mDISSERTÄTIO

de

IDEA VIRTUTIS PER SE

EFFICACI,

qo am

VENIA AMPL. ORD. PHILO S. UP SAL.

P R iE S I D E

MAG. DAN. BOETHIO,Eth. et Polit. Prof. Reg. et Oro.

PRO GRADU

PUBLIC« CENSUR« SUBJICrr

ERICUS GUST. HO FL UND,stjp. reg. calm ar1ensis.

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XXII JUN. MDCCXCVI.h. c.

i.

U P S A L I JE,LiTTERis Johann. Fredr. Edman, rig. acad. typogr.

DE IDE A VIRTUTIS •

PER SE EFFICACI.=5^fe:

i eleberrimum Sul7fx epiftola familiari a fe expetiis*fe narrat Kant, a) ut causfas explicaret, cur doftri-

na virtutis, quamvis rationi tantopere érrideat, effe&utamen optato plcrumque careat. Ut amici deüderiis fa»tisfieret, dum coniilium, omnibus, quanrum fieri potuir,.numeris completam, tradendi quadtionis propofittc folu-tionem, rem aliquantisper remorabatur, pra'matura Sut-zeri morte fachirn eft, ut ea, quae circa eandem medi-tatus fuerat, momenta chartat numquam rnandarentur,Interea fummam fententiae, quam fufius explicare ipli inanimo fuit eo fpe£tare affirmat, ut hic efficacitatis defe-&us morum praecipue adfcribendus fit do£loribus, quivirtutis notionem ab omni liberam filiere nefciunt ambi-

guitate, fed a rebus quibuscunque alienis virruti mc.tivaconquirunt, atque iic cura medicinarn, menti parandam,efHcaciorem reddendi eandem corrumpunt. V i fa mihifuit haec Celeberrimi Viri fententia digna, quae ulteriusexpenderetur, quare in eo conftitutus, ut Specimen pro-gresfuum, quos in Philofophia feci, ederem, eandemquibusdam de virtutis idea per fe efHcaci iliuftrare obfer-vationibus in animum induxi.

A 2 Ide-

a) Grundlegung Zur Metaphyfik der. Sitten. Edit. II, pag. 33»& not. pag. fubjuntta.

4 Dea Iden Virtutis

Idea virtutis illum, ab ente quovis rationali finitolibertatis ufu ädquirendum, exhibet mentis , coniiliorum& a&ionum habitum , qui ad normam moralis legis cor)formatus a reverentia ejusdem unicej proficifcitur. Purahsec Sc ab omnis causfre ad agendum impellentis immix-tione quee non in ipfa reifitüdine latet defaecata idea Ii, ucmeta ad quam viribus tendere Sc archetypus quem mo-ribus exprimere debemus nobis propolita fir, necesfcquoque eft, ut per fe efficacia gaudeat, Sc fuffieientemin fe contineat rationem cur voluntas libere fe ad llliusnormam determinare posfit* contradi&ionem enim in-volveret aliquid abfolute per fe adpetendura ponere, Sclimul aliunde causfas conquirere üne quibus adpetendumnon esfet; aliquid pro ultimo fine venditare Sc dein aliumfinem ita ponere, ut fine ilj.o intcSigi nequeat curadal-terum tendere debeamus.

Experimentum ab unoquoque facile in (Ii tuen dum i-deam virtutis per fe efficacem esfd, cemprobare viderur:Ob oculos tibi pone virum jufti reétique tenacem, qui,cum omnia, quse unquam humanam mentem comrnovere posfunt, & blandimenta Sc infortunia eum allecfant <Scterrent, a laudabili tarnen propofito non deturbatur, fedconftanti Sc non haefitanti anirno quo confciéätia reclivocat ire pergit Sc

Phahvis licet imperet ut fitFalfus ndmoto di&et perjuvia tauro

Summum tarnen credit nefasanimam prxferre pudorl,

Annon hoc fpe£taculum fumma animum rapit reverentiaSc adtniratione, votumque excitat, ut ipfe etiam eodem

ani-

per fe effic.ici. 5

animo virrutem colere posfes? Agnoverunt omnes, quifenfuaiiurR cura rerum mentem toram quantam adhucnon coiTuptam habuerunt, virtutem, quo magis puram Scab omnibus qua; ad voluptatem pernnent abiha£larn ean-dem rnerui fidimus, eo etiam majori efBcacia ad commo-vendum gaudere, & hoc ipfo fuam pnefUnriarn prodeieomnibusque aliis anreire rebus. Sed cum eiHcacttatem ,

qua virtus , fi nuda oculis fpecHri posfet, mirabiles fuiexcitaret amores,a vera fua origine deducere nefciunt,ean-demque ad imaginem rerum fenfibus vcl irnmediatevel mediate gratarum expljcandam esfe purant, viriutempraeter fuam opinionem fplendore narivo & vi ipfi pro^pria privant, lilam in qla^fem detiudendo rerum, qua.1omne fuum ex eo deiivant pretium, quod beatitaris fen-fui adminiculo funt. Et pamm, rne judice, ad hunc rol-lendum errorem conrulisfe videtur diftin&io, recentioria'vo freqvens, qua voluptas fenfui intimo patens ab, aliofeparari folet jucunditatis genere,

Si virturem fubjecfive fumtam in conftanti legi roo-rali obediendi ftudio ponis , facile pater eam a volunratelegi libere fe fubjiciente torum fuum defurnere pretiumarque obje&ivam illius ideam omnem efücaciam habereab iis, quse legi mente repreefentatae infunr, ad animumrationalem commovendum momentis. Sed (i con-feientia legis, liberis a£tionibus pofiroe, rationis opeconficitur, in homine, qui non per fe torus ad legemconformatus ed, fed prius a fenfui gratis Sc ingratis mo-vetur, oppofitamque haud raro legi quarrir volupratem,lex fe ut Fremim appetirui naturali Sc fenfuali naturae in-je&um femet nianifeßa;, ut imperans non ut lenociniisrnentem captans vim fuam prodit, unde primus quoquead illam converfus fenfus, ilii potius, quem a jugo renr-tentibus impofito, quam quem a deliciis ifponte quaeljtis

C 3 hau»

6 De Idea Dirtutis

haurimus fimilis eft. Ex his concluderemus legis, officiivirtutisque ideas per fe ad animurn humanuni commo-vendum tanto minus valere, quanto certius conftare vi-detuu jugo Collum fubtrahere quam ferner eidem fubmic-rere humano convenientius esfe ingenio,

Htec omnibus, ut nobis videtur, prona conchifio,fine dubio in causfa fuir, cur alii ideas virtutis per fe o-mnem aperte denegaverint efficaciam, ffudium officii tan-tum ut beatas virse «Sc indolentiac adminiculum adproban«res; alii pro requißta hac illius efficacia pugnare fibi vifi,eandem tarnen re ipfa in rebus extra virtutis & cum illaconjun&i officii ideam quaefieriut, a fan&ione, ultimo infenfu immediate vel medlare grato , obligarionis con-fcientia priori, fundata, eandem derivantes. Longumnimis foret, per fingulas eundo, omnes recenfere Sc de-bitae fubmittere cenfuras, quae hoc vitio laborarc nobisvidentur, ad virtutem per fe efiicacem defendendam alla-tas fententias; huc autem omnem de virtute do&rinamreferimus, quse ad ejusdem naturam explicandam principia arécentioribus Philofophis materialia voc&ri folira, adhiber,live eadem in fenfu phyfico five morali, five in idea per-fe&ionis fiye in fan&ione a Deo legi fuperadditta quserar.

Fateor quidem difficile primo intuiru videri, causfamex idea virtutis moventem diftin£le fibi reprasfentare,nifi eandem a fm&ione quadam a beatitatis defiderio vimmutuante ultimo derivamus, fed cum huic explicationinon tantum obftet puras virtutis necesfaria idea, verumetitm aufta illius vis, quo magis nuda puraque fuerit, cujusrei experiundo quisque fibi facile confcius evadere poteft,has noftra maximi intereft fuperare difficultates, vereorenim ne, fi folvi non posfent, ;unquam haberemus do-ftrinam de virtute, confcientias conforme-m, Sc eandem

do-

per fe ejjicnci. 7

docendo legaiitatem non moraliffcrem commeadaremus,virtutisque ftudium iis fulciremüs praefidiis, quae, fi forfanquidam evadendi da retur locus, arbicrio relinquerent, annecesfitatis moralis jugo doclles fubrhitteremus humeros.

Felicius in bis removendis difficulratibus verfati no«

bis videntur clarisfimi hujus aevi Philofophi, qui in prin-cipio formali in ipfa rationis indole latente moralis na-turae fundamenta ponunt. Fatentur fcilicet illi, primuma legis repreefentatione in hominis confcientia effectumfenfui, quem a jugo reniteniibus impofito derivamus, hauddisfimilem esfe, eundem tarnen non cum metu a Supe¬rioris Sc praepatentis necesfitatis nos noftraque minitantisvi confundendum esfe prsecipiunt, Ted nec fufficere adillum a metu diftinguendurn puranr, eundem ut patheticoamore a beneficiis in nos eadem neceslitate fi obedientesfuerimus redundaturis moderatum nobis fiftere. Non me«tum neqwe patbeticum amorem fed reverentiam con-'fcientia legis moralis excitat.

Frequens quidem fuir in reverentiae origine pfycho-logice eruenda, eandem ut a metu 8c amore conflatamexplicare, fed, nifi omnia me fallant, rei explicandac in-congrua fuit hsec analyfis. Finge enim tibi ens, cujuspotenriam efrugere nequidquam tentares, quod vero tuisquaecunque fuerint farisfaceret defideriis , metum cumamore mixtum quidem fentires, non vero reverentiam,illa enim adesfe nequit, nifi recfca 8c jufta fuerit tarn inbono quam in malo difpenfando potentiae adminiftratio:Tdeam Summi Numinis nobis ob oculos ponenres ab a-more 8c metu conflatam habere quid-em nobis primaintuiru videmur reverentiam; propius autem fi rem con-iideraveris hanc tantum cum illis conjun£tam habes, nonenim a potenriee fed a juftitise Divinee agnitione deri-

van»

8 De ldea Virtut is

vandus eft reverenriae (enfus. Deum contemnere mihividererur, cum ille, qui ad gratiarn illius nullo immiua-bilis Illius juftitiae habico refpe£tu confugeret, rum ille,qui Cer vi Ii metu Ejus effugere ftuderet vindi£tam Reve*remise primum «Sc proprium objedhirn e£t abfolute re£turncujus ideam rationis fecum necesfario ferr confcientia, «Scquod ur in Deo, (ine omni imperfeétionis mixura, ex-fiftens, non posfumns non cogitare. Haec abfoluce re£li i-dea nobis ur rationis participibus norma elf, necesfiC3temvoluntaci injungens, cui, quamdiu rationi non omninovalediximus, nos fubje&os esfe fateri cogimur; Ted hocipfo quoque deprehenHimus, inträ nos ipibs latere reve-rentiae obje&um, cujus causfa jura neque a nobis ipfisneque ab aliis violanda competunt, «Sc quod reverenciaprofequimur in a&ionibus, conüliisque lingulis, quoe illiusprae Fe ferunt imaginem.

Moralis legis confcienria facultatem fuperiorem «Sclegisiarricern inträ nos ipfos prodit, cui omnes rehqiue,quorqtior nobis infunrj fubjiciendae funt «Sc inferiores ha-bentur. Sed ambigi forfan poreft, an fuperioiis hujusfaculraris jusfa , quamvis reverenriae fenfum excitenr, advolunratem decerminandam per fe fufficiant. Reverentiafrigidae porius admiranoni quam ardenri animi affe£fuivicinior viderur, nec forfan a pura hac reverencia ullamunquam profe£larii fuisfe humanam aetionem fine errorismetu affirmare aliquis fultiner. Sed fufBceie nobis vi-detur ad efficaciam ideae virrutis tuendam , uc idea cbje-£li reverenriam excitantis necesfaria fit atque ad noürsmeodem modo ac ratio pertineat naturam , hoc enim ipfovim a fenfuum rerurnque phyiicarum imperio exemtarnin nobis ipiis latere indicat, intelligibilem conftituensnaruram, cujus ad nos determinandos eßicaciam in dubi-

um

per fe efficaä. 5

um vocare fas non föret, quamvis eandem phyfice 8cmechanice explicare fruftra conati fuerimus. Largior qui-dem demonftrari non posfe, aftionem propter nudamre&itudinem ab homine unquam fufceptam fuisfe, fedcontrarium tamen multo minus pro demonftrato haberiposfe contendo, «Sc ab experientia argumenta ad verita-tem merae cui liberis adpropinquandum eft viribus dene-gandam petere omni repugnare mihi vidererur rationi.

Ipfam itaque virtutis ideam efficacia gaudere conclu*dimus, a nulla enim unquam experientia contrarium de¬monftrari posfe certo fcimus, «Sc nifi per fe efficax esfet,ipfa illius necesfitas a confcientia exulare juberetur, 8c ficmercenarium & ferviJe ftudium folum remaneret, Apura virtutis idea omnes etiam petendae funt ad illius ftu¬dium excitandum «Sc fovendum cohorrationes, nifi optatopriventur effe&u. Ad iliam ab omni aliena re depurgan-dam a prsefentem animis ftftendam de exemplis non am-biguis firmandam direéfa omnis fpedlare debet de moralihominis educatiooe cura, quae eo efficacior in innocentesadhuc «Sc non corruptos animos erit, quo majori follici-rudine ab objedlo reverentiam movente omnes fenfumcaptantes iliecebra? removenrur; ea enim eft intelligibilisnatura? indoles, ut aut per fe fola omnia in voluntaternvaleat, aut vi omni privetur.

Perverfe hanc noftram inrerpretaretur fententiam,qui ad eandem debellandam % argumentis urererur quibussmorem purum natura: contradicere humanae dudum extradubium pofitum eft; quod enim de fenfuali affeftu valet,de intelligibüi natura non va-fete facile illi nobis concedent, qui in tradira a nobis reverentiee expliestione no-biscum convenuint. Deinde non eo tendit noftra fenten-tia, ut efHcacitatem ita tribuamus virtutis idea?, ut per fe

B ad

10 De ldea Virtutis per fe ejjicaci.

ad fubje£livam virturem producendarn Sc fovendam fuffi-ceret, fi omnis fublata föret fpes, feiicitatis deliderium,hominis naturae infitum, cum legis per fe jubentis iro-perio conciliandi. Conciliari utique posfunr & amicisfi'rao has a fe diverfas res religio, moralitatis fundamenrofuperftru&a, conjungit vinculoj fed cavendum quando devirrure Sc officio quarritur, ne vel coordinaree menti fi-Aantur, vel legis imperium feliciratis Audio fubordinerur.Impedimenta virtuti oppoiita tollere utique illius juvatAudium, (ed iis fublatis a nativa efficacitaii onsnia exfpe-£landa funt, Sc ü pro ea, quse eft humana? natura,', imbe-cillitate virtuti fludens, innocue omnia externa virruris ad-minicula in fubfidiurn, ut a jufti. retEque propofito uondefle&at, vocare poteA, causfa tarnen ultima cur eadernadhibeat in pura officii reverentia lätet.

Falfo nobis blandiremur, praemiis Sc pcenis, fpe metuque verum virtutis Audium animis inlfillasfe eorum, quinoArae commisfi funt tutela?, ingenuos virtus nullos haberet cultores, fi alia non foppeterent adminicula. Ex¬terna fcilicet haec virtuti noo alia ratione inferviunr nec

umquam adhibenda erunt, quam ccecos, quibus aginri folet humana mens, affe&us in illum reducendo aquilibriiAatum, ut ad confcienrise rationisque per fe juben¬

tis vocem srrtendere qiicur. Frequens fete inter politiores hujussv i homines ert féntentis, quod ah ambitione .& .bonoris defideno petendofunt riitutis ingenuo dignse prsefiJia• veteer sutetn, ne rara biter eos, quifupra vtllgos fapere fihi blandiuntur, hisce temporibus vwtus abuncie te-ftetur, quam felloci & fragili falta fit coluron». Qua? enim uon n digni-ttte intelligibilis & rationalis notuise, cujus alii nbn minus quam nos par-ticipes funt, boc eft a legi«, officii & vit ruris reverentia proficdcuntur mo-ventes causf*, illtc neque animi conftantiain nec internam voiuntatis boni-tarem unquam paiere valebunt.