1

2

Dagiti Linaonna

Paulo Panid Bilang Panagmula ti Tarong 1 Panagmula ti Karabasa 10 Panagmula ti Paria 15 Panagmula ti Kamatis 20 Panagmula ti Sitaw 28 Panagmula ti Okra 34

3

PANAGMULA ITI TARONG

Maysa ti tarong (Solanum melongena esculentum) kadagiti kangrunaan a nateng iti pagilian. Mabalin nga ituno ti bungana, iprito, mailaok iti karekare, masalad, ilaok iti pinakbet ken dinengdeng. Nabaknang ti tarong iti potassium, iron, protina, ken Bitamina A ken B. Nababa ti ramenna a calorie ken awanan daytoy iti lana. Maawagan iti nasunin ti kudil ti tarong ken agserbi nga antioxidant, maysa a napateg nga elemento a mangdalus iti bagi ken mangsaluad iti pannakadadael iti naingpis a kudil (membrane).

Kasapulan a Daga ken Klima Nasaysayaat a dumakkel ti tarong iti pannaraten (sandy loam)

ken pamigpegketen (clay loam) a daga nga addaan iti kaalsem (pH) a 5.5 aginggat' 6.8. Kasapulan daytoy a mula ti agarup 35 aginggat' 40 a ml a danum iti kada lawas. Sensitibo daytoy iti layus ken dam-eg no panawen ti panagsabong ken panagbungana. Kasapulanna pay ti kapudot a klima nga umabot iti 20-30 a tukad sentigrado no panawen ti panagsabongna, ken 21-30 a punto sentigrado no dumadakkelen dagiti bungana.

Panangpili iti barayti nga imula Pilien dagiti barayti nga adu ti maibungana, naandur iti saksakit

ken peste, alisto a makaadaptar iti klima iti maysa a lugar ken kaay-ayo dagiti aggatang.

1

4

Dagiti rekomendado a barayti Black Ninja F1 Hybrid Black Jack F1 Hybrid Dumaguete Long Purple OP Zam F1 Aurora Round Green OP Early bird F1 Hybrid (Condor) Long Purple OP (Condor) Mustanf F1 Hybrid (Condor) Spitfire 252 F1 Hybrid (Condor) Checkmate F1 Hybrid Sikat Hybrid Mayumi OP Pepito OP Casino F1 Jackpot F1 Domino F1 Kaadu iti bukel a maimula 100 a gramo a bukel. Agarup 250 a bukel ti maysa a gramo a

makaumanay para iti maysa nga ektaria a talon. Panangpatanor iti bunubon Dua ti wagas a panangpatanor iti bunubon ti tarong: babaen iti

aray ken ti panagusar iti pagbunubonan a tray, wenno 'tay maawagan iti Ingles iti potlet method.

Panagbunubon iti aray Mangpili iti patad ken main-initan a lugar nga addaan iti umdas a

padanum, saan a malaylayus ken addaan kadagiti bambanag iti aglawlaw a manglapped iti napigsa nga angin kas kadagiti kaykayo. Mamindua nga araduen ken suyoden ti pagbunubonan agingga a pumino ti daga.

Para iti maysa nga ektaria a talon, mangaramid iti aray nga agrukod 1x10 a metro ken addaan iti kangato a 15 a sentimetro (cm).

Rumeken ken simpaen ti pagbunubonan babaen iti karaykay tapno maikkat dagiti nailaok a ruot ken batbato.

Babasaen ti aray iti fungicide solution wenno naipaburek a danum tapno matay dagiti bukel ti ruruot ken dagiti namnamaen a bacteria wenno bayrus a nagumok iti daga. Sibugan ti pagbunubonan.

2

5

Ap-apan iti garami wenno taep ti pagbunubonan sa puoran dagitoy.

Pabaawan ti daga ken ikkaten dagiti saan a napuoran a garami wenno taep ken dagiti sobra a dapo.

Saan nga ibunubon a dagus dagiti bukel kalpasan a binabasa ti aray iti napudot a danum tapno maliklikan ti pannakasabidong nga itden ti pannakapuor dagiti naaramat a materiales,

Liniaan ti pagbunubonan iti kaaddayo a 5 cm babaen iti maysa a kayo.

Paglalaoken ti darat, kompos ken daga iti kaadu a dua a parte ti daga ken saggaysa a parte ti darat ken kompos.

Yuper dagiti bukel iti nadalus a danum iti agpatnag sakbay nga ibunubon.

Basaen dagiti aray sakbay nga iwaris dagiti bukel. Inton' iwaris dagiti bukel, karkuluen ti lima a bukel iti kada

sentimetro wenno 10 a gramo ti kada metro kuadrado. Kalpasanna, apagapaman a gaburan ti daga.

Panagkissay ti bunubon Kissayan dagiti bunubon inton' lima nga aldaw kalpasan a

nakatuboda ket mantineren ti 5 cm x 5 cm a kalawa iti nagbabaetan dagiti pinuon.

Kalpasan ti makalawas, babasaen ti inaramid a pagbunubonan iti napaglaok a 10 a gramo ti kumpleto nga abuno ken uppat a litro a danum. Kalpasanna, sibugan met laeng ti nagbunubonan iti nadalus a danum.

Bay-an a tumibker dagiti bunubon babaen iti saan a panangsibog kadakuada agingga a dandanidan malaylay.

Aramiden daytoy inton' lima nga aldaw sakbay a yakarda iti talon iti panawen ti kalgaw, wenno 10 nga aldaw iti panawen ti panagtutudo.

Panagbunubon iti tray Adut' pagsayaatan ti panagpatubo iti bukel kadagiti plastik a trey.

Bassit laeng ti kasapulan a bin-i, aggigiddan ti panagtubo dagiti bukel, ken maliklikan iti panaglaylay wenno pannakatayda no yakarda iti talon.

No agusar iti plastik a pagbunubunan, makainut iti pangtangdan kadagiti trabahador no kasta nga agkissayda kadagiti bunubon, agparut iti ruot, agsibog, ken mangpaksiat kadagiti peste ken sakit.

Isagana ti daga nga usaren iti pagpatubuan. Ilaok ti saggaysa a parte ti kompos, uring wenno dapo ti taep, ken gagangay ti

3

6

klasena a daga. Kirugen wenno sibugan iti agburburek a danum ti daga sakbay a paglalaoken dagiti sabali pay a ramen. Kargaan dagiti abut ti trey kadagiti napaglalaok a materials sa sedseden dagitoy.

Agusar iti pagbunubonan a trey nga addaan iti 100 aginggat' 104 nga abut. Ti kaadu ti daga iti kada abut ti trey makanayen a mangsustento iti kasapulan a sustansia ti mula sakbay a yakar dagitoy iti talon.

Sakbay nga ibunubon ti bukel, yuperda iti nadalus a danum iti agpatnag. Mabalin nga insigida nga ibunubon dagiti bukel wenno ipamagada nga umuna. Maysa a bukel ti ilumlom iti kada abut iti kauneg a 0.5 cm. Apagapaman a gaburan iti daga ken sibugan dagiti bukel kalpasan a naitukitda.

Panangtaripato kadagiti bunubon Linongan dagiti bunubon tapno masaluadanda kontra iti sobra a

pudot ti init ken tudo. Agaramat iti plastik, pan-aw ken bulong ti niyog a linong.

Mangipatakder iti linong nga addan iti rukod a 120 cm a kangato iti pasetna ti daya ken 60 a cm a kangato iti pasetna ti laud.

Binigat a sibugan dagiti bunubon tapno dida malaylay. Kasapulan ti umdas a danum tapno agtalinaed a nadam-eg ti daga, ngem no sobra met ti panangsibog kadagiti mula, agdeppesda ken saan a natibker dagiti puonda.

Agaplikar iti pangsupusop nga abuno kas pagrugian a sustansia dagiti bunubon inton' 10 nga aldaw kalpasan ti panagtuboda. Mangisagana iti maysa kutsara a urea (45-0-0) wenno maysa kutsara nga ammonium sulfate (21-0-0) sa runawen dagitoy iti 4 a litro a danum. Insigida a bisibisan dagiti bunubon kalpasan a nagaplay iti abuno tapno saan a masinit dagiti bulongda.

Inton' makalawas sakbay a yakarda iti talon, in-inut nga ipainit dagiti bunubon ken dida unay sibsibugan tapno tumibkerda.

Iti umuna nga aldaw, ipainit dagiti bunubon aginggat' alas dies ti bigat santo inaldaw nga ibaybayag ti pannakainitna agingga a makaanduren iti init ti agmalem. Nupay kasta, siguraduen a saan a nakaro ti panaglaylay dagiti bunubon. In-inuten a kissayan ti kaadu ti isibug a danum ken ti daras a panangsibog kadakuada tapno umalisto ti panagtangkenda sakbay a mayakarda iti talon.

Panangisagana iti daga a pagmulaan Sapaen nga isagana ti talon tapno nalaka nga agrupsa dagiti rugit

ken ruot manipud kadagiti immuna a naimula.

4

7

Mamitlo a daras iti makalawas a pagsinnublaten nga araduen ken suyoden ti daga iti kauneg a 15 aginggat' 20 a cm.

Agsuyod manen iti mamindua a daras tapno marumek dagiti bingkol, masimpa ti talon, ken agpukray ti daga a mangitunda iti napintas a panagdakkel ti ramut dagiti mula.

Tapno maisagana a nasayaat ti talon, igamer ti lima a tonelada a lugit ti manok iti kada ektaria inton' makabulan sakbay a yakar dagiti bunubon.

No nababbaba ngem 5.8 ti kaalsem (pH) ti daga, mangigamer iti apog iti kaadu a 1,000 aginggat' 3,000 a kilo iti kada ektaria.

No agusar iti plastik nga alep-ep, mangaramid iti maysa a metro ti kalawana a pagmulaan nga addaan iti kangato a 20 a cm.

Mangaramid iti gudua ti metro a kalawa ti pagnaan nga agsibog kadagiti mula.

Iti kannawidan a wagas ti panagmula, adda maisagana a pagnaan a gurit no tiempo ti kalgaw, wenno tambak no tiempo ti panagtutudo nga aglawa iti maysa a metro.

Panagusar iti plastik a kas alep-ep Lapdan ti alep-ep ti panagtubo dagiti ruot, taginayonenna ti

kinadam-eg ti daga, lapdanna ti alisto a panages-es ti danum iti daga, ken ti alisto a panagwaras iti abuno. Mausar pay daytoy a pangsisirap kadagiti insekto nga aglemlemmeng iti bulong ti mula. Mabalin a yalep-ep dagiti napirpirsay a bunot ti niog, garami, taep, ken plastik.

Yalep-ep dagitoy kalpasan a nasimpa ti daga iti kapuskol a 3 aginggat' 5 a cm. Ti panangaramat ti plastik nga alep-ep ket paset dagiti kabaruanan a teknolohia ti panagpatanor iti natnateng. Ikabil ti plastik nga alep-ep sakbay a yakar dagiti bunubon.

Panangikabil iti plastik nga alep-ep Bennaten ti plastik iti rabaw ti pagbunubonan nga akinrabaw iti

nasilap a paset daytoy. Igalut ti agsumbangir nga igid ti plastik iti daga babaen iti naingpis a bislak nga agatiddog iti 6 aginggat' 8 a cm a nakapasok iti daga ken agaddayo iti 30 a cm. Iti kasta, agtalinaed a nakababa ti agsumbangir nga igid ti plastik.

Panangaramid iti abut a pagmulaan Karkuluen ti 0.5 a metro a kaddayo ti panagmula ken 10 a cm

manipud iti igid ti agsumbangir a plastic. Markaan dagitoy.

5

8

Tallo ti wagas a panagaramid iti abut: Babaen iti lata ti sardinas nga addaan iti natadem a

ngarabna. Kartiben ti ngarab ti lata ti sardinas tapno tumadem daytoy. Igusod ti natadem a ngarabna iti namarkaan a paset ti plastik nga alep-ep nga isu ti disso a pagmulaan.

Babaen iti napudot a lata. Babaen iti lansa, abut-abutan iti babassit ti bakrang ti lata. Mangaramid iti kayo a pagiggamanna sa punuen daytoy iti beggang. Idekket ti baba ti lata iti namarkaan a paset ti plastik nga alep-ep nga isu ti disso a pagmulaan.

Babaen iti lanseta wenno kutsilio. Iwaen iti agsinnabat a linia nga agatiddog iti 7-10 a cm sa mangporma iti sinankrus wenno sinan-ekis iti namarkaan a disso ti pagmulaan. Iti kaaldawan a panangyakar kadagiti bunubon, ingato dagiti uppat a naiwa a paset ti kuadrado nga abut iti alep-ep.

Panagmula Mabalinen a yakar dagiti bunubon inton' 4 aginggat' 6 a lawas

kalpasan iti panagbunubon. In-inayaden a paruten ti bunubon tapno adda sumurot a

sangkatipkel a daga iti ramut. Al-alisto a makaungar dagiti bunubon no saan a nadadael dagiti ramutda bayat ti panangyakar kadakuada iti talon.

a) ti kannawidan a wagas Agaramid kadagiti gurit nga addaan iti kaaddayo a 100 a cm no

maysa laeng a batog ti maaramat. Ngem adda met dagitay mannalon a mangayat iti dua a binnatog ta masaluadan dagiti bunga ken saanda nga aglusiaw.

No usaren ti dua a binnatog, masapul nga aggaaddayo dagitoy iti 50 a cm iti agbatog a linia ken 150 a cm ti nagbaetan ti dua a linia.

b) para iti talon a naalep-epan iti plastik. Insigida nga imula ti bunubon kalpasan a nasekka iti plastik a

trey. Yakar laeng ti bunubon nga agtaeng iti 30 aginggat' 35 nga aldaw

ken addaanen iti 3 aginggat' 4 a bulong. Maysa laeng a puon ti imula iti kada disso. Agmula no nalulem ti panawen wenno iti naladaw a paset ti malem tapno saan a makigtot dagiti bunubon. Sugotan a sigud dagiti natay a pinuon inton' 3 aginggat' 5 nga aldaw kalpasan iti panagmula. Insigida a sibogan dagiti kayak-akar a bunubon.

6

9

Panagabuno Agdepende ti kaadu ken klase ti yaplikar nga abuno iti kaadu ti

sustansia a ramen ti daga segun iti resulta ti panagamiris (soil analysis). Ngem no saan a naamiris ti kondision ti daga, mabalin a suroten dagiti sumaganad a rekomendasion:

(a) no adda alep-epna a plastik Pondo nga abuno (Basal) Yaplikar dagiti sumaganad nga abuno iti agbinnatog nga aray iti

kada 10 a linia ti pagmulaan. 0.5 a kilo nga organiko nga abuno 0.4 a kilo nga ammonium phosphate (16-20-0) 0.4 a kilo nga ammonium sulfate (21-0-0) 0.1 a kilo a muriate of potash (0-0-60) Apagapaman a gaburan ti abuno wenno sayaaten nga igamer

dagitoy iti daga.

Pangwaris nga abuno (Sidedress) Isibog ti 170 ml ti kaaduna nga abuno iti puon dagiti mula.

Kaibatogan daytoy a kaadu ti linaon ti maysa a bassit a lata ti sardinas. Suroten ti rekomendasion no kaano a yaplikar ti ganagan, ti klase ti abuno, ken ti kaadu ti mayaplikar segun kadagiti sumaganad:

(b) Kannawidan a panagmula Pondo nga abuno (Basal) Agaplikar iti gudua ti kilo a naparupsa a lugit manok wenno ania

man nga organiko nga abuno, ken 0.4 a kilo nga ammonium phosphate (16-20-0) iti kada 10 a linia ti pagmulaan.

Aldaw a Panagaplikar Matimpla nga abono

3,5,9,13 ken 17 a lawas kalpasan iti panagmula

3 kutsara urea (46-0-0) iti kada 15L a danum

7,11,15 ken 19 a lawas kalpasan iti panagmula (panagsabong)

3 kutsara muriate of potash (0-0-60) iti kada 15L a danum

7

10

Pangwaris nga abuno (Sidedress) Mabalin nga itunek iti nagbaetan (25 cm) dagiti mula wenno

sayaaten nga iwaris iti 20 a cm ti kaadayona iti pinuon dagiti mula. Suroten dagiti sumaganad a rekomendasion:

Panagpadanum a) kadagiti naalep-epan iti plastik Palayusen dagiti aray inton' dua nga aldaw sakbay a yakar dagiti

bunubon tapno lumamiis ken dumam-eg ti daga ken marunaw ti nayaplay nga abuno.

b) Iti kannawidan a wagas Sibugan dagiti gurit tapno marunaw ti nayaplikar nga abuno ken

maliklikan ti direkta a pannakaisagid ti ramut dagiti bunubon iti abuno. Iti kalgaw, agpalayas kalpasan ti 7, 21, ken 30 nga aldaw a nayakar dagiti bunubon.

Agsibog iti kada 10 nga aldaw kalpasanna. Agkasapulan ti naalep-epan a tarong iti sangkabassit a danum. Ngem no panawen ti tudtudo, agsibog laeng no kasapulan. Agsibog kalpasan ti panagabuno.

Panangkontrol iti ruot Kontrolen dagiti ruot nangruna no panawen ti panagmula tapno

awan kainnagaw dagiti tarong iti kadagiti yaplay a sustansia. Mapaksiat dagiti ruot babaen iti panangsukay iti daga, panangruot ken panagalep-ep.

Panangputol iti saan a kasapulan a sanga (Pruning) Maymayat no ikkaten laengen dagiti saan a kasapulan a sanga

dagiti mula tapno nasaysayaat ti panagdakkel ken panagbungada.

Aldaw a Panagaplikar Matimpla nga abono

3,9 a lawas kalpasan iti panagmula

6 gms (0.4 tbsp) Urea (46-0-0)iti kada puon; wenno 120 g (8 tbsp) Urea (46-0-0) iti kada 10 metro linyar.

6 ken 12 a lawas kalpasan iti panagmula (panagsabong)

3 g muriate of potash (0-0-60) iti kada puon; wenno 60 g (5.2 tbsp) muriate of

potash (0-0-60) kada 10 metro linyar

15 a lawas kalpasan iti panagmula

8 g (1/3 tbsp) complete (14-14-14) iti kada puon; wenno 160 g complete

(14-14-14) kada 10 linyar.

8

11

Putden dagiti sanga a supadi ti panagdakkelda iti baba ngem saan a putputden dagiti adda iti asideg iti nagsangalan (x branch) tapno nawaywaya a makastrek ti angin iti babaen ti mula. Iti kasta, maliklikan ti panagtaud dagiti buot ken bakteria a mangted iti sakit.

Ikkaten dagiti saan a kasapulan a sanga ti tarong tapno saanda a makiinnagaw kadagiti sustansia a kasapulan dagiti nasayaat a sanga.

Panagapit Mabalin ti agapit inton' 46 aginggat' 50 nga aldaw kalpasan ti

panagmula ngem agdepende daytoy iti barayti ken pakausaran dagiti bunga. Mabalin ti agapit iti uneg ti 2 aginggat' 4 nga aldaw iti las-ud ti 1.5 aginggat' 2 a bulan, wenno nasursurok pay.

Agapit iti nasapa nga oras ti bigat tapno masalakniban dagiti apit kontra iti pudot ti init wenno tudo. Purosen amin a bunga dagiti mula tapno mabaybayag ti panagbungada.

Ikkaten dagiti nadadael a bunga ken klasien dagitoy segun iti kayat dagiti aggatang.

Yimpake dagiti bunga iti plastik a bag wenno selupin. Abut-abutan ti supot tapno nassaysayaat ti iseserrek ken panagdakiwas ti angin iti unegna. Mangiyalukar iti dua a tudok iti kada kilo ti naipempen a bunga. Iti daytoy a wagas, mabalin nga ipempen ti bunga dagiti dadduma a barayti iti uneg ti lima nga aldaw.

Nagadawan iti impormasion: Agribusiness digest. September 2001 Issue. Eggplant production guide. 2008. Agricultural Training Institute, Diliman, Quezon City. Guide in selecting lowland vegetable varieties. 2008. Agricultural Training Institute, Diliman, Quezon City.

9

12

PANAGMULA ITI KARABASA

Tay karabasa (Cucurbita maxima L.) kadagiti gagangay a natnateng a mapatpatanor iti pagilian iti unos ti makatawen. Kas kadagiti dadduma a natnateng a kapamilia ti “cucurbits,” nabaknang ti karabasa iti nadumaduma a klase ti bitamina ken mineral. Kadawyan a maimulmula daytoy kadagiti arubayan ken pagtatalonan. Kadagiti dadduma a luglugar, maiballaet ti karabasa iti mais, unas ken niog. Kasapulan a daga ken panawen ti panagmula Kabaelan ti karabasa ti agbiag iti ania man a klase ti daga.

Nupay kasta, napimpintas ti panagdakkelna iti panaraten ken pamigketen a daga (sandy loam soil) nga addaan iti kaalsem (pH) a 5.5 aginggat' 6.5. Pilien ti lugar a pagmulaan nga asideg ti pangalaan iti danum.

Kasapulan ti karabasa iti napudot a klima tapno adu ti maibungana. Tapno napintas ti panagdakkelna, kasapulan daytoy ti 18 - 300C a kabara ti klima a gagangay a marikna iti bulan ti Oktubre agingga't Disiembre kadagiti patad a lugar, idinto a Mayo agingga't Hulio met kadagiti turod wenno nangangato a lugar.

Panangpili iti barayti nga imula Tapno ad-adu ti maapit ken ganansia, pilien dagiti barayti nga

alisto a makaadaptar iti maysa a lugar, kaay-ayo dagiti aggatang, ken naandur iti saksakit ken peste.

10

13

Rekomendado a barayti Monica Hybrid Phoenix F1 Victoria F1 Matavia OP Suprema F1 Gloria F1 Igorota F1 Jupiter F1 Panagani 90 nga aldaw Panangisagana iti talon a mulaan Mamindua aginggat' mamitlo a daras nga araduen ken suyoden ti

talon tapno makontrol dagiti ruot. Kalpasan ti maudi a panagsuyod, mangaramid kadagiti gurit segun iti kondision ti klima ken panawen.

Agaramid kadagiti gurit nga aggaaddayo iti 3 a metro no panawen ti tudtudo ken 2.5 a metro met no panawen ti kalgaw.

Agaramid kadagiti ringkon nga aggaaddayo iti maysa a metro tapno maliklikan ti sobra a pannakalayus dagiti mula no panawen iti tudtudo.

Mabalin met a saanen nga araduen ti daga sakbay a mulaan. Iti Ingles, maawagan daytoy iti zero tillage a wagas. Sakbay ti panagmula, gaikan ti pagmulaan wenno agisprey iti erbisidio. Mangkali iti kauneg a 10 a cm iti kaaddayo a 3 x 3 a metro. Rumeken a nasayaat ti daga a pakaimulaan dagiti bukel.

Panagmula Direkta a panagmula Maysa a bukel ti itunek iti kada disso iti kaaddayo a maysa metro

iti kada ringkon. Apagapaman a gaburan ti bukel iti daga. No panagtutudo, agmula iti bangkag wenno ngatuen dagiti

ringkon tapno saan a malungtot dagiti bukel. Pannakaibunubon dagiti bukel Mangisagana iti daga a pagpatubuan. Paglalaoken ti saggaysa a

parte ti kompos, pamigpegketen a daga, ken uring wenno dapo ti taep. No saan, mabalinyo lattan ti gumatang kadagitoy napaglalaok a bambanag kadagiti lisensiado a pagtagilakuan.

11

14

Punuen dagiti plastik ken pagpatubuan a trey kadagiti nadakamat a materiales. Sibogan dagiti pagpatubuan a trey sakbay nga itunek dagiti bukel. Maysa laeng a bukel ti itunek iti kada abut ti trey sa isimpa dagitoy iti linong.

Panangaywan kadagiti bunubon Masansan a sibogan dagiti bunubon. Patibkeren dagitoy babaen iti in-inot a panangikabassit iti dagup ti sibogda ken pannakaisarangda iti init. Inton' mabalindan a yakar iti talon, maysa laeng a bunubon ti imula iti kada disso kadagiti insagana nga aray iti kaaddayo a maysa a metro iti nagbaetanda. Yakar dagiti bunubon inton' 15 nga aldaw kalpasan ti panagtuboda wenno inton' naan-anayen ti kadakkel dagiti bulongda. Agmula iti naladaw a paset ti malem wenno iti panawen a nalulem ti aglawlaw. Sugotan a dagus dagiti saan a nagbiag a pinuon. Panagabuno Agdepende ti klase ken kaadu ti yaplikar nga abuno batay iti

resulta ti panangamiris iti daga (soil analysis). Ngem no saan a naipaamiris ti daga, suroten dagitoy sumaganad a rekomendasion: No patad ti nagmulaan, igamer ti organiko nga abuno ken

kumpleto a ganagan (14-14-14) inton' panawen ti panangsuyod iti daga. Kadagiti nangangato a lugar, agaplikar iti 100 a gramo nga organiko nga abuno sa nayonan iti sangakutsara a 14-14-14 ti kada abut a pagmulaan.

Ikkan manen iti maysa a kutsara nga urea iti kada puon inton' maysa bulan kalpasan ti panagmula wenno inton' mangrugin nga agkalatkat dagiti mula.

Inton' dua a lawas kalpasan ti umuna a panagabuno, agaplikar iti 10 a gramo a muriate of potash (0-0-60) ken 60 a gramo a solophos (0-60-0) iti kada puon

Mabalin pay nga inayon iti urea wenno 0-0-60 iti kada 15 nga aldaw depende ti takder ti mula.

Panagpadanum Napateg ti danum iti panagpatanor iti karabasa aglalo iti panawen

panagpabungana. No nalawa iti nagmulaan, nasaysayaat no agpalayus iti baet dagiti pinuon, idinto a mabalin ti agusar iti ragadera no iti arubayan laeng ti nagmulaan.

12

15

Linawas a padanuman dagiti mula, wenno sibogan ti kada puon iti maysa a litro a danum iti makalawas. Agpadanum manen kalpasan ti panagabuno.

Isardengen ti agpadanum no dadakkelen dagiti bunga ken no berden ti kolorda. No mapadanuman pay laeng dagiti mula kadagitoy a panawen, bumaba ti kalidad dagiti bunga.

Panangkontrol iti ruot Gaikan iti baet dagiti pinuon inton' 7 aginggat' 14 nga aldaw

kalpasan nga agbulong dagiti mula. Sayaaten a tarimaanen dagiti santak ti mula tapno nasaysayaat

met laeng ti panagpadanum, panagispray, ken ti polinasionda. Dagiti peste ken dadduma pay a sakit

Peste/Sakit Pestisidio nga Mausar

Kaadu ti Mausar/Kutsara ti Kada 16 litro

ti Danum

Intono ti Panag-aplikar

Peste Salagubang karabasa, Babaing salagubang Aphids/ Thrips Sakit Panagkuriteg

Carbaryl Provin 85 S Cypermethrin Cymbush Methomyl Lanate 40SP Profenotos Selecron 500 EC Deltamethrin Decis R Ikkaten ti addaan sakit a mula ket puoran. Makontrol daytoy no mapaksiat dagiti peste nga agiyakar ti sakit a kas ti aplat. Agusar kadagiti nadakamat a pestisidio.

4.0 – 6.0 1.0 – 1.5

2.0 – 3.0

3.0 – 5.0

2.0 – 2.5

Kasapulan ti panag-espray ti pagpatay ti peste no rumuar dagiti peste. Uliten ti panag-espray manipud 7-14 nga aldaw. Iyespray direkta ti bulong, sabong ken bunga. Uliten kalpasan ti 7-10 nga aldaw depende ti klase ti panagatakar. Isardeng ti panagespray 1-2 nga domingo sakbay ti panagapit.

13

16

Manual a polinasion No awan unay ti umasideg nga insekto kas iti uyokan ken

kulibangbang a mangigapu iti polinasion, tulongan ti mula iti daytoy a wagas tapno napintas ti panagbungada. Kastoy ti aramiden tapno maaramid ti polinasion: yapros ti pistil ti lalaki a sabong iti wangawangan ti babai a sabong iti nagbaetan iti alas 6 agingga't alas 8 ti bigat.

Panagkissay iti bunga ken rangaw Ikkaten amin a bunga a saan a nasayaat ti panagdakkelna ket

tarimaanen dagiti napipintas a bunga iti umisu a posision. Iti kasta, saan a makiinnagaw dagitoy iti sustanisia a sagrapen dagiti nasayaat a bunga.

Mangikabil iti 5 aginggat' 6 a cm ti kapuskolna a garami iti sirok dagiti bunga tapno maliklikan ti pannakalungtot dagitoy no maisagidda iti daga.

Panagapit Apiten ti saan pay unay a nataengan a bunga inton' 30 aginggat'

40 nga aldaw kalpasan ti polinasion. No purosen dagiti bunga, siguraduen a mairaman ti ungkay ti pupurosanna tapno saan nga alisto a malaylay ken madadael.

No para bin-i dagiti bunga, dagitoy ti pagilasinan a mabalindan a purosen: Panagruar ti kasla pulbos wenno puraw a banag iti rabaw

wenno ukis ti bunga. Natangken ti lasag ti bunga no pisien daytoy.

Apiten dagiti nasalun-at a bunga tapno awan ti maiwaras a sakit iti sumaruno a panagmumula.

Nagadawan iti impormasion: Techno-guide for agricultural & livelihood production. 2004. Central Luzon State University, Research Extension and Training, Center, Muñoz, Nueva Ecija. Squash production guide. 2008. Agricultural Training Institute, Diliman, Quezon City. Guide in selecting lowland vegetable varieties. 2008. Agricultural Training Institute, Diliman, Quezon City.

14

17

PANAGMULA TI PARIA

Ti paria (Momordica charantia) ket kadawyan a mapatpatanor gapu iti bunga ken rangawna. Adu iti maitedna a sustansia ken makaagas pay iti adu a saksakit, kas iti diabetes, gapu iti ramenna a flavanoids ken alkaloids a mangkontrol ti ramen nga asukar iti dara. Agserbi pay daytoy nga antioxidant wenno 'tay elemento a mangdalus iti bagi, pangpurga, antibiotic ken antipyretic. Malaksid kadagitoy, nabaknang pay ti paria iti Bitamina A, B, ken C, iron, phosphorous, calcium, ken folic acid a kasapulan dagiti masikog. Nadumaduma ti potahe a pakalutuan ti paria. Mabalin a mailaok iti nagiling a karne ti baka, oyster sauce nga adda ti itlogna, salad, ken pinakbet. Kasapulan a daga ken klima Agbiag ti paria iti ania man a klase ti daga ngem nasaysayaat no

maimula iti panaraten ken pamigketen a daga, naruka, adu ti organikona, ken addaan iti kaalsem (pH) a 6 aginggat' 6.7.

Mabalin ti agmula iti paria iti ania man a panawen ngem maymayat no agmula iti Oktubre agingga't Pebrero. Ad-adu iti maapit no nalamiis iti panawen ta ad-adu ti maisabong daytoy.

Panagpili iti barayti Pilien dagiti barayti a maitutop iti lugar a pagmulaan, naandur iti

sakit ken peste, ken kaay-ayo dagiti aggatang. Adda dua a klase ti barayti a mabalin a pagpilian: dagiti open pollinated variety (OPV), ken dagitay haybrid.

15

18

Dagiti rekomendado a barayti Makiling OP Maldita OP Mayon F1 Sta. Isabelle OP Sta. Lucia (Condor) Trident 357 F1 Verde Buenas F1 Verde Suerte F1 Galaxy F1 Jade Star L Jade Star XL

Panangisagana iti talon Isagana a nasayaat iti daga a pagmulaan. Nasken a mapapino

ken masimpa a nalaing tapno napintas ti panagdakkel dagiti mula ken adu ti maapit. Mamindua nga araduen ken suyoden ti talon iti las-ud ti makalawas.

Panangisagana iti bukel nga ibunubon Ikkaten ti naingpis a kalupkop dagiti bukel sa iyuperda ti danum iti

agpatnag. Mabalin met a pagrusingen ti bukel babaen iti panangbungon kadakuada iti nabasa a lupot sa ipakni iti nalamiis ken nasipnget a lugar. Lungnguopen dagiti bukel iti uneg ti maysa wenno dua nga aldaw.

Kaadu ti bukel nga imula Umdasen ti 2 aginggat' 3 a kilo a iti kada ektaria

Panagbunubon Agusar ti plastik a trey a pagbunubonan Paglalaoken ti saggaysa a parte ti daga, uring wenno dapo ti

taep, ken kompos. Punuen ti abut dagiti trey kadagiti napaglalaok a materiales.

Maysa a bukel ti itukit iti tunggal abut ti trey. No nagrusingen ti bukel, kanayon a sibugan dagitoy no kasapulan

unay. No dadakkelen dagiti mula, patibkeren dagitoy babaen iti in-inut a saan a panangsibog kadakuada ken ipasarangda iti init.

Panagmula Yakar dagiti bunubon inton' 15 nga aldaw kalpasan ti

panagbunubon. Yakar dagitoy iti talon iti naladaw a paset ti malem tapno al-alisto

16

19

ti yuungar ken idadakkelda Agaplikar iti pondo nga abuno. Runawen ti maysa a kutsara nga

urea (46-0-0) iti innem a litro a danum. Ditoy nga isawsaw dagiti bunubon sakbay a yakarda iti talon. Kalpasan nga insawsawda, babasaen met laeng a dagus iti nadalus a danum tapno saanda a makset gapu iti pudot ti init.

Agmula iti kaaddayo a tallo metro iti kada puon iti nagbabaetan dagiti binatog ken kaadayo a 30 aginggat' 50 a cm iti nagbabaetan dagiti limbang. Maysa laeng a bukel ti imula iti kada disso.

Sugutan dagiti adda sakitna a mula ken natay a bunubon inton'15 nga aldaw kalpasan ti panagrusingda.

Panagaramid iti pagkalatkatan Agserbi ti pagkalatkatan a pagkarayaman dagiti mula tapno

napimpintas ken mas dekalidad dagiti tumanor a bunga, ken paalistuenna pay ti wagas a pannakataming dagiti mula.

Kalpasan iti maikadua a panagsuyod, mangipatakder iti pagkalatkatan nga addaan iti 2.5 aginggat' 3.0 a metro a kalawa ken 1.5 aginggat' 2 a metro a katayag. Agdepende ti kaakaba ti pagkalatkatan iti pagmulaan a talon.

Mangbukel iti napaglaok a barut nga addaan iti nakaputipot a tali, naylon, wenno abaka a naikapet ti kawayan a postena, wenno sanga ti kumpitis (ipil-ipil) nga addaan kaaddayo a 3 x 3 a cm, wenno 1.5 a metro iti nagbaetan ti kada linia, ken 0.75 a cm iti kada pinuon. Siguraduen a natibker dagiti santak ti pakalatkat babaen iti panangigalut a nalaing kadagitoy.

Ikkaten dagiti sobra a santak ken dagiti babbai a sabong iti sirok ti sapaw. Bay-an nga agsanga ken agbunga dagiti mula nga adda iti rabawna.

Bay-an a mabukel dagiti bunga a tumaud kadagiti maika-10 a buko.

Panagabuno Agaplikar iti 10 aginggat' 20 a tonelada nga organiko nga abuno

kada ektaria wenno dagitay nagrupsa a bambanag kas ponpo nga abuno bayat nga isagsagana ti talon. Iti panawen ti panagmula, agaplikar iti 15 aginggat' 20 a gramo, wenno dua a kutsara ti kumpleto nga abuno (14-14-14), iti kada puon.

Mangikabil iti 10 a gramo nga abuno iti asideg ti puon ti mula sakbay nga aglimbang. Aramiden daytoy inton' 3 aginggat' 4 a lawas kalpasan ti panagmula. Uliten ti agaplikar iti agarup 2 aginggat' 3 a daras pay iti kada 2 a lawas.

17

20

Agaplikar iti napaglaok nga urea (46-0-0) ken muriate of potash (0-0-60) iti abay ti mula iti kaadu a 10 aginggat' 20 a gramo maminsan laeng ti makabulan no panawen ti kalgaw ken 5 aginggat' 10 a gramo iti kada puon no panagtutudo.

Panagpadanum Sibugan ti talon no kasapulan bayat a dumakdakkel dagiti mula.

Mangaramid iti kanal a pagnaan ti danum tapno saan a malayus dagiti mula.

Panangsalaknib kontra iti sakit ken peste

Panagikkat kadagiti saan a kasapulan a rangaw Ikkaten dagiti nagdawadaw a rangaw ken natangkenan a bulong

maysa a metro manipud iti puon tapno napimpintas ti panagbunga dagiti sanga. Mangibati iti maysa wenno dua a sanga tapno napimpintas, daddadakkel ken nangato ti kalidad dagiti bunga. Sidaen wenno ilako dagiti rangaw ti paria tapno isu pay a nayon ti ganansia.

Panaglimbang ken panagruot Aglimbang inton' 7-10 nga aldaw kalpasan ti panagmula tapno

makontrol ti panagadu dagiti ruot. Agrukit inton' 15-20 nga aldaw kalpasan iti panaglimbang wenno kalpasan ti panagaplikar iti abuno iti abay dagiti puon.

Peste nga Agdadael

Rekomendasyon

Aplat Abal-abal ti karabasa Igges Balbalkot Ngilaw ti Bunga Panaglaylay Bukbuk ti mula

Ispreyan ti napudot a tubbog ti sili wenno solusyon nga adda sabon na. Mangikabil ti dapo ti kayo wenno agisprey ti carbamates. Agisprey ti napudot a tubbog ti sili. Kolektaen dagiti naputed a bulong. Bungunen ti plastik ti bunga, agusar ti banag nga addaan angot tapno maay-ayo dagiti insekto. Nasayaat a sanitasyon. Ikkaten dagit apektado a bulong, agisprey ti mancozeb acrobat. Agusar ti compost tea iti unos ti 10-14 nga aldaw a panagisprey tapno maliklikan ti panagsakit dagiti bulong.

18

21

Kanayonen ti aggaik tapno awan kainnagaw dagiti paria iti kasapulanna a sustansia ken danum.

Panagapit Mangrugi nga agapit inton' 60-95 nga aldaw kalpasan ti

panagmula wenno inton' 18-20 nga aldaw kalpasan ti polinasion. Purosen dagiti bunga no bumerde ken sumilsileng ti kolorda ken

addaandan ti kalalainganna a kadakkel. Kissayan dagiti sanga wenno santak kada 2 agingga't 3 nga

aldaw. Mabalin nga agtultuloy ti panagapit iti unos ti 2 aginggat' 3 a bulan.

Kalpasan ti panagapit Klasien dagiti apit ken ikkaten dagiti saan a nasayaat a bunga.

Ikabil dagiti apit iti kaing a naap-apan iti daan a diaryo wenno bulong ti kawayan. Iti kasta, mabalin nga idulin dagiti apit iti unos ti 2 aginggat' 3 nga aldaw, wenno idulin iti lugar nga addaan iti temperatura a 4 °C tapno makapagpaut iti 3 a lawas.

Nagadawan iti impormasion: Philippine Council for Agriculture, Forestry and Natural Resources Research and Development. Department of Science and Technology, Info. Bulletin #158/2000 Ampalaya production guide. 2008. Agricultural Training Institute. Diliman, Quezon City. Guide in selecting lowland vegetable varieties. 2008. Agricultural Training Institute, Diliman, Quezon City.

19

22

PANAGMULA ITI KAMATIS Ti kamatis (Lycopersicum esculentum Miller) ket maipagarup a naggapu sadiay South America ket insangpet dagiti Kastila ditoy Pilipinas idi tawen 1500. Sipud idin, nagwarasen daytoy a mula iti Asia. Daytoy ti maysa kadagiti kangrunaan ken nalatak a nateng iti pagilian ken maysa a kangrunaan a pamataudan dagiti mannalon iti kuarta kadagiti saan a regular a panawen (off-season) kas iti bulan ti Mayo aginggat' Setiembre. Maysa ti kamatis kadagiti nateng a nabaknang iti Bitamina A ken C, fiber, beta carotene, iron lycopene, magnesium, niacin, potassium, phosporous, riboflavin, thiamine ken lycopene, maysa nga anti-oxidant a manglapped iti panagtaud dagiti selula ti kanser iti bagi. Nasayaat daytoy para iti puso ken makatulong a manglapped iti panagbaket ken risgo iti sakit ti puso. Mailalaok daytoy kadagiti nadumaduma a potahe ken mabalin a kanen a presko, mayurno, magisa ken maaramid a pagsawsawan. Adda dua a klase ti kamatis a maimulmula iti pagilian. Mailalaok dagitoy iti potahe ken maproseso. Ti barayti a mailalaok iti potahe ket maimulmula iti ania man a panawen, idinto a ti para proseso ket maimula laeng iti kalgaw. Kasapulan a daga ken panawen ti panagmula Kasapulan ti kamatis iti nalamiis ken kalkalainganna ti kapudotna

a klima tapno ad-adu ken nangatngato ti kalidad ti itdenna nga apit. Kas pagarigan, kaay-ayona ti temperatura a 21-240C a kadawyan a marikna iti bulan ti Setiembre agingga't Enero

20

23

kadagiti nangangato a lugar, ken kadagiti patad a lugar iti bulan ti Nobiembre aginggat' Pebrero. Isu a mairekomenda ti panagmula iti kamatis iti bulan iti Mayo aginggat' Setiembre no kayat a nawadwad ti apit ken ganansia.

Agbiag latta ti kamatis iti nadumaduma ti klasena a talon nga

addaan iti pannaraten ken pamigpegketen a daga ken nabaknang kadagiti organiko a bambanag, ngem saan a mabalin nga imula daytoy kadagiti nababa ken malaylayus a lugar. Ti kapintasan a kaalsem ti daga a pagmulaan iti kamatis ket manipud 5.5 aginggat' 8.0 pH.

Panagpili iti barayti Tapno nakananama ti apit, masapul a pilien dagiti mannalon ti

barayti ti imulada kas iti klase ti kamatis nga alisto a makaadaptar iti klima ti maysa a lugar ken alisto a malako kadagiti tiendaan.

Barayti Diamante F1 Marimar F1 Maxima F1 Apollo White Swerti F1 Atlas F1 Antares F1 Athena F1 Rocky F1 Improved Pope OP Super Pope OP Maguilas OP Kaadu ti bukel a maimula 50 – 100 a bukel ti kada metro a linia wenno 150-200 a gramo a

bukel ti kada ektaria Panangisagana ti pagmulaan Araduen ti talon a pagmulaan inton' maysa a bulan sakbay ti

panagmula. Mabalin nga ileppas ti panagarado ken panagsuyod iti unos ti

makalawas tapno makapagtubo ti bukel dagiti ruot ken mataydanto a mayarado iti talon.

21

24

Panangpatanor iti bunubon Dua ti wagas a panangpatanor iti bunubon ti kamatis: babaen ka-

dagiti aray ken ti pagpatubuan a trey wenno 'tay maaw-awagan iti “potlets method.”

Panagbunubon iti aray Mangpili iti patad ken main-initan a lugar, addaan iti umdas a

padanum, saan a malaylayus ken masaluadan iti napigsa nga angin. Pagsublaten nga araduen ken suyoden ti daga agingga a pumukray.

Para iti sangaektaria a pagmulaan, mangaramid iti aray nga agrukod iti 1 x 10 a metro a kaatiddog ken 15 cm a katayag.

Papinuen ken simpaen ti daga babaen iti karaykay tapno maikkat dagiti ruruot ken batbato a nailaok iti pagbunubonan.

Babasaen ti aray iti fungicide solution wenno naipaburek a danum tapno matay dagiti bukel ti ruruot ken dagiti namnamaen a bacteria wenno bayrus a nagumok iti daga. Sibugan ti pagbunubonan.

Ap-apan iti garami wenno taep ti pagbunubonan sa puoran dagitoy.

Pabaawan ti daga ken ikkaten dagiti saan a napuoran a garami wenno taep ken dagiti sobra a dapo.

Saan nga ibunubon a dagus dagiti bukel kalpasan a binabasa ti aray iti napudot a danum tapno maliklikan ti pannakasabidong nga itden ti pannakapuor dagiti naaramat a materiales,

Liniaan ti pagbunubonan iti kaaddayo a 5 cm babaen iti maysa a kayo.

Paglalaoken ti darat, kompos ken daga iti kaadu a dua a parte ti daga ken saggaysa a parte ti darat ken kompos.

Yuper dagiti bukel iti nadalus a danum iti agpatnag sakbay nga ibunubon.

Basaen dagiti aray sakbay nga iwaris dagiti bukel. Inton' iwaris dagiti bukel, karkuluen ti lima a bukel iti kada

sentimetro wenno 10 a gramo ti kada metro kuadrado. Kalpasanna, apagapaman a gaburan ti daga.

Panagbunubon iti trey Adut' pagsayaatan ti panagpatubo iti bukel kadagiti plastik a trey.

Bassit laeng ti kasapulan a bin-i, aggigiddan ti panagtubo dagiti bukel, ken maliklikan iti panaglaylay wenno pannakatayda no yakarda iti talon.

No agusar iti plastik a pagbunubunan, makainut iti pangtangdan kadagiti trabahador no kasta nga agkissayda kadagiti bunubon,

22

25

agparut iti ruot, agsibog, ken mangpaksiat kadagiti peste ken sakit.

Isagana ti daga nga usaren iti pagpatubuan. Ilaok ti saggaysa a parte ti kompos, uring wenno dapo ti taep, ken gagangay ti klasena a daga. Kirugen wenno sibugan iti agburburek a danum ti daga sakbay a paglalaoken dagiti sabali pay a ramen. Kargaan dagiti abut ti trey kadagiti napaglalaok a materials sa sedseden dagitoy.

Agusar iti pagbunubonan a trey nga addaan iti 100 aginggat' 104 nga abut. Ti kaadu ti daga iti kada abut ti trey makanayen a mangsustento iti kasapulan a sustansia ti mula sakbay a yakar dagitoy iti talon.

Sakbay nga ibunubon ti bukel, yuperda iti nadalus a danum iti agpatnag. Mabalin nga insigida nga ibunubon dagiti bukel wenno ipamagada nga umuna. Maysa a bukel ti ilumlom iti kada abut iti kauneg a 0.5 cm. Apagapaman a gaburan iti daga ken sibugan dagiti bukel kalpasan a naitukitda.

Panangtaripato kadagiti bunubon Linongan dagiti bunubon tapno masaluadanda kontra iti sobra a

pudot ti init ken tudo. Agaramat iti plastik, pan-aw ken bulong ti niyog a linong.

Mangipatakder iti linong nga addan iti rukod a 120 cm a kangato iti pasetna ti daya ken 60 a cm a kangato iti pasetna ti laud.

Binigat a sibugan dagiti bunubon tapno dida malaylay. Kasapulan ti umdas a danum tapno agtalinaed a nadam-eg ti daga, ngem no sobra met ti panangsibog kadagiti mula, agdeppesda ken saan a natibker dagiti puonda.

Agaplikar iti pangsupusop nga abuno kas pagrugian a sustansia dagiti bunubon inton' 10 nga aldaw kalpasan ti panagtuboda. Mangisagana iti maysa kutsara a urea (45-0-0) wenno maysa kutsara nga ammonium sulfate (21-0-0) sa runawen dagitoy iti 4 a litro a danum. Insigida a bisibisan dagiti bunubon kalpasan a nagaplay iti abuno tapno saan a masinit dagiti bulongda.

Inton' makalawas sakbay a yakarda iti talon, in-inut nga ipainit dagiti bunubon ken dida unay sibsibugan tapno tumibkerda.

Iti umuna nga aldaw, ipainit dagiti bunubon aginggat' alas dies ti bigat santo inaldaw nga ibaybayag ti pannakainitna agingga a makaanduren iti init ti agmalem. Nupay kasta, siguraduen a saan a nakaro ti panaglaylay dagiti bunubon. In-inuten a kissayan ti kaadu ti isibug a danum ken ti daras a panangsibog kadakuada tapno umalisto ti panagtangkenda sakbay a mayakarda iti talon.

23

26

Panangisagana ti daga a pagmulaan Isagana a nasayaat ti talon. Igamer ti 5 a tonelada a lugit ti

manok iti kada ektaria a talon inton' makabulan sakbay a yakar dagiti bunubon.

No nababbaba ngem 5.8 pH ti kaalsem ti daga, mangigamer iti apog iti kaadu a 1,000 – 3,000 a kilo iti kada ektaria.

Isagana dagiti pagbunubunan nga addaan ti kalawa a maysa a metro ken 0.5 metro iti nagbabaetan dagiti aray.

Kas iti kalawa dagiti gurit, siguraduen a dagiti pagbunubonan ket addaanda iti 40-50 a sentimetro a kalawa no tiempo iti tudtudo.

No agusar iti plastik nga alep-ep, mangaramid iti maysa a metro ti kalawana a pagmulaan ken addaan iti kangato a 20 cm.

Manglaktaw iti pagmulaan iti ag-0.5m a kaaddayo nga agserbi a dalan ti danum no agsibog.

Iti kannawidan a panagmula, mangisagana iti gurit (furrow) no tiempo ti kalgaw ken tambak met no tiempo ti tudtudo nga aggaaddayo iti maysa a metro.

Panagusar ti plastik nga alep-ep Lapdan ti alep-ep ti panagtubo dagiti ruot, taginayonenna ti

kinadam-eg ti daga, lapdanna ti alisto a panages-es ti danum iti daga, ken ti alisto a panagwaras iti abuno. Mausar pay daytoy a pangsisirap kadagiti insekto nga aglemlemmeng iti bulong ti mula. Mabalin a yalep-ep dagiti napirpirsay a bunot ti niog, garami, taep, ken plastik.

Yalep-ep dagitoy kalpasan a nasimpa ti daga iti kapuskol a 3 aginggat' 5 a cm. Ti panangaramat ti plastik nga alep-ep ket paset dagiti kabaruanan a teknolohia ti panagpatanor iti natnateng. Ikabil ti plastik nga alep-ep sakbay a yakar dagiti bunubon.

Panangikabil ti alep-ep a plastik Bennaten ti plastik iti rabaw ti pagbunubonan nga akinrabaw iti

nasilap a paset daytoy. Igalut ti agsumbangir nga igid ti plastik iti daga babaen iti naingpis a bislak nga agatiddog iti 6 aginggat' 8 a cm a nakapasok iti daga ken agaddayo iti 30 a cm. Iti kasta, agtalinaed a nakababa ti agsumbangir nga igid ti plastik.

Panangaramid iti abut a pagmulaan Karkuluen ti gudua ti metro a kaaddayo ti panagmula ken 10 cm

manipud iti igid ti agsumbangir a plastik sa markaan dagitoy.

24

27

Panangaramid iti abut a pagmulaan Babaen iti lata ti sardinas nga addaan iti natadem a

ngarabna. Kartiben ti ngarab ti lata ti sardinas tapno tumadem daytoy. Igusod ti natadem a ngarabna iti namarkaan a paset ti plastik nga alep-ep nga isu ti disso a pagmulaan.

Babaen iti napudot a lata. Babaen iti lansa, abut-abutan iti babassit ti bakrang ti lata.

Mangaramid iti kayo a pagiggamanna sa punuen daytoy iti beggang. Idekket ti baba ti lata iti namarkaan a paset ti plastik nga alep-ep nga isu ti disso a pagmulaan.

Babaen iti lanseta wenno kutsilio. Iwaen iti agsinnabat a linia nga agatiddog iti 7-10 a cm sa mangporma iti sinankrus wenno sinan-ekis iti namarkaan a disso ti pagmulaan.

Iti kaaldawan a panangyakar kadagiti bunubon, ingato dagiti uppat a naiwa a paset ti kuadrado nga abut iti alep-ep.

Panagmula No panagtutudo, imula dagiti agmakabulan a bunubon ta

naan-andurda iti tudo. Yakar dagiti bunubon iti kaaddayo a 0.5 a metro iti baet dagiti

aray no panawen ti kalgaw, idinto a 0.75 a metro met no panagtutudo. No kalgaw, mabalinen a yakar dagiti ag-25 ti taengna a bunubon.

Yakar dagiti bunubon kalpasan a napadanuman ti baet dagiti aray.

Tapno saan a maputed ti tungkay dagiti mula no mayakar dagitoy, yeggem ti tangan ken tammudo a mangisudsod iti daga iti kauneg a 3-5 a cm wenno depende iti kaatiddog ti ungkay.

Yakat dagiti bunubon iti naladaw a paset ti malem wenno iti kanito a nalulem ti aglawlaw.

Linongan dagiti bunubon iti ubbak ti saba wenno ania man a banag a mabalin a paglinong.

Ipakapet a nalaing ti ramut ti bunubon iti daga sa insigida a padanuman. Sugotan a dagus dagiti natay a pinuon.

Panagabuno Agdepende ti kaadu ken klase ti yaplikar nga abuno iti kaadu ti

sustansia a ramen ti daga segun iti resulta panagamiris (soil analysis). Ngem no saan a naamiris ti kondision ti daga, mabalin a suroten dagiti sumaganad a rekomendasion:

25

28

Panagpadanum Sibugan laeng ti mula no kasapulan. Nasaysayaat no

kalkalainganna ti dam-egna ti daga manipud iti umuna a tukad ti panagtubo dagiti mula agingga iti panawen a mangrugin nga agbunga.

Panagputol kadagiti sanga Ikkaten dagiti saan a kasapulan a sangsanga ti kamatis tapno

nasaysayaat a panagdakkelna, agpapada ti tayag ken al-alisto ti panagapit. Aramiden daytoy iti uneg ti 10-20 nga aldaw kalpasan ti pannakayakar dagiti mula. Agputol ti sanga iti bigat tapno al-alisto met laeng nga aglunit dagiti sugatda.

Panagikabil iti pagkalatkatan Agusar iti kawayan wenno sanga ti kumpitis (ipil-ipil) a poste ti

pagkalatkatan. Mabalin pay ti plastik nga istro (straw) wenno naylon a paggalut

ken pangipuestuan kadagiti sanga. No adda pagkalatkatan ti kamatis, saan a malungtot dagiti

bungana nangruna iti tiempo ti panagtutudo. Makatulong pay daytoy tapno alisto ti agapit kadagiti bunga.

26

Panawen a panagaplikar

Klase ti abono Kaadu ti abono Aldaw ti mula

Sakbay ti panang-isagana ti talon

Organiko nga abono wenno napagrupsa a banbanag

5,000 kg/ha

Basal Complete (14-14-14)

1 kutsara kada pinuon

Panagiyallatiw

Pangrubuat Urea (45-0-0) 1 kutsara kada 1 gallon a danum

Bunubon pay laeng iti nursery

Urea (46-0-0) Muriate of potash (0-0-60)

15 g kada puon 15 g kada puon

10-15 nga aldaw kalpasan ti panagiyallatiw

Urea (46-0-0) Muriate of potash (0-0-60)

15 g kada puon 15 g kada puon

30 nga aldaw kalpasan ti panagiyallatiw

Pangpasabat

29

Panagpaksiat iti sakit ken peste Paksiaten dagiti peste ken sakit nga umatake iti mula a kamatis.

Agisprey kadagiti rekomendado a pestisidio. No kayat a patanoren dagiti kamatis iti organiko a wagas, agusar

kadagiti bayolohikal a banag kas iti Trichogramma chilonis ken dadduma pay a pestisidio manipud kadagiti mulmula iti arubayan.

Aglimbag tapno malapdan ti panagtubo dagiti ruot. Panagapit ken panagidulin iti apit Agapit kadagiti natangkenan a berde a bunga ti kamatis iti

nasapa a paset ti bigat. Ikabil dagiti bunga kadagiti kaing a naap-apan iti bulong ti saba

wenno daan nga diaryo tapno narigatda a madadael. Ikkaten dagiti adda gaddil ken nadadael a bunga. Klasien dagiti

apit. Pagkaykaysaen dagiti agpapada ti kadakkelna kadagiti sabali a kaing.

Ilasin dagiti natangkenan iti sumsumngaw nga ethylene ta mabalin a dagitoy ti paggapuan ti alisto a panagtangkenda.

Nagadawan iti impormasion: Tomato production guide. 2008. Agricultural Training Institute, Diliman, Quezon City. Guide in Selecting Lowland Vegetable Varieties. 2008. Agricultural Training Institute, Diliman, Quezon City.

27

30

PANAGMULA ITI SITAW

Maysa ti sitaw (Vigna unguiculata subsp. Sesquipedalis Fruw) kadagiti nateng a mabalin nga imula iti ania man a panawen. Nabaknang daytoy iti protina, mineral ken bitamina. Ditoy Pilipinas, adu ti may-ayo nga agmula iti sitaw gapu ta naimas ti bunga ken ti natangkenan a bukelna. Malaksid iti daytoy, maaramid pay a laok ti kanen dagiti dingo ken addaan iti saguday a mangpasayaat iti kondision ti daga babaen iti panangurnosna iti nitroheno a kasapulan dagiti mula. Kasapulan a daga ken klima Awan pilpilien ti sitaw a panawen. Uray ania a klase ti daga ket

mabalin a pagmulaan iti sitaw. Nupay kasta, kasayaatan pay laeng a pagmulaan ti napukray, nadam-eg ken namaga a daga, ken awanan ti ania man a sakit. Kapintasan ti daga nga addaan iti kaalsem (pH) nga umabot iti 5.5 – 6.8.

Tiempo ti panagmula Agmula ti sitaw iti ania man a panawen. Kapintasan ti agmula iti bulan ti Mayo aginggat' Hunio wenno

manipud Oktubre aginggat' Nobiembre tapno nakananama ti apit. Napintas daytoy nga imula iti kalgaw -- iti nagbaetan ti Nobiembre ken Abril, ken iti panawen ti tudtudo -- manipud Mayo aginggat' Oktubre. Ngem kasayaatan ti agmula iti kamatis iti bulan iti Enero aginggat' Marso.

28

31

Panagpili iti barayti Tapno nakananama ti apit, masapul a pilien dagiti mannalon ti

barayti ti imulada kas iti klase ti sitaw nga alisto a makaadaptar iti klima ti maysa a lugar ken alisto a malako kadagiti tiendaan.

Rekomendado a Barayti Tri star (Condor) Montenegro Pole Scarlet Max Arayat Green Galante Greenbelt Sandigan Sierra Madre Sta. Maria Panangisagana iti pagmulaan ken panagaramid iti pagkalatkatan Isagana ti pagmulaan inton' tallo aginggat' uppat a lawas sakbay

ti panagmula. Sayaaten nga araduen iti saan a nakurkurang ngem 20 cm a

kaunegna ken mamindua wenno mamitlo a suyoden ti talon segun iti klase ti daga. No apagisu laeng ti dam-eg ti daga, agaramid kadagiti gurit nga ag-20 cm ti kaunegna iti rekomendado a kaaddayo, kas iti 100 cm no sitaw ti imula ken 75 cm met no utong-taba ti imula.

Panangtarawidwid iti daga ken abono Tapno napintas ti panagdakkel dagiti mula, yaplikar ti umno a

klase ken kaadu ti abono iti umno a panawen. Nupay napno iti nitroheno ti legumbre, kasapulanna met iti sabali pay nga elemento tapno agbiag daytoy.

Tapno maamuan no ania kadagitoy nga elemento, masapul nga ipaamiris ti daga iti kaasitgan nga opisina ti Bureau of Soils and Water Management (BSWM).

No di kabaelan a paamiris daytoy, suroten lattan dagitoy sumaganad a rekomendasion: Agaplikar iti 3 a sako a kumpleto nga abuno (14-14-14) ken 20

a sako nga organiko wenno kompos a ganagan para iti sangaektaria a talon. Maiwaris dagitoy iti panawen ti kalgaw. Padapadaen a yaplikar dagitoy iti nagbabaetan dagiti gurit sakbay ti panagmula.

29

32

Apagapaman a gaburan dagiti abuno sakbay nga agmula tapno saan a mayasideg dagiti bukel kadagiti abuno. Nayonan iti abuno a para bulong (foliar fertilizer) no agsabongen dagiti mula no panawen ti panagtutudo.

Inokulasion Sakbay nga imula dagiti bukel, laokan dagitoy iti Rhizobium

inoculants iti kaadu a 200 a gramo iti kada 20 a kilo a bukel. Panagmula Saan nga agpapada ti panagdakkel dagiti legumbre a natnateng

isu nga agduduma met ti wagas a panagmula kadagitoy. No sitaw ken utong-taba ti imula, dagitoy dagiti sumaganad a rekomendasion iti kaaddayo ken kaadu ti imula:

Wagas ti Panagmula Agarup 18-20 a bukel laeng ti itunek iti kada metro a linia ti aray

wenno 2 -3 a bukel ti itunek iti kada disso. Padapadaen nga iwaras dagiti bukel iti gurit sa apagapaman a gaburan dagitoy iti 3-4 cm a kapuskol ti daga.

No tiempo ti tudtudo wenno kadagiti lugar nga agbunnong ti danum, ballaetan dagiti mula iti utong-taba (cowpea) kadagiti inaray wenno kadagiti ringkon.

Layusen dagiti aray no makita nga aglaylay dagiti mula. Sigurado nga agkurang ti padanum dagiti mula no aglaylayda iti bigat ken rabii.

Panangipakalatkat Mangaramid iti pagkalatkatan no mangurgin nga agkarayam

dagiti mula wenno inton' kalpasan ti umuna a panaglimbang. Masapul a maiplastar ti pagkalatkatan iti saan a nalablabes ngem 25 nga aldaw kalpasan a timmubo dagiti mula.

Agusar iti sanga ti ipil-ipil nga addaan iti 1-2 cm a kalukmeg wenno naingpis a bislak a patakder ti pagkalatkatan.

Mangikabil iti poste nga agatiddog iti 1.5 aginggat' 2 a metro iti nagtetengngaan dagiti mula iti kada gurit. Nasken a nagkubbo

Type Distansiya (cm) Kapuskol ti mula/ha

Gulis Puon

Sitaw 100 50 40,000 10-20

Utong-taba 75 25 53,333 25-30

Kasapulan a bukel/ha (kg)

30

33

bassit dagiti poste tapno makisinnabat ti murdongna iti murdong ti bangir a poste.

Mangikabil iti naingpis a bislak wenno sanga iti ipil-ipil iti ngatuen ti nagkinnuros a poste sa igalut dagitoy. Taripatuen dagiti nagkalatkat nga sitaw tapno naannayas ti panagdakkelda.

Panangtaripato kadagiti mula Kissayan dagiti mula inton' 5-7 nga aldaw kalpasan ti

panagtuboda. Mangibati laeng iti 15-18 a puon iti kada metro a linia no intunek ti panagmula ken dua met a mula iti kada pinuon saan nga intunek ti panagmula.

Panagpadanum Linawas a sibogan dagiti mula.

Panangikabil iti alep-ep Agusar iti garami wenno ania man a bambanag a mabalin a

pagalep-ep no tiempo ti kalgaw. Lapdan ti alep-ep ti panagtubo dagiti ruot, pagtalinaedenna ti

dam-eg ti daga, ken paluknengenna daytoy nangruna no malpas ti panagpadanum.

Panangruot Taginayonen nga awan ti ruot ti nagmulaan tapno awan

kainnagaw dagiti mula iti lawag, dam-eg ken sustansia manipud iti daga. Sukayen ti lawlaw dagiti mula inton' 10-15 nga aldaw kalpasan ti panangrusingda tapno makontrol ti panagtubo dagiti ruot. Aglimbang inton' 25-30 nga aldaw kalpasan a nagrusing dagiti mula sa isaruno ti panaggaik.

Panangkontrol kadagiti peste ken sakit Arabas, dangaw, kumutukot nga igges ken 'tay maysa a klase ti

ngilaw a maaw-awagan iti Ingles a bean fly dagiti gagangay a peste nga umat-atake iti sitaw ken utong-taba. Mangrugi nga umatake ti bean fly inton' 3-10 nga aldaw kalpasan a nagrusing dagiti mula. Aramiden dagiti umno a wagas a panangkontrol kadagitoy no nakaron ti didigra nga insangbayda.

Dagitoy met dagiti kangrunaan a sakit nga umat-atake iti utong: fusarium wilt, panaglungtot ti sanga ken ramut, bean rust, bean mosaic, ken powdery mildew.

Tapno maliklikan dagitoy, praktisen 'tay wagas ti crop rotation, wenno 'tay panangbaliwbaliw iti klase ti imula iti talon iti las-ud ti makatawen. Ikkaten ken puoran met dagiti naapektaran a mula

31

34

kalpasan ti panagapit, agusar iti naresistansia a barayti ti sitaw, kanayonen a nadalus ti talon.

Panagapit Nasken nga husto ti aldaw a panagapit tapno napintas ti kalidad

dagiti bunga. Mabalinen ti agburas manipud 45-55 nga aldaw a panagbunga ti

sitaw. Mabalin nga apiten a berde ti bunga wenno nagango depende ti pakaaramatanna.

Gagangay a maapit a berde dagiti bunga inton' 7-10 nga aldaw kalpasan a nakasabong dagiti mula. Tapno at-attiddog ti panawen a panagbunga ti mula, apiten ti sitaw iti kada 2 nga aldaw.

Apiten met dagiti nagango a bungana no ti kaaduan kadagitoy ket mangrugidan nga agamarilio. Ibilag ti utong wenno agusar ti aparato a pagbilag (mechanical dryer).

Panagbilag, panagbuksil, pananglinis iti bukel Buksilan ken ibilag dagiti napagango a bukel. Ibilag dagiti bunga ti unos ti 2-3 nga aldaw. Dalusan a dagus kalpasan a nabilag dagiti bukel babaen ti

panangikabil kadagitoy iti sako agingga a mapno ti dua-nga-apagkatlona (2/3).

Apagapaman a batbaten ti sako iti kayo tapno masaksak dagiti bukel.

Mabalin met a payatpayaten dagiti bunga wenno agusar iti makina a pagsaksak (power thresher).

Dalusan ti bukel kalpasan a nabuksilanda. Ikkaten dagiti nailaok a bulbulong, bato, ken insekto.

Ilasin dagiti saan a nasayaat a bukbukel kas kadagiti adda dadaelna. Ibilag dagiti bukel iti unos ti 3 nga aldaw wenno nasursurok pay agingga nga umabot iti 12% , wenno nababbaba pay, ti dam-eg ti bukel.

Panagidulin iti apit Idulin dagiti presko ken berde a bunga ti sitaw iti nalamiis a lugar

nga adaan iti temperatura a 7-10°C ken kadam-eg a 85-95%. Iti kasta makapagpaut dagitoy iti unos ti dua a lawas. No ikabil met dagitoy iti polyethylene a plastik, makapagpaut met ti 3-4 nga aldaw.

Itabnaw dagiti apit iti danum sakbay a yempake ta tapno adda umdas a dam-egda.

Idulin met dagiti nabilag nga utong iti baso wenno lata.

32

35

Nagadawan iti impormasion: Techno-guide for agricultural & livelihood production. 2004 CLSU

Research Extension & Training. Sitao production guide. 2008. Agricultural Training Institute,

Diliman, Quezon City. Guide in selecting lowland vegetable varieties. 2008. Agricultural

Training Institute, Diliman, Quezon City.

33

36

PANAGMULA ITI OKRA Ti Okra (Abelmochus esculentus L. Moench) ket maawagan a bunga ti saluyot a bunga kadagiti Ilocano ken kaluyot met kadagiti Ifugao. Maysa daytoy kadagiti bungbunga ti nateng a mapatanor iti unos ti makatawen. Mabalin a kanen a presko wenno maluto (maprito ken makelnat). Kadawyan daytoy a ramen ti sopas, sarsa ken pinakbet. Mabalin nga ibilag ti bungana wenno maaramid nga atsara. Mabalin nga usaren ti bulongna kas sunlit ti kuantong (spinach) ken ti bukelna kas sunlit ti kape. Nabaknang ti okra iti Bitamina A, protina, calcium, lana, potassium, phosphorous, iron ken carbohydrates. Malaksid kadagitoy a pakausaran ti okra, nasamay pay daytoy nga agas ti ulser, panagletteg ti bara, panagletteg ti bagis (colitis) ken paparaw. Gagangay a maimulmula ti okra kadagiti arubayan tapno matun-oyan ti kasapulan a nateng ti pamilia. Ngem maymayat no maimula daytoy iti nalawlawa a talon tapno mangted iti makatawen a panggedan. Ti maitedna a sustansia Iti kada 100 a gramo a bunga ti okra, naglaon daytoy iti:

Parte Kaadu Danum (g) Protina (g) Fibra (g) Carbohydrates (g) Calcium (g) Enerhiya (g)

90.0 2.0 1.0 7.0 7.0

145.0

34

37

Daga ken klima a kasapulan Mabalin ti agmula iti okra kadagiti patad ken nangato a luglugar

iti unos ti makatawen. Ngem kapintasan ti agmula kadagiti nabara a panawen ken kadagiti bulan nga atiddog ti aldawna. Napintas pay a pagmulaan dagiti nadam-eg ken pannaraten a daga nga addaan kaalsem (pH) a 5.5 – 7.0.

Panagpili iti bin-i Mangpili ti barayti nga alisto a makaadaptar ti klima iti maysa a

lugar, naindur iti sakit ket peste ken isu ti kaay-ayo dagiti aggatang tapno ad-adu met laeng ti apit ken ganansia.

Dagiti rekomendado a barayti: Diwata Smooth Green Holiday Okra Green Light Paraluman Smooth Green EW Camiling Smooth

Panangisagana iti daga a pagmulaan Isagana a nalaing ti talon tapno naan-anay ti panagrupsa dagiti

ruruot. Agarado iti kauneg a 15-20 cm ken agsuyod iti mamindua

wenno mamitlo a daras. Kalpasanna agaramid kadagiti dua a binnatog nga aray nga aglawa iti 0.75 a metro. Mamindua a suyoden ti daga tapno marumek a nalaing dagiti bingkol ken masimpa ti daga. No nasayaat ti pannakarumek ti daga, naannayas ti panagdakiwas ti angin iti rabaw ti daga ken mangpapintas iti panagtubo dagiti ruot.

Agaplikar ti maysa a kilo a nagrupsa a lugit ti manok iti kada metro kuadrado a pagmulaan. No gagangay ti kondision ti daga, gamporan daytoy iti taep.

Maysa nga aldaw sakbay ti panagmula, aggurit iti kaddayo a 75 cm kadagiti aray.

Panagbuno Agaramat ti abuno segun iti resulta iti soil analysis tapno

masigurado nga umno ti klase ken kaadu ti yaplikar a ganagan. Ngem no saan a naipaamiris ti daga, suroten lattan dagitoy sumaganad a rekomendasion:

35

38

Agaplikar iti 6-10 a sako a kumpleto nga abuno (14-14-14) ken 10 a sako nga organiko nga abuno iti kada ektaria. Yaplikar dagiti abuno kadagiti gurit sa apagapaman a gaburan dagitoy.

Tallo-pulo nga aldaw kalpasan ti panagmula, agiwaris iti 10 a gramo a Urea (46-0-0) iti kada puon dagiti mula.

Panagmula Direkta nga imula ti bukel dagiti okra. Agarup 7-10 a kilo a bukel

ti kasapulan iti kada ektaria. Yuper dagiti bukel iti agpatnag sakbay nga imulada tapno agpapada ti panagrusing ken nasaysayaat ti panagtakder dagiti mula.

Dua aginggat tallo a bukel ti itunek iti kada disso iti kauneg a maysa a sentimetro, ken aggaaddayo dagitoy iti 30 a sentimetro. Mantineren ti dua a mula iti kada disso. Ikkaten dagiti sobra a bunubon ken agsugot met no kasapulan.

Panagpadanum Kanayon a sibugan dagiti mula aglalo no namagan ti daga ken

mangrugidan nga aglaylay. Palayusen dagiti gurit iti kada 7-14 nga aldaw wenno segun iti panawen ken kondision ti daga.

Pananglimbang ken panangruot Aglimbang inton' 15 nga aldaw kalpasan a timmubo dagiti mula

tapno saan nga umadu dagiti ruruot. Saan unay a yasideg ti panaglimbang iti puon dagiti mula tapno saan a madadael dagiti ramutna.

Maysa a bulan kalpasan ti panagtubo dagiti mula, wenno 15 nga aldaw kalpasan ti panaglimpiar, aglimbang manen ken aggaik.

Peste ken sakit Ti sepsep a berde ti kangrunaan a peste ti okra. Aksip ken dangaw

met dagiti umat-atake kadagiti bunga. Tapno maliklikan dagitoy a peste, saan laeng nga okra ti imula iti talon. Agmula met iti mais, legumbre ken ania man a klase ti mula iti likmut ti talon kas iti bangbangsit (marigold), laya, basil, baraniw, ken lasona tapno mabugaw dagiti insekto.

Agmula pay kadagiti agsabong a mulmula kas ti sunflower, cosmos ken zinnia a pangawis kadagiti makatulong nga insekto. Agisprey met iti pestisidio iti rekomendado a klase ken kaadu.

Tapno makontrol ti sakit a Cercospora blight, panagkusapo ken panaglungtot ti bunga, ikkaten dagiti apektado a mula. Agisprey iti likido nga abuno (compost tea), ken ikkaten dagiti dadduma a bulong ti mula tapno nasayaat ti panagdakiwas ti danum ken

36

39

angin iti baet dagiti mula. Agmula met iti marigold iti baet dagiti mula tapno bumassit ti gundaway dagiti igges ti daga (nematode) nga agdadael iti ramut dagiti mula.

Kastoy ti panagaramid iti likido nga abuno: paglaoken ti maysa tasa ti kompos iti maysa a tasa ti brown nga sukar wenno tagapulot. Ikabil dagitoy iti daan a medias sa reppeten a kasla bola.

Yuper dagitoy iti 18.9 a litro a danum sa ibilag. Mabalinen a yisprey ti nagupran kalpasan ti 4 nga oras.

Kastoy met ti panagaramid iti tea manure: yuper ti namaga a rugit ti baka wenno kabalio iti maysa a plastik a dram a naglaon iti 189.25 a litro a danum ket bay-an iti 7 nga aldaw.

Panagapit Mabalinen ti agapit iti bunga ti okra no addaandan iti 10-12 cm a

kaatiddog ken naganusda pay laeng. Agusar ti natadem a kutsilio a pangpuros kadagiti bunga. Nasken ti

inaldaw a pannakaapit dagiti bunga. Idulin dagiti apit iti lugar nga addaan iti temperatura a 10°C ken

kadame-g nga umabot iti 90-95% tapno saanda a malaylay. Klasien dagiti bunga segun ti kayat dagiti aggatang, ken maikabil dagitoy iti plastik wenno karton a makaluban iti selupin.

Tapno nasaysayaat ti panagapit ken kontrol, ikkaten dagiti bulong iti baba ti kababaan a bunga. Dagiti nasayaat ti pannakaimaneharna nga okra ket maapitda iti unos ti 40-45 a daras iti maminsan laeng a panagmula.

Kalpasan ti panagapit, purosen dagiti napalalo ti dadaelna a bunga. Mabalin daytoy nga ikabil iti kamada iti kompos wenno mapabangles ken maaramid a likido nga abuno ti tubbogda.

Ti panangisagana iti daytoy, paglalaoken dagiti natadtad a bunga ket laokan iti umdas ti kaaduna a brown nga asukar wenno tagapulot.

Kalpasan ti makalawas, pespesen tapno rumuar ti tubbogna. Usaren daytoy a kas abuno iti kaadu a maysa a kutsara iti kada

3.7 a litro a danum inton mangrugin nga agsabong ken agbunga dagiti mula.

37

40

Daytoy a babasaen ket inaramid iti:        

DEPARTMENT OF AGRICULTURE Regional Field Office I 

REGIONAL AGRICULTURE & FISHERIES        INFORMATION SECTION 

 Babaen iti pannakikammayet iti: 

 HIGH VALUE CROPS DEVELOPMENT PROGRAM 

San Fernando City La Union Tel No. (072) 242‐1045/1046 

 Para iti naan‐anay nga impormasyon maipanggep kadagitoy a 

teknolohiya,  bumisita, agsurat wenno tumawag kadagiti Provincial High Value Crops Development Coordinator iti kada probinsiya: 

 MS. LUZ ORTAL 

Province of Ilocos Norte Tel No. (077) 770‐3378 

 MS. ELSA RAFANAN Province of Ilocos Sur Tel No. (077) 722‐8159 

 MR. ISMAEL VALDEZ Province of La Union Tel No. (072) 888‐3184 

 MS. VIOLETA LAFORTEZA Province of Pangasinan Tel No. (075)542‐4360