1

Plan wynikowy Chemia Nowej Ery

Materiał opracowała Anna Remin na podstawie Programu nauczania chemii w gimnazjum autorstwa Teresy Kulawik i Marii Litwin oraz Wymagań

programowych na poszczególne oceny przygotowanych przez Małgorzatę Mańską

Tytuł rozdziału w podręczniku

Temat lekcji

Treści nauczania

Wymagania edukacyjne

Uwagi

podstawowe (P)

ponadpodstawowe (PP)

Substancje i ich przemiany Pracownia

chemiczna

– podstawowe szkło i sprzęt laboratoryjny. Przepisy bhp i regulamin pracowni chemicznej

1. Zapoznanie się z pracownią chemiczną, regulaminem pracowni i przepisami bhp

chemia jako nauka przyrodnicza

znaczenie chemii w rozwoju cywilizacji

przykłady zastosowań chemii w życiu codziennym

nazewnictwo szkła i sprzętu laboratoryjnego

zasady bhp w pracowni chemicznej

Uczeń:

zalicza chemię do nauk przyrodniczych (A)

wyjaśnia, czym się zajmuje chemia (B)

omawia podział chemii na organiczną i nieorganiczną (A)

wyjaśnia, dlaczego chemia jest nauką przydatną ludziom (B)

stosuje zasady bezpieczeństwa obowiązujące w pracowni chemicznej (C)

nazywa wybrane elementy szkła i sprzętu laboratoryjnego oraz określa ich przeznaczenie (A)

Uczeń:

podaje zastosowania wybranych elementów sprzętu i szkła laboratoryjnego (C)

1.1. Właściwości substancji

2. Właściwości substancji

właściwości substancji będących głównymi składnikami stosowanych na co dzień produktów, np.: soli kuchennej, cukru, mąki, wody

Uczeń:

wyjaśnia, czym ciało fizyczne różni się od substancji (B)

odróżnia właściwości fizyczne od chemicznych (A)

Uczeń:

identyfikuje substancje na podstawie podanych właściwości (D)

opisuje pomiar gęstości (C)

Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe

2

badanie właściwości wybranych substancji

stany skupienia substancji na przykładzie wody

obliczenia z wykorzystaniem pojęć: masa, gęstość, objętość

przeliczanie jednostek objętości i masy

sposób pomiaru gęstości cieczy

opisuje właściwości substancji, będących głównymi składnikami produktów stosowanych na co dzień (C)

wyjaśnia, na czym polega zmiana stanu skupienia na przykładzie wody (B)

przeprowadza proste obliczenia z wykorzystaniem pojęć: masa, gęstość, objętość (C)

1.2. Zjawisko fizyczne a reakcja chemiczna

3. Czym zjawisko fizyczne różni się od przemiany chemicznej

różnice w przebiegu między zjawiskiem fizycznym a reakcją chemiczną

przykłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych w otoczeniu człowieka

Uczeń:

definiuje zjawisko fizyczne i reakcję chemiczną (A)

podaje przykłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych w otoczeniu człowieka (A)

opisuje różnicę w przebiegu między zjawiskiem fizycznym a reakcją chemiczną (C)

Uczeń:

projektuje doświadczenia ilustrujące reakcję chemiczną i formułuje wnioski (C)

zapisuje obserwacje i formułuje wnioski do doświadczenia (C)

wskazuje wśród podanych przykładów reakcję chemiczną i zjawisko fizyczne (C)

1.3. Mieszaniny substancji

4. Mieszaniny substancji i ich rodzaje

cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych

Uczeń:

definiuje mieszaninę substancji (A)

opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych (B)

podaje przykłady mieszanin (B)

Uczeń:

wskazuje wśród podanych przykładów mieszaninę jednorodną i mieszaninę niejednorodną (C)

3

5. Sposoby rozdzielania mieszanin

metody rozdzielania mieszanin na składniki: sączenie, sedymentacja, dekantacja, krystalizacja, mechaniczne metody rozdzielania mieszanin;

chromatografia, destylacja

Uczeń:

opisuje proste metody rozdzielania mieszanin na składniki (B)

sporządza mieszaninę (B)

planuje rozdzielanie mieszanin (C)

Uczeń:

wskazuje różnice między właściwościami fizycznymi składników mieszaniny, które umożliwiają jej rozdzielenie (D)

podaje sposób rozdzielenia wskazanej mieszaniny (C)

wyjaśnia, na czym polega destylacja (C)

opisuje metodę chromatografii (C)

Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe

1.4. Pierwiastek chemiczny a związek chemiczny

6. Pierwiastek chemiczny a związek chemiczny

różnice między związkiem chemicznym a pierwiastkiem chemicznym

wprowadzenie symboliki chemicznej

Uczeń:

definiuje pierwiastek chemiczny i związek chemiczny (A)

podaje przykłady związków chemicznych (A)

wyjaśnia potrzebę wprowadzenia symboliki chemicznej (B)

posługuje się symbolami chemicznymi pierwiastków (H, O, N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al., Pb, Sn, Ag, Hg) (B)

rozpoznaje pierwiastki i związki chemiczne (C)

Uczeń:

wyszukuje podane pierwiastki w układzie okresowym pierwiastków chemicznych (C)

wyjaśnia różnicę między pierwiastkiem chemicznym a związkiem chemicznym (C)

1.5. Metale i niemetale

7. Metale i niemetale podział pierwiastków chemicznych na metale i niemetale

właściwości metali i niemetali

korozja, sposoby zabezpieczania przed korozją

Uczeń:

dzieli pierwiastki chemiczne na metale i niemetale (B)

podaje przykłady pierwiastków chemicznych (metali i niemetali) (C)

wyjaśnia, na czym polega korozja, rdzewienie (B)

Uczeń:

odróżnia metale od niemetali na podstawie właściwości (C)

proponuje sposoby zabezpieczenia produktów zawierających żelazo przed rdzewieniem (C)

4

8. Stopy metali różnice we właściwościach między stopami a metalami, z których te stopy powstały

zastosowanie stopów

Uczeń:

definiuje stopy (A)

podaje różnice we właściwościach między stopami a metalami, z których te stopy powstały (B)

Uczeń:

wyjaśnia, dlaczego częściej używa się stopów metali niż metali czystych (C)

1.6. Związek chemiczny a mieszanina

9. Związek chemiczny a mieszanina

mieszaniny jednorodne i niejednorodne

właściwości związku chemicznego i mieszaniny

Uczeń:

opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych (B)

podaje przykłady mieszanin i związków chemicznych (B)

Uczeń:

wskazuje wśród różnych substancji mieszaninę i związek chemiczny (D)

wyjaśnia różnicę między mieszaniną a związkiem chemicznym (C)

Temat powtórzeniowy

1.7. Powietrze 10. Właściwości powietrza

znaczenie powietrza w życiu organizmów

powietrze jako przykład mieszaniny

skład i właściwości powietrza

historia odkrycia składu powietrza

Uczeń:

opisuje skład i właściwości powietrza (A)

wymienia stałe i zmienne składniki powietrza (A)

omawia znaczenie powietrza (A)

oblicza przybliżoną objętość tlenu i azotu, np. w sali lekcyjnej (B)

Uczeń:

wyjaśnia, które składniki powietrza są stałe, a które zmienne (C)

bada skład powietrza (C)

wykonuje obliczenia związane z zawartością procentową poszczególnych składników w powietrzu (D)

5

1.8. Tlen i jego właściwości

11. Właściwości tlenu

otrzymywanie tlenu

reakcja analizy, substraty i produkty reakcji

właściwości fizyczne i chemiczne tlenu

znaczenie i zastosowania tlenu

Uczeń:

opisuje właściwości fizyczne i chemiczne tlenu (C)

opisuje sposób identyfikowania tlenu (B)

opisuje, na czym polega reakcja analizy (A)

definiuje substrat i produkt reakcji chemicznej (B)

wskazuje substraty i produkty reakcji chemicznej (A)

opisuje otrzymywanie tlenu (C)

wymienia zastosowania tlenu (A)

Uczeń:

opisuje doświadczenie wykonywane na lekcji (C)

określa rolę tlenu w życiu organizmów (C)

12. Tlenki – związki chemiczne tlenu z innymi pierwiastkami

otrzymywanie tlenków

reakcja syntezy

zapis słowny przebiegu reakcji

zastosowanie niektórych tlenków

Uczeń:

wyjaśnia, co to są tlenki i jak się one dzielą (A)

wyjaśnia, na czym polega reakcja syntezy (B)

wskazuje w zapisie słownym przebiegu reakcji chemicznej substraty i produkty, pierwiastki i związki chemiczne (C)

wymienia zastosowania tlenków: wapnia, żelaza, glinu (A)

Uczeń:

projektuje doświadczenie o podanym tytule (rysuje schemat, zapisuje obserwacje i wnioski) (D)

przewiduje wyniki niektórych doświadczeń na podstawie zdobytej wiedzy (D)

zapisuje słownie przebieg reakcji chemicznej (C)

1.9. Azot – główny składnik powietrza

13. Właściwości azotu

występowanie, znaczenie i obieg azotu w przyrodzie

właściwości fizyczne, chemiczne i zastosowania azotu

Uczeń:

opisuje właściwości fizyczne i chemiczne azotu (C)

opisuje obieg azotu w przyrodzie (B)

wymienia zastosowania azotu (A)

Uczeń:

planuje doświadczenie badające właściwości azotu (D)

6

1.10. Gazy szlachetne

14. Gazy szlachetne właściwości gazów szlachetnych

zastosowania gazów szlachetnych

Uczeń:

opisuje właściwości fizyczne i chemiczne gazów szlachetnych (C)

wymienia zastosowania gazów szlachetnych (A)

Uczeń:

wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało aktywne chemiczne (D)

1.11. Tlenek węgla(IV) – właściwości i rola w przyrodzie

15. Otrzymywanie i właściwości tlenku węgla(IV)

właściwości fizyczne i chemiczne tlenku węgla(IV)

otrzymywanie tlenku węgla(IV)

reakcja wymiany

właściwości tlenku węgla(II)

Uczeń:

opisuje właściwości fizyczne i chemiczne tlenku węgla(IV) (C)

wyjaśnia, na czym polega reakcja wymiany (B)

definiuje reakcję charakterystyczną (A)

omawia sposób otrzymywania tlenku węgla(IV) – na przykładzie reakcji węgla z tlenem (B)

Uczeń:

wykrywa obecność tlenku węgla(IV) (C)

otrzymuje tlenek węgla(IV) w reakcji węglanu wapnia z kwasem solnym (C)

uzasadnia, na podstawie reakcji magnezu z tlenkiem węgla(IV), że tlenek węgla(IV) jest związkiem chemicznym węgla i tlenu (D)

planuje doświadczenie umożliwiające wykrycie obecności tlenku węgla(IV) w powietrzu wydychanym z płuc (D)

opisuje właściwości tlenku węgla(II) (C)

Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe

16. Tlenek węgla(IV) – rola w przyrodzie

obieg tlenu i tlenku węgla(IV) w przyrodzie

proces fotosyntezy

zastosowanie tlenku węgla(IV)

Uczeń:

opisuje obieg tlenu i tlenku węgla(IV) w przyrodzie (B)

wymienia zastosowania tlenku węgla(IV) (A)

Uczeń:

wyjaśnia znaczenie procesu fotosyntezy w życiu człowieka (C)

1.12. Rola pary wodnej w powietrzu

17. Rola pary wodnej w powietrzu

rola pary wodnej w powietrzu

wykrywanie pary wodnej w powietrzu

obieg wody w przyrodzie

zjawisko higroskopijności

Uczeń:

podaje, że woda jest związkiem chemicznym wodoru i tlenu (A)

wymienia właściwości wody (A)

omawia obieg wody w przyrodzie (B)

Uczeń:

wykazuje obecność pary wodnej w powietrzu (D)

uzasadnia, na podstawie reakcji magnezu z parą wodną, że woda jest związkiem chemicznym tlenu i wodoru (D)

7

definiuje pojęcie: „higroskopijność” (A)

wyjaśnia, jak zachowują się substancje higroskopijne (C)

opisuje rolę wody i pary wodnej w przyrodzie (B)

1.13. Zanieczyszczenia powietrza

18. Zanieczyszczenia powietrza

źródła i rodzaje zanieczyszczeń powietrza

skutki zanieczyszczenia powietrza

efekt cieplarniany

dziura ozonowa

ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami

wprowadzenie pojęć: „ppm”, „jednostka Dobsona”, „ozon”

opisuje źródła i właściwości związków chemicznych oraz wpływ tlenku węgla(II), tlenku azotu(II), tlenku azotu(IV) i freonów na środowisko przyrodnicze

Uczeń:

wymienia podstawowe źródła i rodzaje zanieczyszczeń powietrza oraz skutki zanieczyszczenia powietrza (B)

podaje przykłady substancji szkodliwych dla środowiska (B)

wyjaśnia, co to jest efekt cieplarniany (B)

opisuje, na czym polega powstawanie dziury ozonowej i kwaśnych opadów (C)

Uczeń:

wyjaśnia przyczyny powstawania kwaśnych opadów (C)

określa zagrożenia wynikające z efektu cieplarnianego, dziury ozonowej i kwaśnych opadów (C)

proponuje sposoby zapobiegania powiększaniu się dziury ozonowej i ograniczenia czynników powodujących powstawanie kwaśnych opadów (D)

planuje postępowanie umożliwiające ochronę powietrza przed zanieczyszczeniami (D)

wykazuje zależność między rozwojem cywilizacji a występowaniem zagrożeń, np. podaje przykład dziedziny życia, której rozwój powoduje negatywne skutki dla środowiska przyrodniczego (D)

Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe

1.14. Wodór i jego właściwości

19. Wodór i jego właściwości

występowanie wodoru w przyrodzie

właściwości fizyczne i chemiczne wodoru

zastosowania wodoru

Uczeń:

podaje, w jaki sposób otrzymuje się wodór (w reakcji kwasu solnego z metalem) (A)

Uczeń:

omawia sposoby otrzymywania wodoru (C)

8

opisuje właściwości fizyczne i chemiczne wodoru (B)

opisuje sposób identyfikowania wodoru (B)

wymienia zastosowania wodoru (A)

2.1. Energia w reakcjach chemicznych

20. Energia w reakcjach chemicznych

reakcje egzoenergetyczne i endoenergetyczne

Uczeń:

wymienia niektóre efekty towarzyszące reakcjom chemicznym (A)

definiuje reakcje egzo- i endoenergetyczne (A)

Uczeń:

podaje przykłady reakcji egzo- i endoenergetycznych (C)

2.2. Reakcje syntezy, analizy i wymiany

21. Reakcje syntezy, analizy i wymiany

typy reakcji chemicznych

zapis słowny przebiegu reakcji chemicznej

substraty i produkty reakcji chemicznych

Uczeń:

wyjaśnia, na czym polegają reakcje: syntezy, analizy, wymiany (B)

określa typy reakcji chemicznych (B)

Uczeń:

zapisuje słownie przebieg różnych rodzajów reakcji chemicznych (C)

podaje przykłady różnych typów reakcji chemicznych (C)

Temat powtórzeniowy

2.3. Reakcje utleniania-redukcji jako szczególny przypadek reakcji wymiany

22. Reakcje utleniania-redukcji jako szczególny przypadek reakcji wymiany

reakcja utleniania-redukcji na przykładzie reakcji tlenku miedzi(II) z wodorem

wprowadzenie pojęć: „utleniacz”, „reduktor”

Uczeń:

wyjaśnia, na czym polegają utlenianie, redukcja (B)

definiuje utleniacz i reduktor (A)

Uczeń: wskazuje w podanym zapisie

słownym równania reakcji chemicznej procesy utleniania, redukcji oraz utleniacz, reduktor (C)

zaznacza w zapisie słownym przebiegu reakcji chemicznej procesy utleniania i redukcji (C)

podaje przykłady reakcji utleniania-redukcji w swoim otoczeniu; motywuje swój wybór (D)

Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe

Podsumowanie działu

23.,24. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie

9

sprawdzianu

Wewnętrzna budowa materii 3.1. Ziarnista budowa materii 3.2. Historyczny rozwój pojęcia atomu

25. Jak zbudowana jest materia?

ziarnista budowa materii

zjawisko dyfuzji

teoria atomistyczno-cząsteczkowej budowy materii

atom a cząsteczka

kształtowanie się poglądów na budowę atomu

Uczeń:

definiuje pojęcie „materia” (A)

opisuje ziarnistą budowę materii (B)

definiuje atom i cząsteczkę (A)

wyjaśnia, czym atom różni się od cząsteczki (B)

omawia poglądy na temat budowy materii (B)

wyjaśnia, na czym polega zjawisko dyfuzji (C)

podaje założenia teorii atomistyczno-cząsteczkowej budowy materii (A)

Uczeń:

planuje doświadczenie potwierdzające ziarnistość budowy materii (C)

wyjaśnia różnice między pierwiastkiem a związkiem chemicznym – na podstawie założeń atomistyczno-cząsteczkowej teorii budowy materii (C)

opisuje historię odkrycia budowy atomu (C)

Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe

3.3. Masa i rozmiary atomów

26.,27. Masa i rozmiary atomów

masa i średnice atomów

wprowadzenie pojęcia „jednostka masy atomowej”

masy atomowe i cząsteczkowe

Uczeń:

omawia skalę wielkości atomów i ich mas (A)

definiuje pojęcia „jednostka masy atomowej”, „masa atomowa”, „masa cząsteczkowa” (A)

oblicza masę cząsteczkową prostych związków chemicznych (C)

Uczeń:

oblicza masy cząsteczkowe związków chemicznych (C)

10

3.4. Budowa atomu

28., 29. Budowa atomu

skład atomu pierwiastka chemicznego

liczba atomowa i liczba masowa

elektrony walencyjne

modele atomów

konfiguracja elektronowa

Uczeń:

opisuje i charakteryzuje skład atomu pierwiastka chemicznego (jądro: protony i neutrony, elektrony) (B)

definiuje pojęcie „elektrony walencyjne”

wyjaśnia, co to jest liczba atomowa, liczba masowa (A)

ustala liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie danego pierwiastka chemicznego, gdy znane są liczby atomowa i masowa (C)

Uczeń:

oblicza maksymalną liczbę elektronów na powłokach (C)

zapisuje konfiguracje elektronowe (C)

rysuje modele atomów (C)

Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe

3.5. Izotopy 30. Izotopy pojęcie izotopu na przykładzie izotopów wodoru

średnia masa atomowa pierwiastka chemicznego

zastosowanie izotopów

Uczeń:

definiuje pojęcie „izotop” (A)

wymienia rodzaje izotopów (A)

wyjaśnia różnice w budowie atomów miedzy poszczególnymi izotopami wodoru (B)

wymienia zastosowania izotopów (A)

Uczeń:

definiuje pojęcie „masy atomowej” jako średniej masy atomów danego pierwiastka chemicznego z uwzględnieniem jego składu izotopowego (D)

oblicza zawartość procentową izotopów w pierwiastku chemicznym (D)

11

31. Promieniotwórczość naturalna i sztuczna

zjawisko promieniotwórczości

promieniotwórczość naturalna i sztuczna

okres półtrwania

rodzaje promieniowania

Uczeń:

definiuje pojęcie „promieniotwórczość” (B)

wyjaśnia, na czym polega promieniotwórczość naturalna, a na czym promieniotwórczość sztuczna (B)

definiuje pojęcie „reakcja łańcuchowa” (A)

wymienia ważniejsze zagrożenia związane z promieniotwórczością (B)

wyjaśnia pojęcie „okres półtrwania” (okres połowicznego zaniku) (B)

Uczeń:

rozwiązuje zadania z pojęciami „okres półtrwania” i „średnia masa atomowa” (D)

charakteryzuje rodzaje promieniowania (C)

wyjaśnia, na czym polegają przemiany: α, β, γ (C)

Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe

4.1. Układ okresowy pierwiastków chemicznych

32. Układ okresowy pierwiastków chemicznych

prawo okresowości

budowa układu okresowego

historia porządkowania pierwiastków chemicznych

Uczeń:

opisuje układ okresowy pierwiastków chemicznych (B)

podaje prawo okresowości (A)

podaje nazwisko twórcy układu okresowego pierwiastków chemicznych (A)

Uczeń:

wyjaśnia prawo okresowości (C)

opisuje historię przyporządkowania pierwiastków chemicznych (C)

Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe

12

4.2. Zależność między budową atomu pierwiastka a jego położeniem w układzie okresowym 4.3. Charakter chemiczny pierwiastków grup głównych

33. Zależność między budową atomu pierwiastka a jego położeniem w układzie okresowym

budowa atomu pierwiastka a położenie pierwiastka w układzie okresowym

Uczeń:

odczytuje z układu okresowego podstawowe informacje o pierwiastkach chemicznych (B)

korzysta z układu okresowego pierwiastków chemicznych (C)

określa liczbę protonów, elektronów, powłok elektronowych, elektronów walencyjnych, charakter chemiczny pierwiastka chemicznego, korzystając z układu okresowego (C)

Uczeń:

korzysta swobodnie z informacji zawartych w układzie okresowym pierwiastków chemicznych (C)

podaje rozmieszczenie elektronów na powłokach elektronowych (C)

34. Charakter chemiczny pierwiastków grup głównych

związek między podobieństwem właściwości pierwiastków chemicznych zapisanych w tej samej grupie układu okresowego a budową ich atomów i liczbą elektronów walencyjnych

zmiana charakteru chemicznego pierwiastków grup głównych w miarę zwiększania się numeru grupy i numeru okresu

Uczeń:

wykorzystuje informacje odczytane z układu okresowego pierwiastków chemicznych (C)

wyjaśnia, jak zmieniają się właściwości pierwiastków wraz ze zmianą numeru grupy i okresu (B)

Uczeń:

wyjaśnia związek między podobieństwami właściwości pierwiastków chemicznych zapisanych w tej samej grupie układu okresowego a budową ich atomów i liczbą elektronów walencyjnych (D)

identyfikuje pierwiastki chemiczne na podstawie niepełnych informacji o ich położeniu w układzie okresowym pierwiastków chemicznych i ich właściwościach (D)

13

5.1. Rodzaje wiązań chemicznych

35. Wiązanie kowalencyjne

rola elektronów walencyjnych w łączeniu się atomów

aktywność chemiczna gazów szlachetnych a budowa ich atomów

wiązanie kowalencyjne (atomowe) – na przykładzie H2, Cl2, N2

wzór sumaryczny i strukturalny

Uczeń:

opisuje rolę elektronów walencyjnych w łączeniu się atomów (B)

podaje definicję wiązania kowalencyjnego (atomowego) (A)

posługuje się symbolami pierwiastków chemicznych (C)

odróżnia wzór sumaryczny od wzoru strukturalnego (C)

zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne cząsteczek (C)

odczytuje ze wzoru chemicznego, z jakich pierwiastków chemicznych i ilu atomów składa się cząsteczka lub kilka cząsteczek (C)

podaje przykłady substancji o wiązaniu kowalencyjnym (atomowym) (B)

Uczeń:

wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało aktywne chemicznie – na podstawie budowy ich atomów (C)

opisuje powstawanie wiązań kowalencyjnych (atomowych) – dla wymaganych przykładów (C)

36. Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane

wiązanie kowalencyjne (atomowe) spolaryzowane – na przykładzie CO2, H2O, HCl, NH3

Uczeń:

podaje definicję wiązania kowalencyjnego spolaryzowanego (A)

podaje przykłady substancji o wiązaniu kowalencyjnym (atomowym) spolaryzowanym (B)

Uczeń:

opisuje powstawanie wiązań kowalencyjnych (atomowych) spolaryzowanych – dla wymaganych przykładów (C)

14

37. Wiązanie jonowe mechanizm powstawania jonów

wiązanie jonowe

porównanie właściwości związków kowalencyjnych i jonowych (stan skupienia, temperatury topnienia i wrzenia)

wpływ odległości powłoki walencyjnej od jądra atomowego na aktywność chemiczną pierwiastków

Uczeń:

wymienia typy wiązań chemicznych (A)

podaje definicję wiązania jonowego (A)

opisuje sposób powstawania jonów (B)

definiuje pojęcia: „jon”, „kation”, „anion” (A)

podaje przykłady substancji o wiązaniu jonowym (B)

określa rodzaj wiązania w cząsteczkach o prostej budowie (C)

Uczeń:

zapisuje elektronowo mechanizm powstawania jonów (C)

opisuje mechanizm powstawania wiązania jonowego (C)

określa, co wpływa na aktywność chemiczną pierwiastka (C)

określa typ wiązania chemicznego w podanym związku chemicznym (C)

wyjaśnia różnice między różnymi typami wiązań chemicznych (D)

opisuje zależność właściwości związku chemicznego od występującego w nim wiązania chemicznego (D)

porównuje właściwości związków kowalencyjnych i jonowych (stan skupienia, temperatury topnienia i wrzenia) (D)

Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe

15

5.2. Znaczenie wartościowości przy ustalaniu wzorów związków chemicznych

38. Wartościowość pierwiastków chemicznych

wartościowość pierwiastków chemicznych

Uczeń:

definiuje pojęcie „wartościowość” (A)

wie, że wartościowość pierwiastków chemicznych w stanie wolnym wynosi 0 (B)

odczytuje z układu okresowego maksymalną wartościowość pierwiastków chemicznych grup 1., 2. i 13. –17. (C)

wyznacza wartościowość pierwiastków chemicznych na podstawie wzorów sumarycznych (C)

Uczeń:

wykorzystuje pojęcie wartościowości (C)

określa możliwe wartościowości pierwiastka chemicznego na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków (D)

16

39. Ustalanie wzorów związków chemicznych na podstawie wartościowości

wzory strukturalne i sumaryczne cząsteczek dwupierwiastkowych związków chemicznych

nazewnictwo prostych związków chemicznych

Uczeń:

zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny cząsteczki związku dwupierwiastkowego na podstawie wartościowości pierwiastków chemicznych (C)

określa na podstawie wzoru liczbę pierwiastków w związku chemicznym (C)

interpretuje zapisy (odczytuje ilościowo i jakościowo proste zapisy), np. H2, 2 H, 2 H2 itp. (C)

ustala nazwę prostego dwupierwiastkowego związku chemicznego na podstawie jego wzoru sumarycznego (C)

ustala wzór sumaryczny prostego dwupierwiastkowego związku chemicznego na podstawie jego nazwy (C)

zapisuje wzory cząsteczek, korzystając z modeli (C)

rysuje model cząsteczki (C)

Uczeń:

podaje nazwy związków chemicznych na podstawie ich wzorów; zapisuje wzory związków chemicznych na podstawie ich nazw – dla przykładów o wyższym stopniu trudności (C)

swobodnie wyznacza wartościowość; zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne związków chemicznych (C)

5.3. Prawo stałości składu związku chemicznego

40. Prawo stałości składu związku chemicznego

prawo stałości składu związku chemicznego

proste obliczenia z wykorzystaniem prawa stałości składu związku chemicznego

Uczeń:

podaje treść prawa stałości składu związku chemicznego (A)

przeprowadza proste obliczenia z wykorzystaniem prawa stałości składu związku chemicznego (C)

Uczeń:

rozwiązuje zadania na podstawie prawa stałości składu związku chemicznego (C)

ustala wzór związku chemicznego na podstawie stosunku mas pierwiastków w tym związku chemicznym (D)

17

6.1. Równania reakcji chemicznych

41.–44. Równania reakcji chemicznych

równania reakcji chemicznej

indeksy stechiometryczne i współczynniki stechiometryczne

zapisy równań reakcji chemicznych

interpretacja słowna równań reakcji chemicznych

Uczeń:

rozróżnia podstawowe rodzaje reakcji chemicznych (B)

definiuje równanie reakcji chemicznej, współczynnik stechiometryczny (A)

wyjaśnia znaczenie współczynnika stechiometrycznego i indeksu stechiometrycznego (C)

dobiera współczynniki w prostych przykładach równań reakcji chemicznych (C)

zapisuje proste przykłady równań reakcji chemicznych (C)

odczytuje proste równania reakcji chemicznych (C)

Uczeń:

przedstawia modelowy schemat równania reakcji chemicznej (D)

zapisuje i odczytuje równania reakcji chemicznych o dużym stopniu trudności (C)

6.2. Prawo zachowania masy

45. Prawo zachowania masy

prawo zachowania masy

proste obliczenia z zastosowaniem prawa zachowania masy

Uczeń:

podaje treść prawa zachowania masy (A)

przeprowadza proste obliczenia z wykorzystaniem prawa zachowania masy (C)

Uczeń:

rozwiązuje zadania na podstawie prawa zachowania masy (C)

uzasadnia i udowadnia doświadczalnie, że msubstr. = mprod. (D)

6.3. Obliczenia stechiometryczne

46.–48. Obliczenia stechiometryczne

proste obliczenia na podstawie równań reakcji chemicznych

Uczeń:

przeprowadza proste obliczenia z wykorzystaniem równań reakcji chemicznych (C)

Uczeń:

wykonuje obliczenia stechiometryczne (C)

rozwiązuje trudniejsze zadania wykorzystujące poznane prawa (zachowania masy, stałości składu związku chemicznego) (D)

18

Podsumowanie działu

49., 50. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu

Woda i roztwory wodne

7.1. Woda – właściwości i rola w przyrodzie 7.2. Zanieczyszczenia wód

51. Właściwości i rola wody w przyrodzie. Zanieczyszczenia wód

właściwości i znaczenie wody w przyrodzie

obieg wody w przyrodzie

rodzaje wód w przyrodzie

racjonalne sposoby gospodarowania wodą

wpływ ciśnienia atmosferycznego na wartość temperatury wrzenia wody

wpływ izotopów wodoru i tlenu na właściwości wody

źródła zanieczyszczeń wód

sposoby usuwania zanieczyszczeń z wód

Uczeń:

charakteryzuje rodzaje wód występujących w przyrodzie (B)

omawia obieg wody w przyrodzie (B)

podaje stany skupienia wody (A)

nazywa przemiany stanów skupienia wody (A)

opisuje właściwości wody (A)

proponuje sposoby racjonalnego gospodarowania wodą (C)

Uczeń:

wymienia laboratoryjne sposoby otrzymywania wody (C)

proponuje doświadczenie udowadniające, że woda jest związkiem chemicznym wodoru i tlenu (C)

opisuje wpływ izotopów wodoru i tlenu na właściwości wody (C)

określa wpływ ciśnienia atmosferycznego na wartość temperatury wrzenia wody (D)

wyjaśnia, co to jest woda destylowana i czym się różni od wód występujących w przyrodzie (C)

wymienia źródła zanieczyszczeń wód (B)

wymienia niektóre zagrożenia wynikające z zanieczyszczenia wód (C)

omawia wpływ zanieczyszczenia wód na organizmy (D)

wymienia sposoby

Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe

19

przeciwdziałania zanieczyszczaniu wód (C)

omawia sposoby usuwania zanieczyszczeń z wód (C)

7.3. Woda jako rozpuszczalnik

52. Woda jako rozpuszczalnik

zdolność różnych substancji do rozpuszczania się w wodzie

budowa cząsteczki wody

proces rozpuszczania; rozpuszczalność w wodzie związków kowalencyjnych i jonowych

asocjacja

Uczeń:

zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny cząsteczki wody (A)

opisuje budowę cząsteczki wody (B)

wyjaśnia, co to jest cząsteczka polarna (B)

definiuje pojęcie „dipol” (A)

identyfikuje cząsteczkę wody jako dipol (B)

dzieli substancje na dobrze i słabo rozpuszczalne oraz praktycznie nierozpuszczalne w wodzie (A)

podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się i nie rozpuszczają się w wodzie (A)

wyjaśnia, na czym polega proces rozpuszczania (C)

definiuje pojęcia „rozpuszczalnik” i „substancja rozpuszczana” (A)

określa, dla jakich substancji woda jest dobrym rozpuszczalnikiem (C)

Uczeń:

wyjaśnia, na czym polega tworzenie wiązania kowalencyjnego spolaryzowanego w cząsteczce wody (C)

omawia budowę polarną cząsteczki wody (C)

określa właściwości wody wynikające z jej budowy polarnej (C)

wyjaśnia, dlaczego woda dla jednych substancji jest, a dla innych nie jest rozpuszczalnikiem (C)

przedstawia za pomocą modeli proces rozpuszczania w wodzie substancji o budowie polarnej, np. chlorowodoru (C)

porównuje rozpuszczalność w wodzie związków kowalencyjnych i związków jonowych (D)

wyjaśnia, na czym polegają asocjacja i asocjacja cząsteczek wody (C)

Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe

8.1. Szybkość rozpuszczania się substancji

53. Szybkość rozpuszczania się substancji

wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji stałych w wodzie

wprowadzenie pojęcia „roztwór”

Uczeń:

wymienia czynniki wpływające na szybkość rozpuszczania się substancji stałej w wodzie (A)

Uczeń:

wykazuje doświadczalnie wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji stałej w wodzie

20

planuje doświadczenia wykazujące wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania się substancji stałych w wodzie (C)

(C)

8.2. Rozpuszczalność substancji w wodzie

54. Rozpuszczalność substancji w wodzie

wprowadzenie pojęć „rozpuszczalność”, „roztwór nasycony”

analiza wykresów rozpuszczalności różnych substancji

Uczeń:

definiuje pojęcie „rozpuszczalność” (A)

wymienia czynniki, które wpływają na rozpuszczalność (A)

określa, co to jest wykres rozpuszczalności (A)

odczytuje z wykresu rozpuszczalności rozpuszczalność danej substancji w podanej temperaturze (C)

porównuje rozpuszczalność różnych substancji w tej samej temperaturze (C)

Uczeń:

posługuje się sprawnie wykresem rozpuszczalności (C)

55. Rozwiązywanie zadań dotyczących rozpuszczalności substancji

rozwiązywanie zadań rachunkowych z wykorzystaniem wykresów rozpuszczalności różnych substancji

Uczeń:

oblicza ilość substancji, którą można rozpuścić w określonej ilości wody w podanej temperaturze (C)

Uczeń:

dokonuje obliczeń z wykorzystaniem wykresów rozpuszczalności (C)

8.3. Rodzaje roztworów

56. Rodzaje roztworów

porównanie roztworów rozcieńczonych, stężonych, nasyconych i nienasyconych

roztwory właściwe, koloidy, zawiesiny

Uczeń:

definiuje pojęcia: „roztwór właściwy”, „koloid”, „zawiesina” (A)

definiuje pojęcia: „roztwór nasycony”, „roztwór nienasycony”, „roztwór stężony” i „roztwór rozcieńczony” (A)

definiuje pojęcie „krystalizacja” (A)

wymienia sposoby

Uczeń:

podaje rozmiary cząstek substancji wprowadzonych do wody i znajdujących się, w roztworze właściwym, koloidzie, zawiesinie (A)

stwierdza doświadczalnie, czy roztwór jest nasycony, czy nienasycony (C)

21

otrzymywania roztworu nienasyconego z nasyconego i otrzymywania roztworu nasyconego z nienasyconego (B)

podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się w wodzie, tworząc roztwory właściwe (B)

podaje przykłady substancji, które nie rozpuszczają się w wodzie i tworzą koloidy lub zawiesiny (B)

wymienia różnice między roztworem właściwym a zawiesiną (B)

opisuje różnice między roztworem rozcieńczonym, stężonym, nasyconym i nienasyconym (B)

przeprowadza krystalizację (C)

22

9.1. Stężenie procentowe roztworu

57., 58. Stężenie procentowe roztworu

wprowadzenie pojęcia „stężenie procentowe roztworu”

obliczenia z wykorzystaniem stężenia procentowego, masy substancji, masy rozpuszczalnika, masy roztworu, gęstości

obliczanie stężenia procentowego roztworu nasyconego w danej temperaturze (z wykorzystaniem wykresu rozpuszczalności)

Uczeń:

definiuje stężenie procentowe roztworu (A)

podaje wzór opisujący stężenie procentowe (A)

wykonuje proste obliczenia z wykorzystaniem stężenia procentowego, masy substancji, masy rozpuszczalnika, masy roztworu (C)

oblicza masę substancji rozpuszczonej lub masę roztworu, znając stężenie procentowe roztworu (C)

wyjaśnia, jak sporządza się roztwór o określonym stężeniu procentowym (np. 100 g 20-procentowego roztworu soli kuchennej (C)

Uczeń:

oblicza masę wody, znając masę roztworu i jego stężenie procentowe (C)

oblicza stężenie procentowe roztworu nasyconego w danej temperaturze (z wykorzystaniem wykresu rozpuszczalności) (C)

wymienia czynności, które należy wykonać, aby sporządzić określoną ilość roztworu o określonym stężeniu procentowym (C)

sporządza roztwór o określonym stężeniu procentowym (C)

rozwiązuje zadania rachunkowe na stężenie procentowe – z wykorzystaniem gęstości (D)

oblicza rozpuszczalność substancji w danej temperaturze, znając stężenie procentowe jej roztworu nasyconego w tej temperaturze (D)

9.2. Zwiększanie i zmniejszanie stężeń roztworów

59., 60. Sposoby zmniejszania i zwiększania stężenia roztworów

sposoby zmniejszania i zwiększania stężenia roztworów

obliczenia umożliwiające otrzymywanie roztworów o innym stężeniu niż stężenie roztworu początkowego

Uczeń:

wymienia sposoby zmniejszania i zwiększania stężenia roztworów (B)

Uczeń:

oblicza stężenie procentowe roztworu powstałego przez zatężenie lub przez rozcieńczenie roztworu (C)

23

9.3. Mieszanie roztworów

61.,62. Mieszanie roztworów o różnych stężeniach

obliczanie stężenia procentowego roztworu otrzymanego po zmieszaniu roztworów o różnych stężeniach

Uczeń:

rozwiązuje zadania rachunkowe na mieszanie roztworów (D)

rozwiązuje zadania rachunkowe na stężenie procentowe roztworu, w którym rozpuszczono mieszaninę substancji stałych (D)

Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe

Podsumowanie działu

63., 64. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu

Propozycje norm ocen dla testu dwustopniowego (P + PP)

Poziom wymagań Ocena Opis wymagań

podstawowe

(P)

niedostateczna uczeń nie opanował nawet połowy wymagań podstawowych

(najbardziej elementarnych)

dopuszczająca uczeń opanował większą część wymagań podstawowych

dostateczna uczeń opanował wymagania podstawowe

ponadpodstawowe

(PP)

dobra uczeń opanował wymagania podstawowe i większą część

wymagań ponadpodstawowych

bardzo dobra uczeń opanował wszystkie wymagania podstawowe i

ponadpodstawowe

24 1

Propozycja planu wynikowego do serii Chemia Nowej Ery

Materiał opracowała Anna Remin na podstawie Programu nauczania chemii w gimnazjum autorstwa Teresy Kulawik i Marii Litwin oraz Wymagań

programowych na poszczególne oceny przygotowanych przez Małgorzatę Mańską. Pismem pochyłym zaznaczono treści nadobowiązkowe.

Tytuł rozdziału w podręczniku

Temat lekcji Treści nauczania Wymagania edukacyjne

podstawowe (P) ponadpodstawowe (PP)

Węgiel i jego związki z wodorem 1. Poznajemy naturalne źródła węglowodorów

1. Poznajemy naturalne źródła węglowodorów

związki organiczne i nieorganiczne

węglowodory

naturalne źródła węglowodorów

właściwości i zastosowania ropy naftowej*

destylacja frakcjonowana ropy naftowej i jej produkty*

właściwości i zastosowania gazu ziemnego*

właściwości i zastosowania gazu świetlnego*

Uczeń:

wymienia kryteria podziału chemii na organiczną i nieorganiczną (A)

wyjaśnia, czym zajmuje się chemia organiczna (B)

definiuje pojęcie „węglowodory” (A)

wymienia naturalne źródła węglowodorów (A)

podaje zasady bezpiecznego obchodzenia się z gazem ziemnym, ropą naftową i produktami jej przeróbki (B)

opisuje skład gazu ziemnego (A)

wymienia najważniejsze zastosowania gazu ziemnego oraz ropy naftowej i produktów jej przeróbki (A)

wykrywa obecność węgla w związkach organicznych*

Uczeń:

opisuje niektóre zastosowania produktów destylacji ropy naftowej (C)

omawia skutki wydobywania i wykorzystywania ropy naftowej (C)

planuje i wykonuje doświadczenie chemiczne umożliwiające wykrycie obecności węgla i wodoru w związkach organicznych (D)

opisuje właściwości i zastosowania gazu ziemnego i ropy naftowej*

wyjaśnia pojęcie „destylacja frakcjonowana ropy naftowej”*

wymienia produkty destylacji frakcjonowanej ropy naftowej*

2.1. Szereg homologiczny alkanów

2. Szereg homologiczny alkanów

węglowodory nasycone – alkany

szereg homologiczny alkanów

wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne alkanów

izomeria łańcuchowa*

modelowanie cząsteczek alkanów za pomocą modeli

Uczeń:

definiuje pojęcie „szereg homologiczny” (A)

definiuje pojęcie „węglowodory nasycone” (A)

podaje wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (A)

odróżnia wzór sumaryczny od wzorów strukturalnego i półstrukturalnego (A)

zapisuje wzór sumaryczny i podaje

Uczeń:

tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów na podstawie wzorów trzech kolejnych alkanów (C)

zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne oraz podaje nazwy alkanów z wykorzystaniem ich wzoru ogólnego (C)

25 1

Propozycja planu wynikowego do serii Chemia Nowej Ery

Materiał opracowała Anna Remin na podstawie Programu nauczania chemii w gimnazjum autorstwa Teresy Kulawik i Marii Litwin oraz Wymagań

programowych na poszczególne oceny przygotowanych przez Małgorzatę Mańską. Pismem pochyłym zaznaczono treści nadobowiązkowe.

Tytuł rozdziału w podręczniku

Temat lekcji

Treści nauczania

Wymagania edukacyjne

podstawowe (P) ponadpodstawowe (PP)

Kwasy 1. Poznajemy elektrolity i nieelektrolity

1. Poznajemy elektrolity i nieelektrolity

elektrolity, nieelektrolity

wskaźniki, przykłady wskaźników, zastosowanie wskaźników

badanie wpływu różnych substancji na zmianę barwy wskaźników

doświadczalne rozróżnianie kwasów i zasad za pomocą wskaźników

Uczeń:

definiuje elektrolit i nieelektrolit (A)

wyjaśnia pojęcie „wskaźnik” i wymienia trzy przykłady wskaźników (B)

opisuje zastosowania wskaźników (B)

Uczeń:

planuje doświadczenie pozwalające rozróżnić kwasy i zasady za pomocą wskaźników (D)

2.1. Kwas chlorowodorowy

2. Kwas chlorowodorowy jako przykład kwasu beztlenowego

kwasy

budowa kwasów beztlenowych

otrzymywanie kwasów beztlenowych na przykładzie kwasu chlorowodorowego

właściwości i zastosowanie kwasu chlorowodorowego

Uczeń:

wymienia zasady BHP dotyczące obchodzenia się z kwasami (A)

definiuje pojęcie „kwasy” (A)

opisuje budowę kwasów beztlenowych (B)

wskazuje wodór i resztę kwasową w kwasie chlorowodorowym (B)

wyznacza wartościowość reszty kwasowej (A)

zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny kwasu chlorowodorowego (A)

opisuje właściwości kwasu chlorowodorowego (B)

opisuje zastosowanie kwasu chlorowodorowego (B)

Uczeń:

rozróżnia kwasy od innych substancji za pomocą wskaźników (C)

wyjaśnia, dlaczego podczas pracy z kwasami należy zachować szczególną ostrożność (C)

zapisuje równanie reakcji otrzymywania kwasu chlorowodorowego (C)

opisuje doświadczenie otrzymywania kwasu chlorowodorowego przeprowadzone na lekcji (schemat, obserwacje, wniosek) (C)

26

Tytuł rozdziału w podręczniku

Temat lekcji

Treści nauczania

Wymagania edukacyjne

podstawowe (P) ponadpodstawowe (PP)

Kwasy 1. Poznajemy elektrolity i nieelektrolity

1. Poznajemy elektrolity i nieelektrolity

elektrolity, nieelektrolity

wskaźniki, przykłady wskaźników, zastosowanie wskaźników

badanie wpływu różnych substancji na zmianę barwy wskaźników

doświadczalne rozróżnianie kwasów i zasad za pomocą wskaźników

Uczeń:

definiuje elektrolit i nieelektrolit (A)

wyjaśnia pojęcie „wskaźnik” i wymienia trzy przykłady wskaźników (B)

opisuje zastosowania wskaźników (B)

Uczeń:

planuje doświadczenie pozwalające rozróżnić kwasy i zasady za pomocą wskaźników (D)

2.1. Kwas chlorowodorowy

2. Kwas chlorowodorowy jako przykład kwasu beztlenowego

kwasy

budowa kwasów beztlenowych

otrzymywanie kwasów beztlenowych na przykładzie kwasu chlorowodorowego

właściwości i zastosowanie kwasu chlorowodorowego

Uczeń:

wymienia zasady BHP dotyczące obchodzenia się z kwasami (A)

definiuje pojęcie „kwasy” (A)

opisuje budowę kwasów beztlenowych (B)

wskazuje wodór i resztę kwasową w kwasie chlorowodorowym (B)

wyznacza wartościowość reszty kwasowej (A)

zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny kwasu chlorowodorowego (A)

opisuje właściwości kwasu chlorowodorowego (B)

opisuje zastosowanie kwasu chlorowodorowego (B)

Uczeń:

rozróżnia kwasy od innych substancji za pomocą wskaźników (C)

wyjaśnia, dlaczego podczas pracy z kwasami należy zachować szczególną ostrożność (C)

zapisuje równanie reakcji otrzymywania kwasu chlorowodorowego (C)

opisuje doświadczenie otrzymywania kwasu chlorowodorowego przeprowadzone na lekcji (schemat, obserwacje, wniosek) (C)

2.2. Kwas siarkowodorowy

3. Kwas siarkowodorowy – właściwości i zastosowanie

otrzymywanie kwasu siarkowodorowego

właściwości i zastosowanie siarkowodoru i kwasu

Uczeń:

wskazuje wodór i resztę kwasową w kwasie siarkowodorowym (B)

zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny

Uczeń:

zapisuje równanie reakcji otrzymywania kwasu siarkowodorowego (C)

27

siarkowodorowego kwasu siarkowodorowego (A)

opisuje właściwości siarkowodoru (B)

opisuje zastosowanie siarkowodoru (B)

opisuje właściwości kwasu siarkowodorowego (B)

opisuje zastosowanie kwasu siarkowodorowego (B)

planuje doświadczenie, w którego wyniku można otrzymać kwas beztlenowy (D)

zapisuje równanie reakcji otrzymywania wskazanego kwasu beztlenowego (D)

2.3. Kwas siarkowy(VI)

4. Kwas siarkowy(VI) – właściwości i zastosowanie

kwasy tlenowe, tlenek kwasowy

budowa i właściwości kwasu siarkowego(VI)

otrzymywanie kwasu siarkowego(VI)

zasady bezpiecznego rozcieńczania stężonego roztworu kwasu siarkowego(VI)

zastosowanie kwasu siarkowego(VI)

Uczeń:

odróżnia kwasy tlenowe od beztlenowych (B)

wskazuje wodór i resztę kwasową w kwasie siarkowym(VI) (B)

wskazuje przykłady tlenków kwasowych (A)

wyjaśnia pojęcie „tlenek kwasowy” (B)

zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny kwasu siarkowego(VI) (A)

opisuje właściwości stężonego roztworu kwasu siarkowego(VI) (B)

opisuje zastosowanie stężonego roztworu kwasu siarkowego(VI) (B)

Uczeń:

wyznacza wartościowość niemetalu w kwasie (C)

wyznacza wzór tlenku kwasowego (C)

zapisuje równanie reakcji otrzymywania kwasu siarkowego(VI) (C)

opisuje doświadczenie otrzymywania kwasu siarkowego(VI) przeprowadzone na lekcji (schemat, obserwacje, wniosek) (C)

wykazuje doświadczalnie żrące właściwości kwasu siarkowego (VI) (D)

podaje zasadę bezpiecznego rozcieńczania stężonego roztworu kwasu siarkowego(VI) (C)

wyjaśnia, dlaczego kwas siarkowy(VI) pozostawiony w otwartym naczyniu zwiększa swą objętość (C)

28

2.4. Kwas siarkowy(IV)

5. Kwas siarkowy(IV) budowa i otrzymywanie kwasu siarkowego(IV)

właściwości i zastosowanie kwasu siarkowego(IV)

Uczeń:

wskazuje wodór i resztę kwasową w kwasie siarkowym(IV) (B)

zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny kwasu siarkowego(IV) (A)

opisuje właściwości kwasu siarkowego(IV) (B)

opisuje zastosowanie kwasu siarkowego(IV) (B)

Uczeń:

zapisuje równanie reakcji otrzymywania kwasu siarkowego(IV) (C)

zapisuje równanie reakcji rozkładu kwasu siarkowego(IV) (C)

planuje i wykonuje doświadczenie, w którego wyniku można otrzymać kwas siarkowy(IV) (D)

2.5. Kwas azotowy(V)

6. Właściwości i zastosowanie kwasu azotowego(V)

budowa i otrzymywanie kwasu azotowego(V)

właściwości i zastosowanie kwasu azotowego(V)

reakcja ksantoproteinowa

przemysłowa metoda otrzymywania kwasu azotowego(V)*

Uczeń:

opisuje budowę kwasu azotowego(V) (B)

zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny kwasu azotowego(V) (A)

podaje wzór sumaryczny tlenku kwasowego kwasu azotowego(V) (A)

opisuje właściwości kwasu azotowego(V) (B)

opisuje zastosowanie kwasu azotowego(V) (B)

Uczeń:

zapisuje równanie reakcji otrzymywania kwasu azotowego(V) (C)

planuje i wykonuje doświadczenie, w którego wyniku można otrzymać kwas azotowy(V) (D)

opisuje reakcję ksantoproteinową (C)

planuje doświadczalne wykrycie białka w próbce żywności (w serze, mleku, jajku) (D)

omawia przemysłową metodę otrzymywania kwasu azotowego(V)*

29

2.6. Kwas węglowy 2.7. Kwas fosforowy(V)

7. Kwas węglowy, kwas fosforowy(V) – przykłady innych kwasów tlenowych

budowa i otrzymywanie kwasu węglowego oraz fosforowego(V)

właściwości i zastosowanie kwasu węglowego oraz fosforowego(V)

Uczeń:

opisuje budowę kwasów węglowego i fosforowego(V) (B)

zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny kwasów węglowego i fosforowego(V) (A)

podaje wzór sumaryczny tlenku kwasowego kwasów węglowego i fosforowego(V) (A)

opisuje właściwości kwasów węglowego i fosforowego(V) (B)

opisuje zastosowania kwasów węglowego i fosforowego(V) (B)

wymienia metody otrzymywania kwasów tlenowych i beztlenowych (A)

Uczeń:

zapisuje równanie reakcji otrzymywania kwasów węglowego i fosforowego(V) (C)

opisuje budowę kwasów tlenowych i wyjaśnia, dlaczego kwasy węglowy i fosforowy(V) zaliczamy do kwasów tlenowych (C)

planuje i wykonuje doświadczenie, w którego wyniku można otrzymać kwas węglowy oraz kwas fosforowy(V) (D)

zapisuje wzór strukturalny kwasu nieorganicznego o podanym wzorze sumarycznym (C)

zapisuje równanie reakcji otrzymywania dowolnego kwasu (C)

identyfikuje kwasy na podstawie podanych informacji (D)

rozwiązuje trudniejsze chemografy (D)

30

3.1. Dysocjacja jonowa kwasów

8. Dysocjacja jonowa kwasów

dysocjacja jonowa, jon, kation, anion

dysocjacja jonowa kwasów

reakcja odwracalna i nieodwracalna

definicja kwasów według Arrheniusa

moc elektrolitów, dysocjacja stopniowa kwasów*

Uczeń:

definiuje pojęcia: „jon”, „kation”, „anion” (A)

wyjaśnia, na czym polega dysocjacja jonowa kwasów (B)

zapisuje i odczytuje wybrane równania reakcji dysocjacji jonowej kwasów (B)

wyjaśnia pojęcie „dysocjacja jonowa” (B)

definiuje reakcje odwracalną i nieodwracalną (A)

definiuje kwasy zgodnie z teorią Arrheniusa (A)

definiuje pojęcie „odczyn kwasowy” (A)

wymienia wspólne właściwości kwasów (A)

wyjaśnia, z czego wynikają wspólne właściwości kwasów (B)

wyjaśnia, dlaczego wodne roztwory kwasów przewodzą prąd elektryczny (B)

Uczeń:

zapisuje i odczytuje równania reakcji dysocjacji jonowej kwasów (C)

określa odczyn roztworu kwasowego na podstawie znajomości jonów obecnych w badanym roztworze (C)

definiuje pojęcie „stopień dysocjacji”*

dzieli elektrolity ze względu na stopień dysocjacji*

3.2. Kwaśne opady

9. Kwaśne opady kwaśne opady

powstawanie kwaśnych opadów i skutki ich działania

sposoby ograniczenia powstawania kwaśnych opadów

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „kwaśne opady” (B)

Uczeń:

analizuje proces powstawania kwaśnych opadów oraz skutki ich działania (D)

proponuje sposoby ograniczenia powstawania kwaśnych opadów (C)

Podsumowanie działu

10., 11., 12. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu

31

Wodorotlenki 4.1. Wodorotlenek sodu 4.2. Wodorotlenek potasu

13. Budowa i właściwości wodorotlenku sodu oraz wodorotlenku potasu

wodorotlenki

budowa wodorotlenków na przykładzie wodorotlenku sodu i wodorotlenku potasu

otrzymywanie i właściwości wodorotlenku sodu oraz wodorotlenku potasu

Uczeń:

wymienia zasady BHP dotyczące obchodzenia się z zasadami (A)

definiuje pojęcie „wodorotlenek” (A)

opisuje budowę wodorotlenków (B)

podaje wartościowość grupy wodorotlenowej (A)

zapisuje wzory sumaryczne wodorotlenku sodu i wodorotlenku potasu (A)

opisuje właściwości i zastosowania wodorotlenku sodu oraz wodorotlenku potasu (B)

definiuje pojęcie „tlenek zasadowy” (A)

podaje przykłady tlenków zasadowych (A)

wymienia dwie główne metody otrzymywania wodorotlenków (A)

zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenku sodu i wodorotlenku potasu (B)

Uczeń:

wyjaśnia, dlaczego podczas pracy z zasadami należy zachować szczególną ostrożność (C)

planuje i wykonuje doświadczenie, w którego wyniku można otrzymać wodorotlenek sodu lub wodorotlenek potasu (D)

opisuje doświadczenie badania właściwości wodorotlenku sodu przeprowadzone na lekcji (schemat, obserwacje, wniosek) (C)

4.3. Wodorotlenek wapnia

14. Budowa i właściwości wodorotlenku wapnia

budowa i otrzymywanie wodorotlenku wapnia

właściwości i zastosowania wodorotlenku wapnia

zastosowania wodorotlenku wapnia w budownictwie; wapno palone, wapno gaszone

Uczeń:

omawia budowę wodorotlenku wapnia (B)

zapisuje wzór sumaryczny wodorotlenku wapnia (A)

opisuje właściwości wodorotlenku wapnia (B)

opisuje zastosowanie wodorotlenku wapnia (ze szczególnym uwzględnieniem zastosowania w budownictwie) (B)

wyjaśnia pojęcia: „woda wapienna”, „wapno palone”, „wapno gaszone” (B)

zapisuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenku wapnia (B)

Uczeń:

planuje i wykonuje doświadczenia, w których wyniku można otrzymać wodorotlenek wapnia (D)

32

4.4. Przykłady innych wodorotlenków

15. Wodorotlenek glinu i przykłady innych wodorotlenków

wodorotlenki: miedzi(II), żelaza(III), glinu

otrzymywanie wodorotlenków nierozpuszczalnych w wodzie

właściwości amfoteryczne wodorotlenku glinu*

Uczeń:

zapisuje wzór sumaryczny wodorotlenku glinu (A)

zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenków: miedzi(II), żelaza(III) i glinu (B)

wymienia poznane tlenki zasadowe (A)

Uczeń:

opisuje doświadczenie otrzymywania wodorotlenków: miedzi(II), żelaza(III), glinu przeprowadzone na lekcji (schemat, obserwacje, wniosek) (C)

planuje i wykonuje doświadczenia otrzymywania wodorotlenków trudno rozpuszczalnych w wodzie (D)

zapisuje wzór sumaryczny wodorotlenku dowolnego metalu (C)

zapisuje równania reakcji otrzymywania różnych wodorotlenków (D)

identyfikuje wodorotlenki na podstawie podanych informacji (D)

rozwiązuje chemografy (D)

opisuje i bada właściwości amfoteryczne wodorotlenku glinu i jego zastosowania*

33

4.5. Zasady 5. Poznajemy proces dysocjacji jonowej zasad

16. Zasady

a wodorotlenki.

Dysocjacja jonowa

zasad

wodorotlenek a zasada

dysocjacja jonowa zasad

definicja zasad według Arrheniusa

Uczeń:

definiuje pojęcie „zasada” (A)

wymienia przykłady wodorotlenków i zasad (A)

określa rozpuszczalność wodorotlenków na podstawie tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli (B)

wyjaśnia, na czym polega dysocjacja jonowa zasad (B)

odróżnia zasady od kwasów i innych substancji za pomocą wskaźników (B)

zapisuje i odczytuje równania dysocjacji jonowej zasady sodowej i zasady potasowej (B)

definiuje zasady zgodnie z teorią Arrheniusa (A)

wymienia wspólne właściwości zasad (A)

wyjaśnia, z czego wynikają wspólne właściwości zasad (B)

definiuje pojęcie „odczyn zasadowy” (A)

wyjaśnia, dlaczego wodne roztwory zasad przewodzą prąd elektryczny (B)

Uczeń:

rozróżnia pojęcia „wodorotlenek” i „zasada” (C)

zapisuje i odczytuje równania reakcji dysocjacji jonowej zasad (C)

określa odczyn roztworu zasadowego na podstawie znajomości jonów obecnych

w badanym roztworze (C)

34

6. Poznajemy pH roztworów

17. pH roztworów skala pH

rodzaje odczynu roztworów

znaczenie odczynu roztworu

Uczeń:

wymienia rodzaje odczynu roztworów (A)

określa zakres pH i barwy wskaźników dla poszczególnych odczynów (B)

omawia skalę pH (B)

bada odczyn roztworu (B)

Uczeń:

wymienia uwarunkowania odczynu kwasowego, zasadowego i obojętnego roztworów (C)

interpretuje wartość pH w ujęciu jakościowym (odczyn kwasowy, zasadowy, obojętny) (C)

określa odczyn roztworu na podstawie znajomości jonów obecnych w roztworze (D)

opisuje zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny, wskaźnika uniwersalnego, oranżu metylowego) (C)

planuje doświadczenie, które umożliwi zbadanie wartości pH produktów użytku codziennego (D)

wyjaśnia pojęcie „skala pH” (C)

Podsumowanie działu

18., 19., 20. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu

35

Sole

7.1. Wzory i nazwy soli

21., 22. Wzory i nazwy soli

budowa soli

nazewnictwo soli

sole podwójne, sole potrójne, wodorosole, hydroksosole*

hydraty*

Uczeń:

opisuje budowę soli (B)

wskazuje metal i resztę kwasową we wzorze soli (A)

zapisuje wzory sumaryczne soli (chlorków, siarczków) (A)

tworzy nazwy soli na podstawie wzorów sumarycznych soli (siarczków i chlorków) (B)

zapisuje wzory sumaryczne soli

na podstawie ich nazw (siarczków

i chlorków) (B)

wskazuje wzory soli wśród zapisanych wzorów związków chemicznych (A)

Uczeń:

tworzy nazwy soli kwasu tlenowego na podstawie ich wzorów sumarycznych (siarczanów(VI), azotanów(V), fosforanów(V), węglanów) (C)

zapisuje wzory sumaryczne soli kwasu tlenowego na podstawie ich nazw (siarczanów(VI), azotanów(V), fosforanów(V), węglanów (C)

tworzy nazwę dowolnej soli na podstawie jej wzoru sumarycznego oraz wzór sumaryczny na podstawie nazwy soli (D)

definiuje pojęcie hydratu*

wymienia przykłady hydratów*

podaje nazwę hydratu na podstawie wzoru sumarycznego i wzór sumaryczny na podstawie nazwy hydratu*

definiuje wodorosole i hydroksosole*

podaje nazwy wodorosoli i hydroksosoli na podstawie wzorów sumarycznych i wzory sumaryczne na podstawie nazw wodorosoli i hydroksosoli*

definiuje sole podwójne i sole potrójne*

36

7.2. Dysocjacja jonowa soli

23. Dysocjacja jonowa soli

sole rozpuszczalne i nierozpuszczalne w wodzie

dysocjacja jonowa soli

odczyn wodnych roztworów soli

hydroliza soli*

Uczeń:

opisuje, w jaki sposób dysocjują sole (B)

zapisuje równanie reakcji dysocjacji jonowej wybranych soli, np. chlorku sodu, chlorku potasu (B)

dzieli sole ze względu na ich rozpuszczalność w wodzie (A)

określa rozpuszczalność soli w wodzie na podstawie tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli (B)

wyjaśnia, dlaczego wodne roztwory soli przewodzą prąd elektryczny (B)

Uczeń:

zapisuje i odczytuje równania reakcji dysocjacji jonowej dowolnej soli (C)

planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające zbadać odczyn roztworu soli (D)

planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające zbadać rozpuszczalność wybranych soli w wodzie (C)

wyjaśnia pojęcie „hydroliza”*

zapisuje równania reakcji hydrolizy soli*

8.1. Reakcje zobojętniania

24. Reakcje zobojętniania

reakcja zobojętniania

zapis cząsteczkowy i jonowy równania reakcji zobojętniania

Uczeń:

definiuje pojęcie „reakcja zobojętniania” (A)

odróżnia zapis cząsteczkowy od zapisu jonowego równania reakcji chemicznej (A)

zapisuje równanie reakcji otrzymywania chlorku sodu i siarczanu(VI) sodu (reakcja zobojętniania) w postaci cząsteczkowej i jonowej (C)

Uczeń:

wyjaśnia przebieg reakcji zobojętniania (C)

tłumaczy rolę wskaźnika w reakcji zobojętniania (C)

opisuje doświadczenie otrzymywania chlorku sodu i siarczanu(VI) sodu przeprowadzone na lekcji (schemat, obserwacje, wniosek) (C)

25. Otrzymywanie soli w reakcjach zobojętniania

otrzymywanie soli przez działanie kwasem na zasadę

Uczeń:

zapisuje cząsteczkowo i jonowo oraz odczytuje równania reakcji zobojętniania (B)

podaje różnicę między cząsteczkowym a jonowym zapisem równania reakcji zobojętniania (B)

Uczeń:

wyjaśnia zmiany odczynu roztworów poddanych reakcji zobojętniania (C)

zapisuje cząsteczkowo, jonowo i jonowo w sposób skrócony równania reakcji zobojętniania (C)

planuje i wykonuje doświadczenie otrzymywania soli przez działanie kwasem na zasadę (D)

rozwiązuje chemografy (C)

37

8.2. Reakcje metali z kwasami

26. Otrzymywanie soli w reakcjach metali z kwasami

szereg aktywności metali

otrzymywanie soli w reakcji metalu z kwasem

Uczeń:

dzieli metale ze względu na ich aktywność chemiczną na podstawie szeregu aktywności metali (B)

wymienia sposoby zachowania się metali w reakcji z kwasami (np. miedź lub magnez w reakcji z kwasem chlorowodorowym) (A)

zapisuje cząsteczkowo i odczytuje równania reakcji metali z kwasami (B)

Uczeń:

określa, korzystając z szeregu aktywności metali, które metale reagują z kwasami według schematu: metal +

kwas sól + wodór (C)

zapisuje cząsteczkowo i jonowo równania reakcji metali z kwasami (D)

wyjaśnia na czym polega mechanizm reakcji metali z kwasami (C)

opisuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji – reakcje magnezu z kwasami, działanie kwasem solnym na miedź, działanie stężonym kwasem azotowym(V) na miedź (schemat, obserwacje, wniosek) (C)

planuje i wykonuje doświadczenie otrzymywania soli w reakcji kwasu z metalem (D)

8.3. Reakcje tlenków metali z kwasami

27. Otrzymywanie soli w reakcjach tlenków metali z kwasami

otrzymywanie soli w reakcji tlenków metali z kwasami

zapis równań reakcji tlenków metali z kwasami

Uczeń:

zapisuje cząsteczkowo i odczytuje równania reakcji otrzymywania soli w reakcji tlenków metali z kwasami (B)

podaje sposób otrzymywania soli trzema podstawowymi metodami (kwas + zasada, metal + kwas, tlenek metalu + kwas) (A)

Uczeń:

zapisuje cząsteczkowo i jonowo równania reakcji tlenków metali z kwasami (D)

opisuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji – reakcje tlenku miedzi(II) i tlenku magnezu z kwasem solnym (schemat, obserwacje, wniosek) (C)

planuje i wykonuje doświadczenie otrzymywania soli w reakcji tlenku metalu z kwasem (D)

38

8.4. Reakcje wodorotlenków metali z tlenkami niemetali

28. Otrzymywanie soli w reakcjach wodorotlenków metali z tlenkami niemetali

otrzymywanie soli w reakcjach wodorotlenku metalu z tlenkiem niemetalu

zapis równań reakcji wodorotlenków metali z tlenkami niemetali

Uczeń:

zapisuje cząsteczkowo i odczytuje równania reakcji otrzymywania soli w reakcji wodorotlenków metali z tlenkami niemetali (B)

dobiera substraty w reakcji wodorotlenku metalu z tlenkiem niemetalu na podstawie wzoru sumarycznego soli (B)

Uczeń:

zapisuje cząsteczkowo i jonowo równania reakcji wodorotlenków metali z tlenkami niemetali (D)

opisuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji – reakcje tlenku węgla(IV) z zasadą wapniową (schemat, obserwacje, wniosek) (C)

planuje i wykonuje doświadczenie otrzymywania soli w reakcji wodorotlenku metalu z tlenkiem niemetalu (D)

rozwiązuje chemografy (C)

8.5. Reakcje strąceniowe

29. Reakcje strąceniowe

reakcje strąceniowe

otrzymywanie soli w reakcjach kwasów z solami

otrzymywanie soli w reakcjach zasad z solami

zapis cząsteczkowy i jonowy równań reakcji strąceniowych

Uczeń:

definiuje pojęcie reakcji strąceniowej (A)

korzysta z tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli (B)

zapisuje i odczytuje proste równania reakcji strąceniowych w postaci cząsteczkowej i jonowej (C)

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie „reakcja strąceniowa” (C)

formułuje wniosek dotyczący wyniku reakcji strąceniowej na podstawie tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli (C)

zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania soli (reakcje strąceniowe) w postaci cząsteczkowej jonowej i jonowej skróconej (C)

opisuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji – reakcje: azotanu(V) srebra(I) z kwasem chlorowodorowym i siarczanu(VI) sodu z zasadą wapniową (schemat, obserwacje, wniosek) (C)

39

30. Reakcje soli z solami

otrzymywanie soli w reakcji soli z solami

Uczeń:

zapisuje i odczytuje proste równania otrzymywania soli w reakcjach sól + sól (B)

dobiera substraty w reakcjach sól + sól, korzystając z tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli (B)

Uczeń:

zapisuje i odczytuje równania otrzymywania soli w reakcjach sól + sól w postaci cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej (C)

opisuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji – reakcja roztworu azotanu(V) wapnia z roztworem fosforanu(V) sodu (schemat, obserwacje, wniosek) (C)

projektuje doświadczenia umożliwiające otrzymywanie soli w reakcjach strąceniowych (D)

przewiduje, czy zajdzie dana reakcja chemiczna (C)

proponuje reakcję tworzenia soli trudno rozpuszczalnej (D)

określa zastosowania reakcji strąceniowej (C)

rozwiązuje trudniejsze chemografy (D)

8.6. Inne sposoby otrzymywania soli*

31. Reakcje metali z niemetalami*

otrzymywanie soli kwasów beztlenowych w reakcji metalu z niemetalem*

zapis równań reakcji metali z niemetalami*

Uczeń:

zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania soli kwasów beztlenowych w reakcji metali z niemetalami*

dobiera substraty w reakcji metalu z niemetalem na podstawie wzoru sumarycznego soli*

Uczeń:

projektuje doświadczenie otrzymywania soli kwasów beztlenowych w reakcji metalu z niemetalem*

32. Reakcje tlenków metali z tlenkami kwasowymi*

otrzymywanie soli kwasów tlenowych w reakcji tlenków metali z tlenkami kwasowymi*

zapis równań reakcji tlenków metali z tlenkami kwasowymi*

Uczeń:

zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania soli kwasów tlenowych w reakcji tlenków metali z tlenkami kwasowymi*

dobiera substraty w reakcji tlenku metalu z tlenkiem kwasowym na podstawie wzoru sumarycznego soli*

Uczeń:

projektuje doświadczenie otrzymywania soli kwasów tlenowych w reakcji tlenków metali z tlenkami kwasowymi*

40

9. Poznajemy zastosowania soli

33. Zastosowania soli zastosowania najważniejszych soli: węglanów, azotanów(V), siarczanów(VI), fosforanów(V) i chlorków

Uczeń:

wymienia zastosowania najważniejszych soli, np. chlorku sodu (A)

oblicza zawartość procentową metalu w soli (B)

Uczeń:

wymienia przykłady soli występujących w przyrodzie (C)

podaje zastosowania soli (C)

identyfikuje sole na podstawie podanych informacji (D)

Podsumowanie działu

34., 35., 36. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu

* Treści nadobowiązkowe.

Propozycje wymagań na poszczególne oceny dla testu dwustopniowego (P + PP)

Poziom wymagań Ocena Opis wymagań

podstawowy (P)

niedostateczna uczeń nie opanował nawet połowy wymagań podstawowych (najbardziej elementarnych)

dopuszczająca uczeń opanował większą część wymagań podstawowych

dostateczna uczeń opanował wymagania podstawowe

ponadpodstawowy (PP)

dobra uczeń opanował wymagania podstawowe i większą część wymagań ponadpodstawowych

bardzo dobra uczeń opanował wszystkie wymagania podstawowe i ponadpodstawowe

41

Tytuł rozdziału w podręczniku

Temat lekcji Treści nauczania Wymagania edukacyjne

podstawowe (P) ponadpodstawowe (PP)

Węgiel i jego związki z wodorem 1. Poznajemy naturalne źródła węglowodorów

1. Poznajemy naturalne źródła węglowodorów

związki organiczne i nieorganiczne

węglowodory

naturalne źródła węglowodorów

właściwości i zastosowania ropy naftowej*

destylacja frakcjonowana ropy naftowej i jej produkty*

właściwości i zastosowania gazu ziemnego*

właściwości i zastosowania gazu świetlnego*

Uczeń:

wymienia kryteria podziału chemii na organiczną i nieorganiczną (A)

wyjaśnia, czym zajmuje się chemia organiczna (B)

definiuje pojęcie „węglowodory” (A)

wymienia naturalne źródła węglowodorów (A)

podaje zasady bezpiecznego obchodzenia się z gazem ziemnym, ropą naftową i produktami jej przeróbki (B)

opisuje skład gazu ziemnego (A)

wymienia najważniejsze zastosowania gazu ziemnego oraz ropy naftowej i produktów jej przeróbki (A)

wykrywa obecność węgla w związkach organicznych*

Uczeń:

opisuje niektóre zastosowania produktów destylacji ropy naftowej (C)

omawia skutki wydobywania i wykorzystywania ropy naftowej (C)

planuje i wykonuje doświadczenie chemiczne umożliwiające wykrycie obecności węgla i wodoru w związkach organicznych (D)

opisuje właściwości i zastosowania gazu ziemnego i ropy naftowej*

wyjaśnia pojęcie „destylacja frakcjonowana ropy naftowej”*

wymienia produkty destylacji frakcjonowanej ropy naftowej*

2.1. Szereg homologiczny alkanów

2. Szereg homologiczny alkanów

węglowodory nasycone – alkany

szereg homologiczny alkanów

wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne alkanów

izomeria łańcuchowa*

modelowanie cząsteczek alkanów za pomocą modeli czaszowych i pręcikowo- -kulkowych

Uczeń:

definiuje pojęcie „szereg homologiczny” (A)

definiuje pojęcie „węglowodory nasycone” (A)

podaje wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (A)

odróżnia wzór sumaryczny od wzorów strukturalnego i półstrukturalnego (A)

zapisuje wzór sumaryczny i podaje nazwę alkanu o określonej liczbie atomów węgla w cząsteczce (do pięciu atomów węgla) (B)

zapisuje wzory strukturalne i

Uczeń:

tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów na podstawie wzorów trzech kolejnych alkanów (C)

zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne oraz podaje nazwy alkanów z wykorzystaniem ich wzoru ogólnego (C)

42

półstrukturalne alkanów (do pięciu atomów węgla w cząsteczce) (B)

wyjaśnia pojęcie „szereg homologiczny” (B)

buduje model cząsteczek metanu i etanu (B)

wykonuje proste obliczenia dotyczące węglowodorów (B)

2.2. Metan i etan

3. Właściwości metanu i etanu

występowanie metanu

właściwości fizyczne i chemiczne metanu i etanu

reakcje spalania (spalanie całkowite i niecałkowite)

zastosowania metanu i etanu

Uczeń:

wyjaśnia, czym jest metan i wymienia miejsca jego występowania (A)

zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny metanu (A)

wymienia właściwości fizyczne i chemiczne (np. reakcje spalania) metanu i etanu (B)

wyjaśnia, na czym polegają spalanie całkowite i niecałkowite (B)

zapisuje i odczytuje równania reakcji spalania całkowitego oraz niecałkowitego metanu i etanu (B)

wymienia zastosowania metanu i etanu (B)

Uczeń:

projektuje doświadczenie chemiczne – identyfikacja rodzajów produktów spalania węglowodorów (C)

wyjaśnia różnice między spalaniem całkowitym a spalaniem niecałkowitym (C)

2.3. Właściwości i zastosowania alkanów

4. Właściwości i zastosowania alkanów

właściwości fizyczne i chemiczne (reakcje spalania) alkanów

właściwości benzyny

zastosowanie alkanów

kraking*

Uczeń:

wskazuje warunki, od których zależą właściwości węglowodorów (A)

opisuje zastosowania alkanów (B)

wymienia właściwości benzyny (A)

Uczeń:

zapisuje równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego alkanów (C)

wyjaśnia zależność między długością łańcucha węglowego a właściwościami alkanów (np. stanem skupienia, lotnością, palnością) alkanów (C)

43

3.1. Szeregi homologiczne alkenów i alkinów

5. Szeregi homologiczne alkenów i alkinów

węglowodory nienasycone

budowa alkenów i alkinów

zasady nazewnictwa alkenów i alkinów

izomeria położeniowa*

Uczeń:

definiuje pojęcie „węglowodory nienasycone” (A)

wymienia zasady tworzenia nazw alkenów i alkinów na podstawie nazw alkanów (A)

zapisuje wzory ogólne szeregów homologicznych alkenów i alkinów (A)

przyporządkowuje dany węglowodór do odpowiedniego szeregu homologicznego (B)

zapisuje wzory sumaryczne oraz nazwy alkenu i alkinu o określonej liczbie atomów węgla w cząsteczce (do pięciu atomów węgla) (B)

Uczeń:

zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne oraz podaje nazwy alkenów i alkinów z wykorzystaniem wzorów ogólnych (C)

wykonuje obliczenia dotyczące alkenów i alkinów (C)

3.2. Eten 3.3. Etyn

6. Właściwości etenu i etynu

otrzymywanie etenu i etynu

właściwości fizyczne etenu i etynu

właściwości chemiczne etenu i etynu – reakcje spalania, przyłączania i polimeryzacji

właściwości i zastosowania polietylenu

zastosowania etenu i etynu

piroliza metanu*

substytucja metanu*

Uczeń:

opisuje właściwości fizyczne oraz chemiczne (reakcje spalania, przyłączania bromu i wodoru) etenu i etynu (B)

buduje model cząsteczki etenu i etynu (B)

podaje wzory sumaryczne i strukturalne etenu i etynu (A)

porównuje budowę etenu i etynu (B)

wymienia sposoby otrzymywania etenu i etynu (A)

opisuje najważniejsze zastosowania etenu i etynu (B)

wyjaśnia, na czym polegają reakcje przyłączania i polimeryzacji (B)

definiuje pojęcia: „polimeryzacja”, „monomer” i „polimer” (A)

Uczeń:

zapisuje równania reakcji otrzymywania etenu i etynu (C)

podaje interpretacje słowne równań reakcji chemicznych (reakcje spalania, przyłączania bromu i wodoru) (C)

zapisuje równania reakcji etenu i etynu z bromem oraz polimeryzacji etenu (C)

opisuje rolę katalizatora w danej reakcji chemicznej (C)

opisuje właściwości i zastosowania polietylenu (C)

wyjaśnia, jakie związki mogą ulegać reakcji polimeryzacji (C)

wyjaśnia, na czym polega reakcja polimeryzacji (C)

wymienia produkty polimeryzacji etynu (C)

44

3.4. Właściwości alkenów i alkinów

7. Właściwości alkenów i alkinów

właściwości alkenów i alkinów

doświadczalne odróżnianie węglowodorów nasyconych od węglowodorów nienasyconych

rola węglowodorów nienasyconych w przyrodzie

Uczeń:

zalicza alkeny i alkiny do węglowodorów nienasyconych (A)

opisuje właściwości węglowodorów nienasyconych (B)

przewiduje zachowanie wody bromowej (lub rozcieńczonego roztworu manganianu(VII) potasu) wobec węglowodoru nasyconego i nienasyconego (B)

odróżnia doświadczalnie węglowodory nasycone od węglowodorów nienasyconych (A)

Uczeń:

wyjaśnia przyczyny większej aktywności chemicznej węglowodorów nienasyconych w porównaniu z węglowodorami nasyconymi (C)

analizuje właściwości węglowodorów (D)

wyjaśnia wpływ wiązania wielokrotnego w cząsteczce węglowodoru na jego reaktywność chemiczną (C)

zapisuje równania reakcji przyłączania cząsteczek do wiązania wielokrotnego, np. bromowodoru, wodoru i chloru (C)

projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające odróżnienie węglowodorów nasyconych od węglowodorów nienasyconych (D)

opisuje przeprowadzane doświadczenie chemiczne (C)

3.5. Tworzywa sztuczne*

8. Tworzywa sztuczne*

właściwości i zastosowania wybranych tworzyw sztucznych*

polimery naturalne, sztuczne i syntetyczne*

tworzywa biodegradowalne, wulkanizacja*

Uczeń:

wymienia rodzaje tworzyw sztucznych*

podaje właściwości i zastosowania wybranych tworzyw sztucznych*

Uczeń:

określa zalety i wady tworzyw sztucznych*

Podsumowanie działu

9., 10., 11. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu

45

Pochodne węglowodorów 4.1. Szereg homologiczny alkoholi

12. Szereg homologiczny alkoholi

alkohole – pochodne węglowodorów

budowa alkoholi

wzory sumaryczne, strukturalne i nazewnictwo alkoholi

tioalkohole*

Uczeń:

opisuje budowę pochodnych węglowodorów (grupa alkilowa + grupa funkcyjna) (B)

wymienia pierwiastki chemiczne wchodzące w skład pochodnych węglowodorów (A)

definiuje alkohole jako pochodne węglowodorów (A)

wyjaśnia, czym jest grupa funkcyjna (B)

zaznacza i nazywa grupę funkcyjną w alkoholach (A)

zapisuje wzór ogólny alkoholi (A)

wymienia reguły tworzenia nazw systematycznych alkoholi (A)

zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne prostych alkoholi monohydroksylowych i podaje ich nazwy (B)

Uczeń:

tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkoholi na podstawie wzorów trzech kolejnych alkoholi (C)

zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne oraz podaje nazwy alkoholi z wykorzystaniem ich wzoru ogólnego (C)

4.2. Metanol 4.3. Etanol

13. Budowa i właściwości metanolu i etanolu

właściwości metanolu i etanolu – doświadczenia chemiczne

zastosowanie metanolu i etanolu

zapis równań reakcji spalania metanolu i etanolu

negatywne skutki działania etanolu na organizm ludzki

doświadczalne wykrywanie etanolu w roztworze

Uczeń:

opisuje najważniejsze właściwości metanolu i etanolu (B)

zapisuje równania reakcji spalania metanolu i etanolu (B)

wymienia podstawowe zastosowania metanolu i etanolu (A)

wymienia toksyczne właściwości alkoholi (A)

opisuje negatywne skutki działania etanolu na organizm ludzki (B)

Uczeń:

projektuje i wykonuje doświadczenia chemiczne, za których pomocą można zbadać właściwości metanolu i etanolu (D)

opisuje fermentację alkoholową*

46

4.4. Glicerol

14. Glicerol jako

przykład alkoholu

polihydroksylowego

porównanie budowy alkoholi monohydroksylowych i polihydroksylowych

budowa glicerolu

doświadczalne badanie właściwości glicerolu

zastosowania glicerolu

etanodiol, nitrogliceryna*

Uczeń:

rozróżnia alkohole monohydroksylowe i polihydroksylowe (A)

wyjaśnia, czym są alkohole polihydroksylowe (B)

zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny glicerolu (A)

opisuje najważniejsze właściwości glicerolu (B)

wymienia zastosowania glicerolu (A)

Uczeń:

projektuje i wykonuje doświadczenia chemiczne, w których wyniku można zbadać właściwości glicerolu (D)

zapisuje równanie reakcji spalania glicerolu (C)

wyjaśnia sposób tworzenia nazwy systematycznej glicerolu (C)

zapisuje wzór i wymienia właściwości etanodiolu*

omawia sposób otrzymywania oraz właściwości nitrogliceryny*

4.5. Właściwości alkoholi

15. Właściwości

alkoholi

zależność między długością łańcucha węglowego a stanem skupienia i reaktywnością chemiczną alkoholi

odczyn alkoholi

równania reakcji spalania alkoholi

Uczeń:

określa odczyn roztworu alkoholu (A)

zapisuje równania reakcji spalania alkoholi (B)

Uczeń:

uzasadnia rodzaj odczynu roztworu alkoholu (C)

wyjaśnia zależność między długością łańcucha węglowego a stanem skupienia i reaktywnością chemiczną alkoholi (D)

47

5.1. Szereg homologiczny kwasów karboksylowych

16. Szereg

homologiczny

kwasów

karboksylowych

występowanie kwasów organicznych w przyrodzie

budowa i nazewnictwo kwasów karboksylowych

zastosowania kwasów karboksylowych

kwasy dikarboksylowe*

Uczeń:

definiuje kwasy karboksylowe jako pochodne węglowodorów (A)

wymienia przykłady kwasów organicznych występujących w przyrodzie (A)

zaznacza i nazywa grupę funkcyjną w kwasach karboksylowych (A)

zapisuje wzór ogólny kwasów karboksylowych (A)

zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne prostych kwasów karboksylowych oraz wymienia ich nazwy zwyczajowe i systematyczne (B)

wyjaśnia pochodzenie danych nazw zwyczajowych i systematycznych (B)

wymienia zastosowania kwasów karboksylowych (A)

wymienia przykłady kwasów dikarboksylowych*

Uczeń:

tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego kwasów karboksylowych (na podstawie wzorów trzech kolejnych kwasów karboksylowych) (C)

zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne oraz podaje nazwy kwasów karboksylowych z wykorzystaniem ich wzoru ogólnego (C)

5.2. Kwas metanowy 5.3. Kwas etanowy

17. Kwas metanowy

i kwas etanowy jako

przykłady kwasów

karboksylowych

właściwości kwasu metanowego i kwasu etanowego

otrzymywanie soli kwasów karboksylowych

zastosowania kwasu metanowego i kwasu etanowego

Uczeń:

wymienia podstawowe zastosowania kwasu metanowego (mrówkowego) i kwasu etanowego (octowego) (A)

opisuje najważniejsze właściwości kwasów metanowego i etanowego (B)

zaznacza we wzorze kwasu karboksylowego resztę kwasową (A)

omawia dysocjację jonową kwasów karboksylowych (B)

zapisuje równania reakcji kwasów metanowego i etanowego z metalami, tlenkami metali i zasadami oraz równania reakcji spalania i dysocjacji jonowej tych kwasów (B)

podaje nazwy soli pochodzących od kwasów metanowego i etanowego (B)

Uczeń:

projektuje i wykonuje doświadczenia chemiczne, w których wyniku można zbadać właściwości kwasu octowego (reakcja dysocjacji elektrolitycznej, reakcja z zasadami, metalami i tlenkami metali) (D)

omawia metodę otrzymywania kwasu etanowego (C)

wyjaśnia proces fermentacji octowej (C)

zapisuje równania reakcji chemicznych otrzymywania soli kwasów metanowego i etanowego w postaci cząsteczkowej, jonowej oraz jonowej skróconej (C)

48

5.4. Wyższe kwasy karboksylowe

18. Wyższe kwasy

karboksylowe

budowa i nazewnictwo wyższych kwasów karboksylowych

właściwości fizyczne i chemiczne wyższych kwasów karboksylowych

wyższe kwasy nasycone i nienasycone

doświadczalne odróżnianie nasyconych wyższych kwasów karboksylowych od nienasyconych wyższych kwasów karboksylowych

zastosowania wyższych kwasów karboksylowych

sole wyższych kwasów tłuszczowych

Uczeń:

podaje nazwy wyższych kwasów karboksylowych nasyconych (palmitynowy, stearynowy) i nienasyconych (oleinowy) oraz zapisuje ich wzory (B)

dzieli kwasy karboksylowe na nasycone i nienasycone (A)

wyjaśnia, jak doświadczalnie udowodnić, że dany kwas karboksylowy jest kwasem nienasyconym (A)

definiuje pojęcie „mydło” (A)

opisuje właściwości wyższych kwasów karboksylowych (kwasów tłuszczowych stearynowego i oleinowego) (B)

opisuje zastosowania wyższych kwasów karboksylowych (A)

Uczeń:

wyjaśnia, dlaczego wyższe kwasy karboksylowe nazywane są kwasami tłuszczowymi (C)

zapisuje równania reakcji spalania wyższych kwasów tłuszczowych oraz równania reakcji wyższych kwasów karboksylowych z zasadami (C)

wskazuje wiązanie podwójne w cząsteczce kwasu oleinowego (C)

projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające odróżnienie kwasu oleinowego od kwasów palmitynowego lub stearynowego (D)

5.5. Właściwości kwasów karboksylowych

19. Właściwości kwasów karboksylowych

porównanie budowy oraz właściwości niższych i wyższych kwasów karboksylowych

zależność między długością łańcucha węglowego a stanem skupienia i reaktywnością chemiczną kwasów karboksylowych

porównanie właściwości kwasów organicznych i kwasów nieorganicznych

hydroksykwasy*

Uczeń:

porównuje właściwości kwasów karboksylowych (B)

nazywa sole kwasów organicznych (B)

podaje przykłady hydroksykwasów*

Uczeń:

wyjaśnia zależność między długością łańcucha węglowego a stanem skupienia i reaktywnością chemiczną kwasów karboksylowych (D)

porównuje właściwości kwasów organicznych i kwasów nieorganicznych (C)

49

6. Poznajemy estry

20. Właściwości

estrów

reakcja estryfikacji

otrzymywanie estrów

budowa i nazewnictwo estrów

właściwości i zastosowania estrów

występowanie estrów w przyrodzie

hydroliza estrów*

Uczeń:

definiuje estry (A)

zaznacza i nazywa grupę funkcyjną we wzorze estrów (A)

zapisuje wzór ogólny estrów (A)

wymienia związki chemiczne biorące udział w reakcji estryfikacji (A)

podaje przykłady występowania estrów w przyrodzie (B)

podaje przykłady nazw estrów (A)

tworzy nazwy estrów pochodzących od podanych nazw kwasów karboksylowych i alkoholi (proste przykłady) (B)

wymienia związki biorące udział w reakcji estryfikacji (B)

określa sposób otrzymywania estru o podanej nazwie, np. octanu etylu (B)

wymienia właściwości octanu etylu (A)

definiuje reakcję hydrolizy*

Uczeń:

zapisuje równania reakcji chemicznych prostych kwasów karboksylowych z alkoholami monohydroksylowymi (C)

określa warunki przebiegu reakcji estryfikacji (C)

zapisuje równania reakcji otrzymywania podanych estrów

tworzy wzory estrów od podanych nazw kwasów i alkoholi (C)

projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające otrzymanie estru o podanej nazwie (D)

opisuje właściwości estrów w aspekcie ich zastosowań (D)

opisuje mechanizm reakcji estryfikacji (C)

omawia różnicę między reakcją estryfikacji a reakcją zobojętniania (D)

definiuje pojęcie „reakcja hydrolizy estru”*

zapisuje równania reakcji otrzymywania i hydrolizy estru o podanej nazwie lub wzorze*

50

7.1. Aminy 7.2. Aminokwasy

21. Aminy i

aminokwasy jako

pochodne

węglowodorów

zawierające azot

budowa amin na przykładzie metyloaminy

właściwości fizyczne i chemiczne amin na przykładzie metyloaminy

zastosowania amin

budowa i nazewnictwo aminokwasów na przykładzie glicyny

właściwości fizyczne i chemiczne aminokwasów na przykładzie glicyny

wiązanie peptydowe

aminy pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe*

Uczeń:

zaznacza i nazywa grupy funkcyjne w aminach i aminokwasach (A)

definiuje aminy i aminokwasy (B)

wymienia miejsca występowania amin i aminokwasów (A)

opisuje budowę oraz właściwości fizyczne i chemiczne amin na przykładzie metyloaminy (B)

zapisuje wzór metyloaminy (A)

zaznacza w cząsteczce wiązanie peptydowe (B)

definiuje pojęcie „wiązanie peptydowe” (A)

opisuje budowę oraz właściwości fizyczne i chemiczne aminokwasów na przykładzie glicyny (C)

Uczeń:

zapisuje wzory poznanych amin i aminokwasów (C)

analizuje konsekwencje istnienia dwóch grup funkcyjnych w cząsteczce aminokwasu (D)

zapisuje równanie reakcji tworzenia dipeptydu (C)

wyjaśnia mechanizm powstawania wiązania peptydowego (C)

dzieli aminy na pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe na podstawie wzoru*

Podsumowanie działu

22., 23., 24. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu

Substancje o znaczeniu biologicznym

8. Poznajemy składniki żywności*

25. Poznajemy składniki żywności*

rola składników żywności w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu*

występowanie składników chemicznych żywności*

Uczeń:

wymienia główne pierwiastki chemiczne wchodzące w skład organizmu ludzkiego*

wymienia podstawowe składniki żywności i miejsca ich występowania*

Uczeń:

wyjaśnia rolę składników żywności w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu*

51

definiuje makro- i mikroelementy*

opisuje znaczenie wody, tłuszczów, białek, sacharydów, witamin i mikroelementów dla organizmu człowieka*

wymienia funkcje podstawowych składników żywności*

9.1. Rodzaje tłuszczów i ich otrzymywanie

26. Tłuszcze – budowa i otrzymywanie

podział tłuszczów ze względu na stan skupienia i pochodzenie

występowanie tłuszczów

budowa tłuszczów

otrzymywanie tłuszczów

Uczeń:

wymienia pierwiastki chemiczne, których atomy wchodzą w skład cząsteczek tłuszczów (A)

klasyfikuje tłuszcze pod względem stanu skupienia i pochodzenia (B)

podaje przykłady tłuszczów (A)

wyjaśnia, czym są tłuszcze (B)

Uczeń:

podaje wzór ogólny tłuszczów (C)

wyjaśnia różnicę w budowie tłuszczów stałych i ciekłych (C)

podaje wzór tristearynianu glicerolu (C)

planuje doświadczenie chemiczne umożliwiające zbadanie składu pierwiastkowego tłuszczów (D)

9.2. Właściwości tłuszczów

27. Właściwości tłuszczów

właściwości tłuszczów

doświadczalne odróżnianie tłuszczów nasyconych od tłuszczów nienasyconych

identyfikacja tłuszczów*

utwardzanie tłuszczów*

zmydlanie tłuszczów*

Uczeń:

opisuje właściwości fizyczne tłuszczów (B)

przebieg reakcji hydrolizy oraz zmydlania tłuszczów*

Uczeń:

projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające odróżnienie tłuszczu nasyconego od tłuszczu nienasyconego (D)

wyjaśnia, dlaczego olej roślinny odbarwia wodę bromową (C)

wyjaśnia, na czym polega metoda utwardzania tłuszczów*

potrafi przeprowadzić reakcję zmydlania tłuszczów*

zapisuje równania reakcji otrzymywania i zmydlania podanego tłuszczu, np. tristearynianu glicerolu*

wyjaśnia, na czym polega próba akroleinowa*

52

10.1. Występowanie, skład i budowa białek

28. Występowanie i budowa białek

występowanie białek

skład białek

rodzaje białek*

Uczeń:

wymienia pierwiastki chemiczne, których atomy wchodzą w skład cząsteczek białek (A)

wymienia miejsca występowania białek (A)

definiuje białka jako związki chemiczne powstające z aminokwasów (B)

podaje przykłady białek (A)

wymienia rodzaje białek*

Uczeń:

projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające zbadanie składu pierwiastkowego białek*

10.2. Właściwości białek

29. Właściwości białek

właściwości białek

denaturacja i koagulacja

reakcje charakterystyczne białek

efekt Tyndalla*

Uczeń:

opisuje właściwości białek (B)

wymienia czynniki, które powodują denaturację białek (A)

wymienia czynniki, które powodują koagulację białek (A)

definiuje pojęcia „denaturacja” i „koagulacja” (A)

opisuje różnice w przebiegu denaturacji i koagulacji białek (B)

wykrywa obecność białka w produktach spożywczych (B)

podaje reakcje charakterystyczne białek (B)

podaje produkty hydrolizy białka*

Uczeń:

projektuje i wykonuje doświadczenie chemiczne badające zachowanie białka pod wpływem: ogrzewania, stężonego roztworu etanolu, kwasów i zasad, soli metali ciężkich (np. CuSO4) i soli metali lekkich (np. NaCl) (D)

objaśnia pojęcia: „peptydy”, „zol”, „żel”, „koagulacja”, „peptyzacja” (C)

planuje doświadczenie chemiczne umożliwiające zbadanie składu pierwiastkowego białek (D)

projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające wykrycie białka (D)

wyjaśnia, na czym polega wysalanie białka (C)

53

11.1. Skład pierwiastkowy i rodzaje sacharydów 11.2. Monosacharydy

30. Budowa cukrów. Budowa i właściwości monosacharydów

budowa sacharydów

podział sacharydów

budowa i właściwości glukozy

reakcje charakterystyczne glukozy*

Uczeń:

wymienia pierwiastki chemiczne, których atomy wchodzą w skład cząsteczek cukrów (A)

dokonuje podziału sacharydów (B)

podaje przykłady sacharydów (A)

definiuje pojęcie „węglowodany” (B)

zapisuje wzory sumaryczne glukozy i fruktozy (A)

opisuje właściwości fizyczne glukozy (B)

omawia budowę glukozy (B)

wymienia zastosowania glukozy (A)

wyjaśnia redukujące właściwości glukozy

Uczeń:

projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające zbadanie składu pierwiastkowego cukrów (D)

projektuje i wykonuje doświadczenie chemiczne umożliwiające zbadanie właściwości glukozy (D)

wyjaśnia sposób wykrywania glukozy*

udowadnia redukujące właściwości glukozy*

przeprowadza próbę Trommera i próbę Tollensa dla glukozy*

11.3. Disacharydy 31. Budowa i właściwości disacharydów

budowa sacharozy

właściwości sacharozy

zastosowania sacharozy

hydroliza sacharozy

Uczeń:

zapisuje wzór sumaryczny sacharozy (A)

opisuje właściwości fizyczne sacharozy (B)

wymienia zastosowania sacharozy (B)

definiuje pojęcie „reakcja hydrolizy” (A)

zapisuje za pomocą wzorów sumarycznych równanie reakcji sacharozy z wodą (B)

Uczeń:

wyjaśnia, że sacharoza jest disacharydem (C)

projektuje doświadczenia chemiczne umożliwiające zbadanie właściwości sacharozy (D)

opisuje przeprowadzane doświadczenia chemiczne (C)

projektuje doświadczenia chemiczne umożliwiające odróżnienie glukozy od sacharozy*

54

11.4. Polisacharydy

33. Budowa i właściwości polisacharydów – skrobia i celuloza

występowanie skrobi i celulozy w wodzie

budowa skrobi i celulozy

właściwości skrobi i celulozy

zastosowania skrobi i celulozy

doświadczalne wykrywanie skrobi w produktach spożywczych

Uczeń:

opisuje występowanie celulozy i skrobi w przyrodzie (B)

zapisuje wzory sumaryczne skrobi i celulozy (A)

opisuje właściwości skrobi i celulozy (B)

zapisuje reakcję charakterystyczną dla skrobi (A)

definiuje związki wielkocząsteczkowe i podaje ich przykłady (B)

omawia przebieg reakcji hydrolizy skrobi i celulozy (B)

wykrywa obecność skrobi w produktach spożywczych (B)

opisuje zastosowania skrobi i celulozy (B)

Uczeń:

porównuje budowę cząsteczek skrobi i celulozy (C)

wymienia różnice we właściwościach fizycznych skrobi i celulozy (C)

zapisuje poznane równania reakcji hydrolizy sacharydów (C)

projektuje doświadczenia chemiczne umożliwiające zbadanie właściwości skrobi i celulozy (D)

opisuje przeprowadzane doświadczenia chemiczne (C)

opisuje znaczenie i zastosowanie skrobi i celulozy (C)

udowadnia, że skrobia i celuloza są polisacharydami (D)

wyjaśnia, czym są dekstryny (C)

omawia hydrolizę skrobi (C)

projektuje doświadczenia chemiczne umożliwiające wykrycie obecności skrobi w produktach spożywczych (D)

12. Substancje silnie działające na organizm człowieka*

34. Substancje silnie działające na organizm człowieka*

rodzaje uzależnień*

substancje powodujące uzależnienia*

skutki uzależnień*

Uczeń:

wymienia rodzaje uzależnień*

wymienia i opisuje substancje powodujące uzależnienia oraz skutki uzależnień*

Uczeń:

definiuje pojęcie „uzależnienie”*

opisuje szkodliwy wpływ niektórych substancji uzależniających na organizm ludzki*

Podsumowanie działu

35., 36., 37. Podsumowanie wiadomości. Sprawdzian wiadomości. Omówienie sprawdzianu

* Treści nadobowiązkowe.