Cognitieve gedragstherapie bij

slaapstoornissen

Mw. E. Redlich, psycholoog SEINMw. A. Hamoen, psycholoog SEIN

“Slapen is geen geringe kunst: je moet er de hele dag voor wakker blijven“ Friedrich Nietzsche, Duits dichter en filosoof

(1844-1900)

Inhoud Workshop

• SEIN en slaapstoornissen• Insomnie• Circadiane ritmestoornissen• Casusbespreking

Centrum voor Slaap-en Waakstoornissen

• Patiënten• Onderzoek

Slaapstoornissen

• Insomnie• Hypersomnie• Circadiane ritmestoornissen• Parasomnieën• Slaap gerelateerde respiratoire stoornissen• Slaap gerelateerde bewegingsstoornissen

Insomnie: criteria• Slaapklachten: - Inslaapproblemen (>30min)

- Doorslaapproblemen (>30min)- Vroeg ochtend ontwaken (<6,5 uur slaap)- Gebroken nachten (slaap efficiëntie <85%)

• Problemen met functioneren overdag

Insomnie: subtypes• Psychofysiologische insomnie• Paradoxale insomnie• Insomnie door een mentale stoornis• Inadequate slaaphygiene• Insomnie door een medische oorzaak

predisposing factors:‘aanleg’

drempel

Voor insomnie

Inso

mni

e In

tens

iteit

• Biologische trekken• Persoonlijkheid• Sociale factoren

precipitating factors:

‘uitlokkende factoren’

drempel

Voor insomnie

Acuteinsomnie

Inso

mni

e In

tens

iteit

• Stress• Medische ziekte• Psychiatrie

perpetuating factors:‘In stand houdende

factoren’

drempel

Voor insomnie

Vroege Insomnie

Acuteinsomnie

Inso

mni

e In

tens

iteit

• Gedragspatroon• Disfonctionele cognities• Spanning

drempel

Inso

mni

e In

tens

iteit

Chronischeinsomnie

Voor insomnie

Acuteinsomnie

Vroegeinsomnie

Insomnie: behandeling

slaapstoornis

stress, angst, piekeren

spanning

inadequaat slaapgedrag

Gedrag

Relaxatie

Cognitie

Insomnie: behandeling• Slaaphygiënische adviezen• Slaaprestrictie• Stimuluscontrole• Ontspanningstherapie• Cognitieve therapie

Slaaphygiënische adviezen• Houd regelmatige bedtijden aan, vooral bij

opstaan• Beperk de tijd in bed tot maximaal 8 uur• Bewaar het bed om te slapen• Ontspan voor het slapen gaan• Zorg voor voldoende beweging overdag• Vermijd cafeïne en nicotine ‘s avonds• Verminder alcohol consumptie in de avond• Vermijd dutjes overdag zoveel mogelijk• Draai de wekker om

Slaaprestrictie

• Beperk de tijd in bed tot de geschatte slaapduur

• Breid de tijd in bed uit bij betere slaap

Stimuluscontrole

• Alleen naar bed wanneer slaperig• De slaapkamer alleen gebruiken om te slapen• Uit bed gaan indien wakker• Vaste tijden van opstaan• Dutjes overdag vermijden

Ontspanningstherapie• Progressieve relaxatie• Ademhalingsoefening• Suggestieve ontspanning• Meditatie/yoga

Cognitieve therapie• Identificeer negatieve gedachtes over slaap en

daag deze cognities uit• Bestendig positieve cognities• Piekermanagement

Circadian Rythm Sleep Disorders (CRSD)

• Welke CRDS’s zijn er?– Delayed Sleep Phase Type– Advanced Sleep Phase Type– Irregular Sleep-Wake Type– Free Running Type– Jet Lag Type– Shift Work Type– Due to Medical Condition

DSPS

• Slaap waak ritme later dan wenselijk• Slaapduur normaal of wat verlengd• Begin in adolescentie/ jong volwassen (7-

16%• Populatie slaapkliniek (10%)• Geen sekseverschil

DSPS: risicofactoren• Avondmens• Ritme probleem familie 40%• Onregelmatige bedtijden• Veel activiteiten in avond/ begin nacht• Weinig licht in de ochtend/veel licht in

de avond• Overmatig gebruik cafeïne/

stimulerende middelen• Omgevingsstressoren/

psychopathologie

ASPS

• Slaap waak ritme eerder dan wenselijk• Slaapduur meestal normaal• Perceptie slaaptekort door vroeg ontwaken• Begint op middelbare leeftijd• Populatie middelbare leeftijd/ ouderen (1%)• Geen sekseverschil

ASPS: risicofactoren• Ochtendmens• Ouder worden• Dutten in middag/ avond• Onvoldoende lichtinname in middag/ avond• Onvoldoende prikkels/ activiteiten middag/

avond

CRSD Shift Work Type• Insomnia klachten• Overmatige slaperigheid tijdens waakuren• Verminderde alertheid• Subjectief ervaren slaapkwaliteit beperkt• Van populatie shift workers 2-5 %

CRSD Shift Work Type risicofactoren

• Co morbiditeit• Ouder worden• Bijkomende slaapstoornis (b.v. OSAS)• Licht inname op “verkeerde” moment• Slaapverstoorders tijdens slaap op

ongebruikelijk tijdstip• Lange diensten (uitloop/ overwerk)

Circadiane ritmen• Lichaamstemperatuur (CBT)

• Melatonine

• Cortisol

• Adrenaline

• Celdeling

Slaap waak ritme

• Meer variatie dan in circadiane ritmen• Aanpassing van circadiane ritmen aan nieuwe

tijdzone 2 a 3 weken• Gedragsmatig

Melatonineconcentratie in bloedplasma bij de mens

DSPS: behandeling• Bepaal ritme patiënt (dagboek, actigrafie,

melatonine, temperatuur) • Structureer bedtijden• Verschuif bedtijden naar gewenst• Licht direct na ontwaken• Evt. Melatonine• Behandel dysfunctionele cognities

DSPS: gedragsadviezen• Benadruk belang regelmaat voor resetten

bioritmen• Gordijnen open en lichten aan in ochtend• Voldoende prikkels in ochtend• Plan (fysieke) activiteiten in ochtend • Voorkom inspannende activiteiten in de avond • Voorkom sterke lichtinname 3 uur voor

gewenste bedtijd

DSPS: lichttherapie• Licht 2500-10000 lux • Dagelijks 30-45 min. aan eind slaapperiode • Stapsgewijs verschuiven licht en opstaan naar

eerder tijdstip• Per dag met 30-60 min

ASPS: behandeling• Bepaal ritme patiënt (dagboek, actigrafie,

melatonine, temperatuur) • Voorkom vroege bedtijden/verschuif bedtijden

naar gewenst• Voorkom dutten overdag en in avond• Beperk tijd in bed tot slaapperiode• Ondersteuning met licht in de avond• Behandel dysfunctionele cognities (b.v.

subjectief slaapgebrek)

ASPS: gedragsadviezen• Benadruk belang regelmaat voor resetten

bioritmen• Gordijnen open en lichten aan in middag/

avond• Voldoende prikkels in middag en avond• Plan (fysieke) activiteiten eind v.d. middag/

begin avond

Behandeling shift work• Psycho- educatie over slaap en slaap hygiëne

• Psycho- educatie over circadiane ritmen

• Psycho-educatie over het effect van licht op het circadiane ritme

• Kijk naar ritme individu

• Voorwaarts roterend en voorspelbaar schema

• Genoeg rusttijd tussen de diensten

Shift -work gedragsadviezen• Probeer bedtijden gelijk te houden waar mogelijk• Probeer hoeveelheid slaap per etmaal constant te

houden• Bij de moeilijkste shift eventueel geplande dutjes/

voorslapen• Houd rekening met circadiane ritme in week-

enden en vakanties• Voorkom oververmoeidheid• Voorkom lichtinname op “verkeerde moment”

(zonnebril op/ verduisterde slaapkamer)• Kunstmatig licht/ lichttherapie

Casus bespreking• In groepjes casussen bespreken

Casusbespreking 1: mw. S.• In- en doorslaapklachten• Schat 3 tot 8 uren per nacht te slapen• Vermoeid overdag: dutjes• Veel frustratie en spanning bij het wakker

liggen

Casusbespreking 1: mw. S.

Tijd in bed = 8:28Totale slaaptijd = 7:27Wakker = 31 keerInslapen = 10 minuten

Casusbespreking 2: mw. B. • Inslaapklachten: slaapt niet voor 02:00• Veel frustratie en piekeren bij het wakker

liggen• Stressgevoelig

Casusbespreking 2:

Tijd in bed = 7:40Totale slaaptijd = 5:40Wakker = 15 keerInslapen = 46 minuten

Casusbespreking 1: mw. S.• Diagnose: psychofysiologische insomnie,

fouten tegen de slaaphygiëne

• Behandelplan: slaaphygiëne slaaprestrictie

cognitieve therapie ontspanningstherapie

• Resultaat: Goede slaap en lading op het slapen aanzienlijk afgenomen

Casusbespreking 2: mw. B.

Bronnen

ICSD-2

Delayed Sleep Phase Syndrome: Pathophysiology and Treatment Options (J.K. Wyatt,2004)

Circadian Rythm Sleep Disorders: Part I&II (R.L. Sack e.a. 2007)

Verbeter je Slaap (Verbeek & van de Laar, 2010)