kısımlarında

eğitimini tamamlardı.

-XVII.yy’ dan itibaren Kafes Usulüne geçilmiĢtir.(I.Ahmet)(Sancağa çıkmadan tahta oturan ilk Osmanlı

PadiĢahı I.Ahmet’tir)

Padişahların Tahta Çıkması -PadiĢah olan ġehzade Eyüp Sultan’da kılıç kuĢanırdı. Burada gerçekleĢen törene „kılıç alayı‟ denirdi.

-PadiĢahların tahta çıkmasına „cülus‟;tahta çıktıklarında Kapıkulu askerlerine dağıttığı paraya da „cülus

bahĢiĢi‟ adı verilirdi.

Padişahların Kullandığı Ünvanlar Padişahların Görevleri -I.Murat zamanına kadar Bey ve Gazi, -Halka adaletli davranmak. halkı korumak

-I.Murat ile birlikte Sultan, -Kanunlara uygun olarak ülkeyi yönetmek

-Fatih’ten itibaren PadiĢah, -Sınırları güven altında tutmak

-Yavuz’la birlikte Halife unvanlarını kullandılar. -Sefere çıkarak yeni yerler fethetmek

Ayrıca; han, hakan, Hudavendigar, ġahane ve -Halkın refah düzeyini artırmak

Hümayun gibi unvanlarda kullanılmıĢtır.

Not: PadiĢahın koyduğu kuralların onun ağzından ilgililere duyurulması biçimine FERMAN

denirdi. BERAT: Atama Belgesidir.

-SARAY TEġKĠLATI -Saray hem devlet yönetiminin merkezi hem de padiĢahın özel hayatını sürdüğü yerdi. -Ġlk Osmanlı sarayı Bursa‟da yapıldı. Bunu Edirne’de yapılan saray izledi. Ġstanbul’un baĢkent

yapılması ile birlikte Topkapı Sarayı inĢa ettirildi. XIX. yy a kadar bu Ģekilde devam etti.

-XIX. yy da Dolmabahçe, Beylerbeyi ve Yıldız Sarayları da yönetimde kullanıldı

-Topkapı Sarayı: Birun, Enderun ve Harem bölümlerinden oluĢmaktadır.

1- Birun (DıĢ Saray) -Sarayın dıĢ hizmetler ile ilgili bölümüdür. PadiĢah devlet iĢlerini burada yapar ve divan

toplantıları burada gerçekleĢirdi.

Burada çalıĢan görevliler:

-Yeniçeri Ağası: PadiĢaha doğrudan bağlıdır. Kapıkulu ordularının genel komutanıdır.

-Altı Bölük Halkı: Kapıkulu Süvarileridir.

-Topçular-Cebeciler: Yardımcı muharip sınıflardır. Cebeciler silahların bakımından sorumludurlar.

-Müteferrikalar:Sarayın değiĢik bölümlerinde görev yaparlar; sürekli PadiĢahın yanında yer alırlardı.

-ÇaĢnıgirler: Ziyafet iĢlerine bakarlardı.

-ÇavuĢlar-kapıcılar: DıĢarı ile haberleĢmeyi sağlarlardı kökenlilerinde eğitimi yapılırdı.

-Seyisler: Binek hayvanlarının bakımını yapardı.

-Çakırcılar: Av törenlerine organize ederdi.

-Darphane Emiri: Altın ve gümüĢ para basımı ile iligilenirdi

-ġehremini: Sarayın inĢaat ve Ġstanbul’un belediye hizmetleri ile ilgilenirdi.

Birun‟un Birimleri: -Divanhane -Altı Bölük Halkı -Müteferrikalar

-Kapıkulları -Cebeciler, Topçular -Mehterhane

2-Enderun (Ġç Saray)

-Ġki temel iĢlevi vardır; PadiĢah devleti buradan idare eder ve Eğitim öğretim faaliyetleri de yürütülürdü.

-Birun ile Enderun’u birbirine bağlayan kapıya Babüssaade,PadiĢahın çalıĢma odasınaARZ ODASI adı

verilirdi Enderun’da ayrıca devlet yönetiminde görev alacak devĢirme kökenlilerinde eğitimi yapılırdı.

Enderuna gelen devĢirme iç oğlanları hazırlık sarayları denilen Galatasaray,Edirnekapı,Ġbrahim PaĢa

Saraylarında eğitilir, imtihanla Topkapı Sarayı’ndaki büyük ve küçük odalara alınarak eğitimlerine devam

ederlerdi. Yeniden yapılan imtihan sonunda padiĢahın özel hizmetine alınırlar veya yönetici,asker olarak

istihdam edilirlerdi.Ġç oğlanlar Enderun’daki eğitimlerini tamamlayınca Birunda ve taĢrada görevlendirilirdi.

Buna „çıkma‟ denirdi.

Enderun‟un Birimleri: A-Has Oda: PadiĢahın gündelik iĢlerine bakanların bulunduğu yer.

-Has OdabaĢı: PadiĢahın giyimi

-Silahtar: PadiĢahın silahları

-Çuhadar: PadiĢahın dıĢ görünümü

-Tülbentçi: PadiĢahın iç giyimi

-Rikabdar: PadiĢahın Ayakkabılarına bakardı.

B-Hazine Odası: PadiĢahın Ģahsi hazinesinin ve kıymetli eĢyalarının korunduğu bölümdür

C-Kiler Odası: Sarayın yemek ve sofra hizmetlerinden sorumlu.

D-Seferli Odası: XVII. yy da saraya eklenen bölümdür. PadiĢahın elbiselerinin temizlendiği, sarığının

sarıldığı, tıraĢ vb. hizmetlerin görüldüğü yerdir.

3-Harem: -Burası padiĢahın özel hayatını devam ettirdiği ve saray Kadınlarının bulunduğu bölümdür.

-Haremdeki iĢlerin yürümesini Harem ağası sağlardı.

-Saray kadınları acemi, cariye ve gedikli gibi dereceler alırdı. En yüksek derece hasekilikti.

-PadiĢahın hanımları kadın efendi, annesi ise valide sultan ismiyle anılırdı.

-DĠVAN-I HÜMAYUN

Divan teĢkilatı devlet iĢlerinin görüĢülüp karara bağlandığı yerdir.

Bugünkü Banklar Kuruluna benzer. Ayrıca DanıĢtay, SayıĢtay ve Yargıtay gibi üst mahkemelerinde

görevlerini üstlenmiĢtir

Divan‟ın Görevleri: Divan-ı Hümayun’un görevleri 4 temel yetki üzerine oturtulmuĢtur.

1-Siyasi Yetkileri: -Devlete karĢı hareketlerin caydırılması

-Nüfus hareketlerini kontrol altında tutmak

-Gayr-i Müslim ülkelerde Osmanlı hukukunun uygulanması

2-Hukuki Yetkileri: -Genel konularda kanun hazırlama

-Kadı ve naiplerinin(yardımcı) genel denetimini yapma

-Örfi davalarda ilk yargılamayı yapıp hüküm vermek, üst mahkeme görevi yapmak

3-Ġdari Yetkileri:

-Vakıf, eğitim vb. kurumların denetimini yapma ve bu kurumlara yönetici atama

-Yeni fethedilen yerlerin tahririni (defterlere yazım iĢi) yapma

-Buhranlı dönemlerde gerekli önlemleri almak

4-Mali Yetkileri:

Para basma, hazineden para akıĢını sağlama ve vergi iĢlerini düzenleme.

Not: Divan-ı Hümayun Osmanlı Devleti’nde halkın Ģikâyetlerinin iletilebildiği ve padiĢah tarafından

Ģikâyetlerin takip edildiği bir kurumdur.

Divan TeĢkilatı‟nın Yapısı:

-Ġlk olarak Orhan Bey döneminde kuruldu.

-I.Murat zamanında sürekli hale getirildi

-BaĢlangıçta toplantılara padiĢah baĢkanlık ederken, Fatih döneminden itibaren divan baĢkanlığı

Sadrazamlara bırakıldı.

-PadiĢah divan toplantılarını KASRIADL (Kasr-ı Adalet)denilen yerden izlerdi.

-Divan toplantıları Topkapı Sarayı’nda baĢlangıçta Divanhane’de yapılırken daha sonra Kubbealtı

bölümünde yapılmıĢtır.

-Divan’da alınan kararlara Hüküm adı verilirdi. Divan kararlarının toplandığı defterlere

Mühimme Defteri denirdi.

- PadiĢaha ait yetkileri kullanmak üzere oluĢturulan üç yönetim kolunun temsilcileri;

Bunlar;

-Seyfiye: (Ġdari ve Askeri ĠĢler) :Seyf,kılıç anlamındadır.Seyfiye askerlikle ilgili görevlilerdedir

Ehli örf veya Ümerada denilirdi.Vezirler ,Kaptan-ı Derya, Yeniçeri Ağası, Beylerbeyi, SancakBeyi

-Ġlmiye: (Yargı-Öğretim ve Ġfta iĢleri): Ehl-i ġer-i olarak da adlandırılır. ġeyhülislam, Kazasker,

Müderris, Kadı

-Kalemiye:(ĠnĢa ve Mali ĠĢler):Devlet dairelerinde idari memur olarak çalıĢanlardan oluĢurdu.

Bürokrat sınıfı temsil ederlerdi. Kalem Ģeflerine „henegan‟ denirdi. NiĢancı, Defterdarlar,

Reis’ül Küttap, Kâtip

Divan Üyeleri ve Görevleri:

SADRAZAM(Veziriazam) -PadiĢah adına tam yetkilidir. PadiĢahın mührünü taĢır. Divan toplantılarına baĢkanlık eder ve önemli davalara

bakar. PadiĢah sefere çıkmadığında SERDAR-I EKREM unvanı ile orduyu komuta ederdi. Sadrazam

olmanın baĢlıca Ģartı Türkçe bilmek ve Müslüman olmaktı.

-Kanuni’den sonra Veziriazamlara Sadrazam denmeye baĢlandı.

-Sadrazam konaklarına ‘PaĢa Kapusu‟ ya da ‘Bab-ı Ali‟ denirdi.

KUBBEALTI VEZĠRLERĠ: -Görevleri devlet iĢlerinde Sadrazama yardımcı olmaktı.

-Vezir sayısı Orhan Bey zamanında 1,I.Murat zamanında 2,Yıldırım Bayezıd zamanında 3,Kanuni zamanında

ise 7 ye kadar çıkmıĢtır. Bir kiĢinin vezir olabilmesi için sancakbeyi gibi görevlerde bulunması gerekiyordu.

KAZASKERLER -I.Murat zamanında kuruldu. Fatih zamanında Anadolu ve Rumeli Kazaskeri olmak üzere sayıları ikiye

çıkarıldı. Rumeli Kazaskeri protokol bakımından üstün olup baĢkazasker sayılırdı. Rumeli yöneticilerinin

daha kıdemli olmasının sebebi; bu bölgenin Gaza ve Cihat alanı olması ve üstün olan hassas bölge için

görevlendirilmesiydi.

-Görevi kadıların ve müderrislerin atanmasını yaparlar, aynı zamanda tayin ve terfi iĢlerine bakarlardı. Ayrıca

ilmiye mensuplarının kayıt defterlerini (ruznamçe) tutarlardı. Kısacası sorumlulukları; adalet, eğitim ve

kültür faaliyetlerine bakmaktı.

ġEYHÜLĠSLAM -Divanda alınan kararların Ġslam dinine uygunluğu konusunda görüĢ bildirirdi. Bildirdiği görüĢe fetva denirdi.

Ġlk ġeyhülislam II. Murat zamanında görev yapan Molla Fenari kabul edilir. Ġlmiye sınıfının baĢı kabul

edilmiĢtir. 1424'de Molla Fenârî'ye bu unvanın verilmesiyle, son Osmanlı ġeyhülislâmı Medenî Nuri

Efendi'nin 1922'de kabinesiyle birlikte istifa etmesi arasındaki 498 yıl boyunca sürmüĢtür.1424-1922

yılları arasında 131 Ģeyhülislam 175 defa bu makama tayin edilmiĢtir. Ebu's-Suûd Efendi 29 yılla en

fazla; Memikzade Mustafa Efendi (1656) de 13 saatle en az bu makamda kalan Ģeyhülislamdır.

DEFTERDARLAR -Ġlk olarak I.Murat zamanında kuruldu. Fatih zamanında sayısı 2 ye çıkarıldı: Anadolu (ġıkkı Sani ve

Rumeli Defterdarı (ġıkk-ı Evvel)

-Defterdar Devletin MALĠ iĢlerinden sorumludur. Defterdara bağlı kalemler Ģunlardır:

Rusnamçe Kalemi: Devletin tüm gelirlerini günü gününe tutardı

Maliye Emirleri Kalemi: Maliyeyle ilgli fermanları yazar, ilgililere gönderirdi.

Tarihçi Kalemi: Hazırlanan belgelere tarih koyardı.

BaĢbakı Kulu: Devlet gelirlerinin tahsilâtına bakan kiĢiydi.

NĠġANCI: -Divanda sadrazamın sağında otururdu. PadiĢah adına yazılan ferman, berat ve namelere PadiĢahın tuğrasını

çekerdi. Tapu kadastro defterlerini tutar, yeni fethedilen toprakları TAHRĠR DEFTERLERĠNE kaydeder,

dirlik defterlerini takip ederdi.(Name: DıĢ ülke hükümdarlarına yazılan mektuplar)Ayrıca Defterhane-i

Amire denilen devletin tüm mallarının ve arazi kayıt defterlerinin muhafaza edildiği Osmanlı

Defterhanesinden niĢancı sorumluydu.

REĠSÜLKÜTTAP: -XVII.yy dan itibaren dıĢiĢlerinden sorumlu üye

KAPTAN-I DERYA: Donanma komutanıdır. PadiĢahın bir mührüde onda bulunurdu. Bundan dolayı Denizlerin PadiĢahı denmiĢtir.

XVII.yy da asli üye olmuĢtur.Halk arasında Kaptan PaĢa olarak da anılırdı.

YENĠÇERĠ AĞASI: -Kapıkulu ordusunun baĢıydı. Divan üyeliği ikinci derece idi. Vezir rütbesine sahipse Divan’ın daimi

üyesi sayılıyordu. Ayrıca diğer yeniçeri generallerini toplayıp ocağın iĢlerini Ağa Divanı adı verilen

konağındaki mecliste görüĢürdü.

Divan-ı Hümayun Kalemleri -Beylikçi (Divan) Kalemi -Ruus kalemi

-Tahvil (NiĢancı) Kalemi -Amedi Kalemi

Beylikçi(Divan) Kalemi: Divan-ı Hümayun kararlarını Mühimme defterlerine yazmak, anlaĢmaları

muhafaza etmek Osmanlı Devleti’nin diğer devletlerle yazıĢmalarını sağlamak ve yazıĢmaları muhafaza

etmek bu büronun iĢiydi Tahvil(NiĢancı)Kalemi: Miri arazilerin kayıtlarını tutan memur grubudur. Tımar sistemi bu kalemde

çalıĢanlar aracılığıyla yürütülürdü. Üst düzey görevlilerin tayin ve terfi ile ilgili kayıtları da

gerçekleĢtirirlerdi.

Ruus Kalemi: Alt kademedeki devlet memurlarının özlük haklarının takip eden bürodur.

Amedi Kalemi: Veziriazamın padiĢaha ve yabancı ülkelere Yollayacağı yazıları hazırlayan memur

kadrosudur. Dürüst ve güvenilir insanlardan oluĢturulan bu kalemde gizlilik esastı. Bu kalemlerde

çalıĢanlara ġakirt denirdi.

DİVAN ÇEŞİTLERİ ĠKĠNDĠ DĠVANI: Sadrazam Konağı’nda Divan-ı Hümayunda yarım kalan iĢleri tamamlamak amacıyla

toplanırdı.

GALEBE DĠVANI: Elçilerin kabul edildiği ve ulufe maaĢlarının dağıtıldığı divandır.

SEFER DĠVANI: Sadrazamın seferi sırasında toplanırdı.

AYAK DĠVANI: PadiĢah tarafından halkın sorunlarının dinlendiği divandır.

MERKEZ TEġKĠLATINDAKĠ DEĞĠġMELER

XVIII.yy -Divan toplantıları artık Kubbealtında değil sadrazam konağında Bab-ı Ali‟de yapılmaya baĢlandı .

Bab-ı Ali hükümet anlamında kullanılır oldu. Bab-ı Hümayun: PadiĢah kapısı, Bab-ı Ali: Sadrazam kapısı, Bab-ı Defteri: Maliye kapısı

XIX.yy

Tanzimat Öncesi (II.Mahmut dönemi) II. Mahmut Divan-ı Hümayun’u kaldırdı. Bugünkü anlamda bakanlıkları (nezaret-nazırlıkları) kurdu.

Yapılan Düzenleme ile: Divan-ı Hümayun:…………Heyat-i Vükela Sadrazamlık:……………….BaĢvekalet Sadaret Kethüdalığı:……….Dahiliye Nezareti Reisülküttaplık:…………….Hariciye Nezareti Darphane Hazinesi ve Hazine-i Amire:…Maliye Nezareti ġeyhülislamlık için BabımeĢihat denildi. Tanzimat Dönemi: Bu dönemde okulları yönetmek için Maarif Nezareti (Eğitim Bakanlığı) kuruldu. Bayındırlık iĢleri için amacıyla Nafia Nezareti oluĢturuldu. Ordunun ihtiyaçlarını karĢılamak amacıyla Seraskerlik Makamı

kuruldu.

ĠSTANBUL‟UN YÖNETĠMĠ Ġdari Birim Yönetici Güvenlik Adalet Sadrazam:Genel düzenden sorumludur EYALET Beylerbeyi SubaĢı Kadı

Yeniçeri Ağası:ġehrin güvenliğinden sorumludur SANCAK Sancak Beyi SubaĢı Kadı

ġehremini:Belediye ve bayındırlık iĢlerinden KAZA Kadı SubaĢı Kadı

sorumludur. KÖY Köy Kethüdası YiğitbaĢı Naib

Taht Kadısı:Ġstanbul’un adalet iĢlerinden sorumlu (Muhtar) (vekil)

MimarbaĢı:Ġstanbul’un imar iĢlerinden sorumlu

Muhtesip:ÇarĢı ve pazarların düzeninden sorumlu

-TAġRA (ÜLKE) YÖNETĠMĠ

A-TIMAR SİSTEMİ (Salyanesiz-Yıllıksız Eyaletler)(Merkeze Bağlı) Devlet tarafından gelir miktarlarına göre ayrılmıĢ hizmet karĢılığı devlet görevlilerine bırakılan topraklara

Dirlik denilirdi.Dirlik gelirine göre üçe ayrılırdı.

-Has:100.000 akçe üzeri

-Zeamet:20.000 ile 99.000 akçe arası

-Tımar:3.000 ile 20.000 akçe arası

Dirlik Sahiplerinin ( sahib-i arz) Görevleri -Cebelü (asker) yetiĢtirme

-Toprağın iĢlenmesini sağlama

-Bulundukları bölgenin güvenliğini sağlama

-Bölgedeki vergilerin toplanmasını sağlama ve bölgenin bayındırlık faaliyetlerine katkıda bulunma

Not: Kısacası bu tip eyaletlerde eyaletlerde çalıĢanlarına maaĢ ödemez toprağın vergisi bırakılırdı.

Hazineye para giriĢi olmazdı

Bu eyaletler: Anadolu, Trabzon, Van,Kars,Kefe ,Rakka,Budin, Erzurum, Diyarbakır, Halep, ġam,

Karaman,Dulkadir,Sivas Rumeli,Bosna,Eğri ve TemaĢvar

B-İLTİZAM SİSTEMİ: (Salyaneli-Yıllıklı Eyaletler)(Özel Yönetimli) Bu sitemde vergi gelirleri belli bir süre için ve açık artırma yoluyla satılırdı. Ġhaleyi alan kiĢiye Mültezim denirdi.Buradan toplanan vergiler doğrudan doğruya devlet hazinesine aktarılırdı.Ayrıca buradaki

görevlilere saliyane adı verilen maaĢ ödemesi yapılırdı Not:Bu sistemin faydası hazineye paranın peĢin ve toplu halde girmesiydi. Bu eyaletler: Tunus, Cezayir, Mısır, Basra, Yemen, HabeĢistan, Trablusgarp ve Bağdat’tır

C-AYRICALIKLI EYALETLER:(İmtiyazlı) Bunlar iç iĢlerinde serbest dıĢ iĢlerinde merkeze bağlı özerk eyaletlerdir. Bu eyaletlerin idarecileri

Osmanlı PadiĢahları tarafından atanırdı. Yöneticilerine Bey, Han,ġerif ve Voyvoda denirdi.

Bu eyaletler:Kırım Hanlığı,Eflak ve Boğdan,Hicaz Emirliği….. Not: Hicaz en ayrıcalıklı eyalettir. Hz. Muhammed’in soyundan Ģeriflerin yönettiği Hicaz’dan Osmanlı

Devleti vergi almaz ve asker istemezdi.

Notlar: -Osmanlı Devleti’nin ilk eyaleti Rumeli Beylerbeyliği; Ġlk Beylerbeyi ise Lala ġahin PaĢa olmuĢtur.

(I.Murat dönemi) -Beylerbeyi eyaletin merkezi sayılan PaĢa Sancağında otururdu -Rumeli Beylerbeyliğinin merkezi Manastır, Anadolu Beylerbeyliğinin merkezi ise Kütahya’dır.

Diğer Görevliler SübaĢı:Eyalet,sancak ve kazaların güvenliğinden sorumludur.

Muhtesip: TaĢrada sosyal düzeni sağlayan memur, Üretilen malların kalitesini ve devlet tarafından

belirlenmiĢ fiyatları (narh) kontrol ederdi. Kapan Emini: Büyük tartı aletlerinin bulunduğu ve bugünkü Pazar ve hallere benzeyen yerlere kapan

denirdi. (Unkapanı, Yağkapanı gibi)Buradaki organizasyondan Kapan Emini sorumlu idi. Büeytülmal Emini:Bir yerleĢim yerinde kamu haklarının ve devlet çıkarlarının korunmasından sorumludur. Gümrük ve Bac Emini: ġehirlerde zanaat ve ticaret faaliyetlerinde bulunanlardan vergi toplayan kiĢilerdi. Not: 1864’te Vilayet Nizamnamesi çıkarıldı. Bu nizamname ile ülke vilayet, sancak(liva),kaza ve köy gibi

birimlere ayrıldı.1871’de kaza ve köy arasında nahiye müdürlerinin yönetiminde nahiyeler kuruldu. Livaların baĢına Mutasarrıflar atandı. Kazaların yönetimi Kaymakamlara geçti.

Not: Ġltizam sistemi II. Mahmut döneminde kaldırılmaya çalıĢılmıĢ, Tanzimat fermanı ile kaldırılmıĢ

1855‟te yeniden uygulamaya konulmuĢ,1864‟te tamamen kaldırılmıĢtır.

- EKONOMĠ

-Osmanlı ekonomisinin temeli tarıma dayalı idi. Fethedilen topraklar, vergi yükümlüsü erkek nüfus ve bu

kiĢilerin mallarının miktarı tahrir defterlerine kaydedilirdi. Ölen kiĢilerin vasiyeti ve mallarının yazılı

olduğu defterler ise „tereke defterleri‟ denirdi.

-Osmanlı Devleti’nde halkın bir kısmı göçebe olarak yaĢamıĢtır. Göçebe halkın temel geçim kaynağı ise

hayvancılık olmuĢtur.

-Üretimi yapılarak pazarda satılan mal ve eĢyaya „emtia‟ denirdi. Osmanlı Devleti 16.yy sonlarına kadar

ekonomik yönden kendine yetiyordu. Ticaretin temel özelliği de ihtiyacı karĢılamaktı.(arz-talep dengesi)

-Ġpek ve baharat yolları nedeniyle önemli gümrük gelirleri sağlanmıĢtır. Fakat Coğrafi KeĢiflerle

beraber ticaret yollarının yer değiĢtirmesiyle gümrük gelirleri düĢmüĢtür.

-Ticareti canlandırmak için Avrupalı devletlere verilen kapitülasyonlar yaygınlaĢmıĢtır.

KAPĠTÜLASYON: Yabancılara verilen her türlü imtiyaz ve muafiyetlerdir. Adli, idari ve dini kategorilere

ayrılır. Adli kapitülasyonlar, yabancılara kendi konsolosluklarında yargılama yükümlülüğü tanır.Dini olan;

din ve mezhep hürriyeti tanır ki, Osmanlı’da her zaman için geçerlidir. En önemlisi iktisadi ve ticari olanıdır.

Günümüzde de uluslar arası siyasi, askeri, iktisadi anlaĢmalarla devletler birbirlerine imtiyaz tanımaktadır.

Buna örnek olarak Avrupa Birliği, Serbest bölgeler ve limanlar gösterilebilir.

KAPĠTÜLASYONLARIN GELĠġĠMĠNE BAKILDIĞI ZAMAN;

Birinci evre;

Ġlk kapitülasyonlar Macaristan, Sırbistan ve Akdeniz kıyısındaki Arap ülkeleri tarafından verildi. Bu

devletlerin amacı ticareti kendi ülkelerine çekmekti.15.yüzyıldan itibaren Osmanlı Ġmparatorluğu da aynı

nedenlerle Venedik,Fransa gibi ülkelere kapitülasyonlar vermiĢti.

Ġkinci Evre;

Coğrafi KeĢiflerle birlikte Hindistan’a deniz yolunun keĢfi üzerine baĢladı, zamanla Avrupa'nın

merkantilist politikasının aracı haline geldi. Kapitülasyonlar 1740 yılında I. Mahmut ve XV. Louis arasında

yapılan bir anlaĢmayla sürekliliği olan devletlerarası bir ticaret sözleĢmesine dönüĢtü. Bu evre sırasında

Osmanlı hâlâ kendine yeterli bir ekonomik birimdi.

Üçüncü Evre ;

Bu evre, "eĢitsiz mübadele"yle baĢladı. Sanayi devrimi her Ģeyi değiĢtirdi. Osmanlı ve Avrupa

arasında artık bir nitelik farkı doğmuĢtu. Osmanlı topraklarını Avrupa'ya tek bir pazar olarak açan 1838 Balta

Limanı ticaret anlaĢması yalnızca bir ticaret değil aynı zamanda ileri düzeyde bir kapitülasyon anlaĢmasıydı.

Ġhracat yasağı ve devlet tekelleri kaldırıldı. Yabancı tüccarlar yerli tüccarlarla aynı haklara sahip oldu. Bundan

sonra Osmanlı artık mamul mal üretemeyecek, kumaĢ yerine iplik, iplik yerine ham pamuk ya da yün hatta

pamuk kozası satar hale gelecektir.

Yabancıların ayrıcalıkları zamanla gayrimüslim Osmanlılara da tanındı. Osmanlının borçlanmaya

baĢlaması kapitülasyonlarla birleĢince, Osmanlı kendisini önce Düyun-u Umumiye'ye teslim etmiĢ, ardından

yabancı Ģirketlere çok büyük imtiyazlar vermiĢ (demiryollarının iĢletilmesi gibi) ve sonunda Sevr

AntlaĢması'nın Osmanlının tüm maliyesini elinde tutacak olan bir Maliye Komisyonu kurulmasını öngören

232. Maddesini kayıtsız Ģartsız kabul etmiĢtir.

KAPĠTÜLASYONLARIN KALDIRILMASI

Kapitülasyonları kaldırma sözü KurtuluĢ SavaĢı'ndan önce 1856'da ele alınmıĢtır. Ancak, Osmanlıya

verilen bu söz hiçbir zaman yerine getirilmemiĢtir. Ġttihat ve Terakki'nin Birinci Dünya SavaĢı’nın

baĢlamasıyla kaldırdığını duyurduğu kapitülasyonlar Sevr AnlaĢması ile daha da güçlü bir Ģekilde Osmanlı

Devleti'nin sırtına bindirildi.

Kapitülasyonlar KurtuluĢ SavaĢı sırasında Sovyetler Birliği ile yapılan 28 Mart 1921 AnlaĢmasının 7.

Maddesiyle "geçersiz ve kaldırılmıĢ" sayıldı. Kapitülasyonların gerçek anlamda kaldırılması ise Lozan

AnlaĢması'yla olmuĢtur.

Coğrafi KeĢiflerin Osmanlı Devleti‟ne Etkileri: -Yeni ticaret yollarının bulunmasıyla, Osmanlı Devleti’nin elinde bulunan Ġpek ve Baharat yolları önemini

kaybetmiĢtir.

-Yeni keĢfedilen ülkelerde bulunan altın ve gümüĢ gibi değerli madenler Avrupa’dan Osmanlı pazarlarına

girmiĢ, bu durumda Osmanlı Devleti’nde enflasyonun yükselmesine neden olmuĢtur.

-Osmanlı Devleti’nde vergi gelirleri azalmıĢ, ticareti canlandırmak amacıyla kapitülasyonlar artırılmak

zorunda kalınmıĢtır.

-TOPRAK SĠSTEMĠ

A-MÜLK ARAZĠ Mülkiyeti kiĢilere ait arazilerdir. Bu tip toraklar vergisi ödemek koĢuluyla sahipleri tarafından satılabilir,

miras bırakılabilir ve vakfedilebilirdi

-ÖĢüriyye Arazi: Müslümanlara ait mülk arazilerdir.

Bu arazilerin sahipleri devlete çift resmi(arazi vergisi) ve ürünün onda biri oranında öĢür vergisi öderdi.

-Haraciyye Arazi: Gayr-i Müslimlere ait mülk arazilerdir, Bu arazilerin sahipleri devlete harac-ı

mukasseme(haraç) adıyla üretim ve harac-ı muvazzafa(ispenç) adıyla arazi vergisi öderlerdi

B-MĠRĠ ARAZĠ Mülkiyeti devlete ait olan arazilerdir. Bu topraklar ekilip biçilmesi karĢılığı halka verilirdi. Bu toprakları

iĢleyenler toprak üzerinde kiracı durumundaydı. Dirlik: Yaptıkları hizmet karĢılığı devlet adamlarına verilen arazilerdir Dirlikler gelirine göre 3’e ayrılır: Has: 100.000 akçe üzeri(PadiĢah, vezir be beylerbeyine verilir) EĢkinci Zeamet: 20.000 ile 99.000 akçe arası (ikinci derece memurlara) Tımar: 3.000 ile 20.000 akçe arası Mustahfız

Hizmet

C-VAKIF ARAZĠ(MEVKUF):Geliri medrese, imarethane, cami kervansaray ve hastane gibi

sosyal tesislerin iĢletilebilmesi için ayrılan arazilerdir. Vakıf yapan kimseye: vakıf Vakfedilen mala: mevkuf Vakıfların denetimi: Kadıya aittir Vakıf yöneticisine: mütevelli denir Vakfın kuruluĢ belgesine: vakfiye denirdi

-PaĢmaklık Arazi: Vergi gelirleri padiĢahların eĢleri ve kızlarının harcamaları için ayrılmıĢ arazilerdir

-Ocaklık:Geliri kale muhafızlarına tersane giderlerine ayrılan arazilerdir

-Malikane:Üstün hizmetleri nedeniyle bazı devlet adamlarının mülkiyetine bırakılan araziler.

-Mukataa:Vergi gelirleri doğrudan hazineye aktarılan arazilerdir.(Ġltizam)

-Yurtluk:Geliri sınır boylarındaki askerlere verilen topraklardır

-Metruk:Yollar,meydanlar,namazgahlar,harmanlar,mera,yaylak,kıĢlak vb… -Mevat Arazi: Ziraata elveriĢsiz topraklar.(Çorak, batak, taĢlık vb.)

-SANAYĠ

Belli bir sanayi dalında üretim yapan insanların kendi aralarında birleĢerek kurdukları dini ve ekonomik

teĢkilata AHĠ TEġKĠLATI denirdi. Ayakkabıcı derici, kuyumcu gibi tek bir üretim dalının üyelerinin oluĢturduğu Ahi Ģubelerine ise LONCA

denirdi

Ahi TeĢkilatı ve Loncaların Görevleri: -Ġlgili zanaat dalına ait iĢlerin yapılması, hammadde temin etme ve dağıtma. -Üyeler arasındaki anlaĢmazlıkları çözme -Devlet ve üretici esnaf arasındaki bağlantıyı sağlama -Narh denilen satıĢ bedelini belirleme -Üretilen malların kalitesini kontrol etme -Çırak, kalfa,usta hiyerarĢisi ile iĢgücü yetiĢtirme,bu konuda mesleki eğitim verme, yeni dükkan ve çalıĢma

yeri açılmasına izin verme. LONCA SĠSTEMĠNDE Usta olanın dükkân açma hakkına GEDĠK denirdi Yönetim Kurulu baĢkanı ġEYH, yardımcısı KETHÜDA Cezaları uygulayan YĠĞĠTBAġI Standartları denetleyen ĠġÇĠ BAġI Yeni üyeleri seçen EHL-Ġ HĠBRELER

OSMANLI ÜRETĠM MERKEZLERĠ Karaman ve Konya: Pamuklu dokumacılık Tokat ve Küre: Bakırcılık Ankara: Sofçuluk UĢak: Halıcılık Selanik: Çuhacılık Halep: ġam ve Antep: Lüks dokumalar Bilecik: Demir iĢlemeciliği Bulgaristan: Aba ve kıl dokumacılığı

Ġstanbul: Yünlü dokumacılık

Kütahya ve Ġznik: Çinicilik Bursa: Ġpekçilik ve kadife dokumacılığı

Sanayi Ġnkılâbının Osmanlı Devleti‟ne etkileri; -Esnafın üretimde kullandığı hammaddenin dıĢarıya satılması hammadde maliyetini aratırdı ve hammadde

sıkıntısı baĢladı -El tezgâhları kapandı çok sayıda insan iĢsiz kaldı -Ġhracat azalırken ithalatla artıĢ oldu. Büyük bir dıĢ ticaret açığı meydana geldi. Osmanlı parası değer kaybetti.

- MALĠYE

-Osmanlı Devleti’nde ilk para Osman Bey tarafından bastırıldı.

-Orhan Bey zamanında gümüĢ para, Fatih döneminde altın para bastırıldı.

-Altın paraya sikke-i hasene (sultani) gümüĢ paraya akçe denirdi. -Ġlk darphane Orhan Bey zamanında Bursa’da açıldı.

-Darphanelerde paranın altın ve gümüĢ oranını kabul eden görevlilere vezzan denir.

-Tanzimat döneminde Abdülmecit zamanında ilk kez Kaime-i Nakdiye-i Mutebere adıyla ilk kâğıt para

(KAĠME)

Osmanlı Devleti‟nde Açılan Bankalar

1)Bank-ı Dersaadet(Tanzimat Dönemi) (1847)

2)Bank-ı Osmani(Tanzimat Dönemi) (1856)

3)Bank-ı ġahane-i Osmani(Tanzimat Dönemi)(1863) (Bank-ı Osmani yerine)

4)Memleket Sandıkları ve Ġstanbul Emniyet Sandığı(Tanzimat Dönemi) (1867)

5)Ziraat Bankası(II.Abdülhamid Dönemi) (1888)

6)Osmanlı Ġtibar-i Milli Bankası:(II. MeĢrutiyet Dönemi) (1917-Ġttihatçıların Bankası)

VERGĠLER: Vergiler ġer‟i ve Örfi olmak üzere ikiye ayrılırdı:

A-ŞER’İ VERGİLER: Ġslam hukukunda belirtilmiĢ olan vergilerdir

-ÖĢür: Müslüman üreticiden ürünün onda biri oranında alınan vergidir.

-Haraç: Gayr-i Müslim tebaadan alınan toprak ve ürün vergisi idi. -Cizye: Gayri Müslimlerin askerlik hizmetinden muaf tutuldukları vergi

B-ÖRF’İ VERGİLER:PadiĢahın iradesi ile konulmuĢ bu vergilere tekalif-i örfiye veya raiyet rüsumu

da denir.

-Çift Resmi: Müslüman Çiftçinin elinde bulundurduğu toprak için ödediği vergidir

-Ġspenç:Tarımla uğraĢan gayrimüslimlerden toprağı kullanma karĢılığı alınan vergi -Çift Bozan: Toprağı mazeretsiz olarak boĢ bırakan veya 3 yılarak arakaya ekmeyenlerden alınan ağır bir

ceza vergisi

-Derbent Resmi: Yol,geçit ve köprülerden alınan vergi -Adet-i Ağnam: Hayvan sahiplerinden hayvan sayısınca alınan vergidir.

-Bac-ı Bazari: Ġlk Osmanlı vergisidir. Pazaryerlerinden alınan vergidir. -Resm-i Mücerret: Bekar erkeklerden alınan vergi.(20 yaĢına gelmiĢ çiftçi olanlardan)

-Resm-i Bennak: Evli erkeklerden yarım çift toprağı ekenlerden alınan vergi -Cerime: Suçlulardan alınan vergidir.

-Arusane:Evlenenlerden kız tarafının ödediği vergidir.

-Avarız: Olağanüstü dönemlerde alınana vergi.

-Amediye:Ġthalat vergisi

-Reftiye:Ġhracat vergisi -Mururiye:Transit ticaretten alınana vergi

-Makiriyye: Ġskelelerden alınan vergidir Osmanlı Devleti‟nin Gelir Kaynakları

Halktan alınan vergiler

Gümrük, maden, orman ve tuzla gelirleri

SavaĢlarda elde edilen ganimetlerin beĢte biri, savaĢ tazminatları

Bağlı beyliklerden ve yabancı devletlerden alınan vergi ve hediyeler.

Osmanlı Maliye‟sinin Giderleri

Devlet memurlarına ödenen maaĢlar,

Kapıkulu askerlerine ödenen ulufeler ve ulemaya ödenen maaĢlar,

SavaĢ masrafları. Donanma giderleri,

Askerlere dağıtılan cülus bahĢiĢleri,

Bayındırlık ve imar çalıĢmalarına harcanan giderler.

- ASKERĠ TEġKĠLAT

-Ġlk düzenli Osmanlı ordusu Orhan Bey’in kurduğu Yaya ve Müsellemlerdir -Osmanlı ordusu kara ve deniz kuvvetleri olmak üzere iki ana bölümden oluĢuyordu

I. KARA ORDUSU II. DENİZ KUVVETLERİ(DONANMA)

I.KARA ORDUSU -Kapıkulu Askerleri(Merkez Ordu) -Eyalet Askerleri -Yardımcı kuvvetlerden oluĢuyordu.

KAPIKULU ASKERLERĠ (Merkez Ordu)

-Selçuklulardaki GULAM ordusunun devamıdır. -PadiĢaha bağlıdır. MaaĢlıdır. Süreklidir. DevĢirmelerden oluĢur. Kapıkulu Piyadeleri

-Acemioğlanlar Ocağı: Askeri eğitimin verildiği yer

-Yeniçeri Ocağı: Merkezde bulunurlar.Üç ayda bir ULUFE maaĢı alırlar.Hükümdar tahta

çıktığında Cülus bahĢiĢi ve Hükümdar sefere çıkıĢında da Sefer bahĢiĢi alırlardı.

-Cebeci Ocağı: Yeniçerilerin silahlarını üreten ve bakımını yapan ocaktır.

-Topçu Ocağı:Top dökmek,kullanmak görevli

-Top arabacıları Ocağı:Ağır topların savaĢ alanına götürülmesi görevini üstlenen ocaktır.

-Humbaracı Ocağı: Mermi bomba,havan topu gibi ağır silahları yapar.

-Lağımcı Ocağı:Tünel kazma ve surları yıkma gibi görevleri vardı

Kapıkulu Süvarileri(Altı Bölük Halkı)

-Sipahi Bölüğü: Fatih tarafından kurulmuĢ olup seferde padiĢahın arkasında durur,

saltanat bayraklarını korurlardı. PadiĢahın otağını (çadır) Silahtar bölüğüyle nöbetleĢe

beklerlerdi.

-Silahtar Bölüğü: Sefer sırasında padiĢah sancaklarının ileri mevzilere dikilmesine nezaret

ederlerdi. Ordu bunları takip ederek yürürdü.

-Sağ ve sol Ulufeciler: Yeniçerin sağında ve solunda yer alırlar, saltanat sancaklarını korurlardı.

-Sağ ve sol Garipler: Ordunun ağırlıklarını ve hazinesini korurlardı.

EYALET ASKERLERĠ(Cebelüler)

Bu ordunun temeli Tımarlı Sipahilerden(Dirlik) oluĢurdu. Sayı bakımından en kalabalık

birimdir. Devletten maaĢ almazlar ve askerlik dıĢında çiftçilikle uğraĢırlardı. SavaĢ

zamanında Sancak Beyi’nin emrinde toplanırlardı.

YARDIMCI KUVVETLER

-Akıncılar: Sınır ve uçlarda görev yaparlar -Azaplar: Bekâr Türk erkeklerinden seçilirdi. Ordunun en önünde savaĢtıkları için Ģehit olma

ihtimali çok fazlaydı. Bu yüzden bekâr ve gönüllülerden oluĢurdu. Azaplar yaya askerlerdir -BeĢliler: Sınır boylarındaki kaleleri korurlar -Yayalar-Yörükler-Müsellemler: Yol açma, siper kazma vs. -Sakalar: Ordunun su ihtiyacını karĢılardı -Deliler: Ġslamiyet’i kabul eden Rumeli halkından oluĢanlar. DüĢmana korkusuzca saldırırlardı.

-Turnalar: Ordunun posta(haberleĢme) iĢlerinden sorumlu.

II.DONANMA

-Osmanlı Devleti’nin ilk deniz gücü Karesi Beyliği’nin alınması ile olmuĢtur. -Deniz kuvvetlerinin baĢında Kaptan-ı Derya bulunuyordu. Deniz askerlerine levent denirdi. -XVI. yy da yetiĢen Türk denizcileri: Barbaros Hayrettin PaĢa, Salih Reis, Piri Reis, Seydi Ali

Reis ve Murat Reis’tir

-Kaptan-ı Derya’nın kullandığı birinci gemiye „Kapudane‟,ikinci gemiye „Patrona‟,

üçüncü gemiye „Riyale‟ denirdi.

-BaĢlıca Tersaneler: Karamürsel, Gelibolu, Ġzmit, Ġstanbul, SüveyĢ, Rusçuk’ta kurulmuĢtur.

-BaĢlıca Gemiler: Kalyon,Kadırga,Çektiri,BaĢtarde,Mavna’dır.

Piri Reis: Kitab-ı Bahriye (Haritacılıkla ilgili)

Seydi Ali Reis:Muhit ve Miratül Memalik (Memleketlerin Aynası)

- HUKUK HUKUK

ġer‟i Hukuk Örf-i Hukuk

-Osmanlı Devleti hukuk alanında Selçukluları örnek almıĢtır.

-ġer‟i Hukuk Ġslami esaslara dayandığı için sadece Müslüman tebaa üzerinde uygulanmıĢtır. Gayr-i Müslim

tebaa kendi hukuk kurallarına göre yargılanmıĢtır.

-Örf-i Hukuk padiĢahın ferman ve beratlarına dayanırdı. Bu kurallar sosyal hayatı düzenlerdi. -Adalet iĢlerinin divandaki temsilcisi kazaskerdi. -Osmanlı Devleti’nde adalet iĢlerine kadılar bakardı. Büyük kadılıklarda bulunanlara Molla denirdi. Kadıların

mahkeme kayıtlarını kâtipler kayda geçirirdi. Hakkında dava açılan kiĢileri mahkemeye götüren kiĢilere

‘muhzır‟ denirdi. Kamu davalarında muhzırın görevini sübaĢı yapardı.

KADILARIN GÖREVLERĠ

YARGILAMA DIġINDAKĠ GÖREVLERĠ:

Yetimlerin, küçüklerin, engellilerin mallarını korumak

Vakıfların iĢleyiĢini denetlemek

Vakıf ve diğer hukuki iĢlemlerin senetlerini düzenlemek

Evlilik akdini düzenlemek

Tapu kayıtlarının tutulması gibi noterlik iĢlerine bakmak

Ġmam, hatip ve vaizlerin tayin ve azillerini teftiĢ etmek

BELEDĠYE ĠLE ĠLGĠLĠ GÖREVLERĠ:

ġehrin temizlik ve aydınlatılması

Dinlenme ve eğlenme yerlerinin düzenlenmesi ve denetimi

ġehir içinde yol,kaldırım gibi umumi mekanların düzeni

Temiz ve atık su tesislerinin hazırlanması

Ġmar iĢlerinin denetlenemsi

-Osmanlı mahkemelerinde verilen kararlar ġeriyye Sicilleri denilen defterlere kaydedilirdi -Osmanlı Devleti’nde en önemli hukukçular: Zembilli Ali, Cemali Efendi, Ġbn-i Kemal ve Ebusuud

Efendi‟dir

- SOSYAL YAPI

Osmanlı halkı Müslim ve gayrimüslim olarak ikiye ayrılırdı. Gayrimüslimlere koruma altına alınan

topluluk anlamında zimmî de denmiĢtir. Ülkede yaĢayan toplulukların din ve mezhep anlayıĢına göre

teĢkilatlandırılmıĢ Ģekline millet sistemi deniyordu. Osmanlı’da hâkim millet Müslümanlardı. Gayrimüslimler

Hıristiyan ve Musevilerden oluĢuyordu. Gayrimüslimler Müslüman olmak Ģartıyla devlet kadrolarında görev

alabiliyorlardı. PadiĢahlık haricinde devletin en yüksek makamı olan sadrazamlığa kadar yükselmenin Ģartı

Müslüman olmak ve Türkçe bilmekti. Gayr-i Müslimler medeni hukukla ilgili davalarında kendi dinsel

hukuklarına göre yargılanırlardı. Askerlik yapmazlardı. Buna karĢılı Cizye denen vergi öderlerdi.

OSMANLI TOPLUMU

YÖNETENLER YÖNETĠLENLER

(REAYA)

ĠLMĠYE SEYFĠYE KALEMĠYE OTURDUKLARI YER MESLEK

-Şeyhülislam -Sadrazam -Nişancı -Şehirliler -BERAYA(Esnaf ve -Kazasker -Vezirler -Defterdar -Köylüler Zanaatkârlar) -Kadı -Yeniçeri Ağası -Reisülküttap -Göçebeler -Çiftçiler -Müderris -Kaptan-ı Derya -Defter emini(Resmi -İmam -Beylerbeyi kayıtların bulunduğu -Müezzin -Sancakbeyi dairenin müdürü) -Muid -Subaşı

Not: Osmanlı ülkesinde bulunan yabancı tüccar, seyyah ve temsilcilerinin güvenlikleri „emanname‟

denilen belgeyle devlet garantisine alınmıĢtır.

Osmanlı Toplumunda Sosyal Hareketlilik;

Yatay Hareketlilik: Toplumun gruplarının,farklı sebeplerle statülerinde değiĢiklik olmadan bir yerden

baĢka bir yere gidip gelmesi veya yerleĢmesine denir.Bir baĢka ifadeyle coğrafi açıdan yer değiĢtirmedir.

Örnek: Ġskân siyaseti

Dikey Hareketlilik: Toplum içinde statü değiĢtirmeye verilen isimdir. Osmanlı Devleti’nde insanların

statü değiĢtirmesine hiçbir zaman engel olunmamıĢtır. Devlete hizmet etmek Ģartıyla ehliyet ve liyakat

esas alınarak insanlar değiĢik alanlarda görevlendirilmiĢlerdir. Örnek: Reayadan birinin askeri sınıfa

geçmesi

Osmanlı Toplumunda Aile; Toplumun temelini oluĢturan aile, Türk töresi ve Ġslam hukukuna göre

ĢekillenmiĢtir. Tek eĢlilik desteklenmiĢtir. Osmanlı toplumunda ailenin günlük yaĢamı; çocukların eğitimi ve

beslenmesi, kari koca iliĢkileri ve hayatin yükünün paylaĢılması, evin idaresi sağlık ve beslenme sorunlarının

çözülmesi gibi gündelik uygulama etrafında oluĢur. Çocuk aileyi devam ettirecek temel unsurdur ve hayat

onun etrafında oluĢurdu. Ayrıca boĢanma sırasında kadının zarar görmemesi için, nikâh sırasında erkek

kadına mehir denilen nikâh bedeli öderdi.

Sadak TaĢı: Genelde cami avlularında, bazı tekkelerin bahçelerinde, vakıf binalarında ve fakir semtlerinde

olurdu.20-40 cm kadar çapı olan taĢların boyu 1-1,5 m olup baĢ kısımlarında küçük bir oyuk bulunurdu. Bu

oyuklara zengin ve hayır sahipleri, kimsenin göremeyeceği zamanlarda para bırakırlardı. Fakir de bundan

ihtiyacı kadarını alır, gerisine dokunmazdı. Sadakayı veren de alanda birbirini görmezdi.

- EĞĠTĠM

OSMANLILARDA EĞĠTĠM

HALK EĞĠTĠMĠ ÖRGÜN EĞĠTĠM

Camiler Tekke ve Kıraathaneler Hariç Dahil Sahn

Zaviyeler

-Sıbyan Mektebi: Eğitimin ilk basamağıdır. Camilerin yanında bulunan mekteplerdir. Bu mekteplerde ders

verenlere Muaalim adı verilir.

-Ġlk Osmanlı Medresesi Orhan Bey zamanında Ġznik‟te açılan SüleymanpaĢa Medresesidir. Bu medreseye

atanan ilk Müderris‟te Kayserili Davut’tur -Fatih zamanında Sahn-ı Seman (sekiz avlu) Medreseleri bugünkü Ġstanbul Üniversitesi’nin temeli sayılır -Kanuni zamanında Süleymaniye Medreseleri açılmıĢtır

-Sıbyan mektebi öğrencilerine talebe, orta dereceli medrese talebelerine suhte, yüksek dereceli medrese

talebelerine daniĢmend denirdi.

-Medreselerde eğitim üç aĢamaya bölünmüĢtü

Hariç: Ġlköğretim Dahil: Ortaöğretim Sahn: Yükseköğretim

-Medreselerin bazıları belli bilim dallarında uzmanlaĢmıĢtı. Örneğin:

Darültıp:Tıp eğitimi ağırlıklı

Darülhendese:Matematik ağırlıklı

Darülkurra:Kur’an uzmanlığı

Darülhadis:Hadis ağırlıklı

Medresetülmütehassisin:Ġlahiyat ağırlıklı

-Medreseden mezun olan öğrenciye icazetname(diploma) verilirdi -Medresede ders veren hocaya MÜDERRĠS, yardımcısına MUĠD denirdi. -ENDERUN: DevĢirmelerin okuduğu Topkapı Sarayı içindeki özel okuldu. II. Murat zamanında temeli

atılmıĢ, Fatih döneminde en önemli seviyeye ulaĢmıĢtır. II. Mahmut zamanında kapatılmıĢtır.

-RüĢtiye: Ortaokul

-Ġdadi: Lise

ġEHZADEGAN MEKTEBĠ: Topkapı Sarayı’nın Harem Dairesi’nde olup sıbyan mektebi(ilkokul)

statüsündedir. Hükümdar çocukları ilk tahsillerini burada yaparlardı.

Eğitimin tabana yayılması için ilk kez II. Mahmut döneminde ilköğretim zorunlu hale gelmiĢtir. Sıbyan

mektepleri, rüĢtiyeler, idadiler açılmıĢ. Avrupa’ya eğitim amacıyla öğrenciler gönderilmiĢtir.

Tanzimat döneminde eğitim anlayıĢında değiĢiklik olmuĢ, kız çocuklarının da eğitimine önem verilmeye

baĢlanmıĢ, onlar içinde bir takım okullar açılmıĢtır. Kız çocuklarına yüksek öğrenim hakkı MeĢrutiyet

döneminde verilmiĢtir.

Osmanlılarda II. Mahmut ve Tanzimat dönemlerinde batı tarzında açılan eğitim kurumlarına koĢut olarak

medreselerde etkinliğini sürdürmüĢtür. Bu durum toplumda kültür çatıĢmalarına neden olmuĢ, eğitimde

ikilik ortaya çıkmıĢtır. Osmanlı Ġmparatorluğu’nun yıkılmasıyla Cumhuriyet’e yansıyan bu sorun 3 MART

1924’te Tevhid-i Tedrisat Kanunuyla çözülmüĢ, medreseler kapatılarak tüm eğitim kurumları MEB’e

bağlanarak eğitim birliği sağlanmıĢtır.

ASKERĠ

OKULLAR

Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (1773)

Mühendishane-i Berr-i Hümayun (1793)

Tıphane-i Amire(1826)

Cerrahhane-i Mamura (1826)

Mekteb-i Ulum-i Harbiye (1834)

Askeri RüĢtiye ve Ġdadiler

SĠVĠL

OKULLAR

Darülfünun:1845’te kuruldu,1863’te öğrenime baĢladı

Darülmuallimin (1848)

Darülmaarif (1849)

Mekteb-i Mülkiye (1859)

Islahhane (1860)

Lisan Mektebi (1864)

Galatasaray Sultanisi (1868)

Sanayi Mektebi (1868)

Orman Mektebi (1870)

Darülmuallimat (1870)

Hukuk Mektebi (1874)

Sanay-i Nefise Mektebi (1881)

Baytar Mektebi (1895)

YABANCI

OKULLAR

AZINLIK OKULLARI

Rum Okulları: Fener Rum ve Heybeliada Ruhban Okulu

Ermeni Okulları: Bağımsız ilk Ermeni okulu 1790’da

Kumkapı’da açılmıĢtır.

Yahudi Okulları:1854’te modern anlamda ilkokullarını Musevi

Asri Mektebi ile kurdular. Ardından komitalar çeĢitli yerlerde

okullar açtılar.

YABANCI DEVLET OKULLARI

Fransa:Saint Benoit (1783),Cizvit tarikatı tarafından kuruldu.

Ġngiltere:Ġngiliz Erkek Lisesi (1905),NiĢantaĢı’nda açıldı.

1875’te Ġngiliz Kız Ortaokulu Beyoğlu’nda açıldı.

ABD: Robert Koleji (1863)

Avusturya: Avusturya Erkek Lisesi ve Ticaret Okulu

(1882),Avusturya Kız Lisesi (1882)

Rusya:Busra’da Rus Sıbyan Bahçesi (1889),Ġstanbul’da Terkos

Rus Okulu (1904)

Ġran:Debistan-ı Uhuvvet-i Ġraniyan (1910) Bağdat’ta açıldı.

BATI

TARZINDA

AÇILAN

OKULLAR

-YAZI,DĠL VE EDEBĠYAT

-Osmanlı Devleti yazı olarak Arap alfabesini kullandı. Resmi dil ise Türkçeydi. Edebiyatta Farsça, din ve

bilimde Arapça kullanılıyordu. XV. yüzyıldan itibaren Türkçeye Arapça ve Farsça kelimeler yoğun olarak

girmeye baĢladı. Zamanla bu üç dilin karıĢmasından Osmanlıca adı verilen karma ve yapay yazı dili ortaya

çıktı.

-1851 yılında tarihçi Cevdet PaĢa‟nın çabaları ile Encümen-i DaniĢ adlı akademi Türk dilinin geliĢtirilmesi

için çalıĢmalar yaptı. Divan Edebiyatı

Temsilcileri:

XIV.yy da:Ahmedi,ġeyhoğlu Mustafa,kadı Burhaneddin,Nesimi

XV.yy da:Bursalı Ahmet PaĢa,ġeyhi,Ahmedi,Süleyman Çelebi ve Dai

XVI.yy da:Baki,Fuzuli,TaĢlıcalı Yahya,Zati ve Bağdatlı Ruhi XVII.yy da: Nefi ve Nabi Halk Edebiyatı

Temsilcileri:

Kul Mehmet, Köroğlu, Pir Sultan Abdal, Gevheri, Karacaoğlan, Kul Mustafa ve AĢık Ömer XIX.yy da:Bayburtlu Zihni,Erzurumlu Emrah,Dertli,Dadaloğlu… Tekke (Tasavvuf) Edebiyatı:

XIV.yy da Eflaki Dede,

XV.yy da Hacı Bayram Veli,EĢrefoğlu. Rumi ve Kaygusuz Abdal

XVI.yy da Pir Sultan Abdal,Ġbrahim GülĢeni ve Ümmi Sinan XVII.YY da: Aziz Mahmut Hüdai ve Kul Mustafa

XVIII. yy da: Erzurumlu Ġbrahim Hakkı: Marifetname adlı eseri ilimler ansiklopedisi‟ niteliği taĢır. ġeyh Galip‟in ise Hüsn-ü AġK adlı eseri önemlidir.

BATI ETKĠSĠNDE GELĠġEN TÜRK EDEBĠYATI

TANZĠMAT SERVET-Ġ FÜNUN FECR-Ġ ATĠ MĠLLĠ EDEBĠYAT CUMHURĠYET

DÖNEMĠNDE DÖNEMĠ DÖNEMĠ DÖNEMĠ DÖNEMĠ

ġinasi Cenap ġehabettin Ahmet HaĢim Ziya Gökalp Halide Edip Ad.

ġemsettin Sami Süleyman Nazif Refik Halit Mehmet Emin Adalet Ağaoğlu

Namık Kemal Tevfik Fikret Hamdullah Suphi Yusuf Akçura Nurullah Ataç

Recaizade Mahmut Halit Ziya Yakup Kadri Ömer Seyfettin Halit Ziya

Nabizade Nazım Mehmet Rauf Neyzen Tevfik Ali Canip YaĢar Kemal

Sami PaĢazade Sezai Hüseyin Cahit Yahya Kemal Orhan Kemal

Ahmet Ağaoğlu Kemal Tahir

Mehmet Akif Sait Faik gibi…

-Ġlk Dergi: Mecmua-i Fünun- Münif PaĢa çıkardı -Ġlk resmi dergisi, Mirat’tır. - Mustafa Refik çıkardı -Ġlk mizah dergisi: Diyojen - Teodor Kasap çıkardı.

- BĠLĠM ve DÜġÜNCE HAYATI

MATEMATĠK

ALĠ KUġÇU:Matematiğin temelini atmıĢtır.(15.yy)

SĠNAN PAġA:Tazarruname,Nasihatname(15.yy)

MATRAKÇI NASUH:Cema’ül –Küttap,Kema’ül Hisab(16.yy)

MOLLA LÜTFĠ:Tazi’if’ül Mezbah(15.yy)

ASTRONOMĠ-MATEMATĠK

KADIZADE-Ġ RUMĠ:Muhtasar-ı Fi’l Hisab(15.yy)

ASTRONOMĠ

TAKIYEDDĠN MEHMET:Ġlk Osmanlı rasathanesini açmıĢtır(16.yy)

TIP

AKġEMSEDDĠN:Ayn’ül Ayan(15.yy)

SABUNCUOĞLU ġERAFETTĠN:Cerrahiyet’ül Haniyye adlı eseriyle ünlüdür.

Ġlk Türkçe cerrahi eserin sahibidir.(15 yy)

DĠN-MANTIK

MOLLA FENARĠ:Maddet’ül Hayat(15.yy)

TARĠH

LÜTFĠ PAġA: Asafname(16.yy)

HAZERFAN HÜSEYĠN: Batı ile iliĢki kuran ilk bilgin(16.yy)

TURSUN BEY: Tarih-il Ebul Feth (16.yy)

AġIKPAġAZADE:Tevarih-i Ali Osman (14.yy)

NEġRĠ: Cihannüma (14.yy)

HOCA SAADETTĠN:Tac-üt Tevarih(15-16 yy)

TARĠH- HUKUK

AHMET CEVDET PAġA: Kısas-ı Enbiya ve Tarih-i Cevdet(19.yy)

TARĠH-COĞRAFYA

KATĠP ÇELEBĠ: KeĢf’ü Zünnun ,Cihannuma ve Fezleke(17.yy)

EVLĠYA ÇELEBĠ: Seyahatname(17.yy)

DĠN-HUKUK

ZEMBĠLLĠ ALĠ EFENDĠ: El Mutahharat(16.yy)

ĠBN-Ġ KEMAL: Tevarih-i Ali Osman(16.yy)

EBUSSUUD EFENDĠ: Duaname, Kanunname(16.yy)

-MĠMARĠ

Osmanlı mimarisi genel hatlarıyla 3 döneme ayrılır:

I-Erken Dönem: KuruluĢtan XV. yüzyılın ikinci yarısına kadar geçen dönem, Osmanlı

mimarisinin erken dönemi olarak anılır. Bu dönemde Selçuklu ve Beylikler döneminin izlerini

taĢıyan yapılar yapılmıĢtır.

-Hacı Özbek Camii:(Ġznik) -YeĢil Medrese:(Bursa-Açık Avlulu)

-YeĢil Camii:(Bursa) -Süleyman PaĢa Medresesi:(Ġznik-Kapalı Avlulu)

-Ulu Camii:(Bursa) -YeĢil Türbe (Bursa)

-Orhan Bey Camii:(Bursa) -Kırgızlar Türbesi (Ġznik)

-Hudavendigar Camii:(Bursa) -Yıldırım Medresesi (Bursa)

-Ulu Camii:(Edirne) -Lala ġahin PaĢa Medresesi (Bursa)

-Hacı Bayram Camii(Ankara) -Edirne Sarayı (Edirne)

-Irgandi Köprüsü (Bursa) -Bursa ÇarĢısı

-Edirne Bedesteni

-Üç ġerefeli Camii:(Edirne)(Bu Cami Klasik döneme geçiĢin özelliklerini taĢıyan ilk

mimari eserdir)(II. Murat) (Avlusunda Ģadırvanı olan ilk Osmanlı camisidir)

-Anadolu Hisarı (Güzelce hisar) I. Bayezıd dönemi: Ġlk askeri mimari

II-Klasik Dönem: Bu döneme ‘MĠMAR SĠNAN‟ damgasını vurmuĢtur. Mimar Sinan, Kanuni, II.

Selim’e III. Murat zamanında devletin mimarbaĢısı olarak görev yapmıĢtır.400 den fazla eser vermiĢtir.

Ayrıca Mimar Davut Ağa ve Mimar Mehmet Ağa’yı da yetiĢmiĢtir. Klasik dönemde Osmanlı mimarisi

Avrupa mimarisini geçmiĢtir. Klasik Dönem Yükselme Dönemiyle birlikte baĢlar.

A -DİNİ MİMARİ

Mimar Sinan‟ın önemli eserleri:

-Ġstanbul‟da ġehzadebaĢı Camii: (çıraklık dönemi eseri)

-Ġstanbul‟da Süleymaniye Camii:(kalfalık dönemi eseri)

-Edirne Selimiye Camii:(ustalık dönemi eseri) Ayrıca diğer klasik dönem eserleri;

Eyup Sultan Cami: Fetihten sonra İstanbul'da yapılan ilk camidir. 1458 yılında Fatih Sultan

Mehmet tarafından türbe ile birlikte yaptırılmıştır.

-Fatih Camisi (Ġstanbul) -Fatih Sultan Mehmet Türbesi (Ġstanbul)

-Haseki Cami ve Medresesi (Ġstanbul) -Yavuz Sultan Selim Türbesi (Ġstanbul)

-Bayezıd Camii:(Ġstanbul) -ġehzade Mehmet Türbesi (Ġstanbul)

-Rüstem PaĢa Medresesi (Ġstanbul) -II.Bayezıt Külliyesi(Edirne)

-Mihrimah Sultan Medresesi (Edirne) -Yeni Cami (Ġstanbul)

-Sultan Ahmet Camii:(Ġstanbul):1609-1616 yılları arasında sultan I. Ahmet tarafından

Ġstanbul'daki tarihi yarımadada, Mimar Sedefkâr Mehmet Ağa'ya yaptırılan cami. Mavi, yeĢil ve

beyaz renkli Ġznik çinileriyle bezendiği için Avrupalılarca "Mavi Cami (Blue Mosque)" olarak

adlandırılır. Sultanahmet, Türkiye'nin altı minareli ilk camisidir

B -SİVİL MİMARİ

Saraylar-KöĢkler, Hanlar;

TOPKAPI SARAYI

Ġstanbul Sarayburnu'nda, Osmanlı Ġmparatorluğu'nun 600 yıllık tarihinin 400 yılı boyunca, devletin idare

merkezi olarak kullanılan ve Osmanlı PadiĢahları'nın yaĢadığı saraydır. Bir zamanlar içinde 4.000'e yakın

insan yaĢamıĢtır.

Topkapı Sarayı Fatih Sultan Mehmed tarafından 1478‟de yaptırılmıĢ, Abdülmecit’in Dolmabahçe

Sarayı’nı yaptırmasına kadar yaklaĢık 380 sene boyunca devletin idare merkezi ve Osmanlı padiĢahlarının

resmi ikametgahı olmuĢtur. KuruluĢ yıllarında yaklaĢık 700.000 m.² lik bir alanda yer alan sarayın bugünkü

alanı 80.000 m² dir.

Topkapı Sarayı, saray halkının Dolmabahçe Sarayı, Yıldız Sarayı ve diğer saraylarda yaĢamaya

baĢlaması ile birlikte boĢaltılmıĢtır. PadiĢahlar tarafından terk edildikten sonra da içinde birçok görevlinin

yaĢadığı Topkapı Sarayı hiçbir zaman önemini kaybetmemiĢtir. Saray zaman zaman onarılmıĢtır. Ramazan ayı

içerisinde padiĢah ve ailesi tarafından ziyaret edilen Kutsal Emanetler Dairesi’nin her yıl bakımının

yapılmasına ayrı bir önem verilmiĢtir.

Topkapı Sarayı’nın ilk defa, adeta bir müze gibi ziyarete açılması Abdülmecit dönemine rastlamıĢtır. O

dönemin Ġngiliz elçisine Topkapı Sarayı Hazinesi’ndeki eĢyalar gösterilmiĢtir. Bundan sonra Topkapı Sarayı

Hazinesi’ndeki eski eserleri yabancılara göstermek gelenek haline gelir ve Abdülaziz zamanında, ampir

üslupta camekânlı vitrinler yaptırılır, Hazine’deki eski eserler bu vitrinler içinde yabancılara gösterilmeye

baĢlanır. II. Abdülhamid tahttan indirildiği sıralarda Topkapı Sarayı Hazine-i Hümâyûn’un pazar ve salı

günleri olmak üzere halkın ziyaretine açılması düĢünülmüĢse de bu gerçekleĢememiĢtir.

Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle 3 Nisan 1924 tarihinde halkın ziyaretine açılmak üzere Ġstanbul

Âsâr-ı Atika Müzeleri Müdürlüğü’ne bağlanan Topkapı Sarayı önce Hazine Kethüdalığı, sonra Hazine

Müdüriyeti adıyla hizmet vermeye baĢlamıĢtır. Bugün ise Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü adıyla hizmet

vermeye devam etmektedir.

1924 yılında bazı ufak onarımlar yapıldıktan ve ziyaretçilerin gezebilmeleri için gereken idari önlemler de

alındıktan sonra, Topkapı Sarayı, 9 Ekim 1924 tarihinde müze olarak ziyarete açılmıĢtır. O tarihte ziyarete

açılan bölümler Kubbealtı, Arz Odası, Mecidiye KöĢkü, HekimbaĢı Odası, Mustafa PaĢa KöĢkü ve Bağdat

KöĢkü’dür.

Günümüzde büyük turist kitlelerini kendine çeken saray 1985 yılında UNESCO Dünya Mirasları

Listesi'ne giren Ġstanbul Tarihî Yarımada içerisindeki tarihi eserlerin en baĢında gelmektedir.

Günümüzde müze olarak hizmet vermektedir.

Plan bakımından Topkapı Sarayı ardı arda dört avludan oluşur.

I. KAPI (BABI HÜMAYUN - PADİŞAH KAPISI) I. AVLU (ALAY MEYDANI)

* Sultanahmet Meydanından (Ayasofya’nın ardından) girilir.

* Aya İrini Kilisesi (silahhane)

* Çinili köşk

* İstanbul Arkeoloji Müzesi Binası

II. KAPI (BABÜSSELAM: ORTAKAPI) II. AVLU

* Kubbealtı (Divanın toplandığı yer) padişah kafesli bir pencereden toplantıyı izler.

* İç hazine dairesi

* Harem kapısı (harem ağaları dairesi) Harem II. Ve III. Kapının sol alt

yanında kalır. Daha da aşağıda has ahırlar vardır.

* Saray mutfakları 1574 de en son şeklini Mimar Sinan kazandırmıştır. Bölümleri vardır. Pilav

hane, helvahane bu avluda törenler ve kutlamalar yapılır.

III. KAPI (BABÜSSADE: Akağalar kapısı ) III. AVLU (ENDERUN)

* Arz odası (Elçilerin ağırlandığı yer)

* Kutsal emanetler (Hırka-i Saadet)

* Taht odası

* II. Selim Hamamı

* Enderun okulu (Saray adamları, bilim, sanat, görgü dersleri alır)

* III. Ahmet Kütüphanesi

IV. AVLU (özel bir kapısı yoktur.)

* Revan köşkü

* Bağdat köşkü

* Hekimbaşı odası

* Mecidiye köşkü

* İftariye (Kameriye)

Daha sonra sahile bakan yamaçlarda HAS BAHÇELER vardır.

ÇĠNĠLĠ KÖġK

Topkapı Sarayı'nın dıĢ surlarının içinde yer alan 1472 yılından kalma bir köĢktür. Osmanlı sultanı

II. Mehmet tarafından yazlık saray ya da köĢk olarak yaptırılmıĢtır. Mimarı kesin olarak belli olmasa

da bazı kaynaklar Mimar Atik Sinan tarafından yapıldığını belirtmektedir. Sırça KöĢk ya da Sırça

Saray olarak da adlandırılır.1875 ile 1891 yılları arasında Müze-i Hümayun (Ġmparatorluk Müzesi)

olarak hizmet vermiĢtir. 1953 yılında Türk ve Ġslam Sanatları Müzesi olarak kamuya açılmıĢtır. Daha

sonra Ġstanbul Arkeoloji Müzesi'nin bünyesine katılmıĢtır. Müzede Selçuklu ve Osmanlı

devirlerinden kalma Ġznik çinisi ve seramik örnekleri sergilenmektedir.

REVAN KÖġKÜ Ġstanbul'daki Topkapı Sarayı'ndaki köĢklerden birisidir. Kutsal emanetler bölümünün yanındadır,

dördüncü avlunun içindedir. Sultan IV. Murat tarafından 1635 yılında, Revan zaferinden sonra

yaptırılmıĢtır. Bu eseri Mimar Kasım Ağa yapmıĢtır. KöĢk, sultanların sarıkları burada saklandığı için Sarık

Odası adıyla da anılmıĢtır.

Revan KöĢkünün sekiz cephesi vardır. Ortam aydınlatmasına özel önem verilmiĢtir. Üst pencereler çok

zarif vitraylarla süslenmiĢtir. Pencere kapakları da sedef kakma usulü ile süslenmiĢtir. Kubbesi altın yaldızla

iĢlidir. Kubbe kenarında, tavan nakıĢları deri üzerine yapılmıĢtır.

BAĞDAT KÖġKÜ

Ġstanbul’da Topkapı Sarayı içinde bulunan bir köĢktür.Kitabesi revan köĢkü ile aynı olan Bağdat

köĢkünün yapımına, IV. Murat Bağdat seferine giderken baĢlanmıĢ ve 1639 yılında da yapımı

bitirilmiĢtir. Ancak Naima’nın yazdıklarından köĢkün iç mekânındaki süslemelerine IV. Murat’ın ölümünden

sonra da bir süre daha devam edildiği anlaĢılmaktadır.

Bağdat köĢkünün plan Ģeması yine IV. Murat tarafından yaptırılmıĢ olan Revan KöĢkü’nün planı ile

benzerlik göstermektedir. KöĢkün planı, kubbeli mekânın dört eyvanla geniĢletildiği sekizgen Ģemadan

oluĢmaktadır. Eyvanların mekândan daha fazla yararlanabilmek hatta manzara yönlerini arttırmak amacıyla

kullanıldığı düĢünülebilir. Dekorasyonu ile klasik Osmanlı sanatının en yüksek noktasını temsil

edebilecek özelliklere sahip olan Bağdat köĢkünde kullanılan çinilerin, o döneme ait ahkâm defterleri

eksik olduğundan nerede yaptırıldığı saptanamamıĢtır. Bu dönemdeki Osmanlı çiniciliğinin en seçkin

örnekleri olarak gösterilen bu çiniler bir önceki yüzyılda yapılmıĢ çinilerle karıĢtırılarak kullanılmıĢ olabilir.

Öte yandan köĢkün iç ve dıĢ mekânlarında boya ve sıva yerine renkli mermerlerle beraber çini kullanımı,

değiĢime karĢı bir tutum olarak da kabul edilebilir. Zira bu yapılar için çini, sürekli kullanımı gerektiren bir

kaplama malzemesi olarak tercih edilmiĢtir. KöĢkün tavan süslemeleriyle de klasik devrin tesiri altında kaldığı

ve bunların XVII. Yüzyılın ilk yarısının en önemli tavan süslemeleri olarak değerlendirilmelerine karĢın cephe

kaplama biçimlerindeki yenilik, köĢkte klasik Osmanlı sanatıyla beraber yeni arayıĢların da etkili olduğunu

göstermektedir.

KöĢk günlük saray yaĢamında padiĢahın sabah namazından sonra kahvesini içtiği dinlenme mekanı

olduğu gibi önemli tarihi olaylara da sahne olmuĢtur. Sonraki dönemlerde I. Abdülhamit (1774-1789) ve III.

Selim (1789-1807) dönemlerinde köĢk has odanın kütüphanesi olarak kullanılmıĢtır.

I. Abdülaziz döneminde (1830-1876) köĢkün revaklarının arası ahĢap doğramalı camekânlarla

kapatılmıĢtır. V Mehmet ReĢat döneminde (1912) revaklar arasındaki ahĢap doğramalar kaldırtılmıĢ fakat

1939 yılında bu revakların arası, demir doğramalı camekânlarla kapatılmıĢtır. 1972 yılında da bu demir

doğramalı camekânlarla kapatılmıĢtır. 1972 yılında da bu demir doğramalar tekrar kaldırılarak Bağdat

KöĢkü bugünkü görünümüne kavuĢmuĢtur.

-Uzun Köprü :( Ġstanbul’da ulaĢtırma alanında yapılan ilk eserdir.)

-Emir Hanı :(Bursa)(Orhan Bey) -Valide Hanı :(Ġstanbul)(I.Ahmet)

-Kapan Hanı :(Bursa)(I.Murat) -TaĢ Han:(Tokat)(1631)(XVII. yy)

-Koza Hanı :(Bursa)(II. Bayezıd) -TaĢ Han :(Merzifon)(XVII. yy)

-Kürkçü Hanı :(Ġstanbul)(II. Mehmet)

C- ASKERİ MİMARİ:

-Rumeli Hisarı (Boğazkesen hisarı) Fatih dönemi

-Kilitbahir Kalesi: (Fatih): 1452'de Ġstanbul kuĢatması esnasında Papalık

Donanması’nın Bizans Ġmparatorluğu’na yardım etmesini önlemek amacıyla Fatih Sultan Mehmet

tarafından Çanakkale'nin karĢısındaki Kilitbahir köyünde yaptırılmıĢtır. Kale, iç ve dıĢ sur

duvarlarından ve avlu içinde 7 katlı üçgen bir kuleden oluĢmaktadır. Ġç kale 7 katlıdır. Daha sonra ilk

kez 1541 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından restore edilmiĢ, bu restorasyon esnasında güney

kısmı çevreleyen bir sur duvarıyla dıĢ uçta bir kule (Sarıkule) inĢa edilmiĢtir. Kale, 1870 yılında

Sultan Abdülaziz tarafından ikinci kez restore edilmiĢtir. Kuzey bölümünün orijinal dıĢ deniz duvarı

günümüzde yoktur. Bu bölümün kuzey parçası 1893-1894 yıllarında II. Abdülhamit tarafından

yeniden inĢa ettirilmiĢtir. DıĢ sur duvarları (dıĢ kale) 4 m, ikinci dıĢ kale 18 m, iç kale 30 m

yüksekliğindedir. Duvar kalınlıkları 4-6 m arasındadır. Deniz duvarlarının güney kısımları top

mazgalı olarak kullanılmıĢtır. Kale, tümüyle kaba yontulmuĢ taĢlarla inĢa edilmiĢtir. Açıklık kısımları

kiremit kemerli olup, kapı ve pencereler beyaz mermerden yapılmıĢtır. Kale, Çanakkale

SavaĢları’nda çok önemli rol oynamıĢtır. Bu kale, 14 Kasım 1980 tarihinde Kültür Bakanlığı

tarafından “Korunması Gereken Kültürel Varlık” olarak tescil edilmiĢtir.

-Kale-i Sultaniye(Fatih): Çanakkale’nin varoluĢ nedeni, boğaz kenarındaki Kala-i

Sultaniye günümüzdeki adıyla Çimenlik Kalesi’dir. Kaleyi, Fatih Sultan Mehmet Ġstanbul’u

fethettikten sonra 1462 yılında yaptırmıĢtır. Piri Reis, Kitab-ı Bahriye’sinde kitabını burada

tamamladığından bahseder.

III.Geç Dönem: XVIII.yy’ dan baĢlayarak son döneme kadar.

Osmanlı Devleti XVIII. yy da Lale Devriyle birlikte klasik anlayıĢtan vazgeçmiĢ ve Avrupa

mimarisinden etkilenmeye baĢlamıĢtır. Avrupa mimarisinin barok ve rokoko tarzları Osmanlı

mimarisine girmeye baĢlamıĢtır. Burada dönemler birbirleriyle iç içe geçmiĢtir.

a) Lale Devri Eserleri;

-NevĢehirli Damat Ġbrahim PaĢa Külliyesi:(NevĢehir)

-III.Ahmed ÇeĢmesi:(Ġstanbul)

-Sadabad KöĢkü ve Kasırları:(Ġstanbul)

-Nuru Osmaniye Camii:(Ġstanbul)

-Tophane ÇeĢmesi (Ġstanbul)

Not: Avrupa mimarisinin etkisiyle yapılan ilk eser Nuruosmaniye Camiidir.

b) Türk Barok ve Rokoko Üslubu;

Bu dönemde iyiden iyiye, geleneksel mimari ve dekorasyon yerini Avrupa barak

dönemi sanatına bırakır. Avrupa barak tipi saraylar (Fransa Versay Sarayı) bizde de görülmeye

baĢlanır. Çok aĢırı süsleme biçimleri; kıvrımlı, kabarık ve karmaĢık görünümlü aynı zamanda boyalı

ve yaldızlı motifler kullanılmıĢtır. Camilerde, revaklı avlu önemini kaybeder, dikine bir görünüm oluĢur.

-Nuru Osmaniye Cami: (Ġstanbul)

-Laleli Cami: (Ġstanbul)

-Dolmabahçe Sarayı: (Ġstanbul) Sultan I. Abdülmecit tarafından yaptırılan

sarayın cephesi, Ġstanbul Boğazı'nın Avrupa kıyısında 600 metre boyunca uzanmaktadır. Avrupa mimari üsluplarının bir karıĢımı olarak, Ermeni olan Garabet Amira Balyan ve oğlu

Nigoğos Balyan tarafından 1843-1855 yılları arasında inĢa edilmiĢtir. 1855 yılında tamamıyla

bitirilen Dolmabahçe Sarayı'nın açılıĢ töreni Ruslar'la yapılan Paris AntlaĢması (30 Mart 1856)'dan

sonra olmuĢtur. 7 ġevval 1272 (11 Haziran 1856) tarihli Ceride-i Havadis adlı gazetede, sarayın 7

Haziran 1856'da resmen açıldığı haberi verilmiĢtir. Abdülmecit döneminde üç milyon kese altın

olan sarayın borcu, Maliye Hazinesi'ne aktarılınca, zor durumda kalan maliye, aylıkları, aybaĢı yerine

ay ortalarında, sonraları da 3-4 ayda bir ödemek durumunda kalmıĢtır. 5.000.000 altına mal olan

Dolmabahçe Sarayı'nda Sultan Abdülmecit sadece altı ay yaĢayabilmiĢtir.

Bir asırda tamamlanan Osmanlı Sarayı;

-Ġshak PaĢa Sarayı:( Doğu Beyazıt) Ağrı Dağı’nın yakınında, Doğubeyazıt’ın 5 kilometre uzağında eski

Doğubeyazıt yanında sarp kayalar üzerine kurulmuĢ, kartal yuvasını andıran 116 odalı bu saray aslında türbesi,

camii, surları, iç ve dıĢ avluları, divan ve harem salonları, koğuĢları ile bir bey kalesidir.

Sarayın yapımını 1685′de Doğubeyazıt Sancak Beyi Çolak Abdi PaĢa baĢlatmıĢ, oğlu Çıldır Valisi Ġshak PaĢa

ve onun oğlu Mehmet PaĢa tarafından 1784′te bitirilmiĢtir. 7.600 metrekarelik bir sahada yapılan sarayın

inĢaatı 99 yıl sürmüĢtür. Türk mimarisinin en güzel örneklerinden olan ĠshakpaĢa Sarayı, Türkistan, Selçuklu

ve Osmanlı mimari özelliklerini birleĢtiren bir yapıdır. Camiinin kubbeleri Türkistan kubbeleri gibidir. Sarayı

Topkapı Sarayı’nı andırır, kapıları ise Selçuklu stilindedir.

Aynı zamanda, dünyanın ilk kalorifer tesisatı döĢenen sarayıdır.

c)Türk Ampir Usulü; Ampir: Hayvan ve insan suretlerinin sık kullanıldığı yapı üslubu. Türk ampir üslubunda insan ve hayvan

kabartmaları yerine çiçek ve yaprak süslemeleri kullanılmıĢtır.

-Nusretiye Cami:(Ġstanbul)

-Ortaköy Cami:(Ġstanbul)

d) Seçmeci (eklektizm) dönemi üslubu;

Bu dönemde, antik çağdan beri uygulanmıĢ mimarı üsluplar hiçbir kural tanımaksızın aynı yapıda

karıĢık olarak uygulanmıĢtır. -Beylerbeyi Sarayı:1861-65 yılları arasında Abdülaziz tarafından Mimar Sarkis Balyon'a

yaptırılmıĢtır. Birçok (Rönesans, barak…) mimari üslubun birlikte uygulandığı bir yapıdır.

-Çırağan Sarayı: Eski Çırağan sarayının 1834’te inĢasına baĢlanmıĢ ve 1841 de tamamlanmıĢtır.

Abdülaziz tarafından bugünkü Ģekliyle yeniden yaptırılmıĢtır. III. Selim zamanında Lale bahçelerinde Çırağlar

yakılarak eğlenceler yapıldığı için bu adla anılmıĢtır. 1910 da yangın geçirmiĢtir.1987’de restore edilerek

1992’de otel olarak hizmete açılmıĢtır

-Pertevniyal Valide Sultan Camii:(Ġstanbul)

-Hamidiye Camii:(Ġstanbul)

-Beylerbeyi Camii:(Ġstanbul)

-Yıdız Sarayı:(Ġstanbul) Yıldız Sarayı, ilk kez Sultan III. Selim'in (1789-1807) annesi

MihriĢah Sultan için yaptırılmıĢ, özellikle Osmanlı padiĢahı II. Abdülhamit (1876-1909) zamanında Osmanlı

Devletinin ana sarayı olarak kullanılmıĢ olan saray günümüzde BeĢiktaĢ Ġlçesi’nde yer alır. Dolmabahçe

Sarayı gibi tek bir bina halinde değil, Marmara denizi sahilinden baĢlayarak kuzeybatıya doğru yükselip sırt

çizgisine kadar tüm yamacı kaplayan bir bahçe ve koruluk içine yerleĢmiĢ saraylar, köĢkler, yönetim, koruma,

servis yapıları ve parklar bütünüdür.

Osmanlı Devleti’nde Güzele Sanatların Diğer Alanlarında Ayrıca Şu

Gelişmeler Mevcuttur; -XIX. yy da Osman Hamdi Bey’in Sanay-i Nefise Mektebi’ni açması ile batı tarzında resim

sanatı geliĢmeye baĢlamıĢtır. ġeker Ahmet PaĢa, Osman Hamdi Bey (Silah Tacirleri ve

Kaplumbağa Terbiyecisi)ilk akla gelen ressamlardandır. ġeker Ahmet PaĢa Osmanlı‟da ilk

resim sergisini açmıĢtır.Ayrıca Avrupa’ya eğitim için gönderilmiĢtir.

-Ġlk kez resim öğrenimi için Fatih tarafından Ġtalya’ya Sinan Bey gönderilmiĢtir.

-Osmanlı’da önemli minyatür sanatçıları;Matrakçı Nasuh(önemli eseri: ‘Beyan-ı Menazili

Sefer-i Irakeyn’ve Hünername),Nigari,NakkaĢ Osman,Levni(eser:Surname)….

Not: Minyatür ilk defa Türklerde Uygurlarda ortaya çıkmıĢtır. Ancak ilk Ġslam Minyatür

Okulu Nigarhane(NakkaĢhane) Bağdat’ta Selçuklular tarafından açılmıĢtır.

-Osmanlı’da önemli Hattatlar: Amasyalı ġeyh Hamdullah, Hafız Osman, Ahmet Karahisari,

Mustafa Rakum Efendi, Mehmet ġevki Efendi, Kazasker Mustafa Ġzzet Efendi, Yakut El-

Multasımi,Ġbn-i Mukle,Hamit AytaĢ…

-Osmanlı da Tezhip sanatı da geliĢmiĢtir. Önemli Müzehhibler: Feyzullah NakkaĢ,Kara

Memi,Selanikli Abdullah Mehmet,Kara Mahmut,Üsküdarlı Ali Çelebi,Kara Mehmet,Üstat

Ahmet,Abdullah Efendi,Hasan Karamani….

-XIV. ve XV. yüzyıllarda yetiĢen Safiyüddin Umreyi ve Abdulkadir Meragi Türk müziğine

önemli katkılarda bulunuĢlardır. Bugün kullanılan Türk müziği ses sistemini Safiyüddin bulmuĢtur.

Abdul Meragi’nin Ebced Notası(eski nota) ve Namelerin Külliyatı gibi önemli eserleri vardır.

XVII. yüzyıl bir anlamda klasik Türk müziği dönemidir. Bu müziğin en önemli bestecisi Mustafa

Itri Efendi‟dir. Nevakar makamını Türk müziğine kazandıran odur.

Ayrıca XIX. yüzyılda batının etkisi ile tek sesli müzikten çok sesli müziğe geçilmiĢtir. II.

Mahmut Mızıka-i Humayun’u kurarak örgün bir müzik eğitimi baĢlatmıĢtır. Dede Efendi, Dellazade

Ġsmail Efendi, Tamburi Cemil Bey, Hacı Arif Bey ve ġevki Bey gibi müzisyenler yetiĢmiĢtir.

-Osmanlı tiyatrosu dört bölümde incelenir. Köylü, halk, saray ve batı tiyatrosu. Halk

tiyatrosunda orta oyunu, Karagöz, meddah ve kukla gibi unsurlara dayanır. Batı tiyatrosu

Tanzimat’tan sonra geliĢti.Güllü Agop Osmanlı tiyatrosunu kuran kiĢidir.