Coğrafya’da Değer Eğitimi - Pegem.Netpegem.net/dosyalar/dokuman/2132016175334pdf.pdf2 Coğrafya’da Değer Eği mi içinde hareket eden vatandaşlar ortaya çıkarmaktır. Bu

Coğrafya’daDeğer Eğitimi

Taner ÇİFÇİ

Yrd. Doç. Dr. Taner ÇİFÇİ

COĞRAFYA’DA DEĞER EĞİTİMİ

ISBN 978-605-318-402-7

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© 2016, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Mart 2016, Ankara

Yayın-Proje: Didem KestekDizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Kutlu

Kapak Tasarımı: Mehmet Gruşçu

Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Limited ŞirketiÇetinemeç Bulvarı 1314.Cadde No:37A-B

0312 472 58 55

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 33365

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

ÖNSÖZBir toplumda ne oluyor bize? Nereye gidiyoruz? Tarzı sorular, kaygılar

ve eleştiriler çoğalmaya başladığında problemler de çoğalmaya başlamıştır. Kaygı verici gelişmeler ve olaylar aynı zamanda toplumların nereye gittiğine dair ipuçları da verir. Bu bağlamda toplumu oluşturan farklı kesimlerden özellikle değerler noktasında ortak tepkiler çıktığı görülmektedir. Çünkü değerler bir anlamda toplumu ayakta tutan dinamiklerdir. Değerlerini yi-tirmeye başlayan bir toplum en güçlü sosyal kontrol aracını da yitirmeye başlamış demektir.

Coğrafya, öğrencilere Dünya hakkında bilgi sağlamanın yanı sıra yerel-küresel yönleri ve değişimleri de yansıtan yardımcı bir derstir. Yine toplumun her türlü değişimine karşın coğrafya da sürekli değişmektedir. Bu bağlantı basit ve anlaşılır olmamasına karşın coğrafya derslerinde bu durum açıklanmaya çalışılmaktadır.

Bu kitap, coğrafya ve değer ilişkisi temelinde kaleme alınmıştır. Ki-tap, doğal olaylar ve insan etkileşimi çerçevesinde değerleri açığa çıkarıp, okuyucularda farkındalık yaratarak coğrafi bir bilinç oluşturmak amacıyla hazırlanmıştır.

Kitap 7 bölümden oluşmaktadır. 1. bölümde “Coğrafya” ile ilgili temel bir giriş yapılmış, 2. bölümde “Eğitim ve Coğrafya Eğitimi” ilişkisi incelen-miş, 3. bölümde “Değer, Değer Eğitimi, Değerlerin Sınıfl andırılması ve De-ğer Eğitiminde Yaklaşımlar-Yöntemler” ile ilgili ayrıntılı örnekler verilmiş, 4. bölümde, “Coğrafya Eğitimi Programında Yer Alan Değerler” açıklana-rak coğrafya ile ilişkilendirilmiş, 5. bölümde “Coğrafya Konuları ve Değer İlişkisine” özgün bir bakış açısı getirilmeye çalışılmış, 6. bölümde “Coğraf-yacı Bilim Adamlarından” örnekler verilerek değer taşıyan özelliklerinden bahsedilmiş ve son olarak 7. bölümde ise “Coğrafya’da Değer Eğitimine Yö-nelik Bir Model” geliştirilerek coğrafya öğretmenlerine yönelik değerlerin öğretimi ile ilgili örnek bir uygulama sunulmuştur.

Çalışmanın ortaya çıkmasında fikir ve düşünceleri ile destek veren de-ğerli hocam Prof. Dr. Ülkü Eser Ünaldı’ya, bugüne kadarki eğitim hayatım boyunca yanımda varlığını hissettiren, emekleri üzerimde olan tüm hocala-rıma ve aileme teşekkürü bir borç bilirim.

Alana yeni bir bakış açısı kazandıracağı düşüncesiyle hazırlanan bu kitabın tüm okuyuculara ve ilgililere fayda sağlaması dileğiyle.

Taner ÇİFÇİ

Mart-2016, SİVAS

Anne ve Babama

İÇİNDEKİLER

Ön Söz .......................................................................................................... iiiGiriş ................................................................................................................1

1. BÖLÜM

COĞRAFYA

Coğrafya .........................................................................................................3

2. BÖLÜM

EĞİTİM - COĞRAFYA EĞİTİMİ

Eğitim .............................................................................................................7Coğrafya Eğitimi ..........................................................................................9

3. BÖLÜM

DEĞER - DEĞER EĞİTİMİ

Değer ............................................................................................................19Değer Eğitimi ..............................................................................................23Değerlerin Sınıfl andırılması ......................................................................27Değer Eğitiminde Yaklaşımlar-Yöntemler ..............................................30

Telkin Yoluyla Değer Aktarımı Yaklaşımı (Doğrudan Öğretim) ...31Değer Açıklama - Belirginleştirme Yaklaşımı .................................33Değer Analizi Yaklaşımı ......................................................................35Ahlaki Muhakeme ................................................................................38Örtük Program ....................................................................................43

viii Coğrafya’da Değer Eği mi

4. BÖLÜM

COĞRAFYA EĞİTİMİ PROGRAMINDA YER ALAN DEĞERLER

Coğrafya Eğitimi Programında Yer Alan Değerler ................................46Bilimsellik ..............................................................................................46Vatanseverlik ........................................................................................47Barış .......................................................................................................48Estetik ....................................................................................................49Sorumluluk ...........................................................................................50Duyarlılık ..............................................................................................51Dayanışma ............................................................................................52Sevgi .......................................................................................................52Saygı .......................................................................................................53Hoşgörü ................................................................................................53

5. BÖLÜM

COĞRAFYA KONULARI VE DEĞER İLİŞKİSİ

Coğrafya Konuları ve Değer İlişkisi .........................................................55Deprem .................................................................................................55Toprak ....................................................................................................58Göç .........................................................................................................62Yerleşme .................................................................................................65İklim .......................................................................................................69Karstik Şekiller......................................................................................72

ixİçindekiler

6. BÖLÜM

COĞRAFYACI DEĞERLERİMİZE ÖRNEKLER

Coğrafyacı Değerlerimize Örnekler .........................................................75Prof. Dr. Sırrı Erinç (1918-2002) ........................................................76Ord. Prof. Dr. Besim Darkot (1903 - 1990) ......................................78Prof. Dr. Reşat İzbırak (1911-1998) ...................................................81

7. BÖLÜM

COĞRAFYA’DA DEĞER EĞİTİMİNE YÖNELİK BİR MODEL

Coğrafya’da Değer Eğitimine Yönelik Bir Model....................................85

Kaynakça ....................................................................................... 109

İlk insanlarla birlikte coğrafya anlaşılmaya-anlamlandırılma-ya ve üzerinde düşünülüp çözümler üretilmeye başlanmıştır. Bun-dan sonraki süreçte de gerek toplayıcılık ve avcılık faaliyetlerinde gerekse de yerleşik hayata geçme ile birlikte insanlar çeşitli sorular ve arayışlarla yaşamlarını kolaylaştırmaya çalışmışlardır. Coğrafya insanlar için ne ifade eder? Ya da coğrafya ve onun elemanları sade-ce insanoğlu için midir? Elbette bu sorular ciddi bir şekilde tartışıl-maktadır. Ancak coğrafyanın bir ders olarak öğrencilere bilgi, beceri ve değerlerin kazandırılmasında önemli bir rolü vardır. Okullar bu bağlamda diğer dersler ile birlikte değerlerin kazanıldığı müstesna ortamlardandır.

Küçükahmet’e (2004: 2) göre, okullar çocuğun doğal eğitimci-lerinin (aile, komşu, çevre) eksik ve hatalı edinimlerini gerçek eği-timciler yoluyla düzeltir. Kısaca okullar çocuk üzerinde oluşabilecek olumsuz etkileri ortadan kaldırarak onu yeniden toplumsallaşma sürecine sokar. Bu süreç aynı zamanda, topluma yeni katılan bireyin toplumsal değerler aracılığıyla topluma faydalı hale getirilmesidir. Bu şekilde öğrencilerin toplum için sağlıklı ve yararlı bireyler olması sağlanmaktadır.

Bu bilgiler ışığında, değerler eğitiminin amacı; bütün insanlığın ortaklaşa sahip olduğu evrensel değerlere vurgu yaparak iyi karak-ter örnekleri sergileyen, ahlâkî değerlere sahip, sorumluluk duygusu

GİRİŞ

2 Coğrafya’da Değer Eği mi

içinde hareket eden vatandaşlar ortaya çıkarmaktır. Bu bakımdan, değerler eğitimi bireylerde; saygı, sevgi, sorumluluk, erdem, cesaret, inanç, azim, adalet ve bireysel disiplin gibi çok önemli ahlâkî ve me-deni değerleri kazandırmayı amaçlamaktadır. Diğer taraft an, değerler eğitiminin uzun vadede amacı ise toplumda giderek daha büyük bir sorun haline gelen ahlâkî, etik ve akademik konularda bireylere ve topluma yardımcı olmak ve dünyamızın daha güvenilir ve yaşanılır hale gelmesine katkı sağlamaktır. Değerler eğitiminin yol gösterici, yaptırımcı bir yanının olduğu göz ardı edilmemelidir. Değerler eği-timi, saygı, sevgi, sorumluluk, dürüstlük ve adalet gibi evrensel bazı değerlerin doğrululuğunu vurgular ve öğrencilerin bunları anlama-larını, bunlara önem vermelerini ve yaşamlarını bu değerlere göre yaşamaları konusunda kendilerine yardımcı olur (Altan, 2011: 56).

Sonuç olarak coğrafya dersi değerlerin aktarımında önemli bir rol oynar. Değerler eğitimi coğrafya dersi öğretim programının ça-tısını oluşturan öğelerden birisidir. Yerel-bölgesel-küresel bir bakış açısıyla gelecek nesiller yetiştirmek, coğrafya dersinin konuları ile bağlantılı olup, bunların etkili şekilde coğrafya derslerinde verilme-siyle, değerler eğitimin bir bütün olarak ilerlemesini sağlayacaktır.

COĞRAFYA

“Coğrafya bilmeyen gençler, giderek ilerleyen küresel gelecek karşısında hazırlıksız yakalanacaktır!”

(Reinfried ve Hertig, 2011: 2)

Geçmişten günümüze literatür taraması yapıldığında bilim adamları tarafından coğrafya ile ilgili birçok tanım yapılıp açıklan-maya çalışılmıştır. Bu tanımlar “yerin tasviri” ile başlayıp günümüz dünyasının küreselleşmenin etkisiyle de daha komplike tanımlara giden bir yol almıştır. Evet coğrafyayı tanımlamak kolay değildir çünkü coğrafya büyük bir bilim alanı olmasının yanı sıra birçok di-siplini de içerisinde barındırması hasebiyle tanımı zorlaşmaktadır.

Coğrafya, Türk Dil Kurumu sözlüğünde (TDK, 2015) “Bir yer-yüzü parçasını, bir bölgeyi, bir ülkeyi belirleyen, niteleyen, fiziksel, ekonomik, beşerî, siyasal gerçekliklerin tümü” olarak tanımlanmıştır. Bu tanımı daha da açmak gerekirse Dünya’da yaşanılan hiçbir olay coğrafyadan bağımsız olarak düşünülemez. Bazı bilim adamları ise coğrafyanın tanımı ile ilgili doğal sistem ve insan etkileşimi üzerine odaklanmıştır (Koç ve Yeşiltaş, 2014). Bu bilim adamlarından Ame-rikalı coğrafyacı Edward Ackerman’a (1963) göre ise coğrafya hedefi olan bir anlayıştır; daha az bir şey değildir. Dünya’daki tüm insanlara, doğal oluşumlara ve bu geniş etkileşim sistemine hitap eder.

1. BÖLÜM

COĞRAFYA


Erinç’e (1977) göre coğrafya, “yeryüzündeki mekânların özellik-lerini ortaya koyan ve gerek bu özelliklerin, gerek muhtelif mekânlar arasındaki benzerlik ve ayrılıkların sebeplerini ve bunlara hükme-den kanunları araştıran ve açıklayan bir ilimdir”.

Modern coğrafyanın babası olarak bilinen Alexandre Von Humboldt (1845) ise coğrafyayı, “özel ile geneli; ölçme, haritalama ve bölgesel bir yaklaşım tarzı ile birbirine bağlayan, sentezleyen bir disiplin” olarak tarif etmiştir (Demirci ve Üçışık, 2002:123).

Özçağlar’a (2011:2) göre coğrafya, insanla doğal ortam arasın-daki karşılıklı etkileşimleri, bu etkileşimler sonucunda gelişen faa-liyetlerle durumları dağılış, ilişki kurma, karşılaştırma, nedensellik ilkelerine bağlı kalarak ve çeşitli araştırma yöntemleri uygulayarak araştırıp inceleyen, elde ettiği sonuçları bir sentez halinde ortaya koyan, kendi içerisinde çok sayıda bilim dalından oluşan bilimler topluluğudur.

Bu ve benzeri tanımlardan yola çıkarak coğrafya nedir soru-suna cevap aranmıştır. Sonuç olarak coğrafyanın tanımı ile ilgili şu ortak noktalar ortaya çıkmıştır:

• Coğrafya kendine özgü prensip ve ilkeleri olan bilimdir. Ancak diğer bilim alanlarından da faydalanıp verilerini kullanır.

• Coğrafya disiplinler arası bir bilim olup, birçok bilim dalı-nın tepe noktasıdır ve onları sentezler.

• Coğrafya dünyayı anlamada ve yorumlamada yol gösteri-cidir yani deniz feneridir. Günümüzde yaşanılan olaylar ve olgular coğrafyadan bağımsız düşünülemez ve coğrafyanın gücü ve etkisi ile açıklamak zorunludur; aksi takdirde açık-lamalar ve ilişkilendirmeler zayıf kalır.

• Yeryüzü oluşumunu, şekillerini ve evrende cereyan eden olaylar coğrafyanın öncelikli ilgi alanlarındadır ve bu sü-reçleri bilimsel verilerle açıklar.

5Coğrafya

• Beşeri, ekonomik olay ve olgularda coğrafyaya ait eleman-ların etkisi önemli yer tutar.

• Coğrafya, siyasi ve jeopolitik gelişmeleri açıklamakta yar-dımcı olur ve devletlere-yöneticilere önemli veriler sunar.

• Mekâna ait algıları ve özellikleri açıklar ve bu bağlamda di-ğer bilimlere destek olur.

• Coğrafya eğitimcilere, öğrencilere, araştırmacılara ve diğer tüm ilgililere yerel-küresel ölçekte bilgi ve bakış açısı ka-zandırır.

Coğrafyanın etki alanının daha iyi anlaşılmasına ve diğer disip-linlerle ilişkisine yönelik örnek aşağıda şekil 1’de verilmiştir.

EkonomiTarihi

DiğerSosyal

BilimlerEkonomi

Tarih

PsikolojiSosyoloji

Sosyoloji

Edebiyat

PolitikBilimler

Coğrafya

DiğerGeometrik

Bilimler

Sanat

Mimarlık

Fizik

BiyolojikBilimler

Jeoloji

Felsefe

Matematik

DiğerYer

Bilimleri

Şekil 1: Çekirdek-Darbe (Sıkışma) Modeli


Bu model farklı disiplinlerin olası bağlantılarını göstermekte-dir. Disiplinler arasında hiçbir hiyerarşi ima edilmeyen bu model de, bilgi, fikir ve teoriler sıkışma bölgeleri boyunca bir disiplinden diğerine geçer ve disiplinlerin çekirdeğine doğru transfer olur. Coğ-rafya burada bir çekirdek ya da kiriş görevi görüp, aydınlatıcı yönü sayesinde dünyanın bazı bilgilerini ve anlayışını sağlayan ışık gibidir (Shortle, 1975: 287; akt: Slater, 1994: 149).

Sonuç olarak, bu ortak noktalar göstermektedir ki coğrafya fi-ziki ve beşeri özellikleri ile insanoğlunun hayatının bir parçasında değil bütününde yer almaktadır.

EĞİTİM

Eğitim, bireyler olarak yüksek bir yaşama düzeyi elde etmemizin, toplum olarak gelişme ve ilerlemenin, ileri ülkeler arasında yer almanın, ülkede demokratik

bir siyasal ve toplumsal yaşamı gerçekleştirmenin temel bir yoludur (Ozankaya, 1977: 26).

Yerel ve küresel ölçekte yaşanılan her türlü negatif “sosyal-eko-nomik-siyasi-toplumsal” olaylardan sonra herkesin bir ağızdan eği-tim şart dediğini duyarız. Hatta bu olaylara sebep olanların bile eği-timin şart olduğunu söylediklerini gazete-televizyon haberlerinde okuyup izlemişizdir. Örnek olarak, Nevşehir’de bir çift çiyi ceketini temizleme bahanesiyle oyalayarak soyan 4 kişiden ikisi Adana’da ya-kalandığında şüphelilerden F.S. Adli Tıp Kurumu›na götürülürken karşısında gazetecileri görünce ‘eğitim şart’ dedi (www.ntv.com.tr). Sadece iyi ve etkili bir eğitim süreci gerekli toplumsal ilerlemeyi ve kuralların içselleştirilmesini ve yaşanılmasını sağlar. Toplum tara-fından eğitimden beklenen de bu durumdur. Sonuç olarak olumlu bir şeyler kazanmak, üretmek ve değerler ortaya koyabilmek için herkesin iyi bir eğitime ihtiyacı vardır.

2. BÖLÜM

EĞİTİM - COĞRAFYA EĞİTİMİ


Bu bağlamda, eğitim nedir sorusuna cevap olarak Senemoğlu (2012: 25) eğitimi, “insanın kişiliğini besleme süreci” ve “insan ser-mayesine yapılan yatırım” olarak tanımlamıştır. En genel anlamda “istendik davranış oluşturma ya da istendik davranış değiştirme sü-reci” olarak tanımlanan eğitim, toplumun süzgeçten geçirilmiş de-ğerlerinin, ahlâk standartlarının bilgi ve beceri birikimlerinin yeni nesillere aktarılması ile ilgilidir. Bu anlamda eğitim, bireyi, istendik nitelikte kültürleme sürecidir. İstendik kültürleme süreci olan eğitim ailede, sinemada, sokakta, okulda ders aralarında her an, her yerde bir plana bağlı olmaksızın yapılabilir. Eğitimin bu türüne informal eğitim adı verilmektedir.

Yıldırım’a (1983) göre eğitim, insan davranışlarında bilgi, bece-ri, anlayış, ilgi, tavır, karakter ve sair önemli sayılan kişilik nitelikleri yönünden belli değişmeler sağlamak amacıyla yürütülen düzenli bir etkileşimdir (Sönmez, 2005: 35).

Eğitim; bireyleri, doğayı denetleyecek, değiştirecek ve üretim yapabilecek biçimde yetiştirme; bireylerin doğal olgunlaşmalarını arttırma ve davranışlarında kendi yaşantıları yoluyla kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme süreci olarak tanımlanabilir (Öz-den, 2002: 7).

Tanımlardan anlaşılacağı üzere eğitimin temel noktası “isten-dik-olumlu davranış değişiklikleridir”. Bu bağlamda eğitimin 3 yönü ve kavramı ortaya çıkmaktadır. Coombs ve Ahmed (1974) bu 3 te-mel kavramı şöyle tanımlanmıştır:

Formal eğitim: Bir hiyerarşik yapıya sahip, ilköğretimden üni-versiteye kadar ve içerisinde genel akademik veya özel eğitim prog-ramlarını içeren tam gün (full-time) süren teknik ve profesyonel eğitimlerdir.

Non-formal eğitim: Formal eğitimin yapılmadığı ortamda herhangi bir organize edilmiş eğitim aktivitesidir.

9Eği m-Coğrafya Eği mi

İnformal eğitim: Hayat boyu devam eden, bireysel olarak belirli davranış, beceri ve bilgi kazanımlarını günlük hayattan (ailesinden, komşusundan, arkadaşlarından, iş ortamından, medyadan, tiyatro-dan… vb) alan süreçtir (akt. Türkmen, 2010: 50)

Sonuç olarak eğitim çok yönlü, kapsamlı ve hayat boyu devam eden bir süreçtir. Bu süreçte eğitimcilere, program yapıcılara, siya-silere, öğrencilere, velilere ve diğer paydaşlara önemli görevler düş-mektedir.

COĞRAFYA EĞİTİMİ

Ünlü İngiliz gazetesi “Th e Telegraph” da 2002 yılı sonlarında, David Harrison tarafından “Coğrafya da beyin yıkama var mı?” başlıklı coğrafya öğretmenlerini oldukça sert eleştiren bir maka-le yayınlanmıştır (24 Kasım 2002). Bu makalenin özünde coğrafya öğretiminin amacından saptığı iddia edilmiştir. Özellikle coğrafya derslerinde temel bilgi-beceri ve değerlerin yerine öğrencilere çevre-cilik adı altında batılı çok uluslu şirket ve kurumların (hükümetler) şeytan gibi gösterilip öğretmenler tarafından propaganda yapıldığı iddia edilmiştir. Bir başka haberde de veli görüşleri ile bu durum desteklenmiştir. Bazı velilerin öğretmenlerden şikâyetçi olduklarını öğrencilerin büyük şehir, nehir ya da dağların haritada yerlerini gös-teremediklerini ya da coğrafya ile ilgili temel kavramlar hakkında bilgi sahibi olmadıklarını ancak çevre ya da mekân ile ilgili çok sert şekilde tepki verdiklerini söylemişlerdir. Bu durumda öğretmenle-rin coğrafya derslerinde amacından saptığını ve öğrencileri yanlış yönlendirdiklerini ve bazı görüşleri empoze ettiklerini iddia etmiş-lerdir. Bu tartışmalar İngiltere ya da bazı batılı ülkelerde hala de-vam etmektedir. Gerçekten durum böyle midir? Coğrafyacılar ya da coğrafya eğitimcileri dünyadaki yaşanılan küresel problemler (açlık, küresel ısınma, göçler, savaşlar, doğal çevrenin tahribatı, enerji kay-naklarının bilinçsizce tüketimi gibi..) karşısında tarafsız mı kalma-lılar? Tabii ki bu sorunun cevabı hayırdır. Coğrafyacılar ve coğraf-


ya eğitimi (programlar da dahil) tarafsız değildir. Hükümetler ve şirketlerin çıkarından dolayı gelecek nesillere yaşanamaz bir çevre bırakılamaz. Bu da ancak duyarlı coğrafyacılar-öğrenciler ve diğer toplumu oluşturan kesimler tarafından sağlanabilir. Coğrafya öğret-menlerine yapılan eleştiriler acımasızca olduğu ve belirli hassasiyet-lerin yok edilmesine yönelik olduğu görülmektedir. Günlük hayat-tan örnek verecek olursak, bir manav nasıl ki bir meyve hakkında bir görüş belirtip ve bu görüş müşteriler tarafından dikkate alınıyorsa bir coğrafyacı da uzmanı olduğu konular hakkında görüş belirtebilir ve dikkate alınmalıdır.

Coğrafya eğitiminin hala devam eden bu tartışmalar sonucun-da önemi bir kez daha ortaya çıkmıştır. Peki coğrafya eğitimi nedir?

Yazıcı’ya göre (2013), eğitimin hedefi “her dönemde farklı ba-kış açılarına ve tanımlara sahip olmuş olan eğitimin temel görevi; geçmişi, şimdiyi ve geleceği algılayabilen, yorumlayabilen, yaşadığı topluma uyum sağlayabilen, farklı kültürleri anlayabilen ve yaratı-cı problem çözebilen bireylerin yetiştirilmesinin sağlanmasıdır.” Bu bağlamda coğrafya eğitimi, doğal ve beşeri dünya hakkındaki prob-lemleri farklı bakış açıları ile incelemeyi ve farklı ölçekler kullanarak bunlara cevap bulmayı sağlar. Dünyayı baştan başa genel ve yerel olarak anlamayı, haritaları anlamayı, araştırmacı anlayışı ve sınıf içinde ve dışında problem çözme becerileri kazandırır. Coğrafya yardımıyla öğrenci, çevre hakkındaki sorunları anlamaya ve çözme-ye odaklanır. Öğrenciler doğa ve sosyal bilimler arasında önemli bir bağ olan coğrafya konularını çalışırken farklı kültür ve toplumların özellikleri karşılaşır. Böylece ulusların nasıl birbirlerine bağlı olduk-larını kavrar. Bu onları, dünyada kendi ülkelerinin yer, değerleri, hakları ve diğer insanlara karşı sorumlulukları hakkında düşünmeye sevk eder (GGEESS, 1989; akt. Akşit, 2007: 5). Yine coğrafya eğiti-mi Türk Dil Kurumuna göre (2015) Orta dereceli okullarda öğren-cilere yeryüzünün yapısı, özellikleri, zenginlikleri; insanın doğal ve toplumsal çevresiyle olan ilişkileri; doğal kaynaklardan yararlanma yolları gibi konulara ilişkin bilgiler vermek amacıyla okutulan ders


olarak tanımlanırken; Karakuyu’ya göre, (2010:361) coğrafya ders-leri yaşadığımız çevreden tutunda dünyanın en ücra köşesine kadar olan alanı ve insanları anlayabilmek açısından çok önemlidir.

Coğrafya -bir ders olarak- okullarda öğrencilere Dünya hakkında bilgi sağlamanın yanı sıra küresel yönleri ve değişimleri yansıtan yar-dımcı bir derstir. Yine toplumun her türlü değişimine karşın coğrafya da sürekli değişmektedir. Bu bağlantı basit ve anlaşılır olmamasına karşın coğrafya derslerinde bu durum açıklanmaya çalışılmaktadır.

Bu açıdan bakıldığında coğrafya eğitiminin verilmesinin birçok amacı ortaya çıkmaktadır. Türkiye’de 2005 yılında modern ve yapı-landırmacı eğitim sistemine uygun olarak geliştirilen ve değiştirilen coğrafya dersi öğretim programına göre coğrafya dersinin genel amaçları öğrenciler için şöyledir:

• Coğrafyanın kavramsal ve kuramsal çerçevesini kavraya-rak coğrafî bilginin oluşum sürecinde başvurulan araştır-ma ve sunum tekniklerini kullanır.

• İnsan – doğa ilişkisi çerçevesinde coğrafî sorgulama bece-rileri kazanır.

• Evrene ait temel unsurları yaşamla ilişkilendirir.

• Doğa ve insan sistemlerinin işleyiş ve değişimini kavrar.

• Yakın çevresinden başlayarak ülkesine ve dünyaya ait mekânsal değerlere (doğa ve insanın ürettikleri ve biriktir-dikleri) sahip çıkma bilinci geliştirir.

• Ekosistemin işleyişine yönelik sorumluluk bilinci geliştirir.

• Doğa ve insan sistemlerinin ürettiği değerlerin uyumlu birlikteliği ve sürekliliği için mekânsal planlamanın öne-mini kavrayarak insan ve doğa kaynaklarının kullanımın-da “tasarruf bilinci” geliştirir.

• Mekânsal süreçlerin yerel ve küresel etkileşim içinde ola-bilirliğini irdeler.


• Kalkınma süreçlerinin doğayla uyumlu kılınmasının öne-mini kavrar.

• Doğal afetler ve çevre sorunlarını değerlendirerek korun-ma ve önlem alma yollarına yönelik uygulamalar geliştirir.

• Ülkelerin oluşturdukları bölgesel ve küresel düzeyde et-kin olan, çevresel, kültürel, siyasi ve ekonomik örgütlerin coğrafî açıdan uluslararası ilişkilerdeki rolünü kavrar.

• Bölgesel ve küresel ilişkiler açısından Türkiye’nin konum özelliklerini kavrayarak sahip olduğu potansiyellerle coğrafî bir birikim ve sentez ülkesi olduğunun bilincine varır.

• Coğrafî değerlerin “vatan bilincinin” kazanılmasındaki önemini özümser (CDÖP, 2005: 12).

Yine coğrafya dersi öğretim programının en önemli amaçla-rından birinin öğrencilerin “coğrafi bilinç” kazanmalarının olduğu vurgusu yapılarak farklı bir bakış açısı getirilmiştir.

Coğrafya bilimi; günümüz dünyasından beslenerek yeni yakla-şımlar geliştirmesi gerekliliği açısından öğrencilerin, günümüz dün-yasını anlamaya yönelik bakış açıları geliştirmelerine yardımcı olur. Öğrenciler, coğrafya eğitimi ile dünyayı algılama, anlama ve değer-lendirme açısından yaşadığı alandan küresel ölçeğe doğa ve insana ait sistemler, süreçler ve dokulara yönelik coğrafî bilinç kazanır (Şekil 2).


Yer şekliİklim

Su

BitkiToprak

Nüfus

YerleşmeKültür

Ekonomi

Politika

COĞRAFÎ BİLİNÇ

DOĞA İNSAN

YERELULUSAL

KÜRESEL

MEKANSÂL UNSURLARDAN YARARLANMADA ETKİLİ

OLAN FAKTÖRLERKaynaklar

Teknolojiler Değerler Tutumlar

Kimlikler

DüzenlemePlanlama

GeleceğeAktarma

KorumaKullanma

Sahiplenme

Şekil 2: Coğrafya Konuları ve Coğrafi Bilinç Unsurları (CDÖP, 2005: 12).

Şekil 2’den anlaşılacağı üzere “coğrafi bilinç” ile doğa-insan bir-likteliğinden yola çıkarak öğrencilerin yerel-ulusal ve küresel ölçek-te, mekânsal unsurlardan yararlanma da etkili olan faktörleri bilerek olay ve olgulara hâkim olmaları ve farkında olmaları amaçlanmıştır.

Coğrafya eğitiminin amaçları aynı zamanda önemini de ortaya çıkarmıştır. Merkezi Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunan “Coğ-rafya Eğitimi Ulusal Konseyine” göre, coğrafya eğitiminin önemi şöyledir (NCGE, 2005; Demirci, 2005: 90-92; akt. Kaya, 2013: 12):


1. Coğrafya, öğrencilere önemli beceriler öğretir. 2. Coğrafya, öğrencilerin dünyayı anlamasına yardımcı olur. 3. Coğrafya, uluslararası ilişkileri anlamaya katkıda bulunur. 4. Coğrafya ve Vatandaşlık: Coğrafi bilgi daha iyi vatandaş

olmamızı sağlar. 5. Coğrafya ve Ekonomi: Coğrafya ile ekonomi arasında ya-

kın bir ilişki vardır. 6. Coğrafya ve Tarih: Coğrafya geçmişe ait önemli ipuçları

taşımaktadır. 7. Coğrafya ve Çevre: Pek çok beşeri coğrafyacı, insan ile ya-

şadığı çevre arasındaki ilişkiyi ve fiziki coğrafyacı ise doğal sistemlerin nasıl çalıştığını incelemektedir.

Sonuç olarak coğrafya, eğitimde kendine özgü bir yer taşır. Evrendeki ve insanlar arasındaki karmaşık ve karşılıklı ilişkileri ve bunlara yönelik büyük resmi görmeye-göstermeye ve bunu aktar-maya çalışan bir derstir. Ancak bu dersin eğitim-öğretiminde bazı sıkıntılar hala devam etmektedir

National Geographic’in 2006 yılında yaptığı “Amerikalıların Coğrafi Okuryazarlığı” adlı araştırmaya göre Amerikalıların her gün onlarca haber ve olaya rağmen Ortadoğu coğrafyasını bilmedikle-rini göstermiştir. Amerika’nın bizzat savaş halinde olduğu Irak’ın yerini Amerikalıların % 63’ü harita üzerinde gösterememiştir. Yine A.B.D.’nin önemli müttefiki olan İsrail’in yerini de Amerikalıların% 75’i gösterememiştir (National Geographic, 2006: 25). Yine tarihçi Prof. Dr. İlber Ortaylı 17.08.2013 tarihinde Habertürk televizyonun-da katıldığı bir programda toplumsal olarak Türkiye’nin “coğrafya cahili” olduğunu, birçok öğrencinin üniversiteye gelmelerine rağ-men harita çizememesinin yanısıra önemli yerleri de harita üzerinde gösteremediğini ve yorum yapamadığını iddia etmiştir. Bu tartışma-lar coğrafya eğitiminin Dünya ölçeğinde çeşitli sorunlar yaşadığını göstermektedir.


Daha özel olarak da Türkiye’de coğrafya eğitimindeki sorunlar şöyledir: (Doğanay, 1993; Şahin, 2001; Akınoğlu, 2005, Güler, 2006; Elmas, 2006)

• Ders saatlerinin yetersiz, müfredatın ise yoğun olması,

• Yeni müfredatın birçok uygulama güçlüğü içermesi ile öğ-renciler üniversite sınavında coğrafya sorularından başa-rılı olup olmayacaklarını bilmemeleri, ders kitaplarını ise fazla ayrıntılı görmeleri,

• Öğrencilere coğrafi bilgilerini uygulama imkânı verilme-mesi ve bu dersin öğrencilerce ezbere dayalı bir ders olarak görülmesi,

• Coğrafyanın öneminin zaman zaman göz ardı edilmesi veya dağ, tepe ismi ezberletilen bir ders olarak algılanması ve algılatılması,

• Coğrafyanın temelinin atıldığı ilköğretimde coğrafya diye bağımsız bir dersin bulunmayışı, sosyal bilgiler içerisinde tarih konuları ile dönüşümlü olarak işlenmesi,

• İlköğretim sosyal bilgiler dersinde coğrafya ve tarih ders-leri arasında en ufak bağlantının kurulmadan öğrencilere anlatılması,

• Öğretmelerimizin yarısından fazlası ders sonlarında konu-ları nadiren tekrar etmesi, ders araç ve gereçlerini yeterince kullanmamaları, konuları somutlaştıramamaları,

• Öğretmenler sınıft a basit deneyleri dahi çok az yapmakta ve sınıfa örnek taş, bitki ve ürün benzeri materyalleri çok az getirebilmeleri,

• Okullardaki coğrafya ekipmanlarının yetersiz, çağın geri-sinde ve atıl durumda olması ve bu durumunda öğretmen-lerin-öğrencilerin başarılarını düşürmesi,

• Ders kitaplarının çağdaş bilgilerle güncellenmemesi,


• Milli Eğitim Bakanlığı tarafından okutulması uygun görü-len bir coğrafya ders kitabının öngörülen kullanım süresi henüz bitmeden, yani kitap okullarda kullanılırken iken, program değişmiş ve ders kitabında ve dersin adında deği-şiklikler yapılması,

• Ders kitaplarının coğrafya öğretiminin yöntem ve ilkeleri-ne göre hazırlanmaması,

• Coğrafya öğretiminde görselliğe ve gözlemlere yeterince yer verilememesi, (özellikle coğrafyanın olmazsa olmazı yerinde inceleme ve gözleme yani gezilere güvenlik-so-rumluluk ve izin almadaki zorluklar sebebiyle yeterince önemin verilememesi)

• İlkokul-ortaokul-ortaöğretim ile yükseköğretim coğrafya prog-ramları arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanan problemler,

• Coğrafya’nın mesleki tanırlılığı ile ilgili yasa olmaması ve bu bölümün öğrencilerine öğretmenlik dışında çok fazla çalışma sahası koyulamaması,

• Her yıl ortalama MEB tarafından 400 (sayı yıldan yıla değiş-mekle birlikte) öğretmen alımın olması ama KPSS’ye giren yaklaşık 10.000 coğrafya bölümü-eğitimi mezunu olması,

• Coğrafya bölümü öğrencilerine pedagojik-formasyon adı altında verilen eğitimlerdeki yetersizlikler,

• Açıköğretim aracılığıyla coğrafya eğitimin verilmesi ve plansızlık,

• Sayıları oldukça artan coğrafya bölümlerinde yeterli-nite-likli akademisyen sayısının az olması,

• Aynı zamanda ikinci öğretim (17:00 den sonra yapılan eği-tim-öğretim) ile yapılan eğitimdeki akademisyen-öğrenci memnuniyetsizliği.

Türkiye’de Coğrafya eğitiminin sorunları genel başlıklar halin-de tablo 1’de verilmiştir.


Tablo 1. Türkiye’de Coğrafya Eğitiminin Sorunları

SorunlarCoğrafya Dersinin Öğretimi İle İlgili SorunlarCoğrafya Müfredat Programıyla İlgili SorunlarDers Kitaplarıyla İlgili SorunlarDers Araç-Gereçleriyle İlgili SorunlarCoğrafya Öğretmenlerinin ve Coğrafyacıların Mesleki Sorunları İlkokul-Ortaokul-Ortaöğretim ve Yükseköğretimdeki Coğrafya Eğitiminin Yapısal SorunlarıAkademik sorunlar

Bu sorunların uzun yıllardır coğrafyacılar tarafından çeşitli sempozyum, kongre, tez, makale ve kitaplarda tartışıldığı görülmek-tedir. Ancak hala coğrafya eğitiminde gerekli reform adımları atıla-mamıştır. Bu reformları yapılması sadece coğrafyacılara bağlanamaz siyasi irade ve diğer paydaşların da reform konusunda hem fikir (her konuda hem fikir olunmazsa bile temel problemlerde olunabilir) ve destek olmaları gerekmektedir.

Bu sorunların çözümüne yönelik bazı öneriler şunlardır:

• Coğrafya ders saatlerinin özellikle ortaöğretimde artırıl-ması,

• Yapılacak olan müfredatların, ders kitaplarının daha anla-şılır olması ve yoğunluğunun azaltılması ayrıca bu konu-larda öğretmen görüşlerine daha fazla yer verilmesi,

• Öğrencilere coğrafi bilgilerini uygulama imkânı verilip doğrudan yaşantılar kazanabileceği ortamlar hazırlanması

• Coğrafyanın öneminin medyada-toplumda vurgulanması ve çeşitli broşürlerin dağıtılması ve dikkat çekilmesi,

• Ezber bir ders algısı yerine sebep-sonuç ilişkisi kurulmalı ve sınav soruları bu tarza uygun olması,


• İlkokul ya da ortaokul da müstakil bir ders olarak okutulması,

• Coğrafya sınıfl arı oluşturulup aynı zamanda laboratuvar-larla desteklenmesi,

• Teknolojinin kullanımına imkân verecek eğitim-öğretim materyalleri kullanılması,

• Öğrencilere bilgi-beceri kazandırırken değer-tutum boyu-tunun göz ardı edilmemesi,

• Bilimsel ve teknik gezilere maddi-manevi destek verilip teşvik edilmesi,

• İlkokuldan yükseköğretime uzanan süreçte ki coğrafya programları arasında uyum olması,

• Mesleki tanınırlığa ilişkin Türk Coğrafya Kurumu ve Coğ-rafyacılar Birliği gibi coğrafya kurum ve dernekleri ortak hareket edip gerekli kamuoyu oluşturulmasına çalışılması,

• Lisans programlarına girişte taban puan ya da kontenjan sınırlandırması getirilip kalite artırılması,

• Coğrafya bölümü öğrencilerinin öğretmen olmalarına yönelik verilen pedagojik-formasyon sertifika programla-rının yerine coğrafya bölümü içerisine eğitim derslerinin entegre edilip verilmesi,

• Açıköğretim aracılığıyla coğrafya eğitimin verilmesi uygu-lamasına son verilmesi,

• Coğrafya bölümlerinde belirli standartlar getirilip yeterli-nitelikli akademisyen sayısı sağlandıktan sonra açılmasına izin verilmesi (3 öğretim üyesi ile hem gündüz hem de gece öğretimine öğrenci alınması bu durumu açıklıyor),

• Akademisyenleri, öğretmenleri ve öğrencileri yapılacak değişimlere dâhil edip bir bütün değerlendirmeler yapıl-ması gerekmektedir.

Documents

Coğrafya’da Değer Eğitimi - Pegem.Netpegem.net/dosyalar/dokuman/2132016175334pdf.pdf2 Coğrafya’da Değer Eği mi içinde hareket eden vatandaşlar ortaya çıkarmaktır. Bu